ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Ατοµικά και Κοινονικά ικαιώµατα ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΙΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Ατοµικά και Κοινονικά ικαιώµατα ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΙΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ"

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Νοµικής Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μάθηµα: Εξάµηνο µαθήµατος: Καθηγητές: Ατοµικά και Κοινονικά ικαιώµατα ` κ. Ανδρ. ηµητρόπουλος ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΙΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Επιµέλεια εργασίας: Κιουτσούκ Οσµάν Εµέλ Α.Μ.: Εξάµηνο σπουδών: ` ΑΘΗΝΑ Μάιος 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Γενικά Η θεσµική εφαρµογή Η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας ως λόγος περιορισµού του δικαιώµατος Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ Το ζήτηµα της συνταγµατικής προστασίας της ελευθερίας τελευταίας βούλησης Το ζήτηµα περιορισµού της ελευθερίας τελευταίας βούλησης... 9 Α) Περιορισµός από τη συνταγµατική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων... 9 Β) Περιορισµός από τη συνταγµατική προστασία της οικογένειας ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΛΛΩΝ ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Η επαγγελµατική ελευθερία Η ελευθερία σύναψης γάµου Η ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Ο περιορισµός της επαγγελµατικής ελευθερίας Ο περιορισµός της ελευθερίας σύναψης γάµου Ο περιορισµός της ελευθερίας κίνησης και εγκατάστασης ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ

3 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ ΑΠ αρθρ. βλ. εδ. εκδ. Ελλ νη επ. ΕφΑθ ΝοΒ παρ. π.π. π.χ. σελ. Σ Τµ. τοµ. ΤοΣ Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος άρθρο βλέπε εδάφιο έκδοση Ελληνική ικαιοσύνη (νοµικό περιοδικό) επόµενα Εφετείο Αθηνών Νοµικό Βήµα (νοµικό περιοδικό) παράγραφος παραπάνω παραδείγµατος χάρη σελίδα Σύνταγµα τµήµα τόµος Το Σύνταγµα (νοµικό περιοδικό) 3

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείµενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η εξέταση των ζητηµάτων που προκύπτουν κατά την εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων στις κληρονοµικές σχέσεις. Εφαρµόζονται τα συνταγµατικά δικαιώµατα στις κληρονοµικές σχέσεις; Μπορεί ο διαθέτης να περιορίσει τα συνταγµατικά δικαιώµατα των κληρονοµούντων; Και αν ναι, µέχρι ποιου βαθµού; Με την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγµατος (2001) δόθηκε απάντηση σε δυο πολύ σηµαντικά ερωτήµατα που απασχολούσαν εδώ και χρόνια τους συνταγµατολόγους: Τριτενεργούν τα συνταγµατικά δικαιώµατα, δηλαδή ισχύουν εκτός της γενικής κυριαρχικής σχέσης κράτους πολίτη και στις επιµέρους ιδιωτικές σχέσεις, στις περιπτώσεις όπου εµφανίζονται φαινόµενα παραβίασης των δικαιωµάτων αυτών; Σε αυτό το πρώτο ερώτηµα απάντησε θετικά ο συντακτικός νοµοθέτης µε το αναθεωρηµένο άρθρο 25 του Συντάγµατος. Πώς όµως τριτενεργούν τα συνταγµατικά δικαιώµατα; Σε αυτό το δεύτερο ερώτηµα η απάντηση δόθηκε υπέρ της άµεσης τριτενέργειας και όχι υπέρ της θεωρίας που υποστήριζε ότι τα συνταγµατικά δικαιώµατα αποτελούν απλά ερµηνευτικούς γνώµονες κατά την εξειδίκευση των αόριστων εννοιών του ιδιωτικού δικαίου. Από την άλλη πλευρά στον κληρονοµικό χώρο κυριαρχεί το φαινόµενο εξουσίας του διαθέτη. Μπορεί αυτός ασκώντας την παραπάνω εξουσία να περιορίσει τα συνταγµατικά δικαιώµατα των κληρονοµούντων; Όπως παρατηρείται στη νοµολογία, τα δικαιώµατα που υφίστανται µε µεγαλύτερη συχνότητα περιορισµούς από διατάξεις διαθηκών είναι η επαγγελµατική ελευθερία, η ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης και η ελευθερία σύναψης γάµου. Σπανιότερα συναντάται περιορισµός της θρησκευτικής ελευθερίας. Στην παρούσα µελέτη λοιπόν επιδιώκοντας µια προσέγγιση και µια εξειδίκευση στα ανωτέρω προβλήµατα θα αρχίσουµε από την ανάλυση κάποιων βασικών αρχών στην προσέγγιση των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η κληρονοµική σχέση και το περιεχόµενο των εφαρµοζόµενων σε αυτή συνταγµατικών δικαιωµάτων. Τέλος, διερευνάται εάν και κατά πόσο τα προαναφερθέντα συνταγµατικά δικαιώµατα του κληρονόµου επιδέχονται περιορισµούς από την ελευθερία του διατιθέναι ενώ παράλληλα αναλύονται ορισµένα χαρακτηριστικά παραδείγµατα που αναδεικνύουν πως έχει αντιµετωπίσει η νοµολογία το προηγούµενο νοµικό ερώτηµα. 4

5 2. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 2.1. Γενικά Σύµφωνα µε την παραδοσιακή νοµική θεωρία και έννοµη τάξη, το Σύνταγµα είναι «δηµόσιο δίκαιο». Κατά συνέπεια, τα ατοµικά δικαιώµατα εφαρµόζονται µόνο στο δηµόσιο και όχι στο ιδιωτικό δίκαιο, δηλαδή µόνο στις σχέσεις κράτους πολίτη. Το ζήτηµα της εφαρµογής των συνταγµατικών δικαιωµάτων στο ιδιωτικό δίκαιο είναι γνωστό στην επιστήµη του συνταγµατικού δικαίου µε τον όρο «τριτενέργεια». «Τριτ-ενέργεια» είναι η ενέργεια προς τους τρίτους. Ως «τρίτοι» θεωρούνται οι ιδιώτες, καθόσον κατά την παραδοσιακή διδασκαλία τα ατοµικά δικαιώµατα κατευθύνονται µόνο κατά του κράτους και όχι κατά ιδιωτών. Ωστόσο, ο όρος αυτός είναι αδόκιµος. Και αυτό επειδή στην διαδυστική έννοµη τάξη -την οποία κάνει δεκτή η παραδοσιακή θεωρία- η τριτενέργεια δεν είναι δυνατή, αφού ανάµεσα στο δηµόσιο και το ιδιωτικό δίκαιο υπάρχει σαφής και αυστηρός διαχωρισµός και αποκλείεται η εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων στις ιδιωτικές σχέσεις. Αντίθετα, στη σύγχρονη κοινωνική ανθρωπιστική έννοµη τάξη το πρόβληµα της τριτενέργειας δεν υπάρχει καθώς αυτή είναι ενιαία και όχι διαδυστική. Συνεπώς, τα συνταγµατικά δικαιώµατα βρίσκονται στην κορυφή της έννοµης τάξης και εφαρµόζονται -ως προς το αµυντικό τους περιεχόµενο- τόσο στο δηµόσιο όσο και στο ιδιωτικό δίκαιο. Η εφαρµογή του αµυντικού περιεχοµένου των θεµελιωδών δικαιωµάτων αποτελεί στοιχείο της δοµής και αποτέλεσµα της λειτουργίας της σύγχρονης έννοµης τάξης. Ορθότερο και ακριβέστερο θα ήταν, λοιπόν, να κάνουµε λόγο όχι για τριτενέργεια αλλά για διαπροσωπική ενέργεια / εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Η ενότητα της σύγχρονης έννοµης τάξης προσφέρει ένα ακόµα επιχείρηµα 1 υπέρ της διαπροσωπικής εφαρµογής των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα εφαρµόζονται στις διαπροσωπικές σχέσεις ακριβώς επειδή είναι συνταγµατικές διατάξεις. Ως συνταγµατικές διατάξεις υπερισχύουν του κοινού δικαίου ανεξάρτητα από οποιονδήποτε χαρακτηρισµό του ως δηµοσίου ή ιδιωτικού δικαίου. Επιπλέον, επειδή το σύγχρονο κοινωνικό κράτος οφείλει να προστατεύει τα θεµελιώδη δικαιώµατα από τους τρίτους, η λεγόµενη τριτενέργεια (δηλ. η ενέργεια προς τους τρίτους / ιδιώτες) περιέχεται στην προστατευτική υποχρέωση του κράτους. Εποµένως, η τριτενέργεια ως ιδιαίτερο πρόβληµα µπορεί να υπάρχει µόνο στο πλαίσιο του παλαιάς µορφής φιλελεύθερου κράτους, όχι όµως και στο πλαίσιο του σύγχρονου κοινωνικού προστατευτικού κράτους. Άρα, η µεταβολή της µορφής του κράτους και η επιφόρτισή του µε την συνταγµατική υποχρέωση της προστασίας των θεµελιωδών δικαιωµάτων εξαφανίζει το πρόβληµα της τριτενέργειας. Στη Γερµανία, διατυπώθηκαν δυο θεωρίες σχετικά µε το ζήτηµα της τριτενέργειας. Η πρώτη είναι η θεωρία της άµεσης τριτενέργειας των θεµελιωδών δικαιωµάτων που συνδέθηκε µε το όνοµα του Γερµανού καθηγητή Hans Carl Nipperdey. Σύµφωνα µε αυτή οι συνταγµατικές διατάξεις εφαρµόζονται άµεσα και στις σχέσεις ιδιωτικού δικαίου χωρίς να υπάρχει ανάγκη κανενός «µέσου», όπως είναι οι γενικές ρήτρες. Αντίθετη στην παραπάνω θεωρία είναι η θεωρία της έµµεσης τριτενέργειας των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Σύµφωνα µε αυτή, τα συνταγµατικά δικαιώµατα δεν µπορούν να εφαρµοστούν άµεσα στις σχέσεις του ιδιωτικού δικαίου λόγω του διαχωρισµού ανάµεσα στο δηµόσιο και το ιδιωτικό δίκαιο αλλά αποτελούν κατευθυντήριες γραµµές και ερµηνευτικούς γνώµονες κατά την εξειδίκευση των γενικών ρητρών του ιδιωτικού δικαίου. Όσον αφορά, τέλος, στην ελληνική έννοµη τάξη η συνταγµατική αναθεώρηση του 2001 απάντησε ρητά στο ερώτηµα περί της ισχύος της αρχής της τριτενέργειας. Στο άρθρ. 25 παρ. 1 εδ. γ Σ ορίζεται πλέον ότι «τα δικαιώµατα αυτά (δηλ. τα δικαιώµατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου) ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών στις οποίες 1 ηµητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγµατικά δικαιώµατα, Γενικό µέρος, τοµ. Γ - ηµ. Ι, 2005, σελ. 87 επ. 5

6 προσιδιάζουν». Επιβεβαιώθηκε, έτσι, η διαπροσωπική ενέργεια -και πιο συγκεκριµένα η άµεση διαπροσωπική ενέργεια- της αµυντικής λειτουργίας των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Η άµεση διαπροσωπική ενέργεια αποτελεί πλέον θετικό κανόνα δικαίου και µάλιστα συνταγµατικής ισχύος. Ωστόσο, σε ορισµένες αποφάσεις τα ελληνικά δικαστήρια, ακόµη και πριν την αναθεώρηση του 2001, κηρύσσουν αντισυνταγµατικές διατάξεις «ιδιωτικού δικαίου», των οποίων το περιεχόµενο έρχεται σε αντίθεση µε το περιεχόµενο του Συντάγµατος, χωρίς καν (και ορθότατα) να θέτουν ζήτηµα «τριτενέργειας» 2. Στο χώρο της ελληνικής νοµολογίας τα τελευταία χρόνια φαίνεται να σχηµατίζεται µια σαφής αντίληψη για το ζήτηµα της «τριτενέργειας», σύµφωνα µε την οποία τα ατοµικά δικαιώµατα ισχύουν όχι µόνο έναντι του κράτους αλλά και έναντι των ιδιωτών 3. Το ζήτηµα έλυσε οριστικά η ρύθµιση του άρθρ.25 παρ. 1 εδ. γ Σ, όπως διαµορφώθηκε µε την αναθεώρηση του Η θεσµική εφαρµογή Κάθε συνταγµατική διάταξη επιτελεί µια διττή λειτουργία. Αφενός κατοχυρώνει ένα θεσµό (αντικειµενική λειτουργία) και αφετέρου από αυτή την κατοχύρωση απορρέει ένα δικαίωµα (υποκειµενική λειτουργία). Αυτή η ταυτόχρονη συνταγµατική αναγνώριση δικαιωµάτων και θεσµών επιτάσσει τη θεσµική εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων για την άρση των διαφόρων αντιθέσεων. Ως αντίθεση δεν νοείται η αντίθεση δικαιωµάτων. Η νόµιµη άσκηση δικαιωµάτων δεν οδηγεί ποτέ στη σύγκρουση. Στην πραγµατικότητα, ο ένας από τους δύο φορείς έχει θίξει τα δικαιώµατα του άλλου. Σύγκρουση δικαιωµάτων θα σήµαινε την ταυτόχρονη ύπαρξη και νόµιµη άσκηση δύο δικαιωµάτων, τα οποία αναγνωρίζονται από το δίκαιο. Τίθεται όµως το ερώτηµα: Πώς είναι δυνατό το δίκαιο να επιτρέπει και να απαγορεύει ταυτόχρονα την ίδια συµπεριφορά; Κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό. Η σύγχρονη έννοµη τάξη ρυθµίζει τα δικαιώµατα όχι ως αλληλοσυγκρουόµενα αλλά ως αρµονικά ασκούµενα δικαιώµατα. Εφόσον προσβάλλεται θεµελιώδες δικαίωµα, δεν πρόκειται για σύγκρουση αλλά για προσβολή δικαιώµατος. Ως αντίθεση, λοιπόν, νοείται η αντίθεση δικαιώµατος και θεσµού µέσα στον οποίο αυτό ασκείται. Το δικαίωµα πρέπει να εξετάζεται µέσα στο θεσµικό του περιβάλλον. Το αντικειµενικό στοιχείο αποτελεί το πλαίσιο µέσα στο οποίο εκδηλώνονται και εφαρµόζονται τα υποκειµενικά. Η θεσµική εφαρµογή των θεµελιωδών δικαιωµάτων βασίζεται στην αντιπαράθεση των περιεχοµένων δικαιώµατος και διαπροσωπικής σχέσης (θεσµού). Συνεπώς, η θεσµική εφαρµογή είναι µία µέθοδος εφαρµογής των συνταγµατικών δικαιωµάτων για την άρση της ανωτέρω αντίθεσης. Μέσω της θεσµικής εφαρµογής το συνταγµατικό δικαίωµα υφίσταται θεσµική προσαρµογή, δηλαδή προσαρµόζεται στο θεσµό στον οποίο εφαρµόζεται. Η προσαρµογή αυτή δεν εξαρτάται σε καµία περίπτωση από υποκειµενικά στοιχεία αλλά µόνο από αντικειµενικά, και πιο συγκεκριµένα από την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας ανάµεσα στο περιοριζόµενο δικαίωµα και στον θεσµό µέσα στον οποίο αυτό ασκείται. Η µέθοδος της θεσµικής εφαρµογής αναπτύσσεται σε τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο εντοπίζεται ποιο είναι το «περιοριζόµενο» δικαίωµα και ερευνάται αν υπάρχει πράγµατι περιορισµός ή µήπως ο εµφανιζόµενος ως περιορισµός του δικαιώµατος είναι απλή επίδραση, οριοθέτηση ή εννοιολογικός προσδιορισµός. Εφόσον διαπιστώσουµε ότι υπάρχει περιορισµός δικαιώµατος, προχωράµε στο δεύτερο στάδιο. Σε αυτό ερευνάται το θεσµικό περιβάλλον εφαρµογής του δικαιώµατος, δηλαδή αν πρόκειται για γενική ή ειδική σχέση. Στη γενική σχέση το δικαίωµα εφαρµόζεται µε το ευρύτερο δυνατό περιεχόµενο και δεν επιτρέπονται οι περιορισµοί. Άρα, ο περιορισµός που 2 Βλ. λ.χ. Εφ. Αθ. 3330/78, ΝοΒ 1977, σελ Εφ. Αθ. 4054/1992, ΝοΒ 1992, σελ. 923 επ. 6

7 εντοπίστηκε δεν είναι απλός περιορισµός αλλά προσβολή. Στην ειδική σχέση επιτρέπονται οι περιορισµοί µε την προϋπόθεση ότι είναι νόµιµοι. Τέλος, το τρίτο στάδιο µεσολαβεί µόνο όταν πρόκειται για ειδική σχέση και εκεί ερευνάται η νοµιµότητα του περιορισµού. Αν για το περιοριζόµενο δικαίωµα προβλέπονται ρητοί περιορισµοί από το ίδιο το Σύνταγµα, τότε ερευνάται αν ο συγκεκριµένος περιορισµός εµπίπτει στο ρυθµιστικό πεδίο του προβλεπόµενου από το Σύνταγµα περιορισµού. Αν εµπίπτει, ο περιορισµός είναι θεµιτός. Αν δεν εµπίπτει, έχουµε προσβολή του δικαιώµατος. Αν πάλι το Σύνταγµα δεν προβλέπει ρητούς περιορισµούς, ερευνάται η ύπαρξη µη ρητών περιορισµών, που προκύπτουν από άλλες διατάξεις του Συντάγµατος. Εφόσον δεν διαπιστώνεται αιτιώδης συνάφεια ανάµεσα στο περιοριζόµενο δικαίωµα και το θεσµό, πρόκειται για προσβολή του δικαιώµατος. Η έννοια της αιτιώδους συνάφειας θ αναλυθεί αµέσως παρακάτω Η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας ως λόγος περιορισµού του δικαιώµατος Αιτιώδης συνάφεια είναι η συνάντηση των περιεχοµένων δικαιώµατος και θεσµού σε κοινό συστατικό στοιχείο. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονίσουµε για άλλη µία φορά ότι η αιτιώδης συνάφεια αποτελεί σχέση δικαιώµατος προς θεσµό και όχι δικαιώµατος προς δικαίωµα. Όταν λοιπόν ανάµεσα στο δικαίωµα και το θεσµό εντός του οποίου αυτό εφαρµόζεται υπάρχει κοινό αντικειµενικό στοιχείο, υπάρχει και αιτιώδης συνάφεια. Σύµφωνα µε την αρχή της βασικής ισχύος των συνταγµατικών δικαιωµάτων, καταρχήν όλα τα συνταγµατικά δικαιώµατα εφαρµόζονται σε όλες τις έννοµες σχέσεις και ως προς όλο το περιεχόµενό τους. Εφόσον όµως υπάρχει αιτιώδης συνάφεια, το δικαίωµα δεν µπορεί να εφαρµοστεί στο σύνολό του και είναι αναγκαίο να προβούµε σε θεσµική εφαρµογή του δικαιώµατος. Αυτή τη θεσµική εφαρµογή του δικαιώµατος, όπως τονίσαµε και παραπάνω (βλ. 2.2), µας την επιτρέπει το γεγονός ότι το Σύνταγµα κατοχυρώνει ισοδύναµα δικαιώµατα και θεσµούς και το ότι κάθε δικαίωµα εντάσσεται σ ένα θεσµό. Με δεσµό αιτιώδους συνάφειας συνδέονται καταρχήν τα σύµφυτα νοµικά µορφώµατα, τα σύµφυτα ζεύγη δικαιωµάτων και θεσµών. Μεταξύ τους υπάρχει φυσική σχέση που είναι ταυτόχρονα και νοµική σχέση. Ωστόσο, µε δεσµό αιτιώδους συνάφειας είναι δυνατό να συνδέονται και µη σύµφυτα νοµικά µορφώµατα, δηλαδή νοµικά µορφώµατα που δεν ανήκουν στην ίδια βιοτική περιοχή. Χαρακτηριστικό παράδειγµα κοινού αντικειµενικού στοιχείου σε µη σύµφυτο ζεύγος δικαιώµατος και θεσµού είναι το εξής: Ο διαθέτης εγκαθιστά τον υιό του κληρονόµο της νοµικής βιβλιοθήκης, «εφόσον ακολουθήσει τη νοµική επιστήµη». Ελευθερία της επιστήµης (άρθρ. 16 Σ) και κληρονοµική σχέση αποτελούν µη σύµφυτο ζεύγος. Η επιστήµη αποτελεί αντικειµενικό στοιχείο του περιεχοµένου της ελευθερίας της επιστήµης. Παράλληλα όµως, η συγκεκριµένη επιστήµη (εδώ η νοµική επιστήµη) αποτελεί το περιεχόµενο της νοµικής βιβλιοθήκης, η οποία είναι αντικείµενο της κληρονοµίας. Συνεπώς, η (νοµική) επιστήµη αποτελεί κατ αυτόν τον τρόπο κοινό αντικειµενικό στοιχείο της ελευθερίας της επιστήµης και της κληρονοµικής σχέσης. Άρα, είναι δυνατός ο περιορισµός του εν λόγω δικαιώµατος µέσω της θεσµικής εφαρµογής του. Αντίστοιχα, είναι δυνατός ο περιορισµός της επαγγελµατικής ελευθερίας του κληρονόµου, µόνο εφόσον επιβάλλεται από την οικονοµική χρησιµότητα του πράγµατος (βλ. παράδειγµα µε νοµική βιβλιοθήκη). Κάθε άλλος περιορισµός της επαγγελµατικής ελευθερίας είναι αντισυνταγµατικός. Το αµυντικό περιεχόµενο της επαγγελµατικής ελευθερίας εφαρµόζεται πλήρως, χωρίς να ανατρέπεται το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης. 7

8 3. Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ 3.1. Το ζήτηµα της συνταγµατικής προστασίας της ελευθερίας τελευταίας βούλησης Στο σηµείο αυτό θα εξετάσουµε, αν και σε ποιο βαθµό, η ελευθερία τελευταίας βούλησης είναι εγγυηµένη από το Σύνταγµα 4. Ελευθερία τελευταίας βούλησης ή ελευθερία διάθεσης ή ελευθερία του διατιθέναι είναι η εξουσία του ατόµου να καθορίζει κατά την απόλυτη κρίση του την τύχη της κληρονοµίας του. Αυτή αποτελεί ατοµικό δικαίωµα που εκφράζει την αυτονοµία της ιδιωτικής βούλησης στο κληρονοµικό δίκαιο. Η ελευθερία αυτή αποτελεί βασικό στοιχείο του κληρονοµικού δικαίου µε πανάρχαιη καταγωγή, που το υιοθέτησε και το διαµόρφωσε σύµφωνα µε τις αρχές του το αστικό δικαιικό και κοινωνικό σύστηµα. Η ελευθερία του διαθέτη περιλαµβάνει: την ελευθερία επιλογής κληρονόµων, την ελευθερία διανοµής (δηλαδή το ποσοστό του κάθε κληρονόµου) και την ελευθερία καθορισµού του προορισµού της κληρονοµίας. Πώς όµως η ελευθερία του διατιθέναι και η διαθήκη σαν θεσµικός τύπος της εντάσσονται στο σύστηµα των συνταγµατικών εγγυήσεων και περιορισµών; Το Σύνταγµά µας δεν περιέχει, όπως συµβαίνει µε άλλα συντάγµατα, ρητή εγγύηση του κληρονοµικού δικαιώµατος, σαν δικαιώµατος του φυσικού προσώπου να διαθέτει την περιουσία του ή να ρυθµίζει ορισµένες προσωπικές του σχέσεις «αιτία θανάτου». Τέτοια εγγύηση δεν µπορεί να συναχθεί ούτε από το αρθρ. 109 Σ., που αναφέρεται αποκλειστικά στις διατάξεις διαθήκης υπέρ του ηµοσίου ή κοινωφελούς σκοπού, διασφαλίζοντας το αµετάβλητο και καθορίζοντας τις προϋποθέσεις µεταβολής του περιεχοµένου τους. Ωστόσο, δεν µπορούµε να αγνοήσουµε ότι στο αρθρ. 109 Σ. ο συντακτικός νοµοθέτης προϋποθέτει την ύπαρξη ενός πυρήνα ελευθερίας τελευταίας βούλησης, της οποίας όµως η θεσµική διαµόρφωση επαφίεται στον κοινό νοµοθέτη. Κατά µία άποψη η ελευθερία τελευταίας βούλησης, όπως και η ελευθερία των συµβάσεων, είναι εκδήλωση της γενικής ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας που διασφαλίζει το Σύνταγµα στο αρθρ. 5 παρ Ως αντεπιχείρηµα στην άποψη αυτή προβάλλεται ότι η άσκηση αυτού του δικαιώµατος δεν γίνεται µε συµµετοχή του ατόµου στην κοινωνική και οικονοµική ζωή, που αποτελεί το βασικό στοιχείο της συνταγµατικής έννοιας της ανάπτυξης της προσωπικότητας, γιατί η βούληση εδώ ενεργεί πέρα από τα βιολογικά όριά της. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι η ελευθερία τελευταίας βούλησης δεν αποτελεί ειδική µορφή της συνταγµατικής ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας, αλλά για απλό δικαίωµα αναγνωριζόµενο από το νόµο. Στο µέτρο όµως που αναγνωρίζεται από το νόµο η άσκηση του, προστατεύεται από το Σύνταγµα σαν εκδήλωση της ελευθερίας νόµιµης δράσης του προσώπου. Με αυτή την έννοια προστατεύεται από το Σύνταγµα η άσκηση όλων των δικαιωµάτων που έχει θεσπίσει το ιδιωτικό δίκαιο µέσα στα πλαίσια της συνταγµατικής τάξης. Κατ άλλη άποψη, η ελευθερία του διατιθέναι στο µέτρο που εκδηλώνεται σαν εξουσία τελευταίας διάθεσης ιδιοκτησιακών δικαιωµάτων καλύπτεται από τη συνταγµατική προστασία του δικαιώµατος ιδιοκτησίας ενώ κατ άλλους αυτό που προστατεύεται είναι η ά σ κ η σ η της ελευθερίας του διατιθέναι που απορρέει από το δικαίωµα ιδιοκτησίας και όχι η ελευθερία διάθεσης αυτή καθ αυτή. Ορθότερο θα ήταν να δεχθούµε τα εξής: Το κληρονοµικό δικαίωµα προστατεύεται από το Σύνταγµα σε όση έκταση προστατεύονται η ιδιοκτησία (αρθρ. 17 παρ. 1) και η οικογένεια (αρθρ. 21 παρ. 1). Το κληρονοµικό δικαίωµα, σύµφωνα µε το πνεύµα της έννοµης τάξης µας, που διαπνέει και το Σύνταγµα, είναι ουσιώδες συστατικό της ιδιοκτησίας. Η συνταγµατική προστασία εκδηλώνεται ειδικότερα: α) Ως θεσµική εγγύηση. Αυτή επιβάλλει την καθιέρωση κληρονοµικού δικαίου µε τις συστατικές αρχές του: ελευθερία διάθεσης και δέσµευση της 4 βλ. Γ. Κασιµάτη, Η ισότητα των φύλων και ο θεσµός της οικογένειας στην ελευθερία τελευταίας βούλησης, ΤοΣ 1981, σελ. 34 επ. 5 βλ. π.χ. Βουζίκα, Κληρονοµικόν δίκαιον, τ. ΙΙ, 1976, σελ. 266 επ. 8

9 περιουσίας για χάρη της οικογένειας. Η ελευθερία διάθεσης βρίσκει έρεισµα στο αρθρ. 17 παρ. 1 Σ, καθότι η ρύθµισή του είναι ειδικότερη σε σχέση µε εκείνη του αρθρ. 5 παρ. 1 Σ. Αυτό το δικαίωµα υπάρχει απέναντι στο Κράτος. Η ελευθερία διάθεσης ασκείται χωρίς να υπόκειται καταρχήν στον περιορισµό της ίσης µεταχείρισης. Βαριές όµως παραβάσεις της τελευταίας µπορεί να καταστήσουν τη σχετική διάταξη αντίθετη στα χρηστά ήθη. β) Ως εγγύηση ατοµικού δικαιώµατος. Το κληρονοµικό δικαίωµα των µελών της οικογένειας βρίσκει έρεισµα στα αρθρ. 17 παρ. 1 και 21 παρ. 1 Σ. Αυτό προστατεύεται τόσο απέναντι στο Κράτος όσο και απέναντι στην ελευθερία διάθεσης του διαθέτη. Ο κοινός νοµοθέτης δεν µπορεί να θίξει την ουσία του κληρονοµικού δικαιώµατος. Μπορεί να προσδιορίσει µόνο το ειδικότερο περιεχόµενο του. Κατά τον προσδιορισµό όµως δεσµεύεται από τις διατάξεις των αρθρ. 4 (ισότητα), 17 παρ. 1 (ελευθερία διάθεσης) και 21 παρ. 1 Σ (προστασία οικογένειας) Το ζήτηµα περιορισµού της ελευθερίας τελευταίας βούλησης Α) Περιορισµός από τη συνταγµατική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων Σήµερα φαίνεται να είναι γενική η άποψη ότι και η τελευταία βούληση δεν είναι απεριόριστη από την πλευρά των συνταγµατικών εγγυήσεων των ατοµικών δικαιωµάτων. Στη σύγχρονη έννοµη τάξη δεν υπάρχει πια αυθαίρετη βούληση, που η δήλωσή της να µπορεί να παράγει έννοµα αποτελέσµατα. Άλλωστε, και στη θεωρία του αστικού δικαίου γίνεται κοινά αποδεκτό ότι η τελευταία βούληση υπόκειται στους περιορισµούς των χρηστών ηθών, της καλής πίστης και της απαγόρευσης κατάχρησης δικαιώµατος. Όσον αφορά, ειδικότερα, τη δυνατότητα εφαρµογής της συνταγµατικής εγγύησης της ισότητας των φύλων στην ελευθερία τελευταίας βούλησης, έχουν διατυπωθεί δυο απόψεις. Παλαιότερα είχε υποστηριχθεί η άποψη σύµφωνα µε την οποία ο διαθέτης δεν περιορίζεται από την αρχή της ισότητας 6. Η άποψη αυτή, η οποία σήµερα δεν µπορεί να θεωρηθεί σύµφωνη µε το Σύνταγµα, θεµελιώνεται στην προτεραιότητα της ελευθερίας του διατιθέναι -που σύµφωνα µε τους υποστηρικτές της άποψης αυτής απορρέει από την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας- απέναντι στην αρχή της ισότητας. Σύµφωνα µε την δεύτερη άποψη, ο διαθέτης περιορίζεται από την αρχή της ισότητας και από την ειδική εγγύηση της ισότητας των φύλων στην περίπτωση που η δυσµενής µεταχείριση γίνεται αποκλειστικά και µόνο λόγω του φύλου. Η άποψη αυτή έχει αφετηρία την ερµηνευτική σκέψη ότι η ειδική εγγύηση της ισότητας των φύλων αποτελεί την ελάχιστη διασφάλιση απέναντι σε ανεπίτρεπτη διαφοροποίηση µε βάση το είδος των κινήτρων της (sic). Με άλλα λόγια το Σύνταγµα από τα διάφορα παραγωγικά αίτια της βούλησης επιλέγει και απαγορεύει ρητά το φύλο σαν κριτήριο δυσµενούς ή ευµενούς διάκρισης. Με αυτό τον τρόπο, ενώ κατά το αστικό δίκαιο τα παραγωγικά αίτια της βούλησης δεν επιδρούν κατά κανόνα στο κύρος της δικαιοπραξίας (ΑΚ 143), παρά µόνο κατ εξαίρεση (π.χ. ΑΚ 1784), µε την ειδική εγγύηση του αρθρ. 4 παρ. 2 Σ προστίθεται σε αυτά που επιδρούν και το κριτήριο του φύλου. Το αν η διαφοροποίηση έγινε αποκλειστικά και µόνο λόγω φύλου είναι ζήτηµα ουσιαστικής εκτίµησης της συγκεκριµένης κάθε φορά περίπτωσης. Η δεύτερη άποψη είναι µάλλον η ορθότερη, Θα πρέπει πάντως να επισηµανθεί εδώ η ιδιορρυθµία που παρουσιάζει η διαθήκη σχετικά µε την εφαρµογή της ισότητας των φύλων. Στη διαθήκη εκφράζει κανείς την τελευταία του θέληση, κινούµενος συνήθως όχι από ένα κίνητρο, αλλά από πλήθος ενδόµυχων αξιολογήσεων, επιθυµιών και ελατηρίων, που διαµορφώνονται σε µια από τις ψυχολογικά πιο κρίσιµες στιγµές του ανθρώπου. Η διείσδυση σ αυτό τον εσωτερικό κόσµο του διαθέτη, και µάλιστα µετά τον θάνατό του, είναι αδύνατη. Στην περίπτωση, συνεπώς, δυσµενούς διαφοροποίησης των γυναικών απέναντι στους άνδρες 6 βλ. π.χ. Βουζίκα, ο.π., σελ

10 κληρονόµους µιας διαθήκης, δεν είναι λογικά δυνατή η συναγωγή του συµπεράσµατος ότι κίνητρο της διάκρισης είναι αποκλειστικά το φύλο. Πολύ περισσότερο, όταν είναι από την κοινή πείρα γνωστό ότι σε τέτοιες περιπτώσεις ο διαθέτης δεν οδηγείται στο σχηµατισµό της τελευταίας του βούλησης µε κριτήριο (ή τουλάχιστον µε µόνο κριτήριο) το φύλο, αλλά µε αξιολόγηση των προσώπων. Ας εξετάσουµε στο σηµείο αυτό ένα παράδειγµα: Έστω ότι ο διαθέτης, ο οποίος είχε αποκτήσει µεγάλη περιουσία, στην διαθήκη που συνέταξε πριν το θάνατό του ορίζει τα εξής: «Από το σύνολο της περιουσίας µου, στην κόρη µου να περιέλθει µόνο η νόµιµη µοίρα ενώ όλη την υπόλοιπη περιουσία την αφήνω στον υιό µου». Η κόρη προσβάλλει δικαστικά την διαθήκη επικαλούµενη την συνταγµατική αρχή της ισότητας των φύλων, η οποία µέσω του αρθρ. 25 παρ. 1 εδ. γ εφαρµόζεται και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών. Τίθεται λοιπόν το ερώτηµα αν η κόρη µπορεί να διεκδικήσει µε αυτό τον τρόπο ίση µοιρασιά της περιουσίας. Όπως τονίσαµε και παραπάνω (βλ. 2.1), η τριτενέργεια ή ορθότερα η διαπροσωπική ενέργεια των θεµελιωδών δικαιωµάτων (άρα και της αρχής της ισότητας) εφαρµόζεται µόνο ως προς το αµυντικό τους περιεχόµενο. Στο ανωτέρω παράδειγµα πρόκειται για χαρακτηριστική περίπτωση διεκδικητικής αξίωσης, δηλαδή αξίωσης µη αναγνωριζόµενης από τις συνταγµατικές διατάξεις. Το προστατευτικό περιεχόµενο των θεµελιωδών δικαιωµάτων αναφέρεται στην απόκρουση επιθετικών ενεργειών και δεν περιέχει υποχρέωση εξασφάλισης υλικών µέσων. εν έχει έτσι εφαρµογή -µε αυτή τη µορφή- στο πεδίο των κληρονοµικών σχέσεων. εν υπάρχει εποµένως ζήτηµα συνταγµατικού εξαναγκασµού του διαθέτη από τη διάταξη του αρθρ. 4 παρ. 2 Σ τόσο την κόρη του όσο και τον υιό του κληρονόµους κατ ίσα µερίδια. Αντίθετα, αν στην διαθήκη υπήρχε το αιτιολογικό ότι η διαφοροποίηση στο µοίρασµα της κληρονοµίας γίνεται µε κριτήριο το φύλο και ότι αφήνει στην κόρη µόνο τη νόµιµη µοίρα επειδή είναι γυναίκα, τότε η κόρη µπορεί να επικαλεστεί την εφαρµογή της αρχής της ισότητας. Εξάλλου, δεν θα µπορούσαµε να συναγάγουµε ότι η διαφοροποίηση των θηλέων µελών της οικογένειας στη διαθήκη έχει κίνητρο την διάκριση των φύλων όταν π.χ. ο διαθέτης µέχρι το θάνατό του έµπρακτα αναγνώριζε ίση αξία σε αυτά απέναντι στα άρρενα µέλη που ευνόησε µε την διάταξη τελευταίας βούλησης ούτε όταν υπήρξε στη ζωή του θερµός υποστηρικτής της ισότητας των φύλων και του φεµινισµού. Β) Περιορισµός από τη συνταγµατική προστασία της οικογένειας Για να αντιµετωπίσουµε το ειδικότερο ζήτηµα, αν και σε ποιο µέτρο η συνταγµατική εγγύηση του θεσµού της οικογένειας οριοθετεί την ελευθερία τελευταίας βούλησης θα πρέπει να θέσουµε κάτω από το πρίσµα των συνταγµατικών εγγυήσεων δυο θεσµούς του κληρονοµικού δικαίου που βρίσκονται σε µια θέση λειτουργικής αντίθεσης µεταξύ τους: το θεσµό των αναγκαίων κληρονόµων και το θεσµό της διαθήκης. Ο θεσµός των αναγκαίων κληρονόµων αποτελεί στο χώρο του κληρονοµικού δικαίου τη νοµοθετική προστασία της οικογένειας, που εγγυάται το Σύνταγµα µε το αρθρ. 21 παρ. 1. Ο θεσµός της διαθήκης από την άλλη πλευρά, σαν τρόπος άσκησης της ελευθερίας τελευταίας βούλησης, υπάγεται στη συνταγµατική προστασία του δικαιώµατος ιδιοκτησίας (αµφ., βλ. π.π. 3.1). Ο διαθέτης εποµένως είναι ελεύθερος στις επιλογές του όχι µόνο µε βάση το νόµο αλλά και µε βάση το Σύνταγµα. Οι επιλογές αυτές δεν µπορούν καταρχήν να ελεγχθούν µε βάση τη συνταγµατική εγγύηση της προστασίας της οικογένειας. Θα ήταν άλλωστε αντιφατικό να δεχθούµε ότι διάταξη τελευταίας βούλησης δυσµενής για την οικογένεια του διαθέτη είναι αντισυνταγµατική, ενώ ο θεσµός της διαθήκης που δίνει στο άτοµο αυτή τη δυνατότητα επιλογής είναι σύµφωνος µε το Σύνταγµα. 10

11 Το αµυντικό δικαίωµα του ατόµου που απορρέει από τη συνταγµατική εγγύηση του θεσµού της οικογένειας είναι δυνατό να επενεργήσει στο κύρος της διαθήκης µόνο αναφορικά µε τους όρους που επιβάλλει ο διαθέτης για την εκτέλεση της τελευταίας του θέλησης. Όρος διαθήκης π.χ. που δεσµεύει τον τιµώµενο σχετικά µε τη δηµιουργία, την έκταση ή το είδος των οικογενειακών του σχέσεων υπόκειται στην «τριτενέργεια» του αρθρ. 21 παρ. 1 Σ. Αντίθετα, η συνταγµατική προστασία της οικογένειας δεν συνεπάγεται αναγνώριση διεκδικητικών αξιώσεων προς τα πρόσωπα. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο παράδειγµα 7 : Ο διαθέτης, χωρίς να παραβιάσει τις διατάξεις της νόµιµης µοίρας, εγκαθιστά κληρονόµους της περιουσίας του τη σύζυγό του Σ, τον υιό τους Γ, την κόρη τους Κ και τον φίλο του Φ, µε τον οποίο συνδεόταν µε ισχυρό φιλικό δεσµό και δεσµό αλληλοεκτίµησης. Οι Σ, Γ και Κ ζητούν την ακύρωση της διαθήκης επικαλούµενοι ότι προσκρούει στην διάταξη του αρθρ. 21 παρ. 1 Σ, δηλαδή στην αρχή της προστασίας της οικογένειας. Στο εν λόγω παράδειγµα, πρόκειται για χαρακτηριστική περίπτωση φαινοµενικής αντίθεσης. Η προβαλλόµενη αξίωση είναι διεκδικητική, δηλαδή αξίωση µη αναγνωριζόµενη από τις συνταγµατικές διατάξεις. εν έχει λοιπόν εφαρµογή -µε αυτή τη µορφή- στο πεδίο των κληρονοµικών σχέσεων. εν υπάρχει εποµένως ζήτηµα συνταγµατικού εξαναγκασµού του διαθέτη από τη διάταξη του αρθρ. 21 παρ. 1 Σ να εγκαταστήσει στη διαθήκη του κληρονόµους µόνο τα µέλη της οικογένειας του 8. 7 Α. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό µέρος, Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου, τοµ. ΙΙΙ, ηµ. Β. 8 βλ. και ΑΠ 389/1981, ΝοΒ 1981, σελ επ. και ΑΠ751/1989, ΝοΒ 1989, σελ επ., όπου κρίνουν αντισυνταγµατική διάταξη διαθήκης µε την οποία ο διαθέτης καταλείπει την περιουσία του στην ερωµένη του, περιφρονώντας αδικαιολόγητα το στενό οικογενειακό του κύκλο (π.χ. τέκνα, µητέρα). Στη θεωρία υποστηρίζεται και η άποψη ότι διαθήκη µε το ως άνω περιεχόµενο εφόσον δεν περιέχει απρεπείς εκφράσεις και εφόσον τηρούνται οι διατάξεις περί νόµιµης µοίρας είναι σύµφωνη µε το Σύνταγµα. 11

12 4. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΛΛΩΝ ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 4.1. Η επαγγελµατική ελευθερία Το αρθρ. 22 παρ. 1 Σ καθιερώνει καταρχήν την ελευθερία της εργασίας, µε την έννοια της απαγόρευσης της αναγκαστικής εργασίας. Επίσης, προστατεύει το δικαίωµα εργασίας ως αµυντικό δικαίωµα, δηλαδή ως προστασία της ήδη υπάρχουσας θέσης εργασίας. Το αµυντικό δικαίωµα εργασίας στρέφεται τόσο κατά του κράτους όσο και κατά του ιδιώτη εργοδότη. Επάγγελµα και εργασία συνδέονται πολύ στενά αλλά δεν ταυτίζονται. Το επάγγελµα καθορίζει το περιεχόµενο της εργασίας. Η συνταγµατική προστασία της εργασίας είναι οπωσδήποτε ευρύτερη και δεν περιορίζεται µόνο στην κατ επάγγελµα παρεχόµενη εργασία. Ωστόσο, όπως προκύπτει από τη συνδυασµένη ερµηνεία των διατάξεων των αρθρ. 5 παρ. 1 και 22 παρ. 1 Σ, ο συντακτικός νοµοθέτης κατοχυρώνει την επαγγελµατική ελευθερία ως αντικειµενική αρχή από την οποία απορρέουν υποκειµενικά δικαιώµατα. Στην ελευθερία αυτή περιλαµβάνεται: α) η ελευθερία επιλογής και β) η ελευθερία άσκησης επαγγέλµατος. Καθένας είναι ελεύθερος να επιλέγει οποιοδήποτε (ή και κανένα) επάγγελµα αλλά και να µεταβάλλει αυτή την επιλογή. Καθένας έχει δικαίωµα να προσδιορίζει το περιεχόµενο του επαγγέλµατός του. Παράλληλα, η ελευθερία άσκησης επιτρέπει την άσκηση ή µη του επαγγέλµατος. Έτσι, για παράδειγµα, είναι ανήθικη και αντισυνταγµατική η αίρεση που επιβάλλει στον κληρονόµο ν ακολουθήσει συγκεκριµένο επάγγελµα. Η εγκατάσταση κληρονόµου µε την αίρεση π.χ. «εφόσον ακολουθήσει την ιατρική επιστήµη», προκαλεί ανοµοιογενή αντίθεση ανάµεσα στην επαγγελµατική ελευθερία και το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης. Το επάγγελµα του κληρονόµου δεν συνδέεται µε αιτιώδη σύνδεσµο µε το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης και δεν µπορεί εποµένως να επηρεάζει την ιδιότητα του κληρονόµου. Η εκφραζόµενη στη διάταξη της διαθήκης επιθυµία του διαθέτη δεν αναφέρεται σε στοιχείο της κληρονοµικής σχέσης (λ.χ. σε συγκεκριµένο καταλιπόµενο αντικείµενο) αλλά σε στοιχείο που βρίσκεται έξω από το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης (επάγγελµα κληρονόµου). Ας µην ξεχνάµε εξάλλου, ότι η εξουσία του διαθέτη πηγάζει από την κληρονοµία και ασκείται επ αυτής και όχι επί των κληρονόµων. Ασκείται, δηλαδή, σε πράγµατα και όχι στα πρόσωπα των κληρονόµων, µε την έννοια του καθορισµού της ιδιωτικής ζωής, της προσωπικότητας, της επιλογής επαγγέλµατος κλπ. Εποµένως, η εν λόγω αίρεση προσβάλλει το αµυντικό περιεχόµενο της επαγγελµατικής ελευθερίας του κληρονόµου και είναι αντισυνταγµατική και ανίσχυρη. Αντίθετα, δεν είναι αντισυνταγµατική η εξάρτηση της εγκατάστασης κληρονόµου από ορισµένο επάγγελµα, εφόσον επιβάλλεται από την οικονοµική χρησιµότητα και το σκοπό του πράγµατος (βλ. π.π. 2.3). Για παράδειγµα, ο διαθέτης εγκαθιστά τον υιό του κληρονόµο της νοµικής βιβλιοθήκης εφόσον γίνει δικηγόρος. Η χρησιµότητα του καταλιπόµενου περιουσιακού αντικειµένου ανήκει στα αντικειµενικά στοιχεία της κληρονοµικής σχέσης. Η χρησιµότητα αυτή προσδιορίζει την έκταση της ελευθερίας του διαθέτη, όπως επίσης και την έκταση των δικαιωµάτων και των υποχρεώσεων των κληρονόµων. Από το αντικειµενικό αυτό στοιχείο είναι δυνατό να απορρέουν περιορισµοί της ελευθερίας του κληρονόµου, που βρίσκονται σε σχέση αιτιώδους συνάφειας µε τον οικονοµικό προορισµό του πράγµατος ή γενικότερα µε την χρησιµότητα του. Έτσι, ενώ το επάγγελµα του κληρονόµου δεν αποτελεί κατά κανόνα στοιχείο της κληρονοµικής σχέσης, είναι δυνατό να συνδέεται αιτιωδώς µε αυτή. Στην προκειµένη περίπτωση δεν πρόκειται για ανοµοιογενή αλλά για οµοιογενή αντίθεση, καθώς το βασικό στοιχείο της διαφοράς (το επάγγελµα του κληρονόµου) συνδέεται µε δεσµό αιτιώδους συνάφειας µε το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης, στο πλαίσιο της οποίας εµφανίζεται η αντίθεση. Η συνάντηση αυτή περιεχοµένου του δικαιώµατος (εδώ της επαγγελµατικής 12

13 ελευθερίας) και περιεχοµένου της σχέσης (εδώ της κληρονοµικής σχέσης) σε κοινό αντικειµενικό στοιχείο, επιβάλλει την θεσµική προσαρµογή, τον περιορισµό του γενικού αµυντικού περιεχοµένου του δικαιώµατος Η ελευθερία σύναψης γάµου Το Σύνταγµα στο αρθρ. 21 παρ. 1 προστατεύει τον γάµο ως θεσµό: «Η οικογένεια, ως θεµέλιο της συντήρησης και προαγωγής του έθνους, καθώς και ο γάµος τελούν υπό την προστασία του Κράτους». Ο γάµος είναι θεσµός ιδρυτικός της οικογένειας. Η συνταγµατική του προστασία είναι πάντως αυτοτελής και ανεξάρτητη από την προστασία της οικογένειας. Η ελευθερία του γάµου περιλαµβάνει: α) την ελευθερία κάθε προσώπου να προσχωρήσει στη σύναψη γάµου (θετική ελευθερία) ή να µην συνάψει γάµο (αρνητική ελευθερία) και β) την ελευθερία επιλογής συζύγου. Η σύναψη γάµου κατά το Σύνταγµα δεν µπορεί παρά να είναι αποτέλεσµα της ελεύθερης βούλησης των µελλονύµφων. Εποµένως, είναι αντισυνταγµατική η περιεχόµενη σε διαθήκη αίρεση αγαµίας ή γάµου είτε γενικά είτε αναφορικά προς συγκεκριµένο πρόσωπο. Μια σχετική διάταξη περιέχει και ο αστικός κώδικας στο αρθρ όπου ορίζει ότι «η αίρεση αγαµίας που προστίθεται σε διάταξη τελευταίας βούλησης θεωρείται σαν να µην έχει γραφεί». Επίσης, αντισυνταγµατική είναι η περιεχόµενη σε διαθήκη αίρεση διαζυγίου. Το Σύνταγµα κατοχυρώνει το απαραβίαστο της οικογενειακής ζωής (αρθρ. 9 παρ. 1 εδ. β ) και προστατεύει τον γάµο και την οικογένεια από ενέργειες άλλων προσώπων (αρθρ. 21 παρ.1). Η συνταγµατική αυτή προστασία αποκρούει, όχι µόνο τις προερχόµενες από την κρατική εξουσία προσβολές, αλλά οποιαδήποτε προσβολή, από οπουδήποτε και αν προέρχεται. Με τις διατάξεις αυτές κατοχυρώνεται και η αυτονοµία των συζύγων για την ρύθµιση των προσωπικών τους σχέσεων και απαγορεύεται η επέµβαση οποιουδήποτε άλλου προσώπου. Όπως τονίσαµε και παραπάνω, η φυσική λειτουργία της κληρονοµικής σχέσης συνίσταται βασικά στη µεταβίβαση της περιουσίας του διαθέτη στους ζώντες κληρονόµους. Η προσθήκη αίρεσης διαζυγίου, γάµου ή αγαµίας από νοµικό µέσο για τη µεταβίβαση της περιουσίας του διαθέτη σε µέσω καθορισµού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του κληρονόµου. Το περιοριζόµενο δικαίωµα στη συγκεκριµένη περίπτωση είναι το συνταγµατικό δικαίωµα της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του κληρονόµου, το οποίο δεν συνδέεται µε δεσµό αντικειµενικής αιτιώδους συνάφειας µε το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης. Πρόκειται εποµένως για ανοµοιογενή αντίθεση και προσβολή του δικαιώµατος του κληρονόµου. Ο περιορισµός της εξουσίας του διαθέτη είναι ανεξάρτητος και δεν επηρεάζεται από την ύπαρξη λόγων ηθικής, που πράγµατι µπορεί να υπάρχουν (π.χ. ο διαθέτης περιλαµβάνει στη διαθήκη αίρεση διαζυγίου, επειδή η σύζυγος του κληρονόµου είχε πράγµατι παραβιάσει τη συζυγική πίστη). Άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι το εξής: Έστω ότι ο Κ, που είχε σύζυγο και δυο παιδιά, συντάσσει διαθήκη µε το εξής περιεχόµενο: «Μετά τον θάνατό µου, τα 3/8 της περιουσίας µου να περιέλθουν στη σύζυγό µου, µε την προϋπόθεση να µην ξαναπαντρευτεί για να µπορέσει ν αφοσιωθεί στα παιδιά µας. Η υπόλοιπη περιουσία να περιέλθει στα παιδιά µου.» Το ερώτηµα που τίθεται στο συγκεκριµένο παράδειγµα είναι το αν ο διαθέτης µπορεί να επιβάλλει ένα τέτοιο περιορισµό στη σύζυγό του. Τα συµφέροντα του διαθέτη να διαφυλάξει την οικογενειακή ζωή των παιδιών του και αποφύγει τον κίνδυνο να περιέλθει η περιουσία του σε ένα ξένο συγκρούονται µε την ελευθερία σύναψης γάµου και το δικαίωµα ανάπτυξης της προσωπικότητας της συζύγου. Για να ελέγξουµε αν υπάρχει κοινό αντικειµενικό στοιχείο θα πρέπει να διακρίνουµε περιπτώσεις. Αν ο λόγος που οδήγησε τον διαθέτη σε αυτόν τον περιορισµό είναι η προστασία των τέκνων του και η διαφύλαξη της υγιούς σχέσης µε τη µητέρα τους, τότε µπορούµε να πούµε ότι ο περιορισµός είναι νόµιµος, αρκεί να µην αποκλείεται η σύζυγος από τη νόµιµη µοίρα. Αν όµως ο διαθέτης οδηγήθηκε σε αυτή την 13

14 επιθυµία από ζηλοφθονία και µόνο τότε δεν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια και η σχετική αίρεση είναι άκυρη. Πάντως, η σύµφωνη µε το Σύνταγµα αντιµετώπιση αυτών των περιπτώσεων απαιτεί οπωσδήποτε την άµεση χρησιµοποίηση των συνταγµατικών διατάξεων και δεν είναι δυνατή µε την απλή προσφυγή στα χρηστά ήθη Η ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης Στο αρθρ. 5 παρ. 3 Σ διακηρύσσεται ότι «η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη», η οποία φυσικά, πέρα από την αυτονόητη απαγόρευση φυλάκισης και εκτοπισµού, θα ήταν χωρίς νόηµα αν δεν εκτεινόταν και σ ένα ευρύτερο δικαίωµα κίνησης και εγκατάστασης, χωρίς καταρχήν περιορισµούς χρόνου, τρόπου, τόπου και διάρκειας. Περαιτέρω, στην παρ. 4 του ίδιου άρθρου η απαγόρευση λήψης διοικητικών µέτρων που περιορίζουν την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση των Ελλήνων στη χώρα έχει ως λογικό προαπαιτούµενο την κατοχύρωση της ελεύθερης κίνησης και εγκατάστασης. Το δικαίωµα δεν περιορίζεται στον τρόπο µε τον οποίο ασκείται ή στη µορφή που µπορεί να πάρει. Μπορεί συνεπώς η µετακίνηση να γίνει µε οποιοδήποτε µέσο µεταφοράς ή µε τα πόδια και ακόµη η εγκατάσταση να πάρει τη µορφή της µόνιµης κατοικίας ή της απλής ή συνήθους διαµονής χωρίς περιορισµό. Οι περιορισµοί που φαίνεται να επιβάλλουν οι νόµοι του κράτους για τον τρόπο κυκλοφορίας και την χρήση των δρόµων δεν περιορίζουν αλλά διευκολύνουν το δικαίωµα αυτό. Επιπλέον, οι περιορισµοί που τίθενται µε την πολεοδοµική νοµοθεσία σκοπό έχουν την ορθολογικότερη και προς το κοινό όφελος άσκηση του δικαιώµατος αυτού. Τέλος, το δικαίωµα κίνησης µπορεί να ασκείται χωρίς χρονικό περιορισµό. Καθένας δηλαδή µπορεί να κινείται οποιαδήποτε ώρα της ηµέρας και για όσο χρόνο θέλει. Οµοίως, το δικαίωµα εγκατάστασης δεν µπορεί να περιορίζεται χρονικά. Καθένας µπορεί να εγκατασταθεί σ ένα µέρος όσο το επιθυµεί, να φύγει και να επιστρέψει κατά βούληση. Το δικαίωµα αυτό ασκείται βέβαια σύµφωνα µε το Σύνταγµα και τους νόµους, οι οποίοι όµως δεν µπορεί να προσβάλλουν τον πυρήνα της ελευθερίας. Περαιτέρω το δικαίωµα αυτό παίρνει τη µορφή της ελευθερίας εξόδου από την χώρα και εισόδου σ αυτήν για τους Έλληνες πολίτες. Ελευθερία εξόδου είναι το δικαίωµα του Έλληνα πολίτη να εγκαταλείψει προσωρινά ή οριστικά τη χώρα µε σκοπό είτε την απλή µετάβαση και παραµονή στο εξωτερικό είτε την µόνιµη εγκατάσταση. Από την άλλη το δικαίωµα εισόδου αφορά τόσο την ολιγοήµερη επίσκεψη όσο και την προσωρινή ή µόνιµη εγκατάσταση στη χώρα. Η άσκηση της ελευθερίας εξόδου και εισόδου στη χώρα πρέπει να εξαρτάται από τη βούληση του δικαιούχου, η οποία δεν πρέπει να επηρεάζεται αθέµιτα. Τα δικαιώµατα αυτά στο µέτρο που προσβάλλονται από οποιονδήποτε, όχι µόνο από την κρατική εξουσία, πρέπει να προστατεύονται και να µην υπόκεινται σε αθέµιτους, ανεπίτρεπτους περιορισµούς. 14

15 5. Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Η νοµολογία των δικαστηρίων µας έχει ασχοληθεί πολλές φορές µε το φαινόµενο της εξουσίας του διαθέτη στον κληρονοµικό χώρο και τη δυνατότητά του να περιορίσει µε διαθήκη τα συνταγµατικά δικαιώµατα των κληρονοµούντων. Όπως προκύπτει από τη νοµολογία µας, τα δικαιώµατα που υφίστανται µε µεγαλύτερη συχνότητα περιορισµούς από διατάξεις διαθηκών είναι η επαγγελµατική ελευθερία, η ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης και η ελευθερία σύναψης γάµου Ο περιορισµός της επαγγελµατικής ελευθερίας Η απόφαση υπ αριθµ. 1889/1985 ΑΠ (Τµ. Α ) 9 ασχολείται µε το ζήτηµα αίρεσης σε διάταξη διαθήκης µε την οποία δεσµεύεται υπέρµετρα η ελευθερία του τετιµηµένου για την επιλογή του επαγγέλµατός του και τον τόπο της άσκησής του. i) Πραγµατικά περιστατικά: «Ο αποβιώσας δια της νοµίµως δηµοσιευθείσης ιδιογράφου διαθήκης του εγκατέστησε την σύζυγον αυτού ως κληρονόµον επί της καταληφθείσης περιουσίας και ώρισεν όπως µετά θάνατόν της το εκ της περιουσίας επίδικον εις Πάρον ακίνητον περιέλθη εις τον αναδεκτόν των αναιρεσείοντα, εφόσον ούτος χειροτονηθείς κληρικός υπηρετήση εις Πάρον. Ο διαθέτης δια της διαθήκης ώρισεν επίσης ως τελικόν διάδοχον του αναιρεσείοντος µετά τον θάνατο αυτού τον αναιρεσίβλητον Ιερόν Ναόν προς τον σκοπό της χρησιµοποιήσεως του κληροδοτηθέντος ακινήτου υπέρ κοινωφελούς σκοπού.» ii) Εφαρµοσθείσες διατάξεις: Επειδή εκ του αρθρ. 208 ΑΚ, που ορίζει ότι «αίρεση που προσδίνει ανήθικο περιεχόµενο στην δικαιοπραξία την καθιστά άκυρη», προκύπτει ότι αίρεση που προσδίδει ανήθικο περιεχόµενο και σε διάταξη τελευταίας βούλησης επάγεται την ακυρότητα της τελευταίας. Τέτοια αίρεση είναι κατά τις αντιλήψεις του χρηστώς και εµφρόνως σκεπτόµενου κοινωνικού ανθρώπου εκείνη δια της οποίας, ανεξαρτήτως των κινήτρων και προθέσεων του διαθέτη, δεσµεύεται υπερµέτρως η ελευθερία του τετιµηµένου ως προς την επιλογή του επαγγέλµατος και τον τόπο της άσκησης του. iii) Έννοµο αποτέλεσµα: «Η ανωτέρω αίρεσις είναι παράνοµος και εντεύθεν θεωρείται ως µη γεγραµµένη, διότι δια του δελεασµού της κληροδοσίας δεσµεύεται υπερµέτρως η ελευθερία του τετιµηµένου ως προς την επιλογή του επαγγέλµατος και τον τόπο της άσκησής του» Ο περιορισµός της ελευθερίας σύναψης γάµου Η απόφαση υπ αριθµ. 268/1984 ΑΠ (Τµ. Α ) 10 ασχολείται µε το ζήτηµα της εγκατάστασης κληρονόµου µε την αίρεση τέλεσης γάµου µε ορισµένο πρόσωπο 11. i) Πραγµατικά περιστατικά: Η αποβιώσασα Α δια της ιδιόγραφης διαθήκης της κατέλειπε όλη την περιουσία της στην θετή της κόρη υπό τον όρο ότι αυτή θα τελέσει γάµο µε τον τότε µνηστήρα της. ii) Εφαρµοσθείσες διατάξεις: Όπως προκύπτει από τη συνδυαστική εφαρµογή των διατάξεων των αρθρ. 208 παρ. 1, 178, 179 και 1795 ΑΚ, περίπτωση ανήθικης αίρεσης 9 δηµοσιεύθηκε στο ΝοΒ 34, σελ επ. 10 δηµοσιεύθηκε στο ΝοΒ 33, σελ. 278 επ. 11 βλ. επίσης ΕφΑθ 7402/1979 ΝοΒ 1979, σελ επ., όπου θεωρεί την αίρεση γάµου ή αγαµίας ως µη γεγραµµένη. 15

16 iii) είναι και εκείνη κατά την οποία ο διαθέτης εξαρτά τα αποτελέσµατα της διάταξης τελευταίας βούλησης από πράξη του τετιµηµένου, η οποία ενώ αυτή καθαυτή δεν είναι ανήθικη (εδώ ο γάµος), προσλαµβάνει ανήθικο χαρακτήρα µε την προσθήκη της αίρεσης δια της οποίας σκοπείται, µέσω της στέρησης περιουσιακών ωφεληµάτων, ο επηρεασµός της βούλησης του τετιµηµένου σε ζητήµατα τα οποία πρέπει να εναπόκεινται στην ελεύθερη βούλησή του. Τέτοια είναι και η αίρεση της σύναψης γάµου µε συγκεκριµένο πρόσωπο. Τα αγαθά κίνητρα και η επιθυµία του διαθέτη δεν αναιρούν τον ανήθικο χαρακτήρα της αίρεσης. Έννοµο αποτέλεσµα: Η προσθήκη της ως άνω αίρεσης αντιβαίνει στα χρηστά ήθη, δεσµεύει υπέρµετρα την ελευθερία του τετιµηµένου και προσδίδει στη διαθήκη ανήθικο περιεχόµενο. Κατά συνέπεια είναι άκυρη όχι µόνο η αίρεση αλλά όλη η διαθήκη (ΑΚ 181). 5.3 Ο περιορισµός της ελευθερίας κίνησης και εγκατάστασης Η απόφαση υπ αριθµ. 280/1985 ΑΠ (Τµ. Α ) 12 ασχολείται µε το ζήτηµα αίρεσης που προστίθεται σε διάταξη τελευταίας βούλησης και µε την οποία επιχειρείται η άσκηση πίεσης στον τετιµηµένο για αλλαγή κατοικίας 13. i) Πραγµατικά περιστατικά: «Ο αποβιώσας Γ.Π. κατέλιπε δια της ιδιογράφου διαθήκης του εις τον υιό του το εις αυτήν αναφερόµενον διαµέρισµα ορίσας ότι εάν εντός διετίας από του θανάτου του διαθέτου δεν έλθη ούτος (εξ Ηνωµένων Πολιτειών Αµερικής, ένθα είχε εγκατασταθεί) εις Αθήνας και παραµένη µονίµως κάτοικος Αθηνών, θα περιέρχεται το διαµέρισµα τούτο εις την Πολεµικήν Αεροπορίαν». ii) Εφαρµοσθείσες διατάξεις: Επειδή κατά το αρθρ. 178 ΑΚ «δικαιοπραξία που αντιβαίνει στα χρηστά ήθη είναι άκυρη». Κατά το αρθρ. 179 ΑΚ «άκυρη ως αντίθετη προς τα χρηστά ήθη είναι ιδίως η δικαιοπραξία µε την οποία δεσµεύεται υπερβολικά η ελευθερία του προσώπου» και κατά το αρθρ. 208 παρ. 1 ΑΚ «αίρεση που προσδίνει ανήθικο περιεχόµενο στην δικαιοπραξία την καθιστά άκυρη». Όπως προκύπτει από το συνδυασµό των ανωτέρω διατάξεων, οι οποίες εφαρµόζονται και στις διατάξεις τελευταίας βούλησης, περίπτωση ανήθικης αίρεσης είναι και εκείνη µε την οποία σκοπείται, µέσω της στέρησης περιουσιακών ωφεληµάτων, ο επηρεασµός της βούλησης του τετιµηµένου επί ζητηµάτων τα οποία σύµφωνα µε τις κρατούσες στην κοινωνία ηθικές αντιλήψεις υπόκεινται στην ελεύθερη βούληση του προσώπου (εδώ του τετιµηµένου). Ειδικότερα, είναι ανήθικη η αίρεση µε την οποία σκοπείται η άσκηση πίεσης επί του τετιµηµένου προς αλλαγή της κατοικίας και επαγγελµατικής του εγκατάστασης, αφού αυτή, αποτελώντας σοβαρό εµπόδιο ανάπτυξης της προσωπικότητας του σε όλους τους τοµείς της οργανωµένης συµβίωσης, δεσµεύει υπέρµετρα την ελευθερία του. Τέλος, όπως προκύπτει από τον συνδυασµό των άρθρων 208 παρ. 1 και 181 ΑΚ, δια της προσθήκης ανήθικης αίρεσης στην διάταξη τελευταίας βούλησης, άκυρη δεν είναι µόνο η αίρεση αυτή αλλά ολόκληρο το αυτοτελές µέρος της διάταξης τελευταίας βούλησης στο οποίο αφορά, από τη στιγµή που αποτελούν ενιαίο και αδιαχώριστο σύνολο. iii) Έννοµο αποτέλεσµα: «Υπό τα περιστατικά ταύτα, δια της προσθήκης της ανωτέρω αίρεσης εις την διάταξη της διαθήκης εσκοπήθη η άσκηση πιέσεως, δια της στερήσεως του καταλιπόµενου εις τούτον διαµερίσµατος, προς µόνιµον εγκατάστασίν του εις 12 δηµοσιεύθηκε στην Ελλ νη 26 (1985), σελ επ. 13 βλ. επίσης ΑΠ 168/1985, ΝοΒ 33, σελ επ. 16

17 Αθήνας. Η αίρεσις αύτη προσδίδει ανήθικον περιεχόµενον εις την διάταξιν της διαθήκης, καθιστώσα ταύτην άκυρον». Γενικά σχόλια επί των αποφάσεων Οι ανωτέρω δικαστικές αποφάσεις παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτον, ασχολούνται µε τον περιορισµό που επιβάλλει µια διάταξη τελευταίας βούλησης σ ένα συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του κληρονόµου. Όπως τονίσαµε και παραπάνω, όταν ανάµεσα στο θεσµό και το δικαίωµα υπάρχει κοινό αντικειµενικό στοιχείο, τότε υπάρχει και αιτιώδης συνάφεια. Η ύπαρξη όµως αιτιώδους συνάφειας έχει ως άµεση συνέπεια ότι το δικαίωµα δεν µπορεί να εφαρµοστεί στο σύνολό του και εποµένως επιτρέπονται οι περιορισµοί. Για παράδειγµα, στην ΑΠ 280/1985 από το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης και του ατοµικού δικαιώµατος (ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης), όπως παρουσιάστηκαν στην εν λόγω απόφαση, προκύπτει ότι το επάγγελµα του κληρονόµου δεν έχει αιτιώδη σύνδεσµο µε το περιεχόµενο της κληρονοµίας και συνεπώς δεν µπορεί να επηρεάζει την ιδιότητα του κληρονόµου. εν υφίσταται δηλαδή κοινό αντικειµενικό στοιχείο ανάµεσα στην συγκεκριµένη κληρονοµική σχέση (θεσµός) και στην ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης (δικαίωµα). Οµοίως, στην ΑΠ 1889/1985 το επάγγελµα του κληρονόµου δεν έχει αιτιώδη σύνδεσµο µε το περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης και δεν µπορεί εποµένως να περιοριστεί η επαγγελµατική ελευθερία του κληρονόµου. Ένας τέτοιος περιορισµός είναι δυνατός µόνο εφόσον επιβάλλεται από την οικονοµική χρησιµότητα του πράγµατος, περίπτωση που εδώ δεν συντρέχει (βλ. π.π. 2.3 και 4.1). εύτερο κοινό χαρακτηριστικό των ανωτέρω αποφάσεων είναι ότι τα συνταγµατικά δικαιώµατα του κληρονόµου προστατεύονται (κακώς) µόνο έµµεσα, µέσα από την εξειδίκευση αόριστων εννοιών του αστικού κώδικα (π.χ. αντίθεση στα χρηστά ήθη), οι οποίες µεταβάλλονται ανάλογα µε τις αντιλήψεις της εποχής. Κατά συνέπεια, αφενός οδηγούµαστε σε ανασφάλεια δικαίου και αφετέρου η προστασία που παρέχεται είναι ανεπαρκής, εξαρτώµενη από την κρίση του εκάστοτε δικαστή. Σήµερα πάντως η σύµφωνη µε το Σύνταγµα αντιµετώπιση αυτών των περιπτώσεων απαιτεί οπωσδήποτε την άµεση χρησιµοποίηση των συνταγµατικών διατάξεων και δεν είναι δυνατή µε την απλή προσφυγή στα χρηστά ήθη. Εξάλλου γίνεται δεκτό ότι η άµεση εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων εντός της κληρονοµικής σχέσης είναι απαραίτητη για την αποτελεσµατική διαφύλαξη και την προστασία τους. 17

18 6. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 9 Με τη συνταγµατική αναθεώρηση του 2001 ορίζεται πλέον ρητά (αρθρ. 25 παρ. 1 εδ. γ ) ότι τα συνταγµατικά δικαιώµατα του ανθρώπου ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Έτσι, καθίσταται σήµερα περιττή η θεωρία της τριτενέργειας. 9 Η ταυτόχρονη συνταγµατική αναγνώριση δικαιωµάτων επιτάσσει τη θεσµική εφαρµογή / προσαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων για την άρση των προκαλούµενων αντιθέσεων Η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας, δηλαδή κοινού αντικειµενικού στοιχείου, ανάµεσα στο δικαίωµα και το θεσµό επιτρέπει την θεσµική εφαρµογή του δικαιώµατος. Αν δεν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια, απαγορεύεται ο περιορισµός του δικαιώµατος. Η συνταγµατική προστασία της ελευθερίας τελευταίας βούλησης προκύπτει από τη συνταγµατική προστασία του δικαιώµατος ιδιοκτησίας (ή κατ άλλους του δικαιώµατος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας). Η ελευθερία τελευταίας βούλησης περιορίζεται ως ένα βαθµό από τη συνταγµατική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων και την συνταγµατική προστασία της οικογένειας (διατάξεις περί νόµιµης µοίρας). Περιορίζεται επίσης από τα συνταγµατικά δικαιώµατα του κληρονόµου που εφαρµόζονται εντός της κληρονοµικής σχέσης. Σύµφωνα µε τη νοµολογία µας τα δικαιώµατα που υφίστανται µε µεγαλύτερη συχνότητα περιορισµούς από διατάξεις διαθηκών είναι η επαγγελµατική ελευθερία, η ελευθερία σύναψης γάµου και η ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης. 18

19 7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ενόψει της συνταγµατικής διάταξης του αρθρ. 25 παρ. 1 εδ. γ καθίσταται πλέον υποχρεωτική για το δικαστή η εφαρµογή στις ιδιωτικές σχέσεις των συνταγµατικών δικαιωµάτων, τα οποία όµως µπορεί να υφίστανται θεµιτούς περιορισµούς όταν εφαρµόζονται εντός µιας επίσης συνταγµατικά κατοχυρωµένης έννοµης σχέσης, όπως η κληρονοµική. Ο περιορισµός είναι επιτρεπτός όταν ανάµεσα στην έννοµη σχέση και στο δικαίωµα υπάρχει κοινό αντικειµενικό στοιχείο και συνεπώς αιτιώδης συνάφεια. Σε κάθε περίπτωση αυτή η εξέλιξη προσφέρει µεγαλύτερη προστασία των συνταγµατικών δικαιωµάτων και αίρεται η ανασφάλεια δικαίου που είχε δηµιουργηθεί υπό το προηγούµενο καθεστώς της έµµεσης προστασίας που προσέφερε η εξειδίκευση των αόριστων εννοιών του αστικού κώδικα. Από την άλλη πλευρά επιτυγχάνεται σε µεγάλο βαθµό η οριοθέτηση της εξουσίας του διαθέτη. Η εξουσία αυτή δεν πρέπει να τρέπεται από εξουσία επί πραγµάτων σε εξουσία επί προσώπων. Αιρέσεις σαν και αυτές που εξετάστηκαν ανωτέρω εκφεύγουν της εξουσίας του διαθέτη να εξουσιάζει και να διαθέτει την περιουσία του και επιβάλλουν αντισυνταγµατικούς περιορισµούς στα δικαιώµατα των κληρονόµων. SUMMARY: The application of the constitutional rights on hereditary relations. Taking into consideration the new article 25 paragraph 1 pas. c of the Greek Constitution, we realize that it is now obligatory for the judge to apply the constitutional rights in the private relations. It is also possible that the constitutional rights can be restricted when they are applied on a constitutional protected relation or institution, such as hereditary relation (theory of the institutional application). These restrictions are allowed only when there is causal connection between the right and the relation/institution. At any case, this evolution offers a larger protection of constitutional rights and contributes to set boundaries to the power of testator. The testator s right consists of his power to determine his fortune. This right should not turn out to be a right to determine other people s lives. Conditions such those we examine in the above sentences do not belong to the legal testator s power and impose unconstitutional restrictions on heir s rights. 19

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η :

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η εφαρµογή του δικαιώµατος της επικοινωνίας στον οικογενειακό χώρο» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η εφαρµογή του δικαιώµατος της επικοινωνίας στον οικογενειακό χώρο» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η «ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ»

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΧΩΡΟ

ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΧΩΡΟ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Τα συνταγµατικά δικαιώµατα εφαρµόζονται ως προς την αµυντική τους διάσταση σε κάθε έννοµη σχέση που

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995)

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995) Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Συνταγµατικό ίκαιο ιδάσκων: Καθηγητής Α. ηµητρόπουλος Επιµέλεια :Γιάννης Κολλιόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας: «Θεσµική εφαρµογή των θεµελιωδών δικαιωµάτων».υπόθεση Κλόντια Σίφερ.

Θέµα εργασίας: «Θεσµική εφαρµογή των θεµελιωδών δικαιωµάτων».υπόθεση Κλόντια Σίφερ. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 6 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙ ΤΗΣ Ι ΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ 6 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙ ΤΗΣ Ι ΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ, 2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ,2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιµέλεια εργασίας: Πολίτης Σπύρος Εmail: ιδάσκων: ηµητρόπουλος Ανδρέας ΙΑΓΡΑΜΜΑ. 2.Σχολιασµός απόφασης

ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιµέλεια εργασίας: Πολίτης Σπύρος Εmail: ιδάσκων: ηµητρόπουλος Ανδρέας ΙΑΓΡΑΜΜΑ. 2.Σχολιασµός απόφασης ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η περιορισµένη εφαρµογή του δικαιώµατος της θρησκευτικής ελευθερίας στα πλαίσια της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. (υπόθεση αλλόθρησκου δασκάλου). Επιµέλεια εργασίας: Πολίτης Σπύρος Εmail: s_polites@hotmail.com

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ 1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ, 2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: Η Αρχή της φορολογικής ισότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ «Θεσµική εφαρµογή της θρησκευτικής ελευθερίας στα πλαίσια της θρησκευτικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο εργασία 1η σχεδιαγραµµα 1)εισαγωγή:έννοια γενικών συνταγµατικών αρχών 2)ειδικότερα, η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος α)έννοια β)καθιέρωση της αρχής γ)εκταση εφαρµογής και σχέση α.25παρ3σ και 281 ΑΚ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ :

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα Θέμα: Θρησκευτική Ελευθερία Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα αναφορικά με το περιεχόμενο του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Θέµα:

Διαβάστε περισσότερα

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ο συνταγματικός θεσμός της συλλογικής αυτονομίας (Εισήγηση στην ημερίδα "Κλαδικές Συλλογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ, 2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

PAPER 5 Το δικαίωµα πληροφόρησης του κοινού και η προστασία της τιµής του κατηγορουµένου στην απόφαση ΕφΑθ 4054/1992 (υπόθεση πώλησης όπλων στο Ιράν)

PAPER 5 Το δικαίωµα πληροφόρησης του κοινού και η προστασία της τιµής του κατηγορουµένου στην απόφαση ΕφΑθ 4054/1992 (υπόθεση πώλησης όπλων στο Ιράν) Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003-2004 ιδάσκων: Καθηγητής κ. Ανδρέας ηµητρόπουλος PAPER 5 Το δικαίωµα πληροφόρησης του κοινού και η προστασία της τιµής του κατηγορουµένου

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2011/0059(CNS) Σχέδιο γνωμοδότησης Evelyne Gebhardt (PE v01-00)

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2011/0059(CNS) Σχέδιο γνωμοδότησης Evelyne Gebhardt (PE v01-00) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 26.6.2012 2011/0059(CNS) ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ 26-38 Σχέδιο γνωμοδότησης Evelyne Gebhardt (PE473.957v01-00) σχετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 6 η : ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ Ι ΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 9 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 22παρ.1 23παρ.2 και25παρ.2σ ΛΟΓΙΚΗ ΕΡΝΗΝΕΙΑ ΤΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση Διοικητικό Δίκαιο Ι Διοικητικό Δίκαιο: Κομμάτι δικαίου που μας συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο μας. Είναι αδύνατον να μην βρεθούμε μέσα σε έννομες σχέσεις διοικητικού δικαίου. Μαθητική σχέση έννομη

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

«ΥΠΑΓΩΓΗ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ»

«ΥΠΑΓΩΓΗ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

05 Ευτυχία Γ. Αρµένη Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

05 Ευτυχία Γ. Αρµένη Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ 05 Ευτυχία Γ. Αρµένη Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ Η αρχή της ισότητας είναι άρρηκτα συνυφασµένη µε την πολιτική και την ατοµική ελευθερία, στις οποίες θεµελιώνεται η έννοια της ηµοκρατίας. Σε όλα τα δηµοκρατικά

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑ Ερωτάται αν αν είναι στα πλαίσια ή όχι του Συντάγματος η εφαρμογή της παραγράφου 2 του άρθρου 139 του Κώδικα Δικαστικών Επιμελητών με την έκδοση της προβλεπόμενης Υπουργικής

Διαβάστε περισσότερα

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ)

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) 669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) Δικαίωμα για παροχή έννομης προστασίας κατά το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ. Εννοια και περιεχόμενο. Θέσπιση από τον κοινό νομοθέτη περιορισμών και προϋποθέσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ, 2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ. «Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας, ως γενικής συνταγµατικής αρχής της ελληνικής έννοµης τάξης»

ΕΡΓΑΣΙΑ. «Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας, ως γενικής συνταγµατικής αρχής της ελληνικής έννοµης τάξης» Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου ----------------------------------------------------- Μεταπτυχιακό ίπλωµα

Διαβάστε περισσότερα

Του Συνεργάτη μας Ηλία Κοντάκου, Δικηγόρου, υπ. διδάκτορος Παν/μίου Αθηνών ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

Του Συνεργάτη μας Ηλία Κοντάκου, Δικηγόρου, υπ. διδάκτορος Παν/μίου Αθηνών ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ Του Συνεργάτη μας Ηλία Κοντάκου, Δικηγόρου, υπ. διδάκτορος Παν/μίου Αθηνών ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ Ικανότητα δικαίου έχει κάθε πρόσωπο, φυσικό και νομικό. Η φράση αυτή σημαίνει ότι όλα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: Σχολιασµός της υπ αριθµ.

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου.

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου.

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων ΙΙ (ΣτΕ 438/2001)

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων ΙΙ (ΣτΕ 438/2001) Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο κατάλογος των δικαιωμάτων αυτών αποτελεί τη βασική κατοχύρωση

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπροσωπική ενέργεια (τριτενέργεια) των συνταγµατικών δικαιωµάτων, κατά το αναθεωρηµένο Σύνταγµα.

Η διαπροσωπική ενέργεια (τριτενέργεια) των συνταγµατικών δικαιωµάτων, κατά το αναθεωρηµένο Σύνταγµα. 345 Η διαπροσωπική ενέργεια (τριτενέργεια) των συνταγµατικών δικαιωµάτων, κατά το αναθεωρηµένο Σύνταγµα. Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος Καθηγητής Συνταγµατικού ικαίου Νοµικού Τµήµατος Πανεπιστηµίου Αθηνών (Περίληψη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Σε περίπτωση απόλυσης εργαζόµενης µε απόφαση του ιοικητικού Συµβουλίου του Συνεταιρισµού όπου εργαζόταν, λόγω οικονοµικών δυσχερειών,

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

Η Αρχή της Νομιμότητας ως Οριοθέτηση των Συνταγματικών Δικαιωμάτων

Η Αρχή της Νομιμότητας ως Οριοθέτηση των Συνταγματικών Δικαιωμάτων Προπτυχιακή Εργασία Έλενα Κοντραφούρη Η Αρχή της Νομιμότητας ως Οριοθέτηση των Συνταγματικών Δικαιωμάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ a) Συνταγματικά δικαιώματα Το θέμα που τίθεται υπό διαπραγμάτευση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος VΙΙ Ι. Γενικό Μέρος Α. Βασικές έννοιες... 1 1. Θέματα ορολογίας... 1 1.1. Οι χρησιμοποιούμενοι όροι... 1 1.2. Οι βασικές έννοιες... 2 1.3. «Εγγυήσεις θεσμών» και «εγγυήσεις θεσμικές»...

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Συντομογραφίες...15 Ελληνικές...15 Ξενόγλωσσες...18

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Συντομογραφίες...15 Ελληνικές...15 Ξενόγλωσσες...18 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες...15 Ελληνικές...15 Ξενόγλωσσες...18 Εισαγωγή: Το φυσικό περιβάλλον ως ρυθμιστικό αντικείμενο του αστικού δικαίου: μια γενική θεώρηση 1. Ο παραπληρωματικός χαρακτήρας του αστικού

Διαβάστε περισσότερα

1ο Κεφάλαιο Το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι στα πλαίσια του άρθρου 12 του Συντάγµατος

1ο Κεφάλαιο Το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι στα πλαίσια του άρθρου 12 του Συντάγµατος Πρόλογος Η κατοχύρωση και η προστασία του δικαιώµατος της συνένωσης ή του συνεταιρίζεσθαι στο άρθρο 12 του ελληνικού Συντάγµατος δίνει σάρκα και οστά στο εύστοχο αρχαίο απόφθεγµα «η ισχύς εν τη ενώσει».

Διαβάστε περισσότερα

Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Δημητρόπουλος Ανδρ., Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ. Θέµα:Ζήτηµα εφαρµογής συνταγµατικού δικαιώµατος σε διαπροσωπική σχέση, ανάλυση αυτού και ανάπτυξη της εφαρµογής όπως γίνεται αντιληπτή.

ΕΡΓΑΣΙΑ. Θέµα:Ζήτηµα εφαρµογής συνταγµατικού δικαιώµατος σε διαπροσωπική σχέση, ανάλυση αυτού και ανάπτυξη της εφαρµογής όπως γίνεται αντιληπτή. ΕΡΓΑΣΙΑ Θέµα:Ζήτηµα εφαρµογής συνταγµατικού δικαιώµατος σε διαπροσωπική σχέση, ανάλυση αυτού και ανάπτυξη της εφαρµογής όπως γίνεται αντιληπτή. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΟΛΙΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΕMAIL:s_polites@hotmail.com

Διαβάστε περισσότερα

Με το παρόν σας υποβάλουµε τις παρατηρήσεις της ΑΠ ΠΧ επί του σχεδίου κανονισµού της Α ΑΕ σχετικά µε τη διασφάλιση του απορρήτου των επικοινωνιών.

