Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΟΦΕΙΛΩΝ ΥΠΕΡΧΡΕΩΜΕΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΟ Ν. 3869/2010

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο υπέρμετρος δανεισμός στον οποίο κατέφευγαν τα φυσικά πρόσωπα τα τελευταία έτη, και η οικονομική κρίση που ακολούθησε, αποτελούν τις βασικότερες αιτίες που οδήγησαν μεγάλο μέρος των Ελλήνων πολιτών σε αδυναμία πληρωμής των οφειλών τους έναντι των πιστωτών τους, ιδίως των πιστωτικών ιδρυμάτων, συνακόλουθα δε, σε οικονομικό αδιέξοδο, με έντονες αρνητικές κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις. Στα πλαίσια αυτά, κρίθηκε αναγκαία η παρέμβαση του νομοθέτη προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα διεξόδου στα υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα, τα οποία βρίσκονται σε οικονομικό αδιέξοδο, σταθμίζοντας, ωστόσο, παράλληλα τα συμφέροντα των πιστωτών τους. Το σκοπό αυτό επιδιώκει, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση, ο Ν. 3869/2010. Η παρούσα διπλωματική εργασία, η οποία εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών του κλάδου Εμπορικού και Οικονομικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Α.Π.Θ., πραγματεύεται τη διαδικασία ρύθμισης των οφειλών των υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων και απαλλαγής τους από αυτά, η οποία εισήχθη για πρώτη φορά στο ελληνικό δικαιϊκό σύστημα με το Νόμο 3869/2010, με σκοπό να δοθεί στους υπερχρεωμένους πολίτες η δυνατότητα απεγκλωβισμού τους από το οικονομικό αδιέξοδο της υπερχρέωσης. Ο Νόμος αυτός, ο οποίος, στο σύντομο διάστημα ισχύος του έχει ήδη υποστεί δύο τροποποιήσεις από τους Νόμους 3996/2011 και 4161/2013 ενώ μάλλον επίκειται και τρίτη βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τόσο στο νομικό κόσμο αλλά και στο ευρύ κοινό. Δεδομένης της τεράστιας έκτασης που είχε λάβει το φαινόμενο της υπερχρέωσης, χιλιάδες πολίτες κατέφυγαν στις ρυθμίσεις του νόμου, με αποτέλεσμα την έκδοση μεγάλου αριθμού δικαστικών αποφάσεων ήδη από τους πρώτους μήνες ισχύος του. Από την πρώτη στιγμή εφαρμογής του Νόμου έγινε φανερό ότι τα μόλις 22 άρθρα που περιέχει γεννούν πλήθος ζητημάτων, τα οποία απασχόλησαν μεγάλο μέρος της θεωρίας. Τα ζητήματα αυτά επιχειρείται να αναπτυχθούν και στην παρούσα διπλωματική εργασία. Η δομή της εργασίας ακολουθεί κατ' αρχήν την χρονική εξέλιξη της διαδικασίας την οποία εισάγει ο Νόμος 3869/2010, εξετάζοντας παράλληλα τα όποια αμφισβητούμενα ή χρήζοντα περαιτέρω ανάπτυξης ζητήματα ανακύπτουν σε κάθε στάδιο της διαδικασίας. Στο πρώτο μέρος, εν είδει εισαγωγικών παρατηρήσεων, επιχειρείται μια πρώτη γενικότερη προσέγγιση του Νόμου 3869/2010. Εξετάζεται, κατ' αρχήν, η δυνατότητα ένταξης του Νόμου στο πεδίο μελέτης του Πτωχευτικού Δικαίου, του Δικαίου Προστασίας Καταναλωτή και του Τραπεζικού Δικαίου, προκειμένου η μελέτη των επιμέρους διατάξεων του Νόμου να πραγματοποιείται υπό το φως των γενικών αρχών και κατευθύνσεων που διέπουν τους ανωτέρω δικαιϊκούς κλάδους. Στη συνέχεια, αναπτύσσονται τα ζητήματα του σκοπού και της συνταγματικότητας του Νόμου, τα οποία από την πρώτη στιγμή της εφαρμογής του απασχόλησαν έντονα τόσο τη θεωρία όσο και τη νομολογία. Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μια σύντομη αλλά κατά το δυνατόν πλήρης επισκόπηση της πολυεπίπεδης διαδικασίας που προηγείται της δικαστικής ρύθμισης, ενώ 1

2 παράλληλα επισημαίνονται οι πολλές και σημαντικές τροποποιήσεις οι οποίες επήλθαν στο Νόμο 3869/2010 από τους Νόμους 3996/2011 και 4161/2013. Το προαιρετικό πλέον στάδιο του εξωδικαστικού συμβιβασμού που προηγείται της κατάθεσης της αίτησης, η έναρξη των καταβολών στις οποίες προβαίνει ο οφειλέτης ήδη από την κατάθεση της αίτησης και η ταυτόχρονη αναστολή των εναντίον του καταδιωκτικών μέτρων, ο ορισμός δύο δικασίμων, η πρώτη εκ των οποίων αποσκοπεί στην επίτευξη δικαστικού συμβιβασμού μεταξύ των μερών προς ρύθμιση των οφειλών τους και η έκδοση προσωρινής διαταγής από τον Ειρηνοδίκη με την οποία αφενός ορίζονται καταβολές, αφετέρου διατάσσεται η αναστολή των καταδιωκτικών μέτρων μέχρι τη συζήτηση της αίτησης, συνθέτουν εν ολίγοις τα στάδια που προηγούνται της δικαστικής ρύθμισης των οφειλών του αιτούντος οφειλέτη. Το τρίτο μέρος της παρούσης διπλωματικής εργασίας πραγματεύεται το πλήθος των ζητημάτων που προκύπτουν από την διαδικασία ρύθμισης των οφειλών των υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων από τον αρμόδιο Δικαστή. Στο πρώτο κεφάλαιο, αναλύονται οι προϋποθέσεις τις οποίες εξετάζει ο Δικαστής, προκειμένου να κριθεί παραδεκτή και νόμω βάσιμη η αίτηση, όπως η έλλειψη εμπορικής ιδιότητας του αιτούντος και η πραγματική αδυναμία του να αποπληρώσει τις ληξιπρόθεσμες οφειλές του. Ιδιαίτερη αναφορά και εκτενής ανάλυση επιχειρείται αναφορικά με το ζήτημα της συλλογικότητας της διαδικασίας, το οποίο απασχόλησε έντονα και δίχασε τη θεωρία και τη νομολογία. Περαιτέρω, επιχειρείται η ανάπτυξη του ζητήματος της δόλιας συμπεριφοράς του οφειλέτη, η οποία συνιστά αρνητική προϋπόθεση υπαγωγής του στο νόμο. Τέλος, ερευνώνται οι συνέπειες της απόρριψης της αίτησης, ιδίως λόγω της ανειλικρίνειας του οφειλέτη. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσσεται το περιεχόμενο το οποίο μπορεί να έχει η δικαστική ρύθμιση, και συγκεκριμένα οι τρόποι με τους οποίους επιλέγει το Δικαστήριο να ρυθμίσει τις οφειλές του αιτούντος έναντι των πιστωτών του. Τρεις τρόποι διακρίνονται: ο υποχρεωτικός ορισμός μηνιαίων καταβολών ακόμη και μηδενικών για διάστημα τριών έως πέντε ετών, η δυνητική ρευστοποίηση ορισμένων περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη με παράλληλο διορισμό εκκαθαριστή και ο ορισμός καταβολών για διάστημα έως είκοσι, ή σε ορισμένες περιπτώσεις έως τριάντα πέντε ετών, εφόσον το Δικαστήριο διατάξει κατόπιν αίτησης του οφειλέτη την εξαίρεση της κύριας κατοικίας του από τη ρευστοποίηση. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τις εκ του νόμου υποχρεώσεις του οφειλέτη, τα χρέη του οποίου υπάγονται σε ρύθμιση. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται η τύχη που μπορεί να έχει η δικαστική απόφαση μετά την έκδοσή της, η οποία ενδέχεται να μεταρρυθμιστεί, να ανακληθεί και να προσβληθεί με ένδικα μέσα. Αναλύονται, επίσης, οι προϋποθέσεις της απαλλαγής ή της έκπτωσης του οφειλέτη αλλά και οι συνέπειες αυτών, που επέρχονται ως αποτέλεσμα της τήρησης ή μη της δικαστικής απόφασης αντίστοιχα. Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο πραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται τρίτα πρόσωπα από την ένταξη του οφειλέτη στη ρύθμιση, και συγκεκριμένα οι εγγυητές και οι συνοφειλέτες του, αλλά και τις συνέπειες που επιφέρει ο θάνατος του οφειλέτη κατά τη διάρκεια της ρύθμισης. 2

3 Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΟΦΕΙΛΩΝ ΥΠΕΡΧΡΕΩΜΕΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΟ Ν. 3869/2010 ΜΕΡΟΣ 1 ο : ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ 1. Συσχέτιση του Ν. 3869/2010 με το Πτωχευτικό Δίκαιο, το Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή και το Τραπεζικό Δίκαιο Σε αντίθεση με την πτώχευση φυσικών και νομικών προσώπων που έχουν την εμπορική ιδιότητα, η οποία είναι γνωστή στην ελληνική έννομη τάξη εδώ και πολλές δεκαετίες 1, ένας αντίστοιχος θεσμός με τον οποίο δίνεται η δυνατότητα ρύθμισης χρεών των ιδιωτών μη εμπόρων εισήχθη μόλις το Σεπτέμβριο του Πρόκειται για το νόμο 3869/2010 για τη ρύθμιση οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων. Ο νομοθέτης επέλεξε να μην εντάξει τις νέες διατάξεις στον ήδη υπάρχοντα Πτωχευτικό Κώδικα 2, προβλέποντας, ωστόσο, την αναλογική 3 εφαρμογή των διατάξεών του, όπου δεν προβλέπεται ειδικότερη ρύθμιση στο Ν. 3869/2010. Παρ όλο που στο νόμο δεν γίνεται λόγος για «πτωχευτική διαδικασία» ή για «πτώχευση ιδιωτών», παρά μόνο στην αιτιολογική έκθεση, μεγάλο μέρος της θεωρίας εντάσσει το νέο νόμο στο πεδίο του Πτωχευτικού Δικαίου 4, κάνοντας λόγο για «ένα νέο πτωχευτικό δίκαιο για τα 1 Βλ. Ευάγγελο Περάκη, Πτωχευτικό Δίκαιο, δεύτερη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ. 7 επ., Λάμπρο Ε. Κοτσίρη, Πτωχευτικό Δίκαιο, όγδοη έκδοση, Σάκκουλα, 2011, σελ. 23 επ. 2 Βλ. Δημήτρη Σπυράκο, Ρύθμιση χρεών και πτωχευτική διαδικασία ιδιωτών, ΧρηΔικ 2/2008, έτος 2 ο, σελ 180 επ., Κλεάνθη Ρούσσο, Υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα, Δομή και λειτουργία Ν 3869/2010, ΕφΑΔ 12/2010, έτος 3 ο, σελ επ., Παρασκευή Παπαρσενίου, Η υπερχρέωση των ιδιωτών κατά το Ν 3869/2010, ΕφΑΔ 10/2011, έτος 4 ο, σελ. 915 επ. η οποία υποστηρίζει ότι ο προσανατολισμός του νομοθέτη προς τον σκοπό της επανένταξης του οφειλέτη στην οικονομική και κοινωνική ζωή «δικαιολογεί και την πλήρη απομάκρυνσή του από την πτωχευτική ορολογία του Πτωχευτικού Κώδικα, προκειμένου μέσω της χρήσης ουδέτερης ορολογίας να απαλλάξει τον οφειλέτη από το κοινωνικό στίγμα της μη αποπληρωμής των χρεών του. 3 Βλ. Δημήτρη Χ. Μακρή, Κατ' άρθρο ερμηνεία του Νόμου 3869/2010 (ΦΕΚ 130 Α / ) για τη ρύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, β έκδοση, Τσίμος, 2011, σελ. 233, ο οποίος παρατηρεί ότι εφόσον «το κενό είναι ηθελημένο και ρητά προβλέπεται η εφαρμογή των διατάξεων του Πτωχευτικού Κώδικα, δεν μπορεί να γίνει λόγος για αναλογική, αλλά για ευθεία ή συμπληρωματική εφαρμογή των διατάξεων αυτών». 4 Βλ. ενδεικτικά Μιχάλη Σταθόπουλο, Ρύθμιση οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων (Ν 3869/2010), ΧρηΔικ 2/2011, έτος 5 ο, σελ. 181, Χριστίνα Λιβαδά, Νεότερες αντιλήψεις για την εμπορική ιδιότητα στο παράδειγμα του Ν 3869/2010 για τη ρύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, ΧρηΔικ 2/2011, έτος 5 ο, σελ. 204, Βλ. όμως και Αλκαίο Γ. Σιβιτανίδη, Ερμηνευτικά ζητήματα αναφορικά με το Ν. 3869/2010, Νομικό Βήμα, τόμος 59, τεύχος 3, Μάρτιος 2011, σελ. 656, ο οποίος αμφισβητεί το «αν μπορεί να θεωρηθεί ότι με τον υπό εξέταση νόμο θεσμοθετείται μια «πτωχευτική» (με την έννοια της συλλογικής και καθολικής διαδικασίας αφερεγγυότητας) διαδικασία ή αν πρόκειται για μια κατ εξαίρεση ρύθμιση ορισμένων μόνο οφειλών των φυσικών προσώπων, στην ίδια λογική με παρόμοιες ρυθμίσεις του παρελθόντος», Αριστείδη Χ. Χιωτέλλη, Προβλήματα ως προς την λειτουργία και τη φύση του προβλεπόμενου από το άρθρο 2 του Ν 3869/2010 εξωδικαστικού συμβιβασμού, ΧρηΔικ 1/2012, έτος 6 ο, σελ. 39 επ, ο οποίος υποστηρίζει ότι «σκόπιμο είναι να αποφεύγεται κατ αρχήν (καίτοι τείνει να 3

4 υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα μη εμπόρους» 5 για μια συμπλήρωση 6 ή για μια άρδην αλλαγή του Πτωχευτικού Δικαίου 7. Ωστόσο, ο πρώτιστος σκοπός του νόμου 8, όπως αυτός θα αναπτυχθεί κατωτέρω, είναι η παροχή της δυνατότητας στους ιδιώτες - καταναλωτές μέσω της ρύθμισης των χρεών τους να επανενταχθούν στην οικονομική ζωή της χώρας. Στο σημείο αυτό έγκειται η κύρια διαφορά της ρύθμισης οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων με την πτώχευση εμπόρων 9. Η αιτιολογική έκθεση του Ν. 3869/2010 σπεύδει να καταστήσει σαφές ότι: «Η εν λόγω διαδικασία διαφέρει από την πτώχευση των εμπόρων όσον αφορά τον επιδιωκόμενο σκοπό. Ενώ στην τελευταία προτάσσεται κατά βάση η ικανοποίηση των πιστωτών, με μοιραίες συχνά συνέπειες για την επιχείρηση, στόχος των εν λόγω διατάξεων είναι η επανένταξη του υπερχρεωμένου πολίτη στην οικονομική και κοινωνική ζωή με την επανάκτηση της οικονομικής ελευθερίας που συνεπάγεται η εξάλειψη των χρεών που αδυνατεί να αποπληρώσει». Αξίζει, δε, να παρατηρηθεί ότι σε αρκετά σημεία της αιτιολογικής έκθεσης του νόμου γίνεται αναφορά στην προστασία των καταναλωτών ενώ στη χρήση του όρου υπερχρεωμένος καταναλωτής προβαίνουν, επίσης, πολλοί συγγραφείς 10. Το γεγονός αυτό, ότι δηλαδή στο επίκεντρο των διατάξεων του νόμου βρίσκεται η προστασία των συμφερόντων του υπερχρεωμένου ιδιώτη ως καταναλωτή, δικαιολογεί την μελέτη του Ν. 3869/2010 και υπό το πρίσμα του δικαίου για την προστασία του καταναλωτή 11. Η αντιμετώπιση των υπερχρεωμένων οφειλετών ως καταναλωτών γίνεται εντονότερη στα πλαίσια της εξέτασης από τα δικαστήρια της επικρατήσει στην πράξη) η χρήση χαρακτηρισμών που περιέχουν των όρο πτώχευση..» προκρίνοντας τον όρο αστική αφερεγγυότητα. Τον όρο αυτό επιλέγουν και οι Ιάκωβος Βενιέρης και Θεόδωρος Κατσάς σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, Εφαρμογή του Ν 3869/2010 για τα Υπερχρεωμένα Φυσικά Πρόσωπα, δεύτερη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Βλ. Ευάγγελο Περάκη, Η διαδικασία του Ν 3869/2010 για τη ρύθμιση των οφειλών φυσικών προσώπων ως συλλογική διαδικασία, ΔΕΕ 4/2011 έτος 17 ο, σελ. 400, 6 Βλ. Θεόδωρο Γ. Κατσά, Οι ρυθμίσεις του δικαίου της αστικής αφερεγγυότητας (Ν. 3869/2010) ως προς τον εξωδικαστικό και δικαστικό συμβιβασμό επί ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, ΔΕΕ 11/2011, έτος 17 ο, σελ. 1115, τον ίδιο σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ. 31, ο οποίος κάνει λόγο για «νομοθέτημα παραπληρωματικό προς τον ΠτΚ», Γιώργο Μεντή, Άμυνα και Ελευθέρωση του Υπερχρεωμένου Οφειλέτη Η πορεία προς μία νέα σεισάχθεια στα όρια μεταξύ αστικού και νέου πτωχευτικού δικαίου, Δίκαιο και Οικονομία, 2012, σελ. 161, Αγγελική Γαλανοπούλου Μητροπούλου, Υπερχρεωμένα Νοικοκυριά Νομική Αντιμετώπιση, β' έκδοση, Σάκκουλα, 2011, σελ. 8 7 Βλ. Γαλάτεια Καλουτά - Thorsten Tepasse, Η ρύθμιση των υπερχρεωμένων νοικοκυριών σε Ελλάδα και Γερμανία, ΕφΑΔ 12/2010, έτος 3 ο, σελ Όπου στην παρούσα γίνεται λόγος για νόμο δίχως να ακολουθεί αριθμός και έτος νοείται ο Ν. 3869/ Βλ. Δημήτριο Σπυράκο, Ρύθμιση χρεών και πτωχευτική διαδικασία ιδιωτών, ΧρηΔικ 2/2008, έτος 2ο, σελ Βλ. Ευάγγελο Περάκη, ό.π. σελ. 401, Αλκαίο Σιβιτανίδη, ό.π., σελ. 656, Δημήτρη Σπυράκο, ό.π., σελ. 181, Γαλάτεια Καλουτά- Thorsten Tepasse, ό.π., σελ. 1311, Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 181 Κλεάνθη Ρούσο, ό.π., σελ Βλ. Σοφία Χριστοδούλου, Η ρύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων σύμφωνα με τον Ν. 3869/2010- Ερμηνευτική προσέγγιση, ΔΕΕ 3/2011, έτος 17 ο, σελ. 293, σύμφωνα με την οποία: «Ο νόμος για την υπερχρέωση των καταναλωτών ουσιαστικά εντάσσεται σε ένα ευρύτερο δικαιικό σύστημα προστασίας των καταναλωτών στην πιστωτική αγορά, που συγκροτούν οι διατάξεις του Ν 2251/1994 για την προστασία των καταναλωτών και οι διατάξεις της ΚΥΑ Ζ1-699/2010 για τις συμβάσεις Καταναλωτικής Πίστης» 4

5 ένστασης που συνήθως υποβάλλουν οι πιστωτές τράπεζες περί δόλιας επέλευσης του οφειλέτη σε αδυναμία πληρωμής. Συγκεκριμένα, το επιχείρημα των τραπεζών ότι οι οφειλέτες γνώριζαν κατά το χρόνο σύναψης της σύμβασης ότι δεν θα είναι σε θέση να αποπληρώσουν τις οφειλές τους απορρίπτεται συνήθως από τα Ειρηνοδικεία με την αιτιολογία ότι μόνο η ανάληψη δανειακών υποχρεώσεων, η εξυπηρέτηση των οποίων είναι επισφαλής, δεν αποτελεί στοιχείο δόλου, δεδομένου ότι οι τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να πληροφορούνται προηγουμένως μέσω των διατραπεζικών συστημάτων και της μηχανογραφικής μεταξύ τους επικοινωνίας που έχουν καθιερώσει, αλλά και από στοιχεία που ζητούν από τον επίδοξο πιστούχο, τις δυνατότητες των δανειστών προς αποπληρωμή των δανείων 12. Γίνεται σαφές ότι η πλεονεκτική θέση των πιστωτικών ιδρυμάτων έναντι του οφειλέτη επηρεάζει την κρίση του δικαστηρίου, με αποτέλεσμα να διαφαίνεται ότι το δίκαιο προστασίας καταναλωτή διαπνέει το Ν. 3869/ Πρέπει, πάντως, να τονισθεί ότι χρήση του όρου «καταναλωτής» στα πλαίσια του Ν. 3869/2010 δεν ταυτίζεται με τον ορισμό που δίδεται στο άρθρο 1 παρ. 4 του Νόμου 2251/1994, καθώς η ιδιότητα του καταναλωτή στα πλαίσια του δικαίου προστασίας του καταναλωτή κρίνεται ad hoc και δύναται να αποδοθεί και σε εμπόρους αλλά και σε νομικά πρόσωπα που αποτελούν τον τελικό αποδέκτη του προϊόντος 14. Παρά το γεγονός ότι ο νόμος θεσπίσθηκε στη χώρα μας κατά την περίοδο πρωτοφανούς έξαρσης του φαινομένου της τραπεζικής υπερχρέωσης, δεν έχει μεταβατικό χαρακτήρα 15. Αντίθετα, όπως προκύπτει από τις αλλοδαπές έννομες τάξεις 16, διατάξεις για την ρύθμιση ή και απαλλαγή των οφειλών των υπερχρεωμένων ιδιωτών αποτελούν εδώ και δεκαετίες τμήμα της νομοθεσίας τους και παράγουν τα έννομα αποτελέσματά τους (ίσως μάλιστα πιο αποτελεσματικά) υπό συνθήκες οικονομικής ομαλότητας. Ωστόσο, υπό τις παρούσες συνθήκες, δεδομένου ότι οι πιστωτές των υπερχρεωμένων ιδιωτών είναι κατά κύριο λόγο πιστωτικά ιδρύματα, η συσχέτιση του Ν. 3869/2010 με την θέση και τα συμφέροντα των Τραπεζών είναι αναπόφευκτη. Ο νόμος φαίνεται να ρυθμίζει κατ ουσία τα αντικρουόμενα συμφέροντα οφειλετών και πιστωτικών ιδρυμάτων 17. Η ιδιαιτερότητα 12 Βλ. ενδεικτικά 4/2014 ΕΙΡ.ΝΙΚΑΙΑΣ Τ.Ν.Π. ΝΟΜΟΣ (σημ: Όλες οι κατωτέρω δικαστικές αποφάσεις έχουν αντληθεί από την Τ.Ν.Π. ΝΟΜΟΣ, πλην ορισμένων αποφάσεων όπου παρατίθεται ειδικά η πηγή). 13 Βλ.Καράκωστα Ιωάννη, Ο αποδέκτης τραπεζικών υπηρεσιών ως καταναλωτής, σε Ένωση Δικαίου Προστασίας Καταναλωτή, Η προστασία του καταναλωτή στις τραπεζικές συναλλαγές, Πρακτικά 1ου Συνεδρίου, Αθήνα 7 Ιουνίου 2002, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2004, σελ. 31 επ., Φίλιππο Δωρή, Ο χαρακτηρισμός αντισυμβαλλομένων τραπεζών ως καταναλωτών ως προϋπόθεση για την προστασία τους από τους καταχρηστικούς γενικούς όρους συναλλαγών, ΝοΒ 2004, τόμος 52, τεύχος 5, σελ. 47 επ. 14 Βλ. Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ Βλ. Κλεάνθη Ρούσσο, ό.π., σελ Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη - Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ. 5 επ., Ιωάννη Δ. Ιγγλεζάκη, Υπερχρέωση των καταναλωτών και πτωχευτικό δίκαιο Το παράδειγμα του γερμανικού νόμου περί αφερεγγυότητας (Insolvenzordnung 1994/99), ΕπισκΕΔ Β/2003, σελ. 599 επ., Γαλάτεια Καλουτά Thorsten Tepasse, ό.π. σελ επ. 17 Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι οφειλές των υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων έναντι άλλων νομικών ή φυσικών προσώπων δεν εντάσσονται στη ρύθμιση, αφού ο νόμος δεν προβλέπει τέτοιο περιορισμό. Βλ. αντίθετα την 1228/2010 Μον.Πρ.Ναυπλίου (ασφ. μέτρ.) με αντίθετες παρατηρήσεις Ιάκωβου Βενιέρη, ΕΕμπΔ 2011, σελ. 164 επ. 5

6 του νόμου και ένας λόγος για τον οποίο έχουν γραφεί τόσες σελίδες για αυτόν έγκειται στην σημαντική επίπτωση που έχει η ικανοποίηση των συμφερόντων αυτών στην εθνική οικονομία, και κατ επέκταση στο δημόσιο συμφέρον. Κι αυτό γιατί το αίτημα ενός μεγάλου αριθμού υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων για επανένταξή τους στην οικονομική ζωή της χώρας συγκρούεται με την ανάγκη των πιστωτικών ιδρυμάτων να διατηρήσουν την κεφαλαιακή τους επάρκεια 18. Στο γενικό πλαίσιο προσπάθειας εξυγίανσης των τραπεζικών ιδρυμάτων, ο νόμος φάνηκε κατ αρχήν να πλήττει τα συμφέροντα των τραπεζών και να έρχεται σε αντίφαση με τις προσπάθειες ενίσχυσης τους, καθώς παρέχει τη δυνατότητα όχι μόνο ρύθμισης των οφειλών αλλά και άφεσης χρέους των οφειλετών των πιστωτικών ιδρυμάτων 19. Πλείστες συζητήσεις έχουν ανακύψει για υπέρμετρη νομοθετική επέμβαση στη συμβατική σχέση μεταξύ Τραπεζών και δανειοληπτών, ενώ πολλές οι αντιρρήσεις των Τραπεζών περί αντισυνταγματικότητας του νόμου 20. Συμπερασματικά, παρ όλο που ο νόμος δεν αφορά αποκλειστικά τα πιστωτικά ιδρύματα αλλά το σύνολο των πιστωτών των οφειλετών, η κεντρική θέση που κατέχουν οι Τράπεζες ως πιστωτές καθιστά απαραίτητη την μελέτη του νόμου και σε συσχετισμό με το Τραπεζικό Δίκαιο. 2. Ο σκοπός του νόμου Η μεγάλη διάσταση που είχε λάβει τα τελευταία χρόνια ο τραπεζικός δανεισμός στην χώρα μας, με την αλόγιστη παροχή στεγαστικών κυρίως δανείων, την έκδοση πιστωτικών καρτών και κάθε είδους πιστωτικών συμβάσεων, αλλά και η επακόλουθη οικονομική ύφεση η οποία κατέδειξε το μέγεθος του δανεισμού που πλέον ήταν αδύνατο να καλυφθεί 21, οδήγησε πλήθος ιδιωτών σε οικονομικό αδιέξοδο, με δυσάρεστες προεκτάσεις στον τομέα της διαπροσωπικών σχέσεων και της σωματικής και ψυχικής υγείας των οφειλετών 22. Δεδομένου του μεγάλου αριθμού των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, το φαινόμενο της υπερχρέωσης έλαβε διαστάσεις κοινωνικού προβλήματος Βλ. Φίλιππο Δωρή, Εισαγωγική ομιλία με θέμα Εφαρμογή του Δικαίου Προστασίας Καταναλωτή σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, σημειώσεις από το Συνέδριο Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και Ένωσης Δικαίου Προστασίας Καταναλωτή με θέμα Οικονομική Κρίση και Προστασία Καταναλωτή, Ιούνιος 2014 (αδημοσίευτη) 19 Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη, Κριτική αποτίμηση της διαδικασία του Ν. 3869/2010 (τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά) και της αναμόρφωσής της με το Ν. 4161/2013, ΧρηΔικ 2/2013, έτος 7ο, σελ Βλ. Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ. 17 επ. Για το ζήτημα της συνταγματικότητας του νόμου βλ. κατωτέρω 21 Για τις αιτίες του φαινομένου της υπερχρέωσης και για το μέγεθός της βλ. Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Ρύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων», Ιάκωβο Βενιέρη, Κριτική αποτίμηση της διαδικασίας του Ν. 3869/2010 (τα «υπερχρεωμένα νοικοκυριά») και της αναμόρφωσής της με το Ν. 4161/2013, ΧρηΔικ 2/2013, έτος 7 ο, σελ. 215 επ., Ιωάννη Ιγγλεζάκη, ό.π., σελ. 596 επ., Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ. 13 επ., Δημήτρη Σπυράκο, ό.π., σελ Βλ. Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, σελ. 15, Υπερχρεωμένοι: απόγνωση και οργή Άρθρο στον διαδικτυακό τόπο της μη κυβερνητικής μη κερδοσκοπικής οργάνωσης ΕΚΠΟΙΖΩ, 23 Βλ. Ι. Σπυριδάκη Ε. Γεωργιακάκη, Ρύθμιση οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων (Ν. 3869/2010), Αντ. Σάκκουλα, 2011, σελ. 11 επ., Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 181 επ. 6

7 Στα πλαίσια αυτά ο Ν. 3869/2010 επιχειρεί να παράσχει μια ύστατη προστασία στα φυσικά πρόσωπα μη εμπόρους, όχι προλαμβάνοντας την υπερχρέωση αλλά επιδιώκοντας να αμβλύνει τις δυσμενείς για τους ιδιώτες αλλά και για το κοινωνικό σύνολο επιπτώσεις της 24. Πρώτιστο μέλημα του νόμου είναι να απομπλέξει τον υπερχρεωμένο ιδιώτη από την νοσηρή οικονομική του κατάσταση, δίνοντάς του την ευκαιρία να επανενταχθεί ελεύθερος οφειλών στην οικονομική ζωή της χώρας 25. Δεν προτάσσεται, συνεπώς, η ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη, όπως συμβαίνει στην πτώχευση εμπόρων, αλλά η «διάσωση» του οφειλέτη από την υπερχρέωση. Επιπλέον, παρέχει σημαντικό κίνητρο στους οφειλέτες, οι οποίοι, αντιλαμβανόμενοι ότι δεν υπάρχει δυνατότητα αποπληρωμής του συνόλου των οφειλών τους λόγω του υπερβολικού τους όγκου, σταματούν πλήρως την καταβολή οποιουδήποτε ποσού στους πιστωτές τους, να εξοφλήσουν ένα μέρος των οφειλών τους με την προοπτική ότι θα επέλθει η απαλλαγή τους από το σύνολο των οφειλών τους. Σε διαφορετική περίπτωση, αφενός μεν ο αδυνατών να αποπληρώσει τις οφειλές του ιδιώτης θα ερχόταν αντιμέτωπος με τις ατομικές κατ αυτού διώξεις των πιστωτών του, με αποτέλεσμα την εκπλειστηρίαση περιουσιακών του στοιχείων κατά τις γενικές διατάξεις του ΚΠολΔ, αφετέρου είναι εξαιρετικά αμφίβολο κατά πόσο με τις ως άνω διατάξεις οι πιστωτές θα ικανοποιούσαν τις απαιτήσεις τους 26. Εν κατακλείδει, στο νόμο 3869/2010 προβλέπεται η δυνατότητα απαλλαγής του οφειλέτη από μέρος των οφειλών του, σημείο κατά το οποίο ο νόμος διαφέρει από τον Πτωχευτικό Κώδικα, όπου δεν τίθεται παρόμοια δυνατότητα απαλλαγής του εμπόρου από τα χρέη του 27, χωρίς, ωστόσο, η απαλλαγή αυτή να επέρχεται εξ αρχής και άνευ ετέρου. Η προστασία των συμφερόντων των πιστωτών επέβαλε στον Έλληνα νομοθέτη να επιδιώξει κατ αρχήν τη ρύθμιση των χρεών του οφειλέτη, και έπειτα την απαλλαγή του τελευταίου μόνο υπό την προϋπόθεση της συνεπούς εκτέλεσης των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη ρύθμιση Προς τον σκοπό της διευκόλυνσης των δανειοληπτών με τη θέσπιση Διαδικασίας Επίλυσης Εκκαθαρίσεων κινείται και ο από 27/08/2014 Κώδικας Δεοντολογίας της ΤτΕ (ΦΕΚ Β' 2289/2014). Καταλυτικό ρόλο στην ραγδαία εξάπλωση του φαινομένου της υπερχρέωσης, σε συνδυασμό με τις επιθετικές πρακτικές των πιστωτικών ιδρυμάτων, διαδραμάτισε η άγνοια των καταναλωτών σχετικά με τους κινδύνους του δανεισμού καθώς η καταναλωτική πίστη ήταν σχετικά νέο και άγνωστο τραπεζικό προϊόν. Παρατηρείται, λοιπόν, έλλειψη μηχανισμών ενημέρωσης των καταναλωτών και κατ' επέκταση πρόληψης της υπερχρέωσης. Βλ. Ευάγγελο Περάκη, Πτωχευτικό Δίκαιο, δεύτερη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ. 466 επ. 25 Βλ. Κλεάνθη Ρούσσο, ό.π., σελ. 1288, Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 181, Παρασκευή Παπαρσενίου, ό.π., σελ Βλ. Σπυρίδωνα Δ. Ψυχομάνη, Ρύθμιση Οφειλών Υπερχρεωμένων Φυσικών Προσώπων (Μη εμπόρων) (Μετά και το νόμο 4161/2013) Σάκκουλα, 2014, σελ. 4 επ. Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 181 επ 27 Βλ. Ευάγγελο Περάκη, ό.π., σελ. 400, Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π. σελ. 182, Δημήτρη Σπυράκο, ό.π., σελ. 180 επ. 28 Βλ. Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 183, ο οποίος επισημαίνει ότι «δυσχερώς θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «σεισάχθεια», αφού η απαλλαγή δεν επέρχεται από την αρχή με λόγο μόνο τη μόνιμη αδυναμία πληρωμής, αλλά στο τέλος κανονικής και συνεπούς τετραετούς εκπλήρωσης από τον οφειλέτη των όρων της δικαστικής ρύθμισης του χρέους...», Κλεάνθη Ρούσσο, ό.π., σελ. 1288, όπου επισημαίνει ότι «ο Έλληνας νομοθέτης επέλεξε ως πρωταρχικό στόχο τη ρύθμιση των οφειλών (...). Μόνο μετά από συνεπή εκτέλεση των όρων της ρύθμισης επί μία τετραετία ο οφειλέτης μπορεί να ζητήσει την απαλλαγή του από τα χρέη...» όμως του ιδίου, Υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα Πρώτες νομολογιακές 7

8 3. Το ζήτημα της συνταγματικότητας του νόμου Όπως ειπώθηκε ανωτέρω ο Ν. 3869/2010 διαφέρει από τον ΠτΚ κατά κύριο λόγο στο ότι παρέχει δυνατότητα απαλλαγής του υπερχρεωμένου ιδιώτη από ένα μέρος των οφειλών του. Η παρεχόμενη αυτή δυνατότητα πυροδότησε έντονη κριτική κατά του νόμου, ιδίως από την πλευρά των πιστωτικών ιδρυμάτων, με την αιτιολογία ότι η ως άνω απαλλαγή συνεπάγεται ακούσια στέρηση των περιουσιακών τους δικαιωμάτων και κατ επέκταση αντιτίθεται στο άρθρο 17 του Συντάγματος και στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ 29. Εκκινώντας από την παραδοχή ότι στο πεδίο εφαρμογής της προστατευτικής διατάξεως του άρθρου 17 του Συντάγματος συμπεριλαμβάνονται και οι ενοχικές αξιώσεις 30, επιβάλλεται να κριθεί κατά πόσο ο περιορισμός 31 που θέτει ο νόμος 3869/2010 στο δικαίωμα ιδιοκτησίας των πιστωτών δικαιολογείται από την ανάγκη προστασίας του γενικού συμφέροντος. Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η μαζικότητα της υπερχρέωσης των ιδιωτών επηρεάζει αρνητικά την οικονομική ζωή της χώρας, ενώ παράλληλα ενδέχεται να οδηγήσει σε αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές των ατόμων που έχουν βρεθεί σε οικονομικό αδιέξοδο 32. Σε καμία περίπτωση τα δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιοκτησία δεν μπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος 33. Κατά συνέπεια, η επέμβαση του νομοθέτη με σκοπό την προστασία του κοινωνικού συνόλου από τις δυσάρεστες επιπτώσεις του φαινομένου της υπερχρέωσης με την εισαγωγή περιορισμών στα δικαιώματα των πιστωτών είναι όχι απλώς θεμιτή αλλά επιβεβλημένη 34. Εξάλλου, η δυνατότητα των οφειλετών να ρυθμίσουν τα χρέη τους και να απαλλαγούν από ένα μεγάλο μέρος αυτών, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των πιστωτών, δεν καθιστά ούτε την απαλλαγή δεδομένη, ούτε τους πιστωτές έρμαια των οφειλετών τους, αφού απαιτείται η συνδρομή μιας σειράς προϋποθέσεων και η τήρηση συγκεκριμένης εμπειρίες από την εφαρμογή του Ν 3869/2010, ΧρηΔικ 1/2012, έτος 6 ο, σελ. 27, όπου παρατηρεί ότι «Η μέχρι σήμερα νομολογιακή εμπειρία καταδεικνύει ότι η ρύθμιση συνεπάγεται μεγάλες περικοπές της οφειλής ( haircut ) συνήθως της τάξεως άνω του 65% - 70% και, κατά συνέπεια, η εμπειρία αυτή διδάσκει ότι πρόκειται ουσιαστικώς για νόμο απαλλαγής χρεών, έστω και αν οι δικαστικές αποφάσεις επιμένουν να ορίζουν ως κύριο σκοπό του νόμου τη ρύθμιση». 29 Βλ. Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 183, Γιώργο Μεντή, ό.π., σελ. 214 επ., ο οποίος κάνει αναφορά σε «επιφυλάξεις από το άρθρο 20 Σ.» αλλά και «από το λεγόμενο οικονομικό Σύνταγμα (άρθρο 5, οικονομική ελευθερία) και την αρχή του κράτους δικαίου» 30 Βλ. Νικόλαο Κατηφόρη, Η Δικονομία της Ρυθμίσεως Οφειλών Υπερχρεωμένων Φυσικών Προσώπων (Ν. 3869/2010), Σάκκουλα, 2013, σελ. 2, Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ. 21 επ, Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ Ζήτημα τίθεται κατά πόσο πρόκειται για περιορισμό ή για στέρηση του δικαιώματος ιδιοκτησίας, βλ. Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ. 21 επ, Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ Βλ. Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη, Θεόδωρο Κατσά, ό.π, σελ. 21 επ 33 Βλ. Π.Δ. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα, τέταρτη έκδοση, Σάκκουλα, 2012, σελ. 700 επ., ο οποίος κάνει λόγο για το κοινωνικό περιεχόμενο της ιδιοκτησίας, το οποίο αναγνωρίζει το Σύνταγμα. 34 Η εν λόγω επέμβαση μπορεί και πρέπει να ιδωθεί στα πλαίσια της γενικότερης έντασης της παρεμβατικότητας του Κράτους στην Οικονομία στα πλαίσια της παρούσας οικονομικής κρίσης, Βλ. 24ο Συνέδριο Ελλήνων Εμπορικολόγων με θέμα: Κράτος, Οικονομία και Επιχείρηση, Ιωάννινα, Οκτώβριος

9 διαδικασίας προκειμένου να επέλθει το εν λόγω αποτέλεσμα 35. Έτσι, απαιτείται αίτηση του οφειλέτη ώστε να κινηθεί η διαδικασία του νόμου, ενώ η απαλλαγή δεν επέρχεται εξ αρχής αλλά κατόπιν επιτυχημένης έκβασης της ρύθμισης των οφειλών. Επιπλέον, οι πιστωτές έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην διαδικασία προκειμένου να υποστηρίξουν τα συμφέροντά τους, ενώ παράλληλα οι απαιτήσεις τους ικανοποιούνται μέσω της ρύθμισης όχι μόνο από τα περιουσιακά στοιχεία των οφειλετών αλλά και από τα εισοδήματά τους. Τέλος, είναι αμφίβολο κατά πόσο οι απαιτήσεις των πιστωτών θα ικανοποιούνταν σε μεγαλύτερο βαθμό, ώστε να μπορεί να γίνει λόγος για στέρηση της ιδιοκτησίας των πιστωτών. Από τις ανωτέρω προβλέψεις του νόμου συνάγεται ότι ο νομοθέτης, αν και έθεσε στο επίκεντρο του επιδιωκόμενου σκοπού τα συμφέροντα του οφειλέτη και κατ επέκταση του κοινωνικού συνόλου, έλαβε υπόψη του τα δικαιώματα των πιστωτών 36 και τήρησε τις αρχές της αναλογικότητας (άρθρο 25 Σ) και της προσφορότητας που προϋποτίθενται προκειμένου να κριθεί σύμφωνος με το Σύνταγμα ο περιορισμός του ατομικού δικαιώματος της ιδιοκτησίας 37. Ιδωμένος ο νόμος από την σκοπιά προστασίας των οφειλετών, γίνεται δεκτό ότι όχι μόνο δεν είναι αντίθετος στο Σύνταγμα αλλά, αντιθέτως, η προστασία των ασθενέστερων οικονομικά ομάδων έναντι της ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλίας επιβάλλεται από το Σύνταγμα 38 (άρθρα 25 και 106 Σ 39 ). Κατά το άρθρο 2 του Συντάγματος «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Δεδομένου ότι το οικονομικό αδιέξοδο του εγκλωβισμένου στα χρέη του οφειλέτη στερεί από αυτόν την ελπίδα για μελλοντική διάσωσή του, ο νόμος 3869/2010 επιχειρώντας να προσφέρει διέξοδο στους οφειλέτες μέσω της ρύθμισης των και απαλλαγής τους από αυτά, υπακούει στην ανωτέρω συνταγματική διάταξη 40. Περαιτέρω, από τα άρθρα 5 και 25 1 Σ. προκύπτει η δυνατότητα νομοθετικής παρέμβασης στην οικονομική ελευθερία των πιστωτών, με γνώμονα αφενός τα δικαιώματα των οφειλετών και αφετέρου του κοινωνικού συμφέροντος 41. Σε αντίθετη περίπτωση, θα θυσιαζόταν η οικονομική ελευθερία των οφειλετών, η οποία φυσικά παύει να υφίσταται στις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες ο υπερχρεωμένος οφειλέτης έρχεται αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο να διαθέσει το σύνολο της περιουσίας του αλλά και μεγάλο μέρος του εισοδήματός του προς αποπληρωμή των οφειλών του, διακινδυνεύοντας την κάλυψη των βιοτικών του αναγκών. Για το λόγο αυτό η προστασία της οικονομικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας των οφειλετών προκρίνεται έναντι της οικονομικής ελευθερίας και του δικαιώματος στην ιδιοκτησία των πιστωτών Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, Pύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων - Ερμηνεία κατ' άρθρο - Γ έκδοση, Σάκκουλα, 2014, σελ. 4 επ. 36 Βλ. Σπυρίδωνα Ψυχομάνη, ό.π., σελ Βλ. Θ. Κατσά σε Ιάκωβο Βενιέρη, Θεόδωρο Κατσά, ό.π, σελ. 23 επ 38 Βλ. μεταξύ άλλων Γιώργο Μεντή, ό.π., σελ. 217 επ., ο οποίος θεωρεί την υπερχρέωση σύγχρονη μορφή «εκούσιας δουλείας» επισημαίνοντας πως «Ουδείς είναι πια ελεύθερος να γίνει δούλος» 39 Αλλά και το άρθ Σ. περί της προστασίας της οικογένειας, κατά τον Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ Βλ. Π.Δ. Δαγτόγλου, ό.π., σελ. 896 επ., όπου και τονίζεται η δεσμευτικότητα της διάταξης 41 Βλ. Ιωάννη Ιγγλεζάκη, Κοινωνικό Κράτος Δικαίου Υπό το πρίσμα της συνταγματικής αναθεώρησης του 2001(άρθρο 25 1 Σ) και του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Δικαίου, Σάκκουλα, Βλ. Γιώργο Μεντή, ό.π., σελ

10 Εξάλλου, δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι ο νόμος δεν προβλέπει δικαίωμα ρύθμισης χρεών και απαλλαγής στον απρόθυμο οφειλέτη και κακοπληρωτή αλλά στον αδυνατούντα να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. Στην περίπτωση αυτή, η διατήρηση του ύψους των οφειλών και η άσκηση των ατομικών καταδιωκτικών μέτρων κατά οφειλετών οι οποίοι εκ των πραγμάτων δεν δύνανται να αποπληρώσουν τις οφειλές τους, με μόνο αποτέλεσμα την περαιτέρω οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση τους, κρίνεται καταχρηστική κατ άρθρο 281 ΑΚ 43. Κρίνοντας, κατά συνέπεια, ο Έλληνας νομοθέτης ότι οι πιστωτές δεν έχουν κανένα όφελος από την διατήρηση της υπερχρέωσης των οφειλετών τους 44, εισάγει ρυθμίζεις με τις οποίες «η τυπική/νομική κατάσταση (ύψος απαιτήσεων) προσαρμόζεται προς την πραγματικότητα (δυνατότητα ικανοποιήσεως των απαιτήσεων)» Βλ. Γιώργο Μεντή, ό.π., σελ. 217, Δημήτρη Σπυράκο, ό.π., σελ. 183, ο οποίος κάνει λόγο για «ανηθικότητα εισπρακτικών μεθοδεύσεων» εκ μέρους των πιστωτών, Ιάκωβο Βενιέρη, Κριτική αποτίμηση της διαδικασίας του Ν. 3869/2010 (τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά) και της αναμόρφωσής της με το Ν. 4161/2013, ΧρηΔικ 2/2013, έτος 7ο, σελ. 234, ο οποίος εύστοχα και εύλογα αντιπαραθέτει τον γενικώς παραδεγμένο κανόνα διεθνούς δικαίου pacta sunt servanda με την πάντα επίκαιρη φράση του σοφιστή Λουκιανού του Σαμοσατέως (από τον διασημότερο οφειλέτη Μένιππο) οὐκ ἂν λάβοις παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος. 44 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ Βλ. Ι. Σπυριδάκη, - Ε. Γεωργιακάκη, ό.π., σελ. 16, αλλά και Γιώργο Μεντή, ό.π., σελ. 13, ο οποίος κάνοντας ιστορική αναφορά στην υπερχρέωση ως αιτία υποδούλωσης του οφειλέτη στα αρχαία χρόνια και στο νόμο της σεισάχθειας του Σόλωνος, αναφέρει «Μπροστά σ αυτήν την κατάσταση ο Σόλων, ο οποίος μάλλον όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, στην Αθηναίων Πολιτεία- προσάρμοζε τους νόμους στα πράγματα παρά τα πράγματα στους νόμους, αποφάσισε, πρώτον να καταργήσει την εμπράγματη ασφάλεια του ανθρώπινου σώματος και δεύτερον να διαγράψει μεγάλο μέρος των χρεών...» 10

11 ΜΕΡΟΣ 2 Ο : Η ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΟΦΕΙΛΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΝΟΜΟ 3869/ Το στάδιο του προδικαστικού 46 κατ άρθρο 2 του Ν. 3869/2010 συμβιβασμού Ο Έλληνας νομοθέτης ακολουθώντας το παράδειγμα του γερμανικού νόμου περί αφερεγγυότητας 47 έθεσε με την προϊσχύσασα ρύθμιση του άρθρου 2 του νόμου ως υποχρεωτικό πρώτο στάδιο της διαδικασίας ρύθμισης των οφειλών των υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων την προσπάθεια σύναψης εξώδικου συμβιβασμού μεταξύ οφειλέτη και πιστωτών. Μόνο κατόπιν αποτυχίας της πρώτης φάσης, ήτοι αποτυχία σύναψης του συμβιβασμού, ο οφειλέτης δικαιούτο να καταθέσει αίτηση προς ρύθμιση των οφειλών του στο αρμόδιο δικαστήριο, επιδιώκοντας κατ αρχήν την επίτευξη δικαστικού πλέον συμβιβασμού 48. Σε περίπτωση που ούτε ο δικαστικός συμβιβασμός επιτευχθεί, η ρύθμιση των οφειλών του υπερχρεωμένου φυσικού προσώπου επαφιόταν πλέον στην δικαστική κρίση. Σκοπός του νομοθέτη ήταν αφενός να αποτραπεί ως ένα βαθμό η υπερφόρτωση των δικαστηρίων με την εξωδικαστική διευθέτηση των οφειλών 49, αφετέρου η ανάπτυξη μιας κουλτούρας συζήτησης, διαπραγμάτευσης και ρύθμισης των χρεών που στη σημερινή πρακτική είναι σχεδόν ανύπαρκτη, καθώς μάλιστα δίνει τη δυνατότητα στους πιστωτές να πληροφορούνται την συνολική οικονομική κατάσταση του οφειλέτη, τους κινδύνους και αδυναμίες εξυπηρέτησης των χρεών και να υιοθετούν ενόψει της πιθανής υπαγωγής του οφειλέτη στις ρυθμίσεις του παρόντος σχεδίου νόμου ηπιότερες και ρεαλιστικότερες προσδοκίες 50. Έτσι, πιστωτές και οφειλέτης δύνανται να ρυθμίσουν ελεύθερα τις οφειλές του τελευταίου 51, επωφελούμενοι τόσο οι πιστωτές, οι οποίοι μπορούν να καθορίσουν το ύψος των καταβολών σε αντίθεση με την δικαστική ρύθμιση όσο και ο οφειλέτης αφού 46 Περί της χρησιμοποιούμενης στο νόμο ορολογίας βλ. Σπυρίδωνα Ψυχομάνη, ό.π., σελ. 18, όπου παρατηρείται ότι ο λεγόμενος «προδικαστικός» συμβιβασμός του άρθρου 2 του νόμου πρόκειται για εξώδικο συμβιβασμό κατά το άρθρο 871 επ. ΑΚ ενώ ο «προδικαστικός» συμβιβασμός κατ άρθρο 5 και ο συμβιβασμός κατ άρθρο 7 συνιστούν δικαστικούς συμβιβασμούς με την έννοια των άρθρων 208 επ., 212 και 293 ΚΠολΔ. 47 Βλ. Γαλάτεια Καλουτά, Thorsten Tepasse, ό.π., σελ. 1319, Ιωάννη Ιγγλεζάκη, Υπερχρέωση των καταναλωτών και πτωχευτικό δίκαιο Το παράδειγμα του γερμανικού νόμου περί αφερεγγυότητας (Insolvenzordnung 1994/99), ΕπισκΕΔ Β/2003, σελ. 602 επ. 48 Το στάδιο του «εξωδικαστικού» -κατά την προηγούμενη ορολογία το νόμου- συμβιβασμού αποτελούσε συστατική προϋπόθεση του παραδεκτού της αίτησης, άλλως απορρίπτονταν η αίτηση ως απαράδεκτη λόγω έλλειψης της απαιτούμενης προδικασίας., βλ. Ι. Βενιέρη, ό.π., σελ. 230, Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 133 επ., αντίθετος ο Νικόλαος Κατηφόρης, ό.π. σελ Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 75, Ιωάννη Ιγγλεζάκη, ό.π., σελ. 602, Δημήτρη Σπυράκο, ό.π., σελ. 181, Σοφία Χριστοδούλου, ό.π., σελ Βλ. Αιτιολογική έκθεση νόμου. Στον ως άνω σκοπό κατατείνει και το νέο άρθρο 11α του Ν. 2251/1994, το οποίο προστέθηκε με το άρθρο 4 της Κ.Υ.Α. 111/2012 με τίτλο: Αρχές συγκρότησης και λειτουργίας φορέων εξωδικαστικής (εναλλακτικής) επίλυσης διαφορών. 51 Βλ. Σοφία Χριστοδούλου, ό.π., σελ. 297, Θεόδωρο Κατσά, Οι ρυθμίσεις του δικαίου της αστικής αφερεγγυότητας (Ν. 3869/2010), ό.π., σελ

12 δεν εμπλέκεται στις χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες με αποτέλεσμα να επισπεύδεται η διαδικασία ρύθμισης των οφειλών του και τελικής απαλλαγής του 52. Ωστόσο, με τις διατάξεις του άρθρου 11 του Ν. 4161/2013 η διάταξη του άρθρου 2 αντικαταστάθηκε, προβλέποντας πλέον τη δυνητική τήρηση του σταδίου εξωδικαστικής διευθέτησης των οφειλών, στο οποίο εφόσον επιλεγεί εφαρμόζεται η διαδικασία της διαμεσολάβησης κατά τις διατάξεις του Ν. 3898/2010. Η επιλογή αυτή του νομοθέτη εντάσσεται στη γενικότερη προσπάθεια απλούστευσης και επιτάχυνσης της διαδικασίας 53, αφού πλέον είναι δυνατή η άμεση κατάθεση αίτησης ενώπιον του δικαστηρίου δίχως να απαιτείται προδικασία. Αν και η πρόβλεψη του σταδίου του εξωδικαστικού συμβιβασμού απέβλεπε στην επιτάχυνση της διαδικασίας, στην πραγματικότητα είχε το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, δεδομένου ότι ορισμένες αιτήσεις απορρίπτονταν λόγω έλλειψης προηγούμενης προσπάθειας εξωδικαστικού συμβιβασμού 54. Από την άλλη, οι περιπτώσεις στις οποίες τελικά επιτεύχθηκε συμβιβασμός είναι ελάχιστες 55, καθώς τα πιστωτικά ιδρύματα τήρησαν εξ αρχής αρνητική στάση απέναντι στον θεσμό, ενώ πολλές φορές οι προτάσεις των οφειλετών ουδόλως ρεαλιστικές και «συμβιβαστικές» ήταν 56. Έτσι, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νόμου 4161/2013, καταργούνται οι κείμενες διατάξεις που αφορούσαν στη διαδικασία του εξωδικαστικού συμβιβασμού, με δεδομένο ότι τα αποτελέσματα της μέχρι σήμερα εφαρμογής της εν λόγω διαδικασίας δεν ήταν ικανοποιητικά, εξαιτίας κυρίως της απροθυμίας των πιστωτών να επεξεργαστούν κατά ουσιαστικό τρόπο τα σχετικά αιτήματα των οφειλετών, αλλά και επειδή οι πιστωτές δεν είχαν τη δυνατότητα πλήρους γνώσης της οικονομικής κατάστασης του οφειλέτη. Η επιδίωξη της εξώδικης ρύθμισης είχε καταστεί έτσι τυπική, προκαλώντας αδικαιολόγητη επιβάρυνση και επιβράδυνση της διαδικασίας. Όπως ειπώθηκε ανωτέρω, η προαιρετική πλέον εξωδικαστική διαδικασία διευθέτησης των οφειλών διέπεται από τις διατάξεις του Ν. 3898/2010 για τη διαμεσολάβηση, γεγονός που συνεπάγεται κατά κύριο λόγο ότι απαιτείται η συνδρομή διαμεσολαβητή δικηγόρου 57. Όσον αφορά στη νομική φύση του προδικαστικού 52 Βλ. Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 134 επ., Γαλάτεια Καλουτά Thorsten Tepasse, ό.π. σελ. 1312, Παρασκευή Παπαρσενίου, ό.π., σελ Βλ. Αιτιολογική έκθεση του Ν. 4161/2013, Χρυσάνθη Παπαστάμου Δημήτρη Σπυράκο, Οι τροποποιήσεις του Ν. 3869/2010 για τη ρύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων από το Ν. 4161/2013, ΝοΒ 2013, τόμος 61, σελ επ. όπου και γίνεται σκληρή κριτική στο νόμο αυτό, Παντελεήμονα Ρεντούλη, Παρατηρήσεις στις αλλαγές που επέφερε ο Ν 4161/2013 στο Ν. 3869/2010, ΕφΑΔ 6/2013, έτος 6 ο, σελ. 489 επ. 54 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ Βλ. Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 33, 56 Βλ. Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 34, Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 76, ο οποίος παρατηρεί ότι «Φαίνεται ότι στη Χώρα μας δεν έχουν διαμορφωθεί ακόμη οι κατάλληλες συνθήκες που να επιτρέπουν την εξωδικαστική επίλυση των διαφορών»., Κλεάνθη Ρούσσο, ό.π., σελ. 1291, ο οποίος προέβλεψε ότι: «είναι αμφίβολο αν ο εξωδικαστικός συμβιβασμός θα αποκτήσει ποτέ αξιόλογο πεδίο πρακτικής εφαρμογής. Στην πράξη πιθανώς να αποκτήσει τον χαρακτήρα υπογραφής τυπικών δηλώσεων αποτυχίας του συμβιβασμού». 57 Βλ. Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 136 επ. Για το θεσμό της διαμεσολάβησης Βλ. Χαμηλοθώρη Ιωάννη, Η διαμεσολάβηση στην Ελλάδα σε, Πρακτικά και Συμπεράσματα του Διεθνούς 12

13 συμβιβασμού, γίνεται δεκτό ότι πρόκειται για τη σύμβαση συμβιβασμού του άρθρου 871 ΑΚ, καθώς το περιεχόμενο που μπορεί να λάβει επαφίεται αποκλειστικά στη βούληση των μερών και δεν απαιτείται να ταυτίζεται με το περιεχόμενο της ρύθμισης των άρθρων 8 και 9 του νόμου 58. Στα πλαίσια αυτά δεν απαιτείται να συμφωνηθεί σύμμετρη ικανοποίηση των πιστωτών, κατά την αρχή της ίσης μεταχείρισης 59. Μια περαιτέρω διαφορά σε σχέση με το προϊσχύσαν καθεστώς είναι ότι δεν απαιτείται επικύρωση του πρακτικού διαμεσολάβησης που υπογράφουν τα μέρη από τον Ειρηνοδίκη, η οποία πραγματοποιούνταν κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας κατόπιν ελέγχου νομιμότητας και όχι σκοπιμότητας 60. Αντιθέτως, σύμφωνα με το άρθρο 9 3 του Ν. 3898/2010 προβλέπεται ότι απαιτείται απλώς η κατάθεση του πρακτικού διαμεσολάβησης στη γραμματεία του αρμοδίου δικαστηρίου, μετά την οποία το πρακτικό συνιστά εκτελεστό τίτλο κατ άρθρο ΚΠολΔ. Τέλος, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 2 του νόμου, σε περίπτωση αποτυχίας του συμβιβασμού ο οφειλέτης με την κατάθεση της αίτησης για ρύθμιση των οφειλών του καταθέτει και αντίγραφο του πρακτικού αποτυχίας της διαμεσολάβησης 61. Ένα ζήτημα το οποίο απασχόλησε τη θεωρία ήδη υπό το προϊσχύσαν καθεστώς είναι το ζήτημα της συλλογικότητας της διαδικασίας του προδικαστικού εξωδικαστικού συμβιβασμού 62. Το ερώτημα, δηλαδή, εάν ο οφειλέτης οφείλει να απευθύνει την πρόταση σύναψης συμβιβασμού του άρθρου 2 του Ν. 3869/2010 σε όλους τους πιστωτές ή δύναται να επιλέξει ο ίδιος ορισμένους μόνο από τους πιστωτές του με τους οποίους θα επιδιώξει τη συμβιβαστική διευθέτηση των οφειλών του. Οι απόψεις στη θεωρία και στη νομολογία διίστανται. Κατά μία άποψη που υποστηρίζει τη συλλογικότητα της διαδικασίας 63, στη Σεμιναρίου Αστική και Εμπορική Διαμεσολάβηση στις Διασυνοριακές Διαφορές, Ελληνικό Κέντρο Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας, Η διαμεσολάβηση στις αστικές και εμπορικές διαφορές, επιμέλεια Ιωάννας Αναστασοπούλου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σελ. 52 επ. 58 Βλ. ενδεικτική απαρίθμηση του περιεχομένου του συμβιβασμού σε Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 142 επ., Αριστείδη Χιωτέλλη, ό.π., σελ. 51 επ., Αγγελική Γαλανοπούλου Μητροπούλου, ό.π, σελ. 23 επ. 59 Βλ. Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ Αντίθετα, Παρασκευή Παπαρσενίου, ό.π., σελ. 918, βλ. επίσης Σοφία Χριστοδούλου, ό.π., σελ. 298, η οποία υπό το προϊσχύσαν καθεστώςαποδεχόμενη κατ αρχήν ότι εφαρμόζεται η αρχή της ίσης μεταχείρισης των πιστωτών και στο στάδιο του προδικαστικού συμβιβασμού, υποστηρίζει την κάμψη αυτής υπό το πρίσμα της διάταξης του άρθρου 12 του νόμου για την προνομιακή θέση των εμπραγμάτως ασφαλισμένων πιστωτών, την οποία ο οφειλέτης οφείλει να λάβει υπόψη του στην πρότασή του. 60 Για το προϊσχύσαν καθεστώς βλ. Δημήτρη Μακρή, ό.π. σελ. 54 επ., Ι. Σπυριδάκη, Ε. Γεωργιακάκη, ό.π. σελ. 31 επ., Αριστείδη Χιωτέλλη, ό.π., σελ. 53, Ευάγγελο Περάκη, ό.π., σελ. 475 επ., Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, Εφαρμογή του Ν. 3869/2010 για τα υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σελ Βλ. Παντελεήμονα Ρεντούλη, ό.π., σελ. 489, ο οποίος παρατηρεί ότι λόγω της δυνητικής πλέον προσφυγής στη διαδικασία του προδικαστικού συμβιβασμού «η μη προσκομιδή ή η εκπρόθεσμη προσκομιδή του αντιγράφου του πρακτικού αποτυχίας της διαμεσολάβησης ουδόλως επηρεάζει το παραδεκτό της αίτησης του άρθρου 4 παρ. 1 Ν. 3869/2010» 62 Το ζήτημα της συλλογικότητας της διαδικασίας απασχολεί όχι μόνο κατά το στάδιο του προδικαστικού συμβιβασμού αλλά και κυρίως στα πλαίσια της δικαστικής ρύθμισης των οφειλών. Στο σημείο αυτό επιχειρείται μια σύντομη παράθεση των εκφραζόμενων στη θεωρία απόψεων. Περαιτέρω ανάλυση του προβληματισμού λαμβάνει χώρα κατωτέρω 63 Βλ. Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 139 επ. του ιδίου, Οι ρυθμίσεις του δικαίου της αστικής αφερεγγυότητας (Ν. 3869/2010) ως προς τον εξωδικαστικό και δικαστικό συμβιβασμό επί 13

14 διαδικασία της διαμεσολάβησης προς επίτευξη του προδικαστικού συμβιβασμού συμμετέχει ο οφειλέτης και το σύνολο των πιστωτών του πλην των πιστωτών που έχουν εναντίον του οφειλέτη εξαιρούμενες από τη ρύθμιση του νόμου οφειλές κατ άρθρο 1 παρ Κατ άλλη άποψη, ο Ν. 3869/2010 παρέχει τη δυνατότητα στον οφειλέτη να εντάξει στη ρύθμιση των οφειλών του όσους και όποιους πιστωτές ο ίδιος επιθυμεί 65. Τα ανωτέρω ζητήματα είχαν σίγουρα μεγαλύτερη σημασία υπό το προϊσχύσαν καθεστώς του υποχρεωτικού σταδίου προσπάθειας εξωδικαστικού συμβιβασμού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ως άνω προβληματισμοί καθίστανται άνευ αντικειμένου, αφού η διάταξη υπό την προηγούμενη μορφή της διατηρεί την ισχύ της για τις εκκρεμείς αιτήσεις κατά την έναρξη ισχύος του Ν. 4161/2013, σύμφωνα με τη διάταξη του 19 παρ. 3 του νόμου αυτού. Επομένως, για τις εκκρεμείς αιτήσεις εφαρμόζεται και η προδικασία του δικαστικού συμβιβασμού, που αποτελεί προϋπόθεση του παραδεκτού της συζήτησης της αίτησης ρύθμισης. Υπό την ισχύουσα μορφή του το άρθρο 2 1 του Ν. 3869/2010, η οικειοθελής προσφυγή στην διαδικασία του προδικαστικού συμβιβασμού είναι σχεδόν απίθανη, δεδομένης της αποτυχίας του θεσμού στην προηγούμενη μορφή του Η κατάθεση της αίτησης ρύθμισης οφειλών αρμοδιότητα διαδικασία Κάθε φυσικό πρόσωπο το οποίο αδυνατεί να καταβάλει τις ληξιπρόθεσμες οφειλές του δύναται, είτε παρακάμπτοντας την διαδικασία του προδικαστικού συμβιβασμού του άρθρου 2 του νόμου, είτε εφόσον την επιλέξει αλλά αποβεί αυτή άκαρπη, να καταθέσει στο αρμόδιο δικαστήριο την αίτηση που προβλέπεται στο άρθρο 4 του Ν. 3869/2010 προκειμένου να εκκινήσει τη δικαστική διαδικασία ρύθμισης των οφειλών του. Αρμόδιο ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, ΔΕΕ 2011, έτος 17 ο, σελ., 1122 επ, Ευάγγελο Περάκη, ό.π., σελ. 404 επ. Μιχάλη Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 187, Παρασκευή Παπαρσενίου, ό.π., σελ. 919, Σοφία Χριστοδούλου, ό.π., σελ. 297, Γρηγόριο Κομπολίτη, Η πρόσφατη τροποποίηση του Ν. 3869/2010 με το Ν. 4161/2013, Εισήγηση στην Ημερίδα Δικηγορικού Συλλόγου Λάρισας, Βλ. 177/2014 ΕΙΡ.ΠΑΤΡ, 241/2014 ΕΙΡ.ΠΑΤΡ, που αποδέχεται κατ' αρχήν την υποχρέωση της λήψης απόφασης επί του προτεινόμενου εξωδικαστικού συμβιβασμού από όλους τους πιστωτές, πλην όμως καταλήγει ότι το ελάττωμα της διάσπασης των πιστωτών θεραπεύεται εφόσον σε μεταγενέστερο χρόνο όλοι οι πιστωτές απορρίψουν εκ νέου το σχέδιο. 64 Βλ. Θεόδωρο Κατσά σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 146, ο οποίος υποστηρίζει ότι στα πλαίσια της διαδικασίας διαμεσολαβήσεως υπάρχει δυνατότητα να συμπεριλαμβάνονται στην συμφωνία και απαιτήσεις του δημοσίου ή απαιτήσεις από αδικοπραξία, ωστόσο «Τέτοιου είδους συμβιβαστικές συμφωνίες δύνανται να συνάπτονται με το σύνολο επίσης των πιστωτών, χωρίς ωστόσο να αποτελούν μέρος της συλλογικής διαδικασίας του Ν. 3869/2010». 65 Βλ. Δημήτρη Μακρή, ό.π., σελ. 47 επ., Πάρι Αρβανιτάκη, Ζητήματα προσωρινής δικαστικής προστασίας στο πλαίσιο του άρθρου 6 Ν. 3869/2010, Παρατηρήσεις στην 1/2011 Ειρ.Χαλανδρίου, ΕΠολΔ 2011, σελ επ., Αριστείδη Χιωτέλλη, ό.π., σελ. 45 επ., Κλεάνθη Ρούσσο, ό.π., σελ επ., Σπυρίδωνα Ψυχομάνη, ό.π., σελ. 23, Νικόλαο Κατηφόρη, ό.π., σελ. 40 επ., Ευδοξία Κιουπτσίδου Στρατουδάκη, Η απόφαση διευθέτησης οφειλών κατά το νόμο 3869/2010, Αρμενόπουλος, 2010, τεύχος 10, έτος 64 ο, σελ. 1478, η οποία παρατηρεί ότι: «Η υπαγωγή των απαιτήσεων όλων των πιστωτών στη ρύθμιση θα την καθιστούσε πιο ορθολογική και αποτελεσματική. Αυτή η υπαγωγή όμως δεν είναι υποχρεωτική, αφού ο νόμος δεν απαγγέλλει συγκεκριμένες δυσμενείς συνέπειες εις βάρος του οφειλέτη αν δεν περιλάβει στην αίτησή του όλους τους πιστωτές του». 66 Βλ. Παντελεήμονα Ρεντούλη, ό.π., σελ. 489, Ιάκωβο Βενιέρη, ό.π., σελ. 230 επ. 14

15 δικαστήριο ορίζεται κατ άρθρο 3 «το Ειρηνοδικείο στην περιφέρεια του οποίου ο οφειλέτης έχει την κατοικία του, άλλως τη συνήθη διαμονή του.» Όπως προκύπτει από τη γραμματική ερμηνεία της διάταξης ο οφειλέτης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ του Ειρηνοδικείου του τόπου κατοικίας και του τόπου συνήθους διαμονής του κατά τον χρόνο κατάθεσης της αίτησης 67. Δεδομένου αφενός ότι η διάταξη του άρθρου 3 του νόμου είναι αναγκαστικού δικαίου, αφετέρου ότι ακολουθείται, όπως κατωτέρω θα αναλυθεί, η εκούσια δικαιοδοσία, τυχόν συμφωνίες παρέκτασης της κατά τόπον αρμοδιότητας μεταξύ οφειλέτη και πιστωτών δεν δεσμεύουν τον οφειλέτη (άρθρο ΚΠολΔ) 68. Ένα ακόμη ζήτημα το οποίο αναφύεται από την υπαγωγή της διαδικασίας του Ν. 3869/2010 στην καθ ύλη αρμοδιότητα του Ειρηνοδικείου αφορά την υποχρεωτικότητα ή μη της παράστασης με δικηγόρο. Η μάλλον κρατούσα άποψη τόσο στη θεωρία 69 όσο και στη νομολογία 70 δέχεται τη δυνατότητα παράστασης ενώπιον του Ειρηνοδικείου χωρίς δικηγόρο, βάσει του άρθρου 94 2 ΚΠολΔ και κατόπιν παραδοχής ότι δεν πρόκειται για διαφορά ως μη γνήσια διαφορά εκούσιας δικαιοδοσίας με καταψηφιστικό ή αναγνωριστικό χαρακτήρα αλλά με αντικείμενο τη διάπλαση της σχέσης, και άρα δεν απασχολεί ο περιορισμός ως προς το ποσό 71. Η επιλογή του Ειρηνοδικείου ως καθ ύλη αρμοδίου δικαστηρίου εξέπληξε και συνάντησε κάποιες αντιδράσεις 72. Δεδομένης της σύνδεσης του νόμου 3869/2010 με την πτωχευτική διαδικασία των εμπόρων, ήταν για πολλούς αναμενόμενη και προκριτέα η υπαγωγή της διαδικασίας στο αρμόδιο για την εκδίκαση της πτωχευτικής διαδικασίας δικαστήριο, το Πολυμελές Πρωτοδικείο. Ωστόσο, η ως άνω επιλογή του νομοθέτη φαίνεται ότι υπαγορεύτηκε από πρακτικούς κυρίως λόγους με γνώμονα την απλούστευση και 67 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 83 επ., Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 148 επ. Αντίθετος ο Νικόλαος Κατηφόρης, ό.π., σελ. 13 επ., σύμφωνα με τον οποίο : «υπό τον τελολογικό ορίζοντα του άρθρου 23 παρ. 1 ΚΠολΔ, κατά το οποίο επικουρικώς λαμβάνεται υπόψη η διαμονή (του εναγομένου) ως κριτήριο προσδιορισμού της κατά τόπον αρμοδιότητας του δικαστηρίου, η συστηματική ερμηνεία της συγκεκριμένης διατάξεως επιβάλλει την επιλογή ως κρίσιμου του τόπου διαμονής μόνο αν δεν μπορεί να βρεθεί ο τόπος μόνιμης κατοικίας ( ).». Βλ. επίσης Δημήτρη Μακρή, ό.π., σελ. 72, ο οποίος εκφράζει τη θέση ότι θα ήταν προτιμότερο να ορίζεται ως αρμόδιο δικαστήριο «το Ειρηνοδικείο της πρωτεύουσας του νομού που διαμένει ο οφειλέτης ή το Ειρηνοδικείο που εδρεύει στην πόλη που βρίσκεται το πλησιέστερο πρωτοδικείο του νομού.» Βλ. 5104/2011 ΕΙΡ ΘΕΣΣΑΛ (Τ.Ν.Π. Nomos. Σημ: όλες οι δικαστικές αποφάσεις αντλήθηκαν από την Τ.Ν.Π. Nomos, πλην ορισμένων στις οποίες αναφέρεται ειδικά η πηγή) 68 Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 149 επ. 69 Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 150 επ., Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 85 επ., Ι. Σπυριδάκη Ε. Γεωργιακάκη, ό.π., σελ. 35, Δημήτρη Μακρή, ό.π., σελ. 73. Αντίθετος ο Νικόλαος Κατηφόρης, ό.π., σελ. 14 επ. 70 Βλ. 45/2014 ΕΙΡ ΣΚΥΔΡ, 2221/2014 ΕΙΡ ΠΑΤΡ, 3265/2014 ΕΙΡ ΠΑΤΡ, 458/2013 ΕΙΡ ΠΑΤΡ, 5171/2013 ΕΙΡ ΠΑΤΡ, 6216/2013 ΕΙΡ ΠΑΤΡ, 407/2013 ΕΙΡ ΠΑΤΡ, 1/2013 ΕΙΡ ΔΥΜΗΣ 71 Ωστόσο, η ανωτέρω δυνατότητα ενδέχεται να αποκλεισθεί εάν τελικά τροποποιηθεί το άρθρο 94 2 του ΚΠολΔ, κατά το προς διαβούλευση Σχέδιο Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, το οποίο έχει ως εξής: 1. Στα πολιτικά δικαστήρια οι διάδικοι έχουν υποχρέωση να παρίστανται με πληρεξούσιο δικηγόρο. 2. Επιτρέπεται η δικαστική παράσταση διαδίκου χωρίς πληρεξούσιο δικηγόρο μόνο για να αποτραπεί επικείμενος κίνδυνος. 3. Στην περίπτωση της παρ. 2 ο δικαστής έχει δικαίωμα, εκτιμώντας τις ιδιαίτερες περιστάσεις, να υποχρεώσει το διάδικο να προσλάβει δικηγόρο., βλ. Διαδικτυακό Τόπο Διαβουλεύσεων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 72 Βλ. ενδεικτικά Δημήτρη Μακρή, ό.π. σελ. 71, ο οποίος χαρακτηρίζει την επιλογή αυτή του νομοθέτη «παράδοξο». 15

16 επιτάχυνση της διαδικασίας σε σύγκριση με αυτή που ακολουθείται κατά το πτωχευτικό δίκαιο. Η δυνατότητα παράστασης χωρίς δικηγόρο και η ευκολότερη πρόσβαση τόσο από τοπικής όσο και από οικονομικής άποψης στα Ειρηνοδικεία, σε συνδυασμό με το φόρτο εργασίας των Πολυμελών Πρωτοδικείων καθιστούν την διαδικασία ενώπιον των Ειρηνοδικείων σαφώς απλούστερη και ταχύτερη κατά το σκοπό του νόμου. Περαιτέρω, γίνεται δεκτό ότι λόγω της εγγύτητας των Ειρηνοδικών προς τους οφειλέτες είναι ευκολότερο να προσεγγίσουν τις υποθέσεις υπερχρέωσης λαμβάνοντας περισσότερο υπόψη την ανθρώπινη παρά τη νομική διάσταση της υπερχρέωσης των αιτούντων 73. Παράλληλα, όπου ο νομοθέτης επιθυμεί να διαφοροποιηθεί η διαδικασία του Ν. 3869/2010 από τις ρυθμίσεις που εισάγει ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας σχετικά με την ακολουθούμενη στα Ειρηνοδικεία διαδικασία ρυθμίζει ρητά το θέμα. Αυτό συμβαίνει με τη διάταξη του άρθρου 4 1 εδ. α του νόμου, όπου προβλέπεται απόκλιση από τη γενική δυνατότητα προφορικής ασκήσεως αιτήσεως εκούσιας δικαιοδοσίας ενώπιον Ειρηνοδικείου κατ' άρθρο εδ. β' ΚΠολΔ. Σε αντίθεση με το ζήτημα της καθ ύλην αρμοδιότητας, ο Ν. 3869/2010 δεν διαφοροποιείται από τον Πτωχευτικό Κώδικα όσον αφορά την διαδικασία εκδίκασης της αίτησης ρύθμισης οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, επιλέγοντας την εκούσια δικαιοδοσία. Η εν λόγω επιλογή αφενός συνάδει με τον γενικότερο σκοπό ταχείας διευθέτησης των υποθέσεων, αφετέρου παρέχει μέσω του ανακριτικού συστήματος τη δυνατότητα στο δικαστή να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προκειμένου να σχηματίσει πλήρη δικανική πεποίθηση 74. Δεδομένου ότι στην διαδικασία ρύθμισης των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων ενυπάρχει το στοιχείο της αντιδικίας μεταξύ οφειλέτη και πιστωτών 75, πρόκειται για μη γνήσια υπόθεση εκούσιας δικαιοδοσίας 76. Συνεπώς, εφαρμογής τυγχάνουν οι διατάξεις των άρθρων 741 επ. ΚΠολΔ, με κύρια συνέπεια 77 να μην υπάρχουν διάδικοι αλλά μετέχοντες στη διαδικασία, ενώ η αίτηση δεν απαιτείται να απευθύνεται προς τους πιστωτές ή τους εγγυητές, αλλά αυτοί απλώς αναφέρονται στον απαιτούμενο κατάλογο των πιστωτών του οφειλέτη Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 147, Νικόλαο Κατηφόρη, ό.π., σελ Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 87, Δημήτρη Μακρή, ό.π., σελ. 72 επ., Γαλάτεια Καλουτά Thorsten Tepasse, ό.π., σελ Βλ. Νικόλαο Κατηφόρη, ό.π., σελ. 7 επ., ο οποίος ωστόσο διακρίνει την περίπτωση που «όλοι οι συμμετέχοντες στη διαδικασία πιστωτές συγκατατίθενται ρητά ή δεν εκφράζουν αντιρρήσεις στο αρχικό ή τροποποιημένο σχέδιο διευθετήσεων οφειλών, οπότε επικυρώνεται με απόφαση του ειρηνοδικείου το σχέδιο, το οποίο αποκτά πλέον ισχύ δικαστικού συμβιβασμού» ως περίπτωση γνήσιας εκούσιας δικαιοδοσίας που ανοίγει με την αίτηση του άρθρου 4 του Ν. 3869/ Βλ. μεταξύ άλλων Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 84, Θεόδωρο Κατσά, Οι ρυθμίσεις του δικαίου της αστικής αφερεγγυότητας (Ν. 3869/2010) ως προς τον εξωδικαστικό και δικαστικό συμβιβασμό επί ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, ΔΕΕ 11/2011, έτος 17 ο, σελ Για περαιτέρω ανάλυση των εφαρμοστέων άρθρων του ΚΠολΔ βλ. Δημήτρη Μακρή, ό.π., σελ. 73 επ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 85 επ. 78 Βλ. Νικόλαο Κατηφόρη, ό.π., σελ. 37 επ. 31/2014 ΕΙΡ.ΜΑΡΑΘ 16

17 Το ελάχιστο περιεχόμενο της αίτησης που καταθέτει ο οφειλέτης ορίζεται στο άρθρο 4 του Ν. 3869/ Η αίτηση πρέπει να περιλαμβάνει, πέρα από τα στοιχεία που ορίζονται στο άρθρο 118 ΚΠολΔ, «α) κατάσταση της περιουσίας του οφειλέτη και των κάθε φύσης εισοδημάτων του ιδίου και του συζύγου του, β) κατάσταση των πιστωτών του και των απαιτήσεών τους κατά κεφάλαιο, τόκους και έξοδα και γ) σχέδιο διευθέτησης οφειλών, που να λαμβάνει με εύλογο τρόπο και συσχέτιση τόσο τα συμφέροντα των πιστωτών, όσο και την περιουσία, τα εισοδήματα και την οικογενειακή κατάσταση του οφειλέτη». Πριν την τροποποίηση του νόμου με το Ν. 4161/2013, η παράγραφος 2 του άρθρου 4 προέβλεπε ότι εντός ενός μήνα από την υποβολή της αίτησης ο οφειλέτης όφειλε να προσκομίσει βεβαίωση του μεσολαβητή για την μη επίτευξη του υποχρεωτικού εξωδικαστικού συμβιβασμού και υπεύθυνη δήλωση για την ορθότητα και πληρότητα των ανωτέρω καταστάσεων περιουσίας, εισοδημάτων και πιστωτών, καθώς και των μεταβιβάσεων εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί ακινήτων στις οποίες προέβη την τελευταία τριετία 80. Η ως άνω διάταξη αντικαταστάθηκε με το άρθρο 12 1 του Ν. 4161/2013, ορίζοντας ότι αποκλειστικά για τη διευκόλυνση του προδικαστικού συμβιβασμού και δίχως να επηρεάζεται το παραδεκτό ή μη της αίτησης ο οφειλέτης οφείλει το αργότερο εντός πέντε ημερών από την κατάθεση να προσκομίσει όσα έγγραφα έχει στη διάθεσή του σχετικά με τα εισοδήματα, την περιουσία, τους πιστωτές και τις απαιτήσεις τους, καθώς και υπεύθυνη δήλωση για την ορθότητα και πληρότητα των ανωτέρω καταστάσεων και των μεταβιβάσεων επί εμπραγμάτων δικαιωμάτων στις οποίες προέβη την τελευταία τριετία. Η εν λόγω τροποποίηση συνάδει με το γενικότερο σκοπό του νόμου προς απλούστευση και επιτάχυνση της διαδικασίας, αφού αφενός η προθεσμία υποβολής μειώνεται σε πέντε ημέρες, αφετέρου εξαλείφεται το φαινόμενο απόρριψης αιτήσεων από τα Ειρηνοδικεία ως απαράδεκτων λόγω της μη προσκομιδής των ανωτέρω εγγράφων Συνέπειες της κατάθεσης της αίτησης Σύμφωνα με την παράγραφο 5 του άρθρου 4 του Ν. 3869/2010, «με την υποβολή της αίτησης ανοίγει στο αρμόδιο δικαστήριο φάκελος του οφειλέτη στον οποίο τοποθετούνται με μέριμνα της γραμματείας του όλα τα έγγραφα και στοιχεία της υπόθεσης», στα οποία έχουν πρόσβαση οι ενδιαφερόμενοι πιστωτές. Επιπλέον, κατά το άρθρο 13 του νόμου, τα στοιχεία του αιτούντος εγγράφονται στο αλφαβητικό αρχείο που τηρείται στη γραμματεία του Ειρηνοδικείου κατάθεσης της αίτησης αλλά και στο γενικό αρχείο του Ειρηνοδικείου Αθηνών, στα οποία καταχωρούνται επίσης η πορεία των αιτήσεων και οι αποφάσεις που 79 Περαιτέρω ανάλυση περί του απαιτούμενου περιεχομένου της αίτησης και περί αοριστίας αυτής σε επόμενο κεφάλαιο 80 Βλ. Δημήτρη Μακρή, ό.π., σελ Βλ. Παντελεήμονα Ρεντούλη, ό.π., σελ. 490, Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 136 επ., κατά τον οποίο η μη προσκομιδή των συνοδευτικών της αίτησης εγγράφων δύναται να οδηγήσει στην απόρριψη της αίτησης, όχι ως απαράδεκτης αλλά ως ουσία αβάσιμης. 17

18 εκδίδονται 82. Το άρθρο 4 όπως ίσχυε πριν την τροποποίησή του από το Ν. 4161/2010 προέβλεπε τον προσδιορισμό δικασίμου για τη συζήτηση της αίτησης εντός εξαμήνου από την ημερομηνία κατάθεσής της. Η νέα διάταξη της παραγράφου 3 του άρθρου 4, η οποία βάσει του άρθρου 12 2 αντικατέστησε την προηγούμενη, προβλέπει τον ορισμό δύο δικασίμων. Ειδικότερα, προσδιορίζεται η ως άνω δικάσιμος για τη συζήτηση της αίτησης εντός εξαμήνου από την κατάθεσή της, παράλληλα όμως «προσδιορίζεται και η ημέρα επικύρωσης, κατά την οποία είτε θα επικυρωθεί ο ενδεχόμενος προδικαστικός συμβιβασμός από τον Ειρηνοδίκη είτε θα συζητηθεί ενδεχόμενο αίτημα για την έκδοση προσωρινής διαταγής», υποχρεωτικώς δύο μήνες μετά την κατάθεση της αίτησης 83. Οι ανωτέρω χρονικοί περιορισμοί ιδίως η εξάμηνη προθεσμία για τον προσδιορισμό δικασίμου παρατηρείται ότι πρακτικά δεν (είναι δυνατόν να) τηρούνται, ενώ δεν προβλέπονται για αυτό κυρώσεις από το νόμο 84. Πέραν των ανωτέρω διαδικαστικών συνεπειών, από την κατάθεση της αίτησης επέρχονται οι συνέπειες ουσιαστικού και δικονομικού δικαίου που επιφέρει η κατάθεση κάθε δικογράφου. Έτσι, επέρχεται η εκκρεμοδικία κατ άρθρο 222 ΚΠολΔ, το αμετάβλητο της κατά τόπο αρμοδιότητας καθώς και το αμετάβλητο της ιστορικής βάσης και των αιτημάτων του αιτούντος. Περαιτέρω, σύμφωνα με το άρθρο 6 3 εδ. γ. του νόμου επέρχεται το πλασματικά ληξιπρόθεσμο των απαιτήσεων του οφειλέτη καθώς και η παύση της τοκογονίας των μη εμπραγμάτως εξασφαλισμένων απαιτήσεων, όχι όμως από την κατάθεση αλλά από την κοινοποίηση της αίτησης 85. Μία σημαντική αλλαγή που επέφερε ο Ν. 4161/2013 στο νόμο 3869/2010 είναι η αυτοδίκαιη αναστολή των καταδιωκτικών μέτρων και η πρόβλεψη για έναρξη καταβολών από τον οφειλέτη ήδη από την κατάθεση της αίτησης. Αρχικά ο νομοθέτης είχε επιλέξει ρητά στο άρθρο 6 του νόμου την μη αυτοδίκαιη αναστολή των μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης κατά του οφειλέτη με την κατάθεση της αίτησης. Αυτή μπορούσε να ζητηθεί σύμφωνα με το ίδιο άρθρο με αίτηση ασφαλιστικών μέτρων μετά την κατάθεση της αίτησης 86. Πλέον, στην παράγραφο 3 του άρθρου 4 του νόμου ορίζεται ότι από την 82 Βλ. Σπυρίδωνα Ψυχομάνη, ό.π., σελ. 33 επ. 83 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 148 επ., Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 246, Χρυσάνθη Παπαστάμου, Δημήτρη Σπυράκο, ό.π., σελ. 1790, όπου παρατηρείται ότι η ρύθμιση περί της προθεσμίας καθίσταται δυσεφάρμοστη, και πάντως όχι επιβεβλημένη. 84 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 150 επ., Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 188 επ., ο οποίος παρατηρεί ότι : «πρόκειται για μια ενδεικτική προθεσμία, η μη τήρηση της οποίας δεν επιφέρει κάποια ουσιαστική ή δικονομική έννομη συνέπεια»., Παντελεήμονα Ρεντούλη, ό.π., σελ. 490, όπου αναφέρεται ότι : «( ) οι άνω χρονικοί περιορισμοί (να) διατυπώνονται απλώς εν είδει νομοθετικής ευχής προς περιστολή του φαινομένου που παρατηρείται στην πράξη να ορίζονται σε ορισμένα Ειρηνοδικεία δικάσιμοι για τη συζήτηση της αίτησης που απέχουν ακόμη και επτά χρόνια από την ημερομηνία της κατάθεσής της». 85 Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 187 επ., υπό το προϊσχύσαν νομοθετικό καθεστώς Νικόλαο Κατηφόρη, ό.π., σελ Για το προϊσχύσαν νομοθετικό καθεστώς βλ. μεταξύ άλλων Ευάγγελο Περάκη, ό.π., σελ. 483 επ., Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, Εφαρμογή του Ν. 3869/2010 για τα υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σελ. 165, Σοφία Χριστοδούλου, ό.π., σελ. 300, Γαλάτεια Καλουτά Thorsten Tepasse, ό.π., σελ. 1313, Θεόδωρο Κατσά, ό.π., σελ. 1124, Ι. Σπυριδάκη Ε. Γεωργιακάκη, ό.π., σελ. 45 επ., 18

19 κατάθεση της αίτησης δίχως να απαιτείται η επίδοσή της 87 μέχρι την ημέρα της δικασίμου για την επικύρωση του συμβιβασμού 88 δεν επιτρέπεται η λήψη καταδιωκτικών μέτρων κατά του οφειλέτη, καθώς και η μεταβολή της πραγματικής και νομικής κατάστασης της περιουσίας του. Η αιτία της μεταστροφής αυτής του νομοθέτη εντοπίζεται αφενός στην ανάγκη αποσυμφόρησης των Ειρηνοδικείων από την εκδίκαση των αιτήσεων αναστολής 89, αφετέρου στο ότι επιδιώκεται «η διευκόλυνση της αναζήτησης συμβιβασμού μεταξύ πιστωτών και οφειλέτη κατά το άρθρο 5 παρ. 1, επί ίσοις όροις και με φιλική διάθεση μεταξύ διαπραγματευόμενων, χωρίς να επισείεται ως δαμόκλεια σπάθη η άμεση αναγκαστική εκτέλεση κατά του οφειλέτη» 90. Αντικείμενο της απαγόρευσης είναι η άσκηση ή συνέχιση αγωγών, η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και κάθε μέτρο αναγκαστικής εκτέλεσης 91. Γίνεται δεκτό ότι και το ασφαλιστικό μέτρο της εγγραφής προσημείωσης υποθήκης υπάγεται στα ατομικά καταδιωκτικά μέτρα με αποτέλεσμα να απορρίπτεται εφόσον κατά τη συζήτηση εκκρεμεί αίτηση του άρθρου 4 του Ν. 3869/ Αμφισβητείται το ζήτημα εάν η έκδοση διαταγής πληρωμής συνιστά απαγορευμένο κατά το άρθρο 4 παρ. 3 καταδιωκτικό μέτρο κατά του οφειλέτη. Κατά μία άποψη που υποστηρίζεται στη θεωρία αλλά και στη νομολογία, μόνο η έκδοση ή και η επίδοση αυτής δίχως όμως επιταγή προς εκτέλεση δεν εμπίπτουν στην ως άνω απαγόρευση 93. Κατ άλλη άποψη η έκδοση διαταγής πληρωμής σε περίπτωση αναστολής ατομικών διώξεων απαγορεύεται σε κάθε περίπτωση 94. Δεδομένης της εκ του νόμου αναστολής, σε περίπτωση που κινηθεί διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης, δεν λογίζεται έννομο συμφέρον του οφειλέτη να ζητήσει αναστολή εκτελέσεως ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου, και τέτοια αίτηση θα απορριφθεί από το δικαστήριο ως Δημήτρη Μακρή, ό.π., σελ. 99 επ., ο οποίος παρατηρεί ότι : «Πρόκειται για μια εύλογη επιλογή, καθώς διαφορετική εκδοχή θα αποτελούσε κίνητρο για κατάθεση προσχηματικών αιτήσεων ώστε να κερδηθεί χρόνος από κακόπιστους οφειλέτες». Την αντιμετώπιση της καταχρηστικής άσκησης τέτοιων αιτήσεων προτείνει ο Ιάκωβος Βενιέρης σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, Εφαρμογή του Ν. 3869/2010 για τα υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ. 190 επ. με την εφαρμογή του άρθρου 281 ΑΚ. 87 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 152, Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι.Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π. σελ. 153, όπου παρατηρείται ότι η εν λόγω απαγόρευση θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ισχύει και για το χρονικό διάστημα από την ημερομηνία επικύρωσης όταν αυτή δεν επέρχεται μέχρι την ημέρα έκδοσης διαταγής πληρωμής, καθώς αυτές ενδέχεται να μην ταυτίζονται με αποτέλεσμα να μένει αρρύθμιστο το μεσοδιάστημα. 89 Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι.Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 189, Παντελεήμονα Ρεντούλη, ό.π., σελ Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι.Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ Βλ. Σπυρίδωνα Ψυχομάνη, ό.π., σελ. 34, Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 190, Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 154, όπου και αναλυτικότερη απαρίθμηση των καταδιωκτικών μέτρων και των μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης. 92 Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη, Νικόλαο Κατηφόρη και Αθανάσιο Κρητικό, (ό.π.) καθώς και τμήμα της νομολογίας (βλ. Ιάκωβο Βενιέρη, ό.π., σελ. 190, παραπομπή 1125). Βλ. επίσης Αθανάσιο Κρητικό, Απόρριψη της αίτησης περί εγγραφής προσημείωσης υποθήκης λόγω προηγηθείσης κατάθεσης αίτησης της καθ' ης, περί υπαγωγής της στο Ν. 3869/2010, Παρατηρήσεις στην 237/2013 ΕΙΡ.ΣΙΚΥΩΝΟΣ, ΕφΑΔ 2/2014, έτος 7ο, σελ. 196 επ. Αντίθετη γνώμη φαίνεται κατ' αρχήν να εκφράζει ο Παντελεήμονας Ρεντούλης, ό.π., σελ. 490 επ. ο οποίος όμως καταλήγει εν τέλει ότι : «η παράλληλη απαγόρευση της μεταβολής της πραγματικής και νομικής κατάστασης της περιουσίας του οφειλέτη καθιστά και αυτήν απαγορευμένη». 93 Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π., σελ. 190 με την εκεί νομολογία σε παραπομπή αρ. 1122, Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 154, Σπυρίδωνα Ψυχομάνη, ό.π., σελ. 34, 958/2014 Μ.ΠΡ.ΘΕΣΣ 94 Βλ. Παντελεήμονα Ρεντούλη, ό.π., σελ. 490, 17-6/2013 ΕΙΡ ΠΕΙΡ (ΠΡΟΣ. ΔΙΑΤ/ΓΗ), 6/6/2013 ΕΙΡ ΝΙΚ (ΠΡΟΣ.ΔΙΑΤΑΓΗ) 19

20 απαράδεκτη 95. Οποιαδήποτε διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης πάσχει από απόλυτη ακυρότητα κατά το άρθρο 175 ΑΚ 96. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που ο οφειλέτης επιχειρήσει οποιαδήποτε πράξη μεταβολής της νομικής κατάστασης της περιουσίας του 97. Δεδομένου ότι δεν απαιτείται η τήρηση δημοσιότητας αλλά αρκεί η κατάθεση της αίτησης για την επέλευση της εκ του νόμου απαγόρευσης μεταβολής της νομικής και πραγματικής κατάστασης του οφειλέτη, κάθε τρίτος ο οποίος επιθυμεί την απόκτηση ενός περιουσιακού στοιχείου του οφειλέτη οφείλει να ζητήσει βεβαίωση από το Γενικό Αρχείο περί του αν κατατέθηκε ή όχι αίτηση του Ν. 3869/ Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του Ν. 4161/2013, Η σημαντικότερη αλλαγή των προτεινόμενων τροποποιήσεων είναι η εισαγωγή της υποχρέωσης των οφειλετών να προβαίνουν σε καταβολές ευθύς από την κατάθεση της αιτήσεως. Έτσι, στο τελευταίο εδάφιο της παραγράφου 3 του Ν. 3869/2010, όπως αυτό τροποποιήθηκε από το Ν. 4161/2013 ορίζεται ότι : «Από την ημέρα κατάθεσης της αίτησης ο οφειλέτης υποχρεούται να προβαίνει στις μηνιαίες καταβολές που ορίζονται στο άρθρο 5 παράγραφος 2 εδάφιο γ του παρόντος». Η τελευταία αυτή διάταξη προβλέπει ότι: «Το ποσό των τελευταίων ενήμερων μηνιαίων καταβολών θα πρέπει να είναι εύλογο με βάση την οικονομική κατάσταση του αιτούντος, ωστόσο δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το 10% των μηνιαίων δόσεων που όφειλε να καταβάλει σε όλους τους δανειστές μέχρι τη στιγμή της υποβολής της αίτησης, το δε ελάχιστο ποσό καταβολής συνολικά στους δανειστές ανέρχεται σε 40 ευρώ μηνιαίως». Από τον συνδυασμό των διατάξεων αυτών συνάγεται η υποχρέωση του οφειλέτη από την ημέρα κατάθεσης της αίτησης στο αρμόδιο Ειρηνοδικείο να προβαίνει σε καταβολές προς τους δανειστές του, το ύψος των οποίων επαφίεται κατ αρχήν στην επιλογή του οφειλέτη, ωστόσο οφείλει να είναι εύλογο και να υπερβαίνει τα κατώτατα όρια που θέτει το άρθρο 5 του νόμου 99. Από τη σιωπή του νόμου αναφορικά με τις συνέπειες της μη συμμόρφωσης του οφειλέτη στην υποχρέωσή του περί καταβολών συνάγεται ότι η μη καταβολή των δόσεων ενδέχεται να σταθεί εμπόδιο στην σύναψη συμβιβασμού κατά το άρθρο 5 1 του νόμου, ή ακόμη και να οδηγήσει σε αρνητική κρίση του δικαστηρίου σε ενδεχόμενη αίτηση προσωρινής διαταγής του οφειλέτη κατά το άρθρο 5 2 του νόμου. Σε καμία όμως περίπτωση δεν συνάγεται από το γράμμα του νόμου ότι η πραγματοποίηση των οφειλόμενων καταβολών που ορίζει το άρθρο 4 3 συνιστά προϋπόθεση της αναστολής των καταδιωκτικών μέτρων 100 ή κατά μείζονα λόγο στοιχείο του παραδεκτού της κύριας αίτησης Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ Βλ. Ιάκωβο Βενιέρη σε Ι. Βενιέρη Θ. Κατσά, ό.π. σελ. 189 επ. 97 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 155, Παντελεήμονα Ρεντούλη, ό.π., σελ Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ. 155 επ., Χρυσάνθη Παπαστάμου Δημήτρη Σπυράκο, ό.π., σελ. 1791, κατά τους οποίους, και αν ακόμα δεν υποβληθεί αίτημα για χορήγηση προσωρινής διαταγής ή αυτή δεν χορηγηθεί, η έναρξη καταβολών συνεπάγεται σε κάθε περίπτωση την έναρξη του χρόνου ρύθμισης. 100 Βλ. Αθανάσιο Κρητικό, ό.π., σελ Βλ. αιτιολογική έκθεση του Ν. 4161/2013, όπου Επισημαίνεται ότι οι προτεινόμενες ρυθμίσεις αποσκοπούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου (moral hazard), το οποίο συνήθως εμφανίζεται στο πλαίσιο νομοθετικών ρυθμίσεων για τη ρύθμιση οφειλών υπερχρεωμένων προσώπων. 20