ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΠΑΙΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 3 ο ΜΑΘΗΜΑ «ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΞΗ»

Transcript

1 ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΠΑΙΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 3 ο ΜΑΘΗΜΑ «ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΞΗ» Δρ. Κατσιφή Χαραλαμπίδη Σπυριδούλα Σχολική Σύμβουλος ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ Β ΕΞΑΜΗΝΟ Λιβαδειά

2 ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1 η : ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2 η : Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ 3 η : Η ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 4 η : ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 5 η : ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΞΗ

3 1/1. ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ η θεωρία του Erikson Δεν είναι η μόνη που ερμηνεύει την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη Η θεωρία του Erikson θεωρείται μια ψυχοκοινωνική προσέγγιση: Περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στις συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου και στο κοινωνικό περιβάλλον, συνδέει την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου (ψυχο-) με το κοινωνικό περιβάλλον (κοινωνική). Πίστευε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τις ίδιες βασικές ανάγκες και ότι κάθε κοινωνία πρέπει να εξυπηρετεί αυτές τις ανάγκες. Ενδιαφερόταν για τους τρόπους με τους οποίους τα άτομα αναπτύσσονται ψυχολογικά ώστε να γίνουν ενεργά μέλη της κοινωνίας και να συνεισφέρουν σ' αυτή. δίνει έμφαση στην προβολή του εαυτού, στην αναζήτηση της ταυτότητας, στις σχέσεις του ατόμου με τα άλλα άτομα και στο ρόλο που η κουλτούρα παίζει σε όλη τη ζωή του ατόμου 3

4 1 /2. ΠΕΡΙ ΣΤΑΔΙΩΝ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΨΚΑ) κατά τον Erikson Ο άνθρωπος περνά από οχτώ στάδια κατά η διάρκεια της ζωής του ξεχωριστά, αλλά και αλληλοεξαρτώμενα Το κάθε στάδιο περιλαμβάνει ξεχωριστούς στόχους, ενδιαφέροντα, επιτεύγματα και κινδύνους. Σε κάθε στάδιο αντιμετωπίζει μια αναπτυξιακή κρίση- μια σύγκρουση ανάμεσα σε μια θετική εναλλακτική επιλογή και σε μια ενδεχομένως αρνητική εναλλακτική επιλογή. Ο τρόπος που το άτομο επιλύει κάθε κρίση θα έχει μια διαρκή επίπτωση στην εικόνα που το άτομο αυτό έχει για τον εαυτό του και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την κοινωνία. Η ικανοποιητική επίλυση της κάθε κρίσης οδηγεί το άτομο σε μεγαλύτερη προσωπική και κοινωνική ικανότητα στο μέλλον τα επιτεύγματα στα μετέπειτα στάδια εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο το άτομο έχει επιλύσει τις συγκρούσεις στα πρώτα χρόνια της ζωής του 4

5 1 /3. ΣΤΑΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ 1 ο : Αίσθηση Εμπιστοσύνης αντί Δυσπιστίας αν τα άτομα που έχουν αναλάβει τη φροντίδα του ικανοποιήσουν τις ανάγκες του για τροφή και στοργή με έναν ισορροπημένο και υπεύθυνο τρόπο, θα εμπιστεύονται εκείνες τις πλευρές του κόσμου τους που βρίσκονται πέρα από τον έλεγχό τους 2 ο : Αίσθηση Αυτονομίας (ανεξαρτησία) αντί της ντροπής και της αμφιβολίας σηματοδοτεί την έναρξη του αυτοελέγχου και της αυτοπεποίθησης του ατόμου (αναλαμβάνουν σημαντικές ευθύνες για τη φροντίδα του εαυτού τους διατροφή, τουαλέτα, ντύσιμο). Οι γονείς πρέπει να είναι προστατευτικοί και όχι υπερπροστατευτικοί, με καθησυχαστική και σταθερή στάση, ενθαρρύνοντας τις προσπάθειες των παιδιών να αποκτήσουν βασικές κινητικές και γνωστικές ικανότητες 3 ο : Ανάπτυξη Πρωτοβουλίας (ανάληψη, σχεδιασμό και υλοποίηση μιας δραστηριότητας και διάθεση για εξερεύνηση) αντί αισθημάτων ενοχής (όταν πιστέψουν αυτό που θέλουν να κάνουν είναι πάντα λάθος) Διατήρηση ενθουσιασμού και έλεγχος παρόρμησης 5

6 1 /4. ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΩΤΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΒΑΣΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ (6-12ετών) 4 ο : Αίσθηση φιλοπονίας αντί ενός αισθήματος κατωτερότητας Φιλοπονία: Η προθυμία του ατόμου να συμμετέχει σε παραγωγική εργασία. Βασίζεται στη σχέση επιμονή και ικανοποίηση που νιώθει το άτομο όταν ολοκληρώνει μια εργασία του. Η ικανότητα του παιδιού να κινείται με επιτυχία στις δραστηριότητες που αναλαμβάνει στο σπίτι, στο σχολείο και στις ομάδες των συνομηλίκων του δημιουργεί φιλοπονία αντιθέτως η δυσκολία να αντεπεξέλθει σε αυτές τις προκλήσεις του δημιουργεί το αίσθημα της κατωτερότητας. 6

7 1 /5. ΣΤΑΔΙΟ ΕΦΗΒΕΙΑΣ ΒΑΣΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ 5 ο : Αναζήτηση και ανάπτυξη της ταυτότητας έναντι της σύγχυσης των ρόλων Οι έφηβοι προσπαθούν συνειδητά να παγιώσουν την ταυτότητά τους. Ταυτότητα: Η σύνθετη απάντηση στο ερώτημα «Ποιος είμαι;». Ο όρος αναφέρεται: στην οργάνωση των ενορμήσεων, των ικανοτήτων, των πεποιθήσεων και του παρελθόντος του ατόμου σε μια σταθερή και συνεπή εικόνα του εαυτού. Περιλαμβάνει μελετημένες επιλογές και αποφάσεις, ιδίως όσον αφορά στην εργασία, τις αξίες, τους κοινωνικούς ρόλους, την πολιτική και τη θρησκεία. Αν οι έφηβοι αποτύχουν να ενοποιήσουν όλες αυτές τις πτυχές και τις επιλογές ή αν αισθάνονται ανίκανοι να κάνουν οποιαδήποτε επιλογή, τότε αντιμετωπίζουν την απειλή της σύγχυσης των ρόλων 7