Με το παρόν σας υποβάλουµε τις παρατηρήσεις της ΑΠ ΠΧ επί του σχεδίου κανονισµού της Α ΑΕ σχετικά µε τη διασφάλιση του απορρήτου των επικοινωνιών. ιεύθυνση Γραµµατείας Αθήνα, 17.05.2011 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/3409 Προς Αρχή ιασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α ΑΕ) Ιερού Λόχου 3, Μαρούσι 151 24, Αθήνα Email: kanonismos@adae.gr. ΘΕΜΑ: Παρατηρήσεις της

Διαβάστε περισσότερα

ΌΤΑΝ Η ΔΙΑΝΕΜΟΜΕΝΗ ΜΕ ΔΙΑΘΗΚΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΔΕΝ ΕΞΑΝΤΛΕΙ ΤΟΝ ΚΛΗΡΟ

ΌΤΑΝ Η ΔΙΑΝΕΜΟΜΕΝΗ ΜΕ ΔΙΑΘΗΚΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΔΕΝ ΕΞΑΝΤΛΕΙ ΤΟΝ ΚΛΗΡΟ LEGAL INSIGHT ΌΤΑΝ Η ΔΙΑΝΕΜΟΜΕΝΗ ΜΕ ΔΙΑΘΗΚΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΔΕΝ ΕΞΑΝΤΛΕΙ ΤΟΝ ΚΛΗΡΟ Ιωάννης Ψαράκης Εμφανίζονται συχνά στην πράξη περιπτώσεις στις οποίες παρ ότι ο διαθέτης συνέταξε έγκυρη διαθήκη, η τύχη κάποιων

Διαβάστε περισσότερα

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9 η : Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ. Προλογικό σημείωμα... Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ. Προλογικό σημείωμα... Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Προλογικό σημείωμα...... VII Εισαγωγικές παρατηρήσεις............ 1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια της σύμβασης εργασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ 30 Ιανουαρίου 2003 Αριθµ. Πρωτ. 19020.2/01 Ειδ. Επιστήµονας: Ευτ. Φυτράκης 210-72.89.708 Κύριο Χρήστο Νικολουτσόπουλο Πρόεδρο Ένωσης Ελλήνων Εργατολόγων Αβέρωφ 11 104

Διαβάστε περισσότερα

Μέρος πρώτο: Βασικές έννοιες και θεμελιώδεις αρχές ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ. Διάγραμμα

Μέρος πρώτο: Βασικές έννοιες και θεμελιώδεις αρχές ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ. Διάγραμμα ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σχετικά πρόσφατα (το 2013) κυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση το βιβλίο μου «Κληρονομικό Δίκαιο» (σελ. LVI + 1279) ενημερωμένο με τη νεότατη βιβλιογραφία και νομολογία. Ωστόσο οι διδακτικές ανάγκες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Οµοσπονδίες δύναµης ΓΣΕΕ

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Οµοσπονδίες δύναµης ΓΣΕΕ 1 Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/22-5-2013 ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Οµοσπονδίες δύναµης ΓΣΕΕ Θέµα: «Καθολικότητα ισχύος των όρων της ισχύουσας από 14-5-2013

Διαβάστε περισσότερα

Υπουργείο Εσωτερικών Δ/νση Μεταναστευτικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ένταξης, Τμήμα Νομοθετικού Συντονισμού και Ελέγχου Ευαγγελιστρίας Αθήνα

Υπουργείο Εσωτερικών Δ/νση Μεταναστευτικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ένταξης, Τμήμα Νομοθετικού Συντονισμού και Ελέγχου Ευαγγελιστρίας Αθήνα Αθήνα, 28 Ιουλίου 2009 Αρ. Πρωτ. : 7443.2.1/2009 Πληροφορίες : Γιάννης Μόσχος Μαρία Βουτσίνου Τηλέφωνο : 210 72 89 617 Υπουργείο Εσωτερικών Δ/νση Μεταναστευτικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ένταξης, Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Εμβάθυνση στο συνταγματικό δίκαιο

Εμβάθυνση στο συνταγματικό δίκαιο Εμβάθυνση στο συνταγματικό δίκαιο Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία Λίνα Παπαδοπούλου Άρθρα 17-18 18 ελλ Σ Ά 17 παρ 1 H ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Kράτους, τα δικαιώματα όμως που απορρέουν από αυτή

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Εξωσυμβατική ευθύνη Δημοσίου 12/4/2016

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Εξωσυμβατική ευθύνη Δημοσίου 12/4/2016 ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Εξωσυμβατική ευθύνη Δημοσίου 12/4/2016 Ευθύνη του Δημοσίου Έννοια ευθύνης του Δημοσίου υποχρέωση του Δημοσίου, των ΟΤΑ, των ΝΠΔΔ, να αποζημιώσουν τρίτα πρόσωπα για ζημίες που έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η :

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η : ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 4 4 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΗΜΟΣΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Παυλόπουλος, Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Παν/μίου Αθηνών Η αρχή της Διάκρισης των Λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η γενική ρήτρα των χρηστών ηθών (ΑΚ 178) 1. Γενικά... 17 Ι. Η λειτουργία της διατάξεως ως φραγμού στην ελευθερία διαπλάσεως των ιδιωτικών έννομων σχέσεων... 17 ΙΙ. Το άρθρο 178

Διαβάστε περισσότερα

Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Ομοσπονδίες δύναμης ΓΣΕΕ

Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Ομοσπονδίες δύναμης ΓΣΕΕ Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/22-5-2013 ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Ομοσπονδίες δύναμης ΓΣΕΕ Θέμα: «Καθολικότητα ισχύος των όρων της ισχύουσας από 14-5-2013

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Καθορίζοντας το γενικό περιεχόµενο ενός δικαιώµατος, µε διατάξεις δικαίου στο πλαίσιο γενικής σχέσης, προσδιορίζονται τα ανώτατα όρια άσκησης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Δίκαιο είναι το σύνολο των ετερόνομων κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο υποχρεωτικό την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Δίκαιο είναι το σύνολο των ετερόνομων κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο υποχρεωτικό την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ Δίκαιο είναι το σύνολο των ετερόνομων κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο υποχρεωτικό την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων. 1.1.Χαρακτηριστικά του Δικαίου Ετερόνομοι κανόνες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 15.6.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (49/2011) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη της Γερουσίας της Ιταλικής ηµοκρατίας σχετικά µε την πρόταση κανονισµού του

Διαβάστε περισσότερα

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 # εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ 1]ΙΣΤΟΡΙΚΟ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 2]ΝΟΜΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 3]ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 4]ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΙΚΑΙΟΥ 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (Οι αριθμοί παραπέμπουν στις παραγράφους και στις σελίδες, όπου ενδείκνυται)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (Οι αριθμοί παραπέμπουν στις παραγράφους και στις σελίδες, όπου ενδείκνυται) ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (Οι αριθμοί παραπέμπουν στις παραγράφους και στις σελίδες, όπου ενδείκνυται) ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η αρχή της ισότητας στις εργασιακές σχέσεις Εισαγωγή.... σ. 1 Εννοιολογικός προσδιορισμός της

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΑΡΧΕΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ Δίκαιο: είναι το σύνολο των ετερόνομων κανόνων, που ρυθμίζουν, κατά τρόπο υποχρεωτικό, την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων (βλ. σελ. 5) Δημόσιο Δίκαιο:

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: «Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου» ΘΕΜΑ: ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Μάθημα: «Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου» ΘΕΜΑ: ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Μάθημα: «Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου» ΘΕΜΑ: ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Ανδρέας Δημητρόπουλος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΦΟΙΤΗΤΗΣ : Νικήτας Ιωαν. Καλογιαννάκης Α.Μ. : 1340200200841 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα: Επαναφορά των προτάσεων του Συνηγόρου του Πολίτη για την φορολογική ισότητα ανδρών και γυναικών

Θέµα: Επαναφορά των προτάσεων του Συνηγόρου του Πολίτη για την φορολογική ισότητα ανδρών και γυναικών 21 Μαρτίου 2017 Αριθµ. Πρωτ.: 216077/12786/2017 Ειδικ. Επιστήµονας: Μαρία Λιαδή Τηλ. 2131306828 Ανεξάρτητη Αρχή ηµοσίων Εσόδων Υπόψη ιοικητή, κυρίου Γ. Πιτσιλή Καραγεώργη Σερβίας 8 105 62 Αθήνα Θέµα: Επαναφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Τα ατομικά δικαιώματα συνιστούν εξουσίες που το εκάστοτε. ισχύον δίκαιο απονέμει στα άτομα προκειμένου να τους εξασφαλίσει

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Τα ατομικά δικαιώματα συνιστούν εξουσίες που το εκάστοτε. ισχύον δίκαιο απονέμει στα άτομα προκειμένου να τους εξασφαλίσει ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ατομικά δικαιώματα συνιστούν εξουσίες που το εκάστοτε ισχύον δίκαιο απονέμει στα άτομα προκειμένου να τους εξασφαλίσει την ακώλυτη απόλαυση ορισμένων στοιχειωδών ελευθεριών. Τα δικαιώματα όμως

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /..

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /.. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ 2017 ΟΜΑΔΑ Α Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /.. ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι απαντήσεις δίνονται κάτω από κάθε ζήτημα. Δεν επιτρέπεται η χρήση άλλης κόλλας και δεν παραλαμβάνεται παρά μόνο το παρόν έντυπο,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Πατρίκιος, Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε., Υπ. Δ.Ν ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΔΟΚΙΜΩΝ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΩΝ ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ 2011 ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α) Πηγες Διοικητικου Δικαιου Ως πηγή διοικητικού

Διαβάστε περισσότερα

Α Π Ο Φ Α Σ Η 141/2012

Α Π Ο Φ Α Σ Η 141/2012 ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Αθήνα, 05-10-2012 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/6349/05-10-2012 Α Π Ο Φ Α Σ Η 141/2012 (Τµήµα) Η Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα συνεδρίασε σε σύνθεση Τµήµατος,

Διαβάστε περισσότερα

Η Επαγγελµατική ελευθερία στην κληρονοµική διαδοχή

Η Επαγγελµατική ελευθερία στην κληρονοµική διαδοχή Η Επαγγελµατική ελευθερία στην κληρονοµική διαδοχή Μάθηµα: ατοµικά και συνταγµατικά δικαιώµατα Καθηγητής: ηµητρόπουλος Ανδρέας Όνοµα: Κούρτη Μαρία Έτος : 2003-2004 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟ...1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...2

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ,ΓΕΝΙΚΑ Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται με κέντρο και σημείο αναφοράς τον Άνθρωπο. Η έννομη τάξη, διεθνής και εγχώρια, υπάρχουν για να υπηρετούν

Διαβάστε περισσότερα

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.»

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» Από τη δευτεροβάθμια συνδικαλιστική οργάνωση με την επωνυμία «ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» τέθηκαν υπόψη μου το εξής περιστατικά: Οκτώ (8) από τα είκοσι ένα (21) μέλη του Δ.Σ., το

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ Κεφάλαιο 2: Ατομικά & Κοινωνικά Δικαιώματα Περιεχόμενα 1. Δικαιώματα & υποχρεώσεις 2. Άσκηση & κατάχρηση δικαιώματος 3. Τα ατομικά δικαιώματα 4. Τα πολιτικά δικαιώματα

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Εισαγωγή στο 1 ο Μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες,

Διαβάστε περισσότερα

1. Έννοια και δικαιολογία της νόμιμης μοίρας

1. Έννοια και δικαιολογία της νόμιμης μοίρας ΠΡΟΛΟΓΟΣ Εξήντα έξι (66) χρόνια έχουν περάσει από την έναρξη ισχύος του Αστικού Κώδικα (1946) και οι συζητήσεις γύρω από τον θεσμό της νόμιμης μοίρας δεν φαίνεται ότι πρόκειται σύντομα να τελειώσουν. Από

Διαβάστε περισσότερα

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας Τ.Ε.Ι. Πειραιά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Λογιστική και Χρηματοοικονομική Ειδικά θέματα Δικαίου Δρ. Μυλωνόπουλος Δ. Αν. Καθηγητής δίκαιο άδικο ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 5η : ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ- ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩ ΟΥΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Α. Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΓΕΝΙΚΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ 5η : ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ- ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩ ΟΥΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Α. Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ 1 ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ 5η : ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ- ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩ ΟΥΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Α. Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας και δικαιώματα των θυμάτων

Περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας και δικαιώματα των θυμάτων Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, όπου τα άτομα περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας τους, είναι πλέον σύνηθες φαινόμενο. Ως σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται κάθε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Θέμα 2 ον : Η δικαστική λειτουργία αποτελεί μία από τις τρεις θεμελιώδεις λειτουργίες του κράτους.

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Η Ιστορία, όπως τονίζει ο Μεγαλοπολίτης ιστορικός Πολύβιος σε μια ρήση του, μας διδάσκει ότι τίποτα δεν γίνεται στην τύχη

Διαβάστε περισσότερα

Εργασιακά Θέματα. Συμβάσεις ορισμένου χρόνου

Εργασιακά Θέματα. Συμβάσεις ορισμένου χρόνου Εργασιακά Θέματα Συμβάσεις ορισμένου χρόνου Μάρτιος 2017 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Ορισμός... 3 2. Είδη συμβάσεων ορισμένου χρόνου.. 3 3. Συμβάσεις ορισμένου και αορίστου χρόνου 4 4. Διαδοχικές συμβάσεις ορισμένου

Διαβάστε περισσότερα

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 12 η : Δικαίωμα στην εκπαίδευση Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΠΥΡΟΥ Γ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Η σύναψη γάμου ή συμφώνου συμβίωσης στη χώρα μας νοείται και επιτρέπεται μόνο μεταξύ ετερόφυλων ζευγαριών. Ως αποτέλεσμα,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή. 1. Προβληματισμός Μεθοδολογία... 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή. 1. Προβληματισμός Μεθοδολογία... 5 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή 1. Προβληματισμός... 1 2. Μεθοδολογία... 5 3. Ιστορική και συγκριτική προσέγγιση... 11 α. Ιστορική προσέγγιση... 11 β. Συγκριτική προσέγγιση... 16 i. Γαλλία... 16 ii. Γερμανία... 20

Διαβάστε περισσότερα