ρ. Α. ΚΩΤΣΟΠΟΥΛΟΥ, Φωνολογική Ανάπτυξη & ιαταραχές ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΟΜΙΛΙΑΣ

Transcript

1 ΕΝΟΤΗΤΑ 5 η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΟΜΙΛΙΑΣ ιαταραχές άρθρωσης οργανικού τύπου Κρανιοπροσωπικές ιαµαρτίες ιαταραχές εξαιτίας κρανιοπροσωπικών διαµαρτιών κατά την διάπλαση, οι οποίες συνήθως είναι παρούσες σε διάφορα σύνδροµα και συνυπάρχουν συχνά µε βαρηκοΐα και νοητική υστέρηση. Στις κρανιοπροσωπικές διαµαρτίες η έµφαση στο χειρισµό του περιστατικού είναι στη χειρουργική παρέµβαση. Θεραπεία άρθρωσης γίνεται σε διάφορα στάδια σε στενή συνεργασία µε τους χειρούργους ιατρούς και την οµάδα αντιµετώπισης των περιστατικών αυτών. Σχιστίες Χειρουργική επέµβαση. Πλαστικές επεµβάσεις σε διάφορες ηλικίες. Απαιτείται αντιµετώπιση από οµάδα ειδικών αµέσως µετά τη διάγνωση. Νευρολογικές διαταραχές υσαρθρία Η διάγνωση της εξελικτικής δυσαρθρίας είναι δυσχερής σε πολύ µικρή ηλικία. Συνήθως υπάρχουν δυσκολίες στην αναπνοή, παραγωγή φωνής, αντήχηση (ρινολαλία) και άρθρωση. Συχνά συνοδεύεται από σιελόρροια. Υπάρχουν κλινικές για την αντιµετώπιση της σιελόρροιας (απλή σχετικά χειρουργική επέµβαση). Στη δυσαρθρία η θεραπεία αρχίζει αµέσως µετά τη διάγνωση. Όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα, ούτως ώστε να µη εδραιωθούν λανθασµένες κινήσεις και να εκµεταλλευτούµε την πλαστικότητα του εγκεφάλου. Οι ασκήσεις άρθρωσης στα µεγαλύτερα παιδιά θα πρέπει να γίνεται σε λέξεις και όχι συλλαβές ή ψευδολέξεις ώστε να αξιοποιείται και η σηµασιολογική διάσταση της λέξης. Στα µικρά παιδιά η εξάσκηση γίνεται σύµφωνα µε την φυσιολογική φωνολογική εξέλιξη και την κινητική ικανότητα άρθρωσης. Εξειδικευµένη µέθοδος αντιµετώπισης της δυσαρθρίας αποτελεί η BOBATH

2 Θεραπεία διαταραχών άρθρωσης λειτουργικού τύπου Συνήθως αφορά την λανθασµένη προφορά ορισµένων µόνο φωνηµάτων. Πρωταρχική σηµασία στην αντιµετώπιση των λειτουργικών δυσκολιών άρθρωσης έχει η συστηµατική διδαχή του φωνήµατος. Ξεκινάµε πάντα µε ασκήσεις στην ικανότητα αντίληψης των βασικών χαρακτηριστικών του φωνήµατος που το παιδί παράγει λανθασµένα και συνεχίζουµε µε την παραγωγή. Αντίληψη Φωνηµάτων Αποµόνωση του ήχου, αναγνώριση του ήχου, διάκριση (µεταξύ του σωστού και του λάθους). Παραγωγή Φωνηµάτων Εξήγηση µε διαγράµµατα, µπροστά στον καθρέφτη, µε παραδείγµατα και πάντοτε ανάλογα µε το νοητικό επίπεδο του παιδιού το πώς παράγουµε το συγκεκριµένο φώνηµα (φωνητική τοποθέτηση). Χρήση εργαλείων (γλωσσοπίεστρα, καλαµάκια, ειδικά εργαλεία (σουδάκια) κλπ.) Εµπέδωση Εκφορά του φωνήµατος µεµονωµένα, σε συλλαβές, λέξεις, προτάσεις κατευθυνόµενο λόγο, περιγραφή εικόνων, ανάγνωση (εάν το παιδί διαβάζει) αφήγηση ιστορίας, αυθόρµητο λόγο (παιχνίδια, αινίγµατα, ποιηµατάκια, συνεντεύξεις κλπ). Η διάρκεια αποκατάστασης ενός φωνήµατος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες Όπως πρακτική εξάσκηση στο σπίτι, νοητική ηλικία του παιδιού, χαρακτήρας, ενδιαφέρον η οποία συνήθως διαρκεί 2 µήνες για κάθε φώνηµα, µε δύο συνεδρίες την εβδοµάδα. ιάφοροι τρόποι παραγωγής των φωνηµάτων περιγράφονται κατωτέρω: Σε ορισµένες διαταραχές οµιλίας µε αιτία όπως νοητική υστέρηση ή βαρηκοΐα, η παραγωγή µε τις κλασσικές µεθόδους ορισµένων φωνηµάτων (π.x υπερωικά /κ/ /g/ ) είναι εξαιρετικά δύσκολη σχεδόν αδύνατη. Στις περιπτώσεις αυτές χρησιµοποιείται η Ηλεκτροπαλατογραφία (ΗΠΓ) (electropalatography EPG) Gibbon et al, Η ηλεκτροπαλατογραφία απαιτεί ένα τεχνητό ουρανίσκο που είναι φτιαγµένος να ταιριάζει απόλυτα στον ουρανίσκο του παιδιού. Στον τεχνητό ουρανίσκο τοποθετούνται 62 ηλεκτρόδια τοποθετηµένα σε 8 σειρές. Η θέση παραγωγής των φωνηµάτων αντιστοιχούν σε ορισµένες περιοχές του τεχνιτού ουρανίσκου π.χ στο πίσω µέρος τα υπερωικά και στο εµπρόσθιο τα φατνιακά. Όταν η γλώσσα του παιδιού ακουµπά στο σηµείο όπου παράγεται

3 το φώνηµα η θέση της γλώσσας καταγράφεται µε οπτικά µικροκύµατα σε υπολογιστή. Η οπτική βοήθεια δίνει στο παιδί ανατροφοδότηση (feedback)για το που πρέπει να τοποθετήσει τη γλώσσα για τη σωστή παραγωγή του εκάστοτε φωνήµατος. Η τεχνική αυτή είναι ικανοποιητικά επιτυχής. Θεραπεία Φωνολογικών ιαταραχών Στη θεραπεία των φωνολογικών διαταραχών ο στόχος είναι ο περιορισµός των διαδικασιών απλοποίησης που θα οδηγήσει σε αύξηση του λεξιλογίου έκφρασης. Η σωστή προφορά δεν είναι ο άµεσος στόχος. Ο στόχος είναι να αποκτήσει το παιδί µια φωνολογική έννοια, µια φωνολογική ιδέα του φωνήµατος στόχου. Ο θεραπευτής µπορεί να δεχθεί και παραπλήσια φωνήµατα π.χ κότα /τότα /, /κιότα/ κότα σαν σταδιακή προσέγγιση στο φώνηµα στόχος /κ/. Ο Winitz (1984) λέει ότι τα πολύ µικρά παιδιά όταν εκτεθούν σε άλλη γλώσσα περνούν συνήθως µια περίοδο σιγής έως ότου αρχίσουν να µιλάνε, ενώ µεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες αρχίζουν να µιλούν σχεδόν αµέσως. Σαν να θέλουν δηλαδή τα µικρά παιδιά να αναπτύξουν πρώτα µια ιδεατή αντιληπτική αντιπροσώπευση του φθόγγου. Στην ανάπτυξη της οµιλίας η κατάκτηση των φωνηµάτων δεν εξαρτάται µόνο από το πόσο δύσκολη είναι η άρθρωση αλλά και πόσο συχνά χρησιµοποιείται ο φθόγγος στην γλώσσα που µιλά το παιδί π.χ. τα ελληνόπουλα κατακτούν το θ και δ σε µικρότερη ηλικία από τα παιδιά που µιλούν την Αγγλική γλώσσα. Η διαφορά µεταξύ της διάκρισης φωνηµάτων και λέξεων είναι µεγάλη. Στις λέξεις µπαίνει και η σηµασιολογική υπόσταση. Είναι πολύ πιο εύκολο να διακρίνει κανείς οικείες λέξεις από άγνωστες, γι αυτό είναι σηµαντικό στην εκλογή λέξεων στην θεραπευτική αγωγή να χρησιµοποιούµαι λέξεις που το παιδί γνωρίζει. Η θεραπεία των φωνολογικών διαταραχών γίνεται κυρίως µέσω της ακουστικής οδού. Προσπαθούµε να συνειδητοποιήσει το παιδί την αντίθεση του φωνήµατος στόχου µε την δική του εκφορά του φωνήµατος. Η θεραπεία των φωνολογικών διαταραχών απαιτεί οπωσδήποτε πλήρη αξιολόγηση της ακουστικής αντίληψης. υστυχώς πολλά από τα τεστ