8 1/ 6. ΣΤΑΔΙΟ ΕΦΗΒΕΙΑΣ ΟΙ 4 ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ (Marcia) Κατακτημένη ταυτότητα: Έντονη αίσθηση αφοσίωσης στις επιλογές που το άτομο έχει κάνει σχετικά με τη ζωή του, έπειτα από ελεύθερη εξέταση των εναλλακτικών του λύσεων. Αυτό δε σημαίνει ότι παραμένει αμετάβλητη. Δοτή ταυτότητα: Αποδοχή των επιλογών ζωής (αξίες και τρόπος ζωής) των γονιών, θρησκευτικών και εξτρεμιστικών ομάδων χωρίς εξέταση όλων των επιλογών του. Είναι αυστηροί, αδιάλλακτοι, δογματικοί και αμυντικοί. Σύγχυση ταυτότητας: Σχετικά με το ποιος είναι και τι θέλει (απαθείς, εσωστρεφείς ή και επαναστάτες). Δε διερευνούν επιλογές ή δεν αφοσιώνονται και δε δεσμεύονται, δεν έχουν σταθερή κατεύθυνση. Παρατεταμένο μορατόριουμ: Κρίση ταυτότητας το άτομο, διερευνά τις επιλογές του, αλλά αναβάλλει προσωρινά την απόφαση σχετικά με τις επιλογές του λόγω εσωτερικής σύγκρουσης. Η καθυστέρηση στους σύγχρονους εφήβους είναι πολύ συνηθισμένη. η Κατακτημένη ταυτότητα και το Παρατεταμένο μορατόριουμ θεωρούνται υγιείς εναλλακτικές επιλογές. 8

9 1/7. ΣΤΑΔΙΑ ΕΝΗΛΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ 6 ο : Οικειότητα έναντι Απομόνωσης Πάλη του ατόμου να πετύχει την οικειότητα (προθυμία του ατόμου να δημιουργεί μια στενή σχέση με ένα άλλο άτομο πέραν της ικανοποίησης βασικών αναγκών), έναντι απομόνωσης (όταν έχει τη τάση να φοβάται ότι το άλλο πρόσωπο στη σχέση θα τον κυριεύσει ή να τον «πνίξει») 7 ο : Παραγωγικότητα έναντι Αυτοαπορρόφησης Παραγωγικότητα: Αίσθηση ενδιαφέροντος για τις επόμενες γενεές. 8 ο : Ακεραιότητα έναντι Απόγνωσης σε σχέση με το θάνατο Ακεραιότητα: Πλήρης αποδοχή της ατομικότητας - ικανοποίηση και πληρότητα- και του αμετάβλητου παρελθόντος 9

10 2/1. Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ Η ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ Η ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ Τόσο η αυτοαντίληψη (η έννοια του εαυτού μας) όσο και η αυτοεκτίμηση (αξιολόγηση του εαυτού μας) αποτελούν πεποιθήσεις του ατόμου για τον εαυτό του. Οι όροι αυτοί μεταξύ τους χρησιμοποιούνται πολλές φορές εναλλακτικά, αν και έχουν διαφορετικές σημασίες. Η έννοια του εαυτού μας είναι μια γνωστική δομή- σύνθεση, ενώ η αυτοεκτίμηση είναι μια συναισθηματική αξιολόγηση Η έννοια του εαυτού μας: Θεμέλιος λίθος τόσο για την κοινωνική όσο για την συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου. Οι αντιλήψεις που έχουμε για τον εαυτό μας (η σύνθεση των ιδεών, των αισθημάτων και των στάσεων που έχουμε). Η προσπάθεια να εξηγήσουμε τον εαυτό μας στον εαυτό μας, να οικοδομήσουμε ένα σχήμα κατά τον Piaget Όμως, αυτό το μοντέλο δεν είναι μόνιμο και σταθερό. Οι αντιλήψεις μας αυτές διαφέρουν από τη μια κατάσταση στην άλλη και από τη μια φάση της ζωής μας στην άλλη. 10

11 2/2. Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ Η ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ Αυτοεκτίμηση: Η αξία που ο καθένας από εμάς προσδίδει στα χαρακτηριστικά του, στις ικανότητες και στις μορφές της συμπεριφοράς του. Καθορίζεται από το πόσο πετυχημένα πραγματοποιούμε τους στόχους στους οποίους αποδίδουμε αξία. Ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα εξηγούν την επιτυχία ή την αποτυχία είναι σημαντικός. Εάν οι άνθρωποι αξιολογούν οι ίδιοι τον εαυτό τους θετικά, τότε λέμε ότι έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση Η αυτοεκτίμηση μπορεί να επηρεαστεί από τη Συλλογική αυτοεκτίμηση Συλλογική αυτοεκτίμηση: Οι πεποιθήσεις για την αξία των ομάδων στις οποίες ανήκετε. Έρευνες έδειξαν ότι τα παιδιά των εθνικών μειονοτικών ομάδων εσωτερικεύουν αρνητικά στερεότυπα ή αντιλαμβάνονται τις διαφορές ισχύος και κύρους που τα περιβάλλουν. Εθνική υπερηφάνεια: Μια θετική έννοια του εαυτού του ατόμου για τη φυλετική ή εθνική του κληρονομιά όταν το σχολείο αποδίδει αξία στη γλώσσα όλων των μαθητών, τότε η Εθνική υπερηφάνεια και η Συλλογική αυτοεκτίμηση των μαθητών μπορεί να ενισχυθεί 11

12 2/3. Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Η αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίμηση γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, διακριτές, και αφηρημένες όσο ωριμάζουμε. Η έννοια του εαυτού αναπτύσσεται μέσω της συνεχούς αυτοεξέτασης, της κοινωνικής διαντίδρασης και των εμπειριών που το άτομο αποκτάει μέσα και έξω από το σχολείο, συγκρίνοντάς τον με τα προσωπικά (εσωτερικά) και με τα κοινωνικά (εξωτερικά) πρότυπα. Οι πρώιμες εμπειρίες των μαθητών σχετικά με την ανάγνωση έχει αντίκτυπο στη διαμόρφωση της έννοιας του εαυτού. Η αυτοεκτίμηση των μαθητών του γυμνασίου και του λυκείου σχετίζεται περισσότερο με τη σωματική εμφάνιση και την κοινωνική αποδοχή. Μαθητές με μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση παρουσιάζουν περισσότερες πιθανότητες να πετύχουν στο σχολείο. Η υψηλή αυτοεκτίμηση σχετίζεται με την καλύτερη συνολική εμπειρία του ατόμου στο σχολείο, τόσο στον τομέα της επίδοσης στα μαθήματα όσο και στον κοινωνικό τομέα. Τα στερεότυπα που υπάρχουν για τα δύο φύλα και για τις διαφορετικές εθνότητες, είναι παράγοντες που επίσης επηρεάζουν πολύ την αυτοεκτίμηση του ατόμου. Η ακαδημαϊκή έννοια του εαυτού επηρεάζει την επιλογή των μαθημάτων. Πολλές φορές δε βασίζονται στην ικανότητα αλλά στην «αυταπάτη ανικανότητας» 12

13 2/4. Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ Συναισθηματική ικανότητα: η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται και να διαχειρίζεται τις συναισθηματικές καταστάσεις Στοιχεία της συναισθηματικής ικανότητας: Η κατανόηση των προθέσεων και η ικανότητα αντίληψης της προσέγγισης των άλλων Ικανότητα Αντίληψης της Προσέγγισης των άλλων: Η ικανότητα του ατόμου να κατανοεί ότι οι άλλοι έχουν διαφορετικά συναισθήματα και διαφορετικές εμπειρίες. Τα συναισθηματικά ικανά άτομα γνωρίζουν τόσο τα δικά τους συναισθήματα όσο και τα συναισθήματα των άλλων Συνειδητοποιούν ότι ο τρόπος με τον οποίο αισθάνεται κανείς εσωτερικά, μπορεί να διαφέρει από τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται εξωτερικά. Μπορούν να μιλούν και να εκφράζουν συναισθήματα με τρόπους που επικροτεί η πολιτισμική ομάδα στην οποία ανήκουν. Τα συναισθηματικά ικανά άτομα γνωρίζουν ότι οι σχέσεις προσδιορίζονται εν μέρει από τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα μέσα σ' αυτές τις σχέσεις επικοινωνούν τα συναισθήματά τους. 13

14 2/5. Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και ωριμάζουν, αναπτύσσουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τις προθέσεις των άλλων (όμως τα επιθετικά;). Το ίδιο αλλάζει και η ικανότητα αντίληψης της κοινωνικής προσέγγισης των άλλων. Τα μικρά παιδιά πιστεύουν ότι όλοι έχουν τις ίδιες σκέψεις και τα ίδια συναισθήματα με εκείνα. Αργότερα, μαθαίνουν ότι οι άλλοι έχουν διαφορετική ταυτότητα απ' αυτά και συνεπώς διαφορετικά συναισθήματα, και αντιλαμβάνονται τα γεγονότα μέσ' από ένα διαφορετικό πρίσμα. Καθώς ωριμάζουν και οδηγούνται στο στάδιο των τυπικών αφαιρετικών σκέψεων, λαμβάνουν περισσότερες πληροφορίες υπόψη τους και συνειδητοποιούν ότι διαφορετικοί άνθρωποι μπορούν να αντιδρούν διαφορετικά στην ίδια κατάσταση. Οι μ. που δυσκολεύονται να αντιληφθούν την προσέγγιση του άλλου, μπορεί να αισθάνονται τύψεις όταν φέρονται άσχημα στους συνομηλίκους ή τους ενήλικες. Η εκπαίδευση των μ. από το δάσκαλο στην αντίληψη της προσέγγισης των άλλων μπορεί να βοηθήσει σε αυτή την περίπτωση. 14

15 3/1. Η ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Απονεμητική δικαιοσύνη: Πεποιθήσεις σχετικά με το πώς πρέπει απονέμονται (μοιράζονται) τα υλικά και τα προνόμια δίκαια μεταξύ των μελών μιας ομάδας, ακολουθεί μια αλληλουχία ανάπτυξης από την ισότητα (5-6 ετών), στην αξία (7 ετών) και μετά στη φιλανθρωπία (8 ετών). Ηθικός ρεαλισμός (5-6 ετών): Στάδιο της ανάπτυξης στο οποίο τα παιδιά θεωρούν τους κανόνες συμπεριφοράς ή παιχνιδιού απόλυτους (δηλ. απλώς υπάρχουν). Η παράβαση του κανόνα επιφέρει τιμωρία ανάλογη με τη ζημιά και όχι την πρόθεση Ηθική της συνεργασίας: Στάδιο της ανάπτυξης στο οποίο τα παιδιά συνειδητοποιούν ότι οι άνθρωποι δημιουργούν τους κανόνες και οι άνθρωποι μπορούν να τους αλλάξουν. 15

16 3/2. ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ/ ΣΚΕΨΗΣ Η θεωρία του Kohlberg 1 ο : το προσυμβατικό επίπεδο: οι ηθικές κρίσεις του ατόμου βασίζονται στο προσωπικό του συμφέρον 2 ο : το συμβατικό επίπεδο: οι ηθικές κρίσεις του ατόμου βασίζονται στις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας και στις κοινωνικές προσδοκίες και 3 ο : το μετασυμβατικό επίπεδο: οι ηθικές κρίσεις του ατόμου βασίζονται σε πιο αφηρημένες και προσωπικές ηθικές αρχές (που βασίζονται στις οικουμενικές αρχές της δικαιοσύνης και της τιμιότητας). Ο Kohlberg αξιολόγησε την ηθική σκέψη τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων, παρουσιάζοντάς τους ηθικά διλήμματα, ή υποθετικές καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι πρέπει να λάβουν δύσκολες αποφάσεις στις οποίες καμία επιλογή δεν είναι σαφώς και αδιαμφισβήτητα σωστή. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι στη θεωρία του Kohlberg δε λαμβάνονται υπόψη οι πιθανές διαφορές της ηθικής σκέψης ανάμεσα στα δύο φύλα ή τις διαφορές ανάμεσα στην ηθική σκέψη και την ηθική συμπεριφορά. 16

17 3/3. ΗΘΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Η διεργασία της σκέψης που ακολουθεί το άτομο όταν κάνει ηθικές κρίσεις σχετικά με ερωτήματα σωστού και λάθους. Σχετίζεται τόσο με τη γνωστική όσο και με τη συναισθηματική ανάπτυξη. Η αφαιρετική σκέψη γίνεται όλο και πιο σημαντική στα ανώτερα στάδια της ηθικής ανάπτυξης, καθώς τα παιδιά οδηγούνται από τις αποφάσεις που βασίζονται στους απόλυτους κανόνες σε εκείνες που βασίζονται σε αφηρημένες αρχές, όπως είναι η αρχή της δικαιοσύνης και του ελέους. Η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται την οπτική του άλλου, να κρίνει τις προθέσεις, και να σκέφτεται εναλλακτικές βάσεις για τους νόμους και τους κανόνες αποτελεί επίσης μέρος των ηθικών κρίσεων που πραγματοποιούνται στα ανώτερα επίπεδα. 17

18 3 /4. ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ/ ΣΚΕΨΗΣ Η θεωρία της Gilligan Υποστήριξε ότι, επειδή η θεωρία των σταδίων της ηθικής σκέψης του Kohlberg είχε βασιστεί σε μια διαχρονική μελέτη μόνο με άνδρες, είναι πολύ πιθανό τα αποτελέσματα να μην αντιπροσωπεύουν επαρκώς την ηθική σκέψη και τα στάδια της ανάπτυξης των γυναικών. Η ίδια προτείνει τη θεωρία της «ηθικής του νοιάζομαι». Πιστεύει ότι τα άτομα μεταβαίνουν από την εστίαση στο προσωπικό τους συμφέρον σε μια ηθική σκέψη που βασίζεται στην αφοσίωση σε συγκεκριμένα άτομα και σχέσεις, και στη συνέχεια στο υψηλότερο επίπεδο της ηθικότητας που βασίζεται στις αρχές της ευθύνης και της στοργής για όλους τους ανθρώπους. Οι γυναίκες είναι κάπως πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν μια προσέγγιση του «νοιάζομαι», αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν και τις δύο προσεγγίσεις Διδασκαλία στα σχολεία των θεματικών ενοτήτων του «Νοιάζομαι» 1. Νοιάζομαι για τον εαυτό μου 2. Νοιάζομαι για την οικογένειά μου και τους φίλους μου 3. Νοιάζομαι για τους ξένους και τον κόσμο 18

19 3/ 5. ΗΘΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Καθώς η ηθική σκέψη εξελίσσεται και φτάνει σε ανώτερα στάδια, οι άνθρωποι αποδεικνύουν ότι νοιάζονται περισσότερο και υπερασπίζονται τα θύματα της αδικίας. Όμως, πολλοί άλλοι παράγοντες, πέρα από την ηθική σκέψη, επηρεάζουν τη συμπεριφορά, όπως: Η εσωτερίκευση: Η διεργασία με την οποία τα παιδιά υιοθετούν τα εξωτερικά πρότυπα ως δικά τους. Οι ενήλικοι ελέγχουν αρχικά την ηθική συμπεριφορά των παιδιών μέσω της άμεσης καθοδήγησης της επίβλεψης, των ανταμοιβών και των τιμωριών, και του σωφρονισμού. Με τον καιρό, τα παιδιά εσωτερικεύουν τους ηθικούς κανόνες και τις ηθικές αρχές των προσώπων εξουσίας που τα έχουν καθοδηγήσει. Η μίμηση προτύπων: Τα παιδιά που μεγαλώνουν κοντά σε στοργικούς, γενναιόδωρους ενηλίκους έχουν την τάση να ενδιαφέρονται περισσότερο για τα δικαιώματα και τα συναισθήματα των άλλων. Τόσο η κοινωνία όσο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προβάλλουν πολλά αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς. Η αυτοαντίληψη: Η τάση ενός ατόμου να συμπεριφέρεται ηθικά εξαρτάται κυρίως από το βαθμό στον οποίο οι ηθικές αξίες και πεποιθήσεις είναι ενσωματωμένες στην προσωπικότητα και στην εικόνα που το άτομο έχει για τον εαυτό του. 19

20 3 /6. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ σχετικά με ηθικά ζητήματα Α. ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ: φαίνεται να έχει μεγαλύτερη σχέση με τη συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομα, παρά με την τιμιότητά του. Β. ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 1.Συντελεστική επιθετικότητα: Δραστικές πράξεις με σκοπό τη διεκδίκηση ενός αντικειμένου, χώρου ή προνομίου - χωρίς πρόθεση να προκληθεί βλάβη, αλλά 2.Εχθρική επιθετικότητα: Βίαιη, απρόκλητη επίθεση που έχει ως πρόθεση την πρόκληση κακού σε κάποιον άλλον Έκδηλη επιθετικότητα: περιλαμβάνει τη σωματική επίθεση ή απειλές Σχεσιακή επιθετικότητα: περιλαμβάνει λεκτικές επιθέσεις και άλλες πράξεις που έχουν ως στόχο να βλάψουν τις κοινωνικές σχέσεις. Είναι πιο επιζήμια μορφή συνθλίβει τα θύματα. Οι θύτες που χρησιμοποιούν αυτή τη μορφή χαρακτηρίζονται πιο προβληματικοί από αυτούς που επιδεικνύουν έκδηλη επιθετικότητα Τα Θύματα μπορεί να κατηγορούν τον εαυτό τους για την κατάστασή τους.. Μίμηση προτύπων τηλεοπτικής βίας Να αποφεύγετε η χρήση της τηλεόρασης ως μέσο ανταμοιβής και τιμωρίας 20

21 4/ 1. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 1. Οικογένεια (διαζευγμένοι γονείς ): Το 75-80% των παιδιών των διαζευγμένων γονιών προσαρμόζονται και δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα στη μετέπειτα ζωή τους 2. Συνομήλικοι και η κουλτούρα τους: Ομάδες μαθητών που αναπτύσσουν τους δικούς τους κανόνες εμφάνισης και κοινωνικής συμπεριφοράς. Η ομάδα καθορίζει ποιες δραστηριότητες, ποιο είδος μουσικής ή ποιοι μαθητές είναι αρεστοί ή όχι. Μερικές φορές, αυτοί οι κανόνες της ομάδας προσκρούουν στους στόχους που οι εκπαιδευτικοί θέτουν για τους μαθητές τους. Η πίστη στην ομάδα μπορεί να οδηγήσει στην απόρριψη ορισμένων μαθητών, γεγονός που τους προκαλεί αναστάτωση και τους κάνει δυστυχισμένους. 21

22 4 / 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Γιατί οι σχέσεις με τους συνομηλίκους είναι τόσο σημαντικές; Οι σχέσεις με τους συνομηλίκους παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην υγιή προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη. Υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι ενήλικοι που ως παιδιά είχαν στενές φιλικές σχέσεις έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση και είναι πιο ικανοί να διατηρήσουν τις στενές τους σχέσεις απ' ότι οι ενήλικοι που είχαν μια μοναχική παιδική ηλικία. Οι ενήλικοι που είχαν βιώσει την απόρριψη ως παιδιά συνήθως παρουσιάζουν περισσότερα προβλήματα Οι επιθετικοί, απομονωμένοι και απρόσεκτοι υπερδραστήριοι είναι πιθανό να βιώσουν την απόρριψη των άλλων. Εάν το επίπεδο επιθετικότητας της σχ. τάξης είναι υψηλό οι επιθετικοί έχουν λιγότερες πιθανότητες να απορριφθούν από τους συνομηλίκους. Το αντίστροφο συμβαίνει με το απομονωμένο παιδί. 22

23 4 /3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 3. Τα βασικά μεταβατικά στάδια από τα οποία περνούν οι μαθητές Πρέπει να λάβουμε υπόψη τα στάδια της ψυχοκινητικής ανάπτυξης του Erikson Η μετάβαση στο νηπιαγωγείο ή στην πρώτη τάξη του δημοτικού απαιτεί την ανάληψη καινούργιων κοινωνικών ρόλων - τα παιδιά πρέπει να προσαρμοστούν μέσα στην ομάδα και να μάθουν να είναι μαθητές. Το πόσο καλά θα τα πάνε οι μαθητές στις πρώτες τάξεις του σχολείου έχει μεγαλύτερη σημασία για τη μελλοντική τους επιτυχία από την απόδοσή τους στο σχολείο σε οποιαδήποτε άλλη τάξη. Η μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο, τη στιγμή μάλιστα που υπόκεινται σε μεγάλες σωματικές και γνωστικές αλλαγές. Κατά τη μετάβαση αυτή των νεαρών εφήβων, από το μικρό, οικείο δημοτικό σχολείο, στο οποίο ήταν οι πιο ώριμοι και με μεγαλύτερο κύρος μαθητές, στο μεγαλύτερο, απρόσωπο γυμνάσιο στο οποίο αποτελούν τον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας, οι συνέπειες μπορεί να είναι ιδιαίτερα αρνητικές, όπως η απώλεια της αυτοεκτίμησης. Οι πέντε αλλαγές του πλαισίου που μεγαλώνουν οι έφηβοι: περνούν λιγότερο χρόνο με τους γονείς (διαζύγια και εργασία), το αβέβαιο μέλλον στηρίζεται στη γνώση, περνούν την ήβη νωρίτερα αλλά υιοθετούν τους κανόνες των ενηλίκων αργότερα από τις προηγούμενες γενεές (σεξουαλικά ώριμο αλλά κοινωνικά περιορισμένο), ο καταιγισμός των μέσων ενημέρωσης, οι πολιτισμικές κοινωνίες που ζουν. 23

24 4 /4.ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Θύματα κακοποίησης: Τα σημάδια κακοποίησης ή αμέλειας περιλαμβάνουν ανεξήγητους μώλωπες, καψίματα, δαγκωματιές ή άλλα τραύματα, κόπωση, κατάθλιψη, συχνές απουσίες, κακή υγιεινή, ακατάλληλο ντύσιμο, προβλήματα με τους συνομηλίκους κλπ Μαθητές που πάσχουν από διαταραχές στην πρόσληψη τροφής: Μεγαλύτερα τα ποσοστά κοριτσιών. Οι ανορεξικοί μπορεί να έχουν χλωμή όψη, σπασμένα νύχια, και λεπτές σκούρες τρίχες σε όλο τους το σώμα. Κρυώνουν εύκολα, μπορεί να είναι καταθλιπτικοί, ανασφαλείς, κακόκεφοι και μοναχικοί. Στα κορίτσια μπορεί να σταματήσει η περίοδός τους. Αυτοκτονία: Οι μαθητές που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της αυτοκτονίας μπορεί να εμφανίσουν αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες ή στις συνήθειες του ύπνου τους, στο βάρος τους, στους βαθμούς τους, στη διάθεση τους, στις δραστηριότητές τους και να χάσουν το ενδιαφέρον τους για τους φίλους τους. Μερικές φορές, χαρίζουν ξαφνικά πράγματα αξίας. Μπορεί να φαίνονται καταθλιπτικοί ή να είναι υπερδραστήριοι, να αρχίσουν τις απουσίες, να μιλάνε για την αυτοκτονία, και να έχουν σκεφτεί ένα σχέδιο δράσης 24

25 5/ 1. ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΞΗ Κουλτούρα: Περιλαμβάνει το σύνολο του τρόπου ζωής μιας ομάδας ατόμων που τη μεταδίδει στα νέα μέλη της. Συνεπώς, οι άνθρωποι είναι μέλη μιας ομάδας και όχι μιας κουλτούρας. Ο καθένας από εμάς ανήκει σε πολλές πολιτισμικές ομάδες, ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή στην οποία κατοικεί, την εθνότητα, τη φυλή, το φύλο, την κοινωνική τάξη και τη θρησκεία του και έτσι επηρεαζόμαστε από πολλές διαφορετικές κουλτούρες. Μερικές φορές οι επιδράσεις αυτές είναι ασύμβατες ή και αντιφατικές, οπότε το προσωπικό σας πιστεύω θα εξαρτάται εν μέρει από το πόσο έντονα ταυτίζεστε με την κάθε ομάδα. Εθνότητα: ο όρος αναφέρεται στις ομάδες που χαρακτηρίζονται με βάση την κοινή τους εθνικότητα, κουλτούρα, ή γλώσσα. Αυτή η κοινή αίσθηση της ταυτότητας μπορεί να βασίζεται στη γεωγραφία, στη θρησκεία, στη φυλή ή στη γλώσσα. Φυλή: Μια ομάδα ατόμων που διαθέτουν κοινά βιολογικά χαρακτηριστικά τα οποία τα άτομα της ομάδας θεωρούν ότι τα προσδιορίζουν πχ χρώμα δέρματος. Στην ουσία η φυλή είναι μια ετικέτα που οι άνθρωποι βάζουν στον εαυτό τους και στους άλλους ανάλογα με την εμφάνιση τους. Δεν υπάρχουν βιολογικά καθαρόαιμες φυλές. Μειονότητα: Μια ομάδα ατόμων που είναι μη προνομιούχα κοινωνικά- όχι πάντα αριθμητική μειονότητα που γίνεται αντικείμενο άνισης μεταχείρισης ή διακρίσεων 25

26 5 / 2. ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ, ΔΙΑΚΡΙΣΗ, ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΟ Η προκατάληψη είναι μια αυστηρή και παράλογη γενίκευση σχετικά με μία κατηγορία ανθρώπων. Μπορεί να έχει ως στόχο άτομα που ανήκουν σε μία συγκεκριμένη φυλετική, εθνική, θρησκευτική, πολιτική, γεωγραφική ή γλωσσική ομάδα ή φύλο ή σεξουαλικό προσανατολισμό του ατόμου. Η ακραία προκατάληψη μπορεί να αναπτυχθεί ως μέρος μιας αυταρχικής προσωπικότητας. Μπορεί να πηγάζει από την τάση των ανθρώπων να ανήκουν και ταυτίζονται με τις ομάδες. Η διάκριση αποτελεί την άνιση μεταχείριση συγκεκριμένων κατηγοριών ατόμων. Στερεότυπο είναι ένα σχήμα που οργανώνει τις αντιλήψεις μας για μια άλλη ομάδα. Έτσι μπορούμε να επεξεργαστούμε πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά τις πληροφορίες, αλλά μπορεί και να διαστρεβλώσουμε τις πληροφορίες ώστε να τις κάνουμε να ταιριάζουν καλύτερα στο σχήμα μας. Η απειλή του στερεοτύπου μπορεί να επηρεάσει την απόδοση του μαθητή. Δεν είναι απαραίτητο το άτομο να πιστεύει στο στερεότυπο. Σημασία έχει ότι το άτομο γνωρίζει το στερεότυπο και ενδιαφέρεται η απόδοσή του να είναι καλή, ώστε να αποδείξει ότι το στερεότυπο δεν ισχύει. Αυτό μπορεί να εντείνει το άγχος των εξετάσεων και να υπονομεύσει την απόδοσή του. Τα στερεότυπα είναι βαθιά ριζωμένα και είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν. Αντί να περιμένουμε να αλλάξουν, είναι ίσως καλύτερα να παραδεχθούμε ότι υπάρχουν και να τα αντιμετωπίσουμε. 26

27 5/3. ΣΧΕΣΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Με ποιον τρόπο μπορεί η εθνότητα να επηρεάσει την απόδοση του ατόμου στο σχολείο; Οι συγκρούσεις ανάμεσα στις ομάδες μπορούν να προκύψουν λόγω διαφορών στις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις προσδοκίες που καθορίζονται από την κουλτούρα τους. Τα ορατά χαρακτηριστικά της κουλτούρας αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό μέρος των διαφορών που υπάρχουν ανάμεσα στις διάφορες κουλτούρες. Οι πολιτισμικές συγκρούσεις αφορούν συνήθως στις διαφορές που «κρύβονται κάτω από την επιφάνεια». Όσο πιο ανεπαίσθητη και ασυνείδητη είναι η διαφορά, τόσο πιο δύσκολο είναι να αλλάξει ή να εντοπιστεί. Όμως τα μέλη μιας πολιτισμικής ομάδας είναι ίδια όσον αφορά στις πεποιθήσεις, τις πράξεις και τις αξίες; Οι μαθητές σε ορισμένες κουλτούρες μαθαίνουν στάσεις και συμπεριφορές που ταιριάζουν περισσότερο στις σχολικές προσδοκίες. Οι διαφορές ανάμεσα στις εθνικές ομάδες όσον αφορά στις γνωστικές και σχολικές ικανότητες οφείλονται κυρίως στο φυλετικό διαχωρισμό και στις συνεχιζόμενες προκαταλήψεις και φυλετικές διακρίσεις. 27

28 5 / 4. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ Τι πρέπει να προσέχουμε όταν ερμηνεύουμε τις πολιτισμικές διαφορές. Θα εξετάσουμε χωριστά την έννοια της κοινωνικής τάξης, της εθνότητας και του φύλου γιατί το κάνουν οι έρευνες. Θα ξέρουμε όμως ότι: Η συμμετοχή σε μία συγκεκριμένη ομάδα δεν καθορίζει τη συμπεριφορά ή τις αξίες του ατόμου, αλλά καθιστά συγκεκριμένες αξίες και μορφές συμπεριφοράς πιο πιθανές. Σε κάθε ομάδα υπάρχουν πολλές διαφοροποιήσεις. Διαφορές των Κοινωνικών Τάξεων Κοινωνικοοικονομική θέση (ΚΟΘ): Η θέση του ατόμου στην κοινωνία που καθορίζεται με βάση το εισόδημα, την ισχύ, το υπόβαθρο και το κύρος Καμία μεταβλητή από μόνη της δεν αποτελεί ένα αποτελεσματικό μέτρο μέτρησης ΚΟΘ. Η κοινωνικοοικονομική θέση καθορίζεται από αρκετούς παράγοντες - όχι μόνο από το εισόδημα - και πολλές φορές, υπερισχύει έναντι άλλων πολιτισμικών διαφορών όπως είναι η εθνότητα ή το φύλο. Δεν υπάρχει μία μοναδική μεταβλητή με την οποία να μπορούμε να αξιολογήσουμε την κοινωνικοοικονομική θέση ενός ατόμου, αλλά οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν ότι υπάρχουν τέσσερα επίπεδα κοινωνικοοικονομικής θέσης: η ανώτερη, η μεσαία, η εργατική και η κατώτερη κοινωνική τάξη. 28

29 5 /5. ΚΟΙΝΩΝΟΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΤΕΥΞΗ Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην ΚΟΘ και τη σχολική επίτευξη; Υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στην κοινωνικοοικονομική θέση και τη σχολική ακαδημαϊκή επίτευξη. Οι μαθητές ανώτερης κοινωνικοοικονομικής θέσης όλων των εθνικών ομάδων παρουσιάζουν υψηλότερο μέσο όρο επίτευξης στους βαθμούς των τεστ και παραμένουν στο σχολείο για περισσότερα χρόνια από τους μαθητές της κατώτερης ΚΟΘ Η φτώχια κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας ενός παιδιού φαίνεται να έχει το μεγαλύτερο αρνητικό αντίκτυπο. Επίσης, για όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα το παιδί ζει στη φτώχια, τόσο περισσότερο επηρεάζεται αρνητικά η σχολική του επίτευξη. Υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην ΚΟΘ και τη σχολική επίτευξη; Οι μαθητές της κατώτερης ΚΟΘ μπορεί να μην απολαμβάνουν επαρκείς υπηρεσίες υγείας, να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, να παρουσιάζουν επίκτητη ηττοπάθεια, οι δάσκαλοί τους να μην έχουν μεγάλες προσδοκίες γι' αυτούς, και ο τρόπος με τον οποίο ανατρέφονται καθώς και το περιβάλλον της οικογένειάς τους και οι πηγές των γνώσεων τους να μην τους παρέχουν ερεθίσματα. Η ίδια συμπεριφορά των γονέων αποτελεί καλύτερο δείκτη πρόβλεψης της σχολικής επίδοσης των παιδιών τους απ ότι το εισόδημα ή το επάγγελμά τους. 29

30 5/ 6 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Η επικοινωνία αποτελεί ένα βασικό συστατικό της διδασκαλίας. Η κουλτούρα επηρεάζει την επικοινωνία. Ποιες είναι οι αιτίες των γλωσσικών διαφορών μέσα στην τάξη; Οι γλωσσικές διαφορές μεταξύ των μαθητών περιλαμβάνουν τις διαλέκτους, τη διγλωσσία και τους τρόπους επικοινωνίας που σχετίζονται με την κουλτούρα. Οι διάλεκτοι δεν αποτελούν κατώτερες μορφές γλώσσας και θα πρέπει να τις σεβόμαστε. Στο σχολείο διδάσκεται η επίσημη γλώσσα του κράτους. Τι είναι η δίγλωσση εκπαίδευση; Όσο καλύτερα γνωρίζουν την πρώτη τους γλώσσα, τόσο πιο γρήγορα μπορούν να μάθουν τη δεύτερη γλώσσα. 30

31 5 / 7. ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Οι Σύγχρονες Πολυπολιτισμικές Τάξεις η διάκριση ανάμεσα στο χωνευτήριο (οι μετανάστες χάνουν την πολιτισμική τους ταυτότητα) και την πολυπολιτισμικότητα (ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και στον εορτασμό της πολιτισμικής ποικιλομορφίας) 31

32 5/ 8. ΤΟ ΦΥΛΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αγόρια, Κορίτσια και οι Διαφορές τους μέσα στην τάξη: Έρευνες δείχνουν ότι οι άνδρες κατά μέσο όρο είναι πιο διεκδικητικοί, ενεργητικοί, και επιθετικοί στις πράξεις τους. Οι γυναίκες είναι πιο εξωστρεφείς, αγχώδεις, συγκαταβατικές, συναισθηματικά ευαίσθητες, και εξαρτημένες με την επιθετικότητα να εκφράζεται μέσα από τις σχέσεις Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια, ιδιαίτερα όσον αφορά στις λεκτικές και τις χωρικές τους ικανότητες. Οι αιτίες ίσως είναι και η ταυτότητα του ρόλου του κοινωνικού φύλου. Η ταυτότητα του ρόλου του κοινωνικού φύλου: είναι η εικόνα που το κάθε άτομο έχει για τον εαυτό του όσον αφορά στα αρσενικά ή θηλυκά χαρακτηριστικά του. Τα άτομα με ταυτότητα «θηλυκότητας» θεωρούν ότι διαθέτουν περισσότερα θηλυκά χαρακτηριστικά, όπως είναι η ευαισθησία, και λιγότερα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τους άντρες, όπως είναι η δύναμη. Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σε σχέση με το κοινωνικό φύλο τους όμως, ορισμένα άτομα είναι περισσότερο ανδρόγυνα - θεωρούν ότι έχουν ένα συνδυασμό θηλυκών και αρσενικών χαρακτηριστικών που μπορούν να είναι δυνατά ή ευαίσθητα ανάλογα με την περίσταση. Πρόσφατα, ορισμένοι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι οι μετρήσεις του ανδρογυνισμού στην πραγματικότητα αξιολογούν τα συντελεστικά (με προσανατολισμό στο στόχο) και τα εκφραστικά (κοινωνικά- συναισθηματικά) χαρακτηριστικά 32

33 5/ 9. ΤΟ ΦΥΛΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Πώς αναπτύσσεται η ταυτότητα του φύλου: Οι βιολογικοί παράγοντες παίζουν ένα ρόλο, όπως επίσης και η διαφορετική συμπεριφορά των γονιών και των δασκάλων απέναντι στα αγόρια και τα κορίτσια. Μέσω της αλληλεπίδρασής τους τα παιδιά διαμορφώνουν σχήματα με βάση το φύλο τους, ή οργανωμένα γνωστικά δίκτυα σχετικά με το τι σημαίνει να είναι κανείς άνδρας ή γυναίκα. Τα σχήματα για το φύλο βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο, και τα καθοδηγούν τη συμπεριφορά τους. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα στερεότυπα σχετικά με το ρόλο του φύλου αρχίζουν να σχηματίζονται κατά την προσχολική ηλικία του ατόμου και συνεχίζουν να υφίστανται μέσω των προκαταλήψεων σχετικά με τα δύο φύλα που υπάρχουν στο πρόγραμμα των μαθημάτων του σχολείου, και των διακρίσεων των δύο φύλων μέσα στην τάξη. Οι δάσκαλοι, συνήθως χωρίς να το θέλουν, διαιωνίζουν αυτά τα προβλήματα. Έρευνες δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων αλληλεπιδρούν περισσότερο με τα αγόρια παρά με τα κορίτσια (και ιδιαίτερα στα θετικά μαθήματα) 33

34 5/ 10.ΤΟ ΦΥΛΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα όσον αφορά στις γνωστικές ικανότητες; Από τη νηπιακή ως την προσχολική ηλικία, δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα όσον αφορά στη συνολική νοητική και κινητική τους ανάπτυξη ή την ανάπτυξη συγκεκριμένων ικανοτήτων. Κατά τη διάρκεια του σχολείου αλλά και πέρα από αυτό, δεν υπάρχουν διαφορές όσον αφορά τη γενική νοημοσύνη στα σταθμισμένα τεστ. Όμως σε κάποια τεστ που μετρούν συγκεκριμένες ικανότητες δείχνουν ότι υπάρχουν διαφορές πχ. από το δημοτικό ως το λύκειο τα κορίτσια έχουν υψηλότερους βαθμούς στα τεστ ανάγνωσης και γραφής. Ορισμένες μετρήσεις του διανοητικού πηλίκου και αποτελέσματα των τεστ SAT δείχνουν ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια ιδιαίτερα όσον αφορά στις λεκτικές και τις χωρικές τους ικανότητες καθώς και τις ικανότητές τους στα μαθηματικά. Τα αγόρια φαίνεται να είναι καλύτερα σε εργασίες που απαιτούν νοητική περιστροφή κάποιων αντικειμένων, και τα κορίτσια είναι καλύτερα σε εργασίες που απαιτούν την απόκτηση και χρήση λεκτικών πληροφοριών. Σε ορισμένες μορφές νοητικής καθυστέρησης το ποσοστό των αγοριών είναι μεγαλύτερο. Βέβαια στις έρευνες δε λαμβάνονται υπόψη δυο μεταβλητές: η φυλή και η κοινωνικοοικονομική θέση. Οι έρευνες δεν έχουν καταλήξει σε σαφή συμπεράσματα ως προς τον προσδιορισμό των αιτιών αυτών των διαφορών. Η σχολική κοινωνικοποίηση και ο τρόπος με τον οποίο οι δάσκαλοι αντιμετωπίζουν τους μαθητές και τις μαθήτριες στις τάξεις παίζουν σημαντικό ρόλο. 34

35 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Woolfolk, Α. (2007). Εκπαιδευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΛΛΗΝ. (Ελληνική έκδοση του βιβλίου Educational Psychology. New York: Pearson. Επιμ. Ε. Μακρή-Μπότσαρη). Elliott S, Kratochwill T, Littlefield-Cook J, Travers J. (2008). Εκπαιδευτική Ψυχολογία. Εκδόσεις Gutenberg. Slavin, R. (2007). Εκπαιδευτική Ψυχολογία Θεωρία και Πράξη. Εκδόσεις Μεταίχμιο (Ελληνική έκδοση του βιβλίου Educational Psychology: Theory and practice Boston : Allyn & Bacon, Επιμ. Κ. Κόκκινος). 35