Έρΐύτας, Αγάητι Κ Α Ι. Εξάρτϊΐστι

Transcript

1

2

3 Έρΐύτας, Αγάητι Κ Α Ι Εξάρτϊΐστι

4 Τα άλλα έργα του συγγραφέα (από τις εκδόσεις Θυμάρι): Ανημετωιι(ζοντος χο Χωριομό - 1η έκδοση, Φεβρουάριος η έκδοση, Μάρτιος Εσύ, τα δικαιώματά σου και οι ΆλΛοι - 1η έκδοση, Φεβρουάριος η έκδοση, Μάιος Συντροφιχάτητα και Αυτονομία - 1η έκδοση, Δεκέμβριος η έκδοση, Ιανουάριος Συντροφικότητα α λα Ελληνικά - 1η έκδοση, Δεκέμβριος η έκδοση, Απρίλιος Προσωπικάτητα και Υγεία - Βιβλίο Ιο - 1η έκδοση, Ιοΰνιος η έκδοση, Μάρτιος Προσωπικάτητα και Υγεία - Βιβλίο 2ο - 1η έκδοση, Φεβρουάριος η έκδοση, Απρίλιος Οι Μανούβρες - 1η έκδοση, Δεκέμβριος η έκδοση, Απρίλιος Ένας Ψυχολόγος Κριτικάρει την Αστρολογία - 1η έκδοση, Μάρτιος η έκδοση, Απρίλιος Μια Μικρή Αλλαγή Φέρνει μια Μεγάλη - 1η έκδοση, Νοέμβριος η έκδοση, Μάρτιος Αύσε Μόνος σου τα Προβληματά σου - 1η έκδοση, Δεκέμβριος η έκδοση, Μάιος Ανάποδα στο Χρόνο (Ψυχολογικά ποιήματα) - 1η έκδοση, Δεκέμβριος Διαλέγοντας Σύντροφο - 1η έκδοση, Μάιος η έκδοση, Απρίλιος 'Οταν μια Σχέση Γίνεται Έμμονη Ιδέα - 1η έκδοση, Νοέμβριος η έκδοση, Μάιος Μα, Γιατί Νιώθω Έτσι; - 1η έκδοση, Νοέμβριος η έκδοση, Μάρτιος Το Εθνικό μας Ασυνείδητο - Η Ευρώπη κι Εμείς - 1η έκδοση, Μάϊος Δεν Ξέρω τι θέλω - 1η έκδοση, Δεκέμβριος η έκδοση, Μάιος Από τις εκδόσεις Καστανιώτη: Η Ψυχολογία μας με το Χρήμα - Το Χρήμα κι Εμείς - 1η έκδοση, Νοέμβριος 2000.

5 Γιώργου Πιντέρη, Ph.D. Ψυχολόγου Έρωτας, Αγάπη και Εξάρτηση Όταν Ύΐ καρδιά κάνει λάθος ΕΒΔΟΜΗ ΕΚΔΟΣΗ Μάιος 2002 Εκδόσεις Θυμάρι Ανθρύηινες σχέσεις Αγαγή i Συμπεριψορά φ Υγεία ΑΘΗΝΑ

6 Ιστορικό κυκλοφορίας του έργου Πρώτη έκδοση: Ιούνιός 1993 Δεύτερη» Οκτώβριος 1993 Τρίτη» Ιούνιος 1994 Τέταρτη» Νοέμβριος 1995 Πέμπτη» Μάιος 1997 Έκτη» Σεπτέμβριος 1999 Έβδομη» Μάιος ^002 ΘΥΜΑΡΙ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ - ΑΥΤΟΒΕΛΤΙΩΣΗ / ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ - 16 Copyright Νοέμβριος 1992, Γιώργος Πινιέρης, Ψυχολόγος, Ph.D., Κίου 9, Γλυφάδα,» & Copyright Ιούνιος 1993, Εκδόσεις «Θυμάρι», για την ελληνική γλώσσα ISBN Επιμέλεια: Θάνος Γραμμένος Εξώφυλλο: Κώστας Παπαπαναγιώτου, β Φωτοσύνθεση - Μοντάζ: Ντίμης Καρράς, Σπ. Τρικούπη 15, β Εκτύπωση: I. Ψαρρός - Λ. Μαναΐλογλου Ο.Ε., β Εκτύπωση εξωφύλλου: ΗΛΙΟΤΥΠΟ Ο.Ε., Διονύσου 6, Βιβλιοδεσία: Γ. Μπετσώρης, Στ. Γόνατά. 13Α, β Εκδότης; ΘΑΝΟΣ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ Χαριλάου Τρικούπη ΑΘΗΝΑ Τηλ & Fax: thymari@ thymari.gr

7 Αψιερζύμένο στψ ΑγγελικΎΐ Οικονόμου

8

9 Περιεχόμενα Πρόλογος Αντί Εισαγωγής ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - Ο Έ ρ ΐΰ Τ Ο ζ - και Μερικά Ερυτηκά Φαινόμενα 1. Ο Έριΰτας α. Οι Αισθητικές μας προτιμήσεις β. Η Μεταβίβαση, οι Προβολές και οι Προσδοκίες y. Η Μεταμφιεσμένη Στέρηση Οι Άντρες, οι Γυναίκες και το Σεξ Το Σύνδρομο τον...μετρψή α. Οι Πραγματικές Διαφορές Το Τρίτο Στάδιο και ο Κίνδυνος Ανικαν&τψας α. Το «Κίνημα Απελευθέρωσης των Αντρών» Μ ΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ - Η Αγάητί 5. Η Α γάηψ.. 51 α, Η Ανθρώπινη Φύση β. Η Αγάπη είναι Μόνο Συναίσθημα; y. Η Αγάπη σαν Συναίσθημα δ. Η Αγάπη σαν Συναισθηματική Κατάσταση... 58

10 10 6. Τα Στοιχεία τ^ς Αγάηης α. Η Ανιδιοτελής προσφορά β. Ο Κρίσιμος Παράγοντας της Εκλογής γ. Αγάπη και Έρωτας δ. Πριν πάμε Παραπέρα ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Α '- Μ η Ε ρίύτική Α γ ά η η 7. Τι Είναι και τι Δεν είναι Αγάπη Η Αγάηη τον Γονιού α. Το Παιδί σαν Επένδυση β. Το Παιδί σαν Συναισθηματική Στήριξη γ. Το Παιδί σαν Μέσο Κοινωνικής Αποκατάστασης δ. Το Παιδί σαν μέσο Προσωπικής Καταξίωσης ε. Ο Γονιός-Κηπουρός Η Αγάηίΐ του Παιδιού Η Αγάπη της Φιλίας ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Β '- Η Ε ρίύτική Α γ ά η η 11. Τα Γνϊύρίσματα της Ερωτικής Αγάπης α. Ακολουθεί τον Έρωτα, αλλά μπορεί να Μην τον Ακολουθήσει Ποτέ β. Απαιτεί τη Σεξουαλική Έλξη για να Διατηρηθεί, αλλιώς Μετατρέπεται σε Μη Ερωτική γ. Την Χαρακτηρίζει η Μοναδικότητα Η Σνντροτρική Συμπεριφορά α. Αποδοχή β. Αυτονομία γ. Διάλογος δ. Επικοινωνία ε. Κοινωνικότητα στ. Αήψη αποφάσεων ζ. Συγκρουσεις η. Συναισθηματική Επαφή και Συναίσθηση θ. Η Ύπαρξη Κοινών Μελλοντικών Στόχων ι. Και Πάλι ο Έρωτας

11 To Θερμόμετρο της Σχέσης Προστύηικά και Αιαηροστύηικά Προβλήματα ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ - Η Εξάρτΐΐστι 15. Η Ανατομία της Εξάρττισΐΐς α. Φυσιολογική και Μη-Φυσιολογική Εξάρτηση β. Η Εξάρτηση σαν Αποτέλεσμα και σαν Αιτία Σχέσης γ. Ολική και Μερική Εξάρτηση δ. Τοξική και Μη τοξική Εξάρτηση Το Προχρίλ της Εξάρτησης α. Αγάπη και Εξάρτηση Δυνάμεις που Οδηγούν στην Εξάρτηση α. Αντικειμενικοί λόγοι β. Βιολογικοί Παράγοντες γ. Η Συνήθεια δ. Η Υπερπροστασία ε. Το Άγχος της Απώλειας στ. Το Προβλεπόμενο Αποτέλεσμα ζ. Η Κοινωνική Απομόνωση η. Οικονομικοί Αόγοι θ. Τα...Παιδιά Αλυσσιδζΰτές Αντιδράσεις α. Η Θεωρία των Ποδών β. Η Κοινωνική...Επιδημία Η Ζήλεια α. Η Κοινωνική Πλευρά β. Η Ψυχολογική Πλευρά β1. Η Ζήλεια σαν Αποτέλεσμα Αποκλεισμού β2. Η Ζήλεια σαν Φόβος Απώλειας γ. Ζήλεια και Ανασφάλεια δ. Έρευνες Σχετικές με τη Ζήλεια Α ντί Επίλογου : Ας Τελειώσουμε με Ολίγη Στατιστική γιά τα Διαζύγια α. Οι Λόγοι Χωρισμού

12 12 p. Η Αύξηση των Διαζυγίων γ. Παίζει ρόλο η Ηλικία στην οποία Παντρευόμαστε; δ. Παίζει Ρόλο η Διάρκεια του Προγαμιαίου Δεσμού; ε. Πόσο Επιδρά η Ύπαρξη Παιδιών; στ. Το Καυτό Ερώτημα Βιβλιογραφία

