5. GAIA Mekanismoen Analisi Dinamikoa

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "5. GAIA Mekanismoen Analisi Dinamikoa"

Transcript

1 HELBURUAK: HELBURUAK: sistema sistema mekaniko mekaniko baten baten oreka-ekuazioen oreka-ekuazioen ekuazioen planteamenduei planteamenduei buruzko buruzko ezagutzak ezagutzak errepasatu errepasatu eta eta finkatzea. finkatzea. Mekanismoaren Mekanismoaren elementuen elementuen gainean gainean diharduten diharduten indarrak indarrak erabiltzen erabiltzen ohitzea ohitzea eta eta errodaduraren, errodaduraren, biraketaren, biraketaren, irristaduraren, irristaduraren, marruskaduraren marruskaduraren eta eta itsaspenaren itsaspenaren kontzeptuak kontzeptuak eranstea. eranstea. Bigarren Bigarren zatian, zatian, mekanismoaren mekanismoaren dinamika dinamika-ekuazioen inamika-ekuazioen planteamenduan planteamenduan sartzea. sartzea. Besteak Besteak beste, beste, honako honako kontzeptuak kontzeptuak ezagutaraztea: ezagutaraztea: masa masa baliokideen baliokideen sistemak, sistemak, oszilazio-zentroa oszilazio-zentroa zentroa eta eta kolpekatze-zentroa kolpekatze-zentroa. zentroa. ARIKETAK: ARIKETAK: orekak orekak planteatu, planteatu, formulatu formulatu eta eta ebatzi, ebatzi, baita baita geroz geroz eta eta zailtasun zailtasun handiagoa handiagoa duten duten sistema sistema mekanikoen mekanikoen mugimendu-ekuazioak mugimendu-ekuazioak planteatu, planteatu, formulatu formulatu eta eta ebaztea ebaztea ere. ere.

2 Aurkibidea Sarrera Oinarrizko kontzeptuak. Grabitate-zentroak. Inertzi momentuak Ariketak mekanismoen dinamikan Indar estatikoak mekanismoetan (ARIKETA ESTATIKOA) Aplikatutako indarrak eta muga-indarrak Mekanismoaren oreka Solido librearen diagramak Indarrak marruskadurarik gabeko loturetan transmititzea Indarren analisi zinetoestatikoa mekanismo lauetan (ALDERANTZIKAKO ARIKETA DINAMIKOA). Inertzi indarrak. D Alemberten printzipioa Ebazpen-metodoak: Gainjartzearen printzipioa Matrize-metodoa Potentzia birtualen metodoa Sistema baliokideak dinamika lauan Elementu laua bi masetan deskonposatzea Errotazioa puntu finkoaren inguruan Kolpekatze-zentroa Energia zinetikoa mekanismoan Puntu edo ardatz bati masak eta inertzi momentuak murriztea Dinamikaren ekuazio orokorra indar eta masa murriztuekin Indar pasiboak Bi solido ukitzea Marruskadura- eta itsaspen-koefizientea Marruskadura pare zinematikoetan 5.2

3 Sarrera ZINEMATIKAK mugimendua aztertzen du, arrazoiak alde batera utzita. DINAMIKA Mekanikaren alor bat da eta bere lana mugimendua aztertzea da, baina kasu honetan mugimendu hori sortzen duten arrazoiak (esfortzu eragileak) eta ondorioak (erreakzioak) kontuan hartuta. Ariketa zinematikoan magnitudeak luzera eta denbora dira; dinamikoak, berriz, luzera, denbora eta indarra. Makina/mekanismoetan indarrak elementuen artean gainazal parekatuen bidez transmititzen dira. Egingo dugun azterketa dinamikoan ukipen-puntuetan -gainazaletan- eta makinen elementuetan ematen diren indarrak zehaztuko dira. Hala ere, jarduten duten elementuetan behar diren dimentsioak ez dira zehaztuko - MAKINEN KALKULO ETA DISEINUA-. Arestian erabili diren kontzeptuez gain (partikula, gorputz zurruna edo deforma daitekeena), beste batzuk gogorarazi beharko dira, jada ezagunak izan arren: indarra, materia, masa, inertzia, pisua, Newtonen legeak. Gainera unitate-sistema (SI) errepasatu beharko da. 5.3

4 Oinarrizko kontzeptuak (I) INDARRA: gorputz edo partikula baten gainean diharduen kausa oro, atseden -edo mugimendu- egoera aldatzeko edo deformatzeko gai bada. Honako alderdiak kontuan hartzen ditu: aplikazio-tokia, norabidea, noranzkoa eta magnitudea (indarraren ezaugarriak). MATERIA: edozein materia edo substantzia da. Erabat itxia bada, gorputza deritza. MASA: gorputz guztien ezaugarri intrintseko eta aldaezina. Gorputz bati lotutako substantzia edo materia kantitate konstantea. INERTZIA: masaren propietatea da eta horri esker mugimendua aldatzeko edozein esfortzuren aurrean erresistentzia jartzen du. PISUA: masaren gainean diharduen grabitate-indarraren emaitza da. PARTIKULA: Dimentsio txikiak dituen gorputza, zeintzuk bazter daitezkeen. Gorputz elastiko edo plastiko oro deformatu egiten da indarren ekintzaz: GORPUTZ ZURRUNA: deformazioa oso txikia bada eta bazter badaiteke. DEFORMA DAITEKEEN GORPUTZA: esfortzuak eta aplikatutako kargen ondorioz barne-deformazioak aztertu behar direnean (gorputz elastikoak). 5.4

5 Oinarrizko kontzeptuak (II) NEWTONEN LEGEAK: 1. Legea: gorputz edo partikula baten gainean diharduten indar guztiak orekan badaude, pausagunean mantenduko da edo abiadura konstantean lerro zuzenean mugitzen jarraituko du. 2. Legea: gorputz edo partikula baten gainean diharduten indarrak orekan ez badaude, azelerazioa izango du, eta hau indar ordezkariarekiko proportzionala izango da. Azelerazioa indar horren norabidean eta noranzkoan gertatuko da. 3. Legea: bi gorputz edo partikula ukitzen direnean, norabide eta magnitude bereko, baina kontrako noranzko akzio eta erreakzio indar pare bat agertzen da. Norabidea ukipen-puntuan bi gorputzekiko tangente komunari elkarzuta edo bi partikulekiko zuzen komuna da. UNITATEEN NAZIOARTEKO SISTEMA (SI): Sistema absolutua da. Oinarrizko unitateak masa (kilogramo -kg-), luzera (metro -m-) eta denbora (segundo -s-) dira eta deribatua indarra (newton -N-): N = kg m / s 2 da. Gorputzaren PISUA grabitateak bere gainean egiten duen indarra da: W=mg (g 9.80 m/ s 2 ) 5.5

6 Oinarrizko kontzeptuak (III) Puntu Materialaren Dinamika ezartzeko orduan, partikularen ezaugarri bezala partikularen masa (m) izeneko eskalarra erabiltzen da. Azelerazioari esker, mugimendua aldatzeko aukera du, eta azelerazioa aldaketa honen kausarekin (indarra) erlazionatzen da eskalarraren bidez. Newtonen 2. Legea sartzen da jokoan: SOLIDO ZURRUNAREN DINAMIKA ezartzeko, mugimenduaren bi alderdiri erreparatu beharko zaio: TRANSLAZIOA: puntu baten mugimenduarekin zerikusia du. Translazioa aztertzeko, solidoaren puntu bat (inertzi zentroa edo MASA- -ZENTROA) kontuan hartu beharko da. Puntu hori solidoaren masa guztia partikulan kontzentratua izango balu bezala mugitzen da. ERROTAZIOA puntu horren inguruan. Solidoaren errotazioaren dinamika solidoaren masak espazioan duen banaketaren araberakoa da. Propietatea behar bezala zehazteko, 2. mailako tentsorea (INERTZI INERTZI TENTSOREA) erabili behar da. Inertzi momentuek eta inertzi produktuek eratzen dute. F = m A 5.6

7 Grabitate-zentroa Sistema mekaniko orokor bat hartuta, INERTZI ZENTROA edo MASEN ZENTROA G puntua da, zeinak sistemaren masaren batez besteko posizioa adierazten du sistemaren masa osoa kontzentratua dagoen puntua. Puntu horretan efektua berdina da. G zehaztea: O G = S O P m( P ) S m( P ) O G = S O P dm S dm Sistemak simetria planoa -edo ardatza- badu, G gainean egongo da. Guldin-en Teoremak: elementuak lauak -linealak edo azalekoak- badira eta dentsitate uniformea badute, bere planoan duten zuzen batekiko -ez du mozten- G-ren distantzia zehatz daiteke. Horretarako, zuzenaren inguruan biratzean, azalera edo bolumena, hurrenez hurren, ezagutu behar dira: Azalera = L 2πr G Bolumena = S 2πr G Batzuetan, erabilgarria da sistema elementuetan deskonposatzea. Horietan G ezaguna da edo errazago zehatz daiteke. Indarren sistema batek badihardu, zentroidea indarren sistema aplikatutzat jo daitekeen puntua da. Puntu horretan efektu bera lortzen da: GRABITATE- -ZENTROA (grabitazio-eremuaren indarrak). 5.7

8 Inertzi momentuak (I) Solido zurruna badugu eta bertan B puntua badago, 2. mailako tentsore simetrikoa solidoaren INERTZI TENTSOREA puntu horretan definitzen da. Inertzi tentsorean aplikazio lineala egin daiteke eta solidoaren errotazioabiaduraren bektorea (ω) Bren inguruan solidoaren errotazioaren Momentu Zinetikoaren bektore bihurtzen da: K 0 (sol). Diagonal nagusiaren (I 11, I 22, I 33 ) elementuak Btik pasatzen diren hiru ardatzekiko solidoaren INERTZI MOMENTUAK dira. Solidoaren partikula bakoitzaren masaren batura bider ardatz batekiko distantziaren karratua, beraz, betiere positiboak dira*. Biren batura hirugarrena. Planoaren kasuan: I z (inertziaren momentu polarra) ) = I x + I y (inertziaren momentu angeluzuzenak). Biraketa-erradioa erradioa (k): masaren banaketa zehazteko neurri kuantitatiboa da. Planoaren kasuan azalera zehazten da. Biraketa-erradioa momentuaren ardatzarekiko zehazten da eta hurrengo moduan definitzen da: 2 I = k m k = I m Steinerren Teorema: I B =I G +I B * (I B *: Gn kontzentratutako solidoaren masa guztiaren Brekiko inertzi momentua da). 5.8

9 Inertzi momentuak (II) Diagonal nagusitik kanpo dauden elementuak (I 12 =I 21, I 13 =I 31, I 23 =I 32 ) kontuan hartutako 3 ardatzekiko solidoaren Inertzi Produktuak dira: Ez dute ikur definiturik. ARDATZ NAGUSIAK: inertzi produktua 0 den hiru ardatz koordenatuak. Kasu horietan, I 11, I 22, I 33 INERTZIAREN MOMENTU NAGUSIAK dira, inertzi tentsorea diagonala da eta ardatzek definitutako norabideak INERTZIAREN NORABIDE NAGUSIAK dira. B-tik simetri planoa pasatzen bada, horrekiko ardatz normalak (ardatz nagusia) esku hartzen duen kasuetan inertzi produktuak nuluak dira. Inertziaren Norabide Zentralak: Gtik pasatzen diren inertziaren norabide nagusiak; Inertziaren Momentu Zentralak: Grentzat inertziaren momentu nagusiak. Inertziaren norabide zentraletan dauden puntuentzat inertziaren norabide nagusiak zentralekiko paraleloak dira. 5.9

10 Ariketak mekanismoen dinamikan Hasierako datuak ARIKETAK MEKANISMOETAN INDARRAK ETA MOMENTUAK AZTERTZEKO (hasierako informazioa, suposizioak) Estatikoa Zinetoestatikoa Masa Zero (pisua ager daiteke, baina ez inertzi indarrak) Zehaztuak Zehaztuak Zehaztuak (edo Posizioaren, parametrizatuak Posizio bakoitzean abiaduraren edota Kargak sarrera/irteera arrazoian zehaztuak denboraren arabera bezala) zehaztuak Posizio, abiadura eta Mugimendua Posizio zehaztuak azelerazio zehaztuak Ezezaguna Emaitzak (lortu nahi den irteerako informazioa, bilatua) Beharrezkoak diren tresna analitikoak Sistema orekatzeko esfortzuak. Erreakzioak loturetan eta kabiletan Estatika eta algebra lineala Mugimendua mantentzeko sartu behar diren esfortzuak. Erreakzioak lotura edo kabiletan D Alamberten printzipioa, Estatika eta Algebra lineala ALDERANTZIKAKO DINAMIKOA Elementu bakoitzaren posizioa, abiadura eta azelerazioa denboraren arabera. Hau da, egiazko mugimendua Mugimenduaren ekuazio linealak idaztea, ordenagailu-kalkulua ZUZENEKO DINAMIKOA 5.10

11 Ariketa ESTÁTIKOA Indar estatikoak mekanismoetan (I) APLIKATUTAKO INDARRAK ETA MUGA-INDARRAK INDARRAK: Zenbait gorputz elkarren artean lotzen direnean, bi gorputzen arteko ekintza-erreakzio indarrei MUGA-INDARRAK deritze. Sistemarekiko kanpoko indarrak APLIKATUTAKO INDARRAK dira: Indar batzuk (elektrikoak, magnetikoak, grabitatearenak ) egiazko ukipen fisikorik gabe aplika daitezke. Gure kasuan, indar gehienak zuzeneko ukipen fisiko edo mekanikoaren bidez aplikatuak izango dira. Bi indar berdin eta kontrako (F) bi zuzen paraleloetan badihardute eta, gainera, gorputz batekin bat ez badatoz, PAREA osatzen dute. Parearen besoa (d): ekintza-lerroen arteko distantzia perpendikularra da. Parearen planoa: ekintza-lerroak dituena da. Parearen momentua: beste M bektorea (librea) da eta parearen planoarekiko normala da; d F modulua du eta errotazioarentzat eskuin eskuaren erregelaren araberako noranzkoa du. M, momentuak hartzen diren puntuarekiko independentea da. Bi pare berdinak dira momentu-bektore berdinak badituzte. 5.11

12 Ariketa ESTATIKOA Indar estatikoak mekanismoetan (II) Sistema mekanikoa OREKA ESTATIKOAN dago honakoa betetzen denean: Horren gainean diharduten indar guztien bektoreen batura zero da. Ardatz bakarraren inguruan diharduten indarren momentuen batura zero da. Planoan - M momentuaren norabidea z da- hala adieraz daiteke F = 0, F = 0, M = 0 x y SOLIDO LIBREAREN DIAGRAMAK: Solido librea terminoak makina edo mekanismo osoa, zenbait pieza lotu, bakarra edo piezaren zatia adieraz dezake. Solidoaren marrazkia, isolatua, da eta diharduten indarrak eta momentuak kontuan hartzen dira. Makinaren edo mekanismoaren elementu osoa kontuan hartuz gero, kanpoko esfortzuak (APLIKATUTAKO INDARRAK), baita alboetako elementuek edo lotutakoek (MUGA-INDARRAK) ere adierazten dira. Elementuaren zati bat adieraziz gero, zati ebakiaren gainean diharduten esfortzuak barneko indarrak eta moztutako zatiak egindako momentuak dira. 5.12

13 5. 5. GAIA GAIA Mekanismoen Analisi Ariketa Ariketa ESTÁTIKOA ESTÁTIKOA Indar estatikoak mekanismoetan (III) Goi-mailako pareetan indarrak ukipen-azalerarekiko normalak dira. J.M. Pintor Borobia Mekanismoetan esfortzuak aztertzeko orduan, pare zinematikoen bidez elkarren artean lotutako elementuak bereizi beharko dira eta, beraz, solido libreen diagramak osatu beharko dira. Irudian BEH AKO PAREETAN MUGA-INDARRAK ageri dira (marruskadura nulua). nulua 5.13

14 Ariketa ESTATIKOA Elementuen oreka (I)( ELEMENTUA BI INDARREKIN: Honakoa bete beharko da: F = F 1 +F 2 = 0 Bi indarrek magnitude berdina, norabide bera eta kontrako noranzkoa izango dute. Gainera, M = 0 EKINTZA-LERRO BERA. ELEMENTUA HIRU INDARREKIN: M = 0 beraz, hiru indarrak ELKARTU behar dira (ekintza-lerroak puntu komunean moztuko dira). Hiru indarrak paraleloak direnean -adibidez, habeetan gertatzen da-, muturreko kasua, elkartze-puntua infinituan dago. F = 0 ekuazioak hiru indarrak plano berean egotea eta bektoreen batura nulua izatea eskatzen du. ELEMENTUA BI PAREEKIN: M = 0 beraz, bi pareek modulu bera (parearen momentua) eta kontrako ikurrak izan behar dituzte. 5.14

15 Ariketa ESTATIKOA Elementuen oreka (II) ELEMENTUAK LAU INDARREKIN: Kasurik arruntenean indarrak ez dira ez elkartuak, ezta paraleloak ere. Indarren sistema horren ordez betiere indar ordezkari bakarra erabil daiteke eta puntu arbitrarioan eta pare ordezkarian arituko da. Oreka parea eta ordezkaria nuluak direnean gertatuko da. 5.15

16 Adibidea Ariketa ESTÁTIKOA 00/09/11ko azterketa: irudiko mekanismoa izanik, zehaztu emandako norabidearentzat M-n aplikatu behar den indarra mekanismoa estatikoki orekatzeko. 5.16

17 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Inertzi indarrak (I) Solido zurruna dugu m masarekin eta G masen zentroarekin. F 1, F 2 eta F 3 indar-sistemaren ekintzaz mugimenduan dago. Oro har, ordezkariaren ekintza-lerroa ez da Gtik pasako; h distantzian desplazatuta dago. Indarren sistema ez dago orekatuta eta bere efektua azelerazio linealak eta angeluarrak eratzea da. Horien balioak honako hauek dira: F = F + F + F = ma M = I G α G G A G : G-ren azelerazioa da. α: m-ren azelerazio angeluarra da. F: gorputzaren gainean diharduten indarren ordezkaria da. M: indarren momentuekin - mugimenduaren planoan G-ren inguruan hartuak- batera kanpoko momentuen batura da. 5.17

18 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Inertzi indarrak (II): D Alemberten printzipioa ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ARIKETETAN (analisi zinetoestatikoa) azelerazio-bektoreak ezagunak dira eta, beraz, aurreko ekuazioak honela adieraz daitezke: F m A = 0 M I α = 0 G G G Ekuazio horietan INERTZI ESFORTZUAK bihurdura-indarrak indarrak eta -momentuak- gorputz zurrunari aplikatutako indarren kanpoko sistemari batu dakizkioke eta, hala, ariketa estatikaren metodoak aplikatuz ebatz daiteke. D ALEMBERTEN PRINTZIPIOA: Solido zurrunaren gainean diharduten kanpoko indarren eta inertzi indarren batura zero da eta gorputz zurrunaren gainean diharduten kanpoko momentuen eta inertziaren bihurdura- -momentuen bektore -batura zero da ere. 5.18

19 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Ebazpen-metodoak GAINJARTZEAREN METODOA (eskuz ebazteko egokia): Maila bakoitza banan-banan aztertzen da eta inertzi esfortzuak indarrak eta momentuak- nahiz kanpokoak kontuan hartzen dira. Beraz, n maila mugikor dituen mekanismoak n analisi-ariketa planteatu eta ebatzi behar ditu. Ondoren, emaitzak bektorialki batzen dira mekanismoan esfortzu guztiak zehazteko. Metodo honen BI ALDAERA asko erabiltzen dira: Ariketan zuzenean inertzi indarrak eta inertziaren bihurdura-momentua sartzea (EBAZPEN ANALITIKOA). Inertziaren bihurdura-momentuarekin ez lan egiteko, inertzi indarra e eszentrikotasun jakina desplazatzea (EBAZPEN GRAFIKOA). MATRIZE-METODOA METODOA (ordenagailuz ebazteko egokia): Maila mugikor bakoitzaren mugimenduaren ekuazioak idazteko solido libretzat jotzen dira. Emaitza 3n ekuazio linealen sistema da eta 3n ezezagun daude. Batera ebatzi behar dira. 5.19

20 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Gainjartzearen printzipioa (I) GAINJARTZEAREN PRINTZIPIOA Sistema linealetan efektua arrazoiarekiko proportzionala da, hau da, erantzuna edo sistemaren irteera zuzenean sarreraren mendekoa da: malgukian, adibidez banan-banakako erantzunak zenbait perturbaziori edo sarrerako funtziori gainjar daitezke guztizko erantzuna lortzeko. SISTEMA EZ-LINEALEI ezin zaie printzipio hori aplika eta, besteak beste, honako hauek dira: zurruntasun aldakorreko malgukiak (zurrunagoak deformatzeko orduan), sistemak Coulomben marruskadurarekin, sistemak lasaiera edo jokoarekin. ALDERANTZIKAKO DINAMIKA-ARIKETA ebatz dezake esfortzu estatikoak eta inertzialak independenteki kalkulatu ostean emaitzak konbinatuta: bektore-batura. ERAGOZPENAK: Mekanismoa elementu bakoitza- zenbait aldiz aztertu behar da. Metodoa ez da oso baliagarria marruskadura-indarrak agertzen direnean: Pare zinematiko birakarien kasuan, marruskadura-indarrak oso txikiak dira eta bazter daitezke. Pare zinematiko prismatikoen kasuan -irristailuak-, agian, metodoa ezin da aplikatu. 5.20

21 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Gainjartzearen printzipioa (II) Mugimendu lauaren mekanismoari dagozkion indar dinamiko guztiak aztertzeko orduan, URRATSAK (ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ARIKETA): Mekanismoaren ANALISI ZINEMATIKOA. Horri esker maila bakoitzaren azelerazio angeluarra kalkulatu ahal izango da. Maila bakoitzaren MASA-ZENTROA KOKATZEA eta puntu horietan azelerazioak zehaztea. Mekanismoaren ANALISI ESTATIKOA, irteerako mailak eman behar dituen bihurdura-momentuaren edota indarraren datuekin. Elementu bakoitzaren gainean diharduten bihurdura-momentuak eta indarrak aztertuko dira, baina inertziaren bihurdura-momentuak edo indarrak kontuan hartu gabe. Maila bakoitzean SOLIDO LIBREAREN OREKA aztertzea, inertziaren momentuak eta masa, eta baita azelerazio angeluarrak eta linealak ere erabiliz. Azkenekoak lehenengo bi urratsetan kalkulatu dira. Helburua inertziaren bihurdura-momentu eta indar guztien efektua kalkulatzea da. BEKTOREEN BATURA azken bi urratsetako emaitzekin, maila bakoitzean bihurdura-indarrak eta momentuak lortzeko. 5.21

22 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Gainjartze-metodoaren adibidea 00/09/06ko azterketa: irudiko mekanismoak adierazitako dimentsioak ditu eta G maila bakoitzaren masa-zentroa aipatzen du. Gainera, mekanismoak hurrengo propietateak ditu: m 1 = 0.1 kg I G1 = 20 kg mm 2 m 2 = 0.2 kg I G2 = 400 kg mm 2 m 3 = 0.3 kg I G3 = 100 kg mm 2 Grabitatearen efektua baztertuz eta marruskadura nulua dela kontuan hartuz, zehaztu maila bultzatzailean aplikatu behar den T momentuaren aldiuneko balioa baldintza hauekin mugitzeko: irudiko posizioan sarrerako abiadura angeluarra ω 1 = 95 rad/s da eta ordulari- -orratzen kontrako noranzkoan mugitzen da. α 1 =

23 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Matrize-metodoa (I) Gainjartzearen metodoaren ondorioz, mekanismoa zenbait aldiz aztertu behar bada, matrize-metodoarekin analisi bakarra egin daiteke, baina EKUAZIO-SISTEMA LINEALA eratzen da eta F eta M ezezagun guztiekin batera ebatzi behar da. 5.23

24 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Matrize-metodoa (II) 5.24

25 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Matrize-metodoa (III) 5.25

26 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Potentzia birtualen metodoa (I) Gainjartzearen eta matrizearen metodoak indarren orekaren printzipioan oinarrituta daude. Mekanismoen alderantzikako azterketa estatikoak eta dinamikoak egiteko beste metodo bat aplika daiteke eta Lan Birtualean oinarrituta dago. Sarritan, irtenbide sinpleagoak eskaintzen ditu. Metodoa LAN BIRTUALEN TEOREMAN oinarritzen da: Solido zurruna orekan izanik eta kanpoko esfortzuen ekintzaz, esfortzu horiek egindako lan guztia nulua da solidoak desplazamendu txikia a egiten badu. BIRTUAL terminoa hurrengotik ateratzen da: lan hori egiteko erabili den desplazamendu infinitesimala irudimenezkoa -birtuala- da, nahiz eta derrigorrez mekanismoarekin zerikusia duten mugekin (loturekin) bateragarria izan. Metodo hau alderantzikako analisi dinamikoetan aplika daiteke, inertziaren indarrak eta bihurdura-momentuak mekanismoari aplikatutako kanpoko indartzat jotzen badira. ABANTAILA: muga-indarrek indarrek, akzio-erreakzioko barne-indarrek, ez dute lanik ematen eta, beraz, ez dira kalkuluan agertzen. 5.26

27 ALDERANTZIKAKO DINAMIKAREN ariketa Potentzia birtualen metodoa (II) F indarra -edo M bihurdura-momentua- izanda eta δs desplazamendu birtualarekin -δθ angeluarra izan daiteke-, lan birtuala hurrengo biderkadura eskalarra da: δw = F δs, o δw = M δθ Beraz, sistema mekanikoa bihurdura-momentuak eta indarrak aplikatuta orekan izanda, desplazamendu birtual bat sartzen bada, lan birtualak zero izan behar du. Hala adieraz daiteke: δw = Fn δs n + Mn δθ n = 0 Halaber, metodoa alderantzikako dinamikaren analisian aplika daiteke inertziaren bihurdura-momentuak eta indarrak, aplikatutako bihurdura-momentu eta indar modura lantzen badira. Kasu horretan, aurreko ekuazioaren terminoak dt-rekin zatituz (egin daiteke, desplazamendu birtual bakoitza denbora-tarte berean gertatzen baita): Hori POTENTZIA BIRTUALEN TEOREMA da. Inertziaren bihurdura- -momentuak eta indarrak bereiziz, hurrengo moduan adieraz daiteke: F δs dt + M δθ dt = 0 F V + M ω = 0 n n n n n n n n ( ) ( ) F V + M ω + m A V + I α ω = 0 n n n n n G n G n G n n n 5.27

28 Sistema dinamikoki baliokideak Sistemaren mugimendua aztertzeko bi zati egin daitezke: Masa-zentroaren translazio-mugimendua: F = ma G Masen zentroaren inguruan errotazio-mugimendua: M = I α G G Hala, sisteman diharduten kanpoko indarrak eta momentuak ezagututa, mugimendua zehaztuta dago, masen zentroaren azelerazioa nahiz azelerazio angeluarra zehatz baitaitezke. Beraz, bi SISTEMA MEKANIKO BALIOKIDEAK izango dira masa bera, masen zentro berdina eta inertziaren momentu bera dutenean. Erreferentzia masen zentrotik pasatzen den ardatza da eta planoarekiko perpendikularra da. Horri esker mekanismoaren elementuak sinpleago diren beste batzuen ordez alda daitezke, betiere portaera dinamiko bera baldin badute. Gehienetan maila baten ordez n masa puntual erabiltzen dira eta ondorioz: m + m + + m = m 1 2 n m r + m r + + m r = n n m r + m r + + m r = I = m k n n G G 5.28

29 Bi masetan deskonposatzea (I) Elementu laua -m masa eta I inertziaren momentua- izanik, G bi masa puntualetan deskonposatu daiteke eta dinamikoki baliokideak izan behar dute: Masa kontserbatu egin behar da m 1 + m 2 = m Masen zentroak berdina izan behar du m 1 eta m 2 masak masen zentroarekin lerrokatuta egongo dira eta alde bakoitzean bana, honakoa betetzeko: m 1 r 1 = m 2 r 2 G-rekiko inertziaren momentua kontserbatu behar denez, derrigorrez bete behar da hurrengo berdintasuna: m 1 r 12 + m 2 r 22 = I G = mk 2 G Lehenengo bi ekuazioetatik m 1 eta m 2 askatuz eta hirugarrenean ordezkatuz: ( ) ( ) 2 m 1 = m r 2 r 1 + r 2, m 2 = m r 1 r 1 + r 2, r 1 r 2 = k G Bi masen egoera ez da arbitrarioa; baten posizioa aukeratuta, bestearena emanda dagopuntu-bikote honi MASEN ZENTROAREKIKO PUNTU KONJOKATUAK deritzo. Gainera, aurreko ekuazioek honakoa diote: masa guztia bi puntu konjokatuen artean banatzen da masen zentroaren distantziekiko alderantziz. 5.29

30 Bi masetan deskonposatzea (II) Altueraren teorema aplikatuta r 1 r 2 = k G2 adierazpena GRAFIKOKI INTERPRETA daiteke eta oso erabilgarria da ariketak ebazteko: G izanik, G-tik pasatzen den lerro zuzena marrazten da eta bertan m 1 eta m 2 masak kokatu nahi ditugu. r 1 hautatzen da eta triangelu angeluzuzena eratzen da B-n; altuera: G-rekiko biraketa-erradioa (k G ). A-ren konjokatua A da; altueraren teoremaren arabera, altuera hipotenusaren gainean zehazten diren bi segmentuen arteko batez besteko proportzionala baita: 2 r 1 eta r 2 distantziak arbitrarioki hautatu nahi badira, sistema HIRU MASA PUNTUALETAN (ez bitan) deskonposatu beharko da, eta hirugarrena masen zentroan kokatu beharko da. Beraz: 2 m + m + m = m, m r = m r, m r + m r = mk 1 2 G Honakoa ondoriozta daiteke: r 1 eta r 2 hautatu eta m 1, m 2 eta m G lor daitezke BG = AG GA ; BG = k G, AG = r, GA = r G 2 ( ) ( ) ( 2,, 1 ) m = m k r r + r m = m k r r + r m = m k r r 1 G G G G A G A r 1 r k B G 5.30

31 5. 5. GAIA GAIA Mekanismoen Analisi Errotazioa puntu finkoaren inguruan (I) J.M. Pintor Borobia Solido zurrun batek O puntu finkoaren inguruan biratzen du -ω ω abiaduraz-, non O ez dator G masen zentroarekin bat. Horren gainean indar-sistema aplikatu ostean, α lortzen da. Kasu horretan, G-k azelerazioa izango du eta osagaiak norabide erradialetan eta tangentzialean izango ditu. ditu Solidoaren gainean kanpotik diharduen indar-sistemaren ordezkaria norabide horietan deskonposatzen bada: t r 2 F = mrg α F = mrg ω Gainera, α gertatzeko, IGα kanpoko bihurdura-momentu bat izango da. da 5.31

32 5. 5. GAIA GAIA Mekanismoen Analisi Errotazioa puntu finkoaren inguruan (II) O-n indar horien momentuak batzen badira: 2 M O = IG α + rg (mrg α ) = (IG + mrg )α = IO α Eta OREKA-EKUAZIOAK honako hauek badira: BI KASU BEREZI daude: α=0 MO kanpoko momentua nulua da eta inertziaren indarra (On momenturik ez duena) -mrgω2 da -indar zentrifugoa-. Arrankea (ω=0, α 0) inertziaren indarra -mrgα da, da eta sistemak pare bakarra du. Solido zurrunak honako mugimenduren bat duenean: TRANSLAZIO PURUA inertziaren indarraren ordezkariak eta kanpoko indarren ordezkariak ekintza-lerro bera dute eta gorputzaren masa-zentrotik pasatzen da. ERROTAZIOA PUNTUAREN INGURUAN -azelerazio angeluarrarekin-: bi indarrek ekintza-lerro bera dute, baina ez da masa-zentrotik pasatzen. J.M. Pintor Borobia F mag = 0 M O IO α = 0 Indar sistema ez da pare bakar batera mugatzen, inertzi indarraren osagaia baitago (-mrgω2) eta O-n ez du momenturik sortzen. 5.32

33 5. 5. GAIA GAIA Mekanismoen Analisi Perkusio-zentroa (I) Inertziaren indarren ordezkaria bitan deskonposa daiteke: -mrgω2 OG lerro zuzenean zehar. -mrgα OG-rekiko perpendikularra, baina G-tik pasa gabe. P puntutik pasako da eta honakoa beteko du: ( mr G α )l = IG α + ( mr G α )rg l = (IG mr G ) + rg = rg + k G2 rg P puntua PERKUSIO-ZENTROA da: Kokapena ez dago ω eta α-ren menpe P-n kanpoko indarra aplikatuz gero (OG-rekiko elkarzuta), α azelerazioa sortuko da, baina erreakzioa O kojinetean zero izango da, -mrgω2 inertziaren indarraren osagaiarengatik izan ezik. J.M. Pintor Borobia Ordezkaria 5.33

34 Perkusio-zentroa (II) Halaber, perkusio-zentroa sistema baliokideak aztertuz lor daiteke. Horretarako, BI MASETAN DESKONPOSATU BEHAR DA. Orain, F indarra aplikatuta, haserako unean solido batek -hasieran geldirik- zein punturen inguruan biratuko duen jakin behar da. F-ren eraginez, bere planoan aske mugi daiteke: G-tik pasatuz, F-ren lerroari elkarzuta irudikatzen da. Ekintza-lerroarekin ebakidurak O puntua definitzen du. Gorputzaren ordez m 1 eta m 2 bi masa puntual erabiltzen dira O eta O -n (Grekiko O -ren puntu konjokatua). F zuzenean O-n aplikatzen denez, m masak OO -ri elkarzuta den azelerazioa izango du eta m-k ez du azelerazorik izango. Beraz, gorputzak hasieran O -ren inguruan biratuko du. O -n n ez da erreakziorik sortzen. Ondorioa: gorputz lauak masen zentrotik pasatzen ez den ardatzaren inguruan bira badezake, biratzean beregan ez da erreakziorik sortuko ardatzaren puntu konjokatuan indarra aplikatuz gero. Eta puntu honi PERKUSIO-ZENTROA deritza. 5.34

35 Energia zinetikoa mekanismoan Mekanismoaren energia zinetikoa elementu bakoitzaren energia zinetikoa batuz lortzen da. MEKANISMO LAUETAN bi kasu daude: Errotazioko mugimendu laua - ω - O puntu finkoaren inguruan: P-n kokatutako dm-rentzat: dt = 1 2 dm v = 1 2 dm ω r Honela osatuta: T = S 1 2 dm ω r = 1 2 ω S r dm = 1 2 I ω O Mugimendu lau orokorra -CI-ren inguruan aldiuneko errotazioa-: 2 Une bakoitzean: T = 1 2 I 1 ω Posizio bakoitzean I 1 kalkulatu beharko genuke (CI aldatzen baita). 2 Steiner aplikatuz gero: I1 = IG + m IG Ordezkatuz: T = 1 2 I ω m IG ω = 1 2 I ω m v G G G KOENINGEN TEOREMA: mugimendu lau orokorrean solido zurrunaren ekuazioa lortzeko, batetik, hori geldirik badago masa- -zentroen inguruan errotazio-ekuazioa, eta bestetik, mugimenduan solidoen masa-zentroak izango lukeen translazio-ekuazioa batuko dira. Solidoaren masa guztia zentroan dagoela suposatzen da. Elementua 2 masa puntual baliokideetan deskonposatuz, ez da beharrezkoa ω erabiltzea, ezta I ere: 2 2 T = 1 2 m v m v

36 Puntura edo ardatzera mugatzea Askatasun-maila bakarra izanez gero, mekanismoaren mugimendua zehaztuta dago, puntu bakarraren mugimendua ezagututa. Puntu horri ERREDUKZIO-PUNTUA deritza. Orduan, ondorengoez hitz egin ahal izango da: Masa puntu batera murriztua. Indarra puntu batera murriztua. Bi parametroen arteko erlazioari esker, mekanismoaren dinamikaren ekuazio orokorra zehaztuko da indar eta masa murriztuekin. Mekanismoaren mugimendu-legeak ekuazio dinamiko bakarra izango du eta erredukzio-puntuak -x R -, abiadurak -v R - eta azelerazioak -a R - deskribatutako ibilbidea izango du. Batzuetan mekanismoaren masak eta indarrak murriztu beharko dira parametro angeluarretan eta ez-linealetan oinarrituta. Orduan, sistema mekanikoa ardatz batera (erredukzio-ardatza) murriztuko da eta honakoak definituko dira: Inertziaren momentu murriztua. Pare murriztua. 5.36

37 Masa puntu batera mugatua Masa puntu batera mugatua: masa -m R - mekanismoaren puntu zehatzean jarrita eta berarekin mugituta, egiazko mekanismoaren energia zinetiko bera duenean: Hau da: T = 1 2 m v + I m v i Gi 1 2 ω = 1 2 Gi i R R m R askatuz: ( ) 2 ( ) 2 m R = m i v Gi v R + IGi ω i v R Honakoa ondoriozta daiteke: m R, batetik, mekanismoan masa-banaketaren, eta bestetik, abiaduren eta erredukzio-puntuaren arteko erlazioen araberakoa da. Beraz, hautatutako erredukzio-puntuaren araberakoa da eta mekanismoaren posizio bakoitzean balio desberdina izango du. m R ez da erredukzio-puntuaren abiaduraren araberakoa, gdl bakarra duen mekanismoan puntuen abiadurak horietako edozeinekiko proportzionalak baitira eta, beraz, posizio jakinean abiadura-arrazoiak berdinak baitira nahiz eta edozein v R izan. Horregatik, nahiz eta mekanismoa ez mugitu, m R kalkula daiteke. Horretarako erredukzio-puntuari abiadura birtuala eman behar zaio eta horren arabera, ondoren, gainerako abiadurak kalkulatu behar dira. 5.37

38 Indarra puntu batera murriztua Mekanismoan lana bakarrik indar aplikatuek egiten dute. Muga- -indarrek mekanismoaren mugimendua gidatzen dute. Mekanismoaren puntu batera mugatutako indarra: indarra (F R ) puntu horretan aplikatuta eta puntu hori mugi daitekeen norabidean (δx R ), mekanismoaren edozein mugimendu txikitan mekanismoan egiaz aplikatzen diren indarren lan bera egingo du. W = F δx F x F x F F ( x x ) R R = δ = R R δ cos α = i i i R δ δ cos α i i R i Eta desplazamenduak abiadurekiko proportzionalak direla gogoratuta: ( ) F = F v v cos α R i i R i Abiadura-erlazioak masa murriztuaren kasukoak bezalakoak dira, baina ez dira beti kalkulatu behar. F R indarraren definiziotik honakoa ondoriozta daiteke: mekanismoari egiazko indar aplikatuez gain, kontrako noranzkoan modulu eta norabide bereko indarra aplikatzen badiogu, lan bateratua zero izango da eta sistema orekan egongo da lan birtualen printzipioa-. Beraz, puntu batera mugatutako indarra mekanismoa orekatzeko gai den indarrarekiko kontrakoa da. 5.38

39 Masa eta indar murriztuaren arteko erlazioa Energia zinetikoaren teorema mekanismoaren bi posizio oso hurbiletan aplikatuta: dw = dt Lana eta energia zinetikoa indar eta masa murriztuen arabera adierazita: d ( ) 1 FR dx R = d 1 2 m v 2 R R FR = m v 2 R R dx R 2 m R eta v R x R -ren mendekoak direnez: F m v dv R dm R R = R R v R dx R 2 dx R Eta honakoa kontuan hartuta: dm R F v dv R = m Ra R v R 2 dx R R = a R R dx R 1 gdl-ko mekanismoaren mugimenduari dagokion oinarrizko ekuazioa da eta indar nahiz masa murriztuen araberakoa da. Bigarren terminorik ez badago (m R konstantea, mugimendua hastean -v R bazter daiteke- eta oszilazio txikiak), ekuazioa F R indarrarekin m R masako partikularen mugimendua zehazteko erabiltzen den berdina da. 5.39

40 Ardatz batera murriztea Aurreko ataletan deskribatutako modu berean honakoak defini ditzakegu: Mekanismoaren inertziaren momentu murriztua: bolantearen inertzi momentua da. Erredukzio-ardatzean kokatuta eta berarekin biratuta, berez egiazko mekanismoak adina energia zinetiko izango du. Mekanismoaren pare murriztua: erredukzio-ardatzean aplikatuta, mekanismoaren mugimendu txikian mekanismoan aplikatutako indar multzoaren lan berdina sortuko luke. Masa eta indar murriztuaren eta inertzi momentu eta pare murriztuaren arteko parekotasuna ikusita, hurrenez hurren, pare murriztua eta inertziaren momentu murriztua erlazionatzen dituen adierazpena idatz daiteke: M = I α + e e e 1 2 die dϕ ω 2 e 5.40

41 MARRUSKADURAREN fenomenoa Bi solidoen ukipena Sistema mekanikoen egiazko loturetan, hau da, bi solido ukitzen direnean, betiere marruskadura-fenomenoak ageri dira. Oso ugariak eta konplexuak izan daitezke. Arrazoien jatorria sinplifikatuz, zurruntasun gabezia -egiazko gorputzak deformatu egiten dira- eta gainazaleko zimurtasuna marruskaduran nabarmenki esku hartzen duten faktoreak dira. 1 eta 2 solido zurrunen arteko zuzeneko ukipenean, mugimendu erlatiboa baldin badago eta A eta B puntuek kontaktu puntuala badute, honakoak bereizi behar dira: IRRISTATZEA: Bi puntu horien abiadura tangentzialak desberdinak direnean. ERRODADURA: Bi gorputzen arteko MARRUSKADURAK irristatzea saihesten duenean eta ukipen-puntuen abiadura absolutua berdina denean. 5.41

42 MARRUSKADURAREN fenomenoa Marruskadura- eta itsaspen-koefizientea (I) 2 eta 3 solido zurrunak ditugu eta derrigorrez elkarren artean ukitzen dira. Mugimendu erlatiboa izan daiteke ala ez. Marruskadurarik ez balego: 3. maila horizontalki desplazatuko litzateke. F 23 lotura-indarra ukipen-gainazalekiko normal komunaren arabera bideratuko litzateke, alde batera utzita irristaduraren magnitudea. Oreka-aukera bakarra 4. maila 2.-arekiko elkarzuta izatea litzateke. Marruskadura agertzen denean, berriz: Ukipen-gainazalean erresistentzi indarra sartzen da eta F 23 erreakzioa makurtu egiten da, gainazalekiko normala izateari uzten dio. Hala, 3. blokea orekan mantentzea ahalbidetzen duen indarra agertzen da, nahiz eta rekiko elkarzuta ezin izan. Erresistentzi indarrari MARRUSKADURA- -INDARRA deritza. Era berean -akzioerreakzioa-, 2. mailan ere agertuko da. 5.42

43 MARRUSKADURAREN fenomenoa Marruskadura- eta itsaspen-koefizientea (II) Esperimentalki egiaztatuta dago: materialen arabera, marruskadura-indarraren magnitudearentzat muga dago eta honako erlazioak zehazten du: t n F µ F µ: marruskadura-koefiziente koefiziente estatikoa edo itsaspen- -koefizientea (ukipenean dauden materialak bereizten dituen propietatea, zimurtasun-maila, etab.). F 43 gehiegi makurtzen bada eta osagai horizontala (eta, beraz, F 23t ) aurreko ekuazioa asetzeko handiegia bada, oreka ezinezkoa da eta ren gainean irristatuko da. Irristadura gertatzen denean, marruskadura-indarraren balioa honakoa da: µ c : irristaduraren marruskadura-koefizientea koefizientea edo marruskadura-koefizientea koefizientea. Irristaduran ematen den marruskadura COULOMB-EN MARRUSKADURA da. Esperimentalki honakoa ondoriozta daiteke: material gehienetan µ c µ baino pixka bat txikiagoa da. φ marruskadura-angelua angelua: gainazalaren normalarekiko F 23 makur daitekeen gehieneko angelua oreka galdu baino lehen eta irristadura gertatu baino lehen: tan F t F n F n F n 1 φ = = µ = µ φ = tan µ F = µ F t n 23 c

44 MARRUSKADURAREN fenomenoa Marruskadura pare zinematikoetan Mekanismoetan indarrak aztertzeko ariketak egiteko orduan, pare zinematikoetan marruskadurak kontuan hartzen badira, honako URRATSAK JARRAITU behar dira: Lehenik eta behin, ariketa guztia marruskadurarik gabe ebatzi behar da. Helburua indar normal bakoitzaren norabidea aurkitzea da. Bigarrenez, arretaz aztertu behar da ariketaren enuntziatua mugimenduaren norabidea eta noranzkoa zehazteko (marruskadura-indarrek betiere mugimenduaren kontra egiteko joera baitute). Ondoren, solido libreen diagramak berriz planteatu behar dira, baina marruskadura-indarrak sartuz (beraz, pare zinematikoetan muga-indarrak makurtuko dira). Erreakzioak norantz makurtu erabaki behar da eta, beraz, marruskadura-indarren norabidea eta noranzkoa ezagutu behar dira (2. urratsa). Halaber, indar normalak ezagutu behar dira (1. urratsa). Bai grafikoki, bai analitikoki, ez da zuzena marruskadurarik gabe indar normalak bider µ egitea marruskadura-indarrak zehazteko, indar orok magnitudea alda baitezake marruskadura eranstean. 5.44

45 MARRUSKADURAREN fenomenoa Adibidea 5.45

Solido zurruna 2: dinamika eta estatika

Solido zurruna 2: dinamika eta estatika Solido zurruna 2: dinamika eta estatika Gaien Aurkibidea 1 Solido zurrunaren dinamikaren ekuazioak 1 1.1 Masa-zentroarekiko ekuazioak.................... 3 2 Solido zurrunaren biraketaren dinamika 4 2.1

Διαβάστε περισσότερα

= 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua.

= 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua. 1 ARIKETA Kalkulatu α : 4x+ 3y+ 10z = 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua. Aurki ezazu α planoak eta PH-k osatzen duten angelua. A'' A' 27 A''1 Ariketa hau plano-aldaketa baten bidez ebatzi

Διαβάστε περισσότερα

Solido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra

Solido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra Solido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra Gaien Aurkibidea 1 Definizioa 1 2 Solido zurrunaren zinematika: translazioa eta biraketa 3 2.1 Translazio hutsa...........................

Διαβάστε περισσότερα

DERIBAZIO-ERREGELAK 1.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. ( ) ( )

DERIBAZIO-ERREGELAK 1.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. ( ) ( ) DERIBAZIO-ERREGELAK.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. Izan bitez D multzo irekian definituriko f funtzio erreala eta puntuan deribagarria dela esaten da baldin f ( f ( D puntua. f zatidurak

Διαβάστε περισσότερα

ANGELUAK. 1. Bi zuzenen arteko angeluak. Paralelotasuna eta perpendikulartasuna

ANGELUAK. 1. Bi zuzenen arteko angeluak. Paralelotasuna eta perpendikulartasuna Metika espazioan ANGELUAK 1. Bi zuzenen ateko angeluak. Paalelotasuna eta pependikulatasuna eta s bi zuzenek eatzen duten angelua, beaiek mugatzen duten planoan osatzen duten angeluik txikiena da. A(x

Διαβάστε περισσότερα

5. GAIA Solido zurruna

5. GAIA Solido zurruna 5. GAIA Solido zurruna 5.1 IRUDIA Giroskopioaren prezesioa. 161 162 5 Solido zurruna Solido zurruna partikula-sistema errazenetakoa dugu. Definizioak (hau da, puntuen arteko distantziak konstanteak izateak)

Διαβάστε περισσότερα

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA 1. (2015/2016) 20 cm-ko tarteak bereizten ditu bi karga puntual q 1 eta q 2. Bi kargek sortzen duten eremu elektrikoa q 1 kargatik 5 cm-ra dagoen A puntuan deuseztatu

Διαβάστε περισσότερα

Zinematika 2: Higidura zirkular eta erlatiboa

Zinematika 2: Higidura zirkular eta erlatiboa Zinematika 2: Higidura zirkular eta erlatiboa Gaien Aurkibidea 1 Higidura zirkularra 1 1.1 Azelerazioaren osagai intrintsekoak higidura zirkularrean..... 3 1.2 Kasu partikularrak..........................

Διαβάστε περισσότερα

7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA. x i n i N i f i

7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA. x i n i N i f i 7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA 1. Osatu ondorengo maiztasun-taula: x i N i f i 1 4 0.08 2 4 3 16 0.16 4 7 0.14 5 5 28 6 38 7 7 45 0.14 8 2. Ondorengo banaketaren batezbesteko aritmetikoa 11.5 dela

Διαβάστε περισσότερα

Banaketa normala eta limitearen teorema zentrala

Banaketa normala eta limitearen teorema zentrala eta limitearen teorema zentrala Josemari Sarasola Estatistika enpresara aplikatua Josemari Sarasola Banaketa normala eta limitearen teorema zentrala 1 / 13 Estatistikan gehien erabiltzen den banakuntza

Διαβάστε περισσότερα

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH Higidurak

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH Higidurak 1 HASTEKO ESKEMA INTERNET Edukien eskema Erreferentzia-sistemak Posizioa Ibibidea eta lekualdaketa Higidura motak Abiadura Abiadura eta segurtasun tartea Batez besteko abiadura eta aldiuneko abiadura Higidura

Διαβάστε περισσότερα

EGITURAREN ANALISIA ETA SINTESIA. KONTZEPTU OROKORRAK

EGITURAREN ANALISIA ETA SINTESIA. KONTZEPTU OROKORRAK 1. GAIA 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 EGITURAREN ANALISIA ETA SINTESIA. KONTZEPTU OROKORRAK Definizioak 1.1.1 MakinaetaMekanismoa 1.1.2 MailaedoElementua 1.1.3 PareZinematikoa 1.1.4 KateZinematikoa

Διαβάστε περισσότερα

1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra.

1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra. 1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra. 2. Higidura harmoniko sinplearen ekuazioa. Grafikoak. 3. Abiadura eta azelerazioa hhs-an. Grafikoak. 4. Malguki baten oszilazioa. Osziladore

Διαβάστε περισσότερα

4. GAIA Mekanismoen Sintesi Zinematikoa

4. GAIA Mekanismoen Sintesi Zinematikoa HELBURUAK: HELBURUAK: mekanismoaren mekanismoaren sintesiaren sintesiaren kontzeptua kontzeptuaeta eta motak motaklantzea. Hiru Hiru Dimentsio-Sintesi motak motakezagutzea eta eta mekanismo mekanismo erabilgarrienetan,

Διαβάστε περισσότερα

Hirukiak,1. Inskribatutako zirkunferentzia. Zirkunskribatutako zirkunferentzia. Aldekidea. Isoszelea. Marraztu 53mm-ko aldedun hiruki aldekidea

Hirukiak,1. Inskribatutako zirkunferentzia. Zirkunskribatutako zirkunferentzia. Aldekidea. Isoszelea. Marraztu 53mm-ko aldedun hiruki aldekidea Hirukiak, Poligonoa: elkar ebakitzen diren zuzenen bidez mugatutako planoaren zatia da. Hirukia: hiru aldeko poligonoa da. Hiruki baten zuzen bakoitza beste biren batuketa baino txiakiago da eta beste

Διαβάστε περισσότερα

1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA...

1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA... Aurkibidea 1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA... 1 1.1 Proiekzioa. Proiekzio motak... 3 1.2 Sistema diedrikoaren oinarriak... 5 1.3 Marrazketarako hitzarmenak. Notazioak... 10 1.4 Puntuaren, zuzenaren eta planoaren

Διαβάστε περισσότερα

ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK

ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK 1.- LEHEN DEFINIZIOAK Jatorri edo erpin berdina duten bi zuzenerdien artean gelditzen den plano zatiari, angelua planoan deitzen zaio. Zirkunferentziaren zentroan erpina duten

Διαβάστε περισσότερα

9. K a p itu lu a. Ekuazio d iferen tzial arrun tak

9. K a p itu lu a. Ekuazio d iferen tzial arrun tak 9. K a p itu lu a Ekuazio d iferen tzial arrun tak 27 28 9. K A P IT U L U A E K U A Z IO D IF E R E N T Z IA L A R R U N T A K UEP D o n o stia M ate m atik a A p lik atu a S aila 29 Oharra: iku rra rekin

Διαβάστε περισσότερα

2. GAIA Higidura erlatiboa

2. GAIA Higidura erlatiboa 2. GAIA Higidura erlatiboa 2.1 IRUDIA Foucault-en pendulua Pariseko Panteoian 1851n eta 2003an. 53 54 2 Higidura erlatiboa Bi erreferentzia-sistema inertzialen arteko erlazio zinematikoa 1.2.1 ataleko

Διαβάστε περισσότερα

(1)σ (2)σ (3)σ (a)σ n

(1)σ (2)σ (3)σ (a)σ n 5 Gaia 5 Determinanteak 1 51 Talde Simetrikoa Gogoratu, X = {1,, n} bada, X-tik X-rako aplikazio bijektiboen multzoa taldea dela konposizioarekiko Talde hau, n mailako talde simetrikoa deitzen da eta S

Διαβάστε περισσότερα

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA 95i 10 cm-ko aldea duen karratu baten lau erpinetako hirutan, 5 μc-eko karga bat dago. Kalkula itzazu: a) Eremuaren intentsitatea laugarren erpinean. 8,63.10

Διαβάστε περισσότερα

10. GAIA Ingurune jarraituak

10. GAIA Ingurune jarraituak 10. GAIA Ingurune jarraituak 10.1 IRUDIA Gainazal-tentsioaren ondorio ikusgarria. 417 418 10 Ingurune jarraituak Ingurune jarraituen oinarrizko kontzeptuak aztertuko dira gai honetan: elastikotasuna hasteko,

Διαβάστε περισσότερα

0.Gaia: Fisikarako sarrera. ARIKETAK

0.Gaia: Fisikarako sarrera. ARIKETAK 1. Zein da A gorputzaren gainean egin behar dugun indarraren balioa pausagunean dagoen B-gorputza eskuinalderantz 2 m desplazatzeko 4 s-tan. Kalkula itzazu 1 eta 2 soken tentsioak. (Iturria: IES Nicolas

Διαβάστε περισσότερα

9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomiko

9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomiko 9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomikoak 1) Kimika Teorikoko Laborategia 2012.eko irailaren 21 Laburpena 1 Espektroskopiaren Oinarriak 2 Hidrogeno Atomoa Espektroskopia Esperimentua

Διαβάστε περισσότερα

Aldagai Anitzeko Funtzioak

Aldagai Anitzeko Funtzioak Aldagai Anitzeko Funtzioak Bi aldagaiko funtzioak Funtzio hauen balioak bi aldagai independenteen menpekoak dira: 1. Adibidea: x eta y aldeetako laukizuzenaren azalera, S, honela kalkulatzen da: S = x

Διαβάστε περισσότερα

1 Aljebra trukakorraren oinarriak

1 Aljebra trukakorraren oinarriak 1 Aljebra trukakorraren oinarriak 1.1. Eraztunak eta gorputzak Geometria aljebraikoa ikasten hasi aurretik, hainbat egitura aljebraiko ezagutu behar ditu irakurleak: espazio bektorialak, taldeak, gorputzak,

Διαβάστε περισσότερα

OREKA KIMIKOA GAIEN ZERRENDA

OREKA KIMIKOA GAIEN ZERRENDA GAIEN ZERRENDA Nola lortzen da oreka kimikoa? Oreka konstantearen formulazioa Kc eta Kp-ren arteko erlazioa Disoziazio-gradua Frakzio molarrak eta presio partzialak Oreka kimikoaren noranzkoa Le Chatelier-en

Διαβάστε περισσότερα

3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak. Eugenio Mijangos

3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak. Eugenio Mijangos 3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak Eugenio Mijangos 3. KOADERNOA: ALDAGAI ANITZEKO FUNTZIOAK Eugenio Mijangos Matematika Aplikatua, Estatistika eta Ikerkuntza Operatiboa Saila Zientzia eta Teknologia

Διαβάστε περισσότερα

Makina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M A K I N A. Sorgailua. Motorea.

Makina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M A K I N A. Sorgailua. Motorea. Magnetismoa M1. MGNETISMO M1.1. Unitate magnetikoak Makina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M K I N Energia Mekanikoa Sorgailua Energia Elektrikoa Energia

Διαβάστε περισσότερα

PROGRAMA LABURRA (gutxiengoa)

PROGRAMA LABURRA (gutxiengoa) PROGRAMA LABURRA gutiengoa Batilergo Zientiiko-Teknikoa MATEMATIKA I Ignacio Zuloaga BHI Eibar IGNACIO ZULOAGA B.I. EIBAR Gutiengo programa Zientiiko-Teknikoa. maila Ekuaio esponentialak Ariketa ebatiak:

Διαβάστε περισσότερα

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA:

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA: MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA: Koaderno hau erabiltzeko oharrak: Koaderno hau egin bazaizu ere, liburuan ezer ere idatz ez dezazun izan da, Gogora ezazu, orain zure liburua den hori,

Διαβάστε περισσότερα

MATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015

MATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015 MATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015 Mathieu Jarry iturria: Flickr CC-BY-NC-ND-2.0 https://www.flickr.com/photos/impactmatt/4581758027 Leire Legarreta Solaguren EHU-ko Zientzia eta Teknologia Fakultatea Matematika

Διαβάστε περισσότερα

Inekuazioak. Helburuak. 1. Ezezagun bateko lehen orria 74 mailako inekuazioak Definizioak Inekuazio baliokideak Ebazpena Inekuazio-sistemak

Inekuazioak. Helburuak. 1. Ezezagun bateko lehen orria 74 mailako inekuazioak Definizioak Inekuazio baliokideak Ebazpena Inekuazio-sistemak 5 Inekuazioak Helburuak Hamabostaldi honetan hauxe ikasiko duzu: Ezezagun bateko lehen eta bigarren mailako inekuazioak ebazten. Ezezagun bateko ekuaziosistemak ebazten. Modu grafikoan bi ezezaguneko lehen

Διαβάστε περισσότερα

1. Oinarrizko kontzeptuak

1. Oinarrizko kontzeptuak 1. Oinarrizko kontzeptuak Sarrera Ingeniaritza Termikoa deritzen ikasketetan hasi berri den edozein ikaslerentzat, funtsezkoa suertatzen da lehenik eta behin, seguru aski sarritan entzun edota erabili

Διαβάστε περισσότερα

Fisika BATXILERGOA 2. Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula

Fisika BATXILERGOA 2. Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula Fisika BATXILERGOA 2 Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak aurrez ikusitako

Διαβάστε περισσότερα

EUSKARA ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA

EUSKARA ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA EUSKARA ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA 1.1. Topologia.. 1.. Aldagai anitzeko funtzio errealak. Definizioa. Adierazpen grafikoa... 5 1.3. Limitea. 6 1.4. Jarraitutasuna.. 9 11 14.1. Lehen mailako

Διαβάστε περισσότερα

ERREAKZIOAK. Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea

ERREAKZIOAK. Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea ERREAKZIAK Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea ADIZI ELEKTRZALEK ERREAKZIAK idrogeno halurozko adizioak Alkenoen hidratazioa

Διαβάστε περισσότερα

Fisika. Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula. Irakaslearen gidaliburua BATXILERGOA 2

Fisika. Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula. Irakaslearen gidaliburua BATXILERGOA 2 Fisika BATXILEGOA Irakaslearen gidaliburua Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena,

Διαβάστε περισσότερα

Materialen elastikotasun eta erresistentzia

Materialen elastikotasun eta erresistentzia Materialen elastikotasun eta erresistentzia Juan Luis Osa Amilibia EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA Liburu honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren

Διαβάστε περισσότερα

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA TEORIA 1. (2012/2013) Argiaren errefrakzioa. Guztizko islapena. Zuntz optikoak. Azaldu errefrakzioaren fenomenoa, eta bere legeak eman. Guztizko islapen a azaldu eta definitu

Διαβάστε περισσότερα

1. Gaia: Mekanika Kuantikoaren Aurrekoak

1. Gaia: Mekanika Kuantikoaren Aurrekoak 1) Kimika Teorikoko Laborategia 2012.eko irailaren 12 Laburpena 1 Uhin-Partikula Dualtasuna 2 Trantsizio Atomikoak eta Espektroskopia Hidrogeno Atomoaren Espektroa Bohr-en Eredua 3 Argia: Partikula (Newton)

Διαβάστε περισσότερα

Diamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira:

Diamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira: 1 Diamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira: T= 2,000 C eta P= 50,000 a 100,000 atmosfera baldintza hauek bakarrik ematen dira sakonera 160 Km-koa denean eta beharrezkoak dira miloika eta

Διαβάστε περισσότερα

DINAMIKA. c Ugutz Garitaonaindia Antsoategi Ingeniaritza Mekanikoa Saila Gasteizko I.I.T. eta T.I.T.U.E. Euskal Herriko Unibertsitatea

DINAMIKA. c Ugutz Garitaonaindia Antsoategi Ingeniaritza Mekanikoa Saila Gasteizko I.I.T. eta T.I.T.U.E. Euskal Herriko Unibertsitatea DINAMIKA c Ugutz Gartaonanda Antsoateg Ingenartza Mekankoa Sala Gastezko I.I.T. eta T.I.T.U.E. Euskal Herrko Unbertstatea 2000/2001 kasturtea Índce 1. SARRERA 3 2. INDARRAK 3 3. ERREFERENTZIA SISTEMA DINAMIKAN.

Διαβάστε περισσότερα

DBH3 MATEMATIKA ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1. Aixerrota BHI MATEMATIKA SAILA

DBH3 MATEMATIKA ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1. Aixerrota BHI MATEMATIKA SAILA DBH MATEMATIKA 009-010 ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1 ALJEBRA EKUAZIOAK ETA EKUAZIO SISTEMAK. EBAZPENAK 1. Ebazpena: ( ) ( x + 1) ( )( ) x x 1 x+ 1 x 1 + 6 x + x+ 1 x x x 1+ 6 6x 6x x x 1 x + 1 6x x

Διαβάστε περισσότερα

EREMU GRABITATORIOA ETA UNIBERTSOKO GRABITAZIOA

EREMU GRABITATORIOA ETA UNIBERTSOKO GRABITAZIOA AIXERROTA BHI EREMU GRABITATORIOA ETA UNIBERTSOKO GRABITAZIOA 2012 uztaila P1. Urtebete behar du Lurrak Eguzkiaren inguruko bira oso bat emateko, eta 149 milioi km ditu orbita horren batez besteko erradioak.

Διαβάστε περισσότερα

4. GAIA Indar zentralak

4. GAIA Indar zentralak 4. GAIA Indar zentralak 4.1 IRUDIA Planeten higiduraren ezaugarri batzuen simulazio mekanikoa zientzia-museoan. 121 122 4 Indar zentralak Aarteko garrantzia izan dute fisikaren historian indar zentralek:

Διαβάστε περισσότερα

7.1 Oreka egonkorra eta osziladore harmonikoa

7.1 Oreka egonkorra eta osziladore harmonikoa 7. GAIA Oszilazioak 7.1 IRUDIA Milurtekoaren zubia: Norman Foster-ek Londresen egin zuen zubi hau zabaldu bezain laster, ia bi urtez itxi behar izan zuten, egiten zituen oszilazio handiegiak zuzendu arte.

Διαβάστε περισσότερα

Oinarrizko mekanika:

Oinarrizko mekanika: OINARRIZKO MEKANIKA 5.fh11 /5/08 09:36 P gina C M Y CM MY CY CMY K 5 Lanbide Heziketarako Materialak Oinarrizko mekanika: mugimenduen transmisioa, makina arruntak eta mekanismoak Gloria Agirrebeitia Orue

Διαβάστε περισσότερα

Zirkunferentzia eta zirkulua

Zirkunferentzia eta zirkulua 10 Zirkunferentzia eta zirkulua Helburuak Hamabostaldi honetan, hau ikasiko duzu: Zirkunferentzian eta zirkuluan agertzen diren elementuak identifikatzen. Puntu, zuzen eta zirkunferentzien posizio erlatiboak

Διαβάστε περισσότερα

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA:

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA: MATEMATIKAKO ARIKETAK. DBH 3. KOADERNOA IZENA: Koaderno hau erabiltzeko oharrak: Koaderno hau egin bazaizu ere, liburuan ezer ere idatz ez dezazun izan da, Gogora ezazu, orain zure liburua den hori, datorren

Διαβάστε περισσότερα

Hidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean

Hidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean Hidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean Pablo Mínguez Elektrika eta Elektronika Saila Euskal Herriko Unibertsitatea/Zientzi Fakultatea 644 P.K., 48080 BILBAO Laburpena: Atomo baten

Διαβάστε περισσότερα

AURKIBIDEA I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7

AURKIBIDEA I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7 AURKIBIDEA Or. I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7 1.1. MAGNITUDEAK... 7 1.1.1. Karga elektrikoa (Q)... 7 1.1.2. Intentsitatea (I)... 7 1.1.3. Tentsioa ()... 8 1.1.4. Erresistentzia elektrikoa

Διαβάστε περισσότερα

Jose Miguel Campillo Robles. Ur-erlojuak

Jose Miguel Campillo Robles. Ur-erlojuak HIDRODINAMIKA Hidrodinamikako zenbait kontzeptu garrantzitsu Fluidoen garraioa Fluxua 3 Lerroak eta hodiak Jarraitasunaren ekuazioa 3 Momentuaren ekuazioa 4 Bernouilli-ren ekuazioa 4 Dedukzioa 4 Aplikazioak

Διαβάστε περισσότερα

Magnetismoa. Ferromagnetikoak... 7 Paramagnetikoak... 7 Diamagnetikoak Elektroimana... 8 Unitate magnetikoak... 9

Magnetismoa. Ferromagnetikoak... 7 Paramagnetikoak... 7 Diamagnetikoak Elektroimana... 8 Unitate magnetikoak... 9 Magnetismoa manak eta imanen teoriak... 2 manaren definizioa:... 2 manen arteko interakzioak (elkarrekintzak)... 4 manen teoria molekularra... 4 man artifizialak... 6 Material ferromagnetikoak, paramagnetikoak

Διαβάστε περισσότερα

Ekuazioak eta sistemak

Ekuazioak eta sistemak 4 Ekuazioak eta sistemak Helburuak Hamabostaldi honetan hauxe ikasiko duzu: Bigarren mailako ekuazio osoak eta osatugabeak ebazten. Ekuazio bikarratuak eta bigarren mailako batera murriztu daitezkeen beste

Διαβάστε περισσότερα

4. GAIA MASAREN IRAUPENAREN LEGEA: MASA BALANTZEAK

4. GAIA MASAREN IRAUPENAREN LEGEA: MASA BALANTZEAK 4. GAIA MASAREN IRAUPENAREN LEGEA: MASA BALANTZEAK GAI HAU IKASTEAN GAITASUN HAUEK LORTU BEHARKO DITUZU:. Sistema ireki eta itxien artea bereiztea. 2. Masa balantze sinpleak egitea.. Taula estekiometrikoa

Διαβάστε περισσότερα

6. Errodamenduak 1.1. DESKRIBAPENA ETA SAILKAPENAK

6. Errodamenduak 1.1. DESKRIBAPENA ETA SAILKAPENAK 2005 V. IOL 6. Errodamenduak 1.1. ESKRIPEN ET SILKPENK Errodamenduak biziki ikertu eta garatu ziren autoak, abiadura handiko motorrak eta produkzio automatikorako makineria agertu zirenean. Horren ondorioz,

Διαβάστε περισσότερα

9.28 IRUDIA Espektro ikusgaiaren koloreak bilduz argi zuria berreskuratzen da.

9.28 IRUDIA Espektro ikusgaiaren koloreak bilduz argi zuria berreskuratzen da. 9.12 Uhin elektromagnetiko lauak 359 Izpi ultramoreak Gasen deskargek, oso objektu beroek eta Eguzkiak sortzen dituzte. Erreakzio kimikoak sor ditzakete eta filmen bidez detektatzen dira. Erabilgarriak

Διαβάστε περισσότερα

Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma)

Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma) Termodinamika Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma) Erreakzio kimikoetako transformazio energetikoak. Espontaneotasuna 1. Energia eta erreakzio kimikoa. Prozesu exotermikoak

Διαβάστε περισσότερα

Poisson prozesuak eta loturiko banaketak

Poisson prozesuak eta loturiko banaketak Gizapedia Poisson banaketa Poisson banaketak epe batean (minutu batean, ordu batean, egun batean) gertaera puntualen kopuru bat (matxura kopurua, istripu kopurua, igarotzen den ibilgailu kopurua, webgune

Διαβάστε περισσότερα

3. Ikasgaia. MOLEKULA ORGANIKOEN GEOMETRIA: ORBITALEN HIBRIDAZIOA ISOMERIA ESPAZIALA:

3. Ikasgaia. MOLEKULA ORGANIKOEN GEOMETRIA: ORBITALEN HIBRIDAZIOA ISOMERIA ESPAZIALA: 3. Ikasgaia. MLEKULA RGAIKE GEMETRIA: RBITALE IBRIDAZIA KARB DERIBATUE ISMERIA ESPAZIALA Vant off eta LeBel-en proposamena RBITAL ATMIKE IBRIDAZIA ibridaio tetragonala ibridaio digonala Beste hibridaioak

Διαβάστε περισσότερα

LANBIDE EKIMENA. Proiektuaren bultzatzaileak. Laguntzaileak. Hizkuntz koordinazioa

LANBIDE EKIMENA. Proiektuaren bultzatzaileak. Laguntzaileak. Hizkuntz koordinazioa Elektroteknia: Ariketa ebatzien bilduma LANBDE EKMENA LANBDE EKMENA LANBDE EKMENA roiektuaren bultzatzaileak Laguntzaileak Hizkuntz koordinazioa Egilea(k): JAO AAGA, Oscar. Ondarroa-Lekeitio BH, Ondarroa

Διαβάστε περισσότερα

Emaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35; 0,32; 0,32; 2,2 atm; 2,03 atm; 2.03 atm c) 1,86; 0,043

Emaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35; 0,32; 0,32; 2,2 atm; 2,03 atm; 2.03 atm c) 1,86; 0,043 KIMIKA OREKA KIMIKOA UZTAILA 2017 AP1 Emaitzak: a) 0,618; b) 0,029; 1,2 EKAINA 2017 AP1 Emaitzak:a) 0,165; 0,165; 1,17 mol b) 50 c) 8,89 atm UZTAILA 2016 BP1 Emaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35;

Διαβάστε περισσότερα

MAKINAK DISEINATZEA I -57-

MAKINAK DISEINATZEA I -57- INGENIERITZA MEKANIKOA, ENERGETIKOA ETA MATERIALEN AILA 005 V. BADIOLA 4. KARGA ALDAKORRAK Osagaiak nekea jasaten du txandakako kargak eusten dituenean: trenbidearen gurpila, leherketa-motorraren biela.

Διαβάστε περισσότερα

Trigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK

Trigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK Trigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK SINUA KOSINUA TANGENTEA ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK sin α + cos α = sin α cos α = tg α 0º, º ETA 60º-KO ANGELUEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK

Διαβάστε περισσότερα

2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA

2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA 2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA 2.1. Asertzioak: egoera-multzoak adierazteko formulak. 2.2. Aurre-ondoetako espezifikazio formala. - 1 - 2.1. Asertzioak: egoera-multzoak adierazteko formulak. Programa baten

Διαβάστε περισσότερα

1. INGENIARITZA INDUSTRIALA. INGENIARITZAREN OINARRI FISIKOAK 1. Partziala 2009.eko urtarrilaren 29a

1. INGENIARITZA INDUSTRIALA. INGENIARITZAREN OINARRI FISIKOAK 1. Partziala 2009.eko urtarrilaren 29a 1. Partziala 2009.eko urtarrilaren 29a ATAL TEORIKOA: Azterketaren atal honek bost puntu balio du totalean. Hiru ariketak berdin balio dute. IRAUPENA: 75 MINUTU. EZ IDATZI ARIKETA BIREN ERANTZUNAK ORRI

Διαβάστε περισσότερα

Antzekotasuna ANTZEKOTASUNA ANTZEKOTASUN- ARRAZOIA TALESEN TEOREMA TRIANGELUEN ANTZEKOTASUN-IRIZPIDEAK BIGARREN IRIZPIDEA. a b c

Antzekotasuna ANTZEKOTASUNA ANTZEKOTASUN- ARRAZOIA TALESEN TEOREMA TRIANGELUEN ANTZEKOTASUN-IRIZPIDEAK BIGARREN IRIZPIDEA. a b c ntzekotasuna NTZEKOTSUN IRUI NTZEKOK NTZEKOTSUN- RRZOI NTZEKO IRUIK EGITE TLESEN TEOREM TRINGELUEN NTZEKOTSUN-IRIZPIEK LEHEN IRIZPIE $ = $' ; $ = $' IGRREN IRIZPIE a b c = = a' b' c' HIRUGRREN IRIZPIE

Διαβάστε περισσότερα

7. K a p itu lu a. Integ ra l a nizk o itza k

7. K a p itu lu a. Integ ra l a nizk o itza k 7. K a p itu lu a Integ ra l a nizk o itza k 61 62 7. K A P IT U L U A IN T E G R A L A N IZ K O IT Z A K UEP D o n o stia M ate m atik a A p lik atu a S aila 7.1. ARAZOAREN AURKEZPENA 63 7.1 A ra zo a

Διαβάστε περισσότερα

1. jarduera. Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean?

1. jarduera. Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean? 1. jarduera Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean? 1. Hastapeneko intentsitatearen neurketa Egin dezagun muntaia bat, generadore bat, anperemetro bat eta lanpa bat seriean lotuz. 2. Erresistentzia

Διαβάστε περισσότερα

Elementu baten ezaugarriak mantentzen dituen partikularik txikiena da atomoa.

Elementu baten ezaugarriak mantentzen dituen partikularik txikiena da atomoa. Atomoa 1 1.1. MATERIAREN EGITURA Elektrizitatea eta elektronika ulertzeko gorputzen egitura ezagutu behar da; hau da, gorputz bakun guztiak hainbat partikula txikik osatzen dituztela kontuan hartu behar

Διαβάστε περισσότερα

Antzekotasuna. Helburuak. Hasi baino lehen. 1.Antzekotasuna...orria 92 Antzeko figurak Talesen teorema Antzeko triangeluak

Antzekotasuna. Helburuak. Hasi baino lehen. 1.Antzekotasuna...orria 92 Antzeko figurak Talesen teorema Antzeko triangeluak 6 Antzekotasuna Helburuak Hamabostaldi honetan haue ikasiko duzu: Antzeko figurak ezagutzen eta marrazten. Triangeluen antzekotasunaren irizpideak aplikatzen. Katetoaren eta altueraren teoremak erakusten

Διαβάστε περισσότερα

EREDU ATOMIKOAK.- ZENBAKI KUANTIKOAK.- KONFIGURAZIO ELEKTRONIKOA EREDU ATOMIKOAK

EREDU ATOMIKOAK.- ZENBAKI KUANTIKOAK.- KONFIGURAZIO ELEKTRONIKOA EREDU ATOMIKOAK EREDU ATOMIKOAK Historian zehar, atomoari buruzko eredu desberdinak sortu dira. Teknologia hobetzen duen neurrian datu gehiago lortzen ziren atomoaren izaera ezagutzeko, Beraz, beharrezkoa da aztertzea,

Διαβάστε περισσότερα

3. K a p itu lu a. Aldagai errealek o fu n tzio errealak

3. K a p itu lu a. Aldagai errealek o fu n tzio errealak 3. K a p itu lu a Aldagai errealek o fu n tzio errealak 49 50 3. K AP IT U L U A AL D AG AI E R R E AL E K O F U N T Z IO E R R E AL AK UEP D o n o stia M ate m atik a A p lik atu a S aila 3.1. ARAZOAREN

Διαβάστε περισσότερα

4. GAIA: Ekuazio diferenzialak

4. GAIA: Ekuazio diferenzialak 4. GAIA: Ekuazio diferenzialak Matematika Aplikatua, Estatistika eta Ikerkuntza Operatiboa Saila Zientzia eta Teknologia Fakultatea Euskal Herriko Unibertsitatea Aurkibidea 4. Ekuazio diferentzialak......................................

Διαβάστε περισσότερα

Proba parametrikoak. Josemari Sarasola. Gizapedia. Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20

Proba parametrikoak. Josemari Sarasola. Gizapedia. Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20 Josemari Sarasola Gizapedia Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20 Zer den proba parametrikoa Proba parametrikoak hipotesi parametrikoak (hau da parametro batek hartzen duen balioari buruzkoak) frogatzen

Διαβάστε περισσότερα

Hasi baino lehen. Zenbaki errealak. 2. Zenbaki errealekin kalkulatuz...orria 9 Hurbilketak Erroreen neurketa Notazio zientifikoa

Hasi baino lehen. Zenbaki errealak. 2. Zenbaki errealekin kalkulatuz...orria 9 Hurbilketak Erroreen neurketa Notazio zientifikoa 1 Zenbaki errealak Helburuak Hamabostaldi honetan hau ikasiko duzu: Zenbaki errealak arrazional eta irrazionaletan sailkatzen. Zenbaki hamartarrak emandako ordena bateraino hurbiltzen. Hurbilketa baten

Διαβάστε περισσότερα

I. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa

I. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa I. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa 1. ZENBAKI ERREALAK. ZENBAKI ERREALEN ADIERAZPENA ZENBAKIZKO ARDATZEKO PUNTUEN BIDEZ Matematikaren oinarrizko kontzeptuetariko bat zenbakia da. Zenbakiaren kontzeptua

Διαβάστε περισσότερα

du = 0 dela. Ibilbide-funtzioekin, ordea, dq 0 eta dw 0 direla dugu. 2. TERMODINAMIKAREN LEHENENGO PRINTZIPIOA ETA BIGARREN PRINTZIPIOA

du = 0 dela. Ibilbide-funtzioekin, ordea, dq 0 eta dw 0 direla dugu. 2. TERMODINAMIKAREN LEHENENGO PRINTZIPIOA ETA BIGARREN PRINTZIPIOA . TERMODINAMIKAREN LEHENENGO PRINTZIPIOA ETA BIGARREN PRINTZIPIOA.. TERMODINAMIKAREN LAN-ARLOA Energi eraldaketak aztertzen dituen jakintza-adarra termodinamika da. Materia tarteko den prozesuetan, natural

Διαβάστε περισσότερα

ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi

ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi I. ebazkizuna (2.25 puntu) Poisson, esponentziala, LTZ Zentral

Διαβάστε περισσότερα

KANTEN ETIKA. Etika unibertsal baten bila. Gizaki guztientzat balioko zuen etika bat.

KANTEN ETIKA. Etika unibertsal baten bila. Gizaki guztientzat balioko zuen etika bat. EN ETIKA Etika unibertsal baten bila. Gizaki guztientzat balioko zuen etika bat. Kantek esan zuen bera baino lehenagoko etikak etika materialak zirela 1 etika materialak Etika haiei material esaten zaie,

Διαβάστε περισσότερα

ELASTIKOTASUNAREN TEORIA ETA MATERIALEN ERRESISTENTZIA. Ruben Ansola Loyola

ELASTIKOTASUNAREN TEORIA ETA MATERIALEN ERRESISTENTZIA. Ruben Ansola Loyola ELSTIKOTSUNREN TEORI ET MTERILEN ERRESISTENTZI Ruben nsola Loyola Udako Euskal Unibertsitatea Bilbo, 005 HEZKUNTZ, UNIBERTSITTE ET IKERKET SIL DERTMENTO DE EDUCCIÓN UNIVERSIDDES E INVESTIGCIÓN «Liburu

Διαβάστε περισσότερα

6. Aldagai kualitatibo baten eta kuantitatibo baten arteko harremana

6. Aldagai kualitatibo baten eta kuantitatibo baten arteko harremana 6. Aldagai kualitatibo baten eta kuantitatibo baten arteko harremana GAITASUNAK Gai hau bukatzerako ikaslea gai izango da: - Batezbestekoaren estimazioa biztanlerian kalkulatzeko. - Proba parametrikoak

Διαβάστε περισσότερα

Ordenadore bidezko irudigintza

Ordenadore bidezko irudigintza Ordenadore bidezko irudigintza Joseba Makazaga 1 Donostiako Informatika Fakultateko irakaslea Konputazio Zientziak eta Adimen Artifiziala Saileko kidea Asier Lasa 2 Donostiako Informatika Fakultateko ikaslea

Διαβάστε περισσότερα

4. Hipotesiak eta kontraste probak.

4. Hipotesiak eta kontraste probak. 1 4. Hipotesiak eta kontraste probak. GAITASUNAK Gai hau bukatzerako ikaslea gai izango da ikerketa baten: - Helburua adierazteko. - Hipotesia adierazteko - Hipotesi nulua adierazteko - Hipotesi nulu estatistikoa

Διαβάστε περισσότερα

LOTURA KIMIKOA :LOTURA KOBALENTEA

LOTURA KIMIKOA :LOTURA KOBALENTEA Lotura kobalenteetan ez-metalen atomoen arteko elektroiak konpartitu egiten dira. Atomo bat beste batengana hurbiltzen denean erakarpen-indar berriak sortzen dira elektroiak eta bere inguruko beste atomo

Διαβάστε περισσότερα

LANBIDE EKIMENA. Proiektuaren bultzatzaileak. Laguntzaileak. Hizkuntz koordinazioa

LANBIDE EKIMENA. Proiektuaren bultzatzaileak. Laguntzaileak. Hizkuntz koordinazioa Analisia eta Kontrola Materialak eta entsegu fisikoak LANBIDE EKIMENA LANBIDE EKIMENA LANBIDE EKIMENA Proiektuaren bultzatzaileak Laguntzaileak Hizkuntz koordinazioa Egilea(k): HOSTEINS UNZUETA, Ana Zuzenketak:

Διαβάστε περισσότερα

Oxidazio-erredukzio erreakzioak

Oxidazio-erredukzio erreakzioak Oxidazio-erredukzio erreakzioak Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-partekatu lizentziaren mende dago. Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu http://creativecommons.org/licenses/by-ncsa/3.0/es/

Διαβάστε περισσότερα

Dokumentua I. 2010ean martxan hasiko den Unibertsitatera sarrerako hautaproba berria ondoko arauen bidez erregulatuta dago:

Dokumentua I. 2010ean martxan hasiko den Unibertsitatera sarrerako hautaproba berria ondoko arauen bidez erregulatuta dago: Dokumentua I Iruzkin orokorrak 2010ean martxan hasiko den Unibertsitatera sarrerako hautaproba berria ondoko arauen bidez erregulatuta dago: 1. BOE. 1467/2007ko azaroaren 2ko Errege Dekretua. (Batxilergoaren

Διαβάστε περισσότερα

PROZESU KIMIKOEN INSTRUMENTAZIO ETA KONTROLA

PROZESU KIMIKOEN INSTRUMENTAZIO ETA KONTROLA PROZESU KIMIKOEN INSTRUMENTAZIO ETA KONTROLA Unai Iriarte Velaso EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA Liburu honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren

Διαβάστε περισσότερα

Kojineteak. Eskuarki, forma zilindrikoa izaten dute; jasan ditzaketen kargen arabera, bi motatan bereiz daitezke:

Kojineteak. Eskuarki, forma zilindrikoa izaten dute; jasan ditzaketen kargen arabera, bi motatan bereiz daitezke: KOJINETEAK Kojineteak Marruskadura-kojineteak Eskuarki, "kojinete" bakarrik esaten zaie. Haien helburua da ardatzei eta transmisio-ardatzei eustea eta biratzen uztea. Horretarako, ardatzetan ahokatzen

Διαβάστε περισσότερα

1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak

1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak 1.- SARRERA 1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak Aire konprimitua pertsonak ezagutzen duen energia-era zaharrenetarikoa da. Seguru dakigunez, KTESIBIOS grekoak duela 2.000 urte edo gehiago katapulta

Διαβάστε περισσότερα

TEKNIKA ESPERIMENTALAK - I Fisikako laborategiko praktikak

TEKNIKA ESPERIMENTALAK - I Fisikako laborategiko praktikak TEKNIKA ESPERIMENTALAK - I Fisikako laborategiko praktikak Fisikako Gradua Ingeniaritza Elektronikoko Gradua Fisikan eta Ingeniaritza Elektronikoan Gradu Bikoitza 1. maila 2014/15 Ikasturtea Saila Universidad

Διαβάστε περισσότερα

Uhin guztien iturburua, argiarena, soinuarena, edo dena delakoarena bibratzen duen zerbait da.

Uhin guztien iturburua, argiarena, soinuarena, edo dena delakoarena bibratzen duen zerbait da. 1. Sarrera.. Uhin elastikoak 3. Uhin-higidura 4. Uhin-higiduraren ekuazioa 5. Energia eta intentsitatea uhin-higiduran 6. Uhinen arteko interferentziak. Gainezarmen printzipioa 7. Uhin geldikorrak 8. Huyghens-Fresnelen

Διαβάστε περισσότερα

10. K a p itu lu a. Laplaceren transfo rm atu a

10. K a p itu lu a. Laplaceren transfo rm atu a 1. K a p itu lu a Laplaceren transfo rm atu a 239 24 1. K A P IT U L U A L A P L A C E R E N T R A N S F O R M A T U A 1.1 A ra zo a re n a u rk e zp e n a K u rtsoan zehar, ald ag ai an itzen ald aketa

Διαβάστε περισσότερα

EREMU NAGNETIKOA ETA INDUKZIO ELEKTROMAGNETIKOA

EREMU NAGNETIKOA ETA INDUKZIO ELEKTROMAGNETIKOA EREMU NAGNETIKOA ETA INDUKZIO ELEKTROMAGNETIKOA Datu orokorrak: Elektroiaren masa: 9,10 10-31 Kg, Protoiaren masa: 1,67 x 10-27 Kg Elektroiaren karga e = - 1,60 x 10-19 C µ ο = 4π 10-7 T m/ampere edo 4π

Διαβάστε περισσότερα

UNITATE DIDAKTIKOA ELEKTRIZITATEA D.B.H JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. Helio atomoa ASKATASUNA BHI 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA

UNITATE DIDAKTIKOA ELEKTRIZITATEA D.B.H JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. Helio atomoa ASKATASUNA BHI 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA 1. JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. 1 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA Material guztiak atomo deitzen diegun partikula oso ttipiez osatzen dira. Atomoen erdigunea positiboki kargatua egon ohi da eta tinkoa

Διαβάστε περισσότερα

1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 puntu)

1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 puntu) UNIBERTSITATERA SARTZEKO HAUTAPROBAK 2004ko EKAINA ELEKTROTEKNIA PRUEBAS DE ACCESO A LA UNIVERSIDAD JUNIO 2004 ELECTROTECNIA 1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 1-A ARIKETA Zirkuitu elektriko

Διαβάστε περισσότερα

2011 Kimikako Euskal Olinpiada

2011 Kimikako Euskal Olinpiada 2011 Kimikako Euskal Olinpiada ARAUAK (Arretaz irakurri): Zuzena den erantzunaren inguruan zirkunferentzia bat egin. Ordu bete eta erdiko denbora epean ahalik eta erantzun zuzen gehien eman behar dituzu

Διαβάστε περισσότερα

2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK

2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK 2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK Gaur egun, dispositibo elektroniko gehienak erdieroale izeneko materialez fabrikatzen dira eta horien ezaugarri elektrikoak dispositiboen funtzionamenduaren oinarriak dira.

Διαβάστε περισσότερα