4 ακουστικής διάκρισης µετράνε διαφορετικά πράγµατα συνήθως πολύ γενικά. εν είναι αρκετά ευαισθητοποιηµένα στα προβλήµατα του εκάστοτε παιδιού. οκιµασία Ακουστικής ιάκρισης Για παιδιά του ηµοτικού η κλίµακα «ιάκριση Φωνηµάτων» µε ψευδολέξεις του ΑΘΗΝΑ τεστ είναι ίσως η πλέον κατάλληλη. Στα µικρότερα παιδιά χρησιµοποιούµε δικά µας τεστ µε αληθινές λέξεις, π.χ. Ζητάµε από το παιδί να µας πει ποιες από τις δυαδικές λέξεις είναι όµοιες και ποιες διαφορετικές. Κότα - µπότα Σάλα- σκάλα Μέλι- µέλι Φύλλο- ξύλο Φύκι- θήκη Χιόνι- χώνει Γόµα -κόµα Πάτωµα- πάτωµα Για εξάσκηση στην ακουστική αντίληψη µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε τις εξής δραστηριότητες: Λέµε τρεις λέξεις και το παιδί βρίσκει ποια δεν ανήκει στην οµάδα, ποια δεν είναι όµοια (π.χ. πόρτα κότα πόρτα, θάρρος θάρρος - φάρος). Το παιδί αναγνωρίζει εάν ένα συγκεκριµένο φώνηµα βρίσκεται µέσα στη λέξη (π.χ. /σ / κάπα - σάκα φάκα, /π/ καλάµι - παλάµη - σαλάµι). Το παιδί αναγνωρίζει αν ένα φώνηµα σε µια σειρά από λέξεις π.χ. το /ρ/, βρίσκεται στην αρχή, στη µέση ή στο τέλος (π.χ. ρύζι, καρότα, µπαρ, κυρία, ρόπαλο, νερό, ασανσέρ). Ζητείται από το παιδί να αναγνωρίσει συγκεκριµένο φώνηµα σε φράσεις και προτάσεις π.χ. θ (π.χ. θέλω νερό, κάθε µέρα κάνει θόρυβο)

