ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ» ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ι ΑΣΚΩΝ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ: Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ» ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ι ΑΣΚΩΝ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ: ΝΤΟΥΜΑ ΣΠΥΡΙ ΟΥΛΑ Α.Μ: ΑΘΗΝΑ 2008

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 Α ΜΕΡΟΣ 1. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Εισαγωγή Η αποστολή του τύπου Η συνταγµατική κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου Φορείς και αποδέκτες του δικαιώµατος «Περιορισµοί» της ελευθερίας του τύπου Λοιπή κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ Η έννοια της ανάπτυξης της προσωπικότητας Εκφάνσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας Η συνταγµατική κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας Σχέση µε άλλες διατάξεις- «επικουρική εφαρµογή»; Φορείς και αποδέκτες του δικαιώµατος Λοιπή κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας Β ΜΕΡΟΣ 1. «ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ» ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΑ ΥΠΟ ΚΡΙΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ Γ ΜΕΡΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΣΒΟΛΩΝ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Η ΤΙΜΗ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Έννοια της τιµής και η σχέση της µε την ελευθερία του τύπου Ελληνική νοµολογία Νοµολογία Ε...Α Ο Ι ΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Έννοια και κατοχύρωση του ιδιωτικού βίου Απειλή κατά του ιδιωτικού βίου Η σχέση του δικαιώµατος προστασίας του ιδιωτικού βίου µε το δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου - Ειδικά τα δηµόσια πρόσωπα και τα πρόσωπα της επικαιρότητας Οι διάφορες θεωρίες για τη σχέση του δικαιώµατος προστασίας του ιδιωτικού βίου µε το δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου Ελληνική νοµολογία Νοµολογία Ε...Α

3 ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ/ ΛΕΞΕΙΣ- ΚΛΕΙ ΙΑ SUMMARY/ KEY- WORDS ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ «ΤΟ ΘΕΜΑ»: Στην παρούσα εργασία εξετάζεται το θέµα «τύπος και δηµόσια πρόσωπα». Στην ουσία πρόκειται για τη διερεύνηση της σχέσης που υφίσταται ανάµεσα σε δύο θεµελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα: από τη µία το ατοµικό δικαίωµα (και συγχρόνως θεσµική εγγύηση) της ελευθερίας του τύπου και από την άλλη, το επίσης θεµελιώδες ατοµικό δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Σήµερα, ο τύπος, εξοπλισµένος µε τα ποικίλα επιτεύγµατα της σύγχρονης τεχνολογίας, ενδέχεται να έρθει σε «σύγκρουση» µε το έννοµο αγαθό της προσωπικότητας. Η αντιπαράθεση των δύο αυτών συνταγµατικών δικαιωµάτων, ανακύπτει εντονότερα σε σχέση µε τα δηµόσια πρόσωπα. Αν όντως τίθεται θέµα σύγκρουσης των δύο δικαιωµάτων και γενικότερα η µεταξύ τους σχέση και συνύπαρξη, θα αποτελέσουν σε γενικές γραµµές το αντικείµενο της παρούσας εργασίας. Πιο συγκεκριµένα, η εργασία θα αναπτυχθεί σε τρία µέρη: στο πρώτο από αυτά, θα επιχειρηθεί µία «γνωριµία» µε τα υπό κρίση δικαιώµατα. Θα γίνει αναφορά στην έννοια και το περιεχόµενό τους, τους φορείς και τους αποδέκτες της ισχύος τους, καθώς και στον τρόπο που αυτά κατοχυρώνονται από την ελληνική, την κοινοτική, αλλά και τη διεθνή έννοµη τάξη. Στο δεύτερο µέρος, θα γίνει λόγος γενικά για το φαινόµενο της «σύγκρουσης» των συνταγµατικών δικαιωµάτων και για το κατά πόσο αυτή τελικά υφίσταται. Παράλληλα, θα δοθεί ορισµός της έννοιας των δηµοσίων προσώπων, στο πλαίσιο της δράσης των οποίων, αναπτύσσεται η όλη προβληµατική. Στο τρίτο και τελευταίο µέρος, εξετάζεται η σχέση της ελευθερίας του τύπου µε το δικαίωµα σεβασµού της τιµής και της ιδιωτικής ζωής των δηµοσίων προσώπων. Και αυτό διότι, οι επιµέρους αυτές εκφάνσεις της προσωπικότητας, είναι τα συνήθη αντικείµενα προσβολής εκ µέρους του τύπου. Συγχρόνως, παρατίθεται σχετική νοµολογία, όπου διαφαίνεται ο τρόπος αντιµετώπισης του ζητήµατος, τόσο από τα ελληνικά δικαστήρια όσο και από το δικαστήριο του Στρασβούργου. 3

5 Α ΜΕΡΟΣ 1. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ - Εισαγωγή Η ελευθερία έκφρασης αποτελεί αναµφίβολα ένα από τα κύρια θεµέλια µιας δηµοκρατικής κοινωνίας. Αυτό ίσχυε ανέκαθεν (πρβλ. άρθρο 1 της γαλλικής ιακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του 1789: «Η ελεύθερη διάδοση των σκέψεων και των γνωµών είναι ένα από τα πολυτιµότερα δικαιώµατα του ανθρώπου»), ισχύει όµως σε αυξηµένο βαθµό σήµερα, στη µεταβιοµηχανική κοινωνία της πληροφορίας. Η κοινωνία αυτή χαρακτηρίζεται από µία ολοένα αυξανόµενη πολυπλοκότητα και πολυµορφία των αναγκών και των συµφερόντων και από την ενίσχυση των οργανωµένων οµάδων, οι οποίες ασκούν αποτελεσµατική πολλές φορές πίεση για την ικανοποίηση των µερικών συµφερόντων τους, σε βάρος συνήθως του γενικού συµφέροντος ή πάντως των γενικεύσιµων συµφερόντων. Γι αυτό, το πιο αποτελεσµατικό ίσως αντίδοτο είναι η ύπαρξη ενός παράλληλου «συστήµατος» προώθησης συµφερόντων από µη άµεσα pro domo ενδιαφερόµενους, για να βρεθούν στο προσκήνιο της πολιτικής, τα γενικεύσιµα συµφέροντα και οι αχρησιµοποίητες δυνατότητες της κοινωνίας. Το «σύστηµα» αυτό δεν είναι άλλο από τον ενεργό ρόλο και τη συµµετοχή της κοινής γνώµης. Η τελευταία, εκτός από τον παραδοσιακό ρόλο της για τον έλεγχο της κρατικής εξουσίας, διαδραµατίζει λοιπόν, πιο καίριο ρόλο και για τον αυτοέλεγχο της κοινωνίας. Όσα εκτέθηκαν σχετικά µε την ελευθερία της έκφρασης και ιδίως (σχετικά) µε τη σηµασία της για τη λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, ισχύουν βέβαια και για την ελευθερία του τύπου. εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι, κατά παράδοση τα ελληνικά Συντάγµατα προστατεύουν την ελευθερία έκφρασης και διάδοσης των στοχασµών µαζί µε τον τύπο. Το Σ της Επιδαύρου (1822) δεν περιείχε σχετική διάταξη. Το Σ του Άστρους (1823) στην παρ. η, προστάτευε τις δοξασίες: «Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωµα να κοινοποιώσιν άλλως τε και διά των τύπων τας δοξασίας των, αλλά µε τους ακόλουθους τρεις όρους...». Το Σ της Τροιζήνας (1827), στο άρθρο 26 προστάτευε την ελευθερία των στοχασµών και της γνώµης: «Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωµα, χωρίς προεξέτασιν να γράφωσι και να δηµοσιεύωσιν ελευθέρως διά του τύπου ή αλλέως τους στοχασµούς και τας γνώµας των, φυλλάτοντες τους ακόλουθους όρους...». Την ελευθερία των στοχασµών κατοχύρωνε και το Σ του Άρθ. 10 Σ 1844: «Πας τις δύναται να δηµοσιεύει προφορικώς τε, εγγράφως, διά του τύπου τους στοχασµούς του, τηρών 4

6 τους νόµους του Κράτους».(*1) Ανάλογες διατάξεις περιείχαν και τα επόµενα ελληνικά Συντάγµατα (Σ 1864, 1911, 1927, 1952, 1968, 1973). Τέλος, η σχετική διάταξη του άρθρου 14 παρ. 1 του Σ 1975 ορίζει: «Καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και διά του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του Κράτους». Η διάταξη αυτή περιέχεται και στο ισχύον µετά την τελευταία αναθεώρηση του Σύνταγµα. - Η αποστολή του τύπου Κατά πρώτο λόγο, ο τύπος οφείλει να φέρει στη δηµοσιότητα γεγονότα και γνώµες που απαιτούν δηµόσιο διάλογο και ανταλλαγή απόψεων, όπως είναι η περίπτωση παροχής ειδήσεων και εκφράσεως γνωµών στο χώρο της πολιτικής. Φέροντας στο φως της δηµοσιότητας περιστατικά και κρίσεις που αφορούν την πολιτική ζωή της χώρας, ο τύπος συµβάλλει στο σχηµατισµό του δηµοκρατικού φρονήµατος των πολιτών και ασκεί δηµόσια κριτική της πολιτικής εξουσίας και της κοινωνίας. Γι αυτό άλλωστε, όπως ήδη ειπώθηκε, η σηµασία του τύπου για τη λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος είναι µεγάλη. Επιπλέον, ο τύπος συνιστά τον κατεξοχήν χώρο όπου εκφράζονται οι πολιτιστικές και ηθικές αξίες της κοινωνίας. Ως εκ τούτου, βαρύνεται µε το καθήκον επιµόρφωσης και ηθικής διαπαιδαγώγησης του κοινού και αποτελεί συντελεστή της πνευµατικής, πολιτιστικής και ηθικής καλλιέργειας του ανθρώπου. Τέλος, στη διακριτική ευχέρεια του τύπου εναπόκειται η άσκηση ψυχαγωγικής δραστηριότητας ή η ικανοποίηση της περιέργειας του αναγνωστικού κοινού µε τη δηµοσίευση ανάλογων κειµένων και εικόνων. (*1) Για τα ιστορικά στοιχεία βλ. ηµητρόπουλο Α., «Συνταγµατικά ικαιώµατα», Β έκδοση, Αθήνα- Θεσ/νίκη 2008, σελ

7 - Η συνταγµατική κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου Συνεπεία της σηµαντικής αποστολής του τύπου όπως αυτή σκιαγραφήθηκε παραπάνω- και κυρίως του καθοριστικού ρόλου που αυτός διαδραµατίζει σε µία δηµοκρατική κοινωνία, η ελληνική έννοµη τάξη κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου και µάλιστα µε διάταξη συνταγµατικής ισχύος. Πιο συγκεκριµένα, το άρθρο 14 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγµατος ορίζει ότι: «Καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του Κράτους», ενώ η παρ. 2 του ιδίου άρθρου ορίζει ότι: «Ο τύπος είναι ελεύθερος». Έτσι, η κατά το άρθρο 14 παρ. 1 και 2 του Σ ελευθερία του τύπου, έχει διπλή φύση, τόσο ως ατοµικό δικαίωµα όσο και ως θεσµική εγγύηση. Το ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου θεµελιώνεται στην παρ. 1 του άρθ. 14 του Σ. Παρά το γεγονός ότι η διατύπωση της παραγράφου αυτής δίνει έµφαση στην ενεργητική πλευρά του δικαιώµατος, γίνεται δεκτό (*2) ότι η τελευταία συµπληρώνεται από την παθητικήκοινωνική διάσταση, δηλαδή από το δικαίωµα (παθητικής) πληροφόρησης του κοινού µέσω του τύπου. Η παθητική αυτή διάσταση συνδέεται άλλωστε και µε το δικαίωµα στην πληροφόρηση του άρθ. 5 Α παρ. 1 Σ, χωρίς πάντως να ταυτίζεται µε αυτό. Η συνταγµατική διάταξη του άρθρου 14 παρ. 2, που ορίζει ότι «ο τύπος είναι ελεύθερος», εγκαθιδρύει τη θεσµική εγγύηση, δηλαδή τη συνταγµατική κατοχύρωση του θεσµού του τύπου, όχι για χάρη των συγκεκριµένων σε δεδοµένο χρόνο φoρέων του, αλλά ανεξάρτητα από αυτούς και εν όψει της αποστολής και των σκοπών του θεσµού, που αποτελούν συνταγµατικά προστατευόµενο δηµόσιο συµφέρον. Στο σηµείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι το ατοµικό δικαίωµα δεν είναι απεριόριστο, πάντως όµως, στην ουσία του είναι απαλλαγµένο από νοµικά καθήκοντα. Η θεσµική εγγύηση, αντιθέτως συσχετίζεται µε καθήκοντα και κατευθύνεται προς ορισµένους σκοπούς.(*3) Από την έννοια και το περιεχόµενο του ατοµικού δικαιώµατος της ελευθερίας εκφράσης, τον τρόπο άσκησης του οποίου καθορίζει η παρ. 2 του άρθ. 14 σε συνδυασµό µε το άρθ. 25 παρ. 1 του Σ, προκύπτει υποχρέωση του Κράτους για λήψη µέτρων θετικού περιεχοµένου, µε τα οποία διασφαλίζεται η ελευθερία του τύπου. Η ελευθερία εκφράσεως προϋποθέτει την κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας, χωρίς την οποία θα ήταν κενό γράµµα.(*4) (*2) Χρυσόγονος Κ., «Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα», Β έκδοση, Αθήνα 2002, σελ. 271, Καράκωστας Ι., «Προσωπικότητα και Τύπος», Γ έκδοση, Αθήνα 2000, σελ. 23. (*3) αγτόγλου Π., «Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα», Β έκδοση, Αθήνα- Κοµοτηνή 2005, σελ. 505, ο ίδιος, «Τύπος και Σύνταγµα», 1989, σελ. 32. (*4) Βλ. Καράκωστα Ι., όπ. παρ., σελ

8 Συνεπώς, η αρνητική πλευρά του δικαιώµατος, απαγορεύει τις κρατικές επεµβάσεις, και κυρίως την άσκηση λογοκρισίας, ενώ η θετική πλευρά του ατοµικού δικαιώµατος επιβάλλει την εξασφάλιση εκ µέρους του Κράτους, τόσο των υλικών προϋποθέσεων, που θα επιτρέψουν την άσκηση ελεύθερης δηµοσιογραφίας, όσο και των µη υλικών προϋποθέσεων, οι οποίες συνίστανται στην εξασφάλιση της δυνατότητας προσβάσεως στις πηγές πληροφόρησης και την παροχή πληροφοριών από το ίδιο το Κράτος. Η ελευθερία του τύπου όπως αυτή κατοχυρώνεται από το ισχύον ελληνικό Σύνταγµαπεριλαµβάνει: α) την ελευθερία συλλογής, επιλογής και επεξεργασίας πληροφοριών και πάσης φύσεως στοιχείων, β) την ελευθερία συντάξεως, εκτυπώσεως, κυκλοφορίας, διανοµής εντύπων στο εσωτερικό και το εξωτερικό, γ) την ελευθερία της (µε κάθε µέσο) δηµοσιεύσεως ειδήσεων, σχολίων, πληροφοριών, διαφηµίσεων κ.τ.λ και τις συναφείς ελευθερίες ιδρύσεως και λειτουργίας επιχειρήσεων τύπου, επιλογής και ασκήσεως του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος και άλλων συναφών επαγγελµάτων, καθώς και την ελευθερία ιδρύσεως και λειτουργίας δηµοσιογραφικών και άλλων συναφών οργανώσεων.(*5) - Φορείς και αποδέκτες του δικαιώµατος Φορείς ή υποκείµενα της ελευθερίας του τύπου είναι µόνο ιδιώτες, είτε επιδιώκουν κέρδος είτε όχι. Συνεπώς, αποκλείονται κατ εννοιολογική ανάγκη το Κράτος και οι άλλοι φορείς δηµόσιας εξουσίας, γιατί η ελευθερία του τύπου, όπως και κάθε ατοµική ελευθερία, δεν είναι δικαίωµα του Κράτους, αλλά δικαίωµα έναντι του Κράτους και των άλλων φορέων δηµόσιας εξουσίας. Φορείς εποµένως της ελευθερίας του τύπου είναι όλοι όσοι ασκούν κατ επάγγελµα ή παρεµπιπτόντως οποιαδήποτε δραστηριότητα του τύπου (ιδιοκτήτες, εκδότες, διευθυντές, αρχισυντάκτες, δηµοσιογράφοι κ.τ.λ), καθώς και οι αγοραστές και αναγνώστες των εντύπων. Σε όσες περιπτώσεις οι δραστηριότητες του τύπου µπορούν να ασκηθούν και από νοµικά πρόσωπα (π.χ Α.Ε), είναι και αυτά υποκείµενα της ελευθερίας του τύπου και µπορούν να την επικαλεστούν.(*6) Όσον αφορά τους αποδέκτες του δικαιώµατος της ελευθερίας του τύπου και το ζήτηµα της «τριτενέργειας», τα ατοµικά δικαιώµατα ισχύουν, όχι µόνο έναντι του Κράτους, αλλά και έναντι των ιδιωτών (Σ 25 παρ. 1 εδ. γ ). Συνεπώς, αποδέκτες της ισχύος του δικαιώµατος της ελευθερίας του τύπου δεν είναι µόνο η κρατική εξουσία, αλλά και οι ιδιώτες, αφού είναι αναπόφευκτο να προκύψει απειλή και από αυτούς. (*5) Καράκωστας Ι., «Το δίκαιο των Μ.Μ.Ε», Γ έκδοση, Αθήνα- Κοµοτηνή 2005, σελ. 25. (*6) Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ

9 - «Περιορισµοί» της ελευθερίας του τύπου Η ελευθερία του τύπου δεν σηµαίνει απαλλαγή από τις δεσµεύσεις των γενικών νόµων.(*7) Στο πλαίσιο, συνεπώς, του άρθρου 14 Σ επιτρέπονται γενικοί και ειδικοί περιορισµοί, στο βαθµό και στο µέτρο προστασίας άλλων εννόµων αγαθών, χωρίς όµως να θίγεται ο πυρήνας της προστασίας του τύπου. Κατ ακρίβεια πρόκειται για προσδιορισµούς και όχι για περιορισµούς της ελευθερίας του τύπου. Όσον αφορά το γενικό «περιορισµό» που απορρέει από την επιφύλαξη νόµου (Σ 14 παρ. 1: «...τηρώντας τους νόµους του Κράτους»), ο συντακτικός νοµοθέτης εννοεί νόµο µε τον οποίο κατά τρόπο γενικό, αντικειµενικό και απρόσωπο µε βάση την αρχή της αναλογικότητας και χωρίς να θίγεται ο απαραβίαστος πυρήνας της ελευθερίας του τύπου, προστατεύονται ή κατοχυρώνονται άλλα συνταγµατικώς προστατευόµενα αγαθά, όπως εκφάνσεις ή εκδηλώσεις της προσωπικότητας του ατόµου, ο ιδιωτικός βίος, η εικόνα, η φήµη του κ.ο.κ.(*8) Πέραν του γενικού «περιορισµού», στον οποίο υπάγεται κάθε έκφραση και διάδοση γνώµης, το ισχύον Σύνταγµα περιέχει και έναν µακρύ κατάλογο ειδικών περιορισµών που αφορούν αποκλειστικά του τύπο (Σ 14 παρ. 3). Οι πιο πάνω περιορισµοί δεν ισχύουν για τα έντυπα που είναι συγχρόνως και έργα τέχνης ή επιστήµης, τα οποία εµπίπτουν στο πεδίο προστασίας του άρθρου 16 παρ. 1 Σ και για τα οποία δεν ισχύουν ειδικοί περιορισµοί. - Λοιπή κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου Η ελευθερία της έκφρασης κατοχυρώνεται και στο πλαίσιο του άρθρου 10 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ..Α) και υπό την έννοια της ελευθερίας αναζητήσεως, λήψεως, συλλογής και µεταδόσεως πληροφοριών, ειδήσεων και ιδεών. Η κατοχύρωση καλύπτει και τον τύπο, αποκλείοντας την παρέµβαση διεθνών ή εθνικών οργάνων ή Αρχών και εξασφαλίζει την προστασία σε διασυνοριακό επίπεδο. Η ανωτέρω διάταξη, όπως οριοθετείται από σηµαντικούς περιορισµούς (άρθ. 10 παρ. 2 Ε.Σ..Α), που όµως κρίνονται ως εξαιρέσεις σε σχέση µε τη βασική κατευθυντήρια λειτουργία της, αποτελεί πρόσθετη εξασφάλιση της ελευθερίας γνώµης και διακίνησης πληροφοριών και ιδεών. Η Ε.Σ..Α (µετά την κύρωσή της από τη χώρα µας µε το ν.δ 53/1974) αποτελεί θετικό δίκαιο µε υπερνοµοθετική τυπική ισχύ στην ελληνική έννοµη τάξη (Σ 28 παρ. 1). (*7) Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ (*8) Βλ. Καράκωστα Ι., όπ. παρ.(*5), σελ

10 Τέλος, η ελευθερία της έκφρασης κατοχυρώνεται και στο ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα (.Σ.Α.Π. ) που έχει κυρωθεί από την Ελλάδα µε το Ν. 2462/1997 και αποτελεί κανόνα δικαίου αυξηµένης τυπικής ισχύος (Σ 28 παρ. 1). Συγκεκριµένα, η σχετική διάταξη του άρθρου 19 παρ. 2 του Συµφώνου ορίζει ότι: «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ελευθερία της αναζήτησης, της λήψης και της µετάδοσης πληροφοριών και απόψεων κάθε είδους, ανεξαρτήτως συνόρων, προφορικά, γραπτά σε έντυπα, σε κάθε µορφή τέχνης ή µε κάθε άλλο µέσο της επιλογής του». 2. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ - Η έννοια της ανάπτυξης της προσωπικότητας Το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγµατός µας, κατοχυρώνει το δικαίωµα του καθενός να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του. Η αναφορά στην «ανάπτυξη της προσωπικότητας» δεν σηµαίνει ότι το Σ προστατεύει µόνο εξυψωµένες εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής ή µόνο όσους είναι «προσωπικότητες», ούτε προστατεύει (το Σ) µόνο την ανάπτυξη µε την έννοια της προαγωγής ή βελτίωσης της προσωπικότητας. Προσωπικότητα εδώ, είναι απλώς η ιδιότητα του ανθρώπου ως προσώπου, ως έλλογου δηλαδή και εξατοµοκευµένου όντος.(*9) Η «ανάπτυξη της προσωπικότητας» κατά το άρθ. 5 παρ. 1 Σ, δεν αποτελεί εποµένως ηθική κατηγορία, ούτε έχει σχέση µε την αγωγή ή την παιδεία και τους σκοπούς της, που ορίζει το Σ στο άρθ. 16 παρ. 2. Από την άλλη πλευρά, το άρθ. 5 παρ. 1, δεν περιορίζεται στην αναγνώριση της ιδιότητας του ατόµου ως «υποκειµένου (και όχι ως αντικειµένου) του δικαίου», ως φορέα δηλαδή δικαιωµάτων και υποχρεώσεων (*10), ούτε αναφέρεται στην υπόσταση της προσωπικότητας (την οποία προϋποθέτει). Το άρθ. 5 παρ. 1 Σ αναφέρεται στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και µάλιστα µε τη συµµετοχή «εκάστου» στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας. Η διάταξη, όµως, αυτή περιορίζεται {κατά µία άποψη}(*11) στην κατοχύρωση της ελευθερίας του ατόµου και όχι στην καθιέρωση κρατικής υποχρέωσης προς παροχή. (*9) Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ (*10) Η αναγνώριση αυτή εµπεριέχεται στη συνταγµατική προστασία της αξίας του ανθρώπου (2 παρ. 1 Σ), στο άρθ. 6 της Οικ. ιακ., στο άρθ. 16.Σ.Α.Π. και ρητώς στο άρθ. 34 Α.Κ. (*11) Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ

11 - Εκφάνσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας Αν και το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι ενιαίο, για λόγους κυρίως συστηµατικούς, διακρίνονται σήµερα στα περισσότερα ευρωπαϊκά δίκαια, διάφορα στοιχεία της, τα οποία αποτελούν εκφάνσεις του σχετικού δικαιώµατος. Η απαρίθµηση είναι ενδεικτική:(*12) α) φυσική υπόσταση: Η φυσική υπόσταση του προσώπου, στην οποία περιλαµβάνονται η ζωή, η σωµατική ακεραιότητα και η υγεία, αποτελεί τη βασικότερη έκφανση της προσωπικότητας και προστατεύεται τόσο από ειδικότερες διατάξεις του Α.Κ (π.χ 588), όσο και από το ποινικό δίκαιο (π.χ 299, 308 Π.Κ). β) ψυχική υπόσταση: Η ψυχική υπόσταση του προσώπου, δηλαδή ο ψυχικός και συναισθηµατικός του κόσµος, ο οποίος υπολαµβάνει διάφορες µορφές και συντελεί στην οµαλή ψυχοσωµατική ανάπτυξη του προσώπου (π.χ η διατήρηση της ψυχικής ηρεµίας, η οµαλή συναισθηµατική σχέση µε άλλα πρόσωπα). γ) ηθική υπόσταση: Η ηθική υπόσταση του προσώπου περιλαµβάνει κυρίως την τιµή, την υπόληψη και την αξιοπρέπεια του ατόµου. Περιλαµβάνει ακόµα την αξιοπιστία, την οποία απολαµβάνει το πρόσωπο στις συναλλαγές του µε τρίτους, και την κοινωνική και επαγγελµατική καταξίωση, την οποία απολαµβάνει λόγω της συµµετοχής του σε ιδιαίτερες κοινωνικές οµάδες ή της άσκησης επαγγέλµατος ορισµένου κλάδου. δ) ανάπτυξη της προσωπικότητας: Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας περιλαµβάνει, ιδίως, το δικαίωµα να διαθέτει κανείς τον εαυτό του κατά βούληση, να απολαµβάνει προσωπική ασφάλεια και ελευθερία κίνησης, εγκατάστασης και επικοινωνίας καθώς και να αναπτύσσει ακώλυτα κοινωνική, οικονοµική, επιστηµονική και γενικά κάθε είδους νόµιµη δραστηριότητα. ε) µέσα προσδιορισµού του προσώπου: Τα µέσα προσδιορισµού του προσώπου περιλαµβάνουν το όνοµα, την εικόνα, τη φωνή και κάθε άλλο στοιχείο που εξατοµικεύει το πρόσωπο. στ) σφαίρα του απορρήτου: Η σφαίρα του απορρήτου καλύπτει, ιδίως, όλα εκείνα τα στοιχεία που αποτελούν την ιδιωτική ζωή του προσώπου, δηλαδή τον ιδιωτικό χώρο που αυτοπροσδιορίζει κάθε πρόσωπο, προκειµένου να ασκεί εντός αυτού τις προσωπικές και οικογενειακές του δραστηριότητες απερίσπαστο από κάθε είδους παρεµβάσεις τρίτων. (*12) Γεωργιάδης Απ., «Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου», Γ έκδοση, Αθήνα- Κοµοτηνή 2002, σελ. 147 επ. 10

12 ζ) δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα: Ως δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα εννοούνται οι πληροφορίες που αφορούν διάφορες πλευρές της υπόστασης του προσώπου, όπως τη φυσική, βιολογική, ψυχική, οικονοµική, πολιτιστική, πολιτική κ.τ.λ. Οι προσωπικές αυτές πληροφορίες αποτελούν προστατευόµενο στοιχείο της προσωπικότητας, µε την έννοια ότι το πρόσωπο έχει το απόλυτο δικαίωµα να τις διαχειρίζεται και να τις κοινοποιεί µόνο σε όσους το ίδιο επιθυµεί. - Η συνταγµατική κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας κατοχυρώνεται συνταγµατικά στην ελληνική έννοµη τάξη. Κατά το άρθρο 5 παρ. 1 Σ: «Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη». Η διάταξη αυτή απαντά το πρώτον στο Σ Η υποκειµενική διατύπωση του άρθ. 5 παρ. 1, αναφέρεται ευθέως στην αναγνώριση συνταγµατικού δικαιώµατος («Καθένας έχει δικαίωµα να...»). Όµως, ανεξάρτητα από την ειδικότερη διατύπωσή τους, κατά κανόνα οι συνταγµατικές διατάξεις δεν περιέχουν µόνο «δικαιώµατα» στην κυριολεξία του νοµικού όρου, όπως εν προκειµένω το δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, αλλά και αντικειµενικούς κανόνες δικαίου, εν προκειµένω την προστασία της ελευθερίας του ανθρώπου, ως συνταγµατικό αγαθό, αντικειµενικά και ανεξαρτήτως του εκάστοτε φορέα του αντίστοιχου ατοµικού δικαιώµατος.(*13) Συνεπώς, µε τη διάταξη του άρθ. 5 παρ. 1 Σ, ο συντακτικός νοµοθέτης προστατεύει ως αντικειµενική αρχή την ελευθερία του ανθρώπου και συγχρόνως κατοχυρώνει το αντίστοιχο δικαίωµα υπέρ του εκάστοτε φορέα. - Σχέση µε άλλες διατάξεις- «επικουρική εφαρµογή»; Ορισµένες από τις εκφάνσεις της προσωπικότητας (όπως αυτές αναφέρθηκαν παραπάνω) κατοχυρώνονται από ειδικότερες διατάξεις του Συντάγµατος (π.χ η σφαίρα του απορρήτου και ειδικότερα η ιδιωτική ζωή κατοχυρώνεται στο άρθ. 9 παρ. 1 Σ). Τίθεται, λοιπόν, το ζήτηµα αν η διάταξη του άρθ. 5 παρ. 1 Σ (που κατοχυρώνει γενικά την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας) έχει επικουρική εφαρµογή σε σχέση µε τις ειδικότερες αυτές συνταγµατικές διατάξεις. (*13) Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ

13 Κατά µία άποψη (*14), η διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 Σ έχει επικουρική εφαρµογή. Εφαρµόζεται, δηλαδή µόνο όπου το Σ δεν περιέχει ειδικές διατάξεις. Εποµένως, η κατά το άρθρο 5 παρ. 1 κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, σε συνδυασµό µε την προστασία της αξίας και αξιοπρέπειας του ανθρώπου (Σ 2 παρ. 1, 7 παρ. 2), προστατεύουν εκφάνσεις της προσωπικότητας που δεν αναφέρονται στις ειδικότερες εγγυήσεις των ατοµικών δικαιωµάτων. Αντίθετη άποψη (*15) {συχνά ακολουθούµενη και από τη νοµολογία}, δέχεται ότι το άρθ. 5 παρ. 1 Σ καλύπτει όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας, πέρα και από τις µερικότερες εκφάνσεις, που κατοχυρώνουν ειδικότερες διατάξεις. Εποµένως, κατά την άποψη αυτή, η διάταξη του άρθ. 5 παρ. 1 Σ, δεν εφαρµόζεται επικουρικά, αλλά µπορεί να γίνει ταυτόχρονη επίκλησή της µε τις ειδικότερες συνταγµατικές διατάξεις. Η ταυτόχρονη αυτή επίκληση του άρθ. 5 παρ. 1 επιβάλλεται, αφού είναι δυνατόν να καλύπτει εκδηλώσεις της προσωπικότητας που δεν καλύπτονται πλήρως από τη µερικότερη διάταξη. - Φορείς και αποδέκτες του δικαιώµατος Φορείς ή υποκείµενα του δικαιώµατος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας είναι κατά κανόνα τα φυσικά πρόσωπα. Σε πολλές µάλιστα περιπτώσεις, το δικαίωµα είναι εκ των πραγµάτων νοητό µόνο σε συσχετισµό µε τα φυσικά πρόσωπα. Ωστόσο, σε ορισµένες άλλες περιπτώσεις, είναι δυνατό, φορείς του δικαιώµατος να είναι και νοµικά πρόσωπα, κατά το µέτρο που η άσκηση του δικαιώµατος προσιδιάζει στη φύση του νοµικού προσώπου (όπως κυρίως συµβαίνει στο πεδίο της συµµετοχής στην οικονοµική ζωή).(*16) Φορείς του δικαιώµατος είναι και τα νοµικά πρόσωπα ανεξάρτητα από το ειδικότερο καθεστώς δηµοσίου ή ιδιωτικού δικαίου που τα διέπει.(*17) Φορέας του δικαιώµατος είναι «καθένας», εποµένως όχι µόνο ηµεδαποί, αλλά και αλλοδαποί και ανιθαγενείς. Αποδέκτης του δικαιώµατος είναι σαφέστατα το Κράτος, αφού η συνταγµατική κατοχύρωση της προσωπικότητας έχει ως συνέπεια την υποχρέωση των οργάνων της Πολιτείας να τη σέβονται και να την προστατεύουν.(*18) Εκτός όµως από το Κράτος, αποδέκτης των ατοµικών δικαιωµάτων (και του υπό συζήτηση δικαιώµατος ειδικότερα), είναι και οι ιδιώτες. Τη θέση αυτή, φαίνεται να επιβεβαιώνει η διάταξη του άρθρου 25 παρ. 1 εδ. γ. (*14) Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ (*15) Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ (*16) Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ.347, αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ (*17) Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ Αλλιώς ο αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ (*18) Βλ Γεωργιάδη Απ., όπ. παρ., σελ

14 του Σ, όπως διαµορφώθηκε µε την αναθεώρηση του 2001, η οποία ορίζει ότι: «τα δικαιώµατα αυτά (τα θεµελιώδη δικαιώµατα) ισχύουν και στις σχέσεις ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν».(*19) - Λοιπή κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας Όπως ήδη αναπτύχθηκε, το άρθρο 5 παρ. 1 Σ, καθώς και οι συνταγµατικές αρχές των άρθρων 2 παρ. 1 (σεβασµός και προστασία της αξίας του ανθρώπου), 7 παρ. 2 (απαγόρευση προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας), 9 παρ. 1 (προστασία του ασύλου της κατοικίας και της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και 19 (απαραβίαστο απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης και επικοινωνίας), κατοχυρώνουν µε συνταγµατική ισχύ την προστασία των αγαθών της προσωπικότητας. Συγκεκριµενοποίηση της συνταγµατικής επιταγής των παραπάνω άρθρων, αποτελούν η Α.Κ 57 µε την οποία προστατεύεται η προσωπικότητα του ατόµου από κάθε παράνοµη προσβολήκαι άλλες ειδικότερες διατάξεις του Α.Κ (π.χ Α.Κ 58, 60, 932 κ.τ.λ), καθώς και κανόνες του ποινικού δικαίου (π.χ Π.Κ 299 επ., 361 επ. κ.τ.λ). (*19) Για το ζήτηµα της «τριτενέργειας» στον ελληνικό νοµικό χώρο βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ

15 Β ΜΕΡΟΣ 1. «ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ» ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΑ ΥΠΟ ΚΡΙΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Στο πεδίο των συνταγµατακών δικαιωµάτων, συχνά γίνεται λόγος για «σύγκρουση» δικαιωµάτων. Σύγκρουση δικαιωµάτων υπό νοµική έννοια (de jure σύγκρουση) είναι η ταυτόχρονη αναγνώριση και νόµιµη άσκηση των δικαιωµάτων περισσοτέρων φορέων κατά τρόπο ώστε η νόµιµη άσκηση του δικαιώµατος του ενός να περιορίζει την επίσης νόµιµη άσκηση του δικαιώµατος του άλλου. Χαρακτηριστικό, εποµένως της νοµικής σύγκρουσης είναι η νόµιµη άσκηση των δικαιωµάτων από όλους τους φορείς. Όµως, στη σύγχρονη έννοµη τάξη, de jure σύγκρουση δικαιωµάτων δεν µπορεί να υπάρξει, µε την έννοια ότι η νόµιµη άσκηση των δικαιωµάτων δεν οδηγεί σε σύγκρουση.(*20) Ωστόσο, µπορεί να υπάρξει (και παρουσιάζεται συχνά) πραγµατική (de facto) σύγκρουση δικαιωµάτων. Αυτό σηµαίνει ότι κάποιος από τους φορείς των θεµελιωδών δικαιωµάτων «υπερέβη» τα όρια της άσκησης των δικαιωµάτων του και άρα ενήργησε χωρίς δικαίωµα. Στην πραγµατικότητα ο ένας από τους δύο φορείς έχει θίξει τα δικαιώµατα του άλλου. Εφόσον θίγεται θεµελιώδες δικαίωµα, δεν πρόκειται για σύγκρουση δικαιωµάτων, αλλά για προσβολή δικαιώµατος. Έτσι το ζήτηµα που τίθεται είναι η διακρίβωση του ποιος είναι ο αµυνόµενος και ποιος ο επιτιθέµενος.(*21) Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι, στο πλαίσιο του ζητήµατος της «σύγκρουσης» νοµίµως ασκούµενων δικαιωµάτων έχει επικρατήσει η χρήση µιας µεθόδου, προερχόµενης από το ιδιωτικό δίκαιο, της λεγόµενης «στάθµισης των συµφερόντων».(*22) Η µέθοδος αυτή, ωστόσο, αν και κρατούσα, θα πρέπει να αποκρουστεί, διότι δε λαµβάνει υπόψη την τυπική ισοδυναµία των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Το ζήτηµα της de facto σύγκρουσης των δικαιωµάτων, έχει µεγάλη πρακτική εφαρµογή σε σχέση µε τα υπό κρίση και εξεταζόµενα εδώ- δικαιώµατα της ελευθερίας του τύπου και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Όπως έγινε σαφές από την ανάπτυξη των δύο δικαιωµάτων, που προηγήθηκε στο Α µέρος της εργασίας, και τα δύο αυτά δικαιώµατα κατοχυρώνονται συνταγµατικά και άρα έχουν αυξηµένη τυπική ισχύ. (*20) Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ. 219 επ. (*21) Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ (*22) Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ 617 επ. 14

16 Ωστόσο, η συνταγµατική αυτή κατοχύρωση δε σηµαίνει ασυδοσία. Αντιθέτως, η έννοµη τάξη οριοθετεί τόσο την ελευθερία του τύπου (Σ 14 παρ. 1: «...τηρώντας τους νόµους του Κράτους»), όσο και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (Σ 5 παρ. 1: «...εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σ ή τα χρηστά ήθη»). Η άσκηση του ενός ή του άλλου δικαιώµατος από τους φορείς του, πέραν των ορίων αυτών, οδηγεί στη de facto σύγκρουση των δύο δικαιωµάτων. 2. ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ Η de facto σύγκρουση του δικαιώµατος της ελευθερίας του τύπου µε το δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, γίνεται πολύ πιο έντονα αισθητή στα δηµόσια πρόσωπα και τα πρόσωπα της επικαιρότητας. Τα πρόσωπα αυτά εκ των πραγµάτων δέχονται - και ως ένα βαθµό είναι υποχρεωµένα να δέχονται- δραστικότερες επεµβάσεις εκ µέρους του τύπου στο σαφέστατα και γι αυτούς ισχύον- δικαίωµα στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Λεπτοµερέστερα θα αναπτυχθεί το θέµα στα επόµενα, ενώ εδώ θα περιοριστούµε στον προσδιορισµό της έννοιας των δηµοσίων προσώπων και των προσώπων της επικαιρότητας. ηµόσια πρόσωπα είναι εκείνα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα ή που συµµετέχουν στην πολιτική ζωή. Κατά το άρθρο 13 Π.Κ, πρόσωπα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα είναι οι δηµόσιοι υπάλληλοι, υπό στενή έννοια, αλλά και όλα τα πρόσωπα στα οποία «...έχει ανατεθεί νόµιµα, έστω και προσωρινά, η άσκηση υπηρεσίας δηµόσιας, δηµοτικής ή κοινοτικής ή άλλου νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου». Πολιτικοί θεωρούνται όσοι ασχολούνται µε την πολιτική υπό ευρεία έννοια και ασκούν ή άσκησαν ή επιδιώκουν να ασκήσουν πολιτικό δικαίωµα.(*23) ηµόσια πρόσωπα είναι, κατά µία έννοια, και οι δικαστικοί λειτουργοί, αφού και αυτοί ασκούν πολιτειακή εξουσία και άρα είναι υποχρεωµένοι, µέσα σε όρια, να δέχονται όχι µόνο την επιστηµονική, αλλά και τη δηµοσιογραφική (και γενικότερα την κοινωνική) κριτική των πράξεών τους.(*24) Γενικότερα, δηµόσια πρόσωπα καλούνται τα πρόσωπα, των οποίων η κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα, αφορά σε µεγάλο βαθµό την κοινή γνώµη, εφόσον αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της λειτουργίας της κοινωνίας. Παραδείγµατα δηµοσίων προσώπων αποτελούν ενδεικτικά: οι πολιτικοί, οικονοµικοί και πνευµατικοί παράγοντες, π.χ επιχειρηµατίες, ιεράρχες, βουλευτές, νοµάρχες κ.ά. (*23) Κουνάδης Γ., Προπτυχιακή εργασία µε θέµα: «Τύπος και δηµόσια πρόσωπα», Αθήνα 2006, (*24) Βλ. Χρυσόγονο Κ., όπ. παρ., σελ

17 Πρόσωπα της επικαιρότητας καλούνται τα πρόσωπα που λόγω της άµεσης ή της έµµεσης σχέσης τους µε ένα σηµαντικό γεγονός της επικαιρότητας, γίνονται γνωστά στην κοινή γνώµη. Στην κατηγορία αυτή µπορεί να ανήκουν καλλιτέχνες, αθλητές, επιστήµονες ή και απλοί πολίτες, που λόγω µιας επιτυχίας τους στον επαγγελµατικό τοµέα, µιας µαρτυρίας τους για ένα τροχαίο ατύχηµα και γενικότερα κάποιου γεγονότος της ζωής τους, που επηρεάζει άµεσα την κοινωνία, βρέθηκαν στο επίκεντρο της δηµοσιότητας.(*25) Γ ΜΕΡΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΣΒΟΛΩΝ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Έχει ήδη αναφερθεί ότι, αν και το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι ενιαίο, η προστασία της προσωπικότητας καταλαµβάνει διάφορα συνδεόµενα µε το πρόσωπο αγαθά. Από τα έννοµα αγαθά που περικλείονται στο δικαίωµα της προσωπικότητας, δεν είναι όµως όλα αντικείµενα προσβολών από τον τύπο. Είναι, δηλαδή, εκτός της συνήθους πορείας των πραγµάτων, δηµοσίευµα ή δηµοσιογραφική έρευνα να οδηγήσουν σε προσβολή της ζωής ή της σωµατικής ακεραιότητας ή σε περιορισµό της ελευθερίας κίνησης.(*26) Πληττόµενα, κατά κανόνα, αγαθά από τον τύπο (και γενικότερα από τα Μ.Μ.Ε) είναι η τιµή, η ιδιωτική ζωή και η εικόνα του προσώπου. Ειδικότερα στην πράξη, η τιµή είναι το κατεξοχήν προσβαλλόµενο αγαθό µέσω της δηµοσιεύσεως, δηλαδή της χρησιµοποιήσεως και διαδόσεως από τον τύπο, προσβλητικών πληροφοριών και κρίσεων. Αντίθετα, το έννοµο αγαθό του ιδιωτικού βίου και η εικόνα του προσώπου, θίγονται ήδη από τη διενέργεια δηµοσιογραφικής έρευνας, χωρίς να απαιτείται να ακολουθήσει δηµοσίευση. Στο µέρος αυτό της εργασίας, θα αναπτυχθούν οι τυπικές περιπτώσεις προσβολής αγαθών της προσωπικότητας από τον τύπο, όπως είναι η προσβολή της τιµής, του ιδιωτικού βίου και της εικόνας του προσώπου και ειδικότερα των δηµοσίων προσώπων. (*25) Πολυµενάκος Β., Προπτυχιακή εργασία µε θέµα: «Τύπος και ιδιωτική ζωή», Αθήνα 2006, (*26) Βλ. Καράκωστα Ι., όπ. παρ.(*2), σελ

18 1. Η ΤΙΜΗ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ - Έννοια της τιµής και η σχέση της µε την ελευθερία του τύπου Το δίκαιο προστατεύει ειδικά την τιµή µέσω των ποινικών διατάξεων των άρθρων 361 επ. του Π.Κ, που εντάσσονται στο 21 ο Κεφάλαιο του Π.Κ µε τίτλο «Εγκλήµατα κατά της τιµής». Ανεξάρτητα, όµως, από τη συρροή των προϋποθέσεων του Π.Κ, η προσβολή της τιµής, εντασσόµενη στο πλαίσιο προστασίας της προσωπικότητας, προστατεύεται και αυτοτελώς µε τις διατάξεις για την προστασία της προσωπικότητας.(*27) Η προστασία της τιµής συνεπάγεται τη νοµική εξασφάλιση της αξίωσης κάθε ανθρώπου για σεβασµό της «εσωτερικής» τιµής του, η οποία είναι αναπόσπαστα συνδεδεµένη µε την αξία του ανθρώπου, όπως επίσης και του δικαιώµατός του για αναγνώριση της κοινωνικής καταξίωσης, δηλαδή της «εξωτερικής» τιµής. Βάση και πυρήνας της «εσωτερικής» τιµής θεωρείται η αξία, η οποία ενυπάρχει στον άνθρωπο από τη γέννησή του, καταλαµβάνει τον άνθρωπο ως φορέα πνευµατικών και ηθικών αξιών και εµπίπτει στο προστατευτικό πεδίο του άρθρου 2 παρ. 1 Σ, περί προστασίας της αξίας του ανθρώπου. Η «εξωτερική» ή συναλλακτική τιµή ή υπόληψη, καταλαµβάνει την κοινωνική καταξίωση του ανθρώπου, την αναγνώρισή του, την καλή φήµη του ή γενικότερα το «όνοµά» του. Μέσω του χαρακτήρα, της κοινωνικής συµπεριφοράς και προσφοράς, η «εξωτερική» τιµή έρχεται να προστεθεί στον πυρήνα των αξιών που συνοδεύουν τον άνθρωπο από τη γέννηση µέχρι το θάνατό του, δηλαδή στην «εσωτερική» τιµή.(*28) Στις περιπτώσεις «σύγκρουσης» της αξίωσης σεβασµού της τιµής µε την ελευθερία του τύπου, προσβαλλόµενο αγαθό είναι η «εξωτερική» τιµή, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι η «εσωτερική» τιµή είναι εκτός έννοµης προστασίας. Πρέπει εδώ να διευκρινιστεί ότι η τιµή και η υπόληψη κάθε ατόµου κρίνονται αντικειµενικά µε βάση την αντίληψη και την εκτίµηση που έχουν οι άλλοι προς το πρόσωπό του και όχι µε βάση τις υποκειµενικές εκτιµήσεις του προσώπου.(*29) Η έννοια της τιµής καθορίζεται, εποµένως, από τη σκοπιά ενός αντικειµενικού, αµέτοχου, µέσου παρατηρητή. Επειδή, όµως, και οι γενικές αντικειµενικές αξίες, µε την πάροδο του χρόνου υπόκεινται σε µεταβολές, τα κριτήρια δεν µένουν αναλλοίωτα. (*27) Α.Κ 57 και Σ 5 παρ. 1. (*28) Βλ. Καράκωστα Ι., όπ. παρ.(*2), σελ. 69. (*29) Βλ. Γεωργιάδη Απ., όπ. παρ., σελ

19 Από την άλλη πλευρά, το Σ κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου ως ατοµικό δικαίωµα (Σ 14 παρ. 1) αλλά και ως θεσµική εγγύηση (Σ 14 παρ. 2). Ειδικότερα, η κατοχύρωση της θεσµικής εγγύησης αποσκοπεί στο να εξυπηρετηθεί το συµφέρον του κοινωνικού συνόλου για πληροφόρηση. Βασική εξάλλου αποστολή του τύπου, σε µία δηµοκρατική κοινωνία, είναι η ενηµέρωση των πολιτών, η συµβολή στο σχηµατισµό πολιτικής βούλησης και γνώµης, ο έλεγχος και η κριτική των πολιτικών αρχών, καθώς και η πολιτιστική και ηθική επιµόρφωση των πολιτών. Η νοµιµότητα των επιµέρους ενεργειών του τύπου για την πληροφόρηση του κοινωνικού συνόλου (και κατ επέκταση για την εκπλήρωση της αποστολής µε την οποία είναι επιφορτισµένος) κατοχυρώνεται και από το άρθρο 367 Π.Κ, όπου γίνεται λόγος για «δικαιολογηµένο ενδιαφέρον», το οποίο αίρει τον παράνοµο χαρακτήρα της δυσφήµησης.(*30) Το δικαιολογηµένο συµφέρον συνιστά ειδικό λόγο άρσης του άδικου χαρακτήρα της πράξης, αναγνωριζόµενο αποκλειστικά στις περιπτώσεις που ορίζει ο ποινικός κώδικας (Π.Κ 367). Η διάταξη του άρθρου 367 Π.Κ συνιστά εξειδίκευση της αρχής του άρθρου 20 Π.Κ, σύµφωνα µε την οποία: «ο άδικος χαρακτήρας της πράξης αποκλείεται, οσάκις αυτή αποτελεί ενάσκηση δικαιώµατος ή εκπλήρωση καθήκοντος που επιβάλλεται από το νόµο». Εποµένως, ειδικώς για τα εγκλήµατα κατά της τιµής, το άρθ. 367 Π.Κ, περιέχει µία διάταξη που αποτρέπει την εφαρµογή των άρθρων 361 επ. Π.Κ κατά τρόπο που παραβιάζει τον πυρήνα της ελευθερίας του τύπου.(*31) Στο µέτρο που σκοπός του δηµοσιεύµατος είναι η άσκηση κριτικής πάνω σε συγκεκριµένο θέµα για το οποίο υπάρχει δικαιολογηµένο ενδιαφέρον και η µέσω αυτής- συµβολή στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης επί του θέµατος αυτού, δεν παραβιάζεται η αρχή του σεβασµού της προσωπικότητας τρίτων. Όσον αφορά τον τόνο της κριτικής, ακόµα και µία οξεία κριτική δεν ισοδυναµεί χωρίς άλλο, µε εξύβριση ή δυσφήµηση.(*32) Κατά τη νοµολογία µάλιστα, (*33) ακόµα κι αν τα δηµοσιεύµατα είναι αντικειµενικώς ανακριβή και ο τόνος της κριτικής οξύς, δε συνεπάγεται προσβολή της τιµής, όταν ελλείπει η γνώση της ανακρίβειας ή δεν κατευθύνονται ειδικώς στην προσβολή της τιµής του άλλου. Πρόσωπα, εποµένως, που συνδέονται µε τη λειτουργία του τύπου, µπορούν να ασκήσουν κριτική σχετικά µε πράξεις που ενδιαφέρουν το κοινό και (σχετικά µε) τη δράση προσώπων που κατέχουν δηµόσιο αξίωµα κι αν ακόµα ασκούν οξεία κριτική και χρησιµοποιούν δυσµενείς χαρακτηρισµούς.. (*30) Βλ. Καράκωστα Ι., όπ. παρ.(*2), σελ. 28. (*31) Για το άρθ. 367 Π.Κ, βλ. αναλυτικότερα αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ. 612 επ. (*32) Βλ. Καράκωστα Ι., όπ. παρ.(*2), σελ. 76. (*33) ΕφΑθ 9975/1986, Ελλ νη 28, σελ. 299 επ. 18

20 Αυτό όµως, δε σηµαίνει σε καµία περίπτωση, ότι ο τύπος µπορεί να επικαλείται τη διάταξη του άρθρου 367 παρ. 1 του Π.Κ µε ασυδοσία προκειµένου να προβεί σε προσωπική επίθεση εναντίον της τιµής και της υπόληψης ορισµένων προσώπων. Στην αποτροπή του κινδύνου µιας τέτοιας καταχρηστικής επίκλησης του άρθ. 367 παρ. 1 Π.Κ αποσκοπεί η παράγραφος 2 του ιδίου άρθρου, η οποία ορίζει ότι: «Η προηγούµενη διάταξη δεν εφαρµόζεται: α) όταν οι παραπάνω κρίσεις και εκδηλώσεις περιέχουν τα συστατικά στοιχεία της πράξης του άρθρου 363 Π.Κ (συκοφαντική δυσφήµηση), καθώς και β) όταν από τον τρόπο της εκδήλωσης ή από τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε η πράξη, προκύπτει σκοπός εξύβρισης». Άλλωστε και το ίδιο το Σ, κατοχυρώνει µεν την ελευθερία του τύπου, υπό την επιφύλαξη, όµως, της τήρησης των νόµων του Κράτους (Σ 14 παρ. 1). Αλλά και η Ε.Σ..Α στην παράγραφο 2 του άρθρου 10, παρέχει στο νοµοθέτη κάθε χώρας την ευχέρεια να καθιερώσει περιορισµούς της ελευθερίας έκφρασης (και της ελευθερίας του τύπου), οι οποίοι αποτελούν «µέτρα αναγκαία σε µία δηµοκρατική κοινωνία [...] καθώς και για την προστασία της υπολήψεως και των δικαιωµάτων των τρίτων». Συνεπώς, η ελευθερία έκφρασης -και η ελευθερία του τύπου ειδικότερα- δεν παρέχει τη δυνατότητα εξύβρισης ή δυσφήµησης, καθώς οριοθετείται από τα δικαιώµατα των άλλων (δικαίωµα προσωπικότητας, Σ 5 παρ. 1), ενδεχοµένως κατά περίπτωση και από τα χρηστά ήθη, αλλά και από τις σύµφωνες µε το Σ διατάξεις νόµων που απαγορεύουν την εξύβριση (π.χ 367 παρ 2 Π.Κ). Όταν ο τύπος υπερβαίνει τα όρια αυτά (ζήτηµα που κρίνεται ad hoc), θίγει τα δικαιώµατα των άλλων. Ουσιαστικά πρόκειται για προσβολή της προσωπικότητας και συγκεκριµένα της τιµής και της υπόληψης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος µε τον οποίο αντιµετωπίζεται η σχέση των δύο δικαιωµάτων από τη νοµολογία τόσο των ελληνικών δικαστηρίων, όσο και του Ε...Α. - Ελληνική νοµολογία ΑΠ 1407/1988 (*34) Μία ηµερήσια εφηµερίδα που εκδίδεται στην Αθήνα, καταχώρησε σχόλιο του συντάκτη της µε τίτλο: «Το πολιτικό απόβλητο της Βουλής». Πέραν της φράσης αυτής που τέθηκε τόσο στον τίτλο του κειµένου, όσο και στο περιεχόµενό του, χρησιµοποιήθηκαν φράσεις όπως: «η ασηµαντότητα που τον έριξε στην αφάνεια», «ο ελέω θείου πολιτικός της δεκάρας», «προδίδει αδιάντροπα την παράταξη που τον ψωµίζει», «µεταξοσκώληκα της πολιτικής», «το αµφίβιο του είδους του», «το ηθικόν ποιόν» κ.τ.λ. Το Εφετείο έκρινε ότι, µε το δηµοσίευµα αυτό προσβάλλεται η τιµή και η υπόληψη του εφεσί- (*34) ΝοΒ 1989, σελ επ. 19

21 βλητου, τόσο ως πολιτικού όσο και ως κοινωνικού ατόµου, αφού οι προαναφερθείσες φράσεις, είτε µόνες τους ληφθούν, είτε ως σύνολο, έχουν κατ αντικειµενική εκτίµηση έντονο το στοιχείο της καταφρόνησης του συγκεκριµένου πολιτικού και χρησιµοποιήθηκαν εν γνώσει της υβριστικής τους σηµασίας και µε σαφή πρόθεση προσβολής της τιµής και της υπόληψής του. Κρίθηκε, λοιπόν, ότι όλες αυτές οι φράσεις, εξωτερικεύουν την (εκ µέρους του συντάκτη του δηµοσιεύµατος) αµφισβήτηση της ηθικής και κοινωνικής αξίας του εν λόγω πολιτικού, εκφράζοντας συγχρόνως την καταφρόνησή του. Κρίθηκε, ότι σκοπός του δηµοσιεύµατος δεν ήταν η άσκηση (οξείας έστω) κριτικής εναντίον του συγκεκριµένου ατόµου λόγω της µεµπτής συµπεριφοράς του ως πολιτικού, αλλά η εξύβρισή του και άρα συντρέχει εν προκειµένω υπέρβαση των ορίων που ο νόµος έχει θέσει για τον τύπο. Το Εφετείο αιτιολόγησε την κρίση του περί υπάρξεως σκοπού εξυβρίσεως λέγοντας ότι, αν η πρόθεση του συντάκτη ήταν η άσκηση κριτικής, δεν θα είχαν χρησιµοποιηθεί οι τόσο µειωτικές της τιµής και της υπόληψης εκφράσεις. «Αν, λοιπόν, σκοπός ήταν απλώς η άσκηση κριτικής, δεν θα ήταν καθόλου απαραίτητες οι φράσεις που χρησιµοποιήθηκαν στο σχόλιο αυτό, θα µπορούσε ευχερώς, λόγω του πλούτου της ελληνικής γλώσσας να διατυπωθεί διαφορετικά, αλλά πάντως µε τρόπο που να προσφέρεται για την εξυπηρέτηση του σκοπού αυτού». Έκρινε, δηλαδή, το Εφετείο ότι ορισµένες από τις φράσεις θα µπορούσαν να λείπουν εντελώς, ως καθαρά υβριστικές, ενώ οι υπόλοιπες θα µπορούσαν να αντικατασταθούν µε άλλες πρόσφορες (αρχή αναλογικότητας). Μάλιστα, µε την κυκλοφορία της εφηµερίδας, έλαβε γνώση του επίµαχου άρθρου µεγάλος αριθµός ατόµων, µε συνέπεια να διασυρθεί ο θιγείς, ιδίως στον κύκλο της πολιτικής του δράσης και να υποστεί σηµαντική ηθική βλάβη. Ο Α.Π µε την υπ αριθµόν 1407/1988 απόφασή του, έκρινε ότι το Εφετείο, δεχόµενο την ύπαρξη σκοπού εξυβρίσεως που αποκλείει την άρση του άδικου χαρακτήρα της πράξης, λόγω δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος του δράστη- αιτιολόγησε επαρκώς την απόφαση του αναφορικά µε τις ως άνω προσβλητικές της τιµής του αναιρεσίβλητου φράσεις. ΑΠ 854/2002 Η Μ.Β άσκησε ενώπιον του Μονοµελούς Πρωτοδικείου Αθηνών αίτηση για λήψη ασφαλιστικών µέτρων κατά του εν διαστάσει συζύγου της Ν.Μ, καθηγητή και πρύτανη του Ε.Μ.Π και δηµοσίου προσώπου ευρύτατα γνωστού στην Ελλάδα, αιτούµενη µεταξύ άλλων και την προσωρινή επιµέλεια του ανήλικου παιδιού της. Εβδοµαδιαίο περιοδικό ποικίλης ύλης κατεχώρησε και κυκλοφόρησε σε τεύχος του δηµοσίευµα βασισµένο στην ως άνω αναφερθείσα αίτηση ασφαλιστικών µέτρων. Το δηµοσίευµα είχε ευρεία έκταση και τιτλοφορείτο: «Ο κύριος πρύτανης ήταν βίαιος και γυναικάς» ενώ είχε ανάλογους υπέρτιτλο και υπότιτλο. 20

22 Περιελάµβανε δε, σχετικές φωτογραφίες και έκανε λόγο για εξωσυζυγικές σχέσεις, αδιαφορία για την οικογένεια και βίαιη συµπεριφορά του πρύτανη. Ο Ν.Μ επικαλούµενος προσβολή της προσωπικότητάς του (τιµής και υπόληψης) µε συκοφαντία ή µε δυσφήµηση µέσω του δηµοσιεύµατος, προσπάθησε να στοιχειοθετήσει αστική ευθύνη του ιδιοκτήτη, του διευθυντή, του διευθυντή εκδόσεως και του δηµοσιογράφου του περιοδικού µε αίτηµα την επιδίκαση και αναγνώριση χρηµατικής ικανοποίησης. Οι αποφάσεις 1841/2000 και 765/2001 του Πολυµελούς Πρωτοδικείου Αθηνών και του Εφετείου Αθηνών αντίστοιχα απέρριψαν την αγωγή ως ουσία αβάσιµη. Ο Ν.Μ άσκησε αναίρεση, επί της οποίας ο ΑΠ έκρινε τα ακόλουθα: Υπάρχει ένα ευρύ πλέγµα διατάξεων προστατευτικών του δικαιώµατος της προσωπικότητας [άρθρα 57 εδ. α, 59 εδ. α και 932 ΑΚ, σε συνδυασµό προς τα άρθρα 361, 362, 363 και 367 ΠΚ, τα άρθρα 2 παρ. 1, 5 παρ. 2 και 9 παρ. 1 Σ, διατάξεις της Ε.Σ..Α (άρθ. 8) και άρθρα του.σ.α.π. (άρθ. 17 και 22)]. Η σειρά αυτή των προστατευτικών διατάξεων περέχει στον προσβαλλόµενο δικαίωµα να απαιτήσει άρση της προσβολής και παράλειψή της στο µέλλον και -σε περίπτωση που η προσβολή υπήρξε και υπαίτια- χρηµατική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Ο άδικος χαρακτήρας της προσβολής µε δυσφήµηση ή εξύβριση αίρεται, ωστόσο, αν συντρέχει στο πρόσωπο του προσβολέα δικαιολογηµένο συµφέρον για τη διενέργεια των υπό κρίση δυσφηµιστικών ή υβριστικών εκδηλώσεων. Βάση δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος, στις περιπτώσεις που προσβαλλόµενοι είναι φυσικά πρόσωπα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα ή κατέχουν δηµόσιο αξίωµα, συνιστούν µεταξύ άλλων τα άρθρα 14 Σ, 10 Ε.Σ..Α και 19.Σ.Α.Π. που θεµελιώνουν την ελευθερία του τύπου. Η ιδιότητα των ατόµων αυτών ως δηµοσίων προσώπων συνεπάγεται τη δυνατότητα δηµοσίευσης διά του τύπου δυσµενών κρίσεων ή µειωτικών αξιολογήσεων επ αυτών προς ενηµέρωση του κοινού. Η δυνατότητα αυτή επιτείνεται όταν το προσβαλλόµενο πρόσωπο έχει επιδιώξει την προβολή του διά των Μ.Μ.Ε και έχει προβεί σε δηµόσια έκθεση τόσο των απόψεών του όσο και περιστατικών για τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο γενικά αλλά και προσωπικά. Πάντως, η άρση του άδικου χαρακτήρα αίρεται και αυτή µε τη σειρά της, αν προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως, δηλαδή σκοπός καταφρόνησης εκ µέρους του προσβολέα έναντι του προσβαλλόµενου. Επί τη βάση αυτού του σκεπτικού ο ΑΠ (*35), αφού υπήγαγε τα πραγµατικά περιστατικά στους παραπάνω κανόνες δικαίου, διαπίστωσε ότι τα γεγονότα που ανέφερε το δηµοσίευµα του περιοδικού ως περιεχόµενα στην αίτηση ασφαλιστικών µέτρων της συζύγου του Ν.Μ δεν στοιχειοθετούν αστική ευθύνη των συντελεστών του περιοδικού. Επίσης το δικαστήριο προχώρησε και σε διαπίστωση της προσβολής της προσωπικότητας του Ν.Μ, ωστόσο έκρινε ότι συντρέχει λόγος (*35) Για το πλήρες κείµενο της απόφασης ΑΠ 854/2002: Σχολιασµός: Καρκούλας Παναγιώτης. 21

