Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ: ΜΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ ΑΞΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ: ΜΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ ΑΞΙΑΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ: ΜΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ ΑΞΙΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΕΡΕΤΗΣ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΤΣΑΛΙΚΗ, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Α.Π.Θ (Επιβλέπουσα) ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΥΡΟΥΔΕΑΣ, Καθηγητής, ΠΑ.ΜΑΚ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΔΕΣΛΗ, Επίκουρη Καθηγήτρια, Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

2 Πίνακας Περιεχομένων ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 2 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ... 4 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... 4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΚΕΦΆΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΆΛΑΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ: ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΙΜΩΝ - ΑΞΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η Ε.Θ.Α. ΣΤΟΥΣ ΚΛΑΣΙΚΟΎΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΌΓΟΥΣ Η Ε.Θ.Α. ΤΟΥ MARX Εμπόρευμα, Αξία Χρήσης και Ανταλλακτική Αξία Συγκεκριμένη και Αφηρημένη Εργασία Κοινωνικά Αναγκαίος Χρόνος Εργασίας Η Λειτουργία του Νόμου της Αξίας ΘΕΩΡΊΑ ΧΡΉΜΑΤΟΣ ΥΠΕΡΑΞΊΑ ΚΑΙ ΚΈΡΔΟΣ ΤΟ ΠΡΌΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΎ ΠΕΡΊΛΗΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΉ ΘΕΩΡΊΑ ΚΑΙ ΤΈΛΕΙΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΌΣ Η ΜΕΤΑΚΕΫΝΣΙΑΝΉ ΘΕΩΡΊΑ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΎ Η ΚΛΑΣΙΚΉ ΚΑΙ ΟΙ ΕΤΕΡΌΔΟΞΕΣ ΘΕΩΡΊΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΎ Η ΣΧΟΛΉ ΤΟΥ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΎ ΚΕΦΑΛΑΊΟΥ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΉ ΤΗΣ Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΌΣ ΣΤΟΝ ΜARX Ενδοκλαδικός Ανταγωνισμός Διακλαδικός Ανταγωνισμός Το Ρυθμιστικό Κεφάλαιο Κυρίαρχη Τεχνική ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΤΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΌ ΠΛΕΟΝΈΚΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ Παραδοσιακή Θεωρία Διεθνούς Εμπορίου ΑΝΤΙΔΡΆΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΉΣ ΘΕΩΡΊΑΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΎΣ ΕΜΠΟΡΊΟΥ Το Νέο-Ρικαρδιανό/Σραφφιανό Υπόδειγμα Τα Υποδείγματα των Νέων Θεωριών του Διεθνούς Εμπορίου Τα Νέο-Μαρξιστικά Υποδείγματα του Διεθνούς Εμπορίου ΤΟ ΑΠΌΛΥΤΟ ΠΛΕΟΝΈΚΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ Κεϋνσιανή Προσέγγιση του Δ.Ε Μετά-Κεϋνσιανή Προσέγγιση του Δ.Ε Μαρξιστική Προσέγγιση του Δ.Ε. Ένα Εναλλακτικό Επιχείρημα

3 4.5 ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ - ΕΠΊΛΟΓΟΣ ΚΕΦΆΛΑΙΟ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΩΝ ΑΞΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΜΕΤΑΒΙΒΆΣΕΙΣ ΑΞΊΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ Θεωρίες της Εξάρτησης Η Θεωρία της Άνισης Ανταλλαγής Κάποια Κριτικά Συμπεράσματα ΜΕΤΑΒΙΒΆΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΏΝ ΑΞΙΏΝ ΣΤΟΝ MARX Μεταβιβάσεις Αξίας Ενδοκλαδικά Μεταβιβάσεις Αξίας Διακλαδικά ΔΙΕΘΝΕΊΣ ΜΕΤΑΒΙΒΆΣΕΙΣ ΑΞΊΑΣ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΚΕΦΆΛΑΙΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΕΡΓΑΣΙΑΚΈΣ ΑΞΊΕΣ: ΠΩΣ ΥΠΟΛΟΓΊΖΟΝΤΑΙ ΔΕΔΟΜΈΝΑ Η ΜΈΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΆΘΕΤΗΣ ΟΛΟΚΛΉΡΩΣΗΣ ΒΉΜΑ-ΒΉΜΑ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΚΕΦΆΛΑΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ: ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ ΠΑΡΟΥΣΊΑΣΗ ΑΝΆ ΚΛΆΔΟ ΜΕΛΈΤΗΣ ΓΕΝΙΚΆ ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ ΚΕΦΆΛΑΙΟ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΆ ΥΠΟΘΈΣΕΙΣ-ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΊΑ-ΒΑΣΙΚΆ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΈΡΩ ΈΡΕΥΝΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα 6.A: Η οικονομική ερμηνεία της αντίστροφης μήτρας Leontief Παράρτημα 6.Β: Πίνακας Ε-Ε στη θεωρητική του μορφή Παράρτημα 7.Α: Συνολικός Αριθμός Απασχολούμενων και Αριθμός Μισθωτών Ανά Κλάδο/Έτος και Χώρα ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 5.1: Τρία ατομικά κεφάλαια με διαφορετικές ΟΣΚ στον ίδιο κλάδο Πίνακας 5.2: Τρεις κλάδοι με τα αντίστοιχα Ρυθμιστικά Κεφάλαια Πίνακας 6.1: Κλαδική διαίρεση σε επίπεδο 48 κλάδων Πίνακας 6.2:Κλαδική διαίρεση σε επίπεδο 40 κλάδων Πίνακας 6.3: Ερμηνεία Βασικών Όρων Πίνακας 7.1:Οι 13 υπό εξέταση κλάδοι Πίνακας 7.2: Εργασιακές αξίες του Κλάδου 1και Διαφορές εργασιακών αξιών από τον αντίστοιχο ΣΜΟ του Κλάδου Πίνακας 7.3:Εργασιακές αξίες του Κλάδου 2 και Διαφορές εργασιακών αξιών από τον αντίστοιχο ΣΜΟ του Κλάδου Πίνακας 7.4: Εργασιακές αξίες του Κλάδου 3 και Διαφορές εργασιακών αξιών από τον αντίστοιχο ΣΜΟ του Κλάδου Πίνακας 7.5: Εργασιακές αξίες του Κλάδου 4και Διαφορές εργασιακών αξιών από τον αντίστοιχο ΣΜΟ του Κλάδου Πίνακας 7.6:Εργασιακές αξίες των Κλάδων Πίνακας 7.7:Διαφορές εργασιακών αξιών από τον αντίστοιχο ΣΜΟ στους Κλάδους Πίνακας 7.8:Οι ΣΜΟ για τα έτη 1995, 2000 και Ευρετήριο Σχημάτων Σχήμα 1: 6.Β1: Πίνακας εισροών - εκροών Σχήμα 2: 6.Β2 Πίνακας Ε-Ε με τους τεχνολογικούς συντελεστές

5 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω κάποιους ανθρώπους οι οποίοι με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο συνέβαλλαν στην ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής. Θα ήθελα να ευχαριστήσω κατ αρχήν τρεις εκλεκτούς συναδέλφους και φίλους από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου, τη Χριστίνα Παρασκευοπούλου, το Γιάννη Βαρδαλαχάκη και τον Εμμανουήλ Τραχανά καθώς η παρουσία τους στο τμήμα και στο κοινό μας γραφείο, μου πρόσφερε βοήθεια και υπομονή. Ακόμη ευχαριστώ τον επιστήθιο φίλο και συνάδελφο στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, Χατζηγιάννη Μανόλη για την πολυετή κοινή διαδρομή και τις αντίστοιχες κοινές εμπειρίες. Ευχαριστώ το φίλο και συνάδελφο, διδάκτορα Πολιτικής Οικονομίας Παϊταρίδη Δημήτρη για τη βοήθεια του σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διατριβής. Επίσης ευχαριστώ τον Γιώργο Μαγγανά για τις συμβουλές του και τη στήριξη που μου παρείχε. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Λευτέρη Τσουλφίδη, Καθηγητή στο Τμήμα Οικονομικών Επιστήμων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ο οποίος με καθοδήγησε και με βοήθησε να ξεκαθαρίσω σύνθετα θεωρητικά και εμπειρικά ζητήματα της διατριβής. Η συμβολή του ήταν καθοριστική. Επίσης ευχαριστώ τον κ. Θεόδωρο Μαριόλη, Αναπληρωτή Καθηγητή στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου του οποίου η βοήθεια και οι παρατηρήσεις με βοήθησαν να επιλύσω πολλά ζητήματα που κατά καιρούς είχαν ανακύψει. Ευχαριστώ ακόμη όσους και όσες διάβασαν διάφορα προσχέδια ή τμήματα της διατριβής και μου πρόσφεραν σημαντικές παρατηρήσεις, σχόλια και διορθώσεις. Ευχαριστώ τα μέλη της τριμελούς επιτροπής την κ. Δεσλή Ευαγγελία, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ και τον κ. Σταύρο Μαυρουδέα, Καθηγητή του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ο οποίος όποτε χρειάστηκε ήταν πρόθυμος να απαντά στις θεωρητικές μου αναζητήσεις με εξαιρετικό βαθμό ανταπόκρισης. 5

6 Από τα βάθη της καρδιάς μου ένα τεράστιο ευχαριστώ στην επιβλέπουσα καθηγήτρια μου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, Τσαλίκη Περσεφόνη, η οποία σε αυτή την πορεία φρόντισε να μένει το τιμόνι σταθερό και να αποφεύγονται οι κακοτοπιές. Της είμαι υπόχρεος για όλα όσα μου έμαθε από τα στενά επιστημονικά ζητήματα της διατριβής μέχρι και ευρύτερα, που άπτονται της ακαδημαϊκής δεοντολογίας. Κάποιοι φίλοι, η Ελένη Π., ο Δημήτρης Ζ., ο Γιάννης Κ. ο Κωνσταντίνος Κ., ο Χρήστος Γ., ο Ζήσης Μ. και ο Θανάσης Π. βοήθησαν με τον τρόπο τους στην ολοκλήρωση αυτής της διατριβής και τους ευχαριστώ. Η σύντροφος μου στη ζωή, Δέσποινα, μου προσέφερε το κουράγιο και την υπομονή της όλη αυτή τη μακρά περίοδο από την αρχή, δείχνοντας μου εμπιστοσύνη και δίνοντας μου έμπνευση. Την ευχαριστώ. Τέλος, ευχαριστώ βαθιά την οικογένεια μου, τους γονείς μου Αντώνη και Κελαϊδή, που για πάνω από μια δεκαετία αγωνίζονται μαζί μου και με στηρίζουν υλικά και ηθικά χωρίς να υπολογίζουν θυσίες και κόπο, και την αδερφή μου Μάρθα. Τη διδακτορική διατριβή την αφιερώνω σε αυτούς. Σερέτης Α. Στέργιος Σεπτέμβριος

7 Περίληψη Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να μελετηθούν θεωρητικά και εμπειρικά οι μεταβιβάσεις των εργασιακών αξιών. Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο να επεκτείνει και να συνεχίσει την αναζήτηση για την λειτουργία του νόμου της αξίας πέρα από το εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Η ανάλυσή βασίζεται στις έννοιες του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας και του ρυθμιστικού κεφαλαίου, η διασύνδεση των οποίων αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο μπορεί να εξηγηθεί η μεταβίβαση εργασιακών αξιών μεταξύ και εντός των βιομηχανιών και κατ 'επέκταση μεταξύ και εντός των οικονομιών. Υποστηρίζεται ότι το διεθνές εμπόριο διέπεται από την αρχή του απόλυτου πλεονεκτήματος, σε ευθεία αντιπαράθεση με την επικρατούσα νεοκλασική θεωρία που υποστηρίζει ως ρυθμιστική αρχή του διεθνούς εμπορίου την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Αποδεικνύεται ότι η έννοια του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου αφηρημένης εργασίας που απαιτείται κατά τη διαδικασία παραγωγής αποτελεί το θεωρητικό εργαλείο που μπορεί να εξηγήσει, εμπειρικά (με τη χρήση Πινάκων Εισροών - Εκροών) και θεωρητικά, τον διεθνή ανταγωνισμό και τη διαμόρφωση των διεθνών εμπορικών όρων και προτύπων μεταξύ των οικονομιών. Υποστηρίζεται ότι οι διαφορές στην παραγωγικότητα της εργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων, μπορούν να καθορίσουν τη δομή του διεθνούς εμπορίου. Η ανάλυση επικεντρώνεται στον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας, προκειμένου να δοθούν απαντήσεις σε τρέχοντα προβλήματα, όπως τα διεθνή ελλείμματα, η διεθνής ανταγωνιστικότητα, κλπ. Λέξεις - Κλειδιά: Εργασιακή Θεωρία της Αξίας, Απόλυτο Πλεονέκτημα, Διεθνές Εμπόριο, Μεταβιβάσεις Εργασιακών Αξιών, Ανταγωνισμός, Ρυθμιστικό Κεφάλαιο, Κυρίαρχη Τεχνική, Κάθετη Ολοκλήρωση, Πίνακες Εισροών-Εκροών. 7

8 1 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Ο δρόμος που οδηγεί στην επιστήμη δεν είναι πλατιά λεωφόρος και πιθανότητες να φτάσουν στις φωτεινές κορυφές της έχουν μόνο εκείνοι που δε φοβούνται να κουραστούν για να σκαρφαλώσουν στ απόκρημνα μονοπάτια της Marx (1867:104) Η βασική ιδέα της παρούσας διατριβής γεννήθηκε αρκετά νωρίς, από την πρώτη περίοδο των ακαδημαϊκών μου χρόνων. Ωστόσο μορφοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο Οικονομικό Τμήμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης όταν σχετικά συγκροτημένα μελέτησα ζητήματα στρατηγικών ανάπτυξης, υπανάπτυξης, οικονομικής ανισότητας και διεθνούς εμπορίου. Βαθμιαία και εξελικτικά, η σκέψη ότι ένας συγκεκριμένος μηχανισμός λειτουργεί σταθερά και αθόρυβα κάτω από τα τυχαία επιφαινόμενα στοιχεία απασχόλησε τις θεωρητικές μου αναζητήσεις, παραμένοντας όμως για μεγάλο διάστημα χωρίς απάντηση. Η συγκροτημένη ενασχόληση μου με τη Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία απέδωσε καρπούς με την έννοια ότι τέθηκε σε κίνηση μια διαδικασία όπου αρκετά νεφελώδη ζητήματα άρχισαν να αποσαφηνίζονται στο βαθμό που η κατανόηση και αφομοίωση τους βάθαινε. Το ερευνητικό ενδιαφέρον πολλαπλασιάστηκε και το βασικό ερευνητικό επίδικο κατέστη επίκαιρο, ένεκα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που η έναρξη και η εξέλιξη της συνέπεσε με τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές μου σπουδές. Επιπλέον υλικό στη διαδρομή αυτή έδωσαν πολλά και διαφορετικά στοιχεία της οικονομικής συγκυρίας, όπως το ζήτημα του κρατικού χρέους και των εμπορικών ελλειμμάτων της Ελλάδας και ο τρόπος με τον οποίο η οικονομική κρίση της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου εκφράστηκε εντός του ελληνικού υποδείγματος ανάπτυξης. Με βάση όλα τα παραπάνω, η παρούσα 8

9 διδακτορική διατριβή αντανακλά έναν ευρύτερο επιστημονικό προβληματισμό που αναζωογονήθηκε σε σχέση με την ερμηνεία φαινομένων που άπτονται της παρούσας οικονομικής κρίσης. Στο ειδικό βάρος που αναλογεί σε αυτή την προσπάθεια, θα γίνει προσπάθεια να διαπιστωθούν και να μελετηθούν ορισμένοι βασικοί νόμοι κίνησης του καπιταλιστικού συστήματος υπό το πρίσμα της μαρξιστικής οικονομικής θεωρίας. Στον πυρήνα της ανάλυσής μας βρίσκεται η λειτουργία του νόμου της αξίας που, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την εκτίμηση των μεταβιβάσεων των εργασιακών αξιών σε εθνική αλλά και διεθνή κλίμακα. Το βασικό ερευνητικό ερώτημα που απασχόλησε την προσπάθεια αυτή είναι κατά πόσο οι ανταλλαγές δημιουργούν αμοιβαία επωφελές οικονομικό αποτέλεσμα για τα συμβαλλόμενα μέρη και κατά πόσο η κυρίαρχη αφήγηση των Παραδοσιακών Ορθόδοξων Οικονομικών ερμηνεύει με επιτυχία τις διαδικασίες και τα αποτελέσματα που λαμβάνουν χώρα. Η μήπως εναλλακτικά οι ανταλλαγές (διεθνείς και εθνικές) καθορίζονται από διαφορετικούς νόμους κίνησης και επομένως υπάγονται και σε διαφορετικούς κανόνες και περιορισμούς. Το ζήτημα αυτό απασχολεί την έρευνα μέσα στο πλαίσιο της Πολιτικής Οικονομίας της Ανάπτυξης διότι συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με τις αναπτυξιακές επιδόσεις των χωρών, οι οποίες εν μέρει καθορίζονται και από τους όρους συμμετοχής των χωρών στη διαδικασία του Δ.Ε. (αν δηλαδή είναι νικητές ή χαμένοι). Οι διεθνείς ανταλλαγές μπορούν να οδηγήσουν τις χώρες σε δύο διαφορετικά οικονομικά αποτελέσματα: από τη μια κάθε χώρα μπορεί να πληγεί οικονομικά από τις διεθνείς συναλλαγές εφόσον το Δ.Ε. στο βαθμό που δεν είναι συνυφασμένο με ίσες ανταλλαγές, μπορεί να αποτελέσει έναν αγωγό μεταφοράς προς το εξωτερικό πλούτου που παράγεται εγχώρια. Από την άλλη μια χώρα μπορεί μέσω του Δ.Ε. να γίνεται αποδέκτης μεγάλου όγκου αξίας και υπεραξίας (πλούτου) από την αλλοδαπή με άμεσο αποτέλεσμα, ανάμεσα στα άλλα, την ανάσχεση της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους και τη διατήρηση της συσσώρευσης σε υψηλά επίπεδα για την οικονομία της. Για τη μελέτη των μεταβιβάσεων των εργασιακών αξιών, κρίθηκε απαραίτητο στα τρία πρώτα κεφάλαια της παρούσας διατριβής να παρουσιαστούν και να 9

10 αναλυθούν εκείνα τα θεωρητικά εργαλεία πάνω στα οποία θα οικοδομηθεί η εν λόγω θεωρητική πρόταση, καθώς και τα συστατικά στοιχεία που αποτελούν το απαραίτητο ιστορικό και αναλυτικό υλικό που περιέχεται σε αυτή τη διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, στο επόμενο κεφάλαιο θα πραγματοποιηθεί μια αναλυτική αναφορά στην Εργασιακή Θεωρία της Αξίας που αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία δομείται το βασικό επιχείρημα της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Η ανάλυσή επικεντρώνεται στο πρόβλημα της απόκλισης εργασιακών αξιών τιμών παραγωγής, καθώς σε αυτή την εμπειρικά επιβεβαιωμένη απόκλιση περιέχονται στοιχεία τα οποία είναι χρήσιμα για την κατανόηση της εξέλιξης και ολοκλήρωσης του ερευνητικού ερωτήματος που τέθηκε. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια του οικονομικού ανταγωνισμού. Εδώ, θα παρουσιαστούν τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της νεοκλασικής θεωρίας του ανταγωνισμού, ενώ ακολουθεί η Κεϋνσιανή και Μετά - Κεϋνσιανή θεωρία του ανταγωνισμού. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν οι κλασσικές και ετερόδοξες θεωρίες ανταγωνισμού και τελικά θα αναλυθεί εκτενώς η Μαρξική θεωρία του ενδοκλαδικού και διακλαδικού ανταγωνισμού, εισάγοντας ταυτόχρονα την έννοια του Ρυθμιστικού Κεφαλαίου και της Κυρίαρχης Τεχνικής. Όπως δείχνει η ανάλυσή η Μαρξική θεωρία ανταγωνισμού είναι το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πολλά σύγχρονα θέματα που προκύπτουν στη θεωρία του εμπορίου μπορούν να βρουν ικανοποιητικές απαντήσεις. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν θεωρίες του Διεθνούς Εμπορίου (Εφεξής Δ.Ε.). Η ανάλυση ξεκινά με την παρουσίαση της θεωρίας του Smith που στηρίζεται στο επιχείρημα του απόλυτου πλεονεκτήματος, και συνεχίζει με τη θεωρία του Ricardo η οποία είναι κυρίαρχη σήμερα και στηρίζεται στην αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Σύμφωνα με την αρχή του απόλυτου πλεονεκτήματος, κάθε χώρα εμπλέκεται στο Δ.Ε. μόνο σε εκείνους τους κλάδους στους οποίους διατηρεί σε απόλυτους όρους το πλεονέκτημα της υψηλότερης παραγωγικότητας της εργασίας. Στον αντίθετο πόλο, σύμφωνα με την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος μία χώρα πρέπει να εμπλέκεται στο Δ.Ε. σε εκείνους τους κλάδους στους οποίους διατηρεί υψηλότερη σχετική παραγωγικότητα εργασίας. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται αναλυτικά οι κυρίαρχες θεωρητικές προσεγγίσεις 10

11 του Δ.Ε. οι οποίες ενώ τροποποιούν κάποιες από τις υποθέσεις στηρίζουν την ανάλυσή τους πάνω στη λειτουργία του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Στην αντίπερα όχθη βρίσκονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις που ασκούν κριτική στο συγκριτικό πλεονέκτημα και στη συνεπακόλουθη πολιτική του ελεύθερου εμπορίου σημειώνοντας ότι η παραδοσιακή θεωρία είναι ακατάλληλη επειδή βασίζεται σε υποθέσεις που δεν τηρούνται ούτε από τις πλούσιες και ανεπτυγμένες χώρες, πόσο μάλλον από τις αντίστοιχες φτωχές. Οι θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις υποστηρίζουν ότι η αρχή του απόλυτου πλεονεκτήματος καθορίζει και ρυθμίζει όχι μόνο το εσωτερικό διαπεριφερειακό εμπόριο αλλά και το διακρατικό εμπόριο. Στο πέμπτο κεφάλαιο, γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης του μηχανισμού μέσω του οποίου πραγματοποιούνται οι μεταβιβάσεις των εργασιακών αξιών και οδηγούν στην οικονομική ανισότητα. Στο κεφάλαιο αυτό θα ασκηθεί κριτική σε άλλες ερμηνείες για την οικονομική ανισότητα όπως της Άνισης Ανταλλαγής και των Θεωρών της Εξάρτησης με ταυτόχρονη αναφορά στο έργο των βασικών τους εκπροσώπων. Στη συνέχεια με τη χρήση απλών αριθμητικών παραδειγμάτων θα παρουσιαστούν τα είδη των μεταβιβάσεων αξίας που λαμβάνουν χώρα ