احمد داخلی: مدیر اندرودی

Transcript

1 90 باد گرامی ایران اسالمی جمهوری روز فروردین 12 2 / رهبر منيژه / سرمقاله 3 / حسنبلورچي / درمدارس اجرايطرحپژوهشي لزوم 6 / احمدي احمد / درقرنبيستويكم دورهيمتوسطه اصلي هدف 9 / زماني مژگان / زندگي در كاربردفيزيك / درسهپرده صبحفيزيكي / ضرورتكاربرديكردنكتابهايفيزيك 12 / سيدهمعصومهموسويوفتانهبخشي 17 / جهانگيررياضي / ارتباطبينمفاهيمعلميوزندگي / دريادگيريفيزيك انگيزه ايجادوتقويت روشهاي 20 / نسرينصباغمقدم / آزمايشگاهمجازي 22 / محمداصغريسفتجانيومسعودصدراالشرافي / روشپرسشوپاسخ درتدريسبه طراحيپرسشهايمؤثر 28 / جانبيتيوهمكاران 36 / واكر يرل / نمايشهيجانانگيزفيزيك 42 / رديش ادوارد / فيزيك آموزش در نوين روشهاي 44 / اربابي مهين / سرگرميهايفيزيك 46 / رهبر منيژه / مرزهايفيزيك / اندازهگيريضريباصطكاكايستاييبايكخطكش 51 / سعيدسرابيدانش 52 / هايدوكسارافيان / طولمسيرپرتابه 54 / روحالهخليليبروجني / چهلمينالمپيادجهانيفيزيك 63 / ماوخوانندگان پرورش و آموزش وزارت آموزشي ريزي برنامه و پژوهش سازمان آموزشي كمك انتشارات دفتر رسانی واطالع آموزشی تحلیلی 1389 بهار ی 3 شماره پنجم و بیست ي دوره ناصری محمد مدیرمسئول: رهبر منیژه دکتر سردبیر: احمدی احمد داخلی: مدیر اندرودی نوید گرافیک: طراح رهبر منیژه ویراستار: خلیلی اهلل روح احمدی احمد تحریریه: هیئت نظر خوش بین خوش بروجنی محمدرضا مهرداد جعفر رهبر سید منیژه پستی: صندوق تهران مجله: نشانی ( )داخلی مجله: دفتر رشد: نشریات گویای خط 102 مسئول: مدیر 113 مجله: دفتر 114 مشترکین: امور عام( )سهامی افست شرکت چاپ: نسخه 8500 شمارگان: ريز پرههاي ميتواند بولداگ جلد:خفاش روي تصوير گسيل با كار اين دهد. تشخيص آب باالي از را ماهي دريافت و باال بسامدهاي در صوتي امواج از رگباري است. امكانپذير آن پژواك مجلهرشدآموزشفيزيك و تعليم متخصصان و پژوهشگران تحقيقات حاصل و نوشتهها درج عمومي نشريات در كه صورتي در را مدرسان و دبيران آموزگاران بهويژه تربيت ميپذيرد: باشند مجله موضوع با مرتبط و نشده شود. تايپ امكان صورت در و نوشته كاغذ روي يك در و ميان در خط يك بايد مطالب. شود. مشخص نيز مطلب حاشيهي در بايد پيوست تصاوير و نمودارها جدولها گرفتن قرار شكل. گردد. مبذول الزم دقت فني و علمي واژههاي انتخاب در و باشد درست فارسي زبان دستور نظر از و روان بايد مقاله نثر. باشد. مقاله پيوست نيز اصلي متن و باشد داشته همخواني اصلي متن با بايد شده ترجمه مقالههاي. شود. استفاده اصطالحات و واژهها فارسي معادلهاي از امكان حد تا بايد ارسالي متنهاي در. باشد. استفاده مورد صفحه شمارهي و انتشار سال ناشر نشر محل مترجم نام نويسنده نام اثر نام شامل و كامل بايد منابع و زيرنويسها. است. مختار رسيده مقالههاي تلخيص و ويرايش قبول رد در مجله. است. مترجم يا نويسنده خود با خوانندگان پرسشهاي به پاسخگويي مسئوليت و نيست كمكآموزشي انتشارات دفتر نظر مبين ضرورتا مقالهها در مندرج آراي. است. معذور نميشود داده تشخيص مناسب چاپ براي كه مطالبي بازگرداندن از مجله.

2 سالنومبارک سرمقاله تربیت مقدس و سنگین وظیفه که عزیزی فرهنگیان تمام برای موفقیت از سرشار و خوش و خوب سالی آرزوی و جدید سال تبریک با سال: تحویل دعای به خوانندگان توجه جلب با میخواهم دارند عهده بر را سرزمین این آیندهسازان الحال احسن الی حالنا حول االحوال و الحول محول یا النهار و اللیل مدبر یا االبصار و القلوب مقلب یا کمک ما به جدید سال در بخواهند پروردگار از و پرداخته دعا این معنای در دقیق تأملی به کلمات از فراتر کنم درخواست آنان از و کرده جلب شود. مستجاب حقمان در دعا این که شویم آن شایسته تا کند با باشیم. داشته آینده برای بهتری برنامهریزی بتوانیم تا کنیم مرور را گذشته سال رویدادهای نیست بد گذشته به نگاهی با منظور این به بسیار اهمیت ما همهی زندگی در که بود شده مسئلهای بر هوشمندانه بسیار تاکیدی مصرف الگوی اصالح سال بهعنوان سال این شدن نامیده این از بهرهگیری در متأسفانه اما دارد. قرار اختیارش در نوع هر از گستردهای طبیعی امکانات که است برخوردار مهم امتیاز این از ما کشور دارد. استفادهی مورد روشهای در بازنگری به خود موقعیت ارتقای و زندگی وضعیت بهبود برای و نمیکنیم عمل درست چندان طبیعی نعمتهای داریم. فراوان نیاز خود که باشد انرژی منابع دیگر و گاز برق آب مصرف در صرفهجویی فقط مصرف الگوی اصالح از منظور که برسد نظر به اول نگاه در شاید نمیکند. بیان را داستان تمام اما است مهم بسیار و صحیح گرچه موضوع این اما هستیم. رکورددار جهان کشورهای بین در آنها مصرف نظر از قرار اختیارمان در هم مهمتری بسیار گنجینههای اما ساخت. خواهد ناگزیر منابع این مصرف در بازنگری به را ما موجود شرایط شک بدون آنها زیرا است مهمتری بسیار پیامدهای دارای معلمان برای بیتوجهی این نمیدانیم. را قدرشان و نکرده استفاده آنها از درستی به که دارد درسی مطالب دادن یاد از اگر آنان به موجود امکانات از بهرهگیری چگونگی دادن یاد اهمیت و دارند عهده به را جوان نسل تربیت مسئولیت نیست. اهمیتتر کم نباشد مهمتر مختلف تحوالت روند زیرا است. کرده پیدا بیشتری بسیار اهمیت اکنون زمان از بهینه بهرهگیری است. زمان مهم گنجینههای این از یکی و میگیرد صورت کوتاه بسیار زمان در اکنون کشید می طول سال هزاران یا صدها آن تحقق گذشته در آنچه است. سریع بسیار امروز جهان در نیا به چندان ما که میرسد نظر به ولی دارد. جبرانناپذیری پیامدهای و میشود جهانی قافلهی از افتادن عقب باعث مورد این در سستی هرگونه نیستند برخوردار چندانی اهمیت از که میشود مسائلی به پرداختن یا زیانبخش یا بیحاصل اموری صرف ما وقت بیشتر و نمیکنیم توجه نکته میدهیم. هدر را خود گرانبهای وقت ترتیب این به و ام شاگردان گرانبهای وقت زمینههاست. تمام در ما ارزش پر بسیار انسانی نیروی نمیکنیم بهرهبرداری بهخوبی آن از که دیگری سرمایهی و امتحانات در شدن قبول و تستزدن چگونگی یادگرفتن راه در شود علمی صحیح روشهای و بنیادی مفاهیم آموختن صرف که این جای به زا بسیاری همینطور بینجامد. جامعه در زندگی کیفیت ارتقای به که شود مهارتی آوردن بهدست باعث اینکه بدون میشود مختلف آزمونهای هک دهیم می دست از را آنان تجربههای از بهرهگیری امکان و میگذاریم کنار و میکنیم تخریب مختلف بهانههای به را کاردان و تجربه با افراد است. زیانبار بسیار ما رشد حال در جامعهی برای نیز این دض به نادرست استفادهی واسطهی به باشند جامعه پیشرفت عامل میتوانند صحیح بهرهگیری صورت در که عواملی از بسیاری همچنین این مصداق گردد. فراهم امور پیشرفت و اصالح زمینهی تا کرد نقد را کارها باید که میشود توصیه مدام میشوند. آفرین دردسر و تبدیل خود اب تا میدهد را امکان این علم به بودن نقدپذیر است. آن قوت نقطهی مهمترین بودن نقدپذیر که کرد مشاهده علم مورد در میتوان را مطلب کاستیها رفع جهت در اینکه جای به ما جامعهی در توانمند بسیار ابزار این متاسفانه اما کند. پیشرفت مدام کاستیهایش و ضعف نقاط اصالح دست از را توسعه برای خود بالقوه توان نتیجه در رقباست کردن در به میدان از و تخریب برای وسیلهای اغلب شود گرفته بهکار امور بهبود و نمیکنیم. استفاده درست آن از که میشود امکاناتی از یکی و میدهد طبیعت شکوفایی فصل در که اکنون ندارد. وجود آنها همهی به پرداختن فرصت که میخورد چشم به زیاد ما جامعه در مسائل دست این از و وحدت با تا کنیم جزم را خود عزم آن از علمی نتیجهگیری و است گذشته ما بر آنچه در بازنگری با نیست بد داریم قرار جدید سالی آستانه در و نعمتهای از بهینه بهرهگیری با سال این در کند کمک ما به بخواهیم خداوند از زیادمان بسیار تواناییهای بر تأکید و ضعف نقاط اصالح همدلی باشد. احوال بهترین ما حال حقیقت در که کنیم کاری و بزنیم رقم دیگران و خود برای را بهتری روزگار موجود 2 دوره ی بیست و پنجم شماره 89 ي 3 بهار

3 تجربه های آموزشی ل زوم اجراي طرحپژوهشي درمدارس چه چيز ممكن است ما را قانع كند كه موقع شروع چنين طرحهايي فرا رسيده است. يك جستوجوي سريع در اينترنت اطالعات جالب توجهي را به ما ميدهد: اولين طرحهاي پژوهشي در مدارس در آمريكا به سال 1920 برميگردد اولين كتابهايي كه در اين مورد چاپ شده است در اين سالهاست. اين سالها همزمان است با شروع صنعتي شدن اين كشور. سالهايي است كه در آن تازه صنايع اتومبيلسازي فورد توليد انبوه خود را آغاز كرده بود. همچنين با جستوجوي بيشتر ميتوان دريافت كه اين كشور در آن سالها از نظر اجتماعي چندان پيشرفته نبوده است. هنوز آبخوري سياهپوستان و سفيدپوستان از هم جدا بوده است و زنان حق رأي دادن نداشتهاند. اما در ايران در اين سالها تازه اولين مدرسهها بهصورت فعلي تأسيس شده است. مدارسي كه كم و بيش همان روش تدريس مكتبخانهاي قديم را بهكار ميگرفتند. در روش مكتبخانهاي دانشآموزان )با تحمل درد و رنج فراوان و اعمال خشونت( بهصورت عملهي حمل اطالعات درميآيند. دانشآموز از يك سو اطالعات را از معلم تحويل ميگرفت و از طرف ديگر در امتحان تحويل ميداد. فكر انقالبي فورد اين بود كه بهجاي توليد اتومبيل در كارگاههاي كوچك توسط ايجاد خط توليد مكانيزه به توليد انبوه اتومبيل در يك كارخانه بزرگ روي آورد. اين فكر خود يكي از مهمترين پايههاي توسعهي صنعت نوين در آمريكا و جهان بود. اما سازمان آموزشي اين كشور فكر انقالبي ديگري داشت: توليد انبوه فكر يعني اينكه ايدههاي توسعه صنعت و فناوري بهجاي اينكه بهوسيله تعدادي از نخبگان بهصورت اتفاقي ايجاد شود همهي افراد جامعه را به نوعي آموزش دهد كه همگي و يا تعداد بسيار زيادي قادر باشند در دامنهي كار و تخصص خود به توليد ايدههاي تازه بپردازند بدينصورت يك تكنسين كوچك ميتواند ايدهي ساخت پيچ سادهاي را داشته حسن بلورچي* 3 شماره ی بیست وپنجم ره 89 دو بهار 3 ي

4 باشد كه به روش تازهاي بسته ميشود و يا يك خانم خانهدار ميتواند يك دستور پخت غذاي جالب توجه خاورميانهاي را پيدا كند و يا يك دانشآموز ممكن است اين ايده را داشته باشد كه با اندازهگيري PH رودخانهي نزديك خانه خود به ميزان آلودگي آب پي برد. همهي اينها ايدههاي تازهاي هستند كه به صورتي به پيشرفت جامعه صنعتي كمك ميكنند. هر نوع ايدهي تازهاي چه كوچك و چه بزرگ در اين كشور بهصورت غيرقابل باوري تشويق ميشود. در حال حاضر در هر شهري يك انجمن مكتشفان و مخترعان وجود دارد كه در آن مخترعان و مكتشفان به تبادل ايده ميپردازند و به يكديگر براي انجام كارهايشان كمك ميكنند. تعداد اكتشافات و اختراعات در سال در اين كشور است. اين رقم در كشور چين به ميرسد. اين استعداد و عالقهمندي افراد يك جامعه را براي جستوجوگري و يافتن ايدههاي جديد پويايي مينامند. پويايي عاملي بسيار مهم در پيشرفت جامعه است. در جدول پيوست عامل پويايي در مقابل عامل فراگيري محفوظات در چند كشور و در سطوح مدرسه دانشگاه و جامعه بهصورت تقريبي آورده شده است. در اين جدول مالحظه ميشود كه از طرق پويايي و محفوظات فراگرفته شده به يكديگر مربوط نيستند و از طرف ديگر ميزان پويايي در كشور ما در سطح بسيار قرار دارد. اين پژوهنده اعتقاد دارد كه اين مشكل در تمامي سطوح و طبقات جامعه به يك ميزان وجود دارد: استادان دانشگاههاي فني قادر نيستند آموزش دانشگاهي خود را به روز كنند به صورتي كه مهندسان پس از خروج از دانشگاه بالفاصله قادر به انجام كاري در صنعت باشند. يكي از مديران صنعت ميگويد مهندسان فارغالتحصيل از دانشگاه را بايد 4 سال ديگر آموزش دهند تا تازه بتوانند كارهاي معمولي مهندسي را انجام دهند. پژوهشگران صنعتي ما قادر نيستند طرحهاي خود را بهصورت هدفمند به پيش برند و به نتيجهي نهايي برسانند. در يكي از مراكز تحقيقاتي با سرمايه و تجهيزات كافي از 123 طرح تنها دو طرح به نتيجه رسيده است. در كشورهاي پيشرفته از هر 20 طرح 1 طرح به نتيجه ميرسد. پزشكان اگر بيماري پرسشي خارج از حوزهي اطالعات آنها بكند دچار خشم و احساس فالكت ميگردند. معلمان ما غير از انتقال محفوظات به دانشآموز قادر به هيچ نوع ابتكاري در آموزش نيستند. در جمعيت صنعتكاران ما بهندرت ابتكار و فكري تازه ديده ميشود. در يكي از شهرهاي توليدكننده فرشهاي سنتي 400 كارخانه فرش ماشيني با فناوري مشابه تأسيس شده است. اين كارخانهها عالوه بر ورشكستكردن فرشهاي سنتي خود هماكنون يا ورشكست شدهاند و يا در آستانه ورشكست شدن قرار دارند. اين پژوهنده خود در صنعت شاهد آن بوده است كه تنها استادكاراني كه به صورت تجربي حرفهي خود را به صورت استاد و شاگردي فرا گرفتهاند قادر به ابتكار در حيطهي حرفه و عمل خود هستند. بسياري از صنايع با فناوري و ماشينآالت 50 سال پيش كار ميكنند و مديران آنها در تعجباند كه چرا نميتوانند با صنايع خارجي رقابت كنند. در صنعت امروز اگر هر صنعتي در 5 سال نتواند به نوآوري در محصوالت و فناوري جديد دست يابد محكوم به فناست. صاحبان صنايع به مهندسان و تكنسينهاي خود قول كار بيش از 5 سال را نميتوانند بدهند و هر 5 سال بايد حرفهي خود را عوض كنند و يا كار و حرفه جديدي بياموزند. محققان علوم اجتماعي ما همچنان به حل مسائل جوامع غربي مشغولند و قادر به مطالعه و حل مسائل بغرنج جامعه ما نيستند. فيلسوفان ما هنوز در فرهنگستانهاي فلسفهي آتن گير كردهاند و مادام كه به بحث و جدل با فيلسوفان تاريخ و در فرهنگستانهاي مجازي مشغولند نميدانند كه شايد يك دانشآموز براي مسواك كردن دندان خود به فلسفهاي نياز داشته باشد. و روشنفكران ما به بحثهاي شيرين روشنفكري در كافههاي مجازي كافه نادري و كافههاي پاريس و آمستردام مشغولند و نميتوانند از سوسوي انديشه خود پرتويي به اطراف 4 دوره بهار 3 ي 89 شماره پنجم و بیست ی

5 مقايسهي پويايي به فراگيري محفوظات در چند كشور و سطوح مختلف مدرسه جامعه دانشگاه كشور پويايي محفوظات كشور پويايي محفوظات كشور پويايي محفوظات آمريكا آمريكا آمريكا فرانسه فرانسه فرانسه كانادا كانادا كانادا /5 ايران ايران ايران 10 3 خانه خود بيافكنند. آنچه كه به تاريخ مربوط ميشود غير از نخبگان اندكي كه بهكار زايندگي فكر و خلق انديشههاي نو پرداختهاند عدم تحريك فكري و يا انجماد فكري در همهي دورهها )به جز بعضي استثناها( ديده ميشود. شايد شما از مشاهدهي نقاشي مينياتور ايراني تعجب كنيد كه همهي چهرههاي آن چيني هستند. در واقع اين نقاشي از چين وارد ايران شده است قرنها به شكل اصلي خود نگه داشته شده است و هيچ نقاشي جرأت نكرده است اندكي در آن تغيير دهد و يا اينكه به اين فكر بيفتد كه همهي روشهاي اين نقاشي را رعايت كند ولي چهرهي فرزند خود و يا همسايه خود را به تصوير بكشد. هر استاد نقاشي هر آنچه را از خود آموخته است به شاگرد خود منتقل كرده است بيهيچ كم و كاست و بدون هيچ تغييري. در حقيقت در تمامي سطوح جامعه وضع به همين صورت است. اگر استادي دست شاگردي را بگيرد و او را به ايستگاهي برساند شاگرد هرگز قادر نخواهد بود آن ايستگاه را ترك كند. اما مسئله اين است كه در آن ايستگاه هيچ چيز نيست. نه ميتوان چيزي ساخت و نه توليد كرد و نه به آفرينش هنري دست زد. اما افراد جامعه ما بايد قادر باشند از ايستگاه تاريخي خود خارج شده و هر يك به تنهايي و با ابتكار خود به طرف»نقطهاي كه بايد«حركت كنند. سرانجام اگر در نظر بگيريم كه در حال حاضر 80 درصد بودجه كشور ما از فروش نفت تأمين ميگردد ميتوانيم مجسم كنيم كه اين»ايستگاه«و»آن نقطه«چقدر باهم فاصله دارند. با افزايش تعداد دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي و يا تعداد دانشآموختگان نميتوان اين راه را پيمود. تنها راه چاره باال بردن عامل پويايي در افراد جامعه است و اين انجام نميشود مگر از طريق آموزشهاي نوين و از سنين كودكي و در كودكستان و دبستان و دبيرستان. اين پژوهنده مدعي آن نيست كه همهي اين مسائل با انجام پروژه پژوهشي در مدرسه قابل حل است ولي مايل است كه اين نكته را مطرح كند كه گسترش استعداد پويايي و جستوجوگري در دانشآموزان بايد ج ءز اصليترين هدفهاي آموزشي و پرورشي ما باشد. گذر از دنياي قديم به دنياي پيشرفته بدون تغيير روشهاي آموزشي عملي نيست. كشورهايي كه مصمم به تغيير سرنوشت تاريخي خود هستند هم اكنون در اين راه سرمايهگذاريهاي عظيم كردهاند و هر روز در جستوجوي شيوههاي تازه آموزشي هستند. پژوهش در مدارس در كشورهاي صنعتي در سالهاي گذشته دور و همزمان با شروع توسعه صنعتي آغاز شده است. حتي اين پژوهنده مشاهده كرد كه اينگونه طرحها در كشور جنگزده عراق نيز آغاز شده است. آيا ما هنوز براي راهاندازي اينگونه طرحها ترديد داريم. *دكتراي مهندس شيمي از فرانسه و فوق دكتراي علوم مواد و نانوكوتينك Hassan_bolourchi@yahoo.com 5 شماره ی بیست وپنجم ره 89 دو بهار 3 ي

6 تجربه های آموزشی هدف اصليدورهي متوسطهدرقرن احمد احمدي بيستويكم كليد واژه ها: آموزش متوسطه آموزش نظري اهداف آموزش مقدمه آموزش متوسطه امري حياتي در زندگي افراد به حساب ميآيد چرا كه در اين مرحله جوانان ميتوانند با توجه به عاليق و نگرشهاي خود دربارهي آيندهي خود تصميم بگيرند و در راه كسب تواناييهايي قدم بردارند كه الزمهي يك زندگي موفق در بزرگسالي است. بنابراين آموزش متوسطه بايد بتواند پاسخگوي دو هدف مختلف باشد: يكي اينكه نوجوانان را به كمال و پختگي برساند و ديگر اينكه به نيازهاي آتي اقتصادي و اجتماعي آنها توجه كند. از اينروست كه بايد براي آموزش متوسطه اولويت بااليي قائل شد و بيش از پيش به اهداف و كاركردهاي اين دوره در قرن 21 توجه كرد. اين توجه ميتواند شناسايي شرايط فعلي و آيندهي آموزش متوسطه شناسايي چالشها و معضالت منتج از شرايط جهان امروز شناسايي حوزههاي اولويت منابع و راهبردها باشد كه همهي اينها در نهايت هدفي جز پاسخگويي به هدفها و مديريت مشكالت ندارد. حال با توجه به اين مقدمه ميتوان توافقهايي را به دست آورد كه در ادامه به آنها ميپردازيم: 6 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89

7 دانشآموزان همهي دستيابي مورد در توافق الف( متوسطه دورهي آموزش به همهي دستيابي جهت الزم سياستگذاريهاي 1. گيرد انجام ممكن حداقل بهعنوان متوسطه دورهي به دانشآموزان شود. فراهم الزم تداركهاي آن به نيل براي و نشدهاند متوسطه آموزش نظام جذب كه كساني براي 2. هك كساني كلي بهطور و تحصيلكردهها ترك مردودشدگان مانند مناسبي برنامهريزيهاي يابند راه متوسطه آموزشهاي به نتوانسته گيرد. صورت كه كند تغيير طوري اجرايي شيوههاي و برنامهها ساختار 3. بيشتري انتخابهاي و بيشتر امكان و داشته را الزم انعطافپذيري دهد. قرار افراد اختيار در را بيشتر تنوع و بهتر كيفيت جانب به برنامهها كلي جهتگيري 4. يادگيرندگان موفقيت و نيازها به نسبت برنامه بيشتر مسئوليت باشد. است. موردنظر نيز حرفهاي يا نظري آموزش مورد در توافق ب( متقابل ارتباط بر بايد متوسطه آموزش دورهي برنامههاي 1. باشد. داشته تأكيد حرفهاي دروس و نظري دروس بين براي فرد كردن آماده جهت در بايد متوسطه آموزش هدف 2. قرن در زندگي واقعيتهاي كه است ضروري بنابراين باشد زندگي مداوم يادگيري واقعيتها اين جملهي از بگيرد. نظر در را 21 است. كار دنياي تحوالت با چالش بهمنظور بايد تنها نه حرفهاي آموزش جمله از و متوسطه آموزش 3. بتواند بايد بلكه باشد موردنياز انساني نيروي به جامعه نياز پاسخگوي برنامههاي در بايد بنابراين گويد. پاسخ نيز افراد فردي نيازهاي به زمينههاي در اختياري دروس ارائهي امكان دوره اين درسي شود. فراهم مختلف در متوسطه آموزش در غالب روندهاي از يكي چون 4. كليهي براي حرفهاي آموزش از عناصري شامل كشورها اكثر اين متوسطه دورهي برنامهريزي در بايد نيز ما است يادگيرندگان باشيم. داشته مدنظر را نكته و خود انعطافپذير ساختارهاي توسعهي با متوسطه آموزش 5. يادگيري واقعيت با را خود كار دنياي با قوي ارتباط ساختن فراهم دهد. انطباق مداوم دوره اين رفتاري و شناختي فرايندهاي ج( معمول آموزشي شيوههاي كه نكته اين درك با 1. رظن از دانشآموزان نيازهاي پاسخگوي كامل بهطور نميتواند متحول بسيار شرايط در بهويژه آنان استعدادهاي كردن شكوفا پيشبينيهاي بايد باشد امروز فرهنگي و اجتماعي اقتصادي ارزشيابي و آموزش شيوههاي به تنوعبخشي امكان براي الزم شود. گرفته جدي مختلف سازمانهاي و ارگانها نقش كاهش به توجه با 2. مسئوليت بايد مدارس نوجوانان و كودكان كردن اجتماعي در زندگي مهارتهاي كسب در فراگيران به كمك در بيشتري بگيرند. بهعهده تسهيلكنندهي بهعنوان معلمان جديد نقش به توجه 3. اين نقش و آنان اقتصادي و اجتماعي پايگاه گرفتن نظر در آموزش ضروري زندگي مهارتهاي آموزش موفقيتآميز اجراي در قشر خدمت ضمن و خدمت از قبل آموزش كيفيت به توجه همين است. است. حياتي بسيار نظر اين از بايد مدرسه فضاي و خدمات امكانات آموزش روشهاي 4. گردد. امكانپذير زندگي مهارتهاي آموزش تا شود متحول جديد واقعيتهاي با بايد متوسطه مدارس مديران نقش 5. شود. سازگار انتخابهايشان نتايج به نسبت بايد آموزشي تصميمگيران 6. مداركي و شواهد به توجه با بايد حساسيت اين شوند. حساس و فردي رفاه و سالمت به علمي موفقيتهاي كردن مرتبط مانند باشد. اجتماعي وزارتخانهها كردن درگير و چندبخشي رويكرد از استفاده 7. از نوع اين اجراي در موفقيت براي غيره و غيردولتي سازمانهاي است. ضروري بسيار آموزش روحيهي به بايد دوره اين درسي محتواهاي نيز و برنامهها در 8. به پاسخگويي براي طرحهايي و شود توجه سن اين در نوجوانان آيد. فراهم آنها عاطفي و ذهني نيازهاي قرن در متوسطه»آموزش عنوان با يونسكو بينالمللي همايش )چين( پكن در 2001 سال مي 25 تا 21 تاريخ از بيستويكم«است آموزش از مرحلهاي متوسطه آموزش افرادي به جوان دانشآموزان آن طي كه و علوم و ميشوند مبدل مسئول و مستقل زندگي به ورود جهت را الزم مهارتهاي ميكنند. كسب خود آيندهي 7 89 دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

8 برگزار شد. در اين همايش بر پرداختن مستقيمتر يونسكو به آموزش متوسطه تأكيد و گفته شد كه آموزش متوسطه بهعنوان يك دورهي مستقلونه ادامهي آموزشپايهويا راهيبه آموزشعالي درنظر گرفتهشود.دريكيازكميسيونهاياينهمايشباعنوان»كميسيون بينالمللي آموزش براي قرن 21 «گفته شد»اكنون مشخص شده است كه بهمنظور دستيابي به توسعهي اقتصادي در هر كشور بايد بخشاعظمجمعيتآنكشوربهآموزشمتوسطهدسترسيپيداكنند«. اعالميهي داكار )يونسكو 2000 ( نيزبا ايننكتهموافقتكردهو اعالم نمودهاستكه»نميتوانانتظار داشتكهكشوريبهاقتصادينوينو بازدسترسيپيداكند بدون آنكهبخشعمدهايازجمعيت آنآموزش متوسطه را كامل نكرده باشد«. البته درك اين نكته مهم است كه ضرورتآموزش فراترازنيازهاياقتصادياستونيزاينكه وظيفهي آموزش تسهيل يادگيريهاي چهارگانه است يعني يادگيري براي»عملكردن«يادگيريبراي»دانستن«يادگيريبراي»زيستن«و يادگيريبراي»همزيستيمسالمتآميز«آموزش متوسطه مرحلهاي از آموزش است كه طي آن دانشآموزان جوان به افرادي مستقل و مسئول مبدل ميشوند و علوم و مهارتهاي الزم را جهت ورود به زندگي آيندهي خود كسب ميكنند. اين دوره يكي از وجوه آموزشهاي مادامالعمر فرض ميشود. اهدافكلي دورهيمتوسطهراميتوانبهشرحزيربيانكرد: اعتالي سطح فرهنگ و دانش عمومي پرورش فضائل اخالقي و رشد بينش سياسي و اجتماعي دانشآموزان در ادامهي دورهي آموزش عمومي شناخت بهتر استعدادها و عالئق دانشآموزان و ايجاد زمينهي مساعد جهت هدايت آنان به مسيرهاي شغلي و مسيرهاي تحصيليمناسب. آمادهكردن آنهابراي ورودبهبازاركارومشاغلمفيدومولد. تربيتيادگيرندگانيموفق متكيبهنفسومسئوليتپذير. دورهي متوسطه به سه شاخهي اصلي به شرح زير تقسيمميشود: 1. شاخهي فني و حرفهاي 2. شاخهي نظري 3. شاخهي كاردانش هر يك از شاخههاي باال بخشي از اهداف كلي دورهي متوسطه را برآورده ميسازند. اهداف تفصيلي دورهي متوسطه را ميتوان به شرح زير تعيين كردطوري كه دانشآموزان بتوانند پس از طي دورهي متوسطه به اهداف و قابليتهاي زير دست يابند: از يادگيري لذت ببرند پيشرفت كنند به موفقيت برسند خوشحال و موفق باشند و با مهارتهاي خودآموزي )يادگيري و تفكرشخصي( آشناشوند. بتوانند زندگيهاي ايمن سالمو رضايتمندي رابرايخود رقم بزنند و متكي به نفس باشند. بتوانند نقش مثبتي را در جامعه ايفا كنند و به رفاه اقتصادي برسند. توانايي تصميمگيري عاقالنه و برنامهريزي آگاهانه براي آيندهي زندگي خود را پيدا كنند و براي ادارهي يك زندگي مستقل در جامعه آماده باشند. عالوهبر رشتهيتحصيلي دريكفنياهنر كهموردعالقهي خودشان باشد مهارت الزم را كسب كنند و براي ورود به بازار كار و مشاغل مفيد و مولد آمادگي پيدا كنند. با مهارتهاي زندگي متناسب با اين دوره آشنا شوند و آنها را در عمل به كاربندند. به وظايفخود درقبالجامعهومحيطزيست آشناشدهونسبت به انجام آنها احساسمسئوليتكنند. با معلومات روشها و فنون استفاده از فناوري اطالعات و ارتباطات متناسب با نيازهاي زندگي امروز آشنا شوند و آنها را به كار برند. به ويژگيهايي مانند مصمم بودن انعطافپذير بودن مطمئن بودن ريسكپذير بودن جسور بودن و... نايل شوند. مهارتهايخود را دربهکارگرفتن زبانفارسيو زبان انگليسي تكميل كرده و بتوانند ارتباط مؤثري با ديگران برقرار كنند. با ايدههاي بزرگي كه بر جهان تأثير گذاشته است آشنا شوند. به شناخت درستي از فرهنگ و تاريخ و تمدن ايران و اسالم دست يابند و با مفاخر فرهنگ و هنر آشنا شوند. با واقعيتها و مفاهيم علمي روشها و راهكارهاي علمي اصطالحات علمي و روشهاي ارائهي اطالعات علمي آشنا شوند. سجاياي اخالقي در رفتار و گفتار آنها آشكارشود و به تعادل شخصيتدستيابند. روحيهي وطندوستي خدمتبههمنوعان ازخودگذشتگي و... در آنها رشد كند و در اعمال و رفتار آنها به ظهور رسد. از ضرورت و اهميت همكاري مؤثر و برقراري ارتباط در طول فعاليتهايعلمي آگاهشوند. با سير تكاملي اديان آشنا و به اصول اعتقادي و مباني ديني و احكام اسالميپايبندشوند. از فرصتها و تهديدهاي موجود براي علوم و دانشمندان آگاه شوند. قابليت تحليل ارزيابي و تركيب اطالعات علمي خود را پيدا كنند. 8 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89

9 1 پردهی اول: خانه تجربه های آموزشی صدای زنگ ساعت ذرات هوا را در سه بعد به نوسان در میآورد و با انتقال انرژی این موج مکانیکی به پردهی گوشم در مییابم صبح فیزیکی دیگری آغاز شده است. قدم اول را که بر میدارم خدا را شکر میکنم که نیروی اصطکاک ایستایی به نیروی اصطکاک لغزشی تبدیل نشد. شاید بهزودی گلستان فیزیکیام را با این مطلع به نگارش درآورم:»هر قدمی که بر میداریم ممد حرکت است و چون قدم بعدی را بر میداریم جابهجا میشویم.«پس در هر قدم دو نعمت موجود است و بر هر نعمت شکری واجب. از دست و زبان که بر آید کز عهدهی شکرش به در آید. بنابراین قبل از آنکه امواج الکترومغناطیسی در محدودهی نور مرئی از تنها ستارهی منظومهی شمسی نیمکرهی شرقی را روشن کند ابتدا با آب خالص بارهای الکتریکی ساکن موجود در محل وضو واقع بر نقاط تراکم رشتههای اعصاب را پاک میکنم سپس میدان مغناطیسی بدنم را بر میدان مغناطیسی کره زمین منطبق میکنم. پس از تغذیهی روح به سراغ تغذیهی جسم میروم. با جفت نیروی انگشتانم شیر آب را باز میکنم و یک لیتر کاربرد فیزیکدر زندگی صبح فیزیکی درسه پرده مژگان زمانی* 9 ره ی بیست وپنجم شماره ي 3 بهار 89 دو

10 میریزم. باال اسمی توان با برقی کتری درون آب اختالف دلیل به ترموستات رسید جوش نقطه به هنگامیکه و میرود باال آب دمای گرما به الکتریکی انرژی تبدیل با یکی مدار از مصرف پر اهمی مقاومت این سریع شدن خارج با میکند. قطع را الکتریکی جریان رسانا دو طولی انبساط ضریب مییابد. کاهش مدار کل مصرفی توان و میشود حذف متناوب ولتاژ مدار موازی مقاومتهای از منجمد نان قطعههای کنم. وارد مغناطیسی نوار ربایشی نیروی بر غلبه برای بزرگی نیروی باید فریزر در کردن باز هنگام میکنند. آب را نان یخ ماکروویو گسترهی در رادیویی امواج میدهم قرار ماکروویو دستگاه درون را الکتریکی انرژی و نیابد کاهش یخچال عملکرد ضریب تا میدارم بر یخچال درون از بهسرعت را نیاز مورد غذائی مواد آن بیرون هوای گرم چشمه به آن دادن و یخچال درون مواد سرد چشمه از گرما گرفتن حین کار انجام برای آن مصرفی نیروی با تا میدهم قرار آن روی مقطع سطح کوچکترین با را کارد تیز لبهی پنیر تکههای بریدن برای نکند. پیدا افزایش کنم... وارد را فشار بیشترین دست بر شونده کند آخر در و یکنواخت سپس شونده تند حرکت شروع در میشوم. مکانیک آزمایشگاه وارد نه!! آسانسور وارد آسانسور کابل کشش نیروی اندازهی متوجه ناخودآگاه میشوند آزمایشگاه این وارد که کسانی ذهن گمانم به راست. خط روی میشود. آن موتور مفید توان و چرخههای همفشار... بیدررو همحجم پیدرپی فرایندهای درونسوز گرمایی ماشین میکنم روشن را خودرو وقتی میشوند. انتقالی و چرخشی حرکتهای دارای خودرو چرخهای احتراق از حاصل نیروی انتقال با و میکند طی را گرمایی ترمز هنگام تا میبندم را ایمنی کمربند و باشم داشته وسیعی دید میدان تا میکنم تنظیم را کوژ آینههای مدت این در نشوم. پرت جلو به لختی اثر در ناگهانی کند. باز را پارکینگ در فوتوالکتریک اثر میشوند باعث گسیلی الکترومغناطیسی امواج دور از کنترل دکمهی فشار با شیبدار سطح در و داده تغییر را سرعتم بردار جهت سپس میروم عقب به منفی سرعت با شونده تند حرکت یک در ابتدا و وزن مؤلفهی نیروی مجموع از خودرو جلوبرنده نیروی باید سطح این از رفتن باال برای میگیرم. قرار پارکینگ خروجی باشد. بیشتر جنبشی اصطکاک نیروی مدرسه تا خانه دوم: پردهی 2 الستیکها و آسفالت بین ایستایی اصطکاک نیروی تا میکنم کم را سرعتم اندازهی افقی میدانهای به ورود هنگام شود. مرکزگرا نیروی با برابر حامل شعاع راستای در عبور عرضی شیب با روگذر پل روی از وقتی است... بیهوده یکنواخت حرکت برای تالشم میشوم اصلی خیابان وارد رطخ بی عبور با و میکند تأمین را دایرهای حرکت برای الزم گرای مرکز نیروی تکیهگاه عمودی نیروی مولفهی میکنم در رانندگان رعایت دوم و عرضی شیب تعیین در مهندسان دقیق محاسبات اول میشود. ثابت نکته دو آن روی از خودروها محاسبات. همین حسب بر مجاز سرعت حداکثر از را پایم پیداست دور فاصلهی از درخشان نوری دیودهای با که راهی چهار راهنمایی چراغ قرمز رنگ مشاهدهی با یط در و است حرکتم مخالف جهت در نیروها برایند که میدهد نشان سرعتسنج عدد کاهش برمیدارم گاز پدال روی میشوم. متوقف شونده کند حرکت یک از دریافتی گرمای بیشتر و میشود طی متناوبا خودرو موتور ترمودینامیکی چرخهی همچنان طوالنی توقف هنگام چگونه وضعیت این در کارنو چرخهی نمیدانم میشود. منتقل بیرون هوای سرد چشمهی به سیلندر درون گرمایی چشمهی میشوند! بررسی چطور نظری و عملی گرمایی کارآیی همچنین است! درختان تمام ولی هستم ساکن همچنان من سبز یعنی بیشتر بسامد به راهنمایی چراغ گسیلی نور بسامد تغییر با به ندارد. اعتراضی پلیسی یا راننده هیچ که شکر را خدا میکنند. حرکت خودروام عقب سمت به ساختمانها... تابلوها بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

11 اولیه لخت دستگاه همان به دوباره اختیار همین با و اختیاری... مرجع دستگاه دیواری چهار فیزیکیها قول برمیگردم. دورانی حرکت با است. شدن نزدیک حال در آتشنشانی ماشین که درمییابم آژیر زیر صدای شنیدن با سپ میشود. قطع دوپلر اثر شد صفر نسبیمان سرعت که هنگامی و میرود راست سمت به خودروام فرمان کاهش دریافتی صوت ظاهری بسامد آتشنشانی ماشین سرعت آهنگ افزایش با کوتاهی مسافت طی از میشود. بم صدا و مییابد کردن خنک در هم و آتش کردن خاموش در هم که است نعمتی آب زیاد ویژهی گرمایی ظرفیت است. گرفته قرار استفاده مورد بهخوبی سوارم که خودرویی مانند گرمایی ماشینهای انرژی دیگر ثانیه چند تا که میدهد هشدار ابرها بین الکتریکی تخلیهی از ناشی شدید نورانی انرژی اختالف موج دو که شکر را خدا هم باز رسید. خواهد گوش به دردناکی آستانهی از باالتر گسترهی در صوتی میشد!!! میرا قلبمان نامیرای نوسانهای هشداری چنین بدون گرنه و دارند مالحظهای قابل سرعت بهصورت میعان سپس و تبخیر فیزیکی حالتهای تغییر از پس زمین سطحی آبهای که شکر هزاران و برگشتند. زمین به دوباره خالص و شده تصفیه مدرسه سوم: پردهی 3 شصت پیمودن به را گرانشیام پتانسیل انرژی باید سوم طبقهی در کالسی به رسیدن برای مدرسه به شدن واردن از پس نمیشود! محاسبه کار فیزیکی تعریف طبق ماهانهمان ]اجرت[ حقوق که میگوییم سپاس را خدا هم باز دهم. افزایش پله رساناها ابر و نیمرساناها مباحث از کالسی پرسش ضمن ابتدا دانشآموزان با مثبت انرژی مبادلهی از پس کالس به ورود با صدای با اما کنند بیان دارند اطالع خود یا و دادهام توضیح قبل جلسات که را مورد هر کاربرد تا میخواهم دانشآموزان از نمیآید! کنکور در و است کتاب آزاد مطالعه قسمت در که میشوم مواجه دانشآموزان فراصوت است... بیفایده بحث است... آزاد مطالعه قسمت در دیود مگر میگویم: زنر شکست حتی و جریان کردن یکسو در نیمرساناها کاربرد تدریس هنگام به دستکم که میدهم امیدواری خود به دارند. نسبی آشنایی وسیع کاربردهای این با و است شده بیان تراشهها... ریز و مونوریل آیسی ترانزیستورها بودن روشن برای همچنین و دادن دل گوش برای دانشآموزان ترغیب جهت میکنم. شروع را هسته ساختار مبحث تدریس میشویم آشنا آن انجام روشهای و غنیسازی لزوم همچنین هستهای انرژی با مبحث این انتهای در که میکنم اشاره هدف میپردازیم. هستهای راکتورهای با برق نیروگاههای بررسی به و پروتونهای بین الکتریکی رانشی نیروهای و مجاور نوکلئونهای بین قوی هستهای ربایشی نیروهای مقایسهی هنگام الکترونی برانگیختگی شبیه دانشآموزان نگاههای سنگین هستههای ناپایداری و سبک هستههای پایداری توجیه در هسته است! فوتون جذب هنگام آزمایش پروژکتور ویدئو و رایانه کمک به تا میرویم مجاور بصری و سمعی اتاق به بحث مورد موضوع بهتر درک برای میکنیم. صفر الکتریکی مدار کلید کردن باز با را اتاق گازی المپهای سر دو پتانسیل اختالف دهیم. انجام مجازی میشود! قطع برق ناگهان که ببرم را استفاده نهایت کالس پایانی دقیقهی ده این در میخواهم میشوم رشد سایت وارد باعث نیروگاه یا شهر برق مدار در عواملی چه کنند فکر میخواهم آنها از دانشآموزان صوتی امواج تداخل از جلوگیری برای است شده مشکل این بروز دزدیدهاند... را رابط سیمهای یا و شده تمام نیروگاهها آب میدهند پاسخ شیطنت با عدهای گسیلی نور با و کنند استفاده همراهشان تلفنهای خازن در شده ذخیره الکتریکی انرژی از میدهند ترجیح دانشآموزان بیشتر روی به میدهم ترجیح هم من البته که کنند تولید پرده روی بر یانگ آزمایش روشن تاریک نوارهای مشابه نوارهایی آنها هب را متعددی مطالب فیزیک علم بودن بیفایده مورد در که است دانشآموزی دو آهستهی صحبت به حواسم چون نیاورم خودم میگویند. یکدیگر تهران شهر 13 منطقهی شهریور 17 پیشدانشگاهی فیزیک *دبیر دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

12 كاربردي - پژوهشی ضرورت کاربردیکردن کتابهایفیزیک دورهیدبیرستان * بخشی فتانه و موسوی معصومه سیده و موسوی معصومه سیده خانم سرکار بخشیکارشناسهاي فتانه خانم سرکار دربارهي توجهی قابل پژوهش فیزیک دبیري این از دربخشی دادهاند. انجام آموزشفیزیک سؤالتنظیم پژوهش پرسشنامهایشامل 21 در پسر و دختر دانشآموختگان و است شده هب پیشدانشگاهی و حرفهای فنی رشتههای پژوهشگران دادهاند. پاسخ پرسشها این حسب بر را صحیح جوابهای نمودارهای کردهاند. رسم شمارهیپرسش کاهشچشمگیرتعدادپاسخهایصحیحبه باید دقیقا و است توجه قابل پرسشها برخی موردعنایتمؤلفانومعلمانفیزیکقرارگیرد. مقدمه شیوهي در بازنگری لزوم حاضر عصر در علم سریع رشد آهنگ که امروز جهان در است. ساخته اجتنابناپذیر را آموزش چند به قرن چند مقیاس از بشر علمی معلومات شدن برابر دو به زیاد اطالعات که کرد کوشش نباید است یافته کاهش ماه دست به باید فیزیک آموزش هدف بلکه داد انتقال دانشآموزان بر بتواند یادگیرنده هر که باشد اصولی و قانونها بهترین آوردن برای دقیقتری و زیباتر جهان و ببیند بهتر را جهان اصول این پایه نقش و دارد نقشی جهان این در که کند احساس و کند مجسم خود باشد. داشته میتواند هم مؤثری سایر و فیزیک ایران در که است سال 150 از بیش اکنون طوالنی نسبتا مدت این در دقت با اما میشود تدریس جدید علوم توجه با است. نشده توجه علم تولید به چندان که مییابیم در است مکتبخانهای پیشرفتهي نوع تقریبا که تدریس شیوهي به دانشمندان یافتههای انتقال در تالش سخنران عنوان به فردی متنوع فرمولهای با ایشان میکندطوریکه دانشآموزان به رد سعی آنها کاربرد حتی و آنها یافتن نحوهي دانستن بدون بهترین راستا این در میکنند. مشکل گاه و پیچیده مسائل حل و سخت مسائل حل به قادر که میدانیم کسانی را دانشآموزان یک تحویل با یادگیری در تالش همه این از پس باشد. پیچیده میشوند. فراموش مطالب اکثر حداقل یا و تمام امتحانی برگهي واقع در که فیزیک علم به نگاه با است اینچنین چرا اما علومي اختیار در اکثرا آن یافتههای و است علوم سایر مادر از بسیاری و ميگيرد قرار... و شیمی و پزشکی و ارتباطات چون را راه و میکند کمک مشکالت حل در لیزر مانند آن یافتههای با میکند باز دیگر فناوریهای به دستیابی جهت در تالش برای بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

13 کسانی اولین عنوان دانشآموزان)به بیلطفی مورد بسیار حال این زا اوقات گاهی بهطوریکه میگیرد. قرار میشوند( آشنا آن با که میکنند. یاد نیز سیاهدرس عنوان به آن تغییر و زندگی در فیزیک نقش راستای در دلیل همین به دادیم انجام را تحقیقی آنها کردن کاربردی جهت در درسی کتب آماری روش از تحقیق این در میپردازیم. آن به ادامه در که استفاده آنها تحلیل و تجزیه سپس و اطالعات جمعآوری جهت ریاضی رشتههای دانشآموزان از گروهی را آماری جامعه کردهایم. دختران حرفهای فنیو و پسران و دختران پیشدانشگاهی مقطع پسران( تأسیسات و مکانیک و دختران رایانه )رشته پسران و رشته دانشآموزان انتخاب میدهند. تشکیل ابهر شهرستان از اصلی درسهای ءز ج فیزیک درس که بود دلیل این به ریاضی فیزیک اطالعات تقریبا مقطع این در و میشود محسوب آنها راکسبکردهاندوفنیوحرفهای دبیرستانوپیشدانشگاهی دوره درس و عملیاند درس به عالقهمند که هستند دانشآموزانی نیز است. شده منظور آنها درسی برنامه در نیز فیزیک درزندگیمطرح دراینتحقیقتعدادیپرسشکاربردیفیزیک با مسائل و مشکالت حل و زندگی در فیزیک حس میزان تا شده دبیرستانسنجیدهشود. دوره اطالعاتفیزیکی از استفاده قرار اختیارتان در نموداری صورت به تحقیق این نتایج تألیف اندرکاران دست بتواند حاصله نتایج امیدواریم میگیرد هر جهت در را ها رشته این آموزش متصدیان و درسی کتابهای نماید. یاری درسی کتابهای شدن بهتر چه پرسشنامه پرسشهای به خود دبیرستان دوره فیزیکی اطالعات به توجه با دهید. پاسخ زیر استفاده روشی چه از هم به چسبیده لیوان دو کردن جدا برای 1. میکنیم است شده استفاده روشی چه از کوکی بازیهای اسباب در 2. انجام مدتی چه در را برگشت و رفت هر خانه ساعت آونگ 3. میدهد میخورد سر ماشین یخبندان روزهای در چرا 4. میزند یخ آب جوی سطح زمستان در چرا 5. میچسبد آن به پارچه پرز شیشه سطح کردن پاک هنگام چرا 6. با فرش روی بر پالستیکی دمپایی با رفتن راه از پس چرا 7. میکنید گرفتگی برق احساس در دستگیره به دستزدن میدانید چه در را المپ سوختن علت 8. به لباسها مرطوب روزهای از بیشتر خشک روزهای در چرا 9. هممیچسبند تشکیل کاغذ در ولی میشود تشکیل تصویر آیینه در چرا 10. نمیشود میرود فرو خاک در تیز نوک پاشنه چرا 11. چیست جادهها پیچ در بلند شاسی ماشینهای انحراف دلیل 12. میترکد دهیم قرار بخاری کنار را شده پر بادکنک اگر چرا 13. چسباند دیوار به راحتی به را بادکنک یک میتوان چگونه 14. وارد راستایی چه در را نیرو سنگین جسم دادن حرکت برای 15. است بهتر کنیم میکنید توجه نکتههایی چه به برقی وسایل خرید هنگام 16. کرد دقت باید بیشتر مواردی چه به چوباسکی خرید هنگام 17. چیست دریا به خشکی نسیم وجود دلیل 18. ناگهانی طور به را آن چکش سر کردن محکم برای چرا 19. میزنند زمین به محکم را آسیبدیدگی کمترین بوکسور یک اینکه برای شما نظر به 20. کند کم را برخورد زمان مدت است بهتر باشد داشته مشت برابر در میدهد انجام چگونه را کار این دهد افزایش یا زمان در را نیرو بهتر نتیجه به دستیابی برای کار کاراته یک 21. چرا طوالنیتر زمان در یا کند وارد کوتاهتر دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

14 بررسی آماری )نموداری( پرسشنامه با توجه به نتایج حاصل از پاسخدهی به پرسشنامه این نتایج در نمودارهایی بیان شده که در صفحههای بعد مشاهده میگردد. 30 فنی و حرفه ای دخترانه 30 فنی و حرفه ای پسران جوابهای صحیح جوابهای صحیح شماره پرسش شماره پرسش پیشدانشگاهیپسران پیشدانشگاهیدخترانه جوابهای صحیح جوابهای صحیح شماره پرسش شماره پرسش هدف آموزش فیزیک باید به دست آوردن بهترین قانونها و اصولی باشد که هر یادگیرنده بتواند بر پایه این اصول جهان را بهتر ببیند و جهان زیباتر و دقیقتری برای خود مجسم کند و احساس کند که در این جهان نقشی دارد و نقش مؤثری هم میتواند داشته باشد نتیجهگیری و ارائه راهکار در طول دوران رشد جسمی کودک ذهن او با دادن آموزشهای مناسب رشد مییابد و ترقی میکند. این آموزشها توسط خانواده مدرسه و جامعه به وی داده میشود. از آنجایی که بعد از هفت سالگی کودک نیمی از روز خود را در مدرسه و تحت تعاليم آموزشی و پرورشی مدرسه صرف میکند لذا با داشتن یک آموزش خوب و منسجم می توانیم ذهنهای خالق بیشتری را در زمینههای علمی پرورش دهیم. در فصلنامه دبیرخانه راهبردی کشوری درس فیزیک )شماره 7 پاییز 86( مقالهای تحت عنوان طرح و ایدههای نو در روش تدریس فیزیک هوشهای چندگانه )نظریهMI ( معرفی شده است که نشان دهنده ترکیبهای هوشی متفاوتی است که افراد را از یکدیگر متمایز میکند. و چون معلم مسئول پرورش توانایی تفکر در دانشآموزان است بنابراین او برای پرورش استعدادهای بالقوه دانشآموزان باید با»روشMI «هوشهای چندگانه آشنا شود و آن را در روش ارائه صحیح درس به کار گیرد. این هوشها عبارتند از: هوش زبانی منطقی و ریاضی مکانی حرکتی جسمانی موسیقیایی هوش میان فردی و هوش درون فردی و هوشطبیعتگرا. 14 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89

15 فردی استعدادهای شناخت بر سعی باید خود آموزشی نظام در سوق استعدادهایشان سمت به را آنها و باشیم داشته دانشآموزان از راهنمایی دورهي همان از دانشآموزان از بسیاری مثال دهیم. هوشرياضي محاسباتيبيشتريبرخوردارندوياهوشموسيقيايي است... بيشتر بقيه از دانشآموزان از تعدادي دانست. بيتأثير نبايد نيز را خانواده نقش ميان اين در البته و پدران توسط علمي موضوعهاي از بسياري بيان كه طوري به آن از قبل يا و آموز دانش تحصيل حين در كرده تحصيل مادران ميشود. ذهني رشد اين روند افزايش باعث خود به توجه با دانشآموزان از بعضي كه موضوع اين درك در دارند متفاوتي ذهني رشد خانوادگي و فردي تفاوتهاي از بسياري اين وجود با اما است مشخص وضوح به درس كالس در ديگر بيروني عاملهاي يا و نادرست مشاوره توسط دانشآموزان سنگين مطالب زور به و برداشته قدم ذهنيشان رشد جهت خالف بار چند از پس را قبولي نمره و كرده حفظ را فيزيك پيچيده و ديگر زمينههاي در آنها استعدادهاي حاليكه در ميگيرند امتحان است. مانده باقي نهفته همچنان قبل يا و دبيرستان اول سال در مناسب رشته تعيين نقش و شود دانشآموز سرنوشت تعيين در مهمي عامل ميتواند آن از راتعيينميكند. او اجتماعيوحتيجايگاهخانوادگي آيندهشغليو تا شديم آن بر پژوهش اين اهداف موازات به و راستا همين در آن به دادن جهت و ذهني رشد افزايش زمينه كه را راهكارهايي ميدهيم. ارائه مشكل طرح همراه به دوگانگي به ميتوان فيزيك معلمان مسائل مهمترين از لوا پايهي در كه دانشآموزان آغازين ارزشيابي نمرههاي نمرههاي معدل همينطور و ميشود انجام مهرماه در و دبيرستان متوجه مقايسه با كرد. اشاره راهنمايي دوره در دانشآموزان اين هب مربوط آغازين ارزشيابي نمرههاي سطح پايينترين كه ميشويم دانشآموزان نمرههاي با نتيجه اين حاليكه در است. علوم درس فيزيكي مباحث تمامي از مقدمهاي )كه راهنمايي علوم درس در زمينه اين در است. متفاوت بسيار شده( آورده آن در دبيرستان راهنمايي دوره علوم مباحث كه رسيد نتيجه اين به ميتوان رشد دوران طول در با او ذهن کودک جسمی مناسب آموزشهای دادن ترقی و مییابد رشد آموزشها این میکند. و مدرسه خانواده توسط میشود داده وی به جامعه آن مهم عوامل از آنها از يكي شايد كه ندارند خوبي ماندگاري در جذاب و مناسب آزمايشهاي ندادن انجام و نبودن كاربردي است. دوره اين كه باشد گونهاي به بايد آموزشي محيط كلي طور به باشد. داشته را شخصي تجربهي و انديشيدن فرصت دانشآموز نحوهي هم و فيزيك درس آموزش نحوهي هم )درحاليكه تأييدي حد در دبيرستان دورهي درسي كتابهاي آزمايشهاي پژوهش اجازه و ميكند. سلب او از كلي به را فرصت اين و ) 1 است پرسشهاي متن حاليكه در نميشود. داده او به ذهني رشد و ميشود. بيان كنيد...[ طراحي ]آزمايشي صورت به نهايي امتحان است. تناقض در كامال كالس در موضوع تدريس نحوه با كه كتاب كردن كاربردي جهت درسي كتاب در است بهتر مثال و... پنكه ساخت يا جاروبرقي كار نحوه با 3 فيزيك آزمايشگاه ميتواند موضوع اين شوند. آشنا ابتدايي آزمايشهاي بر عالوه ايجاد و ذهني رشد جهت دانشآموزان به را بيشتري فرصت خالقيتبدهد. ميتوان يادگيري فرايند در آزمايش مؤثر نقش به توجه با كتاب تأليف همينطور و آزمايشگاه به بيشتري وقت اختصاص با به واحدي اختصاص و سال هر در درسي كتاب از جداي آزمايش نمود. چشمگيرتر تأثير اين آزمايشگاه راهنمايي سالهي سه پايان در دانشآموزان رشتهي انتخاب نمره گرفتن نظر در بدون كتبي و واقعي نمرههاي و شود انجام باشد. آنها رشته تعيين اساس رياضي و فيزيك درس در مستمر پيش صفحهي در كه نظريهMI و شما 4 راهكار به توجه با رشته براي را اول سال عمومي فيزيك كتاب ميتوان شد بيان دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

16 عبارتند چندگانه هوشهاي منطقي زباني هوش از: حركتي مكاني رياضي و موسيقيايي جسماني هوش ميانفردي هوش هوش و درونفردي طبيعتگرا فيزيك كتاب رشته هر براي و كرده جدا انساني و رياضي و تجربي نمود. تدوين دانشآموزان هوش و دانش سطح گرفتن نظر در با را زا سطحي با بايد دانشآموزان همهي كه است اين مهم نكتهي يادگيري از را انساني رشته دانشآموز نبايد مثال باشند. آشنا فيزيك فيزيك عمومي دانش با را ايشان ميتوان و نمود محروم فيزيك در انساني رشته 1 فيزيك كتاب در نيست الزم مثال براي كرد آشنا فرمول ارائه همراه به را انرژي پايستگي قانون سال ابتداي همان نور شكست فرمولها ارائه با را نور شكست قانونهاي يا و گنجاند براي سادهتر عمومي فيزيك يك ميتوان بلكه داد آموزش او به فيزيكي درك تا كند آشنا فيزيكي مفاهيم با را او كه كرد تدوين او كاربردي فيزيك يك عوض در و شود بيشتر اطراف جهان از او يك آن با متناسب همينطور و رياضي رشته براي را مفهومي و از يكي البته كه نمود. تدوين تجربي رشته براي تجربي فيزيك تجربي و رياضي رشته دبيرستان فيزيك كتاب اساسي اشكاالت رشته پيشدانشگاهي حتي و 3 و 2 فيزيك كه است همين نيز امتحانهاي در ولي شده بيان سطح يك در تقريبا رياضي و تجربي بسيار تجربي رشته فيزيك پرسشهاي سطح كشوري يا نهايي است. رياضي رشته پرسشهاي از سادهتر و پايينتر عينا راهنمايي دوره در دبيرستان دوره در شده مطرح مفاهيم يادآوري جهت دبير وقت شدن گرفته باعث اين و است شده تكرار پرسشهايي فصل هر ابتداي در ميتوان حاليكه در ميشود. آنها راهنمايي دورهي اطالعات از ورودي آزمون عنوان به كلي مطالب آن هم روش اين با نتيجه در و نمود مطرح دانشآموزان دبير ضمن در و ميشود. كم كتاب حجم از هم و ميشود يادآوري جهت آزمايشهاي انجام و توضيح و ارائه جهت را بيشتري فرصت و گرما مبحث 1 فيزيك 2 فصل مثل داشت. خواهد جديد مطالب و... الكتريسيته بحث 1 فيزيك 3 فصل يا مطرح پلهاي و سلسلهاي صورت به را فيزيك مطالب متفاوت بخش چند به جزئي صورت به سال هر در يعني نمود. شود. تكميل تكرار بدون مباحث همان بعد سال در و پرداخته باشد( دانشآموز عهده به يا و ورودي آزمون صورت به )تكرار در ميخوانند اول سال در عدسي و آينه بخش دانشآموزان مثال اي و كشاند دوم سال به و حذف را آنها از قسمتي ميتوان حاليكه فيزيك و 2 فيزيك در مكانيك ميان ارتباط كلي طور به 3 فيزيك ميكند. قطع را پيش و باالتر ذهني آمادگي به نياز كه مطالب از برخي بيان بيعالقگي اوال باعث 1 فيزيك در دارد بهتر رياضي زمينهي پيش مطلب از نادرست درك و سرگرداني و فيزيك به دانشآموز زاويهي يا و نور شكست قانونهاي ميتوان مثال براي ميشود. كرد. بيان 1 فيزيك در را فرمول( ارئه )با و حد پايان تمرينهاي درسي كتابهاي فصلهاي از بسياري در 8 و 7 پرسش مثال براي ندارد همخواني فصل مطالب با فصل همينطوربياننامناسببرخيتمرينهاي كتابفيزيك 2 فصل 1 كمك كتابهاي از استفاده سوي به را دانشآموزان فصل پايان فصل 6 و 9 پرسش مانند ميدهد. سوق گام به گام مانند درسي 1. فيزيك كتاب آزمايشگاه كتاب تأليف فيزيك 1 كتاب كردن كاربردي با دانشآموزان ميتوان كتاب اين بيشتر زمان اختصاص و 1 فيزيك بررسي همچنين نمود. ترغيب رياضي و تجربي رشتههاي به را تجربي و رياضي رشتههاي در دوم پايه در كه دانشآموزان درصد ميدهد نشان نمودهاند نام ثبت ابهر شهرستان در اخير ساله 4 در كردهاند انتخاب را رياضي رشته دانشآموزان %15 حدود فقط كه وارد آنها %50 حدود ولي شدهاند تجربي رشته وارد %15 حدود و زا يكي شايد كه شدهاند كاردانش و حرفهاي و فني رشتههاي در اگر است. بوده عملي كارهاي به آنها عالقه مؤثر عوامل به بيشتر شيمي و فيزيك دروس نيز رياضي و تجربي دورههاي ميتواند شود بيان مربوطه قاعدههاي با همراه و عملي صورت سطح آن نتيجه در و دبيرستانها كيفي سطح بردن باال جهت در دانشگاههاباشد. علمي منطقهاي سطح در آزمايشگاهي نمايشگاههاي برگزاري آزمايشهاي دانشآموزانودبيرانميتواندايشانرابا جهتبازديد و كند آشنا كاربردي ولي ساده آزمايشگاهي وسايل ساخت و نوين نمايد. ترغيب تحقيقات و آزمايش انجام به را دانشآموزان روشهاي به مربوطه خبرنامههاي يا فصلنامهها انتشار 12. جديد آزمايشي وسايل همچنين آزمايش جديد روشهاي و تدريس دانش به دروس ارائه جهت همكاران دانش سطح رفتن باال باعث شده آشنا آزمايشگاهي وسايل ساخت با دانشآموزان شده آموزان ميتوان البته ميشوند. ترغيب ديگر وسايل ساخت جهت در و از بسياري اما نمود اشاره زمينه اين در رشد مجلههاي وجود به براي دبير به كمك جهت مجالت اين در شده ارائه مقالههاي ميبرد باال را دبيران علمي سطح فقط و نيست كالس در استفاده بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره ابهر شهرستان فیزیک دبیران *