5 Θεραπεία µε χρήση λέξεων σε ζεύγη µε ελάχιστη φωνολογική διαφορά Στη θεραπεία των φωνολογικών διαταραχών χρησιµοποιείται κυρίως η χρήση ζευγαριών λέξεων µε ελάχιστη φωνολογική διαφορά. Αν π.χ. το παιδί χρησιµοποιεί το ίδιο φώνηµα για το /σ/ και το /χ/ του δείχνουµε εικόνες µε ζεύγη ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς, που διαφέρουν δηλαδή κατά µία µόνο αντιθετική µονάδα, και περιέχουν τα φωνήµατα /χ/ και /σ/ (π.χ. σώµα / χώµα, σωρός / χορός) και του ζητούµε να µας δείχνει ποια από τις δύο λέξεις κατονοµάζουµε κάθε φορά. Όταν βεβαιωθούµε ότι το παιδί «ακούει» τη διαφορά του ζητάµε να τα ονοµάζει αυτό και εµείς να του δείχνουµε ποια από τις δύο εικόνες εννοεί. Αυτό κινητοποιεί το παιδί να προσπαθήσει να το πει σωστά. Η συλλογή των κατάλληλων ζευγαριών δεν είναι εύκολη κυρίως στην Ελληνική γλώσσα όπου δεν υπάρχουν πολλά τέτοια ζεύγη. Όταν διαλέγουµε ζεύγη ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς πρέπει να δίνουµε έµφαση στο περιβάλλον που βρίσκεται το φώνηµα του θεραπευτικού στόχου, π. χ. για την παραγωγή του φωνήµατος /κ/ αρχίζουµε µε κάπα /τάπα γιατί το α είναι οπίσθιο φωνήεν και το /κ/ παράγεται µε το οπίσθιο µέρος της γλώσσας. Όχι «τίµα /κύµα» το /ι/ είναι κλειστό φωνήεν, ούτε «Κούλα / Τούλα». Αυτά θα ακολουθήσουν αργότερα. Αν µπορεί να πει το /κ/ στη µέση των λέξεων τότε αρχίζουµε «Τάκη / κακή». Μόνη της η θεραπεία µε ζεύγη ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς δεν είναι επαρκής. Ο Locke (1983) έκανε ένα πείραµα όπου ζήτησε από τα παιδιά µε φωνολογική δυσκολία να κατονοµάσουν εικόνες και ο θεραπευτής να δείχνει την ανάλογη εικόνα. Πολλές από τις εικόνες ήταν ζεύγη ελάχιστης διαφοράς που τα παιδιά παρήγαγαν σαν οµόφωνα. Αναµένονταν από τα παιδιά να τροποποιήσουν την εκφορά τους ώστε να δώσουν στον θεραπευτή να καταλάβει ποια από τις δύο λέξεις εννοούσαν, όµως πολύ λίγα από τα παιδιά πέτυχαν αυτό. Τα περισσότερα είχαν ανάγκη µεταφωνολογικής εργασίας στην φωνητική τοποθέτηση (εργασία µπροστά στον καθρέπτη) για να βελτιώσουν την προφορά της λέξης. Αντίθετα ο Weiner (1984) χρησιµοποιώντας την ακόλουθη µέθοδο έδειξε ότι τα παιδιά βοηθούνται να τροποποιήσουν την εκφορά του φωνήµατος στόχου. Το παιδί ρωτιέται: «είπες θήκη;» (το σωστό), είπες «φύκι;» προφορά παιδιού είπες «σύκι;» άλλη προφορά. Η βελτίωση που ακολουθεί είναι πιθανόν αποτέλεσµα της βελτίωσης της ακουστικής προσοχής και αντίληψης

6 Η αντιπαράθεση ζευγαριών ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς είναι πολύ αποδοτική στις περιπτώσεις απλοποίησης µε πτώση του τελικού συµφώνου, π.χ. κράνο /κράνος, πόλος/πόλο, ψύχω/ ψύχος, καλώ/ καλός. Η αντιπαράθεση ζευγαριών ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς στηρίζεται κυρίως στη σηµασιολογία, στην λεκτική κρίση και στην ικανότητα λύσης προβληµάτων. Είναι πιο ενεργή µέθοδος και ταυτοχρόνως πιο φυσική. Στοχεύουµε στην σταδιακή προφορά του σωστού φωνήµατος, ακολουθώντας τη σειρά κατάκτησης των φωνηµάτων στη φυσιολογική εξέλιξη της οµιλίας των παιδιών, π.χ. F= b, p, Φ, f Βλέπε δείγµατα ζευγαριών ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς κατωτέρω. Περιορισµοί της αντιπαράθεσης ζευγαριών ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς: Στην Ελληνική γλώσσα δεν υπάρχουν πολλά κατάλληλα ζεύγη. Μη οικείες ή άγνωστες λέξεις δεν µπορεί να χρησιµοποιηθούν. Η µέθοδος αυτή δεν είναι κατάλληλη για όλα τα παιδιά κυρίως τα πιο µικρά ή µε µειωµένη νοηµοσύνη. εν είναι επίσης κατάλληλη όταν το παιδί παρουσιάζει µεγάλη ανεκτικότητα στις οµόφωνες λέξεις. Στοχεύοντας κατανοητό λόγο Σε κάθε θεραπευτικό σχήµα είναι απαραίτητη η τήρηση µερικών βασικών αρχών: Ασφάλεια, δηλαδή εξήγηση στο παιδί τι επιδιώκουµε και πως εργαζόµαστε ώστε να αποφευχθεί ο φόβος και το άγχος του άγνωστου. Επιτυχία, δηλαδή οργάνωση της εργασίας έτσι ώστε το παιδί να περνάει από ένα εύκολο σε ένα δυσκολότερο έργο και να χαίρεται την επιτυχία. Επιβράβευση, υλική ή λεκτική είναι πάντα απαραίτητη. Οργάνωση Θεραπείας Παιχνίδι είναι το µέσο µε το οποίο πραγµατοποιείται η θεραπευτική εργασία. Όλη η θεραπευτική εργασία γίνεται πάντα µε παιχνίδι. Κυκλικό πρόγραµµα θεραπείας µε στόχο πολλά όχι ένα φώνηµα Σταδιακή κατάκτηση σε λίγες λέξεις 15 κάθε φορά

7 Ακουστικός βοµβαρδισµός µε διαλεγµένες λέξεις που περιέχουν το φώνηµα στόχο. Αυτοέλεγχος (self monitoring) Νέες εµπειρίες όπως συχνή αλλαγή υλικού βοηθούν τη µάθηση. *Η εµπέδωση των φωνηµάτων στον αυθόρµητο λόγο ακολουθεί την ίδια διαδικασία όπως αυτή που αναφέρθηκε παραπάνω στη θεραπεία των λειτουργικών διαταραχών άρθρωσης δηλαδή παραγωγή του φωνήµατος στόχου σε προτάσεις, περιγραφή εικόνων, αφήγηση ιστοριών, αυθόρµητο λόγο κλπ. Θεραπεία Εξελικτικής υσπραξίας Στρατηγικές αντιµετώπισης Μετά από αξιολόγηση σε βάθος, διάγνωση και καταγραφή των στόχων θεραπείας εξηγούµε στους γονείς ότι η ανταπόκριση των παιδιών µε εξελικτική δυσπραξία στη θεραπεία είναι συνήθως αργή. Ότι χρειάζεται ειδικός χειρισµός, συχνά διακοπή της θεραπείας για µικρά χρονικά διαστήµατα και διαφορετικές προσεγγίσεις. Συνήθως υπάρχει και συνοσηρότητα: όπως διαταραχή του λόγου, δυσκολίες στη µάθηση, δυσαρθρία, δυσπραξία των άκρων, ελάσσονα νευρολογικά ελλείµµατα, που πρέπει να ληφθούν υπόψη στη θεραπεία. Σηµαντικό ρόλο στη θεραπεία παίζει το πώς θα κρατήσουµε το ενδιαφέρον του παιδιού και πως θα προλάβουµε την απογοήτευση. Για να δώσουµε στο παιδί την αίσθηση της επιτυχίας µέρος της θεραπευτικής συνεδρίας µπορεί να δαπανηθεί σε θεραπεία του λόγου (λεξιλόγιο έκφρασης, διδαχή εννοιών κλπ). Όπως είδαµε στο κεφάλαιο περί διάγνωσης της εξελικτικής δυσπραξίας συνήθως µε τη δυσπραξία συνυπάρχουν και δυσκολίες στο λόγο. Εάν ο βαθµός σοβαρότητας είναι σηµαντικός, το παιδί προκειµένου να επικοινωνεί µπορεί να χρειασθεί βοηθητικά συστήµατα, όπως ΜΑΚΑΤΟΝ, ηλεκτρονικές συσκευές κλπ. Εάν

8 το παιδί παρουσιάζει και γενικευµένη δυσπραξία η χρήση νοηµατικής δεν είναι χρήσιµη και δεν συνιστάται. Εάν η δυσπραξία είναι σοβαρή τότε το βάρος στη θεραπεία συγκεντρώνεται στη διδαχή πυρηνικού λεξιλογίου (των πιο απαραίτητων για λειτουργική επικοινωνία λέξεων). εν µπορούµε να πούµε µε βεβαιότητα αν ασκήσεις των οργάνων του λόγου βοηθούν στην αποκατάσταση, πάντως δεν βλάπτουν. Ο Irwin (1955) µελέτησε 226 περιστατικά µε εγκεφαλική παράλυση και βρήκε ότι δυσκολίες στις µη λεκτικές κινήσεις δεν σηµαίνουν οπωσδήποτε και δυσκολίες στην οµιλία και αντίστροφα. Στόχοι Αρχίζουµε µε φωνήµατα που µπορεί το παιδί να µιµηθεί και να εκφέρει ακόµα κι αν αυτά είναι από τα τελευταία στην εξέλιξη της οµιλίας όπως το σ, και το ρ. ουλεύουµε πολλά φωνήµατα ταυτόχρονα µε έντονη αντίθεση. Τα φωνήεντα δεν τα αφήνουµε τελευταία γιατί παίζουν σηµαντικό ρόλο στην κατανόηση της οµιλίας. ουλεύουµε συλλαβή και όχι µεµονωµένο φώνηµα. Σε ειδικές περιπτώσεις µπορεί να διδάξουµε στο παιδί να πει τη λέξη λανθασµένα µεν αλλά περισσότερο κατανοητή π.χ. rodi/roδι, tipelo/kipelo παρά pipelo ή sipelo. Η βασική µέθοδος στην θεραπεία είναι η φωνητική τοποθέτηση. ηλαδή η εξήγηση στο παιδί της θέσης των οργάνων του λόγου κατά την άρθρωση του συγκεκριµένου φωνήµατος και τον τρόπο παραγωγής του. Με διαγράµµατα, προπλάσµατα, φωτογραφίες δείχνουµε στο παιδί τη θέση των οργάνων του λόγου στην παραγωγή του φωνήµατος στόχου. Η διαδικασία παραγωγής του φωνήµατος στόχου είναι η εξής: Το παιδί βάζει τα όργανα λόγου στην κατάλληλη θέση για την εκφορά του φωνήµατος ενώ µόνο ο θεραπευτής λέει τη λέξη. Το παιδί βάζει τα όργανα λόγου στην κατάλληλη θέση και παράγει νοητικά (στο µυαλό του) το φώνηµα

9 Το παιδί και ο θεραπευτής βάζουν τα όργανα του λόγου στην κατάλληλη θέση λένε µαζί το φώνηµα. Το παιδί και ο θεραπευτής λένε µαζί το φώνηµα. Το παιδί λέει το φώνηµα µόνο του. Ακολουθεί εντατική εξάσκηση σε µονοσύλλαβες και δισύλλαβες λέξεις κατόπιν σε τρισύλλαβες, τετρασύλλαβες και ούτω καθεξής. Θεραπεία µε ζεύγη ελάχιστης φωνολογικής διαφοράς Όταν στην εξελικτική δυσπραξία υπάρχει δυσκολία και στην παραγωγή του φωνολογικού πλάνου της λέξης, τότε η θεραπεία είναι παρόµοια της θεραπείας των φωνολογικών διαταραχών, συµπεριλαµβάνει δηλαδή αντιπαράθεση ζευγαριών µε ελάχιστη φωνολογική διαφορά. Εµπέδωση Η εµπέδωση των φωνηµάτων στόχων στον αυθόρµητο λόγο ακολουθεί την ίδια διαδικασία που αναφέραµε στην θεραπεία των λειτουργικών διαταραχών άρθρωσης και των φωνολογικών διαταραχών. ηλαδή, εξάσκηση στο επίπεδο των φράσεων, προτάσεων, αφήγησης, αυθόρµητου λόγου. Στην θεραπεία της εξελικτικής δυσπραξίας η διδαχή των φωνηµάτων πρέπει να είναι αυστηρά σταδιακή, δηλαδή από τα ευκολότερα στα δυσκολότερα (π.χ. /σ/ σάκα, σακούλα, σακίδιο, σακουλοθήκη) και η επανάληψη και εξάσκηση συνεχής. Θεραπευτικά Προγράµµατα Θεραπεία µε cues (οδηγούς) cueing (π.χ. χειρονοµίες, οπτικά σήµατα κλπ.) Έχουν αναπτυχθεί διάφορα προγράµµατα όπως: PROMPT (Prompts for Restructuring Oral Muscular Phonetic Targets) Chumpelik, Cued Articulation (Passey, 1990), Touch and say (Hicks, 2004), Nuffield Dyspraxia Programme (1987) οπτική βοήθεια, Lindamood Speech training Programme (Lindamood and Lindamood, 1979)

10 Phoneme Touch and Say Η µέθοδος Phoneme touch and say (άγγιξε και πες) είναι ένα σύστηµα χειρονοµιών που αντιπροσωπεύουν τους φθόγγους και κυρίως τα φωνήµατα. Οι χειρονοµίες αντιστοιχούν ακριβώς στο πως και που παράγεται το κάθε φώνηµα αγγίζοντας τους αρθρωτές: τα χείλη, τα µάγουλα, το λαιµό και τις γνάθους. Η κάθε χειρονοµία συνταιριάζεται µε ένα φώνηµα ή φθόγγο. Αυτό που πρέπει να τονίσουµε εδώ είναι ότι η χειρονοµία συνταιριάζεται µε τον ήχο του φωνήµατος και όχι µε το όνοµα του γράµµατος. Κάθε χειρονοµία είναι ξεχωριστή (διαφορετική από κάθε άλλη χειρονοµία). Το σύστηµα αυτό προσθέτει οπτικές και κιναισθητικές πληροφορίες στην ακουστική υπόσταση του φωνήµατος για να βοηθήσει στην διάκριση των φωνηµάτων. Οι χειρονοµίες χρησιµοποιούνται για να εµπλουτίσουν την επικοινωνία, να δώσουν ερεθίσµατα στην άρθρωση, να βελτιώσουν την επεξεργασία πληροφοριών, να αναπτύξουν την φωνολογική ενηµερότητα, την ανάγνωση και την ορθογραφία. Το σύστηµα «Άγγιξε και πες» µπορεί να χρησιµοποιηθεί για παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, ενηλίκους, µαθητές µε ειδικές ανάγκες και άτοµα µε κάθε είδους µαθησιακής διαταραχής και δυσκολίας. Θεραπεία Προσωδίας Εάν υπάρχει διαταραχή στην προσωδία µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε Μελωδική Θεραπεία Προσωδίας (Melodic Intonation Τherapy). Η Μελωδική Θεραπεία Προσωδίας γίνεται στο επίπεδο της πρότασης. Το παιδί πρέπει να µπορεί να πει 4-5 λέξεις στη σειρά, να συγκεντρωθεί για λεπτά, να είναι πάνω από 7 χρόνων και να παρουσιάζει µέτρια µε σοβαρή εξελικτική δυσπραξία. Οι Smith & Engels (1984) δηµιούργησαν ένα πρόγραµµα Μελωδικής Θεραπείας Προσωδίας. Λέµε την πρόταση και ζητάµε από το παιδί να χτυπήσει µε το χέρι του στο τραπέζι το ρυθµό της πρότασης λέγοντας ταυτοχρόνως και τις λέξεις. Αποσύρουµε σταδιακά το χτύπηµα του ρυθµού. Η Μελωδική Θεραπεία µπορεί να βοηθά στην ανάπτυξη ενδοσυστηµικής οργάνωσης, βελτιώνοντας τη φωνηµατική και λεκτική διαδοχή και ελαττώνοντας την ταχύτητα του λόγου για πιο σωστή άρθρωση

11 Συµµετοχή των γονέων στη θεραπεία Είναι σηµαντικό στη θεραπεία όλων των διαταραχών της οµιλίας να συµµετέχουν και οι γονείς. Για να είναι όµως επιτυχής η συνεργασία µε τους γονείς θα πρέπει να έχουµε υπ` όψη µας τα εξής: Ο γονέας θα πρέπει να θέλει, να µπορεί και να έχει ενδιαφέρον. Ο γονέας θα πρέπει να συµµετέχει ενεργά στην θεραπεία του παιδιού του µέσα στο γραφείο και όχι σαν παρατηρητής ή συλλέκτης πληροφοριών. Οι ασκήσεις και τα προγράµµατα θα πρέπει να τροποποιούνται για τους γονείς και θα πρέπει να διδάσκονται µε επιδείξεις και µε παίξιµο ρόλων. Το πρόγραµµα θα πρέπει να είναι απλό, να ταιριάζει στην οικογενειακή ρουτίνα. Να αποτελείται από απλά στάδια και να είναι οι οδηγίες γραπτές. Συχνές συναντήσεις µε τον θεραπευτή για ενθάρρυνση, επιβράβευση, συζήτηση και γενική ανάδραση. Ο γονέας να ενθαρρύνεται να δηµιουργεί δικό του υλικό µαζί µε το παιδί. Η εξάσκηση θα πρέπει να είναι ενδιαφέρουσα, ευχάριστη και να συνδυάζεται µε ευχάριστες επιβραβευτικές δραστηριότητες. (π.χ. περίπατο, επίσκεψη στη γιαγιά, παιδική χαρά κλπ)

12 - 69 -

13 Εικόνα 1: Ένδειξη χειρονοµιών Άγγιξε και Πες (Touch and Say), Hicks,

14 - 71 -

15 Εικόνα 2: Σύµβολα Makaton