13 Πρόλογος Καλοκαίρι στη Λέρο. Έχω τελειώσει το πρώτο μέρος του βιβλίου που έχει σχέση με τον έρωτα και βρίσκομαι στο δεύτερο, το οποίο ασχολείται με την αγάπη. Με μεγάλη μου έκπληξη το γράψιμο κυλά ομαλά, χωρίς δυσκολίες. Μέσα σε λίγες μέρες, το έχω ήδη ολοκληρώσει και έχω φτάσει στο τέλος του κεφαλαίου. Κι εκεί ακριβώς, εντελώς απρόσμενα, μου προκύπτει μία παράγραφος η οποία ανέτρεπε τα πάντα. Μια και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του βιβλίου, την παραθέτω αυτούσια: Οι άνθρωποί που προσπαθούν να κατανοήσουν την έννοια της αγάπης πέφτουν συχνά σε μια παγίδα: Την εξιδανικεύουν τόσο πολύ, που τελικά οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι «αληθινή αγάπη δεν υπάρχει». Η ειρωνία μάλιστα είναι ότι αυτήν την εξιδανικευμένη θεωρητική μορφή αγάπης την ονομάζουν πραγματική αγάπη, ενώ την αγάπη που συναντά κανείς στην ανθρώπινη καθημερινότητα την απορρίπτουν ως... μη πραγματική. Από κει και πέρα, είχα δύο εκλογές: Ή έσβηνα όλα όσα είχα γράψει περί αγάπης και κρατούσα μόνο την παράγραφο που μου είχε προκύψει στο τέλος, ή...«έκανα το κορόϊδο», έσβηνα την τελευταία παράγραφο και στη θέση της έβαζα ένα κλείσιμο που θα συμφωνούσε απόλυτα με όσα είχα ήδη γράψει. Μια και ήταν αδύνατο ν αποφασίσω εκείνη τη στιγμή, τα παράτησα και πήγα να συναντήσω την παρέα μου. Όμως, παρόλο το κέφι που υπήρχε εκείνο το βράδυ, εγώ δεν ήμουν εκεί. Είχα μπλέξει στο «συγγραφικό μου δίλημμα»: Τι κάνω; Κρατάω το γνώριμο και

14 14 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση δοκιμασμένο μου στυλ, το οποίο με έχει καθιερώσει σαν συγγραφέα ή το εγκαταλείπω και τραβάω την ανηφόρα; Εκείνο το βράδυ ήταν αδύνατον να κοιμηθώ. Στριφογυρνούσα συνέχεια στο κρεβάτι μου. Ο ιδρώτας της Αυγουστιάτικης ζέστης είχε γίνει ένα με τον ιδρώτα της συγγραφικής μου αγωνίας. Ο νους μου πήγαινε συνέχεια στον Καζαντζάκη: Στην Αναφορά στον Γκρέκο υπάρχει μια σκηνή που με συγκλονίζει. Ο Καζαντζάκης έχει ανέβει, σαν τον Μωυσή, στο βουνό να συναντηθεί με τον πνευματικό του παππού, τον Ελ Γκρέκο, και να πάρει τις εντολές του. «Φτάσε ως εκεί που μπορείς να φτάσεις, παιδί μου», του λέει εκείνος. Όμως ο Καζαντζάκης δυσανασχετεί. «Δώσε μου μια πιο Κριτικιά, μια πιο αντρίκια προσταγή, παππού». Και τότε ο Γκρέκο, με αστραποβόλο βλέμμα, του απαντά: «Φτάσε ως εκεί που δεν μπορείς να φτάσεις, παιδί μου». Την άλλη μέρα το πρωί, με σταθερό χέρι, έσκισα όλα όσα είχα γράψει περί αγάπης και κράτησα μόνο την τελευταία παράγραφο. Οι φίλοι μου τα είχαν κυριολεκτικά χαμένα. «Τι κάνεις εκεί;», με ρώτησαν εμβρόντητοι. «Πάω να πιώ καφέ με τον Ελ Γκρέκο και τον Καζαντζάκη», τους απάντησα. Σίγουρα με πήραν για τρελό. Ελπίζω τώρα να καταλάβουν. Από το δεύτερο μέρος και πέρα, το βιβλίο αυτό γράφτηκε έτσι. Εύχομαι το διάβασμά του να σου δώσει όσα έδωσε σε μένα το γράψιμό του. Γιώργος Πιντέρης

15 Αντί Εισαγωγής - Σ αγαπώ, λέει ο Πέτρος στη Νίκη, που τη γνώρισε προχτές. - Κι εγώ, απαντά με πάθος η Νίκη, που κι αυτή προχτές τον γνώρισε. Αγκαλιάζονται σφιχτά και στενάζουν ταυτόχρονα. - Μ αγαπάς, μαμά; Ρωτάει τη Νίκη δύο ώρες αργότερα η πεντάχρονη κόρη της, διότι η Νίκη, τα τελευταία εφτά χρόνια, τυγχάνει... ολίγον παντρεμένη. - Και βέβαια σ αγαπώ, μωρό μου, απαντά η Νίκη στην κόρη της, ενώ ταυτόχρονα τη σφίγγει τρυφερά στην αγκαλιά της. - Πέτρο μου, σ αγαπώ, του λέει το ίδιο βράδυ η αδελφή του, ενώ έχει πάει να τη δει στο νοσοκομείο. Το επόμενο πρωί θα τη χειρουργήσουν για όγκο στο μαστό. - Κι εγώ σ αγαπώ, Λέλα μου, απαντά ο Πέτρος πιάνοντάς της σφιχτά το χέρι. Και, παρόλο που προσπαθεί να κρατηθεί, τα μάτια του βουρκώνουν. Σε δύο μήνες, η Νίκη επισκέπτεται μια ψυχολόγο. - Θέλω να χωρίσω, της λέει και πλημμυρίζει στο δάκρυ. - Φαίνεται να σε πονάει πολύ η απόφαση αυτή, απαντά η ψυχολόγος.

16 16 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση - Ναι..., σκέφτομαι την κόρη μου... και τον άντρα μου. - Τον αγαπάς τον άντρα σου; - Ναι -φυσάει τη μύτη της- αλλά όχι όπως τον Πέτρο. Τι θα γίνει τέλος πάντων; Θα βρούμε ποτέ άκρη μ αυτή τη λέξη: «Σ αγαπώ»; Μερικοί τη λέμε εύκολα. Άλλοι δύσκολα. Μερικές φορές την πιστεύουμε. Άλλες τη λέμε από κεκτημένη ταχύτητα. Για να μην περιπλέκουμε όμως ακόμα περισσότερο τα πράγματα, ας μείνουμε στις περιπτώσεις που λέμε «σ αγαπώ» και όντως το νιώθουμε. Αλλά, τι νιώθουμε; Νιώθει η Νίκη το ίδιο πράγμα όταν λέει «σ αγαπώ» στον Πέτρο και στην κόρη της; Νιώθει το ίδιο όταν λέει στην ψυχολόγο ότι «αγαπά» τον άντρα της; Κι όταν ο Πέτρος λέει στη Νίκη και στην αδελφή του «σ αγαπώ» νιώθει το ίδιο; Την απάντηση τη γνωρίζουμε όλοι: Ασφαλώς όχι! Μπορεί να χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη, όμως τα συναισθήματά μας είναι πολύ διαφορετικά. Ας δούμε λοιπόν χωριστά την καθεμία από τις καταστάσεις που μας δημιουργούν την ανάγκη να πούμε σε κάποιον «σ αγαπώ».

17 Μ ΕΡΟΣ Π Ρ Ω Τ Ο Ο έριύτας ΚΑΙ μερικά ερωτικά τραινόμενα

18

19 1. ο Έρζύτας ο έρωτας είναι κάτι που συμβαίνει ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους. W. Somerset Maugham ( ) Μ ενοχλεί να ξεκινάω ένα γραφτό μου με μια κοινότυπη φράση. Αυτή τη φορά όμως είναι αναπόφευκτο. Αρχίζω λοιπόν μ ένα χιλιοειπωμένο ερώτημα: Τι είναι ο έρωτας; - Μια αυθόρμητη έλξη που νιώθει ένας άνθρωπος για έναν άλλο. Άλλες φορές είναι αμοιβαία και άλλες... μονομερής και τότε... βράσε ρύζι. Η έλξη αυτή μπορεί να είναι σωματική, συναισθηματική ή και συνδυασμός των δύο. Όπως και να 'χει το πράγμα, το άτομο που είναι ερωτευμένο νιώθει μια επιτακτική ανάγκη να εκφράσει ή να εκτονώσει με κάποιον τρόπο την έντονη έλξη που αισθάνεται. Κάθε άνθρωπος την ανάγκη αυτή την βιώνει μ έναν εντελώς δικό του τρόπο. Ενας θέλει να κάνει έρωτα με τον άνθρωπο που είναι ερωτευμένος. Αλλος νιώθει την ανάγκη να του μιλήσει για τον έρωτά του. Αλλος πάλι αρχίζει να γράφει ποιήματα. Άλλωστε ο λαός το λέει ξεκάθαρα: Ο έρωτας κι ο βήχας δεν κρύβονται. Πού οφείλεται όμως η αυθόρμητη αυτή έλξη που ονομάζουμε έρωτα; Πού την αποδίδουμε ; Ο έρωτας μπορεί να δημιουργηθεί με πολλούς τρόπους. Ας τους δούμε:

20 2 0 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση α. Οι Αισθητικές μας Προτιμήσεις Ένας από τους πρώτους παράγοντες που μπορούν να μας οδηγήσουν στο να ερωτευτούμε κάποιον είναι η αισθητική. Σκόπιμα δεν λέω η «εμφάνιση» διότι η αισθητική συμπεριλαμβάνει πολύ περισσότερα πράγματα: Η φωνή, η κίνηση και γενικά ο «αέρας» του άλλου συνθέτουν μια συνολική εικόνα η οποία μας έλκει. Βέβαια τα πράγματα εδώ είναι υποκειμενικά. Όπως λένε και οι Αμερικάνοι, «Η ομορφιά είναι στα μάτια εκείνου που τη βλέπει». Δεν καταλαβαίνω γιατί μερικοί άνθρωποι επιμένουν να θεωρούν την έλξη που προέρχεται από την αισθητική σαν κάτι ρηχό. Γιατί δηλαδή δεν θεωρούμε «ρηχό» τον άνθρωπο που στέκει εκστατικός μπροστά σ ένα άγαλμα ή σ έναν πίνακα; Τι είναι αυτά; Δεν είναι αισθητικά ερεθίσματα; Και γιατί τα συναισθήματα που μας δημιουργεί ένα έργο τέχνης τα θεωρούμε εντελώς φυσιολογικά και αποδεκτά, ενώ την έντονη έλξη που ασκεί πάνω μας η αισθητική του προσώπου ή του σώματος ενός άλλου ανθρώπου να τη θεωρούμε «κατωτέρας ποιότητος» από την έλξη που μας δημιουργεί η προσωπικότητά του; Μια έλξη, όπως και να δημιουργείται, είναι πάντα ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για να πλησιάσουμε έναν άνθρωπο. β. Η Μεταβίβαση, οι Προβολές και οι Προσδοκίες Μερικές φορές είναι δυνατόν να ερωτευτούμε έναν άνθρωπο επειδή μας θυμίζει κάποιον άλλο. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε εν γνώσει μας είτε εν αγνοία μας. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές γίνεται χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Εννοείται ότι ο άνθρωπος που μας θυμίζει είναι κάποιος προς τον οποίον έχουμε θετικά συναισθήματα. Ο Κώστας είναι φοιτητής της Μαθηματικής Σχολής. Παράλληλα με τις σπουδές του παραδίδει και ιδιαίτερα μαθήματα. Ανάμεσα στους μρθητές του είναι και η Μίρκα, η οποία βρίσκεται στην τελευταία τάξη του Λυκείου και προετοιμάζεται για τις εισαγωγικές εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Κάποια μέρα, μια συμμαθήτριά της, η Τζένη, έρχεται στο σπίτι της

21 Μ έ ρο ς Π ρώτο - ο Ε ρω τας 21 Μίρκας λίγο πριν τελειώσει το μάθημα με τον Κώστα. Τον βλέπει και πέφτει ξερή. «Κεραυνοβόλος έρωτας» που λέμε. - Μα καλά, πώς κάνεις έτσι; Αφού ούτε καν πρόλαβες να τον γνωρίσεις!, ρωτάει απορημένη η Μίρκα, η οποία, ναι μεν θεωρεί τον Κώστα συμπαθητικό, αλλά όχι και τόσο που να δικαιολογεί το μέγεθος της αντίδρασης που έχει η φίλη της. Τι έχει γίνει; Είναι απλό: Η Τζένη έχει έναν πολύ αγαπημένο ξάδελφο, τον Μανώλη, που την περνάει τρία χρόνια και τώρα σπουδάζει στο εξωτερικό. Ο Μανώλης, πέρα από την καλή του εμφάνιση, είχε και άλλα προσόντα. Ήταν εξαιρετικός αθλητής και πολύ καλός μαθητής. Μέσα στα χρόνια, ο Μανώλης έγινε ένα πρότυπο στα μάτια της ξαδέλφης του. Μάλιστα, όταν η Τζένη ήταν πέντε χρονών, έλεγε ότι όταν μεγαλώσει θα... παντρευτεί τον Μανώλη. Κατά σύμπτωση, ο Κώστας μοιάζει αρκετά στον Μανώλη. Είναι και συνομήλικός του. Κι εδώ ακριβώς έχουμε το φαινόμενο της μεταβίβασης, που οι ψυχολόγοι το έχουν εντοπίσει εδώ και πολλά χρόνια, αλλά η Μίρκα το αγνοεί κι έτσι δυσκολεύεται να εξηγήσει τον... κεραυνοβόλο έρωτα της συμμαθήτριάς της. Μ άλλα λόγια, η εξωτερική ομοιότητα του Κώστα με τον ξάδελφο της γίνεται το ερέθισμα ώστε η Τζένη να μεταβιβάσει προς τον Κώστα τα θετικά συναισθήματα που ήδη έχει για τον Μανώλη. Μάλιστα η Τζένη το αντιλαμβάνεται αυτό αλλά δεν την προβληματίζει διόλου. Ίσα-ίσα, η ομοιότητα του Κώστα προς τον ξάδελφό της είναι από τα πρώτα στοιχεία που επικαλείται όταν τον περιγράφει ενθουσιασμένη στη μητέρα της: - Αστα, μαμά. Πού να στα λέω: Γνώρισα στο σπίτι της ΜΙρκας ένα καταπληκτικό παιδί. Είναι ολόιδιος ο Μανώλης μαςι Ένα ακόμα φαινόμενο, αρκετά παρόμοιο με τη μεταβίβαση, είναι και οι προβολές: Στην περίπτωση αυτή γνωρίζουμε έναν άνθρωπ^πουυέχει ένα στοιχείο το οποίο μας αρέσει και αμέσως Γφπνταζόμπατε^ότι το στοιχςίο αυτό περιβάλλεται κι από κάπόια άλλα χαρακτηριστικά τα οποία επίσης μας αρέσουν. Δηλαδή ποοβάλλουμαμά^ω του ^διότητεςjίtou δεν είναι anapqmycqjva4xgt.

22 2 2 Ε ρω τας - Α γάπη - Ε ξάρτηση Για παράδειγμα, βλέπεις μια πολύ όμορφη γυναίκα να λυκνίζεται αισθησιακά στην πίστα ενός νυχτερινού κέντρου κι αμέσως ο νους σου αρχίζει να τη φαντάζεται σαν πολύ σεξουαλική. Μπορεί και να 'ναι. Δεν αποκλείεται όμως στο σεξ να έχει αναστολές και προβλήματα. Αιιτή την ομαδηποίηση θετικών \αοακτηοιστικών--πωΐι_ κά-, ^υυε στη ωαντασία uac. οι κοινωνικοί ιμυχηλήγοι την ονομάζριιν το φαινόυενο τηιι φωτηστάρπνηιι Το φαινόμενο αυτό είναι δυνατόν να μας οδηγήσει να ερωτευτούμε κάποιον άνθρωπο. Βέβαια, στην περίπτωση αυτή δεν ερωτευόμαστε το άτομο, αλλά τις προσδοκίες μας. Γι αυτό και όποτε κάποιος φίλος ή γνωστός μού λέει ότι γνώρισε κάποιον ή κάποιαν που με θαυμάζει σαν συγγραφέα, σχεδόν έντρομος απαντώ: - Ο Θεός να με φυλάει απ αυτούς που με θαυμάζουν! γ. Η Μεταμφιεσμένη Στέρηση Όσο περισσότερο στερημένος νιώθει ένας άνθρωπος, τόσο πιο ευάλωτος γίνεται. Ανεξάρτητα από τη μορφή που μπορεί να έχει, πιστεύω πως η στέρτ}ωχΐ_αλλοιώ^^^ Μερικές φορές ερωτευόμαστε έναν άνθρωπο μόνο και μόνο σαν αποτέλεσμα μιας παρατεταμένης στέρησης κάποιων αναγκών μας. Μια και μιλάμε για έρωτα, η στέρηση αυτή μπορεί να είναι δύο ειδών: Συναισθηματική ή σεξουαλική. Δεν αποκλείεται μάλιστα να είναι συνδυασμός και των δύο. Ας δούμε πρώτα τη συναισθηματική στέρηση: Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε ανάγκη στοργής και τρυφερότητας. Μάλιστα από μικρά παιδιά μάθαμε τις δύο αυτές ανάγκες μας να τις συνδέουμε πολύ στενά με το «χάδι». Είναι λίγο δύσκολο να βιώσουμε στοργή και τρυφερότητα από κάποιον που δεν μας αγγίζει. Γι αυτό δεν είναι τυχαίο που στην καθημερινή μας γλώσσα υπάρχουν εκφράσεις όπως «αυτός ο άνθρωπος με αγγίζει» ή «με άγγιξαν τα λόγια του». Η Στέλλα είναι εφτά χρόνια παντρεμένη με τον Απόστολο. Τα τελευταία τρία χρόνια ο άντρας της έχει πέσει με τα μούτρα στη δουλειά. Όποτε η Στέλλα τον πλησιάζει,

23 Μ έ ρ ο ς Π ρ ώ τ ο - ο Ε ρ ω τ α ς 2 3 ΙΚείνος είτε είναι κουρασμένος και θέλει να κοιμηθεί, είτε βλέπει τηλεόραση. Οι μόνες φορές που την αγγίζει είναι όταν κάνουν έρωτα. Αλλά ακόμα κι αυτό συμβαίνει αραιά και γίνεται μ έναν τόσο μονότονο τρόπο που πολύ απέχει από ΤΟ να καλύπτει τις ανάγκες της Στέλλας για συναισθηματική επαφή. Οι διάφορες προσπάθειες που έχει κάνει κατά καιρούς να εξηγήσει στον Απόστολο το πρόβλημά της, δεν έχουν καρποφορήσει. Κάθε φορά, της υπόσχεται ότι τα πράγματα θα διορθωθούν, αλλά η κατάσταση παραμένει όπως έχει. Συνεπώς η Στέλλα τα τελευταία τρία χρόνια βιώνει μια παρατεταμένη συναισθηματική στέρηση. Όπως είναι λοιπόν φυσικό, m ευ ά ^ τη. Την ίδια εποχή, η εταιρία, στην οποτα εργάζεται, αναπτύσσεται, κι έτσι στο τμήμα της Στέλλας εμφανίζεται ένας νέος συνάδελφος, ο Αντώνης, ο οποίος είναι κατά τρία χρόνια μικρότερός της. Ο Αντώνης σπούδασε στο εξωτερικό και έχει χάσει την επαφή με φίλους και γνωστούς. Αρχικά, η Στέλλα αντιμετωπίζει τον Αντώνη φιλικά. Τον κατατοπίζει στα μυστικά της δουλειάς, τον συστήνει στους άλλους συναδέλφους και γενικά έχει απέναντί του μια υποστηρικτική διάθεση. Μάλιστα, κάποια φορά που της εκμυστηρεύτηκε ότι είναι εντελώς αποκομμένος κοινωνικά, η Στέλλα προσφέρθηκε να τον συστήσει σε μια ξαδέλφη του άντρα της. Όλα κυλούσαν αρκετά ομαλά μέχρι την ημέρα που ο Αντώνης είδε τη Στέλλα δακρυσμένη. Τη ρώτησε τι έχει κι εκείνη αποφάσισε να του ξανοιχτεί. Ετσι, αμέσως μετά τη δουλειά πήγαν σε μια διπλανή καφετέρια να συζητήσουν. Νομίζω πως δεν χρειάζεται να κουράσω τον αναγνώστη με τη συνέχεια της ιστορίας. Σε λίγο καιρό η Στέλλα, χωρίς καλά-καλά να το καταλάβει, βρέθηκε ερωτευμένη με τον Αντώνη. Βέβαια χρειάζεται να τονίσουμε ότι κι ο Αντώνης ήταν από τη μεριά του συναισθηματικά ευάλωτος. Γι αυτό άλλωστε και ανταποκρίθηκε στον έρωτα της Στέλλας. Περιττό να πούμε ότι η βιωσιμότητα μιας τέτοιος σχέσης είναι αμφίβολη. Πόσο μπορούμε να βασιζόμαστε στις επιλογές που κάνουμε όταν στερούμαστε; Σίγουρα ο Αντώνης και η Στέλλα αποτελούν ο ένας μια όαση στη συναισθηματική

24 24 Ε ρω τας - Α γάπη - Ε ξάρτηση ερημιά του άλλου. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ταιριάζουν και σαν άνθρωποι. Ετσι, όταν θα έχουν πια καλυφθεί συναισθηματικά και θα έχουν ισορροπήσει, ενδέχεται να βρεθούν παγιδευμένοι σε μια σχέση που δεν εκφράζει ούτε τον ένα ούτε την άλλη. Θα μου πεις: «Και ποιό είναι το πρόβλημα; Αν ανακαλύψουν πως δεν ταιριάζουν μπορούν να χωρίσουν». Ίσως στο παράδειγμα που δώσαμε, μια τέτοια κατάληξη να μην είχε σοβαρές επιπτώσεις. Θα μπορούσε η Στέλλα να είχε κρατήσει κρυφή την εξωσυζυγική της σχέση, κι όταν θα χώριζε με τον Αντώνη «ούτε γάτα, ούτε ζημιά». Όμως αυτό που μας απασχολεί εδώ δεν είναι η συγκεκριμένη περίπτωση αλλά οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει η ερωτική έλξη, την οποία νιώθουμε προς κάποιον άνθρωπο, σαν αποτέλεσμα μιας παρατεταμένης συναισθηματικής μας στέρησης. Και μια βασική επίπτωση είναι η σύγχυση που μας προκαλεί. Υπάρχουν άνθρωποι που, σαν αποτέλεσμα μιας τέτοιας σύγχυσης, κατέληξαν να κάνουν γάμους και παιδιά. Όπως αναφέραμε πιο πριν, η στέρηση δεν είναι μόνο συναισθηματική. Μπορεί να είναι και σεξουαλική. Εδώ όμως φαίνεται πως υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, στην οποία αξίζει να αφιερώσουμε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο.

25 2. οι Άντρες, οι Γυναίκες και το Σεξ Α ρκετές γυναίκες παραπονιούνται ότι συχνά τις πλησιάζουν άντρες, οι οποίοι, ενώ στην αρχή δείχνουν πολύ ερωτευμένοι μαζί τους, μετά την πρώτη σεξουαλική επαφή, το ενδιαφέρον τους προς εκείνες πέφτει κατακόρυφα. Το παράπονο αυτό είναι αρκετά συχνό και αξίζει τον κόπο να το μελετήσουμε. Κατ αρχήν καλό θα ήταν να πούμε πως το φαινόμενο δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Συμβαίνει στις περισσότερες κοινωνίες του ευρύτερου «Δυτικού Πολιτισμού». Για παραπέρα δεν ξέρω. Αν ρωτήσουμε έναν ανθρωπολόγο πιθανόν να μπορεί να μας πληροφορήσει. Γιατί να συμβαίνει αυτό; Γιατί μερικοί από μας πλησιάζουμε μια γυναίκα και, ενώ αρχικά «στάζουμε μέλι», μετά το σεξ αρχίζουμε να... σφυρίζουμε αδιάφορα; Βγαίνω στη γειτονιά μου με το καινούργιο μου φορητό μαγνητοφωνάκι και αποφασίζω να κάνω ένα... γκάλοπ. Η απομαγνητοφώνηση μας δίνει τα εξής στοιχεία:

26 2 6 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση - Γιατί τη γυναίκα άμα δεν την παραμυθιάσεις δεν σου κάθεται εύκολα, μου λέει ο Βαγγέλης ο ταβερνιάρης μας. - Δηλαδή Βαγγέλη πρόκειται περί προσποίησης, έ ; - Σκέτη τρίπλα σου λέω. Κι ούτε που νιώθεις τίποτα από αυτά που λες. Αλλά τι να κάνεις που έτσι και τους πεις στα ίσα για ποιό σκοπό τις γουστάρεις παίρνουν δρόμο; Μόνες τους τα προκαλούν τα ψέμματα. Ας ήταν κι αυτές πιο τσίφτισες και θα ξηγιόμασταν κι εμείς πολύ πιο ντόμπρα. Ένας πιθανός λόγος λοιπόν γι αυτό το φαινόμενο είναι η προσποίηση που... αναγκάζεται να κάνει ο άντρας για να ικανοποιήσει τις σεξουαλικές του ανάγκες. Όμως ο φίλος μου ο Γιάννης, ο δικηγόρος, διαρρυγνύει τα ιμάτιά του: - Όχι, Γιώργο μου. Δεν πρόκειται για προσποίηση! Τις περισσότερες φορές τα αισθήματά μου είναι αυθεντικότατα. Έλα όμως που εξαφανίζονται αμέσως μετά το σεξ! Σάματι το θέλω που μου συμβαίνει; Τι λες; Κι εγώ δεν απογοητεύομαι; ΐνίακάρι να βρισκότανε μία να την ερωτευτώ. - Μα, απ ό,τι ξέρω, Γιάννη μου, εσύ ερωτεύεσαι συχνά. - Νομίζω, Γιώργο μου! Νομίζω! Κι όλο έξω πέφτω! Όλα πάνε καλά μέχρι τη στιγμή της εκσπερμάτωσης. Από εκεί και πέρα νιώθω τα συναισθήματά μου να «αδειάζουν» από το στέρνο μου, σαν το νερό που το ρουφά ο νεροχύτης. Είναι σαν να είσαι ψηλά και ξαφνικά πέφτεις. Κι εκείνη τη στιγμή σε πιάνει μια μελαγχολία, άλλο πράμα! Αφού μου ρχεται -αν γινότανε- να σηκωθώ, να ντυθώ και να φύγω αμέσως. Άλλο βέβαια αν, για λόγους ευγένειας, παραμένω. Όμως μου είναι αδύνατο από κει και πέρα να δεχθώ ή να δείξω ιδιαίτερη τρυφερότητα. Δεν είναι ότι δεν το θέλω. Μέσα μου είμαι πια τελείως άδειος! Με βάση τα όσα ακούσαμε ώς εδώ, δημιουργείται ένα ερώτημα: Τελικά αυτό το φαινόμενο πού οφείλεται; Σε προσποίηση των αντρών ή σε κάποια μορφή αυτο-εξαπάτησης που προέρχεται από τις περιορισμένες δυνατότητες του άντρα να καταλαβαίνει τι νιώθει; Συνεχίζω τη μικρή μου «έρευνα» και τελικά το συμπέρα

27 Μ έ ρο ς Π ρώτο - ο Ε ρό τας 27 σμα είναι ότι ισχύουν και τα δύο. Τα λόγια του Μάκη, του περίπτερά, το συνοψίζουν μια χαρά: - Και τα δύο συμβαίνουν. Άλλες φορές τις εξαπατάμε, κι άλλες εξαπατάμε τον εαυτό μας. Εκείνο όμως που αποκλείεται, είναι να συμβαίνουν ταυτόχρονα και τα δυο μαζί. Ή το ένα θα ναι ή το άλλο. - Δηλαδή Μάκη δεν υπάρχει άλλος δρόμος; Πάντα στην εξαπάτηση καταλήγουμε: - Όχι, βρε αδερφέ! Υπάρχει και το άλλο: -Δηλαδή: - Να συνεχίσεις να νιώθεις καλά μαζί της και μετά το σεξ. Τότε την έχεις κάνει λαχείο. Άμα το βρείς αυτό... παντρεύεσαι. - Εσύ έτσι παντρεύτηκες: - Αμ πώς; Αλλιώς: Βέβαια κοιτάζεις και μερικά άλλα πράγματα: Να είναι η κοπέλα καλή, κ.λπ. Αλλά αυτά έρχονται δεύτερα. Βλέπουμε λοιπόν ότι το φαινόμενο που μελετάμε οφείλεται άλλες φορές σε προσποίηση σκοπιμότητας και άλλες σε ανικανότητα του άντρα να διακρίνει ανάμεσα στη συναισθηματική και τη σεξουαλική έλξη. - Αυτό είναι εξωφρενικό!, διαμαρτύρεται η Χρυσάνθη που πουλάει τα πουλόβερ. Θέλετε να μας πείτε δηλαδή ότι δεν μπορείτε να ξεχωρίσετε πότε αγαπάτε και πότε θέλετε να γ...; Πράγματι οι γυναίκες δυσκολεύονται πολύ να το πιστέψουν αυτό. Γιατί; Διότι απλούστατα δεν τους συμβαίνει (ή συμβαίνει σπάνια). Οι γυναίκες το θεωρούν αδιανόητο να μη μπορεί ένας άνθρωπος να ξεχωρίζει τη συναισθηματική από τη σεξουαλική έλξη. Είναι σαν να τους λες ότι μπερδεύεις το πράσινο χρώμα με το κίτρινο! Έχοντας λοιπόν την ικανότητα να ξεχωρίζουν καλά τι νιώθουν για έναν άντρα, σπάνια χάνουν τα αρχικά συναισθήματα έλξης, αφού κάνουν έρωτα μαζί του. Ν απογοητευτούν σεξουαλικά μπορεί. Άλλο όμως αυτό κι άλλο εκείνο που παθαίνουμε οι άντρες. Γιατί να υπάρχει αυτή η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα;

28 28 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση Ε, λοιπόν, πιστεύω κάτι που ίσως άξιζε τον κόπο να ερευνηθεί επιστημονικά: Είναι θέμα μεταβολισμού! Τι εννοώ; Πιστεύω ότι ο τρόπος που βιώνουμε μέσα μας οι άντρες τη συναισθηματική έλξη μοιάζει πολύ με τον τρόπο που βιώνουμε τη σεξουαλική επιθυμία, Για μας δηλαδή, δεν είναι διαφορές πράσινου με κίτρινο, αλλά δύο ελαφρά διαφορετικές αποχρώσεις του ίδιου χρώματος. Συνεπώς μας είναι πολύ δύσκολο να τις ξεχωρίσουμε. Δυστυχώς, τις περισσότερες φορές τα πράγματα ξεκαθαρίζουν μόνο μετά τη σεξουαλική επαφή. Έτσι, αν η έλξη είναι μόνο σεξουαλική, τα συναισθήματα που υπήρχαν πριν το σεξ, εξαφανίζονται. Αν είναι και συναισθηματική, τότε διατηρούνται. Άντε τώρα να πείσεις μια γυναίκα ότι... εξαπατήθηκες από τα ίδια σου τα συναισθήματα και ότι δεν είχες πρόθεση να εξαπατήσεις εκείνη. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν, μερικές φορές, όντως υπάρχει και το θέμα της σκόπιμης προσποίησης που αναφέραμε πιο πάνω. Πιστεύω ότι αυτή η αδυναμία του άντρα συνεισφέρει σημαντικά στη δυσπιστία που έχουν οι γυναίκες απέναντι στο αντρικό φύλο. Με το δίκιο τους. Άλλωστε εκείνες είναι πιο διατακτικές προκειμένου να κάνουν έρωτα με κάποιον από καθαρά σεξουαλική και μόνο έλξη. Συνήθως θέλουν παράλληλα να έχουν και κάποια άλλα θετικά συναισθήματα για κείνον. Για παράδειγμα, μια έρευνα που έκαναν οι Κηοχ και Wilson στα 1981, αποκάλυψε, ότι οι δέκα στους εκατό άντρες θεωρούν αποδεκτό το «σεξ χωρίς συναίσθημα». Στις γυναίκες το ποσοστό αυτό είναι μόλις ένα στα εκατό. Επίσης, άλλες έρευνες που έχουν γίνει δείχνουν ότι οι γυναίκες δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στο συναισθηματικό περιεχόμενο μιας σεξουαλικής σχέσης, απ ό,τι οι άντρες. Βέβαια αυτά λίγο-πολύ τα γνωρίζουμε και εμπειρικά. Δεν χρειαζόμαστε να καταφύγουμε σε αναλυτική διερεύνηση της βιβλιογραφίας για να τα διαπιστώσουμε. Ξέρουμε επίσης ότι οι διαφορές αυτές οφείλονται στη διαπαιδαγώγηση και δεν έχουν καμιά σχέση με το σεξουαλικό ταμπεραμέντο των δύο

29 Μ έ ρο ς Π ρώτο - ο Ε ρο τα ς 29 φύλων. Άλλο όμως αυτό και άλλο η αδυναμία σου να ξεχωρίσεις το είδος της έλξης που νιώθεις. Πού θα μπορούσαμε άραγε ν αποδώσουμε αυτή τη σύγχυση που παθαίνουμε οι άντρες; Μήπως το γεγονός, ότι η διαπαιδαγώγηση του άντρα ενθαρρύνει την επιδίωξη σεξουαλικών εμπειριών, συμβάλλει στο να μη δίνει ο άντρας ιδιαίτερη προσοχή στο είδος των συναισθημάτων που έχει; Είναι αλήθεια ότι οι άντρες έχουμε γενικά μικρότερη επαφή με τα συναισθήματά μας, απ ό,τι οι γυναίκες. Μ άλλα λόγια τα προσέχουμε λιγότερο, καταλαβαίνουμε δυσκολότερα από τις γυναίκες τι νιώθουμε, είμαστε λιγότερο πρόθυμοι να τα εκφράσουμε και διαθέτουμε μικρότερο συναισθηματικό λεξιλόγιο απ ό,τι οι γυναίκες. Για παράδειγμα, σε μια έρευνα που έκανα ο ίδιος με 164 γυναίκες και 109 άντρες στην κλίμακα Ενδοσκόπησης (την ανάγκη που έχει ένας άνθρωπος να διερευνά τον εαυτό του και τα συναισθήματά του) οι γυναίκες είχαν σημαντικά υψηλότερο μέσο όρο από τους άντρες*. Το ερώτημα είναι κατά πόσον ο παράγοντας «διαπαιδαγώγηση» εξηγεί πλήρως το φαινόμενο. Κατά τη γνώμη μου αξίζει τον κόπο να διερευνηθεί και η βιολογική πλευρά του θέματος. Μ άλλα λόγια, τι γίνεται στο σώμα του άντρα όταν νιώθει συναισθηματική έλξη για μια γυναίκα; Υπάρχουν μετρήσιμες ορμονικές μεταβολές; Πώς συγκρίνονται αυτές με τις αντίστοιχες μεταβολές που παρουσιάζει ο άντρας όταν νιώθει μόνο σεξουαλική έλξη; Παράλληλα, τι γίνεται με τις γυναίκες στο ίδιο θέμα; Βέβαια, αν αποφασίζαμε να κάνουμε μια τέτοια έρευνα, θα διαπιστώναμε ότι παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες. Κατ αρχήν, πώς μπορούμε να ορίσουμε τις έννοιες «συναισθηματική» και «σεξουαλική» έλξη; Μετά πώς μπορούμε να γνωρίζουμε αντικειμενικά πότε ένας άνθρωπος νιώθει μόνο μία από τις δύο μορφές έλξης ή και τις δύο μαζί; Παράλληλα, Πώς μπορούμε να προκαλέσουμε τέτοιες μορφές έλξης μέσα * Η έρευνα έγινε με βάση μια μεταφρασμένη kol σταθμισμένη έκδοση του Edwars Personal Preference Schedule.

30 3 0 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση στα πλαίσια μιας έρευνας; Τέλος, ποιές είναι οι ορμονικές και άλλες βιολογικές μεταβολές που πρέπει να μετρήσουμε; Όλες όμως αυτές οι δυσκολίες είναι μια πρόκληση στη δημιουργικότητα του ερευνητή. Άλλοι ερευνητές αποθαρρύνονται και άλλοι συναρπάζονται. Ίσως αναρωτιέται ο αναγνώστης: «Καλά, οι άντρες μπερδεύουν τη συναισθηματική με τη σεξουαλική έλξη. Οι γυναίκες δεν έχουν κάποια αντίστοιχη δυσκολία;». Έχω μια υπόνοια; Φαίνεται πως και οι γυναίκες κάπου μπερδεύουν μέσα τους το... πράσινο με το κίτρινο. Μπορεί να μη συγχέουν τη σεξουαλική με τη συναισθηματική έλξη, αλλά δεν είμαι τόσο σίγουρος αν μπορούν να ξεχωρίζουν πάντα τη σεξουαλική πείνα από την άλλη πείνα, τη στομαχική! Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, υπάρχει ένα ποσοστό γυναικών που, όταν τους λείπει το σεξ, το ρίχνουν στο... φαγητό. Θέμα μεταβολισμού; Δεν ξέρω. Ας αναλάβουν οι ερευνητές να το απαντήσουν. Βέβαια δεν είναι μόνον αυτή η διαφορά που κάνει δύσκολη την ερωτική μας ζωή. Πρέπει να λάβουμε επίσης υπόψη μας και τις διαφορές που έχουν οι άντρες από τις γυναίκες όσον αφορά στην ηθική θεώρηση του σεξ. Το επόμενο κεφάλαιο ασχολείται μ αυτό ακριβώς το θέμα.

31 5. το Σύνδρομο του... ΜετρψτΙ Δ εν λέω. Τά τελευταία χρόνια το μορφωτικό μας επίπεδο, όσον αφορά στην ψυχολογία, έχει ανέβει κάπως. Όσο αυστηρά και να θέλεις να βλέπεις τα πράγματα, αυτό είναι δύσκολο να το αμφισβητήσεις. Θέλεις με τα ψυχολογικά βιβλία που κυκλοφόρησαν την τελευταία εικοσαετία, θέλεις με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, θέλεις ακόμα και με την αύξηση των ατόμων που ασχολούνται με τρ επάγγελμα του ψυχολόγου, ο σημερινός μέσος Έλληνας είναι ψυχολογικά πιο ευαισθητοποιημένος από τόν Έλληνα της προηγούμενης εικοσαετίας. Κάποτε, προκειμένου να γραφτώ στα φορολογικά μητρώα, με υποχρέωσαν να ασφαλιστώ στο ΤΕΒΕ, δηλαδή το Ταμείο Επαγγελματιών Βιοτεχνών Ελλάδας (για όσους δεν ΤΟ γνωρίζουν, εκεί ασφαλίζονται οι ψυχολόγοι στη χώρα μαςι). Όταν είπα στον υπάλληλο ότι είμαι ψυχολόγος, εκείνος με ρώτησε: «Δηλαδή μέντιουμ;». Θέλω να πιστεύω ότι σήμερα το φαινόμενο αυτό μπορεί μεν να συναντιέται ακόμα, αλλά σε πολύ μικρότερο ποσοστό.

32 32 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση Ιδίως στα αστικά κέντρα υπάρχει μια σημαντική μερίδα ανθρώπων οι οποίοι ενδιαφέρονται αρκετά για την ψυχολογία. Διαβάζουν, παρακολουθούν διαλέξεις και σεμινάρια, συζητούν, ψάχνουν και ψάχνονται. Δεν θα ταν μάλιστα υπερβολή να πω, πως οι... ψυχολογικές συζητήσεις στην εποχή μας ίσως είναι συχνότερες από οποιοδήποτε άλλο είδος. Ιδιαίτερα μάλιστα αν σκεφτούμε ότι κάθε συζήτηση που αναφέρεται στις ανθρώπινες σχέσεις ανήκει λίγο-πολύ στον ψυχολογικό χώρο. Έτσι, με αυτή την αύξηση της ψυχολογικής ευαισθητοποίησης, λέξεις και ψυχολογικοί όροι, όπως το «άλυτο Οιδιπόδειο», το «κόμπλεξ κατωτερότητας», το «άγχος» και η «ανασφάλεια», έχουν γίνει μέρος του καθημερινού μας λεξιλόγιου. Όπως και να το κάνουμε λοιπόν, ο σημερινός Έλληνας είναι ψυχολογικά πιο ευαισθητοποιημένος από παλιά. Από την άλλη, αν μας πάρεις έναν-ένα και ψάξεις το γενεαλογικό μας δέντρο -από πού κρατάει η σκούφια μας δηλαδή- όλο και θα καταλήξεις σε κάποιον αγρότη, κάποιον κτηνοτρόφο ή κάποιον νησιώτη ψαρά. Μάλιστα,δεν χρειάζεται να πας και πολύ πίσω. Πενήντα χρόνια φτάνουν. Συνεπώς, όσο και να χουμε γίνει ψυχολογικά ενήμεροι, στο βάθος δεν παύουμε να κουβαλάμε τις παραδοσιακές μας καταβολές. Ειδικά στο χώρο των απόψεων και των ηθικών αξιών, υπάρχουν μέσα μας τόσο βαθιά ριζωμένα στοιχεία, που είναι πολύ δύσκολο να τα ξεπεράσουμε μόνο και μόνο επειδή διαβάσαμε πέντε ψυχολογικά βιβλία. Το αποτέλεσμα είναι μια αντιφατική συμπεριφορά, η οποία συχνά δημιουργεί κωμικοτραγικά φαινόμενα: - Ο ένας διατυμπανίζει ότι πιστεύει στην κατάργηση της σεξουαλικής αποκλειστικότητας και παράλληλα, αν συμβεί να «απιστήσει» η σύντροφός του, πέφτει να πεθάνει. (Βέβαια είναι πρόοδος το ότι δεν... πεθαίνει τη σύντροφό του). - Η άλλη διαβάζει ότι το ξύλο δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να διδάξεις πειθαρχία στο παιδί, αλλά το μόνο που καταφέρνει είναι ν αποκτήσει ενοχές μια και εξακολου

33 Μ έ ρ ο ς Π ρ ώ τ ο - ο Ε ρ ω τ α ς 3 3 θεί -όποτε στριμώχνεται- να καταφεύγει στην... «αγία ί,ράβδο». Θα λεγε κανείς ότι στη νέα γενιά τα πράγματα έχουν ]ΐ3Λλάξει, αλλά κι εκεί οι ουσιαστικές αλλαγές είναι πολύ λιγό- ^ϊερες απ ό,τι φανταζόμαστε. Για παράδειγμα, δεν είναι λίγοι 'ρι σημερινοί νεαροί που εξακολουθούν να θέλουν την κοπέλα τους «παρθένα». Από την άλλη, οι κοπελιές μπορεί να μην περιμένουν να παντρευτούν για να κάνουν έρωτα (ούτε οι μαμάδες τους περίμεναν, απλώς τους λένε ότι περίμεναν), αλλά εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο «αύξων αριθμός» των αντρών με τους οποίους έχουν συνδεθεί ερωτικά, αποτελεί μέτρο της... ηθικής τους. Αυτό μου αρέσει να το λέω «το σύνδρομο του μετρητή» και αξίζει τον κόπο να το δούμε λίγο: Φαίνεται πως αρκετές «σύγχρονες» Ελληνίδες πιστεύουν ότι έχουν κάποιο μετρητή, ο οποίος με κάθε καινούργιο άντρα αυξάνει τις μονάδες. Σύμφωνα με αυτές τις κοπέλες, αν έχεις κάνει έρωτα με δύο άντρες είναι «ηθικότερο» από ΤΟ να έχεις κάνει με τρεις. Με τρείς είναι «ηθικότερο» απ ό,τι με τέσσερεις, και... πάει λέγοντας. Έτσι κι ο αριθμός γίνει διψήφιος, άστα να πάνε... Αυτό δεν σημαίνει ότι και οι άντρες δεν έχουν κι αυτοί τον μετρητή τους. Μόνο που λειτουργεί διαφορετικά μια και, στην προκειμένη περίπτωση, δεν μπαίνει θέμα ηθικής: Η σκηνή σε μια θερινή καφετέρια. Συζήτηση ανάμεσα σε δυο δεκαοχτάρηδες. Εγώ έχω στήσει αυτί (διακριτικά) : - Με πόσες έχεις πάει μέχρι τώρα, ρε; Ο άλλος μένει για λίγο σιωπηλός. Μετράει με τα δάχτυλα. - Με εφτά. - Τι λες, ρε μπαγάσα ; Τόσες πολλές! Εγώ μόνο με μία. - Ε, κι εγώ με δύο έχω πάει. Οι άλλες πέντε ήταν πληρωμένες. - Α, κάτσε. Αν μετράμε και τις πουτάνες τότε κι εγώ έχω Πάει με...(αρχίζει κι αυτός με τη σειρά του το μέτρημα), με έξη. Δηλαδή πέντε πουτάνες και μία «κανονική». Εδώ το «σύνδρομο του μετρητή» παίρνει άλλη μορφή,

34 3 4 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση αντίθετη απ ό,τι στις γυναίκες. Ενώ στη μία περίπτωση ο αύξων αριθμός είναι μέτρο της... ηθικής υπόστασης μιας γυναίκας, στην άλλη ο αριθμός αυτός γίνεται μέτρο καταξίωσης του αντρισμού. Έτσι, όσο πιο μεγάλος ο αριθμός, τόσο πιο καλά. Φαίνεται ότι αυτά που μας λενε οι γονείς μας για τις σχέσεις μας με το άλλο φύλο, καταλήγουν σαν μια μαγνητοταινία μέσα στο κεφάλι μας, η οποία αρχίζει να παίζει αυτόματα από τη στιγμή που ξεκινά το φλερτ. Στη γυναίκα η μαγνητοταινία λέει: «Πρόσεχε μη σε πηδήξει... μη σε πηδήξει... μη σε πηδήξει». Στον άντρα η εγγραφή είναι: «Πρόσεχε μη σε τυλίξει... μη σε τυλίξει... μη σε τυλίξει». Άντε από κει και πέρα να τα βρούμε μεταξύ μας... Πώς να γίνει κάτι τέτοιο όταν από την αρχή ξεκινάμε με μια αμοιβαία καχυποψία και δυσπιστία; Μια από τις συνέπειες αυτής της προκατάληψης είναι ότι, οι περισσότεροι από μας αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους να είναι χωρισμένοι σε δύο μεγάλα αντιμαχόμενα στρατόπεδα; Το ένα είναι των «αντρών» και το άλλο των «γυναικών». Έτσι, ακόμα και χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς που δεν έχουν καμία σχέση με τη διαφορά των δύο φύλων, ακούμε να αποδίδονται στην αντρική ή τη γυναικεία... φύση. Ένα παράδειγμα: Η Ελένη δεν κρατά μια υπόσχεση που έδωσε στον Μάκη. Εκείνος, αντί να πει «η Ελένη δεν κράτησε το λόγο της», λέει «οι γυναίκες δεν έχουν λόγο». Λες και δεν υπάρχουν άντρες που είναι ασυνεπείς στις υποσχέσεις τους. Άλλο παράδειγμα: Αποκαλύπτει ο Θόδωρος ένα μυστικό που του εμπιστεύτηκε η Πόπη. Εκείνη καταλήγει στο συμπέρασμα: «Δεν είναι νά χεις εμπιστοσύνη στους άντρες». Σαν να μην υπάρχουν δηλαδή γυναίκες που δεν μπορούν να κρατήσουν μυστικά. Όσο θ αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους με τα στερεότυπα «άντρες-γυναίκες», τόσο θα δυσκολευόμαστε να δημιουργήσουμε σχέσεις που να βασίζονται στην εμπιστοσύνη. Μάλιστα, άμα το καλοσκεφτείς, υπάρχει το εξής παράδοξο:

35 Μ έρος Πρώτο - ο Ερωτας 35 Από τη μια θέλουμε ένα σύντροφο από το άλλο φύλο και από την άλλη βλέπουμε το άλλο φύλο με καχυποψία! Μ άλλα λόγια ψάχνουμε να εμπιστευτούμε έναν άνθρωπο μέσα από το «στρατόπεδο» των ανθρώπων που μάθαμε να μην εμπιστευόμαστε! Αυτό και μόνο αρκεί για να καταλάβουμε πόσο αντιφατικό μπορεί να είναι το υπόβαθρο μιας σχέσης, πριν καλά-καλά αρχίσει να υπάρχει. Φαίνεται λοιπόν πως ένα από τα πρώτα βήματα που χρειάζεται να κάνουμε ώστε να γεφυρώσουμε το χάσμα που χωρίζει τα δύο φύλα, είναι να πάψουμε να χωρίζουμε τους ανθρώπους σε «άντρες» και «γυναίκες», σε ό,τι αφορά στην προσωπικότητα και τη συμπεριφορά. Δεν υπάρχουν «άντρες» και «γυναίκες». Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν και προτερήματα και κουσούρια. Ό λο ι. Όσο θα είμαστε απρόθυμοι να το δεχτούμε αυτό, οι σχέσεις των δύο φύλων θα βασίζονται στην αμοιβαία δυσπιστία και τον ανταγωνισμό. α. Οι Πραγματικές Διαφορές Αν θέλουμε να εντοπίσουμε τις αντικειμενικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα δύο φύλα, θα χρειαστεί να στραφούμε στη βιολογική μας υπόσταση και να δούμε πώς επιδρά στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας. Η πρώτη βασική διαφορά που εντοπίζουμε είναι η εγκυμοσύνη. Από την ίδια τη φύση των πραγμάτων η σεξουαλική πράξη είναι για τον άντρα μια μορφή εκτόνωσης χωρίς βιολογικές συνέπειες. Για τη γυναίκα όμως το σεξ μπορεί να καταλήξει σε μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη με συνέπειες για όλη την υπόλοιπη ζωή της. Συνεπώς δεν μπορεί να είναι σεξουαλικά τόσο ελεύθερη και ανέμελη όσο ο άντρας. Επίσης, στην περίπτωση μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, ο άντρας έχει τη λύση της... φυγής. Το βάζει στα πόδια. Εξαφανίζεται. Η γυναίκα δεν μπορεί να ξεφύγει από τις συνέπειες μιας σεξουαλικής πράξης μια και τις κουβαλά μέσα στο ίδιο της το σώμα. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν έχει ακούσει ότι

36 3 6 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση Ο τοκετός συνοδεύεται από ισχυρούς πόνους και ταυτόχρονα μπορεί να βάλει σε κίνδυνο τη ζωή της. Ένα δεύτερο σημείο στο οποίο διαφέρουν σημαντικά τα δύο φύλα είναι το φαινόμενο της περιόδου. Η ωορηξία και η έμμηνος ρύση απαιτούν ορμονικές μεταβολές οι οποίες σε κάποιο βαθμό επηρεάζουν και τη συναισθηματική διάθεση της γυναίκας. Στους άντρες δεν υπάρχει κάποια ανάλογη βιολογική αναγκαιότητα που να επιβάλλει ορμονικές μεταβολές. Συνεπώς οι ορμονικές λειτουργίες των αντρών είναι σχετικά πιο σταθερές. Θα ήταν όμως αφελές να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι «ο άντρας είναι συναισθηματικά πιο σταθερός από τη γυναίκα». Οι γυναίκες που η ψυχική τους διάθεση επηρεάζεται δραματικά από τις ορμονικές μεταβολές τους, αποτελούν ένα μικρό ποσοστό του γυναικείου πληθυσμού*. Στις υπόλοιπες οι συναισθηματικές διακυμάνσεις δεν διαφέρουν από των αντρών και είναι περισσότερο θέμα προσωπικότητας παρά θέμα ορμονικών μεταβολών. Εν τούτοις αυτή η ορμονική διαφορά δεν παύει να είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που δεν είναι δυνατόν να την αγνοήσουμε και να προσποιηθούμε ότι δεν υπάρχει. Μια ακόμα διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα, η οποία έχει και πάλι να κάνει με την τεκνοποίηση, είναι η μητρότητα. Εδώ μάλιστα οι διαφορές της γυναίκας με τον άντρα είναι δύο: α. Ο άντρας μπορεί να τεκνοποιήσει σε οποιαδήποτε ηλικία ενώ η γυναίκα πιέζεται από τα χρονικά όρια που της θέτει η κλιμακτήριος. Αυτό είναι φυσικό να της δημιουργεί μια πίεση και να την οδηγεί να έχει μια διαφορετική στάση απέναντι στην τεκνοποίηση από ό,τι ο άντρας. * Μάλιστα η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία, στο Αναθεωρημένο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο του 1987, στις Διαταραχές της Προσωπικότητας έχει συμπεριλάβει δοκιμαστικά μια διαγνωστική κατηγορία που έχει σχέση με αυτές ακριβώς τις γυναίκες. Την κατηγορία αυτή την ονομάζει Late Lutheal Phase Dysphoric Disorder, που σημαίνει Διαταραχή Δυσφορίας της Τελευταίας Λουθιακής Φάσης.

37 Μ έ ρο ς Π ρώτο - ο Ε ρω τας 37 β. Μια και η γέννηση ενός παιδιού είναι για τη γυναίκα μια βιολογική διαδικασία, είναι πολύ εύκολο να καταλάβουμε πώς γίνεται και ένα μεγάλο ποσοστό από τις γυναίκες που δεν κατάφεραν να αποκτήσουν παιδί νιώθουν βιολογικά «μη ολοκληρωμένες». Μάλιστα η αίσθηση αυτή εντείνεται καθώς η γυναίκα πλησιάζει στην κλιμακτήριο και τα χρονικά της περιθώρια στενεύουν. Από κει και πέρα είναι δύσκολο η συμπεριφορά μιας γυναίκας να παραμείνει ανεπηρέαστη από μια τέτοια αίσθηση*. Τέλος έχουμε και τη διαφορά της στύσης. Ο άντρας προκειμένου να λειτουργήσει σεξουαλικά πρέπει να έχει στύοη. Το γεγονός αυτό του προκαλεί, αναπόφευκτα, το λεγόμενο «άγχος απόδοσης». Η γυναίκα δεν αντιμετωπίζει τέτοιο πρόβλημα. Ακόμα κι όταν δεν έχει επαρκή διέγερση, σωματικά είναι σε θέση ν ανταπεξέλθει στη σεξουαλική πράξη σχεδόν οποιαδήποτε στιγμή**. Για τον άντρα κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, όπως είναι επίσης αδύνατο να κρύψει τη σεξουαλική του ανικανότητα, αν και όταν αυτή του προκύπτει. Το αποτέλεσμα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο το οποίο μελετάμε στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο. * Στο σημείο αυτό δεν έχει σημασία αν «καλώς» ή «κακώς» η γυναίκα νιώθει «μη-ολοκληρωμένη» βιολογικά αν δεν έχει κάνει ένα παιδί. Ο σκοπός μας εδώ είναι να καταγράψουμε τις αντικειμενικές διαφορές των δύο φύλων και όχι να τις σχολιάσουμε. ** Ά ν η γυναίκα δεν είχε αυτή τη δυνατότητα, δεν θα υπήρχε το επάγγελμα της πόρνης.

38 4. το Τρίτο Στάδιο και ο Κίνδυνος Ανιχανότψας Κ άποτε, βαρέθηκα ν ακούω επισκέπτες μου να παραπονιούνται για τις δυσκολίες που έχουν στο φλερτ, κι αποφάσισα να κάνω ένα σεμινάριο με θέμα «Κοινωνικές Ικανότητες και Φλέρτ». Αθρόα η συμμετοχή. Το σεμινάριο επαναλήφθηκε άλλες δύο φορές. Έτσι, το παρακολούθησαν πάνω από εκατό άτομα. Ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο ήταν το εξής: Στις ηλικίες από δεκαοχτώ έως εικοσιπέντε, οι οχτώ στους δέκα που συμμετείχαν ήταν άντρες, ενώ στις ηλικίες από τριανταπέντε έως σαρανταπέντε συνέβαινε το αντίστροφο. Τα εφτά στα δέκα άτομα ήταν γυναίκες! Για να μην υπάρχει μάλιστα καμιά αμφιβολία, αναφέρω ενδεικτικά ότι σε κανένα άλλο από τα σεμινάριά μου δεν έχει παρατηρηθεί τέτοιο φαινόμενο. Γιατί να συμβαίνει αυτό; Νομίζω πως το θέμα έχει να κάνει με το νόμο «προσφοράς και ζήτησης». Είναι δηλαδή περισσότερο... οικονομικό παρά κοινωνιολογικό φαινόμενο:

39 Μ έ ρο ς Π ρώτο - ο Ε ρω τας 3 9 Όσο οι γυναίκες είναι νέες, βρίσκονται στη «ζήτηση». Τι να τις κάνουν λοιπόν τις γνώσεις στο φλερτ; Δεν τις χρειάζονται. Έτσι κι αλλιώς το βάρος της πρωτοβουλίας στο πλησίασμα το επωμίζονται οι άντρες. Η δουλειά των γυναικών είναι σχετικά εύκολη. Το μόνο που έχουν να κάνουν είναι, είτε να δεχθούν την πρόταση του άντρα, είτε να την απορρίψουν. Δεν είναι υποχρεωμένες να πάρουν πρωτοβουλίες. Συνεπώς, κι αν ακόμα έχουν πρόβλημα στο φλέρτ, δεν τους δίνεται η ευκαιρία να το ανακαλύψουν. Καθώς όμως μεγαλώνουν και σταδιακά η ζήτηση μειώνεται, ανακαλύπτουν πως είναι πια καιρός «να πάει ο Μωάμεθ στο βουνό», μια και το βουνό, τώρα τελευταία, σταμάτησε να έρχεται από μόνο του. Έτσι ανασκουμπώνονται και βγαίνουν στη γύρα. Κι εκεί, άλλες τα πάνε καλά κι άλλες τα βρίσκουν «μπαστούνια». Να λοιπόν γιατί στο σεμινάριο του φλέρτ, στις μεγάλες ηλικίες η πλειοψηφία ήταν γυναίκες. Από την άλλη, οι άντρες στις μικρές ηλικίες, δεν έχουν μόνο το βάρος της πρωτοβουλίας. Είναι και κάτι ακόμα: Οι περισσότερες κοπελιές ανάμεσα στα δεκαοχτώ και εικοσιπέντε συνήθως διαλέγουν μεγαλύτερους άντρες. Έτσι, οι διαθέσιμες γυναίκες για τους νέους άντρες είναι λιγότερες και, συνεπώς, ο ανταγωνισμός αρκετά σκληρός. Γι αυτό και στους νέους γίνεται επιτακτική η ανάγκη να έχουν άνεση στο φλέρτ. Δεν μας εκπλήσσει λοιπόν που, σ ένα σεμινάριο με θέμα το φλέρτ, στις μικρές ηλικίες, η πλειοψηφία των συμ- Ιίετεχόντων ήταν άντρες. Με βάση όσα είπαμε ως εδώ, μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι ο άντρας όσο μικρότερος είναι τόσο λιγότεί)α περιθώρια εκλογής σεξουαλικού συντρόφου έχει. Συνεπώς, είναι και πιο στερημένος σεξουαλικά απ ό,τι σε μεγαλύτερες ηλικίες. Το φαινόμενο αυτό κάνει τους άντρες να περνούν από τρία στάδια, σχετικά με τα κριτήρια που έχουν, προκειμένου να κάνουν έρωτα με μια γυναίκα: α. Το στάδιο της Διαθεσιμότητας. β. Το στάδιο της Αισθητικής. γ. Το στάδιο της Επιθυμίας.

40 4 0 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση Στο πρώτο στάδιο, της Διαθεσιμότητας, το κριτήριο, προκειμένου να κάνουμε έρωτα με μια γυναίκα, είναι απλά και μόνον ένα: Να είναι διαθέσιμη. Δηλαδή να μας θέλει. Άπαξ και μας θέλει, όλα τ άλλα περιττεύουν. Μια και το στάδιο αυτό είναι αποτέλεσμα σεξουαλικής στέρησης, συνήθως εμφανίζεται στα πρώτα χρόνια της αντρικής νεότητας. Αν θέλουμε να μιλήσουμε με νούμερα, τις ηλικίες αυτές θα πρέπει να τις τοποθετήσουμε ανάμεσα στα δεκαπέντε και εικοσιπέντε περίπου. Η νοοτροπία αυτού του σταδίου συνοψίζεται θαυμάσια στις δύο παρακάτω «λαικο-εφηβικές» εκφράσεις: - Αν δεν σου αρέσει η φάτσα της, κάλυψέ την με μια σημαία και... κάντο για την πατρίδα. - Της λυχνίας σβησούσης, πάσα γυνή Λουίζα. Βέβαια, υπάρχουν και άντρες 40 και 50 ετών που ακόμα διανύουν το πρώτο στάδιο, αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία... Και περνάμε στο δεύτερο στάδιο, όπου τα κριτήρια του άντρα, προκειμένου να κάνει έρωτα με μια γυναίκα, αυξάνονται από ένα σε δύο. Τώρα, δεν αρκεί να είναι διαθέσιμη. Χρειάζεται να του αρέσει και αισθητικά. Γι αυτό άλλωστε το στάδιο αυτό ονομάζεται της Αισθητικής. Εδώ, καθώς ο άντρας έχει αρχίσει κάπως να καλύπτει τη σεξουαλική του στέρηση, γίνεται πιο εκλεκτικός. Συνεπώς η απλή «διαθεσιμότητα» δίνει σταδιακά τη θέση της στην «εκλεκτικότητα». Είναι αρκετά δύσκολο να προσδιορίσει κανείς τις ηλικίες που καλύπτει το δεύτερο στάδιο. Το δύσκολο εδώ δεν είναι να βρείς την ηλικία «έναρξης» αλλά την ηλικία «λήξης». Για να πας από το πρώτο στάδιο στο δεύτερο απαιτούνται λίγες εμπειρίες. Γ ια να πας όμως από το δεύτερο στάδιο στο τρίτο χρειάζονται πολύ περισσότερα: Από τη μια, ίσως απαιτούνται περισσότερες εμπειρίες και από την άλλη, χρειάζεται μια ριζική αλλαγή στον τρόπο που ο άντρας βλέπει τη γυναίκα και το σεξ. Έτσι, ενώ την ηλικία έναρξης μπορούμε να την τοποθετήσουμε γύρω στα εικοσιπέντε, την ηλικία λήξης (που σημαίνει και την έναρξη του τρίτου σταδίου) είναι αδύνατο να την προσδιορίσουμε. Δεν θα ταν υπερβολή αν ισχυριζόμουν ότι

41 Μ έρο ς Π ρώτο - ο Ε ρωτας 41 το εβδομήντα στα εκατό των αντρών μένει για πάντα στο δεύτερο στάδιο. (Δεν αποκλείεται μάλιστα από μια ηλικία και πέρα να επιστρέφει και πάλι στο πρώτο στάδιο). Συνεπώς, πώς να προσδιορίσουμε την ηλικία λήξης; Πάντως μου φαίνεται λίγο δύσκολο να είναι κάτω από τα τριανταπέντε. Κι ερχόμαστε τώρα στο τρίτο στάδιο που, για τους περισσότερους άντρες, είναι... θεωρητικό. Λίγοι τυχεροί καταφέρνουν να φτάσουν ώς εδώ. Περίπου ένας στους πέντε. Αυτό συμβαίνει διότι ανάμεσα στις ηλικίες των εικοσιπέντε και τριανταπέντε, οι περισσότεροι άντρες έχουν πια παντρευτεί. Έτσι μειώνονται οι δυνατότητες για αύξηση των ερωτικών εμπειριών, που ενδεχόμενα απαιτούνται, προκειμένου να αντιμετωπίζουν τη γυναίκα λιγότερο επιφανειακά. Γι αυτό και τους άντρες του τρίτου σταδίου θα πρέπει να τους αναζητήσουμε ανάμεσα στους ανύπαντρους, τους χωρισμένους ή τους παντρεμένους που δεν είναι και τόσο πολύ... παντρεμένοι όσον αφορά στη σεξουαλική αποκλειστικότητα που παρέχουν στη σύζυγό τους. Στο στάδιο αυτό, τα κριτήρια για να κάνεις έρωτα με μια γυναίκα είναι τρία: α. Να είναι διαθέσιμη, β. Να σου αρέσει αισθητικά. γ. Να θέλειςΐ Να έχεις δηλαδή τη διάθεση, την επιθυμία να κάνεις έρωτα. Άμα το καλοσκεφτείς, είναι τραγικό να πρέπει ο άντρας να έχει περάσει τη μισή ζωή του, ώστε -προκειμένου να κάνει έρωτα- ν αρχίσει να λαμβάνει υπόψη του και την επιθυμία του. Μέχρι τότε, και όσο βρίσκεται στο δεύτερο στάδιο, 'ύπαξ και μια γυναίκα που του αρέσει είναι διαθέσιμη, εκείνος Ορμάει. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα για τον άντρα που έχει μπει στο τρίτο στάδιο. Αυτός είναι αρκετά χορτάτος. Συνε- ηώς η διαθεσιμότητα της γυναίκας και η αισθητική της ποιότητα δεν είναι αρκετά, ώστε να τον κάνουν ν ανταποκριθεί. Τι αυτό, το τρίτο στάδιο το λέμε της Επιθυμίας. Διότι, για να λειτουργήσει ο άντρας πρέπει να έχει -τη δεδομένη χρο

42 4 2 Ε ρωτας - Α γάπη - Ε ξάρτηση νική στιγμή- και την ανάλογη επιθυμία. Αλλιώς δεν γίνεται τίποτα. Ειδικά η μετάβαση από το δεύτερο στάδιο στο τρίτο εμπεριέχει ένα σοβαρό κίνδυνο; ΐνίπορεί ο άντρας να παρουσιάσει φαινόμενα σεξουαλικής ανικανότητας! Πώς μπορεί να συμβεί αυτό; Ας το δούμε αναλυτικά, μέσα από ένα παράδειγμα: Ο Αλέξης είναι στα τριανταεφτά του χρόνια. Είχε κάνει ένα γάμο στα τριανταένα που κράτησε δύο χρόνια, κι από τότε ζει μόνος. Πέρα από την καλή εμφάνιση που διαθέτει, είναι και αρκετά χαρισματικός άντρας. Παράλληλα, το επάγγελμά του τον φέρνει καθημερινά σε επαφή με αρκετό κόσμο. Διευθύνει το τμήμα δημοσίων σχέσεων μιας διαφημιστικής εταιρίας. Έτσι έχει πολλές εμπειρίες με γυναίκες, με αποτέλεσμα να βρίσκεται στη μεταβατική φάση από το δεύτερο στο τρίτο στάδιο. (Βέβαια αυτό το ξέρουμε εμείς. Ο ίδιος ο Αλέξης δεν το γνωρίζει ακόμα. Απ ό,τι θα δούμε παρακάτω, θα το... ανακαλύψει μ έναν αρκετά οδυνηρό, για κείνον, τρόπο.) Γνωρίζει που λες την Αμαλία, μια πολύ εντυπωσιακή και αξιόλογη γυναίκα γύρω στα τριάντα, η οποία τον ερωτεύεται με την πρώτη. Συμβαίνει κι ο Αλέξης να έλκεται πολύ από εκείνη και, πολύ σύντομα, κανονίζουν να βγούν ένα βράδυ μαζί. Πηγαίνουν λοιπόν σ ένα μπαράκι. Ο Αλέξης έχει περάσει μια κουραστική μέρα, κι αν ήταν οποιαδήποτε άλλη γυναίκα, θα προτιμούσε να είχε αναβάλει το ραντεβού και να πάει για ύπνο. Επειδή όμως η Αμαλία του άρεσε πολύ, πήγε. Η βραδιά κυλούσε ευχάριστα. Είχαν πιεί και τα ποτά τους, ήταν κι η κοπελιά να την πιείς στο ποτήρι, υπήρχε κι ένα ζεστό κλίμα ανάμεσά τους κι έτσι ο Αλέξης είχε μισο-ξεχάσει την κούρασή του. Η Αμαλίτσα όμως ήταν από εκείνα τα σπάνια «παιδιά», που όταν θέλουν κάτι απλώνουν το χεράκι τους και το παίρνουν, ί^ια και τον ήθελε πολύ, κάποια στιγμή, του έριξε τη «βόμβα»: - Ξέρεις τι θέλω τώρα; τον ρώτησε αινιγματικά. - Τι; ρώτησε κι αυτός με ανάλογο ύφος. - Να πάμε σπίτι σου.