17 مقدمه روزمرهی جریان با آموزشی محیط آموزههای بین فاصله وجود زا است شایسته که آنطور نتوانند دانشآموختگان میشود باعث زندگی حل در مشکلگ شا الگوهایی بهعنوان زندگی جریان در خود آموختههای روند میگردد باعث فاصله این وجود دیگر طرف از کنند. استفاده مسائل خاتمه درس کالس در شرایط بهترین در و نهایتا یادگیری و آموزش دیگر: عبارت به نشود. زندگی جریان وارد دانشآموز با همراه و یابد و میگذارند جای درسکالس در را خود آموختههای دانشآموزان فرایند در اساسی هدف است قرار اگر میشوند. خارج فضا این از خود هم»با و زیستنبهتر مدیریت که باشد انسانهایی تربیت یادگیری مفاهیم بین فاصله کاهش ضرورت آنگاه باشند. فراگرفته را زیستن«خود بیشتر هرچه زندگی جریان و آموزشی محیط در شده مطرح علمی کاهش در که هستند آنهایی آموزش امر در موفقترها میدهد. نشان را نمایند. استفاده علمیتر مدیریت از فاصله این مفاهیم بین ارتباط علمیو زندگی آموزشی های تجربه جهانگیرریاضی 17 وپنجم بیست ی شماره ره ي 3 بهار 89 دو

18 بخش آموزهها باید زندگی از جداییناپذیر طوریکه به باشند آموزش روند در افراد را مسئله حل کلی اصول آموختهباشند علمی«اصول شدن ملموس و»عینی مفهوم باعث مفاهیم«شدن»عینی موضوع از نادرست برداشتهایی اصول از کنید»سعی که: عبارت این بر تأکید با عدهای میشود تصور کنید«استفاده زندگیتان در شده بحث علمی قانونهای و حالیکه در میشود. ملموس دانشآموزان برای مفاهیم میکنند تالشی با که است طوالنی فرایندی نیازمند مفاهیم شدن ملموس و رضایتمندیها نظر از آموزشی محیط شده مدیریت و مستمر دانشآموزان روزمره زندگی فضای به امکان حد تا مطلوبیتها رب عالوه که کنند باور دانشآموزان گردیده طوریکه نزدیک زا میتوانند آموزشی محیط در رضایتمندیهایشان به دستیابی استفادهکنند. زندگی مسائلومشکالت درحل اینمحیط آموزههای فرمول از زندگی رویدادهای متنوع جریان که کرد فراموش نباید راهنمای»کتاب یک انسان خاصیتبعیتنمیکند.نمیتوانبههر دادتاهرگاهبهمشکلیبرخوردکرد بهکتاب زندگی«حلمشکالت استخراجکندوبهکارگیردباید آن از را مراجعهوفرمولحلمسئله رد افراد طوریکه به باشند زندگی از جداییناپذیر بخش آموزهها آموختهباشند. را مسئله اصولکلیحل آموزش روند بر دیداری«و»گفتاری فرهنگ اولویت نوشتاریفرهنگ موضوع و مسائل بیان ما جامعهی در که میدهد نشان تجربه بیان از مطلوبتر افراد برای نمایش یا گفتوگو قالب در مختلف کتاب رویدادهای بیان مثال برای است. نوشتاری شکل به آنها نقاشی پردهی از استفاده و»نقالی قالب: در فردوسیشاهنامهی ازمطالعهیمتنکتابکارایی رویدادها...فراتر ازقهرمانانو شده«قالب در انسانی و اخالقی پیامهای بیان همینطور است. داشته نقالها استفادهی مورد پردهی و... خیابانی«تآتر و عروسکی»تآتر میشود. روایت مرحله به مرحله که رویدادهاست از مجموعهای افراد و عناصر از عینیتر و مشخص تصویری میکند سعی نقال که عروسکی تآتر کند. معرفی مخاطبان به را داستان قهرمانان و ساده بسیار عروسکهای از مجموعهای قالب در دور سالهای از عروسکی شخصیتهای میکند. دنبال را سناریویی دستساز و انسانی و اخالقی پیام یک میتواند سناریو این در آنها تعامل و پردهی نقالی مانند قالبها همین از میتوان آیا کند. مطرح را علمی اصول و مفاهیم بیان برای و... عروسکی تآتر شده نقاشی آیا کرد فعال استفادهی هستند انسانها زیستن بهتر راهنمای که برای فرایندی چه طی موضوعها سایر که کنیم دقت نیست بهتر برای راهنما بهعنوان بتوانیم تا میشوند ملموس و عینی افراد البته کنیم استفاده الگوها این از علمی مفاهیم شدن ملموستر این در که چرا نیست مطالعه و نوشتاری فرهنگ نفی معنی به این نوشتاری فرهنگ با افراد تا گیرد انجام مستمری تالش باید زمینه روشهای ازمهمترین رابهعنوانیکی آن و شوند مأنوس مطالعه و بشری گستردهی دانش از متنوع اطالعات و مفاهیم به دستیابی بپذیرند. قانونهای و اصول کاربردهای نمایش زندگی از عرصههایی در علمی کاربرد مشاهدهی مفاهیم شدن ملموس روشهای از یکی زندگی از آشنا عرصههایی در علمی اصول و قانونها گستردهی کرد. اشاره زیر موارد به میتوان زمینه این در است. بهصورت ورزشی حرکتهای از برخی فیلم بررسی در بنیادی اصول و قانونها نقش بر تأکید و آرامحرکت برای و... بیومکانیک استاتیک نیوتون قانونهای جمله از فیزیک از جهان سطح در برجسته فوتبالیستهای حرکت بررسی مثال آزاد و ایستگاهی ضربههای اجرای در باال مهارت و تسلط نظر فیزیک قانونهای کاربرد عرصههای بارزترین از یکی بهعنوان است. و...( انتقالی و چرخشی حرکتهای ترکیب )حرکتشناسی مرحلههای که پژوهشی علمی فیلمهای نمایش مورد را و... برجها پلها مانند: سازههایی ساخت و طراحی مختلف که است این علمی فیلمهای این اصلی ویژگی میدهد. قرار بحث شیوهی و موانع و مشکالت ساخت تا طراحی مرحلههای تمام در 18 دوره ی بیست و پنجم شماره 89 ي 3 بهار

19 را مشکالت این حل در علمی اصول و قانونها از فعال استفاده بودن راهگشا به اعتقاد که میشود توجه میدهد. قرار بحث مورد فرهنگ یک و باور یک بهصورت باید مسائل حل در علمی اصول سازهای ساخت و طراحی فرایند دانشآموز جوان وقتی آید. در اصول از استفاده با که میکند مشاهده را پل یک مانند عظیم زلزلههای و توفان مانند نامساعد عوامل مقابل در دقیق علمی بهکار علمی پیشبینیهای و اصول این اگر و میآورد دوام بزرگ میگرفت قرار خطر معرض در نفر هزاران جان بود نشده گرفته علمی اصول جایگاه آنگاه میدید آسیب شدیدا زیست محیط و زمینه همین در میگردد. مشخص بهتر زیستنبهتر فرایند در تا خواست دانشآموزان از علمی فیلم تماشای از پس میتوان کدام در علمی قانونهای و اصول»کدام از که دهند توضیح است.تجربهنشانمیدهد استفادهشده رویدادهایفیلم«از بخش هیجان از دانشآموزان برای قالبها این در پرسش طرح که میگیرد. قرار استقبال مورد عموما و است برخوردار بیشتری قالبهای در علمی قانونهای و مفاهیم بیان میتوانند و... کارتون انیمیشن مستند فیلمهای جذاب. و متنوع درککودکانونوجوانان بیانیازمفاهیمعلمیبهصورتسادهوقابل جذابیت از نوجوان و کودک برای که شده تدوین سناریویی باشد. حال عین در و است برخوردار کننده سرگرم فیلم یک بهعنوان الزم کننده بیان میتوانند آنها بین تعامل و سناریو این شخصیتهای گیاهان آبزیان جانوران دنیای که فیلمهایی باشند. علمی مفاهیم جانداران این معرفی در میدهد نشان را آنها بین ارتباط و و... نوجوان و کودک به آنها زندگی محیط و رفتاری ویژگیهای و بشری دانش معرفی و بیان برای دیگر بیان به است. موفق بسیار است زیستنضروری آنهابرایبهتر قانونهایعلمیکهیادگیری بایدبهدنبالقالبهاوصورتهاییمتنوعبود. علمی قانونهای و اصول تعاملی. سختافزارهای کاربرد نوجوانان و کودکان مطلوب و نشاط با محیطهای در شهربازی در فیزیک قانونهای کارکرد توضیح دارند. گستردهای مورد مجموعهها این در که تعاملی سختافزارهای و ابزارها و اصول امکانعینیشدنقانونهاو استفادهقرارمیگیرند میتواند بهخوبی میتوانند تعاملی سختافزارهای کند. فراهمتر را علمی سازند. مهیا نوجوانان و کودکان برای را شخصیتجربه محیط قانونهایی و اصول به شخصی تجربه این فرایند در دانشآموز تعریف آنها برای را خاصی عنوان است ممکن که مییابد دست شدهاند. تعریف علمی قانونهای همان واقع در ولی نکند قانونهای و اصول محیطهای در علمی مطلوب و نشاط با نوجوانان و کودکان گستردهای کاربرد دارند جایگاهاصولعلمیدرحلمشکالتشخصی رضایتمندی ایجاد فرد در آنها حل و مشکالت بر غلبه خود شخصی اندیشه و تجربه با فرد هرگاه میکند. آرامش و نشاط حل اصولیتر و بهتر شیوهی علمی روش که برسد نتیجه این به جهت در اساسی گام یک است شخصی مشکالت حتی مسائل از یکی شاید است. برداشته زندگی با علمی مفاهیم بین ارتباط قانونهای و اصول که است این افراد نگرش در اساسی مشکالت بین فعالی رابطهی یا میکنند تصور زندگی مسائل از جدا را علمی فرص انرژی و وقت سالها اینکه یعنی نمیکنند. برقرار آنها میشود آموزشی مختلف محیطهای در مفاهیم سری یک آموزش و نتایج از نمیتواند خود مشکالت با برخورد در فرد هم باز ولی بگیرد. بهرهای مشکالت این حل در آموزشی محیط آموختههای زندگی مسائل به آموزشی محیط آموزههای هرقدر زمینه این در زندگی در شده مطرح مشکالت و مسائل پاسخگوی و نزدیکتر زمینهی و میشود بیشتر مفاهیم این فعال کارآیی به اعتماد باشند. میگردد. فراهم مفاهیم شدن عینیتر و فیلمها رویدادها مسائل با برخورد در کمحوصلگی بیشتراندیشیدن به آنها درک که محیطهایی و قصههاو... شود. ایجاد افراد در راحتطلبی نوعی میگردد باعث است نیازمند پرداختن به چندانی تمایل است ممکن فراغت اوقات در نتیجه در باید امکان حد تا بنابراین ندهند. نشان خود از مسائل اینگونه به کاهش را علمی مفاهیم و افراد فاصلهی بتواند آموزشی محیط علمی قانونهای بیان فضای در زیبا جلوههای و جاذبه آنقدر دهد. نکند. تصور زندگیش و خود از جدا را آنها فرد که آید بهوجود 19 وپنجم بیست ی شماره ره ي 3 بهار 89 دو

20 روشهایایجاد انگیزه تقویت و فیزیک دریادگیری * مقدم صباغ نسرین چکیده اما است! کلیشهای و سنتی هنوز دبیرستان در فیزیک آموزش داد. تغییر را روشها این دانشآموزان ی روحیه شناخت با میتوان داشته پی در را یادگیری انگیزه استمرار میتواند صحیح بازخورد چنانکه و ایجاد به گوناگون روشهای با است شده سعی مقاله این در باشد. تقویتانگیزهدریادگیریبرمبنایتجربهشخصیونتایجمطلوبدرپی میشود پیشنهاد شخصی«تجربههای «مقاله این در شود. پرداخته آن رضایت احساس و میآورد بهبار مطلوب بسیار نتایج آن به عمل که دانشآموزانومدیریتبهوجودمیآید. نسبیبین انگيزه يادگيري فيزيك واژهها: كليد مقدمه اجتماعی رشد گوناگون زمینههای در مؤثر ارکان از یکی معلم کامال امر این به خانوادهها امروزه است. دانشآموزان فرهنگی و علمی شخصیت معلم سخن که پذیرفتهاند را حقیقت این و شدهاند واقف معلم واندیشههایمعلمدرشکلگیریشخصیتواندوختههایعلمی است. والدین فرهنگیفرزندانشانبسیارتأثیرگذارترازخانوادهحتی در واقفیم. امر این اندکبه ماخودنیزبهعنوانمعلمباتجربهایهرچند طبقهبندی را تأثیرگذاری محدودهی نمیتوان هیچعنوان به راستا این که چرا دانست. اثربخشی این به منحصر را قرآن دینی معلمان و کرد همیاریوهمفکریاجتماعکوچکمدرسهشاخهورشتهنمیشناسد.در درسهایدبیرستان اینراستادرسفیزیکبهعنوانیکیازسختترین دادهو اختصاص رابهخود درسیفشردهتری شناختهشدهوساعتهای روش بر این است. نموده ایجاد دانشآموزان در کاذبی وحشت و ترس و...معلمانفیزیکآثارمهمیراباقی یادگیری پرسش آموزش امتحان دربیشترمعلمینفیزیک مدیران و اینباور آنجاکه است.تا گذاشته زنگبیروحوبیاحساس زنگفیزیک یک داردکه وجود دانشآموزان یک فیزیک»درس یادگیری غیرقابل و زندگی در غیرمفید درس رویا یک فیزیک خوب نمرهی و سخت امتحانی فیزیک امتحان عاطفی رابطهی و است خشک و سختگیر معلم یک فیزیک معلم و نشده ثابت ادعاهای این نقض است.«ناسازگار مفید یادگیری با وی با است. میسر و امکانپذیر آموزشی های تجربه دانشآموز با فیزیک معلم رابطه نوع و تأثیر داشته کار در جدیت که میطلبد فیزیک درک سختی که هرچند امور در قاطعیت اما بکاهیم درسی ساعتهای شدن تلف از تا باشیم قبول عدم امتحان برگزاری زمان تغییر عدم جمله از کالس مختلف در نظر و رأی تغییر عدم تکالیف ارائه در منطقیغیر دالیل و توجیه زمانهای در جدیت معلم سوی از ناراحتی دالیل بیان ضروری موارد متقابل درک مزاح و شوخی با همراه کالس در تشخیص قابل درست انجام در معلم هوشمندانه و صحیح تشخیص دانشآموزان نظم برقراری کالس زمانبندی در صحیح مدیریت و اداره تکالیف غیردرسی روحیات به توجه دانشآموزان صحیح و مناسب تشویقهای دانشآموزان کالسی غیر وضعیت به توجه دانشآموزان نامناسب و جمع با همراهی دانشآموزان گفتوگوی در شرکت و اعتماد جلب رد باشد. مؤثر بسیار میتواند و... آنها سن مختص صحبتهای و شاد معلم احساس و فکر نظر شخصیت روی چنان دانشآموز صورت آن نخواهند تأثیرگذار چنین معلمان از هیچیک که میکند حساب فیزیک رسالههای در راتنهامیتوان دین ازمیانمیرودکه اینباورغلط شدو دینییادگرفت. مذهبیوکتابهای روشهایتاثیرخالقیتمعلمبرفرایندیادگیری تخته و گچ و شده سنتی ما تدریس روش که باوریم این بر گرچه دردرکمفاهیمسختفیزیکبهدانشآموزانکمکمفیدیکند نمیتواند آزمایشگاهی وبازبااینبهانهکهامکاناتموجوددرمدارس کمبودوسایل خالقیتو از امانمیتوان است رابرمابسته راهنوینیاددهی و... رایانه و اینموارد از امکاناتچشمپوشیکرد.یکی ابتکاریهایمعلمباکمترین»امتحانات«کالسیوپایانیماست.بهویژهدر روشبسیارکهنهوقدیمی از آسان و سخت امتحان گرفتن امروزه متأسفانه که تحصیلی سال طی 20 دوره ی بیست و پنجم شماره 89 ي 3 بهار

21 به خانوادهها امروزه واقف کامال امر این سخن که شدهاند معلم شخصیت معلم در معلم اندیشههای و شخصیت شکلگیری علمی اندوختههای و فرزندانشان فرهنگی از تأثیرگذارتر بسیار است خانواده بهتر. یادگیری و مطلب و مسئله زیاد تکرار و حل 4. است قرار مسئله کدام نمیداند دانشآموز چون تقلب از جلوگیری 5. باشد. امتحان در او سهم و مفهومیها از بهویژه خاصی مبحث هم باز مشورتی: روش ب( دانشآموز اطالع امتحانبدون روزمقرر در انتخابمیشودو تعریفیها دوبهدو را آنها خود تشخیص به بنا و میکند عوض را آنها جای معلم دانشآموزانقویباهم ضعیف کناریکدیگرمینشاندوالبتهبهتراست بهصورت پرسشها کار این از بعد شوند. انتخاب هم با متوسط و باهم میشود. حل خود نفری دو گروهی در هم با مشورتی 21 کمترین و شده عادی امری دانشآموز سوی از بد نمره کسب و معلم سوی شدن تلف چون معایبی که چهبسا دارد. یادگیری فرایند بر را ممکن تأثیر اینرو از دارد. را آنها پیشرفت عدم و تقلب راه گذاشتن باز و کالس وقت کمی جدید شیوههای با تا برآمدم صدد در فیزیک معلم یک بهعنوان بنده خود کاری کارنامه به را آموزشی تجربهای و بگذارم پا غلط باورهای این بر از کوچک گوشهای همگان به ارائه و مطلوب نتیجه کسب شاید بیفزایم. کند. پر را شده مطرح مشکالت همه امتحان روشهای تغییر که کنید انتخاب را اندک حجم با کتاب از خاصی مبحث الف( درک و مسائل حل و قسمت آن در دانشآموزان میشود احساس سخت و آسان پرسشهای مشخصی تعداد دارند. مشکل مفاهیم همراه کنید تهیه کالس( دانشآموزان تعداد )به را مبحث به مربوط آنها به بگذارید. آنان اختیار در پایه درسهای مورد در کوتاه پاسخ با این در و کنند حل( یا )و مطالعه را پرسشها تا بدهید معینی فرصت در و بگذارند میان در معلم یا همکالسی با را خود اشکالهای مدت اعدادو ازهمینپرسشهابدونتغییرکلمهایباهمین تاریخمشخص یک تنها دانشآموز هر برای که ترتیب بدین بگیرید. امتحان اطالعات مقرر روز و میشود تهیه برگههایی در پرسشها بین از را پرسش دو یا شانسی پرسش به و بردارد را خود برگه دارد حق قرعه قید به دانشآموز دهد. انتخابیخودپاسخ و درسالها شده تهیه پرسشهای این از میتواند معلم تذکر: و شود تکثیر برگهها ندارد لزومی زیرا کند استفاده مختلف مکانهای منتقل پاسخ با همراه دیگر برگه به را خود انتخابی پرسش دانشآموز برمیگرداند. را آن و میکند روش مزایای کمکدرسی. مسائل در تالش و انگیزه و هیجان و شور ایجاد 1. ناامیدی. از جلوگیری و دانشآموز خود توسط خوب نمرهی کسب 2. دانشآموزبرایمطالعه. رغبت درسیو مطلب مطالعهیحجمکم 3. مزایا امتحان دربرگزاری انگیزه ایجادشورو 1( جلوگیریازفکروانگیزهتقلب 2( نظرات تکمیل و اشتباه به بردن پی و غلط و صحیح نظر تبادل 3( یکدیگر و نگرانی رفع و دانشآموز خود توسط نسبی و مطلوب نمره کسب 4( اضطرابامتحان. یاددهیضمنیادگیری 5( ورقههابرایتصحیح کمبودنتعداد 6( رساندنگروههایضعیفبهقوی. دربینگروههاو رقابت ایجادحس 7( زمان و میشود عوض بعدی امتحانهای در گروهها توجه: ازقبلتعییننمیشود. اینشیوه برگزاری با سپس و خودم توسط ابتدا درس کالسهای در باال روشهای آمد. اجراونتایجمطلوبیبهدست ارائهبههمکاران تکلیف انجام برای را راه متأسفانه بازار در استاندارد غیردرسی کتابهای توزیع کتابهای و آنها تهیه با تا است کرده بازتر تالش کم دانشآموزان بین از را مسائل حل مطلوب اثر و کرده تکلیف رفع»حلالمسائل«درسی سرکالس را فصل آخر مسائل معلم است بهتر اینرو از ببرد. منزل تکالیف برای و دهد پاسخ نمونه عنوان به خودشان همفکری با در قاطعیت و بستهاند را آماده پاسخ راه که کند استفاده پرسشهایی از است. کالسی نظم و کار در جدیت مطالب همان از یکی تکالیف انجام )4( محمودیه دبیرستان 4 ناحیه فیزیک دبیر * وپنجم بیست ی شماره ره ي 3 بهار 89 دو

22 آموزشی های تجربه سفتجاني* اصغري محمد صدراالشرفي** مسعود دكتر آزمايشگاه مجازي چكيده و توانش دانش متغير سه بر معمول تدريس روش و مجازي آزمايشگاه اجراي تأثير مقايسهي و بررسي منظور به حاضر پژوهش 16 منطقه مدارس فيزيك رياضي رشته دانشآموز 456 بين از دانشآموز 140 شامل پژوهش نمونهي است. بوده فراگيران نگرش دو در كه نگرش و يادگيري آزمون از عبارتند اطالعات گردآوري ابزارهاي شد. گرفته نظر در الكتريسته درسي موضوع و شدند انتخاب و ميانگين فراواني درصد نظير شاخصهايي از دادهها توصيفي تحليل جهت گرديد. برگزار پسآزمون و پيشآزمون صورت به نوبت يادگيري نمره تفاوت معناداري همچنين و نگرش بهبود و مهارت يادگيري افزايش در گروهها تفاوت معناداري بررسي جهت 1 T آزمون شد. استفاده پسآزمون و پيشآزمون در نگرش و شيوهي اين كه دارد. وجود معناداري تفاوت نگرش افزايش در معمول و حاضر تدريس روش بين است: آن از حاكي تحقيق نتايج نيست. معناداري دانشآموزان دانش پسآزمون و پيش نمره بين است. بوده مؤثر مهارت افزايش در تدريس الكتريسته. اديسون محيط نگرش توانش دانش معمول تدريس روش مجازي آزمايشگاه كليدواژهها: مقدمه چنين در ميشوند. آن مجذوب اوقات گاهي حتي ميدهند نشان وافري عالقهي آن با كار و رايانه به دانشآموزان از بسياري حدودي تا ميتواند مجازي آزمايشگاه امروزه كرد. ايجاد درسي مطالب بيشتر درك براي آنها دادن سوق براي راهبردي ميتوان موقعيتي الكتريسته فيزيك در است قادر كه نرمافزارهايي جمله از كند. ايجاد مسير اين كردن طي براي را الزم انگيزهي و كند حل را مسئله اين ايجاد فراگيران در را خالقيت ميتواند آموزش اندكي و مقدماتي آشنايي يك با كه است اديسون برنامه كند ايجاد مثبت و تعاملي نقش دهد. آموزش فراگيران به را ظريف نكتههاي از بسياري و نمايد بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

23 بيانمسئله و مباحث همه نميتواند آموزشي برنامهي هيچ ترديد بدون ]1[. بياموزد دانشآموزان به را تحصيلي دورههاي علمي مفاهيم پايان از پس تا كرد ايجاد آنها در را آمادگي اين بايد اينرو از دهند. ادامه خود يادگيري به تحصيلي دورهي يا كالس رسيدن و موضوعها همه تا ميكنند تالش مدارس علمي متون از بسياري موضوع چهل از بيش موارد برخي در دهند. پوشش را علمي مباحث و... تناوبي جدول نور فوتوسنتز الكتريسته ژنتيك مكانيك مانند موضوع يك هفته هر صورت به و تحصيلي سال يك طول در ناپايدار و زودگذر پوشش اين ميشود. گنجانده درسي برنامه در دانشآموزان از بسياري كه است آن معناي به واقع در مباحث فراموش نهايت در و كرده تفكيك بسپارند خاطر به را آنها بايد آموزشي استانداردهاي كه شوراهايي و گروهها اين وجود با كنند. حذف را مباحث اين از برخي حاضرند دشواري به ميكنند تعيين را كنند.بنابراين علمي مباحث ساخت قادر را دانشآموزان ميتوان چگونه 1. بياموزند. دارند نياز آن به كه زماني تنها را اضافي آموخت گونهاي به را موضوعها و مفاهيم ميتوان چگونه 2. و نگرشسنجي نتايج شود. مستمر و معنادار يادگيري موجب كه مطلب اين از اغلب آنها كه ميدهد نشان دانشآموزان با مصاحبه بسيار ميآموزند مدرسه در كه مباحثي و مفاهيم كه دارند شكايت اعتقاد به است. بيارتباط آنان زندگي با تقريبا و ناملموس ناپايدار به ميرسد نظر به پويايي و حركت داراي مدرسه در آنچه آنان هر ميشود. نامربوط و ناپايدار خستهكننده خانه به رسيدن محض يادگيري مانند گوناگوني راههاي آموزش وضعيت بهبود براي چند كيفي فرايندهاي هدفمند مديريت اكتشافي يادگيري گروهي و ارائه آن نظاير و دورهاي ارزيابيهاي كوچكتر كالسهاي تنهايي به نميتواند رويكردها اين از هيچكدام اما ميشود اجرا به نياز پيچيده مشكالت كه است آن واقعيت باشد. موفقيتآميز و پژوهشي تجربههاي دارد. وجهي( )چند چندگانه راهحلهاي در ميتواند رايانه كه ميدهد نشان گذشته دهه دو در آموزشي كاالي يك تنها رايانه كه زماني كند. ايفا اساسي نقش زمينه اين ترديد بدون است. گذشته ميآمد حساب به مدارس در لوكس يك عنوان به رايانه آموزشي كاربرد و فرارسيده اطالعات دورهي است. شده جلوهگر انكارناپذير ضرورت بگيرند ياد را درسي مواد بايد كه كساني براي معموال معلمان دو به ميتوان را ابزارها اين ميكنند. استفاده مختلفي ابزارهاي از وايتبرد ماژيك سياه تخته گچ مانند پايين فناوري با 1. طبقه اساليد پروژكتور صوت ضبط مانند باال فناوري با 2. و... پوستر با آموزشي ابزارهاي تازگي به اما كرد. تقسيم آن مانند و اورهد است. شده نيز پيشرفته نرمافزارهاي و رايانه شامل باال فناوري جمله از و تجربي علوم دروس آموزش براي تدريسي چه اما است مناسب فيزيك دانشآموزان درك ميدهد نشان كه دارد وجود زيادي مطالعات بيشتر اخير سالهاي در است. ضعيف پايه فيزيك دورههاي از و مشكالت اين علت فهميدن براي تالش به معطوف پژوهشها سنتي شيوههاي تفاسير اين با ]2[. است بوده كار چاره كردن پيدا باشند. آموزشي اهداف كننده تأمين نميتوانند تدريس پذيرد صورت عنوان اين با تحقيق اين شد باعث كه عواملي است: زير شرح به براي الكتريسيته بحث بودن ناملموس به توجه با 1. صورت به آزمايش انجام لزوم دبيرستان سوم سال دانشآموزان است. ضروري مجازي پديده وقوع چگونگي از آثاري كه واقعي آزمايشگاه تبيين براي 2. مجازي صورت به مطلب شهود براي ابزاري بايد نميسازد نمايان را آورد. وجود به خود براي را عميقي درك فراگير تا باشيم داشته اهميت و درك براي فراگير به را الزم شادابي محيط تغيير 3. آورد. خواهد فراهم موضوع بياطالع آن از احتماال كه را موجود فناوريهاي فراگير 4. ميكند. ارزيابي محيط بودن واقعي كنار در است روي اتفاق آن كه محيطي در گرفتن قرار با موضوع يك درك محيط اين اما ميگيرد صورت عميقتر و آسانتر بسيار ميدهد يكديگر كنار در دو هر يا مجازي محيطي يا باشد حقيقي ميتواند جبران براي مجازي محيط از استفاده باشند. هم مكمل عنوان به هزينه با كه آزمايشهايي انجام و آزمايشگاهي امكانات كمبود است. اهميت حائز بسيار ميشود انجام تحقيق ضرورت و اهميت جهاني است شگفتانگيز بس ميكنيم زندگي آن در كه جهاني الكتريكي جرقههاي و پژواكها موشكها رنگينكمانها از پر نيروها سيارهها و اتمي ذرههاي بر كه نامريي نوسانهاي و ميگذارند تأثير ما زندگي پديدههايطبيعيورويدادهايي ما اطراف در ثانيه هر در كه علم موضوع ميدهند روي راه بهترين و هستند فيزيك استفاده فيزيك آموختن براي است آزمايشگاه و آزمايش از را جاييكهميتوانحقيقتها دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

24 سه در را است زير مباحث شامل كه را الكتريسته فصل به مربوط دادند: انجام جلسه مقاومتها موازي و سري اتصال 1. كوتاه اتصال 2. كيرشهف قوانين 3. مقاومت هر در مصرف توان 4. عاليم و برنامه نصب شامل كه را نرمافزار با كار ابتدا دانشآموزان براي بود كتاب از بخش اين به مربوط اختصاري است. آمده پيوست در عاليم اين شد. تشريح مربوطه دبير توسط سنتي روش به 6 و 4 و 2 گروههاي شدند. تدريس جنسيت گروهها روش سنتي روش مجازي رديف شدهاند: مشخص گروهها اين زير جدول در پسران پسران جدول 1 پسران پسران 4 گروه 3 گروه 2 گروه 1 گروه دختران 5 گروه دختران 6 گروه * * * * * * 1 جدول 2 موضوع اصلي شاخه در الكتريكي جريان آوردن دست به تعداد سؤال 3 2 فرعي شاخه در الكتريكي جريان آوردن دست به 3 3 معادل مقاومت محاسبهي 3 4 موازي و سري اتصال 3 3 V AB محاسبهي 5 6 الكتريكي توان محاسبهي 2 دريافت. آزمايش و تجربه طريق از بلكه خواندن طريق از تنها نه كه است فضايي در فراگير دادن قرار آموزش در رايانه مهم كاربرد را پرسشهايي نمايد مشاهده بهدقت را علمي رويدادهاي بتواند او با تا باشد داشته را دلخواه آزمايشهاي طراحي امكان و كند طرح برسد. خود پرسشهاي پاسخ به خود استاد نظر تحت پژوهش طراحي را ذهني خالقيتهاي ميتوان رايانهاي مدلسازي با داد قرار آزمايش تحت را شده طراحي مدلهاي كرد. مشاهده و و داد تشخيص هزينهاي هرگونه از قبل را مدل اشكالهاي و كرد. برطرف هدفكليتحقيق نگرش و توانش دانش بر مجازي آزمايشگاه تأثير بررسي 3 فيزيك درس در رياضي رشته دبيرستان سوم سال دانشآموزان معمول. روش با مقايسه و اهدافجزئي سال دانشآموزان دانش بر مجازي آزمايشگاه تأثير بررسي 1. مبحث در 3 فيزيك درس در فيزيك رياضي رشته دبيرستان سوم معمول. تدريس شيوه با آن مقايسهي و الكتريسته دانشآموزان توانش بر مجازي آزمايشگاه تأثير بررسي 2. در 3 فيزيك درس در فيزيك رياضي رشته دبيرستان سوم سال معمول. تدريس شيوه با آن مقايسهي و الكتريسته مبحث دانشآموزان نگرش بر مجازي آزمايشگاه تأثير بررسي 3. در 3 فيزيك درس در فيزيك رياضي رشته دبيرستان سوم سال معمول تدريس شيوه با آن مقايسه و الكتريسته مبحث درس روشنمونهگيري و بود خوشهاي صورت به پژوهش اين در نمونهگيري روش دو و پسرانه دبيرستان سوم از كالس 4 موجود كالس 14 ميان در شدند. انتخاب نمونه براي دخترانه مدارس از نفره 20 گروه پسران نمونه الف( 2 ميان اين از كه بود نفر 25 نمونهها از كدام هر جمعيت 25 نمونهي 2 و )كنترل( سنتي گروه عنوان به نفري 25 نمونهي شدند. انتخاب )آزمايش( گروه عنوان به نفري است. گرفته انجام 2»سالمون«روش به اينجا در نمونهگيري ميپردازيم. نمونهها تكتك معرفي به زير در دانش به مربوط آزمون اين شد. استفاده گزينهاي 4 پرسش 20 از آزمون اين در كنكور پرسشهاي بين از و باال به متوسط حد در پرسشها مدارهاي به مربوط پرسشها موضوع شد. انتخاب سراسري بود: زير جدول مطابق و الكتريكي 2 1 اجزا صحيح اتصال زمين به اتصال 7 8 اجرا روش مطالب اديسون نرمافزار از استفاده با 5 و 3 و 1 گروههاي بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

25 آزمون توانش )مهارت(: در اين آزمون از فعاليتهاي آزمايشگاهي كتاب درسي استفاده شد كه از جملهي اين فعاليتها تحقيق قانون اهم و محاسبه مقاومت دروني مولد بود. بخشهايي كه در آزمايشگاه مجازي اجرا شد به صورت زيرند: نمونه فعاليت 1 در مدارهاي زير جريان هر شاخه را حساب كنيد. نمونه فعاليت 2 اختالف پتانسيل دو نقطه A و B را حساب كنيد. صورت مسئله حل مسئله در محيط اديسون اجرا با نرمافزار محاسبهي دانشآموز نمونه فعاليت 3 مقاومت معادل را در مدار زير حساب كنيد. حل مسئله قبل از انجام در محيط اديسون حل مسئله توسط دانشآموز در محيط اديسون 25 ره ی بیست وپنجم شماره ي 3 بهار 89 دو

26 4 فعاليت نمونه تلو 220 پتانسيل اختالف به را مجموعه سر دو و ميبنديم هم به سري بهطور را 220V( و )40W و 220V( و )60W المپ دو كنيد. حساب را آنها مصرفي توان صورت آن در ميكنيم. وصل دانشآموز توسط حل دانشآموز توسط اديسون محيط در حل و 2 ( )گروه 1 دادهها تحليل و تجزيه است. داشته مثبت تأثير دانشآموزان توانش و نگرش در تدريس روش اين يعني ميشود. مشاهده توانش و نگرش معناداري زير جدول در جدول 3 2 و 1 گروههاي ميانگين مقايسه آزمون t-test ميانگينها برابري 3 لوين آزمون t ميانگين اختالف معناداري آزادي درجه معناداري شده فرض برابر واريانسها نشده فرض برابر واريانسها نگرش پسآزمون /016 6/291 6/ /555 /000 /000 15/563 15/563 شده فرض برابر واريانسها نشده فرض برابر واريانسها دانش پسآزمون /969 -/515 -/ /922 /609 /609 -/480 -/480 شده فرض برابر واريانسها نشده فرض برابر واريانسها توانش پسآزمون 0/26 5/401 5/ /606 /000 /000 4/680 4/ O توانش پسآزمون مقايسه 15/96 11/02 TPOSG1 TPOSG2 Statistics بهدستآمده نتايج آزمايش و 2 كنترل گروه نگرش پسآزمون بين مقايسه نمودار در آزمايش گروه ميانگين و 64 كنترل گروه ميانگين كه شد مشاهده 1 آمد. دست به 79 قابل تفاوت گروه دو براي دانش نمرهي بين مقايسه در معنادار مقدار اين تست t آزمون از و نميشود ديده مالحظهاي نبود. ميشود. ديده نمرهاي 3 تفاوت توانش آزمون مقايسه در راست سمت ستون و آزمايش گروه چپ سمت ستون توجه: است. كنترل گروه بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

27 نگرش پسآزمون مقايسه دانش پسآزمون مقايسه Values 10 Values 40 79/52 14/32 15/16 63/ O O DPOSG1 Statistics DPOSG2 NPOSG1 Statistics NPOSG2 تفسيرنتايج مشاهده T آزمون جدول و نمودارها در كه همانگونه مثبتي نتايج توانش و نگرش براي تدريس روش اين ميشود نتيجهي است. بوده تأثير بدون دانش مورد در ولي است داشته تحت ]4[ 4 )1994( هرمن و گيرهارت بيكر تحقيق با تحقيق اين است. همسو يادگيري و تدريس بر فناوريها متقابل تأثير عنوان دانشآموزان كه كردهاند نتيجهگيري چنين خود تحقيق از آنان شدهي استاندارد آزمونهاي در رايانه داراي كالسهاي در حاضر خود از مقايسه مورد گروههاي به نسبت دانشي برتري هيچ رياضي محيط دربارهي نيوزيلند مدارس در كه تحقيقي در نددهاند. نشان ]7[ )1991( 5 گاپتا جيسان توسط مغناطيس تدريس براي مجازي بخش در مجازي اعمال از رضايتبخش بسيار نتايجي شد انجام توسط خطها مشاهده فراگيران كه طوري به آمد بهدست مغناطيس محيط به نسبت آزمايشها براي مزيت يك را مجازي محيط ميكند فعالتر را دانشآموزان مجازي محيط ميدانستند. واقعي مطالب از آنها مفاهيم درك و رايانه با كار در را آنان توانايي و رد ميبرند. لذت موضوع اين از آنها و ميكند كمك فيزيك عنوان با ]6[ 6 )1995( و.واسيلف توسط كه ديگري تحقيقي طرح شد انجام بلغارستان در (Virtual Lab of Physic) VIP 7 اين به و بود توجه قابل آن نتايج متناوب و مستقيم جريان موضوع زياد دانشجويان مهارت روش اين گسترش با كه شد اشاره نكته توسط كه ديگري تحقيق در ميگردد. عميقتر يادگيري و ميشود آمريكا در مجازي آزمايش عنوان با ]5[ 8 ن.بالمش و ر.دامبرون بهطوريكه آمد. دست به مثبتي نتايج اپتيك موضوع در شد انجام قابل مهارت مختلف عددي مقدارهاي با آزمايش از دانشآموزان نيوتون قرصهاي 1. شامل: آزمايشها اين آوردند. بدست را توجهي در پراش آزمايش 4. مايكلسون آزمايش 3. يانگ آزمايش 2. در مجازي محيط عنوان با ]3[ 9 پيات كوين توسط كه تحقيقي آزمايشگاه به نسبت نگرش و عملكرد شد انجام واشنگتن دانشگاه يافتههاي است. بوده باالتر معمولي حالت به نسبت نتايج شبيهسازي آزمايشگاه به نسبت دانشآموزان نگرش كه بود صورت اين به او است. بوده عميقتر يادگيري و بود بهتر واقعي نوشت پی بررسي گروهها واريانس و ميشود استفاده نتايج بودن معنادار براي آزمون اين 1. ميشود. پيشآزمون با آزمودنی و شاهد عنوان با گروه دو كه است گونهاي به آزمون اين 2. ميباشند. پيشآزمون بدون آزمودنی و شاهد عنوان با ديگر گروه دو و و آزمايش گروه دو براي را واريانسها كه است منظور بدين لوين آزمون 3. از بيشتر واريانسها بودن برابر براي معناداري اگر حال ميكند. مقايسه كنترل دوم سطر اعداد صورت اين غير در و است معيار سطر همان اعداد باشد 0/05 ميگيرد. قرار معيار 4. Herman Gearhart and Baker 5. G.gapta 6. V.vassilev 7. VIRTUAL LABORATORY OF PHYSIC 8. R.dumbraven, n.bulmash 9. Kevin pyatt منابع 1382 آگاه انتشارات اول چاپ تربيتي روانشناسي علياكبر. سيف Wildy, H. & Wallace, J., Teaching for understanding, Journal Research Science Teaching, pp 32-36, فيزيك آموزش ارشد كارشناسي *دانشجوي رجايي شهيد دانشگاه **استاديار 89 دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

28 ارزشیابی چكيده پرسش و پاسخ ميتواند وسيلهاي توانمند براي آموزش فيزيك باشد. ميزان اثربخشي آن بستگي زيادي به كيفيت دارد. طرح پرسشهاي مؤثر از طرح پرسشهاي امتحاني و مسئلههاي تكليف خانه متفاوت و مشكلتر است. تدريس به شيوهي پرسش و پاسخ بايد اهداف صريح آموزشي چون اهداف محتوا اهداف فرايند آموزش و اهداف فراشناختي را در بر داشته باشد. پرسشها بايد چنان طراحي شوند كه چنين اهدافي را از طريق چهار سازوكار زير در برگيرند: 1. هدايت توجه دانشآموزان 2. تحريك مراحل و فرايندهاي خاص شناختي 3.. انتقال اطالعات به آموزشيار و دانشآموزان از طريق پاسخها 4. آسان كردن مراحل و مواجه شدن با ايدهها. مقدمه سامانهي الكترونيكي پاسخ در كالس درس )CRS( 1 به مانند ساير سامانهها ميتواند وسيلهاي قدرتمند در آموزش فيزيك باشد. اين روش بيش از ده سال است كه براي آموزش فيزيك در دانشگاه ماساچوست به كار برده ميشود. اين روش براي گسترهي وسيعي از كالسها از كالسهاي دبيرستان كالسهاي مقدماتي دانشگاه براي دانشجويان علوم پايه و غير علوم پايه و كالسهاي سطح باال براي دانشجويان فيزيك و ضمن خدمت معلمان فيزيك و... با ظرفيت 20 تا 200 فراگير قابل اجرا است. بسياري از افرادي كه آموزش با CRS را انجام دادهاند دريافتهاند كه ساختن يا يافتن پرسشهاي خوب بسيار مشكلتر از آن چيزي است كه در ابتدا به نظر ميرسد. ويژگي پرسشهاي مؤثر تفاوت زيادي با پرسشهاي خوب امتحاني و مسائل تكليف خانه يا مثالهاي كار در كالس دارد. طراحيپرسشهاي مؤثر درتدريسبه روش پرسش وپاسخ دركالس فيزيك) CRS ( جانبيتيوهمكاران * ترجمهوتلخيص:نرگسساريخاني ** فاطمهاحمدي در اين مقاله ما چند شگرد را كه براي ساخت پرسشهاي قوي مفيد است معرفي ميكنيم و با ارائهي چهار مثال نشان ميدهيم چگونه اين شگردها ميتوانند پرسشهاي سنتي فيزيك را به پرسشهاي قوي براي تدريس تبديل كند. كليد واژه ها: تدريس طراحي پرسش پرسش و پاسخ فيزيك 28 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89

29 تحت آموزشياران كه پرسشهايي و مسائل از وسيعي بايگاني ارائه استاندارد كتابهاي در يا كردهاند جمعآوري آموزش سالها نميكند. كنندههاي CRS استفاده به كمكي كمترين شدهاند آنها از يكي كه دارد وجود CRS ويژهي كوچكي مجموعه مازور است. 3 آموزشهمتاي عنوان تحت 2 مازور اريك كتاب استفاده فيزيك آموزش در را CRS پرسشهاي ساده صورت به است مناسبي شروع نقطهي او كتاب پرسشهاي است. كرده است اين آنها از يكي نيست. كافي داليلي به مجموعه اين ولي مازور خاص اهداف كه شدهاند طراحي طوري پرسشها اين كه ندارند. را ميخواهيم ما كه وااليي اهداف آن تمام و بردارند در را از مانندي توضيح ارائه صورت به مازور آموزش همتاي كتاب متد يك آنها از كدام هر ادامه در كه است فيزيك كليدي نكتههاي را جواب ميخواهد شاگردان از كه دارد مفهومي كوتاه پرسش مازور كنند. انتخاب را صحيح جواب نظير سپس و كرده محاسبه كردن ارزيابي و تفكر به شاگرد واداركردن با كه است مدعي ايدههاي و دانش و كرد معلم خوبي به را او ميتوان يادگيريشان نمود. پخش و اشاعه آنها ميان را صحيح )آموزشپرسش ازپرسش آموزشبرگرفته را آموزش اين ما انجام آموزشسنتي از ارائهپرسشبيشتر اينمدل در بنياد(ميناميم. نيست اطالعات ارائه كالس در هدف ميشود. دانشآموزان به تا ميخواهيم بيشتر ما بلكه كمككنيمتابهكمكجستجو سازماندهيو جمعبنديمعلوماتخودرابسطدهند. كتابها طريق از را درس مطالب از مهمي بخش شاگردان دريافت كالس خارج منابع همچنين و تصويري و صوتي وسايل و است. مسئله حول كالس فعاليت ميكنند. يك ارائه با و مقدمه بدون معموال آموزش روش اين در تا ميشود داده اجازه شاگردان به دقيقه چند و ميشود آغاز پرسش كنند. بحث آن دربارهي كوچك گروههاي در مختلف نظرهاي دربارهي گروه يك شاگردان نمونه طور به ميشود انجام باشد الزم اگر ميكنند حل و بحث شهودشان و سپس باشد. كننده قانع خودشان براي جوابهايشان كه آنجا تا نمودار اين از بعد ميشوند. پاسخهايشان مسئول دانشآموزان پاسخ اگر ميدهيم. نشان كالس سطح در را پاسخها پراكندگي از و ميكند هدايت را كالسي بحث معلم نشد مشاهده عالي دهند. توضيح را داليلشان كدام هر كه ميخواهد داوطلب چند و ايدهها زندهي مبادله يك به را مرحله اين معلم ماهرانه مديريت ميكند. تبديل دانشآموزان بين بحث سخنراني با ميتواند معلم شاگردان غالب تفكر پايهي بر الزم كه ديگري چيز هر يا مرتبط CRS پرسشهاي يا كوتاه دهد. خاتمه را آن است كالس دقيقه 50 هر در بار 4 تا 3 را روند اين معلم معموال پرسشها 1. دارد. ارزش با جنبهي 3 چرخه اين ميدهد. انجام را معنادار انديشيدن كه ميشود ارائه دانشآموزان به طوري درس كالس در پاسخ الكترونيكي سامانهي ميتواند سامانهها ساير مانند به )CRS( باشد. فيزيك آموزش در قدرتمند وسيلهاي براي كه است سال ده از بيش روش اين به ماساچوست دانشگاه در فيزيك آموزش ميشود برده كار دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

30 اينكه يا كنند بازخواني حافظه از كه اين جاي به برميانگيزاند وسيعي بحث با پرسشها 2. كنند. اجرا را خود عملي مهارتهاي كوچك گروههاي بين پاسخ جمعآوري از قبل هم است همراه نيازهاي دائم طور به مربي 3. كالس كل در آن از بعد هم و ميكند. تعديل و بررسي را شاگردان يادگيري شگردها پرسش طراحي براي را ويژهاي شگردهاي بخش اين در برده كار به كه سازوكاري چهار طبق بر شگردها اين ميكنيم. ارائه ميشوند. طبقهبندي شدهاند و شاگردان روشهايهدايتتوجه الف. آگاهيآنها باالبردن از مطلبي هر حذف ما منظور : 1 ضروري غير موارد حذف پرسشاستكهبراياهدافآموزشيضرورينيست.البتهنهمطالبي در پرسش يك ميكند. كمك شاگردان به پاسخ به رسيدن در كه يا كند گمراه را شاگردان است ممكن كه محاسبهاي به نياز صورت است. راگمراهكندبهلحاظكيفيضعيف منابعشناختي توجهشان چيز دو مقايسه با دانشآموزان مقابله: و مقايسه اين براي ميشود. جلب آنها بين تفاوتهاي به طبيعي طور به مختلف وضعيتهاي مقايسهي پرسشهاي از ميتوان منظور شرح را موقعيت يك كه خواست آنها از ميتوان يا كرد استفاده همچنين شود. پرسش آن جنبههاي برخي تغيير اثر از و داده ار يكساني موقعيتهاي كه پرسشهايي يكسري از ميتوان كرد. استفاده است متفاوت پرسش ولي ميكنند تداعي ميدهد. نشان را مورد اين مثال 1 با شده: شناخته مهارت يا ايده يك مضمون تعميم ناآشنا موقعيت يك دربارهي شدهاي شناخته پرسش كردن مطرح وضعيت اين با كه ميشود كشيده موقعيتهايي به شاگردان توجه شاگردان درك شدن عميقتر به تفاوتها بررسي و است متفاوت ازمفاهيمميانجامد. شاگردانباديدناينپرسشهادرشرايطمتفاوت يادگيريشان مواجه آن با ابتدا در كه حوزههايي سوي آن در كه مفاهيمي به را بودند گسترشميدهند. مورد در خطي ديناميك پرسيدن با را شگرد اين 1 مثال برده كار به چرخشي ديناميك عنوان به معموال كه موقعيتي ميدهد. نشان ميشود مشابه محتواي كه پرسشهايي از دوباره استفاده آشنا پرسشهاي فضاي در بايد نو ايدههاي كلي طور به دارند: و بحث قابل و لمس قابل فضاها آن در ايدهها تا شوند مطرح بررسيشوند. منابع به نياز پرسش يك عبارت تفسير و فهميدن خواندن ميخواهيم كه موضوعهايي يادگيري دارد. دانشآموزان شناختي شود. بيان شناختي منابع پايهي بر بايد كنيم مطرح پرسش در شامل كه هوشياركننده شگرد يك عقب: به برگشت يك اول پرسش است. بههم مربوط پرسش دو از مجموعهاي يك به را شاگرد كه ميشود طراحي طوري پرسش اين است. ح ق ه به آموزشيار بكشاند. مهم نكتههاي گرفتن ناديده يا رايج خطاي هيچ بدون سپس دهند پاسخ پرسش به كه ميدهد اجازه شاگردان شاگردان دوم پرسش ميكند. مطرح را دوم پرسش اضافهاي بحث هنگامي كردهاند. اشتباه اول پرسش مورد در كه ميكند متوجه را صحيح مطلب و ببرند خود اشتباه به پي طريق اين از شاگردان كه وقتي از بيشتر درس آن يادگرفتن احتمال كنند درك خودشان را كردهاند. اشتباه كه شود گفته آنها به فقط كه است حركت مبحث اوايل مورد در ميتوان را مورد اين از مثالي در كه جسم چند سرعت مورد در پرسشي شاگردان از نمود. مطرح چند صورت به پرسش بپرسيد. ميكنند حركت مختلف جهتهاي گزينهي و نردهاي مثبت جوابهاي شامل گزينهها باشد. گزينهاي قدر به كه شاگردان از خيلي كه ميشود مشاهده باشد. هيچكدام را غلط پاسخ نميدانند را 5 سرعت و 4 سرعت اندازهي تفاوت كافي سرعت اندازهي مورد در كه را دوم پرسش سپس ميكنند. انتخاب درك دانشآموزان از خيلي ميشود باعث روند اين بپرسيد. است اشتباه و دارد تفاوت هم با قبلي پرسش و پرسش اين چطور كنند بفهمند. را خود پرسش اين به است. شگرد اين از ديگري نمونه زير پرسش توجهكنيد. قطار كه جهتي همان در و دارد قرار قطار يك روي توپي الف( افق به نسبت زاويهاي چه با پرتابه ميكند. شليك ميكند حركت بخورد زمين به ممكن فاصلهي دورترين در تا شود شليك شكل 1 v 2θ بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

31 درجه 45 از بيشتر خيلي 1. درجه 45 از بيشتر كمي 2. درجه 45 دقيقا 3. درجه 45 از كمتر 4. درجه 45 از كمتر خيلي 5. نيست. كافي مسئله اطالعات 6. شليك افق به نسبت زاويهاي چه با پرتابه باال مثال در ب( زمين به توپ به نسبت ممكن فاصله دورترين در پرتابه تا شود كند برخورد درجه 45 از بيشتر خيلي 1. درجه 45 از بيشتر كمي 2. درجه 45 دقيقا 3. درجه 45 از كمتر 4. درجه 45 از كمتر خيلي 5. نيست. كافي مسئله اطالعات 6. درجه 45 غلط گزينهي الف پرسش مورد در شاگردان از خيلي ارائه را دوم پرسش بحثي هيچ بدون سپس ميكنند. انتخاب را پاسخ كه ميفهمند دوم پرسش ارائه با شاگردان از خيلي ميكنيم. قبلي پرسش با پرسش اين تفاوت به و است درجه 45 پرسش اين نسبت توپ سرعت اول پرسش مورد در كه درمييابند و ميپردازند اول پرسش كه مدتي تمام در واقع در گرفتهاند. ناديده را زمين به دادهاند. پاسخ دوم پرسش به نادانسته ميدادند پاسخ برانگيختن براي شگردهايي ب( فرايندهايشناختي فرآيندهاي برانگيختن براي پرسشهايي طراحي روشهاي است. تفكر روشهاي و مهارتها گستردگي و تنوع همان به شناختي مطرح پرسشهايي كه است اين روشها اين در نقش اساسيترين مناسب روشهاي بهكارگيري يا حل بدون نتوانند دانشآموزان كه شود نمايش روشهاي تفسير به كه پرسشهايي دهند. پاسخ آنها به ذهني روشخاصيسودمند وابستگيشاگردانبه داردبرايتغيير مختلفنياز بسيار اهميت جبري روشهاي به دانشآموزان از بسياري است. ديگريهمچوننمودارها نمايش روشهاي ازسودمندي ميدهندو آزاد نمايشبردارهاوحتيتوضيحهايشفاهيغافلميشوند. جسم وادارميكند ارائهها دانشآموزانرابهتفسيروتشريح پرسشهاييكه درك و ارائه«ديگر شق»جستجوي ذهن مهارت توسعهي براي رابايكنمودارنشان مطالبمفيدند.برايمثالحركتيكجسم بايدشاگردان دربارهيمطلبيمطرحميكنيمكه دهيمسپسپرسشي تفسير نمودار طريق از را پنهان اطالعات يا و دهند تشخيص را آن ار ازشاگردانخواستكهمعنيمعادلههاوفرمولها كنند ياميتوان پرسش شيوهي به تدريس صريح اهداف بايد پاسخ و محتوا اهداف چون آموزشي و آموزش فرايند اهداف بر در را فراشناختي اهداف باشد داشته انتخابكنندكهبهترينتغيير را ازبردارهايي دهنديايكسري شرح ارائهميكنند. را روشهايمقايسه مقابلهوتعميممحتوا:كهبرايمتمركز دانشآموزانبهكارميروندكهميتوانندبرايگسترش كردنتوجه ذهنچون رفتارهاي ذهنيمفيدباشند.بعضيعادتهاو مهارتهاي داد.مثال نظرقرار طبقهبنديودستهبنديكردنراميتوانبهآسانيمد ارائهيكسريموقعيتها موارديافرايندهاازشاگردانخواستكهبا با رادستهبنديكنند. آنها توجهبهمالكهاومشخصهها ذهن اينشگردباعثميشودكه راهحل: كردن محدود»محدوديت ميتواند روش اين كند. راتوليد مختلفي راهحلهاي آن اساس بر مسائل حل جهت در شاگردان هدايت براي را مثبتي«از را مسئله اعمالكند.مثال داريم نظر قوانينونظريههاييكهمامد طريققضيهيكاروانرژيحلكنيديااينكهازيكمحدوديتمنفي با راحلنكنند:مثال روشخاصيمسئله از استفادهكنيمتاشاگردان راحلنكنيد. )قوانينحركتوشتاب(مسئله ازسينماتيك استفاده يك طريق از را فعاليتشان دانشآموزان راهنماييهايي چنين ارائه با راهبردپيشبينيشده انجامميدهند.»توليد تقويت براي شگرد اين بهتر: راه دادن نشان هك ميكنيم شاگردان از پرسشي ابتدا در است. مختلف«راهحلهاي دارد.سپس راهحلمعتبرامامشكل كسلكنندهوگيجكنندهاي احتماال مينماييم. ارائه ساده و ظريف و زيبا بسيار راهحل يك بحث ادامه در است. اينشگرد از نمونهاي مثال 4 ذهن مهارت تقويت براي شگرد اين راهبرد: گرفتن نظر در انجام اينكاربدينترتيب است. راهبردقضاوتوطرحريزيتعيين براي كه ديدگاههايي و اصول ميخواهم شاگردان از كه ميشود نشان را روش اين مثال 3 كنند. مشخص را هستند الزم مسئله حل ميدهد. الزم: اطالعات حذف و نامربوط اطالعات گنجاندن استفادهميشود. استكهبرايكاملكردنشگردقبلي نيزشگردي كه اطالعاتي آن بهوضوح كه ميكند وادار را شاگردان شگرد اين دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

32 كه مطالبي آن فقط بگيرند. درنظر را دارند الزم راهبرد تكميل براي بيشتر. نه و بگيرند درنظر را است الزم موارد حذف شگرد با نامربوط اطالعات واردكردن كنيد توجه قصد روي از نامربوط اطالعات چون نيست. ناسازگار غيرضروري اطالعات اين باشد ضروري پرسش آموزشي اهداف براي ميتواند نيست. اينطور معلم براي ولي است نامربوط شاگردان براي و مهارتها ساير براي ميتوان نيز را ديگري شگردهاي گرفت. نظر در ذهن فرايندهاي استفادهسازنده شگردهاييبراي ج( ازپاسخها كه است اين سوم كلي كار و ساز داديم شرح قبال كه همانطور اختيارمربي در ازطريقنمودارپراكندگيپاسخشاگردان اطالعاتي اين از بيشتر استفاده زمينه اينكه براي ميگيرد. قرار شاگردان و اطالعاتبرايمربيفراهمگرددبايدپرسشهاچنانطراحيشوند خطاهاي از اعم شاگردان احتمالي مشكالت پاسخ گزينههاي كه به دهند. نشان را مختلف تفسيرهاي و فرضها و بدفهميها رايج كه كنيم تعيين نمودار به اجمالي نگاه يك با ميتوانيم ترتيب اين بگيريم تصميم و نه يا است شايع ما كالس در خاص موارد اين آيا ياد به بايد پاسخ هر تفسير هنگام نه. يا بپردازيم آنها بررسي به كه معين. پاسخ به بحث يا راه يك از بيش با ميتوان كه باشيم داشته به است. حياتي پاسخهايشان براي دانشآموزان توضيح بنابراين پرسش هر مورد در كه ميخواهيم كالس تمام از ما همين خاطر كه ميخواهيم داوطلبان از و شود بيان پاسخها تمام تا كنند بحث ما مدت اين تمام در و دهند ارائه را پاسخهايشان منطقي توضيح ميگيريم. خود به خونسرديقيافهي تمام از دادند را خود خاص جوابهاي شاگردان اينكه از بعد همان براي متفاوتي دليل ديگري كس اگر كه ميخواهيم كالس كند. ارائه دارد پاسخ نيست( كافي مسئله اطالعات )يا هيچكدام گزينهي اغلب هك پاسخي دربارهي اطالعاتي تا ميدهيم قرار گزينهها در نيز را جواب عنوان به را آن اغلب ما و آوريم دست به نكردهايم پيشبيني ياد دانشآموزان تا ميگيريم نظر در نيز جواب بهترين يا درست بگيرند. نظر در نيز آنرا تا بگيرند شگردهاييبرايبهبودطرزبيان د( دركالس درگيري ومباحثه كارآمدي براي سازوكار چهارمين شد ذكر كه همانطور روبهرو بيان طرز شاگردان به كه است گفتگو و بحث پرسشها اطالعات همچنين ميآموزد. را اختالفها حل و ديگران با شدن دانشآموزان تمايالت و پيشرفتها ابهامها شناخت از باارزشي همهي ميآورد. فراهم مربي براي يادگيري فرايند چگونگي و پرسشهاتأثيريكسانيدربحثهايثمربخشندارند.پرسشهايي نوع از متفاوت كامال دارند روند اين در را فايده بيشترين اغلب كه استانداردميباشند. امتحاني پرسشهايسئواالت زا بيشتر خيلي پرسشها اينگونه كيفي: پرسشهاي ميدهند. شكل را خوب بحثهاي و گفتگوها كمي پرسشهاي و متغيرها اعداد درگير را دانشآموزان كم ي پرسشهاي رد است. مشكل آنها دربارهي بحث و گفتگو كه ميكند معادلهها و ايدهها مفاهيم حوش و حول را بحث كيفي پرسشهاي حاليكه ميدهد. شكل كلي ارتباطات استفادهازپرسشهایتحليل:حلاينپرسشهانيازمند زا بيشتر پرسشها اينگونه است. معنادار تصميمگيري و استدالل را دانشآموزان هستند حافظه از بازخواني نيازمند كه پرسشهايي 4 مثال هستند. تحليلي 3 و 2 مثالهاي ميكند. هدايت بحث به كه ميرسد نظر به ابتدا در گرچه است تحليلي خوب مثال يك هم است. جبري كامال سئوال يك به براي دفاع: قابل پاسخ چندين با پرسشهايي بيش پاسخ مفيدند. سودمند بحث ايجاد و اختالف وجودآوردن نطر در را فرضياتي يا تفاسير چه كه دارد بستگي اين به يكي از ميدهد. نشان را مورد اين مثال 2 بگيريم. فرضهايشان از برخي كه پرسشهاي از استفاده اين دارد: وجود عمدي ابهامات آنها در و نشده بيان تفاسير به نسبت دانشآموزان كردن حساس براي پرسشها يك مثال 4 هستند. مفيد فرضها اهميت و مسئله در ممكن متعدد دفاع قابل پاسخ چندين به كه ميدهد نشان را شده بيان فرض نيزميانجامد. از ديگر يكي غلط: برداشتهاي مبناي بر حركت عمدا كه كنيم مطرح پرسشهايي كه است اين مفيد شگردهاي غلط مفاهيم يا رايج غلط برداشتهاي گرفتار را دانشآموزان كمك شاگردان به محتوايي اهداف از گذشته پرسشها اين كند. دوري آنها از و شدند آگاه خاص غلط برداشتهاي از كه ميكند پرسشها اين كلي طور به يابد. بهبود فيزيكيشان معلومات و كنند نسبت آموزان دانش كردن آگاه در فراشناختي اهداف داراي بيشتر و بحث ارتقاي باعث همچنين آنها دارند. غلط برداشتهاي به زا 2 و 1 مثالهاي ميشوند. احساسات برانگيختن وقتها بعضي اينگونهپرسشهاهستند. مثالها بدون ميز سطح روي 4 kg جرم به جسمي الف( مثال بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

33 يك پرسش در صورت نياز به محاسبهاي كه ممكن است شاگردان را گمراه كند يا منابع شناختي را گمراه كند به لحاظ كيفي ضعيف است اصطكاكي قرار دارد و به وسيله طنابي با نيروي 6 N كشيده ميشود. شتاب جسم )بر حسب m/s 2 (چقدر است شكل 2 6 N 4 kg a A = a B > 0 )1 a A > a B > 0 ) 2 a A > a B = 0 )3 a B > a A > 0 )4 a B > a A = 0 )5 6( نميتوان تعيين كرد پرسش 1 الف( مستقيما به قانون دوم نيوتون در يك بعد اشاره دارد. در نمونهي بعدي يعني مثال 1 ب نيز به همان معلومات نياز است. ولي در اين پرسش از شگرد گرفتار كردن با برداشتهاي غلط )حركت بر برداشتهاي غلط( براي ارتقا و بهبود بحثها استفاده شده است. يك برداشت غلط رايج در ميان نوآموختگان فيزيك اين است كه فكر ميكنند τ = I α به طريقي جايگزين شده يا تغيير شكل يافتهي F=ma است. با ارائهي اينچهره از ديناميكچرخشيخيلي از دانشآموزان به اين دام مي افتند كه فكر ميكنند چون قرص ميچرخد بعضي نيروهاي آن مصرف مي شود. )تحليل ميرود( و در نتيجه شتاب آن كمتر از وقتي مي شود كه قرص نميچرخد. اگرچه اين پرسش تنها به قانون دوم نيوتون در يك بعد مربوط است ولي بايد بعد از تدريس و ارائه ديناميك چرخشي ارائه شود. توجه كنيد كه در متن پرسش به صراحت از شتاب خطي صحبتنشدهاست.بهاحتمالزيادبعضيدانشآموزانتصورميكنند پرسش شتاب زاويهاي را خواسته است و گزينهي»نميتوان تعيين كرد«را انتخاب ميكنند. اين پاسخ به مربي اجازه ميدهد تأكيد كند كه منظور از شتابي كه توصيف نشده همان شتاب خطي است. )براي افزايشتأثيرگذاريگرفتارشدن در اين اشتباه ميتواننمونه ديگري را كه شعاع قرص و گزينههايي كه مناسب شتاب زاويهاي است را در صورت پرسش خود مطرح كرده ارائه نمود. مثال 1 ج( مثالي مركب از چند شگرد است. در اين پرسش از شگرد مقايسه و مقابله براي متمركز كردن توجه دانشآموز به 1/5 )3 0/67 )2 0 )1 )4 24 )5 هيچكدام )6 نميتوانتعيينكرد مثال 1 ب( قرصي به جرم 4 kg كامال روي ميز بدون اصطكاكي قرار دارد. و يك طناب دور لبهي آن پيچيده شده است. اين طناب با نيروي 6 N كشيده ميشود. شتاب مركز جرم آن )برحسب m/s (چقدر 2 است شكل 3 شكل 4 4 kg 6 N 1/5 )3 0/67 )2 0 )1 )4 24 )5 هيچكدام )6 نميتوانتعيين كرد 4 kg 6 N 4 kg A B مثال 1 ج( دو قرص كامال روي سطح ميز بدون اصطكاكي قرار دارند. هر كدام به وسيله ي طنابي با نيروي ثابت يكسان كشيده ميشوند. در يكي طناب به مركز آن متصل است و در ديگري دور لبهي آن پيچيده شده است )كه ميتواند باز شود(. كدام عبارت شتاب مركز جرم دو قرص را نشان ميدهد 6 N 33 ره ی بیست وپنجم شماره ي 3 بهار 89 دو

34 تمريني و ميشود استفاده خطي شتاب در چرخشي حركت اثر پرسش يك اين است. مقابله«و»مقايسه مهارتهاي شگرد براي برداشتهاي همان با مؤثري طور به را شاگرد كه است كيفي ميكند. روبهرو بود قبلي نمونه در كه اشتباه تفسيرهاي و غلط بيان به شاگردان واداركردن براي توانمند وسيلهاي پرسش اين شدن برطرف و آنها درك به كه ميباشد غلطشان برداشتهاي اب ميانجاميد. غلط برداشتهاي آن به كه ميشود منجر نقايصي براي پرسش اين از ميتواند آموزشيار پزسش در ماهرانه تغيير يك انرژي و كار از استفاده با شتاب و نيرو ايدههاي مقابله و مقايسه يك و ميشود وارد نيرو يك قرص دو هر به چه اگر كند. استفاده ديگري به نسبت بيشتري جنبشي انرژي يكي ولي دارند را شتاب ميآورد. بهدست زماني فاصله همان در a A > a B a A = a B گزينههاي با ميتوانست پرسش اين مثال در كه گزينهها از سري آن ولي ميشود. سادهتر a B > a A را دانشآموزاني تا ميكند كمك آموزشيار به است آمده ج 1 دارد كمتري شتاب ميچرخد قرص كه هنگامي ميكنند فكر كه اينكه بدون ميچرخد قرص ميكنند فكر كه را دانشآموزاني و مشكالت كه شگردي از )نمونهاي دهد. تشخيص كند حركت ميدهد( نشان را شاگردان محتمل طنابي توسط فنر به متصل جسم زير شكل در الف( مثال 2 مي كشيده شيبدار سطح باالي به است وصل ديگري جسم به كه است. زبر سطح شود. ميشود وارد جسم بر نيرو چند باال پرسش در ب( مثال 2 نيرو سه 3. نيرو دو 2. نيرو يك 1. نيرو شش 6. نيرو پنج 5. نيرو چهار 4. نيرو هفت از بيشتر 8. نيرو هفت 7. پاسخ يك دقيقا پرسش كه ميكنند فكر شاگردان بيشتر رها را فكر اين شاگردان اينكه براي دارد. را بهترين يا درست شبيه پرسشهايي از استفاده دهند اهميت دليل به دقيقا و كنند داشته نادرست يا درست دفاع قابل پاسخ چند ميتواند كه مثال 2 به بستگي درست گزينههاي انتخاب واقع در است. مفيد باشد و سطح عمودي نيروي مثال دارد. دانشآموز فرضهاي و استدالل را ماه جاذبه نيروي نيرو. دو يا كنند حساب نيرو يك را اصطكاك حساب را و... هوا به آن ربط و شناوري نيروي نكند يا كند حساب دانشآموزان از بعضي كه غلطي برداشتهاي از يكي نكند يا كند به را برآيند نيروي كه است اين دارند پرسش اين به پاسخ در ميآورند. حساب به نيز نيرو يك عنوان بدون منحني سطح روي m جرم به جسمي الف( مثال 3 نسبت زاويهاي سرعت چه با جسم ميلغزد. شعاعR به اصطكاكي ميرسد مسير انتهاي به منحني مركز به 6 شكل m R 5 شكل كلي طور به نو ايدههاي فضاي در بايد پرسشهاي مطرح آشنا ايدهها تا شوند فضاها آن در و لمس قابل و بحث قابل شوند بررسي 1( 2 g R / 2R 2( R.3 2g R-3( 2 g R g /.2 2 R 4( 2 g / R. 5( 6 g / 2 Rg / 6( 2 R0.5 2g R.1 2g / R هيچكدام ) 7 واردنميشود. استبرجسم آمده زير در ازنيروهاييكه كداميك m جسم وزن 1. آويزان جسم وزن 2. شيبدار سطح عمودي نيروي 3. فنر نيروي 4. شيبدار سطح جنبشي اصطكاك نيروي 5. هوا مقاومت نيروي 6. هيچكدام 7. است كافي مسئله اصالحات ) 8 اجازه شما به زير موارد از يك كدام باال پرسش در مثال 3 ب( وقتي را منحني مركز به نسبت جسم زاويهاي سرعت كه ميدهد كنيد پيدا بهتر ميرسد مسير انتهاي به جسم سينماتيك فقط 1. نيوتون قانونهاي يا =F ma 2..4 انرژي و كار قضيه 3. خطي تكانهي نظريهي بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

35 35 رياضيات مسئله شبيه مسئلهي قبلي است با اينحال اين سئوال يك پرسش كيفي و مناسب بحث گروهي است. باحذفعبارت»بافرضشتابثابت«ما روشبهكارگيري فرضهاي دادهنشدهوچندجوابقابلدفاعرابهكارميگيريموامكان بحثاينكهچهموقعوچطورشتابثابتاستراپيشميكشيم. قسمت جالب پرسش اين است كه به مربي اجازه ميدهد كه از شگرد ارائه بهترين راهحل را نيز استفاده كند. مثال فرض كنيد شتاب ثابت است و نمودار سرعت زمان را رسم كرده و با معرفي مساحت زير نمودار مسافتي كه جسم حركت كرده است به دست آورد ميتوان راه سادهاي را پيشنهاد كرد مثال هنگامي كه 3 سرعت مهره به نصف سرعت اوليهاش ميرسد مسافتي را كه 4 ميتوانست حركت كند تا بايستد را طي كرده است. پس اگر در اين كل مسير باشد پس كل مسير مثال گوي در فاصله 20cm در است. اين راهحل شگرد تفسير روشها را نيز دخالت 3 ميدهد. مثال 4 ب از مثال 4 الف قبلي تحليليتر است. نتيجهگيري حتي با قالبهاي مشخصي كه اينجا ذكر شد طراحي پرسشهاي مؤثر چالشانگيز و وقتگير است و به مانند هر مهارت ديگري نياز به تمرين دارد. مجموعهاي از پرسشهاي خوب طراحي شده ميتواند خيلي 1 مفيد باشد. ما بسياري از پرسشهايمان را از طريق وب سايت و عرضه تجاري در دسترس قرار دادهايم. اگرچه آموزش قوي به وسيله پرسشهاي ديگران نيازمند دانستن اهداف و منطق طراحي آنها دارد ولي قالبهاي ارائه شده ميتواند به خوبي به تحليل پرسشهاي موجود كمك مي كند. بار ديگر تكرار مي كنيم كه پرسشهاي خوب طراحي شده فقط يك وسيله و يك ج ءز از»آموزش برگرفته از پرسش«است. اينكه چطور مربي از پرسشها براي درگيرشدن استفاده مي كند بيشتر اهميت دارد. با وجود اين فقدان پرسشهاي مؤثر ميتواند مانعي جدي براي معلماني باشد كه در پي ياددهي و تمرين از طريق آموزش بر پايه پرسشها هستند. ما باور داريم كه قالبها و شگردهاي ارائه شده ميتواند بر اين مانع غلبه كند. پی نوشت منبع 1. Clasroom response System 2. Eric Mazur 3. Peer istruction 4. Speed 5. Velocity Am.J.Phys.74 (1), January نظريهي تكانهي زاويهاي 6. يكي از موارد باال 40cm/s? 7. هيچكدام عبارت بهتر را ميتوان يك ابهام عمدي در نظر گرفت. كارآيي را ميتوان به صورت حجم محاسبه يا تعداد اصولي كه بايد در نظر گرفته شود يا پيچيدگي تفكراتي كه در پس آن قرار دارند يا هر چيز ديگري در نظر گرفت. مثال 4 مثال 4 الف( يك گوي با سرعت 40 cm/s روي يك سطح افقي از جنس نمد غلتانده مي شود و بعد از 1/25 s ميايستد. با فرض ثابت بودن شتاب گوي چه مسافتي را روي اين نمد ميپيمايد * دانشجوي كارشناسي ارشد آموزش فيزيك دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي **استاديار دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي يكي از سازوكارهاي كارآمدي پرسشها بحث و گفتوگو است كه به شاگردان طرز بيان رو بهرو شدن با ديگران و حل اختالفها را ميآموزد شكل 7 شكل 8 75 cm )4 25 cm )1 )2 cm )5 42/3 هيچكدام 3( cm 6( 50 اطالعات مسئله كافي نيست مثال 4 ب( يك گوي بر سطح افقي يك نمد كه 30cm درازا دارد مي غلتد. بعد از طي 20cm سرعت مهره به نصف سرعت اوليهاش ميرسد. آيا مهره به انتهاي مسير ميرسد o cm 1. بله 2. خير 3. اطالعات مسئله كافي نيست پرسش 4 الف يك مسئلهي كامال سينماتيكي است. در اين پرسش شتاب داده نشده است و بايد دانشآموزان قبل از محاسبه مسافت آن را حساب كنند. از طرف ديگر شاگردان ميتوانند سرعت متوسط را به دست آورند و آن را با زمان تركيب كنند. اين پرسش نياز به انتخاب راهب رد دارد. مثال 4 ب همان محتواي مثال 4 الف را دارد. هر چند سطح ره ی بیست وپنجم شماره ي 3 بهار 89 دو

36 واکر یرل خوشنظر خوشبین محمدرضا ترجمه: آموزشی هشتم بخش باد زوزهي شده تبديل انسان تصوير شديد باد زوزهي كه ميشود باعث چيزي چه زوزه خانه بيرون در توفاني و تاريك شبي در كه كند مجسم را گرگي به ميكشد بام لبهي چون برآمدگيهايي بهويژه مانعي كنار از هوا اگر پاسخ: چ )پي گردبادها به هوا اين بوزد ساختمان عمودي لبهي حتي يا و ساختمان گردباد ميبرد. همراه را آنها هوا جريان كه ميشود تبديل تابها(يي و زوزه صوتي موج يك بهصورت كه ميآورد بهوجود هوا فشار در تغييراتي شما به مستقيما صدا اين باشيد بيرون در اگر ميشوند. دور گردباد از روتختي حتي و ديوار در پنجره شيشهي از عبور با ميتواند ولي ميرسد. برسد. شما به نيز كاج سوزني برگهاي و تلفن سيمهاي آواز در يا و برق انتقال خطوط يا تلفن سيمهاي به شديدي نسيم وقتي چرا بشنويد برگها يا و سيمها از را آوازي ترن م ميتوانيد ميوزد كاج جنگل يك جنبههاي از يكي آمدند و رفت در شديد نسيم كاتورهاي وزش با كه صداها اين است. پاييزي روز يك در كاج جنگل آرامشبخش مثل بلند و باريك استوانهي كنار از نسيم وقتي پاسخ. ميخواهد هوا جريان ميگذرد كاج سوزني برگ يا سيم گردبادها ميگويند آورد. بهوجود آن طول در را گردبادهايي در مجددا و ديگر طرف در سپس يكطرف در ابتدا به شكلگيري اين و ميشوند تشكيل اول طرف همان هوا فشار گردباد تشكيل مييابد. ادامه ترتيب همين در فشار تغييرات از قطاري بنابراين و ميدهد تغيير را آواي به موسوم صوتي موج و ميافتد راه استوانه طول اين مسير در شما هرگاه ميشود. منتشر 1 ائولوس ناشي هواي فشار تغييرات گيريد قرار صوتي امواج هوا هرچه شنيد. خواهيد را گردبادي جريانهاي از بيشتر فشار تغيير اين بگذرد استوانه كنار از سريعتر است. بيشتر صدا بسامد نتيجه در و ميدهد رخ بسامدهاي در گيتار سيم مثل ميتواند استوانه كند. نوسان تشديد بسامدهاي به موسوم معيني از يكي برابر اتفاقا هوا فشار تغييرات بسامد اگر نوسان بسامد آن در استوانه شود تشديد بسامدهاي انتشار موجب نيز استوانه حركت اكنون كرد. خواهد هوا جريان سرعت اگر حتي و ميشود صوتي امواج گردباد توليد بسامد است ممكن نيز كند تغيير قدري برق انتقال خطوط يا تلفن سيمهاي وقتي كند. حفظ را نيا 2 ميروند. چهارنعل آنها ميگويند ميكنند نوسان حركتها اين كه چرا باشد نگرانكننده ميتواند موضوع انتقال خط نگهدارندهي تجهيزات شدن پاره موجب ميتوانند دوره دوره ی ی بیست بیست و و پنجم پنجم شماره شماره ي ي 3 3 بهار بهار

37 تشكيل تجهيزات اين روي هم يخي اگر بهويژه شوند دكل يا برق چراغ تير روي باشد. شده درس خيلي روز يك در ميتواند ميرسد گوش به تلفن سيمهاي از كه نالهاي صداي مكحم نتيجه در و سيمها انقباض موجب كم دماهاي زيرا باشد گوشخراشتر و بلندتر ار حركت اين ميتوانند بروند چهارنعل سيمها اگر ميشود. دكل دو بين در آنها شدن شوند. صدا تراز افزايش نتيجه در و آنها نوسان باعث و كرده منتقل دكلها به سوتزدن و سوت ميشود توليد چطور سوت صداي يعني ميزند سوت چطور نفر يك اشياء ميكشد سوت كتري است شدن گرم حال در كتري آب وقتي چرا توس آنها مشهورترين احتماال اما شدهاند ساخته بيشماري سوتزن از بسياري و آمريكايي پليس سوت لوله( يك )فقط انگليسي پليس ميكنند. توليد صدا سوتزدن طريق از كه است موسيقي آالت دارد: عامل سه به بستگي سوت هر ]صداي[ پاسخ. تجزيه گردبادهايي به و كند برخورد مانعي با هوا جريان 1. دورهاي بهصورت هوا فشار شوند باعث گردبادها 2. شود. بشنويد. را آن كه شود گسيل صوتي موج يك تا كند تغيير صوتي موج از ناشي فشار تغييرات يا و گردبادها خود يا 3. باشد. داشته هوا جريان مخالف جهت در بازخوردي شود منحرف راحتي )به باشد ناپايدار هوا جريان اگر زياد را جريان ناپايداري بازخورد اين كند( تغيير يا مانع اطراف در گردبادها توليد افزايش به كه ميكند بازخورد و گردباد توليد فرايند اين وقتي ميانجامد. كه شنيد خواهيد را مداومي صداي شود برقرار است. سوت همان خود جمعشدهي لبهاي ميان از دميدن با اگر صداي آن به كه كنيد توليد را صدايي و بزنيد سوت ميشوند توليد وقتي گردبادها گويند 3 دهانهاي خارج زور به شما لبهاي ميان روزنهي از هوا كه ميگيرند شكل آنجا در آنرو از )گردبادها گردد. از سريعتر روزنه مركز در هوا جريان سرعت كه بخشي شماست.( لبهاي به نزديكتر هواي جريان به لبها ميان از گردبادها از ناشي صوتي امواج از بازميگردند. صوتي( مجراي درون )به دهان درون به گردبادها عبور سرعت به بازگشتي صداي اين بسامد لبها از صدا كه دارد بستگي سرعتي به نيز و لبها بيرون بسامدهاي در ميتواند صدا ميشود. وارد دهان داخل به اگر شود. تشديد صوتي مجراي در 4 ف رمت به موسوم معيني كم بسامد دومين )كه فرمت دومين به بازگشتي صداي بسامد تشديد صوتي مجراي در بازگشتي صداي باشد نزديك دارد( را خنثي جاي به كه ميكند توليد را امواجي يعني ميآورد. بهوجود دومين در تشديد اگر ميكنند. تقويت را يكديگر هم كردن كه است بسامدي همان نظير بسامد اين آنگاه دهد رخ فرمت با بيشتر كه صوتي مجراي شكل تغيير با ميتوانيد ميشنويد. در و فرمت ميگيرد صورت آن بردن عقب يا و زبان بردن جلو دميدن با ميتوانيد همچنين دهيد. تغيير را صدا بسامد نتيجه صداي بسامد تا دهيد تغيير را صوت بسامد نيز محكمتر تشديدي )بسامد باالتر فرمت به نتيجه در و باالتر بازگشتي شود. نزديكتر باالتر( 5 حفره صداي به جوشيدن هنگام در كتري سوت تشكيل كوتاهي لولهي از كتري سوتزن بخش است. مشهور دارد. وجود سوراخي آن سر دو از يك هر در كه است شده هوا ميشود( تبديل بخار )به ميجوشد كتري درون آب وقتي ميشود وارد زور به پاييني سوراخ طريق از كه آبي بخار و سوراخ به برخورد در كه ميدهد تشكيل را هوايي جريان تغييرات ميآورد. بهوجود لوله درون در را گردبادهايي دوم توليد موجب دوم سوراخ از عبوري هواي فشار در حاصل كتري سوت همان لوله بيرون در صوتي امواج ميشود. صدا كه بازخوردي بهصورت لوله داخل در صوتي امواج هستند. سمت به ميكند كنترل را لوله به ورود حال در هواي جريان هواي جريان كه بازخورد اين با بنابراين بازميگردند. اول سوراخ در گردباد توليد ادامهي براي آشفتگي ميسازد آشفته را ورودي ميكند. حركت جريان جهت در دوم سوراخ هوا جريان ميكند: توليد 6 لبهاي صداي يك پليس سوت هوا جريان اين ميشود. دميده سوراخ يك لبهي روي يا و درون به ميشوند. صوتي امواج گسيل باعث كه ميشود تجزيه گردبادهايي به تعيين پليس سوت حفرهي تشديدي بسامدهاي را صدا اين بسامد در لب با زدن سوت هنگام كه است تشديدي شبيه بسيار كه ميكند در كوچكي گوي آمريكايي پليس سوت در اما ميشود. ايجاد شما دهان تغيير را تشديد( بسامد نتيجه در )و سوت دروني شكل و ميجهد اطراف به حفره ار سوراخي لحظهاي براي كه هنگامي بهويژه ميكند مختل را هوا جريان و داده بلندي شد و آمد همان كه است 7 چهچههاي نتيجه كند. مسدود ميدميد آن در كه است. سوت بسامد و لبه يك كنار از و دهانه يك روي را هوايي جريان ميكند: عمل همينطور نيز فلوت ميكنند. توليد صدا لوله تشديدي بسامدهاي در بيشتر فلوت لولهي در گردبادها ميدميد. لوله درون در را گردبادي جريانهاي دوبارهي تشكيل براي الزم انرژي تشديد اين سپس يابند. تداوم ميشنويد كه صدايي و تشديد گردبادها تا ميسازد مهيا ميتواند صدا بسامدهاي در موسوم معيني در 3 ف رمت به صوتي مجراي شود تشديد بطري كه است 8 پرويي سوتزن بطري عجيبتر لبهاي سوتهاي از يكي پرو اصلي ساكنين توسط 1532 سال در اسپانيا پيروزي از پيش تا كه است سراميكي آب نيا ميشود. يافت مجموعهها در اكنون ماندهاند سالم كه بطريها اين از تعدادي ميشد. ساخته دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

38 لصو محفظهها از يكي به كه لولهاي با شدهاند تشكيل محفظه دو يا يك از بطريها لوله در كسي وقتي دارد. قرار آن باالي در كه زدن سوت براي تنظيماتي نيز و است سوت اين ميشود. خارج سوت نزديكي در سوراخي طريق از و محفظه از هوا ميدمد هواي جريان وقتي هواست. كوچك محفظهي يك روي كوچكي دهانهي شامل آژيرهاي گرچه انواع خطر اعالم دارند مختلفي با آنها بيشتر اما هواي فرستادن دو بين فشرده كه مشبك دريچهي ديگري به نسبت يكي صداهاي ميچرخد ميكنند توليد حفره باعث حاصل گردبادهاي كند برخورد كوچك دهانهي اين طرف يك به خروجي ميگردند. هوا كوچك محفظهي در تشديد در هم هنوز كه هستند خطر اعالم آژيرهاي سوتها نوع پرسروصداترين )اتومبيلهاي ميگيرند. قرار استفاده مورد اضطراري نقليهي وسايل برخي استفاده خطر صداي ايجاد براي الكترونيكي ابزاري از معموال جديد پليس مكانيكي آژيرهاي از هنوز آتشنشاني ماشينهاي از بسياري اما ميكنند ديگران توجه و شود بلند بسيار ميتواند آنها صداي زيرا ميكنند استفاده بسيار آژيرهاي سرد جنگ و دوم جهاني جنگ طول در كند.( جلب را ساخته نظامي حملهي صورت در غيرنظاميان به هشدار براي بزرگي زير زمين كه ميلرزيديد چنان آژيرها اين از يكي كنار ايستادن )با شد. مختلفي انواع خطر اعالم آژيرهاي گرچه ميرسيد.( نظر به نرم پايتان مشبك دريچهي دو بين فشرده هواي فرستادن با آنها بيشتر اما دارند ميكنند. توليد حفره صداهاي ميچرخد ديگري به نسبت يكي كه حفره صداهاي كنند چرخش به شروع ترتيب به دريچه دو اين وقتي ميكند. كنترل چرخش سرعت را صدا اين بسامد ميشوند. توليد خواندن آواز و كردن صحبت ميكنيد پچپچ چطور ميخوانيد آواز يا و ميكنيد صحبت چطور كمترين اگر مثال بهعنوان بسامدند. كمترين از درستي مضربهاي ديگر هرتز 2)70(=140 از: بود خواهند عبارت ديگر بسامدهاي باشد هرتز 70 بسامد آخر. الي و هرتز 3)70(=210 و بسته حنجره( )در آن انتهاي يك كه است لولهاي واقع در صوتي مجراي مناسبي بسامد صوتي امواج اگر است. باز بيني( سوراخهاي و دهان )در آن ديگر انتهاي تشديد باعث ميتوانند ميشود گفته ف رمت صرفا يا ف رمت بسامد آن به كه باشند داشته گسترهاي در آنها از يك هر بلكه نيستند دقيق فرمتها اين گردند. فرمت پايينترين از فردي مضربهاي آنها دارند: قرار بسامدها از باشد هرتز 500 در فرمت پايينترين اگر مثال بهعنوان هسند. و هرتز 5)500(=2500 هرتز 3)500(=1500 در ديگر فرمتهاي ميگيرند. قرار غيره فرستاده صوتي مجراي به صوتي چينهاي از صدا وقتي برانگيختگي باعث ميتواند صوتي چين بسامدهاي ميشود فرمتها آن در صوتي امواج يعني شود. فرمتها اين از برخي از كه بخشي تا ميشوند تشكيل صوتي مجراي داخل در كافي حد به شنيدن براي ميگردد خارج صوتي مجراي روي صافي يك مثل صوتي مجراي واقع در باشد. بلند گسيل صوتي چينهاي توسط كه بسامدهايي كليهي بسامد تغيير با ميتوانيد ميكنند. عمل ميشوند باز ميزان تغيير زبان جاي تغيير طريق از فرمتها حنجره ارتفاع تغيير و بيني( گرفتن با )يا دهان بودن در كه )خوانندگاني دهيد. تغيير را صافي اين گلو در تغيير به مايل معموال ديدهاند آموزش كالسيك سبك كنترل حركت اين زيرا نيستند گلو در حنجره ارتفاع ميكند. مختل را صوتي چينهاي كشش بر آنها براي حنجره عضالت از تا ميكنند تمرين بنابراين كنند.( استفاده خود جاي در حنجره نگهداشتن ثابت بسامد ميتوانيد صوتي چينهاي كشش تغيير با شما فرستاده صوتي مجراي درون به كه را صوتي امواج است دشوار سوپرانو خوانندهي يك آواز واژههاي درك چرا بسامدهاي بيشتر كشش دهيد: تغيير ميشوند توليد 9 صوتي چينهاي به موسوم عضالتي را صدا پاسخ. دشوار كاري اين گرچه ميكنند. توليد را باالتري يابد افزايش ششها در هوا فشار وقتي دارند. قرار حنجره در كه ميكنند هستند ساله 2 وقتي مردم بيشتر اما ميرسد بهنظر ناگهان سپس ميشوند. داشته نگه بسته گلو طرف دو صوتي چينهاي دهند. انجام را آن كردن فكر بدون تا ميگيرند ياد تالطمي كه ميشود خارج آنها از هوا و ميشوند دور هم از چينها ادص خود حنجرهي از ميتوانند حيوانات بسياري اين ميگردد. صوتي چينهاي نوسان موجب كه ميآورد بهوجود را اي و حنجره عضالت كنترل با آنها از برخي كنند. توليد صوتي مجراي به را صوتي امواج و ميدهند تغيير را هوا فشار نوسانها ار خود صداي دامنهي و بسامد صوتي مجراي اندازهي ميفرستد. ميشود بيني حفرهي و دهان گلو فوقاني قسمت شامل كه قدري به مينا مرغ قبيل از حيوانات برخي ميكنند. كنترل صوتي چينهاي بسامدهاي با كه دارند بسامدهايي صوتي امواج اين اماتنها راتقليدكنند انسان دارندكهميتوانندصداي كنترل منطبقاند.كمترينبسامد نوسانپايهچينهايصوتياست.بسامدهاي را صداها از مختلفي انواع ميتوانند كه هستند انسانها اين بگذاريم!( كنار را 10 راك پانك موسيقي اگر )البته كنند ايجاد هواي جريان تا لاند ش صوتي چينهاي پچپچ حين در هوا جريان )ماليم( تالطم درنياورد. نوسان به را آنها عبوري را صوتي مجراي در فرمتها برخي كه ميكند توليد را صدايي مجراي شكل و اندازه تغيير و كنترل با پچپچ صداي برميانگيزد بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

39 صوتي مجراي طول و شكل عامل يك دارد. بستگي عامل دو به فرمت هر بسامدهاي( ميكنيد. كنترل را آن دهان بودن باز ميزان تغيير با يا و زبان حركت با كه چيزي است است. صوتي مجراي در صوت سرعت ديگر عامل مقدار و صوت سرعت و دارد وجود طبيعي بهصورت صوتي مجراي در هوا البته هليم هوا از مخلوطي با هوا اگر ولي ثانيه(. در متر 340 )حدود است معيني ثانيه(. در متر 900 تا )شايد ميشود بيشتر بسيار صوت سرعت شود جايگزين ميگيرد. صورت لبها و زبان توسط بيشتر كه ميشود توليد صوتي كنسرت سالن در سوپرانو خوانندهي يك صداي شدن شنيده براي بسيار كه بخواند آواز بسامدهايي با و بلند بايد او اركستر با همراه بزرگ بايد )او باشد. صوتياش مجراي طبيعي ف رمت بسامد كمترين از باالتر و آرامتر معموال اركستر آن در كه بخواند آواز بسامدي گسترهي در است.( بهترين شخص شنوايي ميشود. باال به فرمت بسامدهاي تمام انتقال موجب سرعت افزايش اين ولي هواست در نوسانها اين مشابه تقريبا صوتي چينهاي نوسانهاي باالتر به فرمتها برانگيزش باعث نوسانها اين باالتر بسامدهاي اكنون تغيير است ممكن نيز فرمتها نسبي شدت ميشوند. صوتي مجراي از و است شده تشكيل باالتر بسامدهاي از اكنون صدا اينكه نتيجه كند. نيست. آشنا ما براي ديگر خود صوتي چينهاي به ميتواند سوپرانو خوانندهي گرچه را بسامد آن سپس و كنند توليد را بااليي بسامد تا آورد فشار تطبيق دارد بااليي بسامد كه صوتياش مجراي از فرمتي با نميشود. قوي صداي توليد باعث تشديد اين اما دهد صورتي در خواندن آواز كيفيت هم و صدا همرسايي بسامد كمترين كار اين جاي به خواننده كه ميشوند بهتر روپ ف خ ميتوانيد صورتي در تنها شما باشد: روشن بايد كار اين خطر سپس و دهد انتقال باالتري بسامدهاي به را خود ف رمت اما كنيد استنشاق را هوا( اكسيژن ترجيحا )يا هوا كه بمانيد زنده او فرمت بسامد انتقال براي برانگيزد. را فرمت بسامد آن كردناغلب ديگر كنيد پر هليم از را خود ششهاي حماقت روي از شما اگر سپس و كند باز را خود دهان تا ميآورد پايين را خود فك درميآورد. زدن لبخند حالت شكل به را خود لبهاي رخ وقتي دستوپنجه خفگي با صورت آن در نميكنيد. استنشاق هوا ميتوانيد آيا شما خون در اكسيژن ميزان افت با ميكنيد. نرم صوتي مجراي طول كاهش باعث عمال حركات اين ميدهدكه فقدان يا خفگي از تا كنيد آن جانشين را هوا و خارج را هليم منتقل باالتر مقادير به را فرمتها بسامد و ميشوند طريق از هوا روزي بايد ما همهي كنيد جلوگيري مغزتان در اكسيژن ميتوانند حنجره از باالتري بسامدهاي اكنون ميكند. )درحالي بيني است. مردن براي احمقانه راهي واقعا شيوه اين اما بميريم اين و برانگيزند را صوتي مجراي فرمت بسامد نخستين باالتري بسامدهاي در ميتواند خواننده كه معناست بدان دهانبسته كه درگلو آوازخواندن دارد: هزينهاي روش اين اما بخواند. آواز بلند صداي با از يا و است( خوانندگان برخي جنوبي سيبري در واقع 12 تووا در شمرده را خاصي واژههاي و صداها نميتواند ديگر خواننده و دهان طريق آن به كه عملي بخوانند. همزمان را صدا دو ميتوانند را او آواز نميتوانند هميشه شنوندگان نتيجه در و كند تلفظ درون بينيبه آوازخوانينتفرعيگويند.يكي يا 12 درگلو آوازخواني بهروشنيبفهمند. ششها بسامد با صدايي ديگري و پايين بسامد با 13 وزوزي صداها از صدا دو ميتواند نفر يك چگونه است. فلوت صداي شبيه باال صحبتكردنباهليم كشيدهشود كند توليد همزمان را ولي ميكنم توصيف برايتان را شيرينكاري اين من چه و كردن صحبت در چه عادي صداي در پاسخ. توليد صوتي چينهاي كه هماهنگي بسامدهاي خواندن آواز در برميانگيزند را صوتي مجراي فرمت بسامد نخستين بيشتر ميكنند صوتي مجراي باالتر فرمت بسامدهاي از برخي ببينيد.( را قبلي بخش )دو تقريبا بلكه نميشنود جداگانه را آنها شنونده اما ميشوند برانگيخته نيز رد )ميگويند ميرسند گوش به صدا ويژگي عنوان به صرفا ناخودآگاه بهطور هستند(. سهيم است مبهم واژهاي كه صدا 15 طنين و صوتي چينهاي نوسان كه كمبسامدي وزوز صداي گلو در خواندن آواز در حتي و است خطرناك زيرا ندهيد انجام را آن خودتان هليم استنشاق از پس كسي وقتي چرا باشد. كشنده ميتواند و باال بسامد داراي 11 داك دانلد مثل صدايش كند صحبت مسخرهايميشود از كه صدايي گفتيم قبل بخش در كه همانطور پاسخ. مختلف فرمت بسامدهاي برانگيختگي به ميشنويد شخص يك چينهاي كه دارد بستگي صوتياي امواج توسط صوتي مجراي در چينهاي بسامد يك وقتي ميكنند. توليد نوسان حال در صوتي مهارت به نياز كه بخشي ندارد. خاصي مهارت به نياز ميكند توليد گلو فوقاني قسمت وزوزكمبسامدندارد ربطيبهصداي دارد توليدصدايبابسامدباالستكهبهنظرميرسد شخص صداي گيرد قرار خاص فرمت يك بسامد گسترهي در صوتي از گسترهاي يا مركزي )بسامد بسامد ميشود. فرمت بسامد آن شامل دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

40 بسامد با هماهنگهاي از يكي تطبيق اصلي ايدهي است«(. شناور آن»باالي در يا )و طور به )تقريبا صوتي مجراي باالي فرمت بسامدهاي از يكي با صوتي چينهاي باالي ميگيرد صورت فرمت بسامد آن در تشديد گيرد صورت انطباق اين اگر است. دقيق( خواننده كه است آن تطابق اين الزمهي اما است. قوي خواننده صداي بنابراين و مجراي شكل هم و شوند( بسته سپس و باز چقدر )اينكه صوتي چينهاي عمل هم پژوهشگران برخي باورند اين بر خرخر توانايي كه و گربه كردن را شير غريدن استخوان وضعيت ميكند تعيين 16 المي ته در ساختاري كه به متصل و زبان است حنجره اما بگيرند ياد كار اين ميتوانند همه تقريبا كند. تنظيم زبان( حركت )با را صوتي شوند. گوشنواز صداها اين تا است الزم زيادي تمرين خ روپ فكردن نگراني باعث اين كه ميكنند خ روپ ف خواب در مردم از بسياري سالمتي و خواب به شديدي زيان گاهي و ميشود خانواده اعضاي ميشود كردن روپ ف خ باعث چيزي چه ميزند. خودشان طريق از هوا كه ميدهد رخ وقتي اغلب كردن خ روپ ف پاسخ. درون به بيني و دهان طريق از يا و است( بسته دهان كه حالي )در بيني بااليي عقبي سمت كه 16 نرمي بخش از هوا جريان شود. كشيده ششها داخل به كردن نگاه با )ميتوانيد ميكند. عبور ميدهد تشكيل را دهان وارد بيني طريق از فقط هوا اگر ببينيد.( را بخش اين نفر يك دهان معيني حد از هوا سرعت اگر ميشود. گلو وارد قسمت اين از شود جريان مانع حدي تا و شده كشيده گلو عقب به بخش اين رود رفراتر مكان به سپس و ميافتد زبان روي بر تلپي نخست نرمه ميشود. هوا و بيني طريق از هم هوا اين جاي به اگر بازميگردد. خود اوليهي نرمه حالت اين در ميگذرد. نرمه پايين و باال از شود وارد دهان از هم دهان از عبوري جريان در متناوبا و ميخورد تكان زبان و گلو عقب بين تنفس با ميتوانم من ميآورد. وجود به انسداد بيني از عبوري جريان و )يك بيندازم كردن خ روپ ف به را خود بيني و دهان طريق از شديد كه انسداد اين ميكنم(. بازي نمايش يك در گويي نمايشي خ روپ ف تپيدن نتيجه در و جريان تپيدن باعث است نرمه خوردن تكان از ناشي ميشود. من بيني سوراخهاي صوتي امواج توليد باعث ميكند توليد كه تالطمي و نرمه حركت گلو از مركب ناحيهاي )يا گلو در صوتي امواج اين اگر ميشود. گلو در اعضاي كه شود بلند چنان ميتواند صدا شوند تشديد باعث بيني( و دهان سازد. بيدار را خانواده فوقاني )بخش حلق دورهاي شدن بسته كردن خروپف سوم عامل بعدي شدن باز و بسته است. حنجره( باالي در گلو واهلش قابل و انعطافپذير توليد به كه ميآورد بهوجود را تالطمي و ميسازد مختل را هوا جريان حلق ميانجامد. صوتي امواج گلو )حفرههاي صوتي مجراي وزوزمانند صداي توليد براي آنها ميكند بسامدي داراي وزوزمانند صداي اين آيند. درمي نوسان به بيني( و دهان بتوانيد كه است آن از پايينتر بسيار احتماال كه است هرتز 25 حدودي را صوتي مجراي در باالتر هماهنگهاي صدا اين اما بشنويد. را آن بشنويد. گربه بيني و دهان از را آن ميتوانيد كه ميكند برانگيخته نشانهي معموال است پژواكدار r" " يك شبيه كه صدا اين است. گربه خرسندي خرخر توانايي كه باورند اين بر پژوهشگران برخي 16 المي استخوان وضعيت را شير غريدن و گربه كردن به متصل و زبان ته در ساختاري كه ميكند تعيين باشد سخت كامال استخوان اين اگر است. حنجره دهد. رخ ميتواند ركردن رخ خ صلب( نسبتا )استخواني صورت غريدن نباشد صاف كامال استخوان اين اگر اما كه حيواناتي كه باشد معنا بدان اين شايد ميگيرد. ميتوانند شير قبيل از دارند انعطافپذيرتري المي طول تا دهند حركت گلو پايين به را خود حنجرهي افزايش مالحظهاي قابل ميزان به را صوتي مجراي پايين را شير صداي بسامد طول افزايش اين دهند. حيوانات بيشتر حنجرهي با نيز شير حنجرهي ميآورد. ضخيماند صوتياش چينهاي زيرا دارد فرق ديگر در ميتوانند كه هستند كشساني بافتهاي شامل و نوسان بزرگ نسبتا دامنههاي با پايين بسامدهاي بغرد! ميتواند شير كه است اينرو از كنند. داستانكوتاه 18 پاراساآئورولوفوس دايناسور صداي دايناسور جمجمهي روي ستيغ شكل به دماغي مجراي يك پاراساآئورولوفوس بود. باز طرف دو هر از كه داشت خميده و بلند لولهاي استفاده صدايي توليد براي مجرا اين از دايناسور اين شايد در آن( پايهي بسامد )در بسامد پايينترين در كه باشد كرده كردن صحبت به شبيه بسيار كاري كند توليد تشديد مجرا صورت بيني دهان گلو حفرهي در تشديد طريق از كه ما مجراهاي كه فسيلي جمجمههاي ميرود گمان ميگيرد. پاراساآئورولوفوسهاي به متعلق دارند كوتاهتري دماغي ميكردند. توليد صدا بااليي بسامد در كه باشد ماده غريدن و ركردن رخ خ ميغرد شير و ميكند خ رخ ر گربه چطور بخشهاي در آن چگونگي )كه ميكنيد صحبت شما كه طوري شبيه بسيار گربه يك پاسخ. عبور صوتياش چينهاي بين از هوا وقتي كه تفاوت اين با ميكند خ رخ ر شد( داده توضيح قبل فيلها و ببرها صداي در و انسانها شنيداري گسترهي زير ببر غرش از بخشي هيچ كمبسامدي صداي چنين توليد آيا است. 19 فروصوتي ناحيهي دارد ببر براي مزيتي بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

41 انرژي از زيادي مقدار اما دارند هرتز 1000 حدودا بسامد در را شنوايي بهترين ميزنند صدا زياد فاصلههاي در بهويژه را يكديگر وقتي فيلها گرچه باشيد آن نزديك فيل غرش هنگام به اگر دارد. قرار فروصوتي ناحيهي در كه ميكنند صرف هرتز 35 و 14 بين بسامد با صدايي توليد براي را خود فيلهايي دارد پربسامد غرش به نسبت مزيتي هيچ كمبسامد و انرژي پر غرش اين آيا كنيد. حس بشنويد آنكه از بيشتر را موج اين است ممكن ميغرند. فاصله حفظ براي رغيب فيلهاي به هشدار براي يا و جفت جستوجوي در يا روز برابر دو تقريبا شبها هستند مرغزار يك در كه دارند روزانه غرشهاي به نسبت مزيتي هيچ شبانه غرشهاي اين آيا برگها و علفها درختان دارد. بستگي موج طول به ميكند طي ببرها سكونت محل جنگل يك در صوت كه مسافتي پاسخ. فراخواندن براي ببر بنابراين ميكنند. پراكنده و جذب دارد كوتاهتري موج طول كه صدايي از كمتر را بلندتر موج طول با صداي در غرش از دورتري فاصلهي به را سيگنال ميتواند بلند( موج )طول كم بسامد در غرش با ديگر ببرهاي به هشدار يا و جفت ارتباط ايجاد براي كم بسامد از نيز ديگر جنگلي حيوانات هست( هم وحشتناكتر صدا اين آنكه )ضمن بفرستد. باال بسامد مك بسامدهاي در شديد غرشهاي با است جنگلي پرندهي بزرگترين كه 20 كاسوواري مثال بهعنوان ميكنند. استفاده صداي نيست. آنها شنيدن به قادر انسان كه كماند اندازههاي به بسامدها اين كه ميكند توليد صدا هرتز 30 يا 20 دارد. قرار فروصوتي ناحيهي در نيز )"سوتكشيدنها"( سوماترايي كرگدنهاي از بعضي قرار سردتر هواي روي بر گرمتر هواي آن در كه ميآيد بهوجود جو در وارونگي اغلب شبهنگام مرغزار يك در ادص آنكه جاي به بنابراين افتد. دام به گرمتر هواي زير در ميتواند كمبسامد صداي وارونگي حين در ميگيرد. )شايد را بيشتري فاصلههاي و درميآيد حركت به مرغزار روي آن بيشتر برود بين از و شود پخش باال به رو كيلومتر(. 2 فقط )شايد ميكند طي ندارد وجود وارونگي هنگام آن در كه روز طول به نسبت كيلومتر( 10 تا جذب بيشتر هوا را آنها و است كمتر گرم اليهي يك زير در باالتر بسامد با صداهاي افتادن دام به احتمال كرد. نخواهد طي را زيادتري مسافت فيل پربسامد غرش نتيجه در و ميكند دو شود پخش ممكن مساحت بيشترين در بتواند كه گونهاي به فيل غرش براي زمان بهترين وجود وارونگي توليد براي كافي وقت و است كم ارتفاع در باد كه است خورشيد غروب از پس ساعت جهت در است ممكن غرش گرچه رود باال باد ارتفاع است ممكن شب بعدي ساعتهاي در دارد. نتيجه در و نميشود منتقل خوبي اين به ديگر جهتهاي در ولي شود منتقل نيز بهتر حتي باد مييابد. كاهش برسد گوش به آن در ميتواند غرش كه كلي مساحت غوك غورغوركردن درميآورد. صدا خود ز ا ديگر نر غوكهاي دادن فراري يا و خود جفت توجه جلب براي نر غوك كند توليد صدايبلندي چنين ميتواند كوچك دهان كوچكي با حيوان چنين چطور توليد خود گوش پردههاي طريق از بلكه دهان از نه را خود صداي بيشتر غوك پاسخ. روي بر خود انگشتان )آرام( دادن فشار با را موضوع اين پژوهشگر يك كه گفتهاند ميكند. كشف يافت كاهش زيادي ميزان به غوك صداي اينكه به بردن پي و غوك گوشهاي هك بودند تكهابرهايي كه شد تكرار 21 قورباغهاي" گوشپوشهاي " با نمايش اين سپس كرد. پستانداران همانند درست صدا اين يگرفتند. قرار گوش پردهي روي خود جاي در فنر يك با هك ميشود فرستاده گوش پردهي به بعدا اما ميشود. ناشي قورباغه صوتي چينهاي از ديگر آن در صوت شدت تشديد اين ميكند. تشديد را صدا معيني بسامدهاي در طبل پوست مانند پيش ميسازد. منتشر قورباغه اطراف در را صدا و ميدهد افزايش زيادي ميزان به را بسامدها تشديد كه بودند باور اين بر مردم از بسياري شود كشف گوش پردههاي نقش اين آنكه از توليد هنگام به قورباغه كه گلوست از منطقهاي كه ميدهد رخ 22 صوتي كيسهي در صدا و قورباغهها انواع از برخي و درازدست بوزينههاي است ممكن گرچه ميكند. باد را آن صدا قورباغهها اما شود بلندتر آنها صداي تا كنند تشديد را صدا خود صوتي كيسههاي در وزغها چنيننميكنند. پینوشت )مترجم.( ميشود خوانده بادها خداي اساطير در ائولوس gallop 3. orifice tone 4. format 5. hole tone 6. edge tone 7. warbling 8. peruvian whistling bottle 9.vocal fold 10. punk rock 11. Donald Duck 12. Tuva 13. throat singing 14. drone 15. timber 16. pallet 17.hyoid 18. Parasaurolophus 19. infrasound )مترجم.( استراليايي شترمرغ نوعي frog earmuffs 22. vocal sac منبع. Jearl Walker, The Flying Circus of Physics, 2nd Edition, John Wiley & Sons, 2007, pp دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

42 فیزیک ی فلسفه داشته وجود پرسش این است ممکن معلمان از بسیاری برای هب کامل بهطور را فیزیک تحصیلکردهها از بسیاری چرا که باشد امروزه پس گرفتهاند فرا کتاب متن طریق از و سنتی روشهای سنتی روشهای تغییر به نیاز که است کرده تغییر چیزی چه احساسمیشود تغییر حال در و کرده تغییر زیادی موارد گفت: باید پاسخ در جملهی از بود. خواهیم بیشتری تغییرات شاهد نیز آینده در و است کرد: اشاره زیر موارد به میتوان تغییرات این هستند. آموزش حال در که دانشآموزانی به میخواهند دانشآموزانی چنین وجود با معلمان که اهدافی شوند. نایل آن گذشته از بیشتر دانشآموزان یادگیری شیوهی دربارهی معلمان دارند. اطالعات هم بیشتری آموزشی امکانات گذشته به نسبت حاضر حال در دسترس در جدید آموزشی فضاهای زمینه در هم و فناوری نظر از گیرد. قرار میتواند معلمان مطرح باید اساسی پرسش دو باال موارد درباره بحث برای شود. هستند کسانی چه دانشآموزان داریم نیاز 1 آموزشفیزیک) EPR ( زمینهی در چرابهپژوهش زمینهی در فقط واقعی علم که داشتیم باور پیش دههی چند تا یافتن و طبیعت اساسی و مهم قانونهای کشف با که است فیزیک درزمینه آنهاتاجسروسرورهمهعلوماست.پیشرفتهاییکه کاربرد روش فیزیکبهدستمیآیدباعثتوسعهفناوریشدهاست وبهتعبیر مانند دیگر علوم توسعه و رشد متوجه کمتر است. انجامیده ما زندگی و...بودیم. رایانه زیستشناسی شیمیوعلومنوظهوریمانند علم تحصیل به عالقهمند دبیرستانی دانشآموز یک امروزه سطح در خود خالقیتهای ارائهی برای زیادی فرصتهای از هستی جهان از مدلهایی ساختن از است. بهرهمند علوم از وسیعی ازچندین امروزهفیزیکفقطیکی تاطراحیفرایندسلولهایمغز. است. علوم تاج نگین روشهایمختلفیباعثتوسعهی پیشرفتعلمفیزیکبه جاذبهی نظریهی پیشرفتهای از است. شده دیگر علوم مغناطیسی تشدید تصویربرداری در پیشرفت تا گرفته زمین.)MRI( نیاز میکنند تحصیل دیگر علوم در که دانشآموزانی خود علمی تحصیالت از قسمتی بهعنوان را فیزیک تا دارند از بخشی بهعنوان فیزیک اما کنند. درک را آن و فراگیرند یک یا شیمی یا زیستشناسی حرفهای محقق یک تحصیالت میتواند نقشی چه پیراپزشکی یا مهندسی علوم فنی متخصص داشتهباشد روشهاینوین درآموزشفیزیک ردیش ادوارد مشک* طوبی تألیف: و ترجمه بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

43 1 شکل دانشآموز معلم دانشآموز معلم آن از زیادی مقدار که نیست معنا این به برمیگردد دانشآموز طرف از که چیزی باشد داشته باالیی مقاومت دانشآموز اگر مخصوصا است. شده دریافت شرایط با مناسب فیزیک آموزشی فعالیتهای میرسد بهنظر روزافزون نیاز حرفهای پزشکان و مهندسان که شرایطی نیست. فعلی آن با که دستگاههایی زمینهی در هم اطالعاتی داشتن به دارند آنها تحقیق کار ابزار که پیچیدهایی ابزارهای هم و میکنند کار از اهمیتتر با بسیار تدریس روش بهبود بنابراین میشود. محسوب است. گذشته بیشتری افراد و یافته افزایش فارغالتحصیالن تعداد امروزه نظام اینکه دیگر هستند. فنی و علمی مشاغل انجام به عالقهمند یا و دانشآموزان یادگیری مسئول مستقیم بهطور را معلمان آموزشی میداند. آنها یادگیری عدم عهدهی بر صرفا یادگیری مسئولیت گذشته در حالیکه در روش بودن کارآمد و مؤثر به کمتری توجه و بود دانشآموز شخص میشد. تدریس آموزشو و متخصص افراد نیازمند بیشتر موجود مشاغل امروزه ات کرد استفاده امکانات همهی از باید اینرو از است. آموزشدیده فیزیک معلم وظیفهی داد. آموزش موفقتر و بهتر را دانشآموزان بیشتری عدهی میتوان چگونه دهد تشخیص که میکند ایجاب که فهماند آنها به و نمود منطقی تفکری به وادار را دانشآموزان از ولییکپرسشمطرحمیشود: ارزیابیکرد. را چگونهمیتوانعلوم درکالسهایفیزیککارآمدبوده روشسنتی آموزشفیزیکبه آیا است. خیر قطعا پاسخ میرسد نظر به متاسفانه است زمینهی در محققان از بسیاری سوی از جزئیات بررسی فیزیک آموزش سنتی روش که است داده نشان فیزیک آموزش بسیاری نیست. جوابگو بهخوبی دانشآموزان از بسیاری عده برای میکنند فکر آنها از بسیاری بیزارند. فیزیک از دانشآموزان از جایگاهی بلندمدتشان در اهداف یا و آنها زندگی در فیزیک دورههای در موفقیت برای الزم مهارتهای آنها از بسیاری ندارد. نوع یک مشکل میرسد بهنظر نمیکنند. کسب را علمی پیشرفته میبیند و میفرستد را اطالعات معلم باشد. ظاهری هماهنگی دریافت ولی برمیگردند او طرف به شکل همان به اطالعات که است. بوده جزئی بسیار دانشآموز و سنتی آموزش روش بودن ناکارآمد علت تشخیص نیاز مورد اقدامات شیوه بهترین یابد بهبود آموزشی وضعیت است قرار اگر در تحقیقات انجام برای علمی روشهای و وسائل از استفاده است. موجود وضعیت تشخیص برای فیزیک آموزش زمینهی و نمود مشاهده خوبی به آنرا باید پدیده یک درک برای استنباط مناسب مفهوم مشاهدات از سپس داد. قرار نظر تحت باشد: مدنظر باید مهم نکته دو محققان دید از نمود. کارآمد روشی چه که پرسش این به پاسخی یافتن برای شود تدریس چیزی چه اینکه به پرداختن جای به بود خواهد نیاز را چیزی چه دانشآموزان که بپردازیم موضوع این به باید گیرند. فرا که دارند مسئول واقع در دانشآموز هر گفت میتوان نهایت در دانشآموزان آیا که است این مطلب اما است. خودش یادگیری گرفتن نظر در بدون گیرند فرا خودشان را چیزی هر است قرار اینکه یا میفرستد آنها بهسوی را چیزی چه معلم اینکه و شده برنامهریزی و مناسب آموزشی محیط کمک به میتوانند باشند داشته عمیقتری و بهتر یادگیری مجرب مربیان با تعامل انجام دانشآموزان موفقیت میزان ارزشیابی از بیشتر کاری باید و میگیرند فرا چگونه و میاندیشند چگونه آنها بدانیم باید دهیم. کنیم. تحلیل و تجزیه را اطالعات این دانشآموزان فراگیری چگونگی زمینهی در پژوهش بدون آموزش مناسب الگوی بهعنوان را خاصی روش هیچ نمیتوان پینوشت نشده تحلیل آموزشی شیوهی یک زیرا نمود طراحی فیزیک 1. Physics Education Research ما ساله هر بگذارد. آموزش پیکرهی بر را بدی اثر است ممکن منبع آنچه هستیم. تدریس برتر الگوهای جشنواره برگزاری شاهد ازفصل اینمقالهبرگرفتهای در اجرا قابل هرگز شاید میشود طراحی شرکتکنندگان توسط است: زیر کتاب اول Teaching Physics, برای توجهی قابل هزینههای و نباشد کنونی درس کالسهای Edvard Redish, John تشخیص تحقیق صرف هزینهها اگر باشد. داشته بر در وزارتخانه Wiley & Sons, تشخیص برای مناسبی راهکارهای شود آموزشی مشکالت اهواز یک ناحیه فیزیک *دبیر شد. خواهد ارایه مختلف استانهای در آموزش متفاوت شیوههای دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

44 گوناگون اربابي* مهين ترجمه: سرگرميهاي فيزيكي ار يكديگر طنابكشي يك در ميكنند تالش هم از متر 6 فاصلهي به مساوي جرم با نفر دو 1. هر كنند وارد برابر نيرويي طناب انتهاي دو به دو هر اگر بكشند. اصطكاك بدون يخ سطح يك روي بكشد را طناب آنها از نفر يك فقط كنيد فرض ميلغزد. دو آن بين وسط نقطهي سمت به متر 3 كدام بگيريد.( ناديده را طناب )جرم ميلغزد متر چند شخص هر ببندد. خود كمر دور به را آن ديگري و شكل جاي واكنشي نيروي نيوتون سوم قانون طبق طناب سر هر در ميلغزند. متر 3 كدام هر غيرعمدي چه و باشد عمدي كشش چه پاسخ. كه ميكند وارد جهت خالف در و برابر نيرويي شخص به طناب بكشد مشخصي نيروي با را طناب سر اول شخص اگر ميشود. وارد همان نيز دوم شخص به بنابراين ميشود. منتقل دوم شخص به طناب به شخص از وارد نيروي ميگردد. شخص گرفتن شتاب باعث هم(. جهت خالف )در ميگيرند شتاب اندازه يك به دو هر و ميشود وارد نيرو مقدار است. دو آن بين طناب وسط در جرم مركز اين كنيم. فكر طناب( و شخص )دو دستگاه جرم مركز به كه است اين ديگر حل راه ميرسند. هم به شخص دو كه است مكاني اين و بماند باقي ثابت بايد جرم مركز نشده وارد آن بر خارجي نيروي چون 44 دوره دوره ی بیست و پنجم شماره شماره ي 3 بهار بهار

45 نيمهي اگر مياندازد. ديوار روي سفيد شمع از تصويري عدسي 2. بپوشانيم سبز صافي با را آن پايين نيمهي و قرمز صافي با را عدسي باالي ميشود ايجاد تصوير در تغييري چه صافیقرمز تصویر شكل جاي سبز صافی عدسی نوري از تصوير از قسمت هر بود. خواهد زرد شمع تصوير پاسخ. قرمز و سبز نور است. كرده عبور عدسي نيمهي دو هر از كه شده تشكيل ميكنند. ايجاد را زرد نور و ميشوند تركيب خارج خود كاغذي غالف از را نو پالستيكي ني اينكه از قبل 3. سبب كار اين بلغزانيد. پايين و باال سرعت به مرتبه چند را كاغذ كنيد شود. ايجاد كاغذ( روي آن مخالف بار )و ني روي منفي بار كه ميشود و مرطوب هوا اگر دهيد. قرار خود دست روي عمودي بهطور را باردار ني انگار كه ميچسبد طوري شما دست كف به ني نباشد خيس شما دست چسباندهايد. را آن چسب با شيشه )فلز صافي سطح هر به را آن ميتوان شد باردار ني وقتي چسباند. غيره( و چوب رد اولش انتخاب دو در شخصي هر قطع بهطور ميشود. منتقل ديگر ميكند! روشن را المپ كليد آخرين همواره ميشود. كمي تعداد كردند مشاهده را دستگاه اين اولينبار كه كساني بين از ببرند. پي تخته زير مدار پيچيدهي ظاهرا طرح به توانستند فيزيكدانان از شدهاند. متصل باتري يك به سري بهطور كليدها و المپ كليد هر ميشود. روشن المپ هستند وصل كليدها همهي وقتي المپ دهيد نشان تا دهيد فشار چندينبار را آن كنيد. انتخاب را B مثال C و A كليدهاي فشردن با سپس و كرده قطع را كليد ميكند. روشن را ميشود باعث كار اين ندارند. المپ بر تأثيري دهيد نشان فرد تعداد به موفق المپ كردن روشن در شخص انتخاب اولين شوند. قطع كليدها كه پيش منوال همين به نيز دوم انتخاب ميكند. وصل را كليد ولي نيست كرد. خواهد روشن را المپ و بسته را مدار او سوم انتخاب حاال ميرود. را المپ او انتخاب آخرين اينكه دادن نشان با را كالهبرداري اين حالت در و كرده وصل و قطع چندبار را كليد كنيد. تكرار ميكند روشن دهيد نشان فرد تعداد به ديگر كليد دو قطع و وصل با كنيد. رها را آن قطع خود سوم انتخاب با تنها شخص ديگر يكبار نميشود. روشن المپ كه كند. روشن را المپ ميتواند بعد دهيد. انجام برقكارها حتي و فيزيكدانها با را آزمايش اين ار تخته زير كه ميدهيد اجازه آنها به وقتي كامل گيجي نيمساعت از ببينندمتحيرخواهندشد. شكل جاي A B C 45 منبع.The Physics Teacher, Vol. 37, Feb را گيجكننده ترفند اين جادويي محصوالت فروشگاههاي 4. المپ يك است. آسان خودتان براي دستگاه اين ساختن ولي ميفروشند. حالته دو فشاري كليد سه المپ زير كنيد. نصب تخته يك روي را كوچك ميناميم. C و B A ترتيب به را كليدها ميگيرد. قرار شكل مطابق فشار ميشود. روشن المپ كه ميدهيد نشان A كليد دادن فشار با را المپ بخواهيد شخصي از ندارد. المپ بر اثري كليدها ديگر دادن نميشود. روشن المپ ولي ميدهد فشار را A كليد او طبيعتا كند. روشن المپ هم باز ميكند. امتحان را C مثال او بدهيد. ديگري فرصت او به ميكند! روشن را المپ كليد اين ميماند. B كليد فقط ميماند. خاموش را آن بارها و بارها ميتوان نخود يافتن براي پوسته سه بازي شبيه كليد به كليد يك از مرموزي بهطور المپ كردن روشن كليد كرد. تكرار وصل و قطع كليد سه ساختمان يك اول طبقهي ديوار روي 5. كليد هر موقع چه ميدانيد بناميد. C و B A را آنها دارد. وجود برق ساختمان سوم طبقهي در را المپي كليدها از يكي است. وصل يا قطع نيستند. متصل چيز هيچ به ديگر كليد دو ميكند. خاموش و روشن ميكند. خاموش و روشن را المپ كليد كدام نميدانيد كنيد. وصل و قطع بخواهيد كه ترتيب هر به را كليدها ميتوانيد بالفاصله كنيد. بررسي را المپ و برويد سوم طبقهي به يكبار فقط سپس ميفهميد چطور است. متصل المپ به كليد كدام ميفهميد كليد يك سپس بگذاريد قطع وضعيت در را كليدها تمام پاسخ. قطع را آن سپس بگذاريد. روشن دقيقه ده را آن و كنيد وصل را B مثال باشد گرم المپ اگر برويد. سوم طبقهي به كنيد. روشن را C مثال و كنيد متصل C به باشد روشن اما سرد اگر است. متصل B به كه ميفهميد است. متصل A به باشد خاموش و سرد اگر است. 5 ی منطقه فیزیک *دبیر وپنجم وپنجم بیست بیست ی شماره ره ي 3 بهار بهار 89 دو 89 دو

46 علمی اخبار مترجم:منيژهرهبر تازهتريناخبارپژوهشي»نشاط«بگوييد و بازكنيد كامال را دهانتان رابرايتحليل روشي ازليزر استفاده اخيرا با استرالياييوتايواني ازپژوهشگران گروهي 1 اكسپرس اپتكيز شمارهي آخرين در كه روش اين كردهاند. ابداع انسان دندانهاي سالمت اندازه ليزر توسط شده توليد فراصوتي امواج به را دندان سطح واكنش است شده توصيف خارجي اليهي مينا ميكند ارزيابي را دندان ميناي در موجود معدني مواد مقدار و ميگیرد ميكند. محافظت را آن داخلي بخشهاي كه است دندان نيمهشفاف را روشي و بگيرد اندازه را انسان دندان كشساني غيرمخرب روشي با توانسته كسي كه است اولينبار اين كند. ارزيابي را غيره و دندان پوسيدگي مانند مشكالتي و دهان سالمت ميتواند كه آورد بهوجود ميناي است. دندان ميناي معدني مواد ارزيابي براي ارزان و كارآمد سريع روشي آوردن بهوجود نهايي هدف دليل اين به ميدهد. تشكيل را انسان بدن در موجود مادهي سختترين است استخوان از سختتر كه دندان هك ميدهد تشكيل دندان روي را غالفي ماده اين ميآورد. دوام او مرگ از پس قرنها انسان دندان كه است ميشود. آن پوسيدگي از مانع را مواد اين آوردن بهدست و معدني مواد دادن دست از شامل چرخهاي دندان ميناي انسان زندگي طول در و اتالف بين توازن اگر همه اين با ميكند. حفظ را خود معدني مواد محتواي سالم دندان آن در كه ميكند طي پوسيدگي زخمهاي به كه ميآيد بهوجود سست ميناي با ناحيههايي دندان در برود بين از مواد آوردن بهدست هستند. دندان دائمي آسيب و حفرهها آمدن بهوجود براي مقدمهاي كه معروفند بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

47 از دست دادن مواد معدني دندان كه بر اثر نظافت ضعيف دهان مثال با مسواك نكردن بهوجود ميآيد ميتواند به تشكيل جرمهاي دندان بينجامد و باكتريهاي موجود در اين جرمها قندها و ساير موادهيدروكربني را كه شخص ميجود جذب و تبديل به اسيدهايي ميكنند كه مواد معدني موجود در ميناي دندان را حل ميكنند. تعيين محتواي مواد معدني در ميناي دندان به دندانپزشكان كمك ميكند تا محل پوسيدگيها و شدت آنها را تعيين كنند. اما روشهاي فعلي ارزيابي ميناي دندان داراي محدوديتهايي هستند. دندانپزشك ميتواند با نگاه كردن دندان را ارزيابي كند اما تعيين محل زخمها در برخي بخشهاي دهان دشوار است زيرا جرمهاي دندان بزاق ياساختارخود دندانمانعمشاهدهي آنهاميشود. دندانپزشكانميتوانند از اجسامنوكتيزبرايكاوش مينا استفاده كنند اما اين اجسام ميتوانند براي دندانها و لثهها مخرب باشند. روبشها با پرتو x زخمهاي دندان را نمايان ميسازد اما اين روش اطالعاتي در مورد سطح مواد معدني در اختيار نميگذارد. براي اهدافپژوهشي اغلب از»نانوفرورفتگي«برايبهدست آوردن اطالعات درموردكشسانيميناي دندان استفادهميشودكهمعياري ازمحتوايموادمعدني آن است اما نانوفرورفتگينواحي اندازهگيريشده درمينا را درطي فرايند ازبينميبردوفقط درمورد دندانهايكشيدهشدهبهكارميرود. آنچه ونگ 2 وفلمينگ 3 وهمكاراندراينطرحانجام دادندابداعروشيكلنيكيبرايبهدست آوردناطالعاتيشبيه نانو فرورفتگي براي ارزيابي ميناي دندان در بيماران واقعي است كه كامال غيرمخرب باشد. بنابراين روشي را براي اندازهگيري كشساني ميناي دندان با بهرهگيري از پراش سرعت امواج سطحي فراصوتي مورد استفاده قرار دادند كه شبيه چيزي است كه مهندسان براي ارزيابي تماميت اليههاي نازك و فلزات به كار ميبرند. در اين روش از تپهاي ليزري كوتاهمدت براي برانگيختن امواج فراصوتي استفاده ميشود كه در امتداد سطح منتشرميشوندوفقط اندكي در دنداننفوذميكند. ويژگيهايكشسانيميناي دندان درسرعت اين امواجتأثير دارد و با آشكارسازي امواج صوتي با تارهاي نوري در نقاط مختلف ميتوانند كشساني مينا را تعيين كنند كه اين با مواد معدني موجود در آن رابطهي مستقيم دارد. ونگ فلمينگوهمكاران درمقالهيخود در اپتكيز اكسپرسنشان دادندكهتوانستهاند از اين روش در دندان كشيده شده استفاده كنند. آنها هنوز اين روش را در مورد دندان در دهان شخص بهكار نبردهاند و احتمال دارد چند سال طول بكشد تا دستگاه موردنظر آنها وارد مطب دندانپزشكان شود. براي اهداف پژوهشي اغلب از»نانو فرورفتگي«براي بهدست آوردن اطالعات در مورد كشساني ميناي دندان استفاده ميشود كه معياري از محتواي مواد معدني آن است پینوشت 1. optics - Express 2. Wang 3. Fleming براي اطالعات بيشتر به منبع زير رجوع كنيد. Laser Uultrasonic surface wove Dispersion Techniqune for Non destructive Evaluation of Human Deutal Enamel, Haiso - Chuan Wang et al, optics Express 47 ره ی بیست وپنجم شماره ي 3 بهار 89 دو

48 ديگر»فروريزشعظيم«يا»مهبانگي«پايان پراكنده و سترون سرد تاريك عظيم نيستي در و ميشود منبسط بيرون به رو ابد تا عالم آيا»فروريزش در ميلياردسالپيشسببتشكيلعالمشد انفجارعظيميكه 14»مهبانگ«مييابد يا حركت داخل به رو سرعت به همگي كهكشانها و ستارگان سيارات رسيد خواهد پايان به عظيم«نيا پايان نقطهي از كوچكتر بار ميلياردها كه ميريزند فرو چگال و داغ بينهايت نقطهاي به و ميكنند ميشود منبسط خارج طرف به سرعت به كه ديگر عالمي و ديگر مهبانگي بوووم!! سپس و است. جمله ميانجامد شما و زمين خورشيد از جديدي تكرارهاي به سرانجام و بيشتر نوترينوهايي زمين از كه ميگذرند خورشيد از سرچشمه و ميگيرند ثانيه هر در تريليونها نوترينوي از خورشيدي نفر هر بدن ميگذرد. تشكيل امسال اوت در دهند پاسخ پرسشها اين به ميتوانند كه عجيب زيراتمي ذرات بر تمركز با سهروزه گردهمايي يك چيزي به مربوط آزمايشهاي مورد در گزارشهايي شامل نوترينو«فيزيك و شيمي»آزمايشهاي عنوان با گردهمايي اين شد.»دنك مجسم ميتواند انسان هرگز كه واقعيت مقدار»كوچكترين را آن نوبل جايزهي برندهي 1 رينس فردريك كه ميشد الكتريكي بار آنها مادهاند. تشكيلدهندهي بنيادي يا زيراتمي ذرات جمله از كوچك«( خنثاي )»موجودات نوترينوها بود. ناميده ميكنند. عبور ماده از اختالل نوع هيچ بدون و است صفر عمال آنها جرم ندارند بدن از خورشيدي نوترينوي تريليونها ثانيه هر در و ميگيرند سرچشمه خورشيد از ميگذرند زمين از كه نوترينوهايي بيشتر هب اندازهاي تا آنها شناخت و آشكارسازي اما ميسازد دشوار را نوترينوها آشكارسازي ويژگيها اين گرچه ميگذرد. نفر هر است. علمي فعاليتهاي كليد كيهانشناسي استلزامهاي خاطر مشاهده جرم كوچكترين داراي»نوترينو ميگويد: نيومكزيكو در آالموس لوس آزمايشگاههاي فيزيكدان 2 اليوت استيون تمام از بيشتر شايد آنها جرم حاضر حال در كه است زياد اندازهاي به عالم در آنها تعداد ولي است بنيادي ذرات براي شده شود. عالم ستارگان كل در موجود جرم نوترينوي رصدخانهي ظرف یك از 1 سادبري متر 12 قطر به اكريلیك آب تن 1000 حاوي خالص بسیار سنگين كه است شده تشكيل كيلومتري دو عمق در معدن یك در زيرزمین قرار ا نتاریو در نیكل را مخزن این دارد. فوتومالتي المپ به حساس پالير مالتي است. كرده احاطه نور نوشت پی 1. Frederick Reines 2. Steven Elliott 3. sudbury بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

49 آينه از فراتر اما رابدهند رفتنبهعالمهايموازييامدرسهيجادوگران اگرچهپژوهشگراننميتوانندقول راساختهاند كتابهايي الكترومغناطيسيقابلتنظيم دريچههاي اولين اكنونكهپژوهشگرانچيني شدهاند. نزديكتر واقعيت به گام چند 3 رولينگ جي.كي. 2 پاتر هاري و 1 پولمن تاريك مواد چون دريچهيالكترومغناطيسيقابلتنظيم«درنيوجورنالآوفيزيكيبهچاپرسيده»راهيسادهبه كاريكهباعنوان است. شبهمواد مطالعهي در ديگر گامي را مفهومي شانگهاي در فودان دانشگاه و هنگكنگ فناوري و علوم دانشگاه پژوهشگران پژوهشي مقالهي اين در تزييني»دروازهي يك مانند ديگر موجودات ولي شود الكترومغناطيسي امواج عبور از مانع ميتواند كه ميكنند توصيف ميدهد. عبور خود از تخيلي داستانهاي مانند را پنهان«آرايهاي از شده تقويت پراكندگي اثر يك و تبديلي اپتيك از است نزديكتر واقعيت به بسيار اكنون كه دروازه اين جهتهاي در را الكترومغناطيسي امواج ديگر و نور كه ميكند استفاده آهن يتيريم لعل بلور تك به موسوم فري ت مواد از آورد. بهوجود را پنهاني تزييني دروازهي تا ميراند پيچيدهاي گسترهي فقط كه آنها نوار باريك عرض را الكترومغناطيسي دروازهي اين توليد جهت در قبلي كوششهاي جديد تركيب همه اين با ميكرد. محدود ميانداخت دام به را الكترومغناطيسي امواج ديگر يا مرئي نور از محدودي داشته شبهموادراميتوانطوريدستكاريكردتاگذردهيونفوذپذيريبهينهبرايعايقبنديميدانالكترومغناطيسيرا ميسازد. مواجه مناسب مغناطيسي واكنش با را آن كه باشند نتيجه در و دارد نيز را بودن تنظيم قابل امتياز حاصل ترتيب مغناطيسي ميدانهاي با ترتيب اين واكنش علت به كرد. وصل و قطع دور از را آن ميتوان»درگسترهيبسامديكهشبهمواد دانشگاهعلوموفناوريهنگكنگميگويد: ازبخشفيزيك 4 دكترهوانيانگچن دروازه اينكه ديد. خواهند را آينه شبيه چيزي ايستادهاند دروازه بيرون كه مردمي هستند منفي شكست ضريب داراي شكست ضريب نانومتر 800 تا 300 گسترهي در كه دارد شبهمادهاي ساخت به بستگي كند سد را مرئي نور تمام راه بتواند داشتهباشد«. منفي رد كه نوعي از واقعي نامرئي شنل آوردن بهوجود امكان كه ميدهند تشكيل را فيزيك پژوهش از حوزهاي شبهمواد رد معمولي( شيميايي مقياس جاي )به كه هستند مركبي مواد و ميسازند فراهم را ميشوند ديده پاتر هاري داستانهاي بگذارند. اختيار در را طبيعي مواد از فراتر ويژگيهاي با موادي تا ميشوند ساخته اتمي مقياس نوترينوها )»موجودات كوچك«( خنثاي ذرات جمله از بنيادي يا زيراتمي تشكيلدهندهي بار آنها مادهاند. ندارند الكتريكي صفر عمال آنها جرم هيچ بدون و است ماده از اختالل نوع ميكنند عبور نوشت پی 1. Pullman 2. Harry Potter 3. J.K.Rowling 4. Huanyang, chen كنيد مراجعه زير سايت به بيشتر اطالعات براي دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

50 است سيلسيم برابر 100 درگرافن الكترونها سرعت جريان در الكتريكي را گرافن اندكي تعداد منتقل الكترون كه ميكنند سريعتر بسيار الكترونهاي از حركت مس ميكنند محبی اصغر علی ترجمه: رد ذاتي بهطور است مواد الكتريكي رسانش اندازهگيري براي معياري كه الكترونها جابهجايي كه دادهاند نشان مريلند دانشگاه فيزيكدانان كه است جديدي ماده است كربن جنس از اتم يك ضخامت به ورقههايي كه گرافن است. آزمايشگاهي دماي در مشهور رساناهاي از باالتر گرافن داراست. راتوأما ويژگيهايفلزاتونيمرساناها از متداول نيمرساناهاي جايگزيني قابليت گرافن كه ميدهد نشان است شده منتشر نانوتكنولوژي نيچر جورنال سايت در كه آنان يافتههاي استاد رهبري به پژوهشگران از تيمي دارد. را بيوشيميايي حسگرهاي تا باال سرعتهاي با رايانهاي تراشههاي در كاربرد براي را سيلسيم قبيل دريك اتمها استباعثميشودكه وابسته آن دماي انرژيمادهكهبه در دانشگاهگفتند: اين ازمركزنانوفيزيكومواد اس.فوهرر فيزيكمايكل افزايشمقاومت اتمهايمرتعشبرخوردميكنندوباعث اين درمادهحركتميكنندبه الكترونها داشتهباشند.هنگاميكه ارتعاشي نقطهحركت است. الكتريكيبهسرشتمادهمربوط اينمقاومت الكتريكيميشوند. است ازمقاومت ويژهمشخصهاي دارند.مقاومت 1 µω c m برابر ρ ويژه الكتريكي اتاقمقاومت دمامعمولي در اتمهايمرتعشگرافن ميآيد. بهدست R = ρl / A رابطه از ماده قطعه يك الكتريكي مقاومت و است. اتاق دماي در شده شناخته ويژهي مقاومت كمترين و مس از كمتر درصد 35 گرافن براي ويژه مقدار اين ويژهيگرافن داد:بنابراينهنوزمقاومت افزايشميدهند.فوهررتوضيح را ويژهيگرافن دارندومقاومت اندكيناخالصي امروزهمنابعگرافن الكترونمنتقلميكنند اندكي راتعداد درگرافن الكتريكي اينجريان وجود آزمايشگاهينيست.با دماي در آزمايشگاهيبهكوچكيمس دماي در الكترونهايمسحركتميكنند. از كهبسيارسريعتر ار گرافن الكترونهاي براي تحرك حد ميكنند. حركت سريع چقدر الكترونها ميكند تعيين كه است تحرك ديگر معيار يك نيمرساناها در 2 2 وانتيموان اينديم و 1400 cm / Vs حدود سيلسيم با مقايسه در كه است cm / Vs حدود و ميكند تعيين گرمايي ارتعاشهاي 2 دادهايمدرنيمرساناهاينانولولههاي بيشترينتحركدرنيمرساناهايمشهورمتداولاست.فوهررگفت:جالباينكهمانشان cm / Vs 1 2 است cm / Vs از باالتر تحرك ميشوند تصور گرافن لولههاي مثل كه كربني رايانههايمتداول اساستراشههاي استو اثرميدان كهيكترانزيستور يكFET الكترونيكي مثال دستگاههاي تحركمعينميكندكه در بايد كه ترانزيستورهايي چنين براي ماده اين ميشود باعث گرافن باالي بسيار تحرك شود. خاموش و روشن ميتواند سرعتي چه با است وصلشوندمادهمناسبيباشد. سيگنالهايبسامدباالفوقالعادهسريعقطعو الكتريكينيزبيانشود.بنابراينتحركباالبرايكاركردهايشيميياحسگرهاي ازايحاملبار رسانندگيمادهبه تحركميتواندبهعنوان داشت.بنابراين درميآيدكاربردهايخوبيخواهيد دريكدستگاهمولكوليجذبشدهوبراثرتغييررسانندگيبهصورتسيگنالي بيوشيمياييكهمثال دربيوشيميوحسگرهايشيمياييخواهدبود. گرافنمادهخوبيبرايكاربرد امكانپذير الكتريسيته رساناي و محكم شفاف نازك اليههاي ساخت در را آن كاربرد گرافن نازك سرشت و پايين ويژهي مقاومت همچنين است. ازصفحاتمحكمتاسلولهايفوتوالكتريكبهشدتموردنياز الكترونيك دركاربردهايمتنوع ميسازد.چنينغشاهاينازكي 2 درنمونههايموجودفعلي اما ميرسد cm / Vs اتاقسرانجامبه دماي در درگرافن دادندكهتحرك فوهرروهمكارانشنشان 2 يابد. بهبود ميتواند كه 100 است 00cm / V s حدود و پايينتر اتاق دماي در آن واقعي مقدار ديوكسيد در افتاده دام به بارهاي شود. نشانده سيلسيم ديوكسيد مانند بستري روي بر بايد دارد ضخامت اتم يك اندازه به فقط گرافن چون رويگرافنتأثيري درديوكسيدسيلسيمميتواند ارتعاشهاياتمها دهد.همچنين راكاهش رويالكترونهاتأثيربگذاردوتحرك سيلسيمميتواند است. بزرگتر گرافن در اتمها ارتعاشهاي تأثير از كه بگذارد اماچون است درترانزيستورهايسيلسيمي درتحرك درفصلمشترك«فقطتصحيحكوچكي»پراكندگيفونونمختصر اصطالح اثربه اين خودفونونهايگرافندرپراكندگيالكترونهاتأثيريندارند اينپديدهدرگرافنبسيارمهمميشود.فوهررگفت:مابراينعقيدهايمكهاينتحقيق اب كه است دستگاههايي در استفاده براي سيلسيم ديوكسيد از بهتر موادي يافتن براي راه نقشهي و ميكند گوشزد را بيروني اثرهاي اين اهميت دهيم. راكاهش درفصلمشترك ازپراكندگيناخالصيهايبارداروپراكندگيمختصرفونونها اثرهايحاصل گرافنكارميكنندتا پینوشت 1. Michael S. Fuhrer مراجع 1. T. Dürkop, S. A. Getty, Enrique Cobas, and M. S. Fuhrer, Nano Letters 4, 35 (2004) بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

51 چكيده ايستايي اصطكاك ضريب اندازهگيري براي ساده بسيار روشي خطكش يك با طول دو تنها است الزم آن در كه ميشود پيشنهاد شود. اندازهگيري مكعب يك نخ تكه يك آزمايش: نياز مورد وسايل يا ميز باشد آن عرض و طول برابر چند آن ارتفاع كه مستطيل افقي. سطح آن ارتفاع كه را مستطيلي مكعب آزمايش: روش ميز افقي سطح روي قاعده از است آن عرض و طول برابر چند درميآوريم رابهصورتحلقهاي ازقطعهينخ قرارميدهيم.بخشي آنرا و باشد مستطيل مكعب قاعدهي محيط برابر آن محيط كه دورسطحجانبيمكعبمستطيلقرارميدهيم. به )1( مطابقشكل F افقي نيروي با را نخ است افقي سطح نزديك حلقه وقتي اگر حلقه تدريج به ميلغزد. افقي سطح روي مستطيل مكعب بكشيم ارتفاع به تا ميآوريم باال مستطيل مكعب ارتفاع راستاي در را و ميشود متوقف مستطيل مكعب لغزش حالت اين در برسد. h )شكل ميچرخد كمي خود راست سمت پاييني لبهي حول مكعب مكعب بر هم مخالف سوي در و افقي نيروي دو حالت اين در 2(. و ميكنيم وارد نخ بر كه F نيروي يكي ميشود: وارد مستطيل نيوتون دوم قانون به توجه با ايستايي. اصطكاك نيروي ديگري ميشود متوقف لغزش وقتي زيرا است برابر نيرو دو اين اندازهي ندارد. انتقالي حركت مستطيل مكعب جرم مركز دانش سرابي سعيد ترجمه: آموزشی اندازهگيري اصطكاك ضريب يك ايستاييبا خطكش به تعادل وضعيت در همواره كه نوشت معادله دو ميتوان فعال نيروها. گشتاور معادلهي و )ب( نيروها معادلهي )الف( ميرود: كار داريم: نيروها مورد در F = µ s m g )1( ميتوان راست سمت پاييني لبهي حول نيروها گشتاور براي و نوشت: a F h = mg ) 2( 2 مستطيل مكعب قاعدهي ضلع هر اندازهي a رابطه اين در است. ضريب تعيين براي زير رابطهي )2( و )1( رابطههاي تركيب با به افقي ميز و مستطيل مكعب تماس سطح ايستايي اصطكاك ميآيد: دست a µ s = 2h مكعب قاعدهي ضلع هر»اندازهي اندازهگيري با تنها بنابراين با ميز«سطح از مستطيل مكعب دور نخ حلقهي»ارتفاع و مستطيل«ميآيد. بهدست بهسادگي ايستايي اصطكاك ضريب خطكش يك h o a mg. F. F 1 شكل 2 شكل 51 منبع دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

52 آموزشی سارافیان هایدوک * اربابی مهین ترجمه: تمام در تقریبا هوا مقاومت نبود در پرتابه کالسیک مسئلهی معادلههای معموال است. گرفته قرار بحث مورد فیزیک دورههای بنابراین میآید. بهدست حرکت مدتزمان و برد اوج حرکت مسیر پرتاب زاویهی تحت که آورد بهدست میتوان را این مثل چیزهایی داشت. خواهیم اولیه سرعت مقدار هر ازای به را برد بیشترین 45 برای جدید روشی قبلی چهارچوب محدودیت بیان با مقاله این برای میتواند مطلب این نتیجه میکند. بیان پرتابه مسیر معادله استفادهباشد.مثلتعیینمقدارطولمسیر هدفهایمتفاوتیقابل اولیه سرعت اندازه به توجه بدون اینکه اثبات آن از مهمتر و زاویهی تحت پرتابه که است بیشینه هنگامی فقط مسیر طول شود. پرتاب افق باالی 56/46 فرمولبندیتحلیلی استفاده با پرتابه مسیر طول تحلیلی عبارت آوردن بهدست برای d Ll + مختصات محورهای امتداد در dl مسیر مؤلفههای dy و dx که 2 2 = d x d y نوشت میتوان فیثاغورس قضیهی از y و مستقل متغیر بهعنوان x گرفتن نظر در با )شکل 1 (. است بهدست dl از گرفتن انتگرال با مسیر طول وابسته متغیر بهعنوان میآید. )1( = R d y 2 Ll 1+ ( ) 0 d x با است برابر پرتابه برد حالت این در vo R = sin2θ g زمان به را y و x وابستگی زیر زمان به وابسته مختصات میدهد: نشان پرواز زمان از کمتر زمانهای برای x = (vocosθ)t 1 2 y = g t + (v 2 o sin θ) ) 2( میآید. بهدست مسیر سهمی معادله باال ی معادله دو از t حذف با 1 g 2 y = x + x t a nθ 2 2 (v cosθ) o ) 3( داشت: خواهیم 3 معادلهی از گرفتن مشتق با d y g = x + tan θ d x 2 (v cosθ) o )4( ارتفاع )m( x (m) مؤلفههای و دلخواه نقطه یک شکل 1.مختصات y. و x محور راستای در آن dy و dx داشت: خواهیم 1 معادلهی در 4 معادلهی دادن قرار با 2 vo 2 1+ sin θ L( θ) = [sin θ + cosθ ln ( )] g cosθ )5( 52 دوره ی بیست و پنجم شماره 89 ي 3 بهار

53 توجیههایآن نتایجعددیو مجانبی رفتار نمودارها شکل و معادلهها به کردن نگاه از پیش حد ی حالت در داریم انتظار بگیرید. نظر در را مسیر طول معادلهی 2 1+ sin θ cosθ ln ( ) o θ π/ 2 هنگامیکه: cosθ ارتفاع برابر دو اندازهی به )5( معادلهی مسیر طول و کند میل 10/0 اولیه سرعت نمودار این است. پرتابه زاویهی افقی محور و نتیجه این به میتوان نمودار این از است. شده رسم ثانیه بر متر ولی است بیشینه پرتابه برد اگرچه θ 45 = زاویهی در که رسید نیستند. بیشینه پرواز مدتزمان و مسیر طول منبع The Physics Teacher, Vol. 37, Feb T (s) 2 بیشینهشود. y m a x = v / 2g در است θ o که: حدی حالت در را 5 معادلهی رفتار اگر داشت: خواهیم 5 معادلهی تیلور بسط با بگیریم نظر 2 vo 3 L( θ ) = ( 2θ θ ) g )7( طول بیشترین برای زاویه مقدار آوردن بهدست ما هدف چون میآوریم. بهدست را 5 معادله مشتق ریشههای است پرتابه مسیر 2 2 vv + sin θ L 21+ sin 1 θ ( θ) = d L / d θ = cosθ [sin θ [ 1 θ [sin + cos θ ln( θ ln( )] )] v 2 gg - cos cos θ θ )8( را معادله میتوانیم دهیم قرار صفر برابر را معادله این اگر را آن جواب 2 شکل نمودار در کنیم. حل گرافیکی بهصورت قطع حدود 56 زاویهی در را θ محور نمودار این میکنیم. مشاهده بهدست برابر 56/46 )8( معادلهی حل با آن دقیقتر مقدار و میکند. v o =10/ 0m / s و θ 90 = اختیاری مقادیر با 2 شکل میآید. مقدار: برابر که میدهد بهدست متر 10/2 برابر را مسیر طول 2 است. 2yma x = v / 2g مسیر طول θ زاویهی هر برای میتوان 2 شکل از بهعالوه میآید. بهدست متر 9 تقریبا θ در 30 = مثال برای کرد. تعیین را میشود. متر 9/3 معادلهی) 5 ( از مستقیما آن دقیق مقدار اگرچه حالتها تمام که مسئله از کلی ایدهای آوردن بهدست برای سمت عمودی محور است. شده رسم 3 شکل دهد قرار مدنظر را عمودی محور میدهد. نشان را پرتابه مسیر طول و برد نمودار چپ T = 2 v gsin θ پرتابه پرواز مدتزمان نمودار راست سمت o شیب و طول )m( متر حسب بر L(, زاویه )درجه( ( آن شیب و پرتابه مسیر طول نمودار شکل 2 ) اینجا در اولیه )سرعت درجه حسب بر پرتاب زاویهی به نسبت زاویه )درجه( وطول برد )m( )T(. پرتابه پرواز زمان و )L( مسیر طول )R( برد نمودار شکل 3 خالصه تابع میتوان خأل در پرتابه حرکت ابتدایی معلومات از شروع با کوچک زاویههای برای آورد. بهدست را پرتابه مسیر طول تحلیلی میشود. تبدیل زاویه حسب بر خطی رابطهای به معادله این پرتابه طول بیشترین اولیه سرعت هر برای که شد داده نشان همچنین بود. خواهد زاویهی 56/46 در پرتابه مسیر 5 منطقهی فیزیک دبیر * 53 وپنجم بیست ی شماره ره ي 3 بهار 89 دو

54 چهلمين المپيادجهاني فيزيك 2009 مكزيك مريدا نظری ی مسابقه بروجني خليلي روحاله ترجمه: 1 مسئلهي 1 ماه زمين دستگاه تحول زيادي دقت با را ماه تا زمين فاصلهي ميتوانند دانشمندان طرف به را ليزري باريكهي كار اين انجام براي كنند. تعيين قرار ماه سطح روي 1969 سال در فضانوردان كه كروي آينههاي ميگيرند اندازه را نور برگشت و رفت زمان و كرده ارسال دادند ببينيد(. را 1 )شكل را زمين از ماه آرام شدن دور دانشمندان رصدها اين براساس بهطورمستقيماندازهگيريكردهاند.يعني فاصلهيزمينماهباگذشت ك شنديزميناستكه زمانافزايشمييابد.دليلاينامرگشتاورهاي دراينمسئله راببينيد(. )شكل 2 زاويهايمنتقلميكند بهماهتكانهي پارامترهايبنيادياينپديدهرابهدستميآوريد. كشند اقيانوس برآمدگي تعديل زمين چرخش ماه زمين و ماه بين فاصلهي دقيق اندازهگيري براي 1. شكل ميكنند. ارسال رصدخانهاي از را ليزري باريكهي یا و ك شندي شكلهاي تغییر ماه گراني 2. شكل چرخش دليل به ميكند. توليد زمین در»برآمدگيهایي«بين خط امتداد در ميگذرد برآمدگيها از كه خطي زمین كه ميكند توليد گشتاوري موضوع اين نيست. ماه و زمين انتقالي حركت به را زمين چرخش از ناشي زاويهاي تكانهي است. نشده رسم مقياس به شكل ميكند. منتقل ماه بهار 3 ي شماره پنجم و بیست ی دوره

55 زاويهاي پايستگيتكانهي 1. بگيريد. L 1 را ماه زمين دستگاه فعلي كل زاويهاي تكانهي زمين چرخش مجموع L 1 )i( بگيريد: نظر در را فرضها اين حال )ii( است. زمين دور مدارش در ماه انتقالي حركت و محورش حول گرفت. نظر در ذره يك ميتوان را ماه و است دايرهاي ماه مدار براي )iv( موازياند. ماه گردش محور و زمين چرخش محور )iii( نه ميگيريم نظر در زمين مركز حول را حركت محاسبهها سادگي لختي گشتاورهاي همهي مسئله تمام در ماه. زمين جرم مركز شدهاند.( v ) تعريف زمين محور حول زاويهاي تكانهي و گشتاورها بگيريد. ناديده را خورشيد تأثير دستگاه فعلي كل زاويهاي تكانهي براي معادلهاي الف( 1. زمين لختي گشتاور I E برحسب را معادله اين بنويسيد. ماه زمين فعلي لختي گشتاور I M1 زمين چرخش فعلي زاويهاي بسامد ω E1 ماه مدار فعلي زاويهاي بسامد ω M1 و زمين محور به نسبت ماه بنويسيد. نهايي فاصلهي و G 2 ω 2 M E برحسب نهايي حالت در زمين بنويسيد. ماه و زمين بين D 2 ماه و زمين بين D 2 نهايي فاصلهي براي معادلهاي ب( 2. M E دستگاه كل زاويهاي تكانهي L 1 معلوم پارامترهاي برحسب بنويسيد. G و ماه و زمين جرمهاي ترتيب به M M و زمين دستگاه ω 2 نهايي زاويهاي بسامد براي معادلهاي پ( 2. بنويسيد. G و M M M E L 1 معلوم پارامترهاي برحسب ماه پيدا را ω 2 و D 2 عددي مقادير كه ميخواهند شما از زير در بدانيد. را زمين لختي گشتاور بايد منظور اين به كنيد. فرض بنويسيد. I E زمين لختي گشتاور براي معادلهاي ت( 2. با و r i شعاع تا مركز از ρi داخلي چگالي با اي كره زمين كنيد )شكل است. r 0 شعاع به سطح تا r i شعاع از بيرونيρ0 چگالي ببينيد.( را 3 r i ρ i r o ρo زمين حول ماه گردش دورهي و زمين چرخش دورهي وقتي اين در مييابد. پايان زاويهاي تكانهي انتقال فرايند شدند برابر در زمين روي ماه توسط شده توليد كشندي برآمدگيهاي حالت ميشود. صفر گشتاور و ميگيرد قرار زمين و ماه بين خط امتداد ρ و ρ i چگالي دو با كرهاي صورت به زمين 3. شكل دستگاه I 2 نهايي كل زاويهاي تكانهي براي معادلهاي ب( 1. ببريد كار به را الف 1 پرسش فرضهاي همان بنويسيد. ماه زمين زاويهاي بسامد ω 2 زمين لختي گشتاور I E برحسب را معادله اين لختي گشتاور I M2 و ماه انتقالي حركت و زمين چرخش نهايي بنويسيد. ماه نهايي زاويهاي تكانهي در زمين چرخش سهم گرفتن ناديده با پ( 1. ار زاويهاي تكانهي پايستگي كه بنويسيد معادلهاي نهايي كل كند. بيان مسئله اين براي نهايي زاويهاي بسامد و نهايي فاصلهي 2. ماه دستگاهزمين دور )ماه دايرهاي مدار براي گرانشي معادلهي كنيد فرض تكانهي در را زمين چرخش سهم است. معتبر همواره زمين( بگيريد. ناديده نهايي كل زاويهاي دور به ماه دايرهاي مدار براي را گرانشي معادلهي الف( 2. رقم دو با همواره را مسئله اين در شده خواسته عددي مقادير كنيد. تعيين معنيدار داريم: آوريد. دست به را I E زمين لختي گشتاور ث( 2. r i 6 = 3 / 5 10 m ρ 6. r = 6 / 4 10 m 24 M E 6 / 0 10 k g i = 1/ 3 10 k g m ρ = 4/ 0 10 k g m = ماهبهترتيببرابرندبا و زمين جرمهاي 2 = 7 / 3 10 k g M M 2 برابر ماه و زمين بين فعلي فاصلهي. 8 چرخش اوليهي زاويهاي بسامد است. D1 = 3 / 8 10 m 5 1 زاويهاي بسامد است. ω = 7 / 3 10 s برابر زمين E ωm = 2 / 7 10 s برابر زمين دور به ماه انتقالي حركت است. G = 6 / 7 10 m k g s گرانشي ثابت و دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

56 L 1 را به 2. ج( مقدار عددي گشتاور زاويهاي كل دستگاه دست آوريد. D 2 را برحسب متر و همچنين يكاي 2. چ( فاصلهي نهايي D 1 پيدا كنيد. فاصلهي فعلي 2. ح( بسامد زاويهاي نهايي ω را برحسب 1 s و روز (days) 2 پيداكنيد. 2. خ( نسبت تكانهي زاويهاي نهايي زمين را به تكانهي زاويهاي نهايي ماه پيدا كنيد. با يافتن نسبت تكانهي زاويهاي نهايي زمين به مقدار مربوط به ماه ثابت كنيد كه فرض ناديده گرفتن سهم چرخش زمين در تكانهي زاويهاي كل نهايي موجه است. اين نسبت بايد مقدار كوچكي باشد. 2. د( نسبت تكانهي زاويهاي نهايي زمين به مقدار مربوط به ماه را به دست آوريد. 3. ماه چقدر در سال عقبنشيني ميكند اكنون خواهيد يافت كه ماه در هر سال چقدر از زمين دور ميشود. به اين منظور بايد معادلهي گشتاوري را كه فعال بر ماه وارد ميشود بدانيد. فرض كنيد برآمدگيهاي كشندي را بتوان با دو جرم نقطهاي هر كدام به جرم m تقريب زد كه بر روي سطح زمين قرار دارند شكل 4 را ببينيد. θ را زاويهي بين محل برخورد خطي كه از برآمدگيها ميگذرد با خطي در نظر بگيريد كه مركزهاي زمين و ماه را به هم وصل ميكند. F C را كه نزديكترين جرم نقطهاي 3. الف( اندازهي نيروي به ماه وارد ميكند به دست آوريد. F f را كه دورترين جرم نقطهاي به ماه 3. ب( اندازهي نيروي وارد ميكند به دست آوريد. اكنون ميتوانيد گشتاورهاي ايجاد شده توسط جرمهاي نقطهاي را به دست آوريد. 3. پ( اندازهي τ c گشتاوري را كه نزديكترين جرم نقطهاي توليد ميكند به دست آوريد. 3. ت( اندازهي τ f گشتاوري را كه دورترين جرم نقطهاي توليد ميكند به دست آوريد. 3. ث( مقدار عددي گشتاور كل τ را با قرار دادن 3 = θ 16 6 = 3 / m به دست آوريد )توجه كنيد كه اين جرم و 10 k g از مرتبهي 8-10 برابر جرم زمين است(. چون گشتاور آهنگ تغيير تكانهي زاويهاي با زمان است افزايش فاصلهي كنوني زمين ماه را در بر سال پيدا كنيد. براي M M M E اين مرحله تكانهي زاويهاي ماه را فقط برحسب D 1 و G بيان كنيد. 3. ج( افزايش فاصلهي كنوني زمين ماه را بر سال پيدا كنيد. سرانجام افزايش طول روز در هر سال را برآورد كنيد. ω E1 در سال و مقدار افزايش كنوني طول روز 3. چ( كاهش را در هر سال پيدا كنيد. 4. انرژيكجا ميرود برخالف تكانهي زاويهاي كه پايسته است انرژي كل دستگاه )چرخشي به عالوهي گرانشي( پايسته نيست. در اين بخش نگاهي به اين موضوع خواهيم داشت. 4. الف( معادلهاي براي انرژي كل كنوني E دستگاه زمين ماه )چرخشي به عالوهي گرانشي( بنويسيد. اين معادله را تنها M M وG بيان كنيد. M E D 1 I E ω E1 برحسب D 1 4. ب( معادلهاي براي تغيير ΔE E برحسب تغييرات ω E1 بنويسيد. مقدار عددي ΔE براي يك سال را با استفاده از و ω E1 كه در پرسشهاي 3 ج و 3 چ پيدا D 1 و مقادير تغييرات كرديد به دست آوريد. τc f حركت ماه شكل 4. نمودار كلي براي براورد گشتاور توليد شده روي ماه توسط برآمدگيهاي زمين طرح به مقياس نيست. m m D 1 چرخش زمين ro 2θ 56 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89

57 به شده تلف انرژي براورد با انرژي اتالف اين كه كنيد ثابت سازگار ميكند وارد زمين به ماه كه كشندههايي در گرما صورت آب از اليهاي ميانگين طور به كشند براثر كه كنيد فرض است. سادگي )براي ميپوشاند را زمين سطح h = /0 5m عمق به اين ميپوشاند.( را زمين سطح همهي آب اين كه كنيد فرض درصد 10 كه كنيد فرض عالوه به ميدهد. رخ روز در دوبار اتفاق به آب رفتن پايين هنگام در چسبندگي علت به گرانشي انرژي 3 3 شتاب و ρ = 10 k g m را آب چگالي شود. تلف گرما صورت را زمين سطح در گرانشي 2 بگيريد. g = 9/ 8 ms است چقدر آب سطحي اليهي اين جرم پ( 4. ميشود تلف سال يك در انرژي چقدر كنيد حساب ت( 4. يك در ماه زمين دستگاه اكنون كه انرژياي با را انرژي اين كنيد مقايسه ميكند تلف سال 2 مسئلهي 2 مالسهاياپتيكي و سرمايشليزريدوپلري فهم جهت سادهاي نظريهي گسترش مسئله اين هدف به اين است. اپتيكيمالس و ليزريسرمايش پديدههاي ليزري باريكهاي قليايي نوعا خنثي اتمهاي از باريكهاي سرمايش ميشود. مربوط ميكنند حركت هم جهت خالف در كه بسامد هم و پي.فيليپس اس.چاؤ نصيب را 1997 نوبل جايزهي موضوع اين كرد. در تانوجي سي.كوهن نشان را مركز( در روشن )نقطهي سديم اتمهاي 5 شکل برهم عمود ليزر باريكه جفت سه برخورد محل در كه ميدهد»م الس گيراندازي ناحيهي افتادهاند. گير مخالف جهتهاي در كشش شبيه آن اتالفي اپتيكي نيروي زيرا ميشود ناميده اپتيكي«است. مالس در متحرك جسم به وارد چسبندهي فوتون يك بين كنش برهم بنيادي پديدهي مسئله اين در بررسي را بعد يك در اتالفي سازوكار اساس و اتم يك بر فرودي كرد. خواهيد مبانيسرمايشليزري 1: قسمت حركت x+ جهت در v سرعت با كه را m جرم به اتمي بررسي بعد يك در را مسئله سادگي براي بگيريد. نظر در ميكند ميگيريم ناديده را z و y جهتهاي مشخص بهطور و ميكنيم انرژي است. داخلي انرژي تراز دو داراي اتم ببينيد(. را 6 )شكل درنظرگرفته ω0 پايينترينحالتصفروانرژيحالتبرانگيخته است. حالت پايينترين در اتم ابتدا در. = h 2π كه است شده بر x جهت در آزمايشگاه در ω L بسامد با ليزري باريكهي يك تعداد از ليزر ی باریکه مكانيكي كوانتوم لحاظ به ميآيد. فرود اتم تشكيل q تكانهي و ωl انرژي با يك هر فوتون زيادي گسيل خودبهخود سپس و اتم جذب ميتواند فوتون يك است. شده شکل 5 است. يكسان x و x+ جهتهاي در گسيل اين احتمال شود v v/c < c < < 1 ميكند حركت نانسبيتي سرعتهاي با اتم چون كميت اين در را اول درجهي جملههاي تنها است( نور سرعت )c به كه بگيريد نظر در را q / m v < < 1 همچنين داريد. نگه كت يك تكانهي از بزرگتر بسيار اتم تكانهي كه معناست اين است. فوتون برانگيخته حالت شکل 6 ω v ћω1 ћq حالتپايه اتم داخل انرژي ترازهاي m جرم به اتم فوتون x+ جهت دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

58 شكل 6 طرح اتمي به جرم m و سرعت v كه در جهت x+ حركت و با فوتوني به انرژي ωl و تكانهي q برخورد ميكند. اتم دو حالت داخلي با اختالف انرژي ω0 دارد. ω L طوري تنظيم شده است كه اتم فرض كنيد بسامد ليزر متحرك آن در تشديد با گذار دروني اتم ببينيد. پرسشهاي زير را پاسخ دهيد. 1. جذب 1. الف( شرط تشديد را براي جذب فوتون بنويسيد. P at را پس از جذب نسبت به چارچوب 1. ب( تكانهي اتم آزمايشگاهبنويسيد. ε at را پس از جذب را در چارچوب 1. پ( انرژي كل اتم آزمايشگاهبنويسيد..2 گسيلخودبهخودفوتوندرجهت x مدتي پس از جذب فوتون فرودي شايد اتم فوتوني را در جهت x گسيل كند. ε ph پس از فرايند گسيل 2. الف( انرژي فوتون گسيل شده در جهت x را در چارچوب آزمايشگاه بنويسيد. P ph پس از فرايند گسيل 2. ب( تكانهي فوتون گسيل شده در جهت x را در چارچوب آزمايشگاه بنويسيد. x پس از فرايند گسيل در جهت P at 2. پ( تكانهي اتم را در چارچوب آزمايشگاه به دست آوريد. ε at پس از فرايند گسيل در جهت x را 2. ت( انرژي اتم در چارچوب آزمايشگاه پيدا كنيد. 3.گسيلخود بهخود فوتون درجهت x+ مدتي پس از جذب فوتون فرودي شايد اتم فوتوني در جهت x+ گسيل كند. ε ph پس از فرايند گسيل در 3. الف( انرژي فوتون گسيل شده جهت x+ را در چارچوب آزمايشگاه به دست آوريد. P ph پس از فرايند گسيل 3. ب( تكانهي فوتون گسيل شده در جهت x+ را در چارچوب آزمايشگاه به دست آوريد. P at پس از فرايند گسيل در جهت x+ را 3. پ( تكانهي اتم در چارچوب آزمايشگاه پيدا كنيد. x+ پس از فرايند گسيل در جهت ε at 3. پ( انرژي كل اتم را در چارچوب آزمايشگاه پيدا كنيد. 4. ميانگينگسيلپس ازجذب گسيل خود به خود يك فوتون در جهتهاي x يا x+ با احتمال يكسان رخ ميدهد. با در نظر گرفتن اين موضوع به پرسشهاي زير پاسخ دهيد. ε ph را پس 4. الف( انرژي ميانگين يك فوتون گسيل شده از فرايند گسيل پيدا كنيد. P ph را پس 4. ب( تكانهي ميانگين يك فوتون گسيل شده از فرايند گسيل به دست آوريد. بنويسيد. پيدا كنيد. ε at را پس از فرايند گسيل 4. پ( ميانگين انرژي كل اتم P at را پس از فرايند گسيل 4. ت( ميانگين تكانهي اتم 5. انتقال انرژيوتكانه همانطور كه در باال گفته شد با فرض تنها يك فرايند كامل جذب گسيل تك فوتون انتقال تكانه و انرژي خالصي بين تابش ليزر و اتم وجود دارد. 5. الف( ميانگين تغيير انرژي اتم Δε را پس از يك فرايند كامل جذب گسيل تك فوتون به دست آوريد. 5. ب( ميانگين تغيير تكانه اتم ΔP را پس از يك فرايند كامل جذب گسيل تك فوتون به دست آوريد. 6. انتقال انرژي و تكانه يك باريكهي ليزر در جهت x+ اكنون يك باريكهي ليزر با بسامد ω L را در نظر بگيريد كه به اتمي كه با سرعت v در جهت x+ در حركت است فرود ميآيد. با فرض تشديد بين گذار داخلي اتم و باريكهي ليزر از ديدگاه اتم به پرسشهاي زير پاسخ دهيد. 6. الف( ميانگين تغيير انرژي اتم Δε را پس از يك فرايند كامل جذب گسيل تك فوتون به دست آوريد. 6. ب( ميانگين تغيير تكانهي اتم ΔP را پس از يك فرايند كامل جذب گسيل تك فوتون به دست آوريد. بخش :II اتالف و مباني مالساپتيكي طبيعت عدم قطعيتي ذاتي بر فرايندهاي كوانتومي تحميل ميكند. بنابراين اين واقعيت كه اتم ميتواند مدتي محدود پس 58 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89

59 سرعتكم حد 8. كم كافي اندازهي به اتمها سرعت كه كنيد فرض اكنون داد. بسط v اول مرتبهي تا را نيرو ميتوان كه است 7 پرسش در كه نيرويي براي را رابطهاي حد اين در الف( 8. آوريد. دست به كرديد پيدا الف كاهش سرعت افزايش شرايط ميتوان نتيجه اين از استفاده با آورد. دست به ليزر تابش اثر بر اتمها سرعت نكردن تغيير يا آن )افزايش مثبت نيروي آوردن دست به براي شرطي ب( 8. بنويسيد. اتمها( سرعت بنويسيد. صفر نيروي آوردن دست به براي شرطي پ( 8. )كاهش منفي نيروي آوردن دست به براي شرطي ت( 8. بنويسيد. اتمها( سرعت )در v سرعت با كه بگيريد نظر در را اتمهايي حال ث( 8. كمكنندهي نيروي اعمال براي شرطي حركتاند. در ) x جهت بنويسيد. اتمها اين سرعت اپتيكي مالسهاي 9. دست به اتالفي اصطكاكي نيروي يك منفي نيروي مورد در داراي گاز اتمهاي و t = ابتدا در كه كنيد فرض ميآيد. هستند. v 0 سرعت كه آن از پس را اتمها سرعت كم سرعتهاي حد در الف( 9. كنيد. پيدا است. آمده فرود آنها بر τ مدت به ليزري باريكهي در T 0 دماي در گاز اتمهاي كه كنيد فرض اكنون ب( 9. مدت به ليزر باريكهي آنكه از پس را T دماي گرمايياند. تعادل كنيد. پيدا است آمده فرود آن بر τ نميكند. فراهم را كم دلخواه به دماهاي به رفتن امكان مدل اين مسئلهي 3 3 بزرگاند اينقدر ستارگان چرا ميدرخشند آنها اغلب داغاند. گاز از كرههايي ستارگان به را هيدروژن همجوشي فرايند آنها مركزي قسمت در زيرا كالسيك مفاهيم از هم مسئله اين در ميكند. تبديل هليم و الكتروستاتيك از همينطور مكانيكي كوانتوم مفاهيم از هم v از نبايد كه دارد را پيامد اين كند گسيل فوتوني همزمان جذب از ω L ليزر باريكههاي بسامد يعني كرد. پيروي دقيقا تشديد شرط گسيل جذب فرايند و باشند داشته را مقداري هر ميتواند ω L متفاوتي )كوانتومي( احتمالهاي با فرايند اين دهد. رخ همچنان رد دقيقا احتمال بيشينهي ميرود انتظار كه همانطور و ميدهد رخ تك يك بين شده سپري زمان ميانگين بهطور است. تشديد حالت است اتم برانگيختهي انرژي تراز عمر طول گسيل و جذب فرايند ميشود. داده نشان Γ 1- با كه آزمايشگاه مرجع چارچوب در را ساكن اتم N از مجموعهاي ميآيد. فرود آن بر ω L بسامد با ليزري باريكهي كه بگيريد نظر در ميانگين بهطور كه بهطوري ميكنند گسيل و جذب مدام اتمها حالت در اتم N-N exc نتيجه در )و برانگيخته حالت در اتم N exc را زير نتيجهي مكانيكي كوانتوم محاسبهي يك دارند. وجود پايه( ميدهد: دست به ω L ليزر باريكهي گاز اتمهاي exc = N ω L ليزر باريكهي 2 R ω L دلخواه اما يكسان بسامد با ليزر باريكهي دو 7. شكل جهت در v سرعت با در كه ميآيند فرود اتم N از گازي بر حركتاند. در x+ N 2 Ω R 2 2 Γ L) + ( ωo ω + 2Ω 4 ناميده رابي بسامد Ω R و اتمي گذار تشديد بسامد ω 0 كه همانطور است. متناسب ليزري باريكهي شدت با Ω 2 R ميشود بسامد اگر حتي تعداد اين كه ببينيد ميتوانيد گفتيم باال در كه مخالف باشد داشته فرق ω L ليزري باريكهي بسامد با ω 0 تشديد تعداد كه است آن قبلي نتيجهي بيان ديگر روش است. صفر است. N exc Г زمان يكاي داراي گسيل جذب فرايندهاي بگيريد نظر در را 7 شكل در شده داده نشان فيزيكي وضعيت ω L دلخواه اما يكسان بسامد با ليزري باريكهي دو آن در كه جهت در v سرعت با كه ميآيند فرود اتم N از متشكل گازي بر حركتاند. در x+ ليزر باريكهياتميتوسط به وارده نيروي 7. به را نيرويي آورديد دست به تاكنون كه اطالعاتي با الف( 7. ميكند. وارد اتمي باريكهي به ليزر كه آوريد دست دو بهار 3 ي شماره وپنجم بیست ی ره

60 براورد كالسيك دما در مركز ستارگان فرض كنيد گاز تشكيلدهندهي ستاره هيدروژن يونيدهي خالص )الكترونها و پرتونها به مقدار مساوي( است و رفتار گاز كامل را دارد. از ديدگاه كالسيك براي همجوشي دو پروتون آنها بايد در فاصلهي m از يكديگر باشند تا نيروي هستهاي قوي كوتاه ب رد كه جاذبه است غالب شود. با اين همه براي نزديك شدن به يكديگر ابتدا بايد بر نيروي دافعهي كولني غلبه كنند. به طور كالسيك فرض كنيد كه دو پروتون )كه چشمههاي نقطهاي در نظر گرفته ميشوند( در جهت مخالف يكديگر حركت ميكنند v rms رودررو با هم و با سرعت ريشهي ميانگين مربعي (rms) برخورد ميكنند. T c چقدر باشد تا كه نزديكترين فاصلهي 1. الف( دماي گاز d c برابر m شود پروتونها همهي مقادير عددي در اين مسئله را تا دو رقم معنيدار به دست آوريد. يافتن اينكه براورد دماي قبلي غلط است براي وارسي اين كه براورد دماي قبلي منطقي است ابتدا به روش مستقلي براي براورد دماي مركزي يك ستاره نياز است. ساختار ستارگان بسيار پيچيده است اما ميتوان با بعضي فرضها شناخت قابل مالحظهاي به دست آورد. ستارگان در تعادلاند يعني منبسط يا منقبض نميشوند زيرا نيروي درون سوي گرانشي را نيروي برون سوي فشار متوازن ميشود )شكل 9 را ببينيد(. معادلهي تعادل هيدرواستاتيكي براي تيغهاي از گاز در فاصلهي معين r از مركز ستاره به صورت زير است. P G M = r r ρ r 2 r ترموديناميك استفاده ميكنيم تا بفهميم چرا ستارگان بايد به قدر كافي بزرگ باشند تا فرايند همجوشي رخ دهد. همچنين جرم و شعاع كوچكترين ستارهاي را كه قادر به همجوشي هيدروژن باشد به دست ميآوريم. شكل 8. خورشيد ما مثل بيشتر ستارگان در نتيجهي همجوشي گرما هستهاي در بخش مركزي آن ميدرخشد. ثابتهاي مفيد ثابت گرانشي M r جرم ستاره در كرهاي كه P فشار گاز G ثابت گرانشي ρ r چگالي گاز در تيغه است. به شعاع r و r P in r P out P = P out - P in شكل 9. ستارگان در تعادل هيدروستاتيك كه اختالف فشار با گراني متوازن ميشود G = 6 / 7 10 m k g s 1 ثابت بولتزمن 2 3 k = 1/ 4 10 J K 1 ثابت پالنك 34 h = 6 / 6 10 m k gs 2 جرم پروتون 27 m p = 1/ 7 10 k g جرم الكترون 31 m e = 9/ 1 10 k g C يكاي بار الكتريكي q = 1/ ثابت الكتريكي )گذردهي خأل( ε = 8 / C N 1 m شعاع خورشيد R S 8 = 7 / 0 10 m جرم خورشيد 30 M S = 2 / 0 10 k g 60 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89

61 با به كار بردن تقريبهاي زير و با توجه به مقدار پارامترها در سطح و مركز ستاره ميتوان براوردي از مرتبهي دماي مركز ستاره به دست آورد. P P P c P 0 به ترتيب فشار در مركز و سطح ستارهاند. چون P c و كه P P c r R Mr MR = M P c ميتوان فرض كرد كه >P 0 با همين تقريب ميتوان نوشت كه R شعاع كل ستاره است و ρr ρ c كه M جرم كل ستاره است. چگالي را ميتوان با مقدار آن در مركز تقريب زد ميتوان فرض كرد كه فشار مانند يك گاز كامل است. T c برحسب 2. الف( معادلهاي را براي دماي مركز ستاره شعاع و جرم ستاره و فقط ثابتهاي فيزيكي پيدا كنيد. اكنون ميتوان پيشبيني اين مدل را به عنوان معياري براي اعتبار آن به كار برد. 2. ب( با استفاده از معادلهاي كه در )2 الف( به دست آورديد T c و نسبت مورد انتظار M/R را براي يك ستاره فقط برحسب ثابتهايفيزيكيبنويسيد. T c كه در بخش )الف( به دست آورديد مقدار 2. پ( از مقدار عددي مورد انتظار نسبت M/R را براي يك ستاره پيدا كنيد. 2. ت( حال نسبت )خورشيد( R/ )خورشيد( M را محاسبه كنيد و بررسي كنيد كه اين مقدار بسيار كوچكتر از مقداري است كه در )2 پ( به دست آورديد. براوردكوانتوممكانيكيدما در مركز ستارگان اختالف زياد در )2. ت( نشان ميدهد كه براورد كالسيك T c كه در )الف( به دست آمد درست نيست. راهحل آن وقتي براي پيدا ميشود كه به اثرهاي كوانتوم مكانيكي را در نظر بگيريم كه بيان ميكند پروتونها رفتار موجي دارند و هر پروتون در فاصلهاي λ P طول موج روبهروي پخش شده است: اين موضوع در حدود d c نزديكترين فاصلهي دو پروتون از ايجاب ميكند كه اگر λ P باشد پروتونها به لحاظ كوانتوم مكانيكي همپوشان مرتبهي 61 ره ی بیست وپنجم شماره ي 3 بهار 89 دو

62 ميشوند و قادر به همجوشياند. λp 3. الف( با فرض اينكه = c d شرط همجوشي 2 T c تنها برحسب v rms باشد معادلهاي براي پروتوني با سرعت ثابتهاي فيزيكي پيدا كنيد. پيدا كنيد. T c به دست آمده در )3 الف( را به طور عددي 3. ب( مقدار T C به دست آمده در )3 ب( براي پيدا كردن 3. پ( از مقدار مقدار عددي نسبت M/R مورد انتظار براي يك ستاره استفاده كنيد. از رابطهي به دست آمده در )2 ب( استفاده كنيد. ثابت كنيد كه اين مقدار كامال مانند نسبت )خورشيد( R/ )خورشيد( M مشاهده شده است. در واقع ستارگان به اصطالح رشتهي اصلي )كه هيدروژن را به همجوش ميدهند( در گسترهي وسيعي از جرم از اين نسبت پيروي ميكنند. نسبت جرم به شعاع ستارگان قرارداد قبلي حاكي از آن است كه رهيافت كوانتوم مكانيكي براي برآورد دما در مركز خورشيد درست است. 4. الف( با استفاده از نتايج قبلي نشان دهيد كه نسبت جرم M به شعاع R هر ستاره كه در آن همجوشي هيدروژن صورت ميگيرد يكسان و تنها تابع ثابتهاي فيزيكي است. معادلهاي براي نسبت M/R ستارگان مبتني بر همجوشي هيدروژن پيدا كنيد. جرم و شعاعكوچكترين ستاره نتيجهي به دست آمده در )4. الف( حاكي از آن است كه ستارگان با هر جرم مادامي كه در اين رابطه صدق كنند ميتوانند وجود داشته باشند اما اين موضوع درست نيست. گاز درون ستارگاني كه در آنها همجوشي هيدروژن صورت ميگيرد تقريبا d e فاصلهي نوعي بين الكترونها مانند گاز كامل است يعني كه λ e طول موج دوبري نوعي آنهاست. بهطور ميانگين بزرگتر از اگر الكترونها نزديكتر شوند در حالت موسوم به تبهگن خواهند بود و ستارگان رفتار متفاوتي خواهند داشت. به تفاوت روش بررسي پروتونها و الكترونهاي درون ستاره توجه كنيد. براي همجوشي 62 دوره ی بیست و پنجم شماره ي 3 بهار 89