23 άρσης του άδικου χαρακτήρα, διότι υφίσταται δικαιολογηµένο ενδιαφέρον διενέργειας των υπό κρίση εκδηλώσεων των προσβολέων. Τέλος, έκρινε ότι δεν υπήρχε σκοπός εξυβρίσεως και έτσι συντάχθηκε µε την απόφαση του Εφετείου. - Νοµολογία Ε...Α Υπόθεση Lingens V. Austria (1986) και Oberschlick V. Austria (1991) (*36) Στην υπόθεση Lingens V. Austria, δηµοσιογράφος, λαµβάνοντας υπόψη συγκεκριµένα γεγονότα, αποκάλεσε τον αυστριακό καγκελάριο Bruno Kreiski «ανήθικο, ανάξιο και φθηνό οπορτιουνιστή». Καταδικάστηκε από τα αυστριακά δικαστήρια για δυσφήµηση. Το Ε...Α, τόνισε κατά πρώτο λόγο ότι ο δηµοσιογράφος, κατά την άσκηση του επαγγέλµατός του, οφείλει να επικαλείται αληθή γεγονότα, αλλά οι αξιολογικές κρίσεις δεν επιδέχονται απόδειξη. Αν ένα νοµικό σύστηµα απαιτεί τέτοια απόδειξη, τότε αυτό αντίκειται στην ελευθερία έκφρασης: «Ο τύπος έχει αποστολή να µεταδίδει πληροφορίες και ιδέες περί των πολιτικών πραγµάτων και το κοινό έχει δικαίωµα να τις λαµβάνει. Η ελευθερία του τύπου αποτελεί ένα από τα καλύτερα µέσα για την διαπίστωση και τον σχηµατισµό γνώµης πάνω στις ιδέες και τη συµπεριφορά των πολιτικών. Γενικότερα, η ελευθερία του πολιτικού διαλόγου βρίσκεται στη βάση της έννοιας της δηµοκρατικής κοινωνίας, που διαχέεται σε ολόκληρη τη Σύµβαση. Κατά συνέπεια, τα όρια της ανεκτής κριτικής είναι ευρύτερα για τον πολιτικό παρά για τον ιδιώτη. Αντίθετα προς τον τελευταίο, ο πρώτος αναπόφευκτα και εν γνώσει του είναι εκτεθειµένος σε στενό έλεγχο και κατά συνέπεια πρέπει να επιδεικνύει µεγαλύτερο βαθµό ανοχής. Αναµφίβολα, το άρθρο 10 παρ. 2 Ε.Σ..Α επιτρέπει να προστατεύεται η φήµη όλων των ατόµων, περιλαµβανοµένων των πολιτικών, ακόµα και όταν ενεργούν ως ιδιώτες, αλλά στην περίπτωση αυτή, η προστασία πρέπει να σταθµίζεται σε σχέση προς το συµφέρον της ανοιχτής συζητήσεως πολιτικών θεµάτων» (παρ. 42). Ανάλογο σκεπτικό ακολούθησε το Ε...Α και στην υπόθεση Oberschlick V. Austria. Έτσι, έκρινε ότι ο χαρακτηρισµός ενός πολιτικού ως «ηλιθίου» σε δηµοσιογραφικό άρθρο, δε συνιστά υπέρβαση των θεµιτών ορίων της κριτικής (αφού ο εν λόγω πολιτικός είχε εκφωνήσει οµιλία πρόδηλα προορισµένη να προκαλέσει και ο συντάκτης του άρθρου παρείχε µία αντικειµενικά κατανοητή και στηριγµένη στην οµιλία αυτή εξήγηση του χαρακτηρισµού) και άρα η ποινική καταδίκη του δηµοσιογράφου γι αυτόν (το χαρακτηρισµό) είναι αντίθετη µε το άρθρο 10 Ε.Σ..Α. (*36) Για το πλήρες κείµενο των αποφάσεων: Βλ. επίσης Ρούκουνας Εµ., «ιεθνής Προστασία Ανθρωπίνων ικαιωµάτων», Αθήνα 1995, σελ

24 2. Ο Ι ΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΚΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ - Έννοια και κατοχύρωση του ιδιωτικού βίου Χαρακτηριστικό του δικαιώµατος προστασίας του ιδιωτικού βίου είναι ότι, ενώ πηγάζει από το δικαίωµα της προσωπικότητας, περιλαµβάνει και αυτό µια σειρά από επιµέρους έννοµα αγαθά. Για την απαρίθµηση των στοιχείων που συνθέτουν το προστατευτέο αγαθό του ιδιωτικού βίου, έχουν καταβληθεί πολλές προσπάθειες, χωρίς να καταλήξουν σε έναν ορισµό του ιδιωτικού βίου γενικά αποδεκτό. Ο πρώτος ορισµός του ιδιωτικού βίου δόθηκε πριν από 120 περίπου χρόνια από τον αµερικανό δικαστή Thomas Cooley, ο οποίος στο σύγγραµµά του «περί αδικηµάτων» τόνισε ότι, κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωµα σε µία πλήρη ασυλία, δηληδή το δικαίωµα να µην ενοχλείται από τους άλλους και να αφήνεται µόνος του στην ηρεµία του.(*37) Σύµφωνα µε νεότερη νοµολογία του Ανωτάτου ικαστηρίου των Η.Π.Α, το δικαίωµα προστασίας του ιδιωτικού βίου περιλαµβάνει,(*38) εκτός από την προστασία της µόνωσης και της ψυχικής ηρεµίας του ατόµου και πολλές άλλες ελευθερίες και ιδίως: α) την προσωπική ελευθερία και αυτονοµία για τη λήψη αποφάσεων σε προσωπικά θέµατα, β) την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και της επιλογής από τους γονείς της θρησκευτικής αγωγής των παιδιών τους, γ) την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και το δικαίωµα των µελών ενός σωµατείου ή µίας ένωσης να διατηρήσουν την ανωνυµία τους, δ) την ελευθερία και την προστασία του απορρήτου των πολιτικών πεποιθήσεων των υποψηφίων για κατάληψη µίας θέσης στον ιδιωτικό ή το δηµόσιο τοµέα, ε) την ελευθερία και το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών κ.λ.π. Στη χώρα µας και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι παραπάνω ελευθερίες, που κατά την αµερικανική νοµολογία εντάσσονται στο δικαίωµα σεβασµού του ιδιωτικού βίου, αναγνωρίζονται, τις περισσότερες φορές, ως αυτοτελή συνταγµατικά δικαιώµατα και δεν περιλαµβάνονται στην έννοια της προστασίας του ιδιωτικού βίου, η οποία είναι στενότερη. Λόγω των δυσχερειών που παρουσιάζει η απαρίθµηση των στοιχείων που συνθέτουν το προστατευτέο αγαθό του ιδιωτικού βίου, δίδεται από την ελληνική θεωρία ένας ελάχιστος ορισµός, ο οποίος και αναθέτει στο δικαστή την κρίση για το εάν συγκεκριµένο αγαθό εµπίπτει στο πεδίο του ιδιωτικού βίου.(*39) (*37) Μιχαηλίδης- Νουάρος Γ., «Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου», το Σ 1983, σελ (*38) Βλ. Μιχαηλίδη- Νουάρο Γ., όπ. παρ., σελ (*39) Μαυριάς Κ., «Το Συνταγµατικό ικαίωµα του Ιδιωτικού Βίου», 1982, σελ. 161 επ. 23