«Ο δημοσιογράφος πρέπει να προχωράει μόνος του»

Transcript

1

2 Σταύρος Θεοδωράκης «Ο δημοσιογράφος πρέπει να προχωράει μόνος του» Μικρός δεν πίστευε πως θα γινόταν δημοσιογράφος, αλλά ίσως η μοίρα να είχε να κάνει λίγο μ αυτό, αφού γεννήθηκε σε καφενείο και «στα καφενεία, ακόμα κι οι τοίχοι έχουν ποτίσει με εξομολογήσεις». Μερικές απ αυτές που «απέσταξε» μεγαλώνοντας εξομολογήσεις ή αλήθειες ή «οδηγίες επιβίωσης» τις χώρεσε στο τελευταίο του βιβλίο, Οι Άνθρωποί Μου. Γιατί «τα σκουπίδια», λέει, «τα ξέρει καλύτερα ο σκουπιδιάρης, τον έρωτα οι ποιητές και οι πουτάνες». Ο δημοσιογράφος πρέπει απλώς να ακούει. απο την ΚΑΛΛΙΑ ΚΑΣΤΑΝΗ Λες πως σου αρέσουν τα πρόσωπα που «δεν περπατούν στην κεντρική λεωφόρο». Γιατί; Αυτοί που είναι στην κεντρική λεωφόρο, στην κεντρική σκηνή δηλαδή, οι περισσότεροι έχουν πει αυτά που είχαν να πουν. Έχουν μιλήσει, έχουν ξαναμιλήσει, έχουν αδειάσει. Στα πίσω στενά όμως υπάρχει ελπίδα να βρεις ανθρώπους που δεν έχουν καεί από τους τηλεοπτικούς προβολείς. Αρκεί να καταφέρεις να σε εμπιστευθούν. Άλλωστε, αν το καλοσκεφθείς, στα πίσω στενά εξελίσσεται η ζωή μας. Νομίζεις πως η ελληνική κοινωνία είναι πραγματικά ανεκτική στο διαφορετικό; Δεν νομίζω ότι οι Έλληνες είναι ιδιαίτερα ανεκτικοί στο διαφορετικό. Έχουμε πολλές προκαταλήψεις και πολλά στερεότυπα. Και τώρα με την κρίση άρχισαν να βγαίνουν. Ο φόβος και η ανασφάλεια που δημιουργεί μια οικονομική κρίση αποκαλύπτουν πολλά για τους ανθρώπους. Έχουμε αρχίσει να ζούμε μικρούς εμφύλιους. Ενοχλούμαστε από όλους. Τώρα θα φανεί πόσο προοδευτικοί ή πόσο συντηρητικοί είμαστε. Νιώθεις καμιά φορά «Ρομπέν του Περιθωρίου»; Ο Ρομπέν των δασών ήταν ένας από τους αγαπημένους μου ήρωες, ο άλλος ήταν ο Μπλεκ. Οι δημοσιογράφοι όμως δεν πρέπει να συγχέουν το ρόλο τους. Ούτε πολιτικοί είναι, ούτε εκδικητές, ούτε Μητέρες Τερέζες. Βέβαια, η δημοσιογραφία εξ ορισμού πρέπει υπηρετεί το καλό και με αυτή την έννοια όλοι πρέπει να είμαστε και λίγο Ρομπέν των Δασών. Ο «εναλλακτικός Σταύρος Θεοδωράκης» δεν είναι κι αυτός, πάλι, ένα αντισύστημα; Κάνω τη δημοσιογραφία που θεωρώ σωστή. Από τότε που ξεκίνησα κι όχι τώρα μόνο αρνήθηκα το ρόλο του δημοσιογράφουεξουσία. Νομίζω ότι αυτό είναι και λίγο απάτη. Σου λένε «4η εξουσία» και εσύ συγκρατείς το «εξουσία». Νιώθεις συγγενής με τους πολιτικούς, τους δικαστές, τους ηγέτες τέλος πάντων της κοινωνίας. Δεν θα έπρεπε όμως. Ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να έχει συγγενείς. Πρέπει να προχωράει μόνος του. Αν γινόσουν αόρατος και κατέβαινες στο δρόμο, σε ποιο σπίτι θα θελες να μπεις, σε ποια συντροφιά να βρεθείς; Τι να ακούσεις; Μα, παρακολουθώ συνεχώς όσα συμβαίνουν στην πραγματική ζωή. Δεν υπάρχει κάπου που δεν πάω, κάτι που δεν ακούω. Δεν είναι ανάγκη να γίνω αόρατος για να τα καταλάβω πώς ζουν και πώς σκέφτονται στην κοινωνία. Anekorama 23

3 Και τι απ όσα βλέπεις γύρω σου σε θυμώνει πολύ; Θυμώνω όταν κάθε πρωί περνάω έξω από ένα σχολείο και βλέπω τους μαθητές να καπνίζουν στο προαύλιο, με τους καθηγητές στο ρόλο παρατηρητή. Ενοχλούμαι που οι δρόμοι μας έχουν όλη την τριτοκοσμική ασχήμια. Από πλαστικές σακούλες μέχρι χαλασμένα και «καταπατημένα» πεζοδρόμια. Περνάς από περιοχές που υποψιάζεσαι ότι τα σπίτια μέσα είναι μια χαρά και έξω όλα είναι παραμελημένα. Αυτή η αδιαφορία μας για τον δημόσιο χώρο πότε με στεναχωρεί και πότε με θυμώνει. Με την πολιτική φλερτάρεις χρόνια. Τώρα τι είναι για σένα; Τα επόμενο στοίχημα ή έρωτας που ξέφτισε; Δεν φλερτάρω εγώ με την πολιτική, η πολιτική φλερτάρει μαζί μου. Έχουν υπάρξει κάποιες «ματιές» απ τη μεριά της, εγώ όμως ποτέ δεν γύρισα να την κοιτάξω σοβαρά. Έχω σοβαρή σχέση με τη δημοσιογραφία, που και αυτή πολιτική είναι στο κάτω κάτω. Ένα κείμενό μου στο protagon.gr ή στην εφημερίδα που γράφω, Τα Νέα, μπορεί να κάνει περισσότερη δουλειά από μια δήλωση ενός βουλευτή. Αν, δηλαδή, πολιτική σημαίνει να προσπαθείς να αλλάξεις τα πράγματα προς μια θετική κατεύθυνση, αυτό ήδη το κάνω. Ονόμασες το βιβλίο σου Οι Άνθρωποί Μου. Κι εκεί μέσα βρίσκει κανείς την ιστορία μιας πόρνης, αλλά και ενός παπά. Πες μου, τους κουβαλάς μέσα σου τους «ανθρώπους» σου; Αφήνουν τα χνάρια τους στο δικό σου τοπίο; Ναι, από όλους αυτούς τους ανθρώπους που έχω συμπεριλάβει στο βιβλίο μου έχω μάθει σημαντικά πράγματα. Από καθέναν τους έμαθα και κάτι διαφορετικό. εμπορεί να μην αποδέχομαι το σύνολο της δραστηριότητάς τους ή της προσωπικότητάς τους, αλλά μου μίλησαν για πράγματα που ήξεραν καλά. Όπως ένας δάσκαλος, δηλαδή. Θυμίσου έναν άνθρωπο που ξεχώρισες. Για ποιο πράγμα λες «είμαι τυχερός που το έζησα αυτό»; ίμαι τυχερός που πρόλαβα να κάνω παρέα με τον Μανώλη Φουντουλάκη, το λεπρό που είχε γνωρίσει τη Σπιναλόγκα. Ένας άρχοντας. Είχε ζήσει χρόνια στιγματισμένος και όταν τον ρώτησα «και τώρα γιατί μου τα λες αυτά;», μου απάντησε «γιατί όσο ζω θα πολεμώ το στίγμα». Είμαι τυχερός που μίλησα με την Κωνσταντίνα Κούνεβα τις μέρες που ήταν ακόμη στο νοσοκομείο. Μου μιλούσε γι αυτόν που της έκαψε