Στα χρόνια που ακολουθούν το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Στα χρόνια που ακολουθούν το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και"

Transcript

1 ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΑΧΑΙΡΑ Αρχαιολόγος - ιευθύντρια Ερευνών Κέντρον Ερεύνης της Αρχαιότητος της Ακαδηµίας Αθηνών Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΛΑΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΡΟ ΟΥ: Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΕΝ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΓΑΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΑΣ Στα χρόνια που ακολουθούν το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και είναι γνωστά ως η εποχή των ιαδόχων και στη συνέχεια των Επιγόνων, η αχανής επικράτεια καταµερίζεται σε µικρότερα βασίλεια, των Αντιγονιδών στη Μακεδονία, των Ατταλιδών στο Πέργαµο, των Σελευκιδών στην Α- ντιόχεια, των Πτολεµαίων στην Αλεξάνδρεια. Η ελληνιστική περίοδος που θα µάς απασχολήσει, οριοθετείται από το 323 έως το 31 π.χ., συµβατικά πάντα 1, καθότι η µετάβαση στα ρωµαϊκά χρόνια δεν συµπίπτει χρονικά σε όλα τα βασίλεια: πολύ σχηµατικά αναφέρουµε το 168 π.χ. για τη Μακεδονία, το 133 π.χ. για το Πέργαµο, το 64 π.χ. για την Αντιόχεια επ Ορόντου και το 30 π.χ. για την Αλεξάνδρεια. Κατά συνέπεια, η αρχή των ρωµαϊκών χρόνων στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ποικίλλει κατά τόπους. Η Ρόδος, ως ελεύθερη ελληνική πόλη, αυτόνοµη, αντιµετωπίζει στα 305/4 π.χ. την πολιορκία του ηµητρίου 2 (του επονοµαζοµένου και Πολιορκητού) έκτοτε οι πόλεµοι ανάµεσα στα ελληνιστικά βασίλεια αλλά και στις αυτόνοµες/ανεξάρτητες πόλεις είναι συνεχείς και οι αφορµές για αυτούς ποικίλες (Μακεδονικοί πόλεµοι, κρητική πειρατεία). Συχνά ζητείται και η συνδροµή της Ρώµης, η οποία εµφανίζεται στον πολιτικό ορίζοντα της Ελλάδος και της ελληνιστικής Ανατολής ήδη από την τελευταία εικο- 1 Ως σηµεία αναφοράς ορίζονται το έτος θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, µετά το οποίο επέρχεται ο καταµερισµός του κράτους στους διαδόχους, και η ναυ- µαχία στο Άκτιο, για τον ελληνικό χώρο. 2 R.M. Berthold, Rhodes in the Hellenistic Age (1984), 79: η πολιορκία της Ρόδου συνιστά µια από τις µεγαλύτερες αποτυχίες της εξωτερικής πολιτικής των Αντιγονιδών.

2 σαετία του 3ου αι. π.χ. Και οι διπλωµατικές, πάντως, σχέσεις της Ρώµης µε τη Ρόδο τοποθετούνται στον 4 ο αι. π.χ., κατά την διήγηση του Πολυβίου 3. Πρόκειται ίσως για την πρώτη ελληνική πόλη που συνήψε σχέσεις φιλίας µε τη Ρώµη 4. Μετά την επιτυχή απόκρουση της πολιορκίας του ηµητρίου, η θέση της Ρόδου ανυψώνεται κατά τον 3 ο αιώνα π.χ. όχι µόνο σε πρώτη ελληνική πόλη και πρώτη ανάµεσα στις δυνάµεις δεύτερης σειράς, αµέσως µετά τα µεγάλα ελληνιστικά βασίλεια, αλλά και σε δυνητικό ηγέτη των µικρών πόλεων του Αιγαίου 5. Ως κόµβος του διαµετακοµιστικού εµπορίου της ανατολικής Μεσογείου αναδεικνύεται σε τραπεζικό κέντρο και οικονοµική δύναµη πρώτου µεγέθους. Απέναντι στους µονάρχες της Ανατολής και την αυλή τους, στη Ρόδο, είναι οι έµποροι, οι ναυτικοί και οι τραπεζίτες στα χέρια των οποίων συσσωρεύεται ο πλούτος 6. Η Ρόδος µάλιστα θεωρείται ως η πλουσιότερη πόλη µετά τα τρία µεγάλα βασίλεια, των Ατταλιδών, των Σελευκιδών και των Πτολεµαίων. Mέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο που ακροθιγώς µόνο ορίσαµε, από κοινού µε τα γράµµατα και τις επιστήµες, η τέχνη γνωρίζει εξαιρετική άνθηση, έτσι ώστε η Ρόδος να συγκαταλέγεται µεταξύ των καθιερωµένων κέντρων των γραµµάτων και τεχνών, από κοινού π.χ. µε την κλασική Αθήνα. Η φήµη της ως κέντρου µάς είναι γνωστή από τη φιλολογική παράδοση ενώ οι πολυάριθµες βάσεις αγαλµάτων µαρτυρούν τον µεγάλο αριθµό ανδριάντων που κοσµούσαν τα ιερά της 7, µε πιο γνωστά τα χάλκινα, τους κολοσσούς κατά τον Πλίνιο αυτή η αναφορά αφήνει να εννοηθούν µεγάλα 3 Πολύβ., ΧΧΧ 5, 6-8. H. H. Schmitt, Rom und Rhodos: Geschichte ihrer politischen Beziehungen seit der ersten Berührung bis zum Aufgehen des Inselstaates im römischen Weltreich (1957), 1-5 και σποράδην. 4 H. van Gelder, Geschichte der alten Rhodier (1900), van Gelder, ό.π., 106 R.M. Berthold, Rhodes in the Hellenistic Age (1984), 80, Berthold, ό.π., 50 βλ. βιβλιοκρισία Ι.Χ. Παπαχριστοδούλου, Αρχαιογνωσία 13, 2005, 243 (για την µονογραφία του H.-U. Wiemer, Krieg, Handel und Piraterie. Untersuchungen zur Geschichte des hellenistischen Rhodos [2002]). 7 K.F. Kinch, Lindos II. Inscriptions t. 1, 2 (1941), καθώς και στα G. Pugliese Carratelli, «Tituli Camirenses», ASAtene 28-29, , και ASAtene 30-32, , (Suppl.). 22

3 µεγέθη αγαλµάτων. Και τα γλυπτά που έρχονται στο φως µε τις σωστικές, κατά κύριον λόγο ανασκαφές, υποδεικνύουν ότι τόσο οι δηµόσιοι όσο και οι ιδιωτικοί χώροι κοσµούνταν µε αγάλµατα. Ήδη από τον προηγούµενο αιώνα, επιστηµονικές έρευνες συσχετίζουν µε τη ροδιακή πλαστική παραγωγή µεγάλης κλίµακος γλυπτά, όπως η Νίκη της Σαµοθράκης 8, αλλά και µυθολογικές συνθέσεις, όπως η τιµωρία της ίρκης 9 και αυτή του Λαοκόοντα και των γιών του 10. εν θα επιχειρήσου- µε στην παρούσα ανακοίνωση να στηρίξουµε περαιτέρω ή να ανασκευάσουµε θεωρίες που αποδίδουν περιώνυµα έργα, όπως η Νίκη της Σαµοθράκης, στη Σχολή της Ρόδου, του Περγάµου ή τόσους άλλους συσχετισµούς µε ιστορικά γεγονότα 11. Επειδή, ωστόσο, το θέµα της Νίκης παρουσιάζει µια ιδιαίτερη ποικιλία στη ροδιακή πλαστική 12, θα επανέλθουµε από άλλη θέση µε εκτενέστερη διαπραγµάτευση και από αυτή τη σκοπιά. Για το σύ- µπλεγµα του Φαρνεσείου ταύρου, ανεξάρτητα από τον συσχετισµό της µορφής της ίρκης µε ένα θέµα γνωστό στην πλαστική παραγωγή της Ρό- 8 M. Hamiaux, La Victoire de Samothrace (2007): περιλαµβάνεται συνοπτικό ιστορικό του αγάλµατος και της σχετικής έρευνας. 9 C. Kunze, Der Farnesische Stier und die Dirkegruppe des Apollonios und Tauriskos (1998). 10 B. Andreae, Laokoon und die Gründung Roms (1988) S. Settis, Laocoonte. Fama e stile (1999), κυρίως ιστοριογραφικό. Εξαιρετικά εκτεταµένη είναι η σχετική µε το σύµπλεγµα του Λαοκόοντα βιβλιογραφία, το οποίο κατά τον Πλίνιο,.H , υπερείχε όλων των έργων ζωγραφικής και γλυπτικής. Πρβλ. επίσης την γραπτή παράδοση σχετικά µε το θέµα J. Isager, RM 102, 1995, Βλ. επιλεκτικά µόνο M. Hamiaux, La Victoire de Samothrace (2007), 39-44, µε συνθετική παρουσίαση των δαφορετικών υποθέσεων H. Knell, Die ike von Samothrake. Typus, Form, Bedeutung und Wirkungsgeschichte eines rhodischen Sieges-Anathems im Kabirenheiligtum von Samothrake (1995), T.M. Brogan, Hellenistic ike: Monuments commemorating Military victories of the Attalid and Antigonid Kingdoms, the Aitolian League and the Rhodian Polis ca. 307 to 133 B.C. (2005) Ο. Palagia, «The Victory of Samothrace and the aftermath of the battle of Pydna», στο Samothracian Connections. Essays in Honor of James R. McCredie (2010), κυρίως 161[ ] (το ναυτικό ανάθηµα συσχετίζεται ιστορικά µε µάχη ξηράς). Η δηµιουργία αποδίδεται συνήθως σε ροδιακό κέντρο γλυπτικής έχουν ω- στόσο εκφρασθεί απόψεις υπέρ περγαµηνής δηµιουργίας ή/και ρωµαϊκής. 12 Πρβλ. πρόχειρα Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι (2011), κυρίως αρ. κατ

4 δου ως Αφροδίτη ή Νύµφη σε βράχο 13, δεν υπάρχει βεβαιότητα κατά πόσον η σύνθεση σε αυτήν ή άλλη λίγο διαφορετική- µορφή είχε αρχικά κατασκευασθεί στη Ρόδο 14. Και το σύµπλεγµα του Λαοκόοντος έχει υποστηριχθεί ότι θα πρέπει να αντιδιασταλεί από την προβληµατική σχετικά µε την ελληνιστική σχολή πλαστικής στη Ρόδο, ακριβώς όπως και οι οµηρικές συνθέσεις που κοσµούσαν το σπήλαιο της Σπερλόγκα 15. Ανεξάρτητα από επί µέρους οµοιότητες, που εντοπίζονται σε µεµονωµένες µορφές, όπως η µορφή του πηδαλιούχου, ανοικτό µένει το ερώτηµα κατά πόσον οι ρόδιοι γλύπτες εργάζονταν στη Ρόδο ή στην Ιταλία 16. Στην πρώτη περίπτωση η αρχική σύνθεση µετεφέρθη στη Ρώµη κατά την µαρτυρία του Πλινίου 17, στη δεύτερη ο Τιβέριος, βαθιά επηρεασµένος από τις ροδιακές διαµορφώσεις, επεχείρησε ανάλογη διαµόρφωση στο σπήλαιο της Σπερλόγκα. Την έρευνα συνεχίζει να απασχολεί ώς τις µέρες µας η θέση του Κολοσσού στην πόλη της Ρόδου, αλλά και η µορφή που είχε το άγαλµα. Θεωρείται πιθανόν ότι ακολουθούσε έναν αγαλµατικό τύπο Απόλλωνος µε χαρακτηριστικές ακτίνες περί την κεφαλή (εικ. 1), ότι ήταν δηλαδή ένας Α- πόλλων - Ήλιος 18. Υποθετικό παραµένει -ελλείψει στοιχείων- κατά πόσον 13 Ροδιακή δηµιουργία θεωρείται η ηµικαθισµένη στο βράχο γυναικεία µορφή, η ίρκη δηλ. πριν αρχίσει το µαρτύριο: πρόκειται για τον γνωστό ως Afrodite su roccia αγαλµατικό τύπο. G. Gualandi, «Un tema della scultura rodia. L'Afrodite su roccia», Arte Antica e Moderna 1966, του ίδιου, ASAtene 54, N.S. 38, 1976, 56-63, αρ Μαχαίρα, όπ., Pline, H Κατά τον P. Moreno, Scultura ellenistica (1994), 372, η σύνθεση, στη µορφή που µας είναι γνωστή στο ρωµαϊκό αντίγραφο, διαφοροποιείται από το Περγαµηνό µοντέλο, το οποίο αποτυπώνεται στον θώρακα ανδρικής µορφής από τη Νάξο, βλ. Moreno, ό.π., εικ B. Andreae, Skulptur des Hellenismus (2001), 165 βλ. επίσης C. Vorster, «Die Plastik des späten Hellenismus Porträts und rundplastische Gruppen», στο P.C. Bol, Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst III Hellenistische Plastik (2007), , κυρίως ειδικότερα για τις µυθολογικές συνθέσεις και τον συσχετισµό µε τα γλυπτά του ναυαγίου των Αντικυθήρων, σ P. Moreno, Scultura ellenistica (1994), I, , 378: στοιχεία από τον ροδιακό κόσµο ανευρίσκονται τόσο στη σύνθεση της τιµωρίας της ίρκης όσο και σε αυτή της τύφλωσης του Πολυφήµου στο άντρο της Σπερλόγκα. 17 Pline, H 36, 34 LIMC III (1986), λ. Dirke, αρ. 1 (F. Heger). 18 Για µια σύνθεση των δεδοµένων, βλ. Η.Α. Ζερβουδάκη, «Ήλιος και Αλίεια», Α 30, 1975, Α Μελ., 1-20, κυρίως 12-19, πίν. 4 α και 5-9 επίσης, τις συµβολές 24

5 οδηγούσε τέθριππο άρµα, όπως απεικονίζεται στην ανάγλυφη µετόπη του δωρικού ναού της Αθηνάς στο Ίλιον, η οποία χρονολογείται γενικά στον 3 ο αιώνα π.χ. 19. Η κεφαλή του Ηλίου, µεµονωµένο εύρηµα χωρίς άµεσα τυπολογικά παράλληλα- από την ακρόπολη της Ρόδου, επιβεβαιώνει µε κάποιον τρόπο την ύπαρξη Σχολής στα ώριµα ελληνιστικά χρόνια 20. Το µπαρόκ, άλλωστε, του µεγάλου βωµού του Περγάµου έχει συχνά αµφισβητηθεί ότι περιοριζόταν µόνο στην πρωτεύουσα του ενός βασιλείου, ανιχνεύεται άλλωστε και σε ροδιακά γλυπτά. Επί πλέον πιστεύουµε ότι το θέµα των Σχολών ή Κέντρων παραγωγής κατά τα ελληνιστικά χρόνια δεν µπορεί να γίνεται αντικείµενο προσέγγισης παρά µόνο λαµβάνοντας υπ' όψιν την εκάστοτε τεκµηρίωση κατά χώραν, π.χ. ευρήµατα από τη Ρόδο σε συσχετισµό µε αυτά που έχουν βρεθεί εκτός Ρόδου. Στη Ρόδο, επί πλέον, δεν υπάρχει αυλική τέχνη, συνεπώς ούτε µεγάλης κλίµακος ή/και αρχιτεκτονικά γλυπτά. Μία ακόµα παράµετρος που θα έπρεπε να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν είναι, ωστόσο, οι αναλογίες που διαπιστώνονται κατά την ίδια χρονική περίοδο σε γλυπτά -αντίστοιχης κλίµακος- που έχουν βρεθεί σε πόλεις της καρικής ακτής και ώς το Πέργαµο, καθώς και στη βόρεια Αφρική, τόσο στην Αλεξάνδρεια όσο και στην Κυρηναϊκή, αλλά και των J. Dörig, «Der Helios Eleutherios des Chares von Lindos. Neues zum Koloss von Rhodos» και P. Moreno, «La nuova ricostruzione del Colosso e la personificaioe del Demo di Rodi», στο Ρόδος 2400 χρόνια. Η πόλη της Ρόδου από την ίδρυσή της µέχρι την κατάληψη από τους Τούρκους (1523), τόµος Α (1999), και αντίστοιχα πιο πρόσφατα, ο W. Hoepfner, Der Koloß von Rhodos und die Bauten des Helios. eue Forschungen zu einem der Sieben Weltwunder (2003), 33, σηµειώνει ότι, όπως στην Αθήνα και αλλού, ο Ήλιος λατρευόταν από κοινού µε τον Απόλλωνα, έτσι θα συνέβαινε και στη Ρόδο. Η κεφαλή του Μουσείου Ρόδου (αρ. ευρ. Ε 49: Γ. Κωνσταντινόπουλος, Αρχαία Ρόδος [1986], 130, εικ. 121), µια κεφαλή ειδωλίου (αρ. ευρ. ΕΙ 337: Ζερβουδάκη, 14), ίσως και ένα αναθηµατικό ανάγλυφο (αρ. ευρ. Ιτ : G. Jacopi, ClRh V2 [1932], 24-26, πίν. 2, εικ. 15) µας δίνουν ορισµένα στοιχεία αναφοράς για το µνηµείο αυτό. 19 N. Yalouris, LIMC V add. (1990), λ. Helios, αρ. 37 (αναφορά χάλκινου τεθρίππου άρµατος στον Πλίνιο). Σχετικά µε τη µετόπη του ναού της Αθηνάς στο Ίλιον, βλ. πρόχειρα A. Stewart, Greek Sculpture (1990), 204, πίν. 550 B.S. Ridgway, Hellenistic Sculpture I (1990), και σηµ. 2 (σ ), πίν. 70, µε αναλυτική παράθεση όλων των προτάσεων χρονολόγησης. 20 Λιγοστά είναι τα έργα γλυπτικής που εντάσσονται στη µπαρόκ ώριµη ελληνιστική τέχνη. 25

6 στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία, και οδηγούν µε συνεχώς αυξανόµενη βεβαιότητα προς την υπόθεση µιάς οικουµενικής γλώσσας σε αυτή την πρώτη εποχή «παγκοσµιοποίησης» κατά την αρχαιότητα. Αν οι ναυτικοί Ρόδιοι έ- παιξαν πρωτεύοντα ρόλο και προς αυτή την κατεύθυνση, τη διάδοση δηλαδή αυτής της καλλιτεχνικής γλώσσας και της θεµατολογίας, µένει για την ώρα προς διερεύνηση, [και πάντως] δεν τεκµηριώνεται. Θα επιχειρήσουµε µια πρώτη προσέγγιση βεβαιωµένων ευρηµάτων της ροδιακής γης, που βρίσκονται στο µουσείο, µε ευρήµατα από γειτονικά κέντρα µε σηµαίνουσα γλυπτική παραγωγή κατά τα ελληνιστικά χρόνια, µε έµφαση στα βασίλεια, εστιάζοντας κυρίως σε δύο κατηγορίες: 1) την παρουσία µορφών ή θεµάτων µε χαρακτηριστικά «µπαρόκ» 21, µια και αυτή η τεχνοτροπία δεν θεωρείται όπως ήδη αναφέραµε- ότι περιορίζεται αποκλειστικά στην πρωτεύουσα των Ατταλιδών, 2) στην επιστροφή της τέχνης στον ιδιωτικό χώρο 22, όπως η τάση αυτή τεκµηριώνεται στη Ρόδο. 1) Ρόδος και Πέργαµον. Ας ξεκινήσουµε από το Πέργαµο και µε τη θεά της σοφίας, στην οποία είναι αφιερωµένα ιερά και στις τρεις προ του συνοικισµού πόλεις στο νησί της Ρόδου: στην Λίνδο, στην Ιαλυσό και στην Κάµειρο. Στην ακρόπολη της Ρόδου υπάρχει επίσης ναός της Αθηνάς Πολιάδος, η οποία λατρεύεται από κοινού µε τον ία Πολιέα. Παρά την ευρέως µαρτυρούµενη λατρεία της Αθηνάς, µικρός µόνο αριθµός αγαλµάτων της θεότητος έχουν έλθει στο φως. Ένα, µεγαλύτερο του φυσικού, άγαλµα Αθηνάς, το οποίο χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια, είναι εύρηµα των ανασκαφών της ανικής αρχαιολογικής αποστολής από τις αρχές του προηγούµενου αιώνα και βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης 23 (εικ. 2). Το µέγεθός του µας οδηγεί στην υπόθεση ότι ήταν πι- 21 Ο όρος χρησιµοποιείται συµβατικά για τον χαρακτηρισµό των µορφών ή συνθέσεων µε δραµατικά χαρακτηριστικά, όπου πάθος και δραµατικότητα δεν περιορίζονται µόνο στην έκφραση αλλά και στη σύνθεση. 22 B. Andreae, Skulptur des Hellenismus (2001), 47-49, 176 κ.ε.: οι Μούσες, ο έρωτας, ο οίνος, θέµατα που προσιδιάζουν µάλλον στην ιδιωτική και όχι στη δηµόσια τέχνη κατά τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια. Συναριθµούνται επίσης διακοσµητικά χαρακτηριστικά, κοινωνικός ρεαλισµός, εξωτικό στοιχείο. 23 Κωνσταντινούπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. 2262: G. Mendel, Catalogue des sculptures grecques, romaines et byzantines III (1914), αρ. 810 V. 26

7 θανότατα λατρευτικό ή δηµόσιο ανάθηµα ο Poulsen το θεωρεί διακοσµητικό έργο και το χαρακτηρίζει χονδροειδές, προτείνει χρονολόγηση στον 2 ο αι. π.χ. Παρά τις επί µέρους διαφορές, οι οµοιότητες µε τη µορφή της Αθηνάς στη ζωφόρο του µεγάλου βωµού του ιός είναι φανερές όχι µόνο στην εικονογραφία αλλά και στην τεχνοτροπία 24. Αντίθετα, στην κολοσική µορφή της Αθηνάς, αντίγραφο της αττικής Παρθένου, από τη βιβλιοθήκη του Περγάµου διατηρούνται το κλασικό σχήµα αλλά και η στάση 25 το άγαλµα αυτό θεωρείται ότι συνιστά την αφετηρία της αντιγραφικής τεχνικής, όπως αυτή συνεχίζεται στα ρωµαϊκά χρόνια. Ο εκσυγχρονισµός (Modernisierung) δεν περιορίζεται µόνο στην αυλική τέχνη του Περγάµου οι τάσεις αυτές ανιχνεύονται και στην ιδιωτική σφαίρα, όπως έχει ήδη παρατηρήσει ο Borbein στη ροδιακή τέχνη 26. Μια γυναικεία µορφή, της οποίας σώζεται µόνο το κάτω τµήµα του σώµατος, παρουσιάζει τυπολογικές αντιστοιχίες προς µορφές Αρτέµιδος έχει, όµως, εξ ίσου συσχετισθεί µε τύπο Αθηνάς και χρονολογείται επίσης στα χρόνια των Ατταλιδών 27. Περί τα µέσα του 2 ου αι. π.χ. χρονολογείται και ένα ανάλογο ροδιακό παράδειγµα (εικ. 3), το οποίο υποθέτουµε ότι απεικονίζει Αρτέµιδα 28. Είναι γνωστές, άλλωστε, και από τη ήλο συγγενείς µορφές, στις οποίες, επίσης, δεν απεικονίζεται µόνον η Αθηνά σε αυτό τον τύπο: η ταύτιση είναι βέβαιη µόνο όταν υπάρχει αιγίδα 29. Poulsen, «Catalogue des sculptures trouvées sur l'acropole» στο Lindos III 2, , αρ. 7, εικ H. Winnefeld, Die Friese des grossen Altars, AvP III 2 (1910), πίν. 12 βλ. πιο πρόσφατα Bol III, ό.π. σηµ. 15, 200, πίν. 175b (E. Schraudolph). 25 Βερολίνο, Κρατικά Μουσεία, Αρχαιολογική Συλλογή, αρ. ευρ. P 24. F. Winter, Die Skulpturen mit Ausnahme der Altarreliefs, AvP VII 1 (1908), 33-46, αρ. 24, πίν. 8 J.P. Niemeier, Kopien und achahmungen im Hellenismus (1985), 54, (αυτό το άγαλµα συνιστά την επιτοµή της αντιγραφικής κατά την ελληνιστική περίοδο), εικ. 1, 2, 20 Bol III, ό.π. σηµ. 15, , πίν. 183 (E. Schraudolph) και 253, πίν 219 (H.-H. von Prittwitz und Gaffron). 26 A.H. Borbein, «Eine Stele in Rhodos. Bemerkungen zum spätgriechischen Grabrelief», MarbWPr 1968, 97 [74-101] Niemeier, ό.π., Winter, ό.π., τόµ. VII 2, 202, αρ Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι (2011), 71-72, αρ J. Marcadé, Au Musée de Délos (1969), 217 (Άρτεµις), 290 (Αθηνά), πίν. 37, 55 Π. Χατζηδάκης, ήλος (2003),

8 Η µεγάλη αγαπηµένη της ελληνιστικής πλαστικής όχι µόνο στη Ρόδο αλλά και στα βασίλεια καθώς και στις µικρασιατικές πόλεις είναι η Αφροδίτη: όρθια η καθήµενη, ντυµένη, ηµίγυµνη ή γυµνή είναι µακράν η συχνότερα απαντώµενη µορφή. Ας σηµειωθεί ωστόσο ότι κάποιοι εικονογραφικοί τύποι υιοθετούνται και για άλλες µυθολογικές µορφές, τις νύµφες, τις µούσες αλλά και για όντα του φανταστικού ή απλές θνητές 30. Ανάλογα παραδείγµατα είναι γνωστά όχι µόνο από το Πέργαµο, αλλά και από άλλες µικρασιατικές πόλεις, όπως η Πριήνη και η Μαγνησία του Μαιάνδρου, θέµα που θα µας απασχολήσει εκτενέστερα σε άλλη θέση. Θα επανέλθουµε στη συνέχεια µε δύο µόνο χαρακτηριστικά αγαλµάτια Αφροδίτης. Μια πολύ χαρακτηριστική δηµιουργία των ελληνιστικών χρόνων είναι ανάµεσα σε άλλες µορφές από τον κόσµο του φανταστικού- αυτή του Ερ- µαφρόδιτου, µε πιο γνωστό το άγαλµα από το Πέργαµο: είχε θεωρηθεί εγγύτερο στην τέχνη των «ευτελεστέρων» πλακών της Γιγαντοµαχίας και χρονολογείται περί το 150 π.χ., πάντως στην ατταλική περίοδο 31. Ένα α- γαλµάτιο Ερµαφρόδιτου µε ροδιακή προέλευση, το οποίο ήταν γνωστό στη βιβλιογραφία από τη δεκαετία του 1950, αγοράσθηκε πρόσφατα στο Princeton 32 (εικ. 4) ένα ακόµα, µικρότερης κλίµακος αγαλµάτιο και µε ελαφρά παραλλαγµένη τη στάση, είναι σχετικά πρόσφατο εύρηµα από τη 30 Βλ. ενδεικτικά για την χαρακτηριστικότερη κατηγορία, τις ηµίγυµνες γυναικείες µορφές H.-H. von Prittwitz und Gaffron, Der Wandel der Aphrodite (1988) επίσης W. Neumer-Pfau, Studien zur Ikonographie und gesellschaftlichen Funktion hellenistischer Aphroditestatuen (1982). 31 Σήµερα στην Κωνσταντινούπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. 363: G. Mendel, Catalogue des sculptures grecques, romaines et byzantines II (1914), 368, αρ. 624 Winter, ό.π., τόµ. VII 1, , παρένθετος πίν. 16 (κεφαλή), πίν. 10 LIMC V (1990), λ. Hermaphroditos, αρ. 18 (A. Ajootian). Στα µέσα του 2 ου αι. π.χ. χρονολογεί το περγαµηνό άγαλµα ο H.-H. Von Prittwitz und Gaffron, «Die hellenistische Plastik von 160 bis 120 v.chr.», στο P. C. Bol, Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst III Hellenistische Plastik (2007), 247, εικ M. Bieber, Sculpture of the Hellenistic Age, , εικ. 492 (σε ιδιωτική συλλογή της Νέας Υόρκης) LIMC V (1990), λ. Hermaphroditos, αρ. 18a (A. A- jootian) ανακοινώθηκε πρόσφατα ως νέο απόκτηµα J.M. Padgett, «New acquisitins», Princeton University Art Museum Magazine 2009, 12: αρ. εισ

9 Ρόδο 33. Πρόκειται ίσως για τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγµατα αυτής της µορφής από τον κόσµο του φανταστικού σε όρθια στάση. Αξίζει να ση- µειωθεί ότι ακολουθεί έναν εικονογραφικό τύπο Αφροδίτης, δηµοφιλή από τα ύστερα κλασικά χρόνια στο Αιγαίο 34. Ωστόσο, ο ηδυπαθώς ξαπλωµένος Ερµαφρόδιτος µε το ένδυµα να αποκαλύπτει τα ενδεικτικά του φύλου του σηµεία είναι γνωστός από την Κω και είναι αυτός ο τύπος που υιοθετείται ευρύτατα κατά τη ρωµαϊκή περίοδο 35. Κατά την αυτή χρονική περίοδο, η σχέση της Ρόδου είναι πολύ στενή µε το βασίλειο των Πτολεµαίων σε εµπορικό και οικονοµικό επίπεδο η ίδρυση της Αλεξάνδρειας στα 331 π.χ. είχε µεγάλη σηµασία για την οικονοµική εξέλιξη της Ρόδου. Οι αιγυπτιακοί και οι ανατολικοί θεοί εξαπλώνονται στο Αιγαίο 36 και, όπως µε το εµπόριο έτσι και µε τη διάδοση λατρείας, ο ρόλος της Ρόδου πρέπει να είχε κοµβική σηµασία προς αµφότερες τις κατευθύνσεις. ίπλα στα πιο γνωστά αγάλµατα της Ίσιδος και του Σαράπιδος (εικ. 5) 37, παρουσιάζουµε µια µορφή λιγότερο γνωστή, αυτή του Άττιος (εικ. 6) 38, η οποία έχει λαξευθεί σε γκριζωπό µάρµαρο. Το γνωστότερο παράδειγµα αυτού του εικονογραφικού τύπου είναι ένα άγαλµα από 33 Ε. Καράντζαλη, Α 49, 1994, Β 2 Χρον., 769, πίν. 244: Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ 2157 (µελετάται από τον Π. Τριανταφυλλίδη). 34 Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι (2011), LIMC V (1990), λ. Hermaphroditos, αρ. 56g (A. Ajootian). Επίσης παραδείγµατα ισταµένου Ερµαφρόδιτου είναι γνωστά από την Κω, βλ. αγαλµάτιο σή- µερα στο Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, αρ. ευρ (Sculpture 1682): λ. Hermaphroditos, αρ. 17 (A. Ajootian).. 36 Βλ. συνθετική παρουσίαση Β. Μαχαίρα, «Ίσις και Σάραπις στο Αιγαίο», στο Α. Καρέτσου, Κρήτη - Αίγυπτος. Πολιτισµικοί δεσµοί τριών χιλιετιών (2000), Βλ. ένα αναθηµατικό ανάγλυφο από τη Ρόδο, στο Βρετανικό Μουσείο, αρ. ευρ (Sculpture 2150): LIMC V (1990), λ. Isis, αρ. 194 (V. Tran Tam Tinh). Για την Ίσιδα, βλ. τώρα Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι (2011), 81-82, αρ για το ιερό Ίσιδος το οποίο απεκαλύφθη πρόσφατα, βλ. C. Fantaoutsaki, «Preliminary Report on the Excavation of the Sanctuary of Isis in Ancient Rhodes: Identification, Topography and Finds», στο Bibliotheca Isiaca II (2011), G.S. Merker, Studies in the Hellenistic Sculpture of the Island of Rhodes (δ.δ.1970, Ann Arbor 1979), , αρ. 56 Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου ΙΙ (ετοιµάζεται). 29

10 το Πέργαµο, σήµερα στο Βερολίνο 39. Παρά τις κάποιες διαφοροποιήσεις, όπως π.χ. ότι το αγαλµάτιο της Ρόδου δεν φορά τις συνήθεις περισκελίδες, αποδεχόµαστε και για τα δύο ανάλογη χρονολόγηση, περί το 130 π.χ. Από άλλη θέση θα επανέλθουµε στο θέµα της προέλευσης του αρχικού τύπου ο εικονογραφικός αυτός τύπος, κατ εξοχήν προσφιλής στην µικρή πλαστική, υιοθετείται και σε µεταγενέστερα αγάλµατα. Ένα άγαλµα ηµιανακεκλιµένης ανδρικής µορφής από το οικόπεδο Παπασταµάτη 40 (εικ. 7) βρίσκει αναλογίες σε αντίστοιχο άγαλµα από το Πέργαµο «καλής τέχνης της ατταλικής περιόδου» (2 ος αι. π.χ.), το οποίο βρίσκεται στο Μουσείο του Βερολίνου 41. Πρόκειται για ένα θέµα συχνά απαντώµενο στην περιοχή των πολυτελών οικιών στην κατωφέρεια της ακρόπολης, και υποθέτουµε ότι παραδείγµατα αυτού του τύπου θα στόλιζαν τα αίθρια ροδιακών οικιών. εν τεκµηριώνεται µε βεβαιότητα κάποια υπόθεση: αν δηλαδή απεικoνιζόταν ο Ηρακλής αναπαυόµενος 42, θέµα γνωστό από την εικονογραφία του ήρωα ανακεκλιµένου σε βραχώδες περιβάλλον, προ σπηλαίου, ή ποτάµιος θεός, όπως είναι γνωστό από µεταγενέστερες απεικονίσεις, κυρίως αυτή του Νείλου 43. Άδηλο είναι τι κρατούσε στο αριστερό προτεινόµενο χέρι δεν µπορεί να είναι κέρας αφθονίας, καθότι θα υπήρχε το ίχνος της ανώτερης απόληξής του στον βραχίονα. Θα µπορούσε να είναι 39 Βερολίνο, Κρατικά Μουσεία, Αρχαιολογική Συλλογή, αρ. ευρ. P 116. Winter, ό.π., τόµ. VII 1, , αρ. 116, πίν. 27 LIMC III (1986), λ. Attis αρ. 1 (M.J. Vermaseren) H.-H. von Prittwitz und Gaffron, «Die hellenistische Plastik von 160 bis 120 v.chr.», στο P. C. Bol, Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst III Hellenistische Plastik (2007), , εικ Χρονολογείται γύρω στο 130 π.χ. 40 Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι (2011), , αρ. κατ. 99 πρβλ. ένα ακόµα παράδειγµα µε αυτό το θέµα από την ίδια περιοχή, Ι. Παπαχριστοδούλου, Α 35, 1980, Β 2 Χρον., 528, πίν. 331 β. 41 Βερολίνο, Κρατικά Μουσεία, Αρχαιολογική Συλλογή, αρ. ευρ. P 119. Winter, ό.π., τόµ. VII 1, , αρ LIMC IV (1988), I, , λ. Herakles (O. Palagia): κεφ. 4. Reclines as a symposiast. Στα περισσότερα παραδείγµατα κάθεται σε απλωµένη λεοντή, ενώ ένα άκρο της είναι στον δεξιό µηρό. 43 C. Weiss, Griechische Flußgottheiten in vorhellenistischen Zeit: Ikonographie und Bedeutung (1984) LIMC VI (1992), λ. Neilos, αρ. 1-6, 15-18, κλπ. (M.-O. Jentel): από το 75 µ.χ. και εξής ανευρίσκεται στη Ρώµη ο ανακεκλιµένος σε Σφίγγα (ή άλλα όντα) γνωστός τύπος του αιγυπτίου ποτάµιου θεού. S. Klementa, Gelagerte Flußgötter des Späthellenismus und der römischen Kaiserzeit (1993). 30

11 ανάµεσα και σε άλλες πιθανές προτάσεις- φιάλη ή άλλο ανοικτό αγγείο (κάνθαρος;), και πάντως κάτι που κρατά στην παλάµη. Ένα µικρότερο αγαλ- µάτιο µε διαφοροποιηµένη τη στάση, εύρηµα των ιταλικών ανασκαφών που εκτίθεται στο µουσείο 44, ταυτίζεται ως σάτυρος, όπως υποδεικνύει ο ασκός στον οποίο ακουµπά την κεφαλή του. Πρόκειται µάλιστα για διάκοσµο κρήνης ενώ είναι άδηλο εάν είχε ιδρυθεί σε δηµόσιο ή ιδιωτικό χώρο, µια και η προέλευσή του µαρτυρείται από το τοπικό εµπόριο. Και οι πατρικές λεγόµενες µορφές, είτε απεικονίζουν τον Ασκληπιό, τον ία ή τον Ποσειδώνα, έχουν κάποιους κοινούς τρόπους απόδοσης επί µέρους στοιχείων. Η λατρεία του Ασκληπιού πρέπει να ήταν εξαιρετικά δηµοφιλής στη Ρόδο, και αντίστοιχα- οι αγαλµατικοί τύποι που έχουν έλθει στο φως παρουσιάζουν ιδιαίτερη ποικιλία. Θεωρείται µάλιστα πιθανότερο ότι η λατρεία του ιαµατικού θεού ήλθε απ ευθείας από την Επίδαυρο και όχι µέσω της Κω έχει επίσης υποστηριχθεί στην έρευνα ότι ο αγαλµατικός τύπος του Ασκληπιού στη Ρόδο διαφοροποιείται από αυτόν του διάσηµου στην αρχαιότητα ιερού στην Κω 45. Ο µεγάλος αριθµός αγαλµάτων (σε µικρά κυρίως µεγέθη) Ασκληπιού 46 (εικ. 8) και κάποια τυπολογική ο- µοιοµορφία κάνουν εύλογη την υπόθεση για στενή σχέση του ροδιακού ιερού µε το ιερό του θεού στην Επίδαυρο όπως και µε το αντίστοιχο του Περγάµου 47. Είναι παρακινδυνευµένο πάντως να υποτεθεί µε βεβαιότητα ο τύπος του λατρευτικού αγάλµατος µε µόνη την τεκµηρίωση των µικρότερων του φυσικού αγαλµατίων, τα οποία προέρχονται κυρίως από οικίες Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Ιτ A. Maiuri, ClRh II 2 (1932), 53, αρ. 23, πίν. 27 G.S. Merker, The Hellenistic Sculpture of Rhodes (1973), 14, 29 αρ. 55, εικ Γ. Κωνσταντινόπουλος, Αρχαία Ρόδος (1986), 131, εικ. 125 (ορθή απεικόνιση ως ανακεκλιµµένος). 45 Αυτή την υπόθεση υποστηρίζει η R. Kabus-Preisshofen, Die hellenistische Plastik der Insel Kos (1989), Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι (2011), , αρ , πίν : έχουν βρεθεί κυρίως σε περιοχές οικιών, στο Βόρειο τµήµα της πόλης, ενώ για το τελευταίο είναι άγνωστες οι συντεταγµένες εύρεσης. 47 Βλ. πρόσφατα την σύνθεση του J.W. Riethmüller, Asklepios. Kult und Heiligtümer 2 (2005), , αρ. 184 πρβλ. µορφή, η οποία ταυτίζεται ως Ποσειδώνας, Winter, ό.π., τόµ. VII 2, , αρ. 149, πίν Πρβλ. την υπόθεση της R. Kabus-Preisshofen, ό.π. σηµ. 45, 47. Πρβλ. και για το Πέργαµο, Riethmüller, ό.π. 31

12 Και ας σταθούµε σε ένα, άγνωστο έως τώρα, θέµα από τη Ρόδο. Η α- πόδοση της Οµφάλης (εικ. 9), που µόνο η κεφαλή του αγαλµατίου βρέθηκε στο µεγάλο οικόπεδο του Συνεταιρισµού Καταστηµαταρχών, στα 100 µαγαζιά, στη δεκαετία του , βρίσκει θεµατικές και στυλιστικές αναλογίες µε την κεφαλή του Ηρακλή από το σύνταγµα της απελευθέρωσης του Προµηθέα από το Πέργαµο 50. Ο τρόπος µε τον οποίο φορούν και οι δύο µορφές τη λεοντή, ώστε να καλύπτεται η κεφαλή, µαρτυρεί εκτός από το θέµα και κοινούς τρόπους έκφρασης. Το παράδειγµα της Ρόδου βρέθηκε σε περιοχή οικιών και εργαστηρίων, του Περγάµου στον αποθέτη της βόρειας στοάς του ιερού της Αθηνάς. 2) Η τέχνη στον ιδιωτικό χώρο: Ρόδος και Αλεξάνδρεια. Με την επιστροφή της τέχνης στον ιδιωτικό χώρο, κατά τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια (148/ π.χ.), η Ρόδος, ως κέντρο παραγωγής, συ- µπορεύεται µε την αλεξανδρινή παραγωγή 51 αλλά και αυτή των καρικών πόλεων, οι οποίες συχνά βρίσκονταν υπό ροδιακή κυριαρχία. Προς διερεύνηση πλανάται η απορία κατά πόσον το µάρµαρο των ροδιακών γλυπτών είναι πράγµατι νησιωτικό [σε ορισµένες περιπτώσεις και παριανό], ή µήπως έρχεται από τη ροδιακή περαία 52. Αρκούµαι σε δύο παραδείγµατα έργων τέχνης από τον ιδιωτικό χώρο και µε θέµα την Αφροδίτη σε προσφιλή κατά τα ελληνιστικά χρόνια εικονογραφία, και τα δύο µοναδικά ως προς την ποιότητα της εργασίας- στο ροδιακό περιβάλλον. Και στις δύο περιπτώσεις το µάρµαρο είναι λευκό, 49 Προβλέπεται να περιληφθεί στο Μαχαίρα ΙΙ (ετοιµάζεται). Από αυτά τα δύο µεγάλα οικόπεδα έχουν έλθει στο φως αγαλµάτια -όλα σε µικρά µεγέθη- που απεικονίζουν ποικίλες µυθικές µορφές δυστυχώς η αποσπασµατικότητά τους δεν µας επιτρέπει να υποθέσουµε µυθολογικά τυχόν συµπλέγµατα ή διηγηµατικές συνθέσεις. 50 Βερολίνο, Κρατικά Μουσεία, Αρχαιολογική Συλλογή, αρ. ευρ. P 168. Winter, ό.π., τόµ. VII 1, 175, αρ. 168 Bol III, ό.π. σηµ. 39, , εικ. 310 κυρίως a- b, e (C. Vorster). Προτείνει χρονολόγηση στον 1 ο αι. π.χ. (80/70 π.χ.). 51 Αναλογίες έχουν από τα τέλη του 3ου αι. π.χ., για αντίστοιχους λόγους, όπως π.χ. η έλλειψη µαρµάρου: B. Andreae, Skulptur des Hellenismus (2001), 36 κ.ε., κυρίως σ Μόνο χηµική ανάλυση του υλικού θα µπορούσε να µάς δώσει πειστικές απαντήσεις. 32

13 πολύ καλής ποιότητος, και φέρει επιµελή λείανση στην επιδερµίδα. Και οι δύο τύποι προέρχονται από την εικονογραφία της θεότητος σε σχέση µε τον ευρύτερο κύκλο του λουτρού. Η Αφροδίτη που αφαιρεί το σανδάλι της (εικ. 10), ένα εξαιρετικά επιµεληµένο γλυπτό, θα κοσµούσε οικία, δυστυχώς βρέθηκε σε µπάζα χωρίς ακριβείς συντεταγµένες εύρεσης 53. Αντίστοιχα αγαλµάτια είναι γνωστά από τη ήλο 54 και την Αλεξάνδρεια 55. Ανάλογη λείανση φέρει και το πασίγνωστο αγαλµάτιο της Αφροδίτης οκλάζουσας, το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο της Ρόδου 56 (εικ. 11). Στην Αλεξάνδρεια απαντά αρκετά συχνά και µε παραλλαγές εγγύτατες προς το ροδιακό παράδειγµα 57, ενώ στη ήλο είναι πιο σπάνια τα παραδείγµατα µε αυτό το θέ- µα 58. ιαπιστώνεται περιορισµένη διασπορά αυτού του αγαλµατικού τύπου στη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων 59 έχει θεωρηθεί µη ροδιακή δη- µιουργία, αλλά έργο αλεξανδρινού περιβάλλοντος χωρίς, όµως, επαρκείς ενδείξεις. Ως εκ τούτου η µετάπλαση της αρχικής δηµιουργίας από τη Βιθυνία προσγράφεται στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ µένει ανοικτό το θέµα της πατρότητος. Ο περιορισµένος χώρος [και χρόνος, στην προφορική µορφή αυτής της συµβολής] µάς επέτρεψε µιαν απαρίθµηση και επιφανειακό συνταίριασµα συγγενών εικονογραφικά, κυρίως, αγαλµάτων και αγαλµατίων. Από 53 Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ 70. Β. Μαχαίρα, Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι (2011), 98-99, αρ J. Marcadé, Au Musée de Délos (1969), (σηµειώνεται ότι ο προτι- µώµενος τύπος γυµνής Αφροδίτης στη ήλο είναι αυτός της σανδαλίζουσας α- κριβώς το αντίθετο παρατηρείται στη Ρόδο). 55 A. Adriani, Repertorio d'arte dell'egitto greco-romano Ser. A (1961), 26-27, αρ , πίν Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Ιτ Βλ. πρόχειρα G. Jacopi, ClRh I (1928), 22-25, εικ. 5-6 LIMC II (1984), λ. Aphrodite, αρ (A. Delivorias) Β. Μαχαίρα, «Παρατηρήσεις σχετικά µε τη θεµατική παραγωγή της 'Σχολής' της Ρόδου», στο Regional Schools in Hellenistic Sculpture (1998), A. Adriani, Repertorio d'arte dell'egitto greco-romano Ser. A (1961), 27-28, αρ , πίν Θεωρεί τον τύπο της οκλάζουσας αναδυοµένης Αφροδίτης δηµιουργία της Αλεξανδρινής σχολής κατά το δεύτερο ήµισυ του 2 ου αι. π.χ. 58 Marcadé, ό.π., 232, µε την παρατήρηση ότι οι κατεξοχήν απαντώµενοι τύποι γυµνής Αφροδίτης είναι κυρίως αυτοί της ισταµένης, και Βλ. πρόχειρα LIMC II (1984), λ. Aphrodite, αρ (A. Delivorrias) 33

14 αυτά τα λίγα επιλεγµένα παραδείγµατα, γίνεται νοµίζω- φανερό ότι οι οµοιότητες των έργων πλαστικής στους διαφορετικούς τόπους παραγωγής κατά την ίδια χρονική περίοδο υποδεικνύουν κοινούς τρόπους έκφρασης. Η επιλογή των θεµάτων οδηγεί, ενδεχοµένως, και σε επί µέρους οµαδοποιήσεις. Αυτό εξαρτάται όχι µόνο από τις προτιµήσεις των τεχνιτών και το θεµατολόγιο των εργαστηρίων αλλά και από τον συρµό στις κατά τόπους κοινωνίες. Για τον λόγο αυτό προέχει κυρίως η µελέτη του υλικού κατά τόπους αποδίδοντας ιδιαίτερη σηµασία στον έλεγχο των προελεύσεων. Έ- τσι, κοντά στη Ρόδο και τα γλυπτά που συνδέονται κατ'εξοχήν µε την ιδιωτική σφαίρα µνηµονεύουµε την Κω 60, καθώς και πόλεις της µικρασιατικής ακτής, την Πριήνη και τη Μαγνησία του Μαιάνδρου 61, καθώς επίσης τη Στρατονίκεια 62. Για την τελευταία έχει εκδοθεί κατάλογος γλυπτών, ενώ για τις δύο πρώτες τα γλυπτά είναι γνωστά κυρίως από τις ανασκαφικές δηµοσιεύσεις και τους καταλόγους των Μουσείων της Κωνσταντινούπολης και του Βερολίνου, όπως συµβαίνει και µε τα γλυπτά του Περγάµου. Έχει παρατηρήσει ήδη η Merker στην πρώτη συστηµατική, µονογραφική σύνθεση για τη ροδιακή πλαστική ότι οµοιότητες εντοπίζονται κυρίως µεταξύ των γλυπτών από τη Ρόδο, την ήλο, την Αλεξάνδρεια και το Πέργαµο, ενώ τα σαµιακά παραδείγµατα διαφοροποιούνται περισσότερο 63. Στόχος µας ήταν κυρίως να πλησιάσουµε τη ροδιακή γλυπτική παραγωγή σε αυτή των δύο σηµαντικών βασιλείων και κατά πρώτον να υπαινιχθούµε την παράλληλη δηµιουργία, κατά τα ώριµα ελληνιστικά χρόνια, στο Πέργαµο και τη Ρόδο. Θα συµπληρώναµε ότι και η ελληνιστική γλυπτική της Κω καθώς και της Θήρας, παρότι η δεύτερη είναι λιγότερο γνωστή στην έρευνα, υποδεικνύουν επίσης κάποιες αναλογίες µε την αντίστοιχη ροδιακή. 60 L. Laurenzi, «Sculture inedite del Museo di Coo», ASAtene 33-34, N.S , , R. Kabus-Preisshofen, Die hellenistische Plastik der Insel Kos (1989). 61 Βλ. ανασκαφικές εκθέσεις: Th. Wiegand, Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen in den Jahren (1904) C. Humann, Magnesia am Maeander (1904). 62 R.Özgan, Die Skulpturen von Stratonikeia (1999). 63 Merker, ό.π. σηµ. 38,

15 Όλο και περισσότερες φωνές στην έρευνα συγκλίνουν προς την υπόθεση ότι, για πρώτη φορά στα ελληνιστικά χρόνια, παρατηρείται ένα «διεθνοποιηµένο» στυλ το οποίο είχε καταφανώς την αρχή του σε µεγάλους, ονοµαστούς καλλιτέχνες, παραλλάχθηκε ωστόσο και εξελίχθηκε σε όλα τα µήκη και πλάτη του ελληνιστικού κόσµου άλλοτε σε τοπικά εργαστήρια, άλλοτε µε τις µετακινήσεις καλλιτεχνών προς ανθηρότερα οικονοµικά, η/και πνευµατικά, κέντρα. Επιχειρήσαµε ακροθιγώς µόνο να αναφερθούµε µέσα από λίγα επιλεγµένα παραδείγµατα σε κάποιες αναλογίες και οµοιότητες που διαπιστώνονται στην πλαστική των ελληνιστικών χρόνων. Απαιτείται ωστόσο µεγαλύτερη, στοχευµένη, εµβάθυνση προς αυτή την κατεύθυνση µε προαπαιτούµενη την µελέτη του ίδιου του υλικού στις διαφορετικές θέσεις υπό µορφήν είτε επιστηµονικών καταλόγων ή µονογραφικών συνθέσεων. Παρά την µεγάλη πλαστική παραγωγή, δεν µπορεί να θεωρηθεί Σχολή η Ρόδος, πολύ λιγότερο η ήλος ούτε, όµως, µπορούν τα δύο αυτά κέντρα να ενταχθούν σε κοινή κατηγορία. Η τυπολογία καθώς και οι τεχνοτροπικές λεπτοµέρειες, αλλά και οι συγκρίσεις ανάµεσα στην κατά τόπους παραγωγή κατά τους ελληνιστικούς χρόνους είναι ένα µεγάλο θέµα και χρήζει ενδελεχούς διαπραγµάτευσης. Παρά ταύτα, οι τοπικές ιδιαιτερότητες στις πόλεις της µικρασιατικής ακτής και οι αναλογίες οδηγούν στην υπόθεση για ένα είδος κοινής γλώσσας στα τοπικά εργαστήρια, χωρίς να θεωρείται δεδοµένο ότι αυτά αντλούν αποκλειστικά από τα κέντρα που δεσπόζουν στην περιοχή, όπως π.χ. το Πέργαµο. Η παρούσα συµβολή µας είχε στόχο να καταγράψει τη θέση της Ρόδου αλλά και -ακροθιγώς- ως ποιό βαθµό επηρεάζει ή επηρεάζεται. Οι σχέσεις, που διαπιστώνονται µε την αλεξανδρινή πλαστική, κυρίως σε ό,τι αφορά τα Kabinettenstücke, και κατά τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια, υποδεικνύουν δηµιουργικότητα ακόµα και µετά το 166 π.χ., οπότε η ήλος γίνεται ελεύθερο λιµάνι στο Αιγαίο, στερώντας τη Ρόδο από µεγάλο µέρος των πόρων της. Συντασσόµαστε ανεπιφύλακτα µε την κατακλείδα του Smith ότι η κληρονοµιά της ελληνιστικής παράδοσης, η οποία περιλαµβάνει ένα θεµατολόγιο ποικίλων, ευπροσάρµοστων, ρεαλιστικών εικό- 35

16 νων, επιζεί επί µακρότερον στις µικρασιατικές πόλεις [σε σχέση µε τον ελλαδικό χώρο], όπου γεννήθηκε και άνθησε 64. Η ελληνιστική παράδοση και στη Ρόδο ανιχνεύεται έως τις αρχές του 1 ου µεταχριστιανικού αιώνα 65. Πρωταρχικής σηµασίας θα ήταν να τεκµηριωθεί αυτή η υπόθεση και µε εξωτερικά δηλ. ασφαλή ανασκαφικά ή/και επιγραφικά- στοιχεία. 1) Υποθετική απόδοση του Κολοσσού µε βάση το άγαλµα του Απόλλωνα στην Civitavecchia. Από τον P. Moreno, ό.π. σηµ. 18, πίν. 85d. 2) Άγαλµα Αθηνάς από τη Λίνδο. Κωνσταντινούπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ Φωτογραφία του Γερµανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Κωνσταντινούπολης. 64 R.R.R. Smith, Hellenistic Sculpture (1991), 273: «The legacy of Hellenistic sculpture was a repertoire of highly varied, adaptable, and seductively real images. Ultimately, it survived longest in its place of origin, the Greek cities of Asia Minor». 65 Η άποψη αυτή έχει διατυπωθεί ήδη από τον G. Lippold, Griechische Plastik (1950),

17 3) Αγαλµάτιο Αρτέµιδος. Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ ) Αγαλµάτιο Ερµαφρόδιτου από τη Ρόδο (;).Princeton, University Art Museum, αρ. ευρ Φωτογραφία του Μουσείου. 5) Ίσις, Σάραπις και Άπις. Αναθηµατικό ανάγλυφο από τη Ρόδο. Βρετανικό Μουσείο, αρ. ευρ Φωτογραφία του Μουσείου. 37

18 6) Αγαλµάτιο Άττιoς. Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ ) Άγαλµα ανακεκλιµµένης ανδρικής µορφής. Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ

19 8) Άγαλµα Ασκληπιού. Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ ) Κεφαλή Οµφάλης. Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ ) Αγαλµάτιο Αφροδίτης «αποσανδαλιουµένης». Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Γ

20 11) Αγαλµάτιο Αφροδίτης οκλάζουσας. Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. Ιτ Φωτογραφία του Μουσείου. Οι φωτογραφίες 3, 6-10, προέρχονται από τα φωτογραφικά αρχεία της ΚΒ ΕΠΚΑ και του Κέντρου Ερεύνης της Αρχαιότητος της Ακαδηµίας Αθηνών (3, 7-10: φ. Η. Ηλιάδης 6: φωτ. Γ. Κασιώτης). 40

AKPOΛIΘOΣ MYKHNAΪKOΣ «KOYPOΣ» AΠO TH ΓPOTTA THΣ NAΞOY 1

AKPOΛIΘOΣ MYKHNAΪKOΣ «KOYPOΣ» AΠO TH ΓPOTTA THΣ NAΞOY 1 11_B AXO OY O_TE IKO_KA E_2 18-01-10 10:46 ÂÏ 103 AKPOΛIΘOΣ MYKHNAΪKOΣ «KOYPOΣ» AΠO TH ΓPOTTA THΣ NAΞOY 1 E ρηµα της δε τερης ανασκαφικής περι δου (1950) στον µυκηναϊκ οικισµ της Γρ ττας, το µικρ λίθινο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ*

Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ* Α. Πολίτης. 'Υποσημειώσεις καί παραπομπές 183 πέμπουμε γενικώς και αόριστα στην εργασία απ' όπου αντλούμε, κι όχι στο σημείο που βρίσκεται η πληροφορία: τερτίπια μικροτεμπελιάς που συνήθως φανερώνουν περισσότερα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Η εφηµερίδα των νέων µας ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Η εφημερίδα των νέων μας -Τεύχος 3, εκέµβριος 2008 URL: www.unesco.gr - E-mail: info@unesco.gr - - ΓΙΝΕΤΕ ΚΙ ΕΣΕΙΣ ΜΕΛΟΣ!!! UNESCO

Διαβάστε περισσότερα

Γνωρίζω τις βυζαντινές εικόνες

Γνωρίζω τις βυζαντινές εικόνες ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Γνωρίζω τις βυζαντινές εικόνες Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ο Υ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ Ε Κ Π Α Ι Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Ε Κ Π Α Ι Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Γνωρίζω

Διαβάστε περισσότερα

Greek Margins: Mysteries of Samothrace Ελληνική Περιφέρεια: Τα μυστήρια της Σαμοθράκης

Greek Margins: Mysteries of Samothrace Ελληνική Περιφέρεια: Τα μυστήρια της Σαμοθράκης Greek Margins: Mysteries of Samothrace Ελληνική Περιφέρεια: Τα μυστήρια της Σαμοθράκης Walter Burkert Ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας Παν/μίον Ζυρίχης Απόδοση στα ελληνικά: Αφροδίτη Α. Αβαγιανον*

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ Α.Ε. ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

ΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ Α.Ε. ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ Α.Ε. ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΙΑΝΟΜΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2006 ΣΥΝΟΨΗ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ Η διατύπωση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΣΚΕΛΕΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Α ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

ΤΑ ΣΚΕΛΕΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Α ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 2012 ΤΑ ΣΚΕΛΕΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Α ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΙΛΙΤΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ανακαλύπτοντας το παρελθόν

Ανακαλύπτοντας το παρελθόν ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ανακαλύπτοντας το παρελθόν Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ο Υ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ Ε Κ Π Α Ι Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Ε Κ Π Α Ι Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Ανακαλύπτοντας

Διαβάστε περισσότερα

Αρθρογραφία/Μελέτες #1 Αθήναι, Απρίλιος 2788 Από πρώτης καταγεγραμμένης Ολυμπιάδος, «2012» Τάσος Πετούρης. «Μαρούσι» * Το Αρχαίο Άθμονον*

Αρθρογραφία/Μελέτες #1 Αθήναι, Απρίλιος 2788 Από πρώτης καταγεγραμμένης Ολυμπιάδος, «2012» Τάσος Πετούρης. «Μαρούσι» * Το Αρχαίο Άθμονον* Αρθρογραφία/Μελέτες #1 Αθήναι, Απρίλιος 2788 Από πρώτης καταγεγραμμένης Ολυμπιάδος, «2012» Τάσος Πετούρης «Μαρούσι» * Το Αρχαίο Άθμονον* Εικόνα εξωφύλλου: Επιτύμβια Στήλη των αδελφών Ζωσιμένους και Σωκράτους,

Διαβάστε περισσότερα

Οι τάφοι. Φιλολογικές µαρτυρίες

Οι τάφοι. Φιλολογικές µαρτυρίες Οι τάφοι Στη ωδώνη δεν έχουν εντοπιστεί ούτε ανασκαφεί οργανωµένα νεκροταφεία. Τάφοι µεµονωµένοι έχουν έρθει τυχαία στο φως σε µεγάλη απόσταση από το Ιερό, στα βορειοδυτικά, κοντά στο χωριό ραµεσιοί, και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.)

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.) Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΛΗΨΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Επιστημονική Υπεύθυνη: Καθηγήτρια Ε. Ρετσίλα Συντονίστρια Έργου: Κ.Χ. Παπατζανή Ερευνητική Ομάδα: Κ. Αρβανίτης Γλ. Βλαχογιάννη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΝΗΣΑΚΙ ΤΟΥ ΑΓ. ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ ΠΡΕΣΠΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΝΗΣΑΚΙ ΤΟΥ ΑΓ. ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ ΠΡΕΣΠΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΝΗΣΑΚΙ ΤΟΥ ΑΓ. ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ ΠΡΕΣΠΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ Οι ανασκαφικές έρευνες στο ΝΔ άκρο της νησίδας (Σχ.1) του Αγίου Αχίλλειου στη Μικρή Πρέσπα έρχονται να συμπληρώσουν

Διαβάστε περισσότερα

Ισότητα των αµοιβών µεταξύ γυναικών και ανδρών στις συλλογικές διαπραγµατεύσεις

Ισότητα των αµοιβών µεταξύ γυναικών και ανδρών στις συλλογικές διαπραγµατεύσεις Ισότητα των αµοιβών µεταξύ γυναικών και ανδρών στις συλλογικές διαπραγµατεύσεις Ματίνα Γιαννακούρου ικηγόρος, ρ. Εργατικού ικαίου (Παν/µιο Paris X-Nanterre), & Ευαγγελία Σουµέλη Επιστ. Συνεργάτις ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-Α

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΜΥΚΗΝΕΣ

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΜΥΚΗΝΕΣ Κοσµάς Τουλούµης ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΜΥΚΗΝΕΣ Σε όλη τη διάρκεια του 19 ου αιώνα και, κυρίως, µετά τις ανακαλύψεις και τις ερµηνείες του Ερρίκου Σλήµαν το 1876, οι Μυκήνες γνώρισαν ηµέρες µεγαλείου και δόξας.

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΡΓΟΥ «Συντήρηση, αποκατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ NATIONAL CENTRE FOR SOCIAL RESEARCH ΈΡΕΥΝΑ- ΜΕΛΕΤΗ. Κείμενα Εργασίας 2008/16 Working Papers 2008/16

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ NATIONAL CENTRE FOR SOCIAL RESEARCH ΈΡΕΥΝΑ- ΜΕΛΕΤΗ. Κείμενα Εργασίας 2008/16 Working Papers 2008/16 ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ NATIONAL CENTRE FOR SOCIAL RESEARCH ΈΡΕΥΝΑ- ΜΕΛΕΤΗ ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ : ΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ ΜΗ-ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ (ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Παρατηρήσεις σε δύο επιγραφές από «τα περίχωρα των Αβδήρων»

Παρατηρήσεις σε δύο επιγραφές από «τα περίχωρα των Αβδήρων» Παρατηρήσεις σε δύο επιγραφές από «τα περίχωρα των Αβδήρων» Σέ μελέτη, πού έφερε τον τίτλο "Inscriptions latines de Macédoine" και δημοσιεύθηκε στο Bulletin de Correspondance Hellénique (BCH) του 1884,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ - ΥΛΗ Γ ΕΞΑΜΗΝΟΥ

ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ - ΥΛΗ Γ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ - ΥΛΗ Γ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο όρος «διακοσμητικές εφαρμογές» αφορά μια τεράστια ποικιλία αντικειμένων που μας περιβάλλουν και που είναι δύσκολο να τα απαριθμήσουμε ένα-ένα με τις

Διαβάστε περισσότερα

Tα μυστικά τω MEΓAΛA NAYAΓIA MEΓAΛA NAYAΓIA KYPIAKH 9 IANOYAPIOY 2000

Tα μυστικά τω MEΓAΛA NAYAΓIA MEΓAΛA NAYAΓIA KYPIAKH 9 IANOYAPIOY 2000 MEΓAΛA NAYAΓIA KYPIAKH 9 IANOYAPIOY 2000 Tα μυστικά τω MEΓAΛA NAYAΓIA Tα μυστικά των αρχαίων ναυαγίων Στο ακρωτήριο των Iρίων. Nαυάγιο της ύστερης εποχής του χαλκού με ευρήματα κεραμικά αλλά και τρεις

Διαβάστε περισσότερα

Σχετικά έγγραφα: Βλέπε Παράρτημα Ι. Πίνακας Περιεχομένων Σελίδα

Σχετικά έγγραφα: Βλέπε Παράρτημα Ι. Πίνακας Περιεχομένων Σελίδα Προς τον Πρύτανη του ΕΜΠ καθ. κ. K. Μουτζούρη Κοινοποίηση: Αντιπρυτάνεις καθ. κ. Γερ. Σπαθή και καθ. κ. Ι. Πολύζο Όλα τα μέλη της Συγκλήτου Όλα τα μέλη ΔΕΠ της ΣΗΜΜΥ Φοιτητές της ΣΗΜΜΥ Τρίτη, 24 Οκτωβρίου

Διαβάστε περισσότερα

Μια Ευρωπαϊκή Ένωση ικανή να ανταποκριθεί στην παγκόσµια εποχή

Μια Ευρωπαϊκή Ένωση ικανή να ανταποκριθεί στην παγκόσµια εποχή Κείµενο Πολιτικής PP 13 / Απρίλιος 2010 Μια Ευρωπαϊκή Ένωση ικανή να ανταποκριθεί στην παγκόσµια εποχή Μπορούµε να αντιµετωπίσουµε την πρόκληση; Λουκάς Τσούκαλης, Olaf Cramme και Roger Liddle Μάιος 2010

Διαβάστε περισσότερα

ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ. ένδειξη σχετική µε τον καλλιτέχνη και την προέλευσή τους 1. Το ξεχωριστ ενδιαφέρον στην εικ να της Σιάτιστας εντοπίζεται, κυρίως,

ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ. ένδειξη σχετική µε τον καλλιτέχνη και την προέλευσή τους 1. Το ξεχωριστ ενδιαφέρον στην εικ να της Σιάτιστας εντοπίζεται, κυρίως, ΣΥΝΘΕΤΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΜΕ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Στο Εκκλησιαστικ Μουσείο της Σιάτιστας φυλάσσεται φορητή εικ να της αγίας Παρασκευής, η οποία συντίθεται

Διαβάστε περισσότερα

ΔΥΟ ΝΕΟ - ΑΤΤΙΚΑ ΗΜΙΕΡΓΑ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ*

ΔΥΟ ΝΕΟ - ΑΤΤΙΚΑ ΗΜΙΕΡΓΑ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ* ΟΛΓΑ ΠΑΛΑΓΓΙΑ ΔΥΟ ΝΕΟ - ΑΤΤΙΚΑ ΗΜΙΕΡΓΑ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ* Ι. ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΚΑΙ ΣΑΤΥΡΟΣ, EM 245 Ti ό,τι έχει σμίξει με το Διόνυσο κι ως μέσα το μυστικόν εγεύτη Θάνατο βαθιά του, πριχού το θάνατο τον άλλον αντικρύσει,

Διαβάστε περισσότερα

Σκελετολογία: Μια συζήτηση με τον Μανώλη Μπαμπούση

Σκελετολογία: Μια συζήτηση με τον Μανώλη Μπαμπούση Σκελετολογία: Μια συζήτηση με τον Μανώλη Μπαμπούση Χριστόφορος Μαρίνος: Η δουλειά σου έχει έναν έντονα καταγγελτικό χαρακτήρα. Αυτό γίνεται φανερό τόσο από τα φωτογραφικά έργα που περιλαμβάνονται στην

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Προτάσεις της CRPM µε την ευκαιρία της δεύτερης έκθεσης για την οικονοµική και κοινωνική συνοχή : «10 θέµατα για τη συζήτηση» Κείµενο που εγκρίθηκε από το Πολιτικό Γραφείο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΥΠΑΤΟΥ ΑΡΜΟΣΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1951 και το Πρωτόκολλο

Διαβάστε περισσότερα

2. Η διδασκαλία της Γεωµετρίας στο ελληνικό δηµοτικό σχολείο

2. Η διδασκαλία της Γεωµετρίας στο ελληνικό δηµοτικό σχολείο Εισαγωγή Η εργασία αυτή έχει στόχο να παρουσιάσει µια εναλλακτική πρόταση για τη διδασκαλία της Γεωµετρίας στις πρώτες τάξεις του δηµοτικού σχολείου, αντλώντας περιεχόµενα από τη λαϊκή παράδοση και λαµβάνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Αρχαιολογικού Πάρκου Πάφου Ελληνικά

Κείμενο Αρχαιολογικού Πάρκου Πάφου Ελληνικά 1 Κείμενο Αρχαιολογικού Πάρκου Πάφου Ελληνικά 2 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΠΑΦΟΥ Γραπτή ξενάγηση για audio guide Περιεχόμενα -Εισαγωγή -Οικία του Διόνυσου -Οικία του Θησέα -Οικία του Ορφέα -Οικία του Αιώνα 3 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα