ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ. Ταυτότητες. Γλώσσα & Λογοτεχνία

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Ταυτότητες Γλώσσα & Λογοτεχνία Βιβλίο περιλήψεων του Διεθνούς Συνεδρίου με αφορμή τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ Επιμέλεια Πολυξένη Συμεωνίδου ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2015

2 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /2/

3 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /3/ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Ταυτότητες Γλώσσα & Λογοτεχνία Βιβλίο περιλήψεων του Διεθνούς Συνεδρίου με αφορμή τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ Επιμέλεια Πολυξένη Συμεωνίδου ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2015

4 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /4/ Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία, Βιβλίο περιλήψεων του Διεθνούς Συνεδρίου με αφορμή τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ ISBN: Ιούλιος 2015 Εξώφυλλο, σελιδοποίηση Ηρακλής Λαμπαδαρίου Εκδόσεις Σαΐτα Αθανασίου Διάκου 42, , Καβάλα Τ.: Κ.: website: Άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού Μη Εμπορική χρήση Όχι Παράγωγα έργα 3.0 Ελλάδα Επιτρέπεται σε οποιονδήποτε αναγνώστη η αναπαραγωγή του έργου (ολική, μερική ή περιληπτική, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), η διανομή και η παρουσίαση στο κοινό υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: αναφορά της πηγής προέλευσης, μη εμπορική χρήση του έργου. Επίσης, δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να τροποποιήσετε ή να δημιουργήσετε πάνω στο έργο αυτό. Αναλυτικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη άδεια cc, μπορείτε να διαβάσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

5 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /5/

6 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /6/ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Αθανασοπούλου Μαρία Ακριτόπουλος Αλέξανδρος Αλεξίου Χρίστος Αναγνωστοπούλου Διαμάντη Αντωνιάδου Ολυμπία Αρσενίου Ελισάβετ Αρχάκης Αργύρης Βαμβούρη Χριστίνα Βασάκος Παναγιώτης Βαρβούνης Μ. Γ Βαρελάς Λάμπρος Βασιλειάδης Βασίλης Βασιλείου-Seibt Αλεξάνδρα-Κυριακή Βασιλούδη Βασιλική Πατρώνα Θεοδώρα Γαβριελάτος Ανδρέας Γιαννακού Βασιλική Δημοπούλου Βαρβάρα Γιωτοπούλου Δήμητρα Γκαστή Ελένη Γκίνη Ελένη Γραβάνης Στέφανος Γρηγοροπούλου Μαρίνα Δασκαλά Κέλη Δημάση Μαρία Σαχινίδου Παρασκευή Δημητρακάκης Γιάννης Διαλέτη Ανδρονίκη Ζωχιός Σταμάτης Ιακωβίδου Σοφία Ιντζίδης Ευάγγελος, Καραντζόλα Ελένη Ιωαννίδου Σταυρινή Καραβία Τιτίκα... 60

7 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /7/ Καραΐσκου Μαρία Καρπούζου Πέγκυ Καστρινάκη Αγγέλα Κέλλα Βασιλική Κηπουροπούλου Γεωργία Κιοσσές Σπύρος Κόλλια Ελένη Κονταλή Αθηνά Κορρέ Ειρήνη Κούγκουλος Θανάσης Κουτσουλέλου Σ Κυριακός Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδου Μαρία Λαουμτζή Σταματία Λέτσιος Βασίλης Λίλλη Αυγή Μαθιουδάκης Νίκος Μανίκαρου Μεταξούλα Μάνος Ιωάννης Μαντζίλας Δ Μαρινάκου Ευγενία Μάρκου Αικατερίνη Μάρκου Χριστίνα Μαστρογιάννη Άννα Μάτος Αναστάσιος Συμεωνίδης Βασίλειος Μιχαλόπουλος Ανδρέας Μιχαλόπουλος Χαρίλαος Μορτάκη Σαπφώ Μορφακίδης Μόσχος Μότσιου Ελένη Βαλετόπουλος Φρειδερίκος Μπλέσιος Αθανάσιος Ναξίδου Ελεονώρα

8 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /8/ Νικολαΐδου Σμαρώ Ντεληγιάννης Ιωάννης Οικονομοπούλου Βάσω Παλαιού Νίνα Παπαγεωργίου Ιωάννα Παπαγιάννης Γρηγόριος Παπαδημητρίου Χριστίνα Παπαδογιαννάκη Ελένη Παπαρούση Μαρίτα Παππάς Βασίλειος Παππάς Φίλιππος Πατερίδου Γεωργία Πάτσιου Βίκυ Παύλου Κωστής Πιερής Μιχάλης Πλακωτός Γιώργος Πολυβίου Ευανθία Ποταμιάνος Νίκος Ρούβαλης Βασίλης Ρουμπής Νίκος Ρούσσου Βαρβάρα Ρούσσου-Σίνκλαιρ Μαίρη Σαββίδου Κατερίνα Σάγγου Άννα Σακαλλιέρος Γιώργος Σαλτίδου Θεοδώρα, Στάμου Αναστασία Σέργης Μανόλης Σέργης Νίκος Σολόβιεβα Αλιόνα Σταυρακοπούλου Σωτηρία Σταυροπούλου Έρη Στρατίκη Κερασία Τζιάτζη Μαρία Τζούνακας Σπυρίδων

9 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /9/ Τικτοπούλου Κατερίνα Τσακανίκα Ελισάβετ Τσαπανίδου Αναστασία Τσιανίκας Μιχάλης Τσοκαλίδου Ρούλα Τσομής Γεώργιος Τσοτσορού Αλίκη Nemec Maria Χαριζάνης Γεώργιος Χατζηγεωργίου Παναγιώτα Χελιδώνη Στέλλα Ψάχου Μαρία Azhar Iqbal Nurul Chernoglazov Dmitry De la Nuez Maria Eugenia Dinu Tudor Εhrling Sara Eloeva Fatima Gardner Chelsea Georgalou Mariza Kakkoufa Nikolas Kalospyros Nicholas Karakasis Evangelos Konkyov Zahari Nikolov Kornarou Eleni Kyriakidou Maria Laizans Martins Lams Ojars Masson Marie-Paule Mavrelos Nikos Meihuizen Elsa Meihuizen Nicholas Moennig Ulrich Morozova Irina

10 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /10/ Papadopoulou Ioanna Sermamoglou G Tejada José Vela Tresorukova Irina V Tsakmakis Antonis Zekas Christodoulos

11 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /11/

12 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /12/

13 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /13/ THAT WILLING SUSPENSION OF DISBELIEF : ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΚΑΒΑΦΙΚΟ ΈΡΓΟ Αθανασοπούλου Μαρία Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας Τμήμα Θεάτρου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης athanasopoulou@thea.auth.gr Ξαναπιάνοντας το νήμα από το άρθρο του Γ.Π. Σαββίδη, του 1973: «Ήταν Χριστιανός ο Καβάφης;» (Μικρά Καβαφικά, τ. Α, 1985) και με ενδιάμεσο σταθμό το έργο της Diana Haas, Le Problème religieux dans l oeuvre de Cavafy, 1996, σκοπός της προτεινόμενης ανακοίνωσής μου στο επετειακό συνέδριο του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου της Θράκης είναι το να διερευνήσει τις μεταιχμιακές θρησκευτικές εμπειρίες που χαρτογραφεί το καβαφικό έργο, με ειδική αναφορά στις οριακές στιγμές της μεταστροφής, «μετάνοιας» ή «πίστης», είτε αυτές αναφέρονται στο χριστιανικό δόγμα, είτε και σε άλλες θρησκείες και δόγματα (όπως η παγανιστική ή η ιουδαϊκή). Στόχος της διερεύνησης να καταδείξει ότι: α) η στιγμή της «πίστης» και η στιγμή της υπόκρισης βρίσκονται ενίοτε σε υπονομευτική εγγύτητα στο καβαφικό έργο (βλ. ενδεικτικά «Μανουήλ Κομνηνός» [1905], «Ο Βασιλεύς Δημήτριος» [1906]) ενώ: β) συχνά το ζήτημα της θρησκευτικής πίστης χρησιμοποιείται ως αλληγορία για την πραγμάτευση του θέματος της εθνικής νομιμοφροσύνης ή «πίστης» («Αριστόβουλος» [1916], «Αλέξανδρος Ιαναίος, και Αλεξάνδρα» [1929], κ.ά.) χωρίς ο ρητορικός αυτός ελιγμός να έχει αναγκαστικά αξιολογικό χαρακτήρα. Με ενδιαφέρει τέλος να εξετάσω τα ποιήματα θρησκευτικής μεταστροφής του Καβάφη σε συνάφεια προς τα γραμματειακά είδη της μεταστροφής της ύστερης αρχαιότητας (βλ. Άννα Κόλτσιου-Νικήτα, Αυτομαρτυρίες μεταστροφής στη γραμματεία των πρώτων χριστιανικών αιώνων, 2014: 51 κ.ε.), και να διερευνήσω την τυχόν ύπαρξη ενός κοινού τυπικού εκδήλωσης της μεταστροφής στο εν λόγω γραμματειακό σώμα και στα καβαφικά ποιήματα, και

14 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /14/ τις ερμηνευτικές διαστάσεις της ανακύκλωσης του τυπικού αυτού στο καβαφικό έργο. Το προσδοκώμενο συμπέρασμα της περιδιάβασής μου στη διαχείριση του θέματος των θρησκευτικών ταυτοτήτων στον Καβάφη είναι ότι αποτελεί το εστιακό σημείο / την μήτρα της διαχείρισης ενός ευρέως φάσματος ταυτοτικών ζητημάτων που απασχολούν το έργο του, είτε αυτά αφορούν στη δημόσια σφαίρα του «πολίτη» και του έθνους, είτε στην ιδιωτική σφαίρα του [ερωτικού] «εαυτού». Υπό την έννοια αυτή, το κειμενικό σώμα «Καβάφης» μπορεί να αποτελέσει ιδεώδες πεδίο μελέτης πολιτισμικών πρακτικών και νοοτροπιών και για την μετανεωτερική περίοδο του μεταεθνικού.

15 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /15/ ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΣΤΗ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΡΕΑΣ ΓΑΛΑΝΑΚΗ Ακριτόπουλος Αλέξανδρος Παιδαγωγική Σχολή Π.Δ.Μ. Η άποψη ότι οι «χαρακτήρες» αποτελούν την «πρωταρχή της μυθοπλασίας» στο μυθιστορηματικό έργο της Ρέας Γαλανάκη διαπιστώνεται ακόμα και από τους τίτλους των πρώτων της μυθιστορημάτων της, της λεγόμενης τριλογίας, οι οποίοι φέρουν άπαντες το όνομα του πρωταγωνιστή ήρωα: Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά, Spina nel cuore (1989), Θα υπογράφω Λουί (1993), Ελένη ή ο Κανένας (1998). Όμως, καθώς το έργο εξελίσσεται, πάλι η γραφή της διαγράφει τους χαρακτήρες σχεδόν με τον ίδιο τρόπο, είτε πρόκειται για τη μέθοδο της «ιστοριογραφικής μυθοπλασίας», όπως στα παραπάνω έργα και ακόμη στο Ο Αιώνας των Λαβυρίνθων (2002), είτε της «μυθογραφικής μυθοπλασίας», όπως το Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα (2009). Το ενδιαφέρον του μυθιστορηματικού χαρακτήρα προκύπτει από τη συνθετότητα των στοιχείων ταυτότητας/ετερότητας που την προσδιορίζουν: στοιχεία εθνικά, φυλετικά, θρησκευτικά, κοινωνικά, πολιτικά. Η πολλαπλότητα της ταυτότητας του ήρωα εγγράφεται με την εκφορά της στο κείμενο και στο εσωτερικό της αφήγησης κατά τη μυθοπλασία, κυρίως εξαιτίας των οριακών ιστορικών καταστάσεων μέσα από τις οποίες αναδύεται, διαμορφώνεται και εξελίσσεται ο χαρακτήρας ως δημιουργημένη από τη συγγραφέα ύπαρξη δίνοντας ταυτόχρονα ώθηση και στην πλοκή της ιστορίας. Η έρευνά μας αποσκοπεί να αναδείξει τις πολλαπλές ταυτότητες που χαρακτηρίζουν τους ήρωες μέσα από τους αφηγηματικούς μηχανισμούς παραγωγής νοήματος στο έργο της Κρητικής συγγραφέως. Έχει ως άμεσο στόχο να ανιχνεύσει την εσωτερική διαλεκτική τους, που εντυπώνεται με αντιθέσεις σε σημειολογικό και συμβολικό επίπεδο μέσα στο κείμενο, σε όλο το μάκρος της αφήγησης από την αρχή έως το τέλος της ιστορίας κάθε έργου.

16 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /16/ Η συγγραφέας, μέσα από μια φανταστική αφήγηση «ιστοριογραφικής μυθοπλασίας», δημιουργεί «υπαρκτούς» κόσμους και ήρωες που αναπνέουν, ζουν και πεθαίνουν σε διάφορα πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα. Η συλλογικότητα των ανθρώπων και η ιστορία των πολιτισμών και των λαών, επομένως, είναι πάντοτε το πλαίσιο της αφήγησης (αφηγηματικότητα) μέσα στο οποίο οι χαρακτήρες αυτοί διαγράφονται σε εθνικό, φυλετικό, θρησκευτικό, τοπικό, επίπεδο (αφήγηση) : Έλληνες, Κρητικοί, Βενετοί, Τούρκοι, Αιγύπτιοι, Αλβανοί, Ιταλοί, Εβραίοι, Οθωμανοί Αρβανίτες, Τουρκοκρητικοί, Παλαιοελλαδίτες, Ελληνοεβραίοι, Τουρκεμένοι, και άλλοι Ευρωπαίοι, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, ορθόδοξοι, καθολικοί, προτεστάντες, εξισλαμισθέντες Έλληνες, Αρβανίτες, κρυπτοχριστιανοί, δυτικότροποι, ιερωμένοι, λαϊκοί, πατριάρχες, οι με την κοινωνιολογική σημασία στο θεσμό της οικογένειας μεγάλοι σε ηλικία άνδρες, συνυπάρχουν και διαμορφώνουν μυθιστορηματικούς κόσμους της συγγραφέως. Άνθρωποι κάθε ιδεολογίας και ιδεοληψίας, βενιζελικοί, αντιβενιζελικοί, βασιλικοί, αντάρτες, συμμορίτες, αριστεροί, αντισημίτες, αντιευρωπαϊστές, αυτονομιστές, ξενομερίτες, αιμομίκτες, φονιάδες, εκτελεστές, αυτόχειρες, προκαταληπτικοί, συνθέτουν ένα απέραντο μωσαϊκό ταυτοτήτων στον ρου της ιστορίας του 19 ου και του 20 ού αιώνα. Ο αναγνώστης, μέσα από «δαιδαλώδεις» αναζητήσεις των κειμενικά εκφερόμενων ηρώων, προσλαμβάνει τη «λαβυρινθώδη» κατάσταση των ιδεών και της δράσης του κόσμου τους. Διαφορετικά ειπωμένο: στο κείμενο ο αναγνώστης αποκωδικοποιεί τη σημειολογική, συμβολική και ιδεολογική τους διαμόρφωση, που διαλεκτικά κινεί σκέψη, δράση και συναισθήματα των ηρώων και μαζί με αυτά την πλοκή κάθε ιστορίας, πάντοτε μέσα στο ιστορικό πλαίσιο της ανθρώπινης κατάστασης και του πολιτισμού του.

17 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /17/ ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ Αλεξίου Χρίστος Τ. καθηγητής Πανεπιστημίου Birmingham Με διάφορους τρόπους έχει ειπωθεί πως ο Κ. Παλαμάς είναι ποιητής αντιφατικός. Ο ίδιος στην Ποιητική του έχει πει: «Έχω τη συνείδηση πως ένας δεν είμαι. Είμαι όχι με το, αλλά με τα εγώ μου. Το πρόσωπό μου συχνοβάζει προσωπίδες και κάτου απ αυτές το παίξιμό μου ερμηνεύει, όμως με την αλήθεια της καλλιτεχνικής συνείδησης, χαρακτήρες, πάθη, γεγονότα. Το εγώ πολυσύνθετο, και ό,τι εσείς φαντάζεσθε ανειλικρίνεια, δεν είναι παρά τρόπος για να πολλαπλασιάσουμε το είναι μας. Μπορεί να μην είμαι κάποτε άνθρωπος των ίδιων μου αισθημάτων. Αντιπροσωπεύω ανθρώπους.» Ο σκοπός μου στην ανακοίνωση αυτή είναι να δείξω πως οι αντιφάσεις του Παλαμά, που είναι διακριτές και αναμφίβολες, είναι επιφανειακές, και πως στο βάθος τους συνιστούν την ενιαία ταυτότητα ενός «ποιητή του καιρού του και του γένους του», όπως είπε πάλι ο ίδιος για τον εαυτό του στον Πρόλογο του Δωδεκάλογου του Γύφτου.

18 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /18/ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΣΕ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ Αναγνωστοπούλου Διαμάντη Πανεπιστήμιο Αιγαίου Είναι γνωστό ότι η ταυτότητα δομείται από την ετερότητα. Το Εγώ εκτίθεται στο βλέμμα του Άλλου για να συγκροτηθεί ως ταυτότητα. Επομένως, η εσωτερικότητα του προσώπου, και εν προκειμένω του μυθιστορηματικού προσώπου, γίνεται ο χώρος συνάντησης και επικοινωνίας με τον Άλλο αλλά και ο καθρέφτης μέσα στον οποίο το μυθιστορηματικό πρόσωπο δεν βλέπει μόνο το πρόσωπο του άλλου αλλά και το δικό του. Η λογοτεχνία μέσα από τη μυθοπλασία και την αναπαράσταση δρομολογεί εικόνες της ετερότητας, μέσα από τις οποίες αρθρώνει και χτίζει όψεις της ταυτότητας. Μέσα από αυτές τις αναπαραστάσεις στο εσωτερικό των κειμένων διακρίνουμε πώς γράφεται, περιγράφεται και σημασιοδοτείται ο εαυτός και ο Άλλος, μέσα από τις διαδικασίες της συμβολοποίησης, της μεταφοράς και της μετωνυμίας. Δεδομένου ότι η λογοτεχνία «σκέφτεται» αλλά και ερμηνεύει τον κόσμο, βλέπουμε πώς μέσα από αυτές τις αναπαραστάσεις αποδίδεται και ερμηνεύεται η γυναικεία στάση στην κοινωνία της κρίσης. Ανιχνεύουμε πώς οι γυναικείοι χαρακτήρες βλέπουν τον κόσμο, την κοινωνία και την κρίση της, τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις μέσα σ αυτήν. Η παρούσα μελέτη θα εστιάσει σε σύγχρονα ελληνικά μυθιστορήματα στα οποία η πρόσφατη κοινωνική και οικονομική κρίση λειτουργεί ως φόντο αλλά και καταλυτικά για τους χαρακτήρες, έτσι ώστε το αφηγηματικό νήμα να υφαίνει τους όρους μιας γενικότερης προβληματικής. Θα επιχειρήσουμε να δούμε τον τρόπο με τον οποίο, μέσα από το πρίσμα της μυθοπλασίας, οι συγγραφείς χειρίζονται τις γυναικείες στάσεις, μέσα από τις σχέσεις πραγματικότητας και αναπαράστασης, κοινωνικής πραγματικότητας και μυθοπλασίας, κοινωνικής και έμφυλης διαφοράς. Θα μελετήσουμε με ποιες αφηγηματικές τεχνικές η μυθιστορηματική

19 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /19/ γραφή υφαίνει το φαντασιακό με το συμβολικό, το πραγματικό με το μυθοπλαστικό δημιουργώντας ακέραιες μυθοπλαστικές γυναικείες ταυτότητες που διαχειρίζονται την κρίση, με κλωστές από διαφορετικά νήματα.

20 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /20/ ΓΑΛΛΟΣ ΓΕΝΝΙΕΣΑΙ Η ΓΙΝΕΣΑΙ; ΔΙΕΚΔΙΚΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ CHAHDORTT DJAVANN Αντωνιάδου Ολυμπία Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Η απεδαφοποίηση της ταυτότητας έχει καταστήσει το ερώτημα του Clifford (1988) ερώτημα-κλειδί για την πρόσφατη ανθρωπολογική έρευνα: «Τι σημαίνει στο τέλος του 20ού αιώνα να μιλά κανείς για «πάτρια γη»; Ποιες διαδικασίες, αντί για οντότητες, εμπλέκονται στις παρούσες εμπειρίες της πολιτισμικής ταυτότητας; Τέτοια ερωτήματα φαίνεται να αποκτούν ειδικό χαρακτήρα, όταν όλο και περισσότεροι από εμάς ζούμε σε αυτό που ο Said (1979) αποκάλεσε «μια γενικευμένη συνθήκη απατρίας», σε έναν κόσμο όπου οι ταυτότητες γίνονται όλο και πιο απεδαφοποιημένες, τουλάχιστον διαφορετικά εδαφοποιημένες. Συγγραφείς που, έχοντας ξεπεράσει τις τραυματικές εμπειρίες της εξορίας, καταλήγουν στη δημιουργία ενός εσωτερικού επαναπατρισμού, ενός ασφαλούς χώρου όπου, επιχειρώντας να ενταχθούν σε μια νέα ανθρωπογεωγραφία, συμφιλιώνονται με τη νέα πατρίδα μέσω της γραφής, και πλάθουν, έτσι, έναν νέο χώρο έντασης και δημιουργίας (Homi Bhabha, 1994), έναν χώρο μεταβατικό όπου τα ταξίδια της μνήμης, το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν. Η Chahdortt Djavann, ιρανικής καταγωγής, ανήκοντας στους αντιφρονούντες της ισλαμικής δημοκρατίας του Χομεϊνί, φθάνει στο Παρίσι το 1993, δίχως να γνωρίζει ούτε μία γαλλική λέξη. Αυτοδίδακτη, πραγματοποιεί σπουδές στην ψυχολογία και την ανθρωπολογία, κάνει μια απόπειρα αυτοκτονίας και τελικά αφοσιώνεται στη συγγραφή. Στα έργα της, μια γυναίκα βρίσκεται ανάμεσα σε δύο χώρες, σε δύο γλώσσες, με τη μνήμη να επιμένει όσο και η ζωή. Το μυθιστόρημά της «Comment peut-on être français?» βρίθει αυτοβιογραφικών στοιχείων και αποτελεί τη δραματική καταγραφή της εμπειρίας του ξεριζωμού, της πολιτικής αυτοεξορίας, της επαφής με τη γλώσσα του Άλλου και της ετερότητας, αποτελώντας σημείο

21 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /21/ εκκίνησης για έναν ουσιαστικά διαπολιτισμικό διάλογο. Η πολιτισμική ένταξη στη χώρα υποδοχής καθίσταται προβληματική, με το πέρασμα του χρόνου, μοιραία, επέρχεται η βαθμιαία απώλεια της κουλτούρας καταγωγής και πολιτισμικής ταυτότητας καθώς και η απόρριψη συγκεκριμένων πολιτισμικών κανόνων και προτύπων (από-πολιτισμός - déculturation). Η συγγραφέας επιχειρεί να βιώσει θετικά την διαμονή στον τόπο του Άλλου, να εναρμονιστεί με τις τοπικές πολιτισμικές συνθήκες συμπεριφοράς, να αποκτήσει σταδιακά μια νέα κουλτούρα και προσαρμοστεί σε αυτήν με την οποία έρχεται σε επαφή (επι-πολιτισμός - acculturation). Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν η συγγραφέας αποκτά έναν νέο κώδικα, χωρίς να απωλέσει τον παλιό, αν «ζει» σ έναν «ιδιαίτερο χώρο», ταυτοχρόνως έξω και μέσα: ξένος «στον τόπο του» και στον τόπο του «στο εξωτερικό» (δια-πολιτισμός - trans-culturation) (Constant, 2000).

22 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /22/ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΗΣ ΑΠΕΙΡΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΝΑΝΟ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗ Αρσενίου Ελισάβετ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. Ο Νάνος Βαλαωρίτης είναι ένας από τους πιο παραγωγικούς σύγχρονους συγγραφείς μας: η δημιουργική του ζωή εξελίσσεται σε έναν σχεδόν αιώνα και εξακολουθεί έως σήμερα να διαγράφεται διανύοντας έξι δημιουργικές περιόδους (Α Η πρώτη ελληνική περίοδος, Β : Η περίοδος του Λονδίνου, Γ Η περίοδος του Παρισιού, Δ Η δεύτερη ελληνική περίοδος, Ε Η αμερικάνικη περίοδος, ΣΤ σήμερα Η Τρίτη ελληνική περίοδος). Στην παρουσίαση αυτή θα επικεντρωθώ στην ταυτότητα του εαυτού, της γλώσσας και της εθνικότητας, όπως αυτή αναπτύσσεται στα κείμενα του Νάνου Βαλαωρίτη. Όπως φαίνεται από τις τροποποιήσεις του συγγραφικού εγώ εντός των κειμένων του Νάνου Βαλαωρίτη (από τον ανώνυμο συγγραφέα της μυθιστοριογραφίας του που διαθέτει μία πολυώνυμη υπόσταση, στην άρση της αντίθεσης ατομικού και συλλογικού, έως την υπονόμευση του λυρισμού, στις μεταμορφώσεις και την πολλαπλότητα του ποιητικού υποκειμένου) η γραφή του υπονομεύει το ιδανικό της παρουσίας, εισάγοντας έναν ξένο απρόσωπο μεσάζοντα, μία κρυφή σκιά μεταξύ του σκοπού και της σημασίας, της προφοράς και της κατανόησης. Έτσι η συγγραφική μονομέρεια και σταθερότητα θυσιάζονται στις φαντασιοπληξίες και ιδιοτροπίες της κειμενικής διασποράς. Μέσω της ανατροπής της αυθεντίας του υποκειμένου η γραφή προηγείται του λόγου και γίνεται ένα ελεύθερο παιχνίδι αναποφασιστικότητας μέσα σε κάθε σύστημα λογοτεχνικής επικοινωνίας πραγματοποιώντας έναν ατέλειωτο εκτοπισμό σημασίας. Το υποκείμενο της γραφής του Βαλαωρίτη θα διερευνήσω με βάση τις απόψεις των Whitehead 1 και Deleuze 2 για την διαμόρφωση μίας άπειρης 1 Process and Reality. An Essay in Cosmology, Gifford Lectures Delivered in the University of Edinburgh During the Session , Macmillan, New York, Cambridge University Press, Cambridge UK, 1929.

23 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /23/ ταυτότητας με διπλή κατεύθυνση μελλοντική και παρελθοντική, πολλή και λίγη, παθητική και ενεργητική, αιτιακή και αποτελεσματική. Το παράδοξο της ταυτότητας αυτής έγκειται στο γεγονός ότι ίδια η γλώσσα υπερβαίνει τα όρια και τα αποκαθιστά σε μία ατέρμονη εξισορρόπηση ενός χωρίς όρια γίγνεσθαι με αποτέλεσμα την απώλεια (αντιστροφή) του ονόματος. Το αναγνωρίσιμο σταθερό όνομα ταυτίζεται με την βεβαιότητα της γνώσης. Όταν όμως το όνομα παρασύρεται από τα ρήματα του γίγνεσθαι και γλιστράει στην γλώσσα των συμβάντων τότε όλη η ταυτότητα χάνεται μέσα στα ονόματα που ορίζουν όχι παύσεις (ουσιαστικά και επίθετα) αλλά κατ ουσίαν κινήσεις (μέσω απαρεμφάτων). Η προσωπική αβεβαιότητα είναι μια αντικειμενική δομή του «συμβάντος καθαυτού», στο βαθμό που κινείται σε δύο κατευθύνσεις ταυτόχρονα, και στο βαθμό που κατακερματίζει το υποκείμενο ακολουθώντας αυτή την διπλή κατεύθυνση με σκοπό την σύλληψη του Νέου. Το «συμβάν», εκτός από την επέκταση, την ένταση και την εμφάνιση των αιώνιων αντικειμένων, δημιουργεί την σύλληψη του Νέου, που περιλαμβάνει την μορφή, (όπου το δεδομένο διπλώνει στο υποκείμενο καθώς το όνομα κρύβει απαρέμφατο, απρόσωπο, προ-ατομικό και κενό), τον στόχο (μεταβατικότητα), την ικανοποίηση (παραγωγή του Nέου, δυνατότητα αναπαραγωγής ομοιωμάτων, «αντι-υλοποίηση»), και εξηγώντας έτσι την διαδικασία του ασυνειδήτου και του χιούμορ αλλά και της «απεδαφοποίησης» της πατρίδας (ως Νέας και Αρχαίας Ελλάδας). 2 Différence et Répétition, Presse Universitaires de France, 1968, Logique du sens, Les éditions de minuit, 1969, Le pli - Leibniz et le baroque, Les éditions de minuit, 1988.

24 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /24/ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ: EΝΑ ΤΕΤΡΑΜΕΡΕΣ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥΣ Αρχάκης Αργύρης Πανεπιστήμιο Πατρών Η αφήγηση, ως κειμενικός τρόπος αναπαράστασης διαδοχικών γεγονότων μέσα από μια αξιολογική προοπτική, αναγνωρίζεται από πολλούς ερευνητές «ως πρωταρχικό ή θεμελιακό κειμενικό είδος» (Γεωργακοπούλου 2006: 33). Η πρόσφατη έρευνα έχει επιπλέον αναδείξει την αφήγηση ως τον κατεξοχήν τόπο κατασκευής ταυτοτήτων (De Fina 2003). Στην ανακοίνωση αυτή προτείνουμε μια ενδεικτική ταξινόμηση των ποικίλων αφηγηματικών (υπο- )ειδών που εντοπίζονται στο σύμπαν του λόγου επισημαίνοντας και αναλύοντας τόσο τα κειμενικά και δομικά χαρακτηριστικά τους όσο και τις λειτουργικές δυνατότητες αξιοποίησής τους για την κατασκευή των ταυτοτήτων των αφηγητών. Λαμβάνοντας υπόψη την σύγχρονη αφηγηματολογική βιβλιογραφία επισημαίνουμε ότι σημαντικό ρόλο για την στροφή του ερευνητικού ενδιαφέροντος από τις μεγάλες αυτοβιογραφικές στις μικρές αποσπασματικές αφηγήσεις παίζει η επανεκτίμηση του ρόλου του συνομιλητή και, γενικότερα, η δυνατότητα διεπίδρασης μεταξύ των συμμετεχόντων κατά την εκτύλιξη του αφηγηματικού γεγονότος (Benwell & Stokoe 2006, Bamberg 2007, De Fina & Georgakopoulou 2012). Συνεκτιμώντας, επιπλέον, την επίδραση του καναλιού πραγμάτωσης της αφήγησης, προχωρούμε στη διαμόρφωση ενός τετραμερούς σχήματος που προκύπτει αν ένα κάθετο συνεχές μεταξύ προφορικότητας και γραπτότητας τμηθεί οριζόντια από το αντίστοιχο που προκύπτει από τα πολικά σημεία της διαλογικότητας και της μονολογικότητας (Πολίτης 2001). Στα τέσσερα τμήματα που προκύπτουν και χαρτογραφούν το σύμπαν του λόγου, εντάσσουμε και συζητούμε αφηγηματικά είδη όπως η μονολογική αυτοβιογραφική αφήγηση (Labov 1972), η συνομιλιακή αφήγηση παρελθοντικών ή μελλοντικών γεγονότων (Norrick 2000, Georgakopoulou 2007), το ηλεκτρονικό

25 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /25/ ειδησεογραφικό δελτίο που παρέχει δυνατότητες σχολιασμού του (Jucker 2010) και το έντυπο ειδησεογραφικό άρθρο (Bell 1991). Υποστηρίζουμε, τέλος, ότι σε διεπιδραστικά περιβάλλοντα οι συμμετρικές και οικείες σχέσεις μεταξύ των συνομιλητών παρέχουν τη δυνατότητα κατασκευής συλλογικών ταυτοτήτων. Αντίθετα, όταν οι σχέσεις των συνομιλητών σε μονολογικά περιβάλλοντα είναι ασύμμετρες και η κοινωνική απόσταση μεταξύ τους μεγάλη, οι τοποθετήσεις και, συνακόλουθα, οι ταυτότητες που κατασκευάζονται τείνουν κυρίως αλλά όχι αναγκαστικά να είναι ατομικές.

26 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /26/ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΜΦΥΛΩΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Βαμβούρη Χριστίνα Σχ. Σύμβουλος Φιλολόγων Δράμας Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δράμας Βασάκος Παναγιώτης Εκπαιδευτικός Φιλόλογος Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δράμας Το σχολείο ως χώρος στον οποίο τα παιδιά περνούν πολύ χρόνο καθημερινά παίζει σημαίνοντα ρόλο στη διαμόρφωση ταυτοτήτων, τόσο εθνικών, φυλετικών, θρησκευτικών και κοινωνικών, όσο και έμφυλων. Ειδικότερα, η Λογοτεχνία, μέσα από τα διδασκόμενα έργα που περιλαμβάνονται στα σχολικά βιβλία, είναι το κατ εξοχήν μάθημα μέσω του οποίου μπορούν τα παιδιά να διαμορφώσουν την άποψή τους για τις έμφυλες ταυτότητες και, κατ επέκταση την εικόνα την οποία, στο μέλλον, θα υιοθετήσουν για τον κόσμο. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της εικόνας του κόσμου και ειδικότερα του άλλου φύλου παίζουν οι διδακτικές μέθοδοι που χρησιμοποιεί ο/η διδάσκων/ουσα, αλλά και οι προσωπικές του απόψεις. Η έρευνά μας θα επικεντρωθεί στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι έμφυλες ταυτότητες στην κρίσιμη για την προσωπικότητα του ανθρώπου εφηβική ηλικία των δεκαπεντάχρονων μαθητών της Γ Γυμνασίου. Μέσα από συγκεκριμένα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου θα μελετηθούν, τόσο τα μηνύματα που τα διαπνέουν ως προς τις κοινωνικές ταυτότητες, όσο και ή επίδρασή τους στα παιδιά. Η έρευνα θα στηριχθεί σε ερωτηματολόγιο και σε φύλλα αξιολόγησης που θα απαντήσουν οι μαθητές/τριες.

27 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /27/ ΝΗΣΙΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟ: ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ Κ. Ι. ΚΑΛΑΤΖΗ Βαρβούνης Μ. Γ. Καθηγητής Λαογραφίας Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας Δ.Π.Θ. Στην ανακοίνωση αυτή εξετάζεται η σύγχρονη πολιτισμική ταυτότητα της Σάμου, όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το έργο του πεζογράφου Κ. Ι. Καλατζή. Ειδικότερα μελετώνται οι αναφορές του Καλατζή στην μεταπολεμική διαχείριση του λαϊκού πολιτισμού του νησιού, και απέναντι στην πρόσληψη της τεχνολογίας, στον τουρισμό και στην εισαγωγή νέων κοινωνικών αξιών και πολιτισμικών προτύπων. Στα μυθιστορήματα και τα διηγήματα του Καλατζή, η σύγκρουση αυτή ανάμεσα στο παλιό και στο καινούργιο έχει κεντρική θέση, και με τον τρόπο αυτό τα κείμενά του αποτυπώνουν τόσο τη σύγκρουση παράδοσης και νεωτερικότητας, όσο και τις απόψεις των διαφόρων γενεών πάνω στο ζήτημα, αλλά και τις συμπεριφορές με τις οποίες σχηματοποιούν και εκφράζουν αυτές τις αντιλήψεις και τις συνακόλουθές τους νοοτροπίες. Γι αυτό και το λογοτεχνικό έργο του αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση σύγκρουσης ανάμεσα στο «παλιό» και το «νέο», αντιπαράθεσης αλλά και τελικής σύνθεσης του παραδοσιακού με το νεωτερικό, και υπό την έννοια αυτή εκφράζει και αποτυπώνει με λογοτεχνικό τρόπο τις διαδικασίες διαμόρφωσης, τις εσωτερικές αντιθέσεις και τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού της Σάμου, άρα την σημερινή πολιτισμική ταυτότητα των κατοίκων του νησιού.

28 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /28/ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ: Ο ΠΑΡ ΟΛΙΓΟΝ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΣΚΙΠΗ ΚΑΙ ΤΑ CARMINA VAGI (1902) Βαρελάς Λάμπρος Επίκουρος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας Τμήμα Φιλολογίας Α.Π.Θ. Στην προτεινόμενη ανακοίνωση θα παρουσιαστεί η περίπτωση του Ηλία Κουλουβάτου ( ), ενός διανοητικά διασαλευμένου λογοτέχνη (ποιητή και θεατρικού συγγραφέα), ο οποίος είναι σχετικά γνωστός λόγω της δολοφονικής απόπειρας εναντίον του Σωτήρη Σκίπη στις (τον πυροβόλησε και τον τραυμάτισε σοβαρά, ο Σκίπης επέζησε, ενώ ο Κουλουβάτος δικάστηκε και αθωώθηκε τον επόμενο χρόνο «λόγω ακαταλογίστου»). Πριν όμως από αυτό το θλιβερό συμβάν (που αποτέλεσε την αφορμή για να γράψει ο Παλαμάς ένα ακόμη λαμπρό άρθρο -«Το τέλος των ποιητών»- για τους δολοφονημένους και αυτόχειρες λογοτέχνες και τους πρόωρα αποδημήσαντες) ο Κουλουβάτος είχε ταράξει τα λογοτεχνικά ύδατα με το μακροσκελές ποίημά του (1.145 στίχοι) Carmina Vagi (1902). Το βιβλίο εμφανιζόταν ως να είχε τυπωθεί στη Ρώμη με τη σύμπραξη ξένων ελληνιστών φιλολόγων, στο οποίο δήθεν αναδημοσιευόταν ένα παλιό χειρόγραφο, που κατέγραφε τα τραγούδια που τραγουδούσε στα πανηγύρια ο βοσκός Βάγγος, και που είχε μεγάλο διάδοση στην ορεινή Ελλάδα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Έτσι, ανώνυμα και ψευδώνυμα, παρουσιασμένα Τα τραγούδια του Βάγγου τράβηξαν την προσοχή των εφημερίδων και κυρίως της Ακρόπολης του Βλάση Γαβριηλίδη, η οποία και τα αναδημοσίευσε παρασυρόμενη από τα παιχνίδια λογοτεχνικής ταυτότητας του Κουλουβάτου, μέχρι ο Κωστής Παλαμάς να εκφράσει τις ενστάσεις του και ο ίδιος ο Κουλουβάτος να αποκαλύψει την απάτη που είχε υφάνει. Τα συγκεκριμένα τραγούδια, παρουσιασμένα ως ο «Νέος Όσσιαν» της νεοελληνικής μούσας, αξίζουν να ερευνηθούν και για τη λογοτεχνική ταυτότητα που ενδύεται ο Κουλουβάτος αλλά και για την πλάνη των

29 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /29/ εφημερίδων και των κριτικών στην τραυματισμένη από την ήττα του 1897 Ελλάδα, που αναζητά αγωνιωδώς τον νέο καλλιτεχνικό Μεσσία της.

30 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /30/ ΟΙ «ΚΡΥΜΜΕΝΕΣ» ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ Βασιλειάδης Βασίλης Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Η εισήγηση διερευνά το πεδίο της αυτοβιογράφησης των γυναικών στον ελληνικό 19ο αιώνα. Δεν εστιάζεται στις εμβληματικές περιπτώσεις της Ελισάβετ Μουτζά-Μαρτινέγκου και της Πηνελόπης Δέλτα, τοποθετημένες στην έναρξη και το τέλος του αιώνα. Αναζητά, στο μεσοδιάστημά τους, τις «κρυμμένες» αυτοβιογραφίες γυναικών. Θα μπορούσαν οι γυναίκες που το επιθυμούσαν να συντάξουν ένα αυτοβιογραφικό κείμενο με το κύρος που μια τυπική (ανδρική) αυτοβιογραφία διαθέτει; Λόγιες γυναίκες της εποχής που αποθαρρύνονται να αρθρώσουν λόγο για τον εαυτό τους, να συντάξουν μια αυτοβιογραφία τους, σύμφωνα με τα τυπικά γνωρίσματα του είδους, καταφεύγουν σε πλάγιες οδούς και διοχετεύουν εκεί την ανάγκη να μιλήσουν για τον εαυτό τους. Η παρούσα εισήγηση χαρτογραφεί αυτό τον συγκαλυμμένο αυτοβιογραφικό λόγο. Εξετάζει τη δημιουργία «μεικτών ειδών», όπως οι αφηγήσεις για δημόσια συγγενικά πρόσωπα ή χρονικάμαρτυρίες για γεγονότα ή συμβάντα, μέσα από τα οποία κυκλοφορεί ο αυτοβιογραφικός λόγος των γυναικών συγγραφέων τους. Η εισήγηση δεν αποβλέπει τόσο σε μια πανοραμική και συνοπτική αναφορά γραμματολογικού τύπου όσο στη διατύπωση ερωτημάτων για τη μελέτη του υλικού αυτού, το οποίο ως λανθάνων αυτοβιογραφικός λόγος ενσωματώνεται σε τεχνικές αφήγησης άλλων ειδών γραφής του εγώ. Ποιος μιλά στα κείμενα αυτά των γυναικών και για λογαριασμό τίνος; Πώς μεταμφιέζεται η αυτοβιογραφική συνθήκη σε ένα κείμενο που αυτοσυστήνεται ως μαρτυρία π.χ. και το οποίο αναφέρεται σε συμβάντα της δημόσιας σφαίρας; Πώς κατοχυρώνει κανείς το δικαίωμα να μιλήσει για τον εαυτό του όταν ο εαυτός δεν είναι πολιτικός ή στρατιωτικός άνδρας; Ποια προσωπική «αλήθεια» μπορεί να επικαλεστεί; Κατά πόσο μπορεί να διεκδικήσει για τον εαυτό του έναν βαθμό αντικειμενικής θεώρησης της ζωής; Και, κυρίως, αυτού του είδους οι απαγορεύσεις τι μείξεις

31 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /31/ λόγων επιφέρουν; Πώς το εγώ αφηγείται τον εαυτό του σε άλλο πρόσωπο και με άλλα προσωπεία; Πώς υφίσταται, πάσχει ή ριψοκινδυνεύει αφηγηματικά μια ταυτότητα που δεν της επιτρέπεται να αυτοπροσδιοριστεί;

32 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /32/ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΥΡΙΩΣ ΒΑΣΕΙ ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Βασιλείου-Seibt Αλεξάνδρα-Κυριακή Österreichische Akademie der Wissenschaften, Institut für Mittelalterforschung, Abteilung Byzanzforschung Τα βυζαντινά μολυβδόβουλλα αποτελούν πρωτογενή πηγή για την μελέτη της βυζαντινής αριστοκρατίας και την σύστασή της, διότι το περιεχόμενό τους επικεντρώνεται στα στοιχεία των κατόχων τους (όνομα, τίτλοι, αξιώματα). Εξέχουσας σημασίας για προσωπογραφικές έρευνες χαίρουν οι σφραγίδες με έμμετρες επιγραφές, ιδίως όταν το περιεχόμενό τους αναφέρεται λεπτομερώς στην καταγωγή των κατόχων τους και τη σύζευξη του προσώπου τους με επιφανείς οικογένειες ή προσωπικότητες της βυζαντινής αριστοκρατίας. Ελάχιστος είναι ο αριθμός των σφραγίδων που ανήκουν ή αναφέρονται σε γυναίκες της βυζαντινής αριστοκρατίας. Ωστόσο η συμβολή τους στην ιστορική έρευνα του προσώπου της βυζαντινής αριστοκράτισσας είναι πρωταρχική, διότι πρόκειται για την κατεξοχήν αυτοπαρουσίαση της τελευταίας. Η προβολή του προσώπου της εστιάζεται κυρίως στην καταγωγή της και την κοινωνική θέση του συζύγου, του αδελφού ή του πατρός της και κατ εξαίρεσιν στην ίδια ή σε άλλη γυναικεία συγγενική μορφή. Η χρήση ποικίλων ρητορικών σχημάτων στην γλωσσική διατύπωση του περιεχομένου των επιγραφών τους εκφράζει την υψηλή μόρφωσή τους. Ο εικονογραφικός τύπος των μολυβδοβούλλων τους συνδέεται σπάνια με αυτόν του συζύγου τους. Μοναδικές στο είδος τους είναι οι σφραγίδες που παρουσιάζουν για ιδεολογικούς λόγους τις κατόχους τους σε μορφή πορτραίτου.

33 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /33/ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ ΣΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΧΑΒΙΑΡΑ ΌΤΑΝ ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΑ ΚΑΙ ΤΑ ΗΡΩΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ Βασιλούδη Βασιλική Διδάκτωρ, Δ.Π.Θ. Πατρώνα Θεοδώρα Διδάκτωρ, ΤΕΙ Κρήτης Το 2007 ο Στρατής Χαβιαράς εξέδωσε το μυθιστόρημα Πορφυρό και Μαύρο Νήμα ολοκληρώνοντας έτσι την τριλογία του για την παιδική ηλικία κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ελληνικό Εμφύλιο. Είχαν προηγηθεί τα έργα Όταν το Δέντρο Τραγουδά (1978) και Τα Ηρωικά Χρόνια (1984), τα οποία πρωτοεκδόθηκαν στην αγγλική γλώσσα. Το πρώτο αποτελεί αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης (Βildungsroman), στο οποίο ο συγγραφέας καταθέτει προσωπικές μνήμες και συναισθήματα από την περίοδο της γερμανικής Κατοχής. Εκεί αποτυπώνει γλαφυρά τα όρια και τους περιορισμούς της παιδικής ηλικίας σε καιρούς ταραγμένους. Τα Ηρωικά Χρόνια είναι από τα πρώτα έργα που προσεγγίζουν με παρρησία και νηφαλιότητα, μέσα από το πρίσμα της ιστορίας αλλά και της μνήμης, το τραύμα της εμφύλιας σύρραξης, το δράμα και την αυτόνομη δράση των παιδιών. Κινούμενη στο πλαίσιο των εθνοτικών σπουδών, των σπουδών παιδικής ηλικίας και της λογοτεχνίας του τραύματος, η ανακοίνωση αυτή διερευνά την ανα-κατασκευή της παιδικής ταυτότητας στα δύο πρώτα μυθιστορήματα του ελληνοαμερικανού συγγραφέα και επιχειρεί να αναδείξει το ρόλο της προσωπικής μαρτυρίας στην ανασυγκρότηση της συλλογικής μνήμης του εμφυλίου.

34 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /34/ LINGUA LATINA ΚΑΙ ROMANITAS. ΔΕΙΓΜΑΤΑ «ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ» ΚΑΙ «ΔΙΓΛΩΣΣΗΣ» ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΚΙΚΕΡΩΝΑ Γαβριελάτος Ανδρέας Πανεπιστήμιο του Ληντς Είναι πλέον γενικά αποδεκτό από τη σύγχρονη έρευνα ότι η διγλωσσία αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι του Ρωμαϊκού κόσμου, είτε εντασσόμενη θεωρητικά στο πλαίσιο της «Ρωμαϊκής Πολιτισμικής Επανάστασης» (Roman Cultural Revolution) και ως αποτέλεσμα των πολυ-ποίκιλων επαφών, είτε ως παράλληλη εξέλιξη στις πολιτισμικές επαφές και ανταλλαγές, που ιστορικά ονομάζονται «Εκρωμαϊσμός» (Romanisation). Οι όροι που χρησιμοποιούνται στην παραπάνω διατύπωση έχουν διαμορφωθεί και εφαρμοσθεί εκτενώς στις κλασσικές σπουδές. Μέσα από αυτή την κατεύθυνση της έρευνας έχει τονισθεί η δυναμική της έννοιας της ταυτότητας με τις προεκτάσεις της γλωσσικής και πολιτισμικής. Ωστόσο, η προσπάθεια να ανακατασκευασθεί ή να προσεγγιστεί η «γλωσσική ταυτότητα» θέτει ως βασική παράμετρο την αναγνώριση μίας «Λατινικής γλωσσικής ταυτότητας» από τους ομιλητές της περιόδου. Με άλλα λόγια, με ποιο τρόπο οι Ρωμαίοι ανταποκρίνονταν στην ύπαρξη μίας Λατινικής γλωσσικής ταυτότητας ή μίας πολυγλωσσικής ταυτότητας; Και εν τέλει, σε ποιο βαθμό υπήρχε συνειδητοποίηση αυτών των κατά τα άλλα αφηρημένων εννοιών; Τα ερωτήματα αυτά έχουν τύχει προσέγγισης στο παρελθόν, αλλά πάντα μεμονωμένα, σε περιορισμένο βαθμό και ως μέρος μίας ευρύτερης επιχειρηματολογίας. Στόχος της παρούσας παρουσίασης είναι να αναζητήσει δείγματα γλωσσικής ταυτότητας και να επιχειρήσει την αποκωδικοποίησή τους, στο έργο του Κικέρωνα με έμφαση στις επιστολές και τους λόγους του. Στα δείγματα αυτά διαφαίνεται άλλοτε ξεκάθαρα και άλλοτε συγκεκαλυμμένα η στάση της Ρωμαϊκής πνευματικής ελίτ τόσο προς την ορθή χρήση της Λατινικής όσο και προς τη χρήση άλλων γλωσσών από Ρωμαίους. Τελικώς, είναι δυνατό να παρατηρηθεί η υποστήριξη μίας γνήσιας Λατινικής γλωσσικής

35 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /35/ ταυτότητας, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Ρωμαϊκή ταυτότητα. Κατά τον ίδιο τρόπο, προσεγγίζεται η θεώρηση μιας πολυγλωσσικής ταυτότητας. Μολονότι στοιχεία της Ελληνικής, όπως η ορθή χρήση και προφορά των δασυνόμενων συμφώνων, ήταν θεμιτά ως ένδειξη υψηλής μόρφωσης, η εκτεταμένη εναλλαγή κωδίκων ανάμεσα στις δύο γλώσσες ήταν κατακριτέα και απειλή για τη Romanitas. Η ίδια στάση συγκρίνεται και με άλλους «βαρβαρισμούς» που αποδίδονται σε άλλες, λιγότερο επιφανείς, γλώσσες. Η παρουσίαση θα προβεί σε συμπεράσματα σχετικά με τη σχέση της Λατινικής (γλωσσικής) και της Ρωμαϊκής (πολιτισμικής/εθνικής) ταυτότητας μές από το έργο του Κικέρωνα, αλλά και πως αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με το κειμενικό είδος και το περικείμενο. Πιο συγκεκριμένα, δίνεται έμφαση στη σχέση αυτή όταν η Romanitas φαίνεται να απειλείται ή όταν η αυτοπαρουσίαση του γράφοντα επιβάλλει συγκεκριμένες προσδοκίες. Τέλος, θα επιχειρηθεί να καθοριστεί αυτή η «Λατινική γλωσσική ταυτότητα» και η θέση της στο περιβάλλον διγλωσσίας της εποχής.

36 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /36/ ΤΟ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΥΡΟΣ ΚΑΙ Η ΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΙΚΩΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ Γιαννακού Βασιλική, μ.δ.ε. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Διδασκαλείο Νέας Ελληνικής Δημοπούλου Βαρβάρα, δ.φ. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πρότυπο Πειραματικό ΓΕΛ Αναβρύτων Ο Καβάφης, ως εξέχουσα ποιητική μορφή με ιδιαίτερο πνεύμα, μας έχει δώσει έναν ποιητικό θησαυρό πλούσιο σε ανθρώπινες μορφές και χαρακτήρες με συμβολικό περιεχόμενο. Τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στα ποιήματα του καβαφικού κανόνα, είτε πραγματικά είτε επινοημένα από τον ποιητή, είναι βέβαια μοναδικά, ξεχωριστά και με προσωπική διακριτή δράση, συχνά ωστόσο εντάσσονται σε ή πλαισιώνονται από ομάδες ιστορικές και κοινωνικές. Ποιες είναι λοιπόν οι ομαδικές ταυτότητες που παρουσιάζει ο Καβάφης στο έργο του; Ποιες υπαρξιακές ανησυχίες του ποιητή και της εποχής του αποκαλύπτονται μέσα από αυτές; Σε ποια ιστορικά και κοινωνικά πλαίσια τοποθετούνται; Στην παρούσα ανακοίνωση θα εξεταστεί και θα παρουσιαστεί η επιλογή του ποιητή να χρησιμοποιεί τις ομαδικές ταυτότητες συμβολικά και συγκεκριμένα ως ισχυρό μέσο για την απόδοση των μηνυμάτων του και τη μεταφορά τους στον αναγνώστη. Παράλληλα θα συζητηθεί ο τρόπος, με τον οποίο η ιδιότητα του ανήκειν σε συγκεκριμένο ανθρώπινο σύνολο, δηλ. η κάθε ομαδική ταυτότητα όπως λ.χ. η ταυτότητα των Τρώων, των Αλεξανδρινών Βασιλέων, των Πτολεμαίων, των Εβραίων κ.ά. λειτουργεί κειμενικά, αφενός εμπλουτίζοντας τις επιμέρους ατομικές ταυτότητες που αποδίδονται στο κείμενο και αφετέρου ενισχύοντας τη θεατρικότητα και τη δραματικότητα και πολλαπλασιάζοντας τη διδακτική αξία του λόγου του ποιητή.

37 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /37/ ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΥΘΙΚΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Γιωτοπούλου Δήμητρα Πανεπιστήμιο Πατρών Η ανακατασκευή του αρχαίου παρελθόντος συνιστά ένα πολυδιάστατο εγχείρημα προσδιορισμού της πολιτισμικής καταγωγής και της πολιτικής φύσης του νεότερου ελληνισμού. Έχει παρατηρηθεί ότι η στάση της κοινωνίας απέναντι στο αρχαίο παρελθόν δεν υπήρξε μονοσήμαντη. Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι αξιοποιήθηκαν από πολλούς νεοέλληνες συγγραφείς όλων των λογοτεχνικών ειδών. Τα μυθικά πρόσωπα άλλοτε διατηρούν τα χαρακτηριστικά των αρχαίων κειμενικών αποτυπώσεων, άλλοτε συμβολοποιούνται στα νεοελληνικά κείμενα και οι οποιεσδήποτε αναφορές του συγγραφέα στο παρελθόν καταδεικνύουν την παλινδρομική κίνηση του λογοτεχνικού έργου ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Ο μυθικός ήρωας Αγαμέμνων αποτέλεσε ένα προσφιλές πρόσωπο της αρχαιότητας που αξιοποιήθηκε λογοτεχνικά από πολλούς σύγχρονους ποιητές. Ο μύθος του Αγαμέμνονα συντίθεται από διαφορετικές αφηγήσεις μέσα στις οποίες το κεντρικό πρόσωπο υφίσταται διαφορετικές μεταλλάξεις, που τροφοδοτούν τη δημιουργία διαφορετικών λογοτεχνικών εκδοχών. Ο Γ. Σεφέρης, ο Ο. Ελύτης, Γ. Ρίτσος, η Κ. Δημουλά, ο Κ. Χαραλαμπίδης, ο Ε. Κακναβάτος είναι κάποιοι από τους σύγχρονους ποιητές που προσπάθησαν μέσα από τα ποιήματά τους να προσδιορίσουν τη λογοτεχνική ταυτότητα του Αγαμέμνονα. Στην παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί ο προσδιορισμός της ταυτότητα του μυθικού ήρωα έτσι όπως επαναπροσδιορίζεται στο πλαίσιο του μοντερνισμού και αποκτά πολλαπλές δυνατότητες σημασιοδότησης.

38 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /38/ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΗΛΕΚΤΡΑ: ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ Γκαστή Ελένη Επίκουρη Καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Στην προκείμενη μελέτη εξετάζονται τα χωρία εκείνα από την Ηλέκτρα του Σοφοκλή με βάση τα οποία οργανώνεται ο λόγος περί ταυτοτήτων. Συγκεκριμένα: 1) Ο λόγος περί της ταυτότητας του Ορέστη αρθρώνεται με βάση το σύστημα κατονομασίας. Στην περίπτωση αυτή η χρήση του πατρωνυμικού (1-2, 182, ) σε συνάρτηση με χαρακτηρισμούς όπως εὐπατρίδας (162, 857) ή τιμωρός αναδεικνύει την κοινωνική διάσταση του ονόματος ως μέσου ταξινόμησης του ατόμου στις κοινωνικές οικογενειακές - πολιτικές δομές. 2) Στο Α επεισόδιο, στο διάλογο Χρυσόθεμης Ηλέκτρας ( ), ο ποιητής διερευνά πώς τα αιτήματα της ομαδικής ταυτότητας, δηλ. τα αιτήματα της φύσεως και της ευγένειας περιορίζουν και προσδιορίζουν τις ατομικές δυνατότητες επιτέλεσης της πράξης. Η επιτελεστικότητα της ευγένειας, δηλαδή η επιβεβαίωση της φύσεως μέσω της πράξης, αποτελεί για την Ηλέκτρα μοναδική επιλογή. Αντίθετα η Χρυσόθεμη που καλείται να επιλέξει ανάμεσα σ αυτές τις δύο θεωρήσεις καθορισμού της ατομικής ταυτότητας βιώνει έναν εσωτερικό διχασμό ( ) που αποτελεί το άλλοθι της συμβιβασμένης ζωής. 3) Στο Γ επεισόδιο, μετά την αναγγελία του θανάτου του Ορέστη, όταν η Ηλέκτρα αποφασίζει να αναλάβει το έργο της εκδίκησης ( ), τα κανονιστικά πρότυπα του φύλου υπόκεινται σε μια ρητορική χρήση από την Ηλέκτρα με στόχο να πείσει την αδελφή της να τη συνδράμει. Συγχρόνως, όμως, προβάλλοντας τη δημόσια αναγνώριση της πράξης τους ως το ισχυρότερο κίνητρο ηθικής συμπεριφοράς (εὔκλεια λόγων 973) διεκδικεί την κατάκτηση της ανδρείας, μιας αρετής καθαρά ανδρικής ( ), οικειοποιούμενη την αρσενική ταυτότητα, όπως σχολιάζει και ο Χορός στο επόμενο χορικό (1081 εὔπατρις, εὔκλεια, νώνυμος).

39 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /39/ Η ΜΗΔΕΙΑ (1993) ΤΟΥ ΜΠΟΣΤ ΚΑΙ Η ΠΑΡΩΔΙΑΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ: ΑΠΟ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΟ ΔΡΑΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ Γκίνη Ελένη Καθηγήτρια Σύμβουλος στο Μεταπτυχιακό Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου Στην προκείμενη εισήγηση πρόκειται να εξεταστεί διεξοδικά η παρωδιακή ταυτότητα της - κατά Χρύσανθου Μποσταντζόγλου (Μποστ) - «Μήδειας», να επισημανθεί η σύνδεση του παρα-τραγικού της υλικού και οι τρόποι με τους οποίους εκφέρεται δραματουργικά. Η παρωδία ή «παρατραγωδία» της «μειδιούσας» Μήδειας, προσεγγίζεται κατ αρχάς, μέσα από την ανάλυση του γλωσσικού συστήματος, εφόσον αυτό εμπεριέχει ίδιον γραμματικό και συντακτικό πεδίο, εντός του οποίου εδρεύει το στοιχείο της υπερβολής, χαρακτηριστικό το οποίο ενδημεί τόσο στη σύσταση του ύφους όσο και του περιεχομένου. Προκειμένου να εξεταστεί η ιδιοσυστασία αυτού του συστήματος, οδηγούμαστε στην ενδελεχή παρατήρηση των αλλαγών που συντελούνται στη σημασιολογική και τη μεταφορική λειτουργία της γλώσσας. Ας αναφέρουμε παραδειγματικά, τα ιδιότυπα γραμματολογικά χαρακτηριστικά, τους άμεσους συσχετισμούς του παρωδούμενου κειμένου με σύγχρονα συμφραζόμενα, τη σταθερή χρήση της καθαρεύουσας με σκοπό τη γελοιοποίησή της, αλλά και την έμμεση κοινωνική διακωμώδηση της εποχής μας, καθώς και τη συντακτική παραφθορά, την ανορθογραφία, τη χρήση της μεταφοράς, τους αναχρονισμούς, τη συχνή και οικεία χρήση της «παράβασης». Το επόμενο, εξίσου σημαντικό, στοιχείο που καθορίζει την ιδιότροπη παρωδιακή ταυτότητα του έργου, εστιάζει στην κατάργηση της αληθοφάνειας, καθώς αυτή αντικαθίσταται από μια αδιάπτωτη παιγνιώδη ενασχόληση με την υπονόμευση του ρεαλιστικού πεδίου. Ως εκ τούτου, δημιουργεί ευτράπελες ακρότητες που αφορούν την εξέλιξη της πλοκής και αναδεικνύει μια άλλη γλώσσα, η οποία δημιουργεί ιδιόλεκτο που ακυρώνοντας την πεπατημένη, εγκαθιστά την ειρωνεία στον προθάλαμο μιας ουσιώδους διαφοροποιητικής

40 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /40/ ιδιότητας: αυτής όπου τα διακειμενικά στοιχεία τίθενται στην υπηρεσία της κωμικότητας, της κοινωνικής κριτικής και της σάτιρας απέναντι στη σοβαροφάνεια των λογίων κάθε εποχής. Είναι πρόδηλο ότι η παρωδία υπερβαίνει τη μίμηση, οδηγεί το δραματικό πρόσωπο στην αναίρεση του συγκινησιακού φορτίου, αποδομεί το τραγικό του περίβλημα, καταργεί το εύλογο και ταυτοχρόνως αιτιολογεί τη δράση των ηρώων. Ο μύθος, όπως τον γνωρίζαμε μέχρι εκείνη τη στιγμή, ανατρέπεται για να ανασυσταθεί μέσα από μια νέα πρόταση παρωδίας, ενσωματώνοντας σε δρώντες και πλοκή, το στοιχείο του κωμικού και του αναπάντεχου, ορίζοντας έτσι, μια μοναδική ταυτότητα υφολογικού και σημασιολογικού περιεχομένου.

41 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /41/ TO ΑΙΤΗΜΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΟΥ Φ. ΜΑΡΙΝΕΤΙ. ΜΙΑ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Γραβάνης Στέφανος Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα αποτέλεσαν περίοδο ανακατατάξεων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής. Οι αλλαγές αυτές επηρέασαν βαθύτατα τις τέχνες και τα γράμματα. Τα πρωτοποριακά κινήματα που εμφανίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού δε θέλησαν απλά να εκφράσουν τις αλλαγές αυτές αλλά και να τις αναδείξουν μέσω νέων τρόπων αφήγησης και αναπαράστασης. Οι νεωτερικές αυτές αντιλήψεις προβλήθηκαν σε πολλές περιπτώσεις, μέσω των μανιφέστων, θεωρητικών κειμένων που παρουσιάζουν τις θέσεις και το πρόγραμμα δράσης ενός ατόμου, μιας ομάδας ή ενός καλλιτεχνικού και λογοτεχνικού ρεύμα. Στην περίπτωση μας, θα μελετήσουμε το αίτημα για τη διαμόρφωση μιας διαφορετικής πολιτισμικής και κοινωνικοπολιτικής ταυτότητας όπως αυτή παρουσιάζονται στο Φουτουριστικό Μανιφέστο (1909) του Φ. Μαρινέτι. Επιλέξαμε το συγκεκριμένο μανιφέστο διότι δεν πρόκειται για έναν τυπικό θεωρητικό λόγο όπου παρατίθενται τα επιχειρήματα του συγγραφέα αλλά κυρίως διότι η κριτική της πολιτισμικής παράδοσης και η πρόταση για το νέο εκφράζονται μέσα από ένα πρωτότυπο αφηγηματικό λόγο εμπλουτισμένο με ποικίλες μεταφορές και αλληγορίες. Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης μας είναι να αναλύσουμε με τη βοήθεια ενός σημειωτικού συστήματος τόσο τη ρητορική της ρήξης όσο και την αλληγορική αφήγηση μιας νέας πολιτισμικής πραγματικότητας. Για το σκοπό αυτό, θα στηριχτούμε στη θεωρία του Roland Barthes σχετικά με τη δομική ανάλυση του κειμένου. πρόκειται να μελετήσουμε τη δόμηση του κειμένου και την άρθρωση του συστήματος κωδίκων μέσω των οποίων διαχέονται στο κείμενο οι έννοιες της αποκοπής από το παρελθόν και της ανανέωσης. θα χωρίσουμε το κείμενό μας σε

42 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /42/ λεξήματα (lexies) και ενότητες (Sequences) ώστε να προχωρήσουμε αμέσως μετά στον εντοπισμό των λειτουργιών (fonctions), των κωδίκων και των διαφόρων συνυποδηλώσεών τους. Αφού παρουσιάσουμε κατ αυτόν τον τρόπο τη δόμηση των ιδεών, θα προβούμε σε μια ανάλυση των ποικίλων συνυποδηλώσεων των εννοιών της ρήξης και ταυτόχρονα θα εντοπίσουμε, στο επίπεδο των σημαινόντων, με ποιους τρόπους εμφανίζεται δομικά η επιθυμία και το αίτημα για μια καινούρια πολιτισμική και κοινωνικοπολιτική ταυτότητα.

43 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /43/ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΖΩΗ: ΙΖΑΜΠΕΛΑ ΜΟΛΝΑΡ ΚΑΙ ΤΟΝΙΟ ΚΡΕΓΚΕΡ Γρηγοροπούλου Μαρίνα Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Η προτεινόμενη εισήγηση αφορά στη διερεύνηση των κειμένων «Το φονικό της Ιζαμπέλας Μόλναρ» (Σπουδές, 1976) του Δημήτρη Χατζή και Τόνιο Κρέγκερ (Tonio Kröger, 1903) του Thomas Mann. Παρά τη χωροχρονική απόκλιση των έργων και την αδιαμφισβήτητη διαφορετικότητα των συγγραφικών μορφών, η επιλογή μας εδράζεται στην κοινή θεματική που μοιράζονται τα δύο αφηγήματα και που συνίσταται στην ταυτότητα του καλλιτέχνη και στη σχέση της δημιουργίας με τη ζωή. Στο διήγημα του Χατζή περιγράφεται η οντότητα της γλύπτριας Ιζαμπέλας Μόλναρ. Αν και αρχικά διάγει βίο πλήρους ανισορροπίας, η γλύπτρια δημιουργεί έργο αξιοθαύμαστο τόσο για την τεχνική του, όσο και κυρίως για την αρμονία ανάμεσα στον άνθρωπο και στον κόσμο που εκφράζει αν και πλήρης αρμονίας, έπειτα, χάρη σε μια τακτοποιημένη ζωή μετά τον γάμο με συμπαθή επιστήμονα, η Ιζαμπέλα δημιουργεί έργα απολύτως δυσαρμονικά κι ακαλαίσθητα, και τελικά οδηγείται στη δολοφονία του συζύγου, στην καταστροφή όσων φιλοτέχνησε κοντά του, στον εγκλεισμό στο ψυχιατρείο και στην εκ νέου αναζήτηση της έκφρασης. Η εμπνευσμένη έκφραση εν αντιθέσει προς την ευτυχία της ζωής είναι το θέμα που αναπτύσσεται και στη νουβέλα του Mann, στην οποία περιγράφεται η οντότητα του ποιητή Τόνιο Κρέγκερ. Από την εφηβεία ως τον ενήλικο βίο του, στο σχολείο, σε άλλες εφηβικές δραστηριότητες, στα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, σε ταξίδια, σε σαρκικές και διανοητικές εμπειρίες, ο Τόνιο βιώνει έντονη πνευματική και συναισθηματική μοναξιά, αδυνατεί να κατακτήσει μια εν τάξει ζωή και συνειδητοποιεί τελικά την αδυναμία συμπόρευσης των απλών ανθρώπινων απολαύσεων με τη δημιουργία.

44 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /44/ Συνεπώς, στην εισήγηση αυτή επιθυμούμε να δείξουμε την αντινομία που από διαφορετικές οδούς προκύπτει στα έργα μας ανάμεσα στη ζωή για την τέχνη και στη συνηθισμένη ζωή (Taylor), καθώς και την αντανάκλασή της στη νοηματοδότηση της ύπαρξης των καλλιτεχνών-ηρώων, δηλαδή στην ταυτότητά τους, δεδομένου ότι η ταυτότητα συμπίπτει με την εύρεση του νοήματος της ζωής, σύμφωνα με τον σπουδαίο Καναδό φιλόσοφο της νεωτερικότητας Charles Taylor.

45 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /45/ ΞΑΝΑΚΕΡΔΙΣΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ: ΑΠΟ ΤΟ «ΑΪΒΑΛΙ» ΤΟΥ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΣΤΟ ΑΪΒΑΛΙ ΤΟΥ SOLOUP Δασκαλά Κέλη ΣΕΠ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Στόχος της ανακοίνωσης είναι να παρακολουθήσει πώς καλλιτέχνες που εκπροσωπούν διαφορετικά μέσα (λογοτεχνία κόμικς) αναμετρώνται με το παρελθόν, τη νοσταλγία για τη χαμένη πατρίδα, το Αϊβαλί, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Θα μελετήσουμε κείμενα των Κόντογλου, Βενέζη κ.ά., και την κομικ-ή τους μεταγραφή στο πρόσφατο graphic novel του Soloup Αϊβαλί (2015), αναζητώντας πώς οι κώδικες του κάθε μέσου, η εποχή που ζουν και δημιουργούν οι παραπάνω καλλιτέχνες, οι πολιτισμικές προσλαμβάνουσες των ίδιων και του κοινού στο οποίο απευθύνονται, πώς όλα τα παραπάνω επηρεάζουν τη διαχείριση των θεμάτων που πραγματεύονται την απώλεια της πατρίδας, τη νοσταλγία για το χαμένο μεγαλείο, την απόπειρα να την ξανακερδίσουν στο καλλιτεχνικό πεδίο, ώστε οι αφηγήσεις τους (λογοτεχνικές και κομικ-ές) να μεταφέρουν μήνυμα αισιοδοξίας, πολιτισμικής όσμωσης, ανάδειξης των στοιχείων εκείνων όσα ενώνουν παρά χωρίζουν τους «αιώνιους» αντιπάλους.