το πρόσωπο με βιτριόλι και δεν υπήρχε μίσος, ούτε θυμός. Μια σπουδαία γυναίκα. Δεκάδες συνεντεύξεις, δεκάδες πρόσωπα. Καταφέρνουν οι άνθρωποι να σε εκπλήσσουν ακόμη; Ναι, γιατί η πραγματική ζωή είναι αστείρευτη. Κρύβει πιο συνταρακτικές ιστορίες απ ό,τι το Χόλιγουντ ή τα σίριαλ της τηλεόρασης. Τώρα πρόσφατα γνώρισα μια ομάδα νέων ανθρώπων σε μια συνοικία της Αθήνας, που αντί να μεμψιμοιρούν για την εποχή αποφάσισαν να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους. Είναι όλοι τους 25άρηδες και αποφάσισαν να αλλάξουν τη γειτονιά τους στον Νέο Κόσμο μέσα από ένα αθλητικό σύλλογο, τον Πρωτέα. Αν ο καθένας «Βέβαια, θα κάνεις κάποιους συμβιβασμούς. τότε κάτι το στραβό συμβαίνει μ εσένα και πιστεύω σε αυτούς που βαράνε γροθιά στο βάζουν στα πόδια. Υπάρχει τρόπος να πιάσεις μας φτιάξει τη γειτονιά του, ίσως έτσι φτιάξουμε την πόλη μας. Αυτό είναι το μήνυμά τους. Με ποιον απ όσους έχεις μιλήσει θύμωσες; Ποιον δεν κατάφερες να αγαπήσεις; Προφυλάσσω τον εαυτό μου και δεν συναναστρέφομαι με ανθρώπους που είναι σίγουρο ότι θα με απογοητεύσουν. Με νευριάζουν πάντως οι άνθρωποι που δεν ακούν. Και σ αυτή την κατηγορία βάζω και πολιτικούς και δημοσιογράφους και πνευματικούς ανθρώπους και συνδικαλιστές. Θεωρώ ότι σε εποχές κρίσης το μεγαλύτερο προσόν κάποιου είναι να ακούει και να αναθεωρεί καθημερινά τις βεβαιότητές του. Δεν μπορώ να συναντώ ανθρώπους που κρύβονται πίσω από παλιές απόψεις. Τους αποφεύγω κι έτσι δεν προλαβαίνω να τους μισήσω. Πόσον καιρό μπορεί να κυνηγάς ένα θέμα μέχρι να το βγάλεις; Έχουν υπάρξει θέματα που τα έχουμε κυνηγήσει και έναν ολόκληρο χρόνο και άλλα που τα ολοκληρώσαμε σε μια εβδομάδα. Η εμβέλεια και η αποδοχή της εκπομπής είναι πλέον τέτοιες που ευτυχώς έχουμε παντού συμπαραστάτες. Μήπως αυτή η αποδοχή της εκπομπής είναι και μπούμερανγκ; Μήπως, δηλαδή, το πολύ χειροκρότημα δημιουργεί ψευδαισθήσεις; Ναι, μπορεί να συμβεί και αυτό. Να πιστέψεις ότι είσαι κάποιος, να καβαλήσεις το καλάμι και να αρχίσεις να τρέχεις. Δεν νομίζω όμως ότι είμαι αυτή η περίπτωση. Δεν νομίζω ότι έχουμε επαναπαυτεί στα χειροκροτήματα των τηλεθεατών μας. Συνεχίζουμε τη δουλειά όπως 24 Anekorama

4 O Σταύρος Θεοδωράκης συνομιλεί με τον Μανώλη Φουντουλάκη για τις ανάγκες του ρεπορτάζ για τη Σπιναλόγκα, Το Νησί και τους χανσενικούς Αν όλη η πορεία σου είναι ένας συμβιβασμός, όχι με τα αόρατα αφεντικά. Δηλαδή, δεν μαχαίρι αλλά ούτε και σε αυτούς που το το χέρι που κρατάει το μαχαίρι». την πρώτη μέρα. Ή, μάλλον, όσο πάει δουλεύουμε και πιο πολύ, γιατί ο πήχης πλέον είναι πολύ ψηλά. Στις απαγορεύσεις πώς αντιδράς; Αν μιλάμε για επίκαιρα πράγματα, συμφωνώ απόλυτα με την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους. Ο κάθε ενήλικας μπορεί να κάνει ό,τι θέλει στον εαυτό του, αλλά να το κάνει στον δικό του χώρο. Να μην υποχρεώνουμε τους άλλους να αναπνέουν τον καπνό μας και πολύ περισσότερο να μη δίνουμε στα παιδιά λάθος μηνύματα. Πρέπει κάποια στιγμή να σοβαρευτούμε και να ξεχωρίσουμε τις μαγκιές από τις επαναστάσεις. Σου αρέσει να περπατάς αντίθετα στο ρεύμα; Ένας δημοσιογράφος πρέπει απαραιτήτως να προχωρά και αντίθετα στο ρεύμα. Αν έγινες δημοσιογράφος για να πηγαίνεις σύμφωνα με τη γνώμη των πολλών, δεν έχεις καμία χρησιμότητα. Πρέπει να προχωράς αντίθετα στο ρεύμα, είτε για να βλέπεις το ρεύμα να κινείται προς το μέρος σου και να το σχολιάζεις είτε γιατί η πλειοψηφία μπορεί να κάνει λάθος κι εσύ να πρέπει να πας κόντρα στην πλειοψηφία. Δεν φοβάσαι τη σύγκρουση με την πλειοψηφία; Μα αυτός είναι ο ρόλος του δημοσιογράφου. Να είναι το ζιζάνιο που λέει αυτά που δεν θέλουν να ακούσουν οι πολλοί ή οι εξουσίες. Αν είναι να λες πάντα αυτά που λένε όλοι, τότε γιατί να σε πληρώνουν; Όπως ένας πολιτικός δεν πρέπει να φοβάται το πολιτικό κόστος, έτσι κι ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να φοβάται το δημοσιογραφικό κόστος. Πρέπει να συγκρούεται για τις απόψεις του. Πρέπει να τολμά να εναντιώνεται είτε σε μειοψηφίες που κατά την άποψή του είναι λάθος είτε, ακόμα περισσότερο, στην πλειοψηφία. Υπήρξαν φορές που κινδύνεψες πραγματικά; Υπήρξαν φορές που συνειδητοποίησα κατόπιν εορτής ότι έκανα κάτι επικίνδυνο σ ένα γύρισμα ή σε μία αποστολή. Αλλά μη φανταστείτε ότι κάθε μέρα παίζουμε και με τον κίνδυνο. Δεν είμαστε και πολεμικοί ανταποκριτές. Οι Αμερικανοί λένε «μην αφήνεις την πραγματικότητα να σου χαλάσει μιαν ωραία ιστορία». Εσύ, διαλέγεις πάντα την αλήθεια; Δεν πιστεύω στη μία και μόνη αλήθεια. Ο κάθε άνθρωπος έχει την αλήθεια του. Ακόμα και σ ένα τροχαίο ο καθένας θα υποστηρίξει ότι έχει το δίκιο με το μέρος του. Ο ρόλος του δημοσιογράφου είναι να παρουσιάζει τις αλήθειες των άλλων, λέγοντας όμως ότι είναι οι αλήθειες των άλλων. Την αυτολογοκρισία τη φοβάσαι; Υπάρχουν κάποιοι που λένε «τα αφεντικά δεν θέλουν να ειπωθεί αυτό», ή «τα συμφέροντα μ εμποδίζουν να πω το άλλο», ή «οι συνθήκες μού επιβάλλουν να μην πω όλη την αλήθεια». Σπάνια όλα αυτά είναι αλήθεια. Συνήθως κρύβουμε τις δικές μας αδυναμίες πίσω από τους άλλους. Βέβαια, θα κάνεις κάποιους συμβιβασμούς. Αλλά αν όλη η πορεία σου είναι ένας συμβιβασμός, τότε κάτι το στραβό συμβαίνει με εσένα και όχι με τα αόρατα αφεντικά. Δηλαδή, δεν πιστεύω σε αυτούς που βαράνε γροθιά στο μαχαίρι αλλά ούτε και σε αυτούς που το βάζουν στα πόδια. Υπάρχει τρόπος να πιάσεις το χέρι που κρατάει το μαχαίρι. Τι δεν θες να βλέπεις πια στην τηλεόραση; Όταν δουλεύεις στην τηλεόραση και σχεδόν όλη η μέρα σου περιστρέφεται γύρω από ένα πλάνο, μια συνέντευξη, μια εικόνα που πρέπει να προβάλεις, δεν πας το βράδυ στο σπίτι να ανοίξεις την τηλεόραση. Αποφεύγω πάντως τους καβγάδες των πολιτικών, τα δήθεν ψυχαγωγικά σόου, τα φτηνά ριάλιτι, τα μελό σίριαλ, μεταγλωττισμένα και μη. «Αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι». Είμαστε όλοι υπεύθυνοι; Πες μου ποιος φωνάζει το σύνθημα να σου πω αν έχει δίκιο. Σε κάθε περίπτωση δηλαδή σημασία έχει ποιος λέει ποιον αλήτη και ρουφιάνο. Πόσο επαναστάτης είναι αυτός, τι δημιουργικό ή τι ξεχωριστό έχει κάνει στη ζωή του. Γιατί ξέρω πολλούς που ήταν μια ζωή στον καναπέ και ξαφνικά τώρα με την κρίση σταμάτησαν να τρίβουν τη κοιλιά τους, σηκώθηκαν και το παίζουν επαναστάτες. Anekorama 25

5 Ως προς την ουσία, τώρα, αλήτες και ρουφιάνοι υπάρχουν παντού, σε όλα τα επαγγέλματα. Απλώς στη δημοσιογραφία φαίνονται κιόλας. «Μαζί τα φάγαμε;» Πώς το άκουσες το σύνθημα; Ναι, μόνο που κάποιοι βαρυστομάχιασαν από το πολύ φαγητό και κάποιοι απλώς έγλειψαν ένα κοκαλάκι. Κοιτάξτε, η καταστροφή της χώρας είναι τόσο μεγάλη εκ θεμελίων, θα έλεγα, που σημαίνει ότι όλοι έχουμε ευθύνες. Αλλά δεν έχουμε όλοι τις ίδιες ευθύνες. Δεν μπήκαμε όλοι στις λιμουζίνες των εξουσιών. Οι πολιτικοί πάντως έχουν τις περισσότερες ευθύνες και μαζί όλοι αυτοί που κυβερνούσαν μαζί τους τα τελευταία χρόνια. Οι συμπαραστάτες τους. Είτε οι συμπαραστάτες του κόμματος, είτε οι συμπαραστάτες του χρήματος, είτε οι συμπαραστάτες του πνεύματος. Στα 16 σου ανέβηκες σε μια βέσπα χωρίς να ξέρεις να οδηγείς η πτώση τότε ήταν ένα μάθημα. Τώρα θα σου κόστιζε; Υπάρχουν άνθρωποι που μετρούν τις πτώσεις τους και κλαίνε γύρω απ αυτές. Δεν είμαι απ αυτούς. Όπως δεν είμαι και απ αυτούς που επαίρονται συνεχώς επειδή σηκώθηκαν μετά από μια πτώση. Και τα δύο είναι μέσα στο παιχνίδι της ζωής. Ένας Ανωγειανός μαντιναδολόγος μου χει πει ότι μόνο με τη χαρά δεν μπορείς να ανέβεις στο βουνό, χρειάζεσαι και τον πόνο. Είναι απαραίτητες στον άνθρωπο και η ήττα και η νίκη. Περιοδικά, εφημερίδα, τηλεόραση, Διαδίκτυο. Τώρα, πάλι ραδιόφωνο. Σε ποιο ανήκεις; Ή το μέσο δεν έχει σημασία και ποτέ δεν είχε ε Ο δημοσιογράφος μαζί με μια μαθήτρια Ρομά, στο πλαίσιο ρεπορτάζ για τα προβλήματα των Ρομά του Ασπροπύργου τσι όπως τα λες είναι. Σημασία έχει να βρίσκεις το δρόμο για να εκφραστείς. Πριν από 30 χρόνια ήταν μια εφημερίδα τοίχου και σήμερα είναι το Διαδίκτυο. Με τι αντάλλαξες την επιτυχία; Με λιγότερη προσωπική ζωή; Με τον εαυτό σου έχεις γραμμάτια ανεξόφλητα; Αυτό που σου στερεί η αφοσίωσή σου στη δημοσιογραφία, όπως και σε οποιοδήποτε επάγγελμα, είναι ο χρόνος. Υπάρχουν μέρες που αναλογίζεσαι ότι δεν αφιερώνεις όσο χρόνο θες στον εαυτό σου, στους ανθρώπους σου ή στους φίλους σου. Νομίζω, πάντως, ότι έχω βρει μια ισορροπία και στον τελικό απολογισμό το πρόσημο είναι θετικό. Τι μαθαίνεις στην κόρη σου; Στην κόρη μου μαθαίνω αυτό που έμαθε και σ εμένα ο πατέρας μου. Ότι πρέπει να είναι ευτυχισμένη και χρήσιμη. Με αυτήν τη σειρά. Πρώτα ευτυχισμένη και μετά χρήσιμη. Όπως σου μαθαίνουν να κάνεις και σε ένα πλοίο που κινδυνεύει. Να φορέσεις πρώτα το σωσίβιό σου και μετά να κοιτάξεις να σώσεις τους άλλους. Και η κόρη σου τι σε μαθαίνει; Να έχω νεανική ματιά. Να ασχολούμαι με το σήμερα και όχι με το παρελθόν. Πες μου μια εικόνα ή μια κουβέντα της Κρήτης που φέρνεις συχνά στο μυαλό σου. Θυμάμαι κάτι που μου χει πει ένας Κρητικός, ότι «στα πορτοκάλια της Κρήτης διακρίνω τη γεύση των προγόνων μου». Οι άνθρωποι κουβαλούν μέσα τους τον τόπο που γεννήθηκαν. Αυτό που είμαι λοιπόν το οφείλω σε ένα μεγάλο βαθμό στα πορτοκάλια, στις αμυγδαλιές, στα αγρίμια αλλά και στους τραχάλους της Κρήτης. Μεγαλώνοντας, έγινες ο άντρας που ήθελε ο πατέρας σου, αυτός που περίμενες εσύ ή ο Σταύρος που «εφηύρες» στην πορεία; Ο πατέρας μου δεν με καθοδήγησε ποτέ προς τη μια ή προς την άλλη κατεύθυνση. Αλλά και εγώ δεν ήξερα πάντα προς τα πού να πάω. Σιγά σιγά χάραξα μια πορεία, την οποία ακόμη και σήμερα διορθώνω. Είχα τη τύχη να γεννηθώ σε ένα φτωχό περιβάλλον, χωρίς μεγάλα ονόματα και σίγουρες δουλειές, οπότε δεν είχα τίποτε να κυνηγήσω πέρα από το όνειρό μου. Επομένως, τον Σταύρο τον «εφηύρα». Ή, για να σου το πω διαφορετικά, είμαι «χειροποίητος». Με ποια αρχή πορεύεσαι; Ειδικά αυτή την εποχή, πιστεύω ότι ο Έλληνας πρέπει να ανακτήσει την αυτοπεποίθησή του και να πει «θα το κάνω εγώ». Μια παραλλαγή δηλαδή του καζαντζάκειου δόγματος: «Εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν δεν σωθεί, θα φταίω εγώ». 26 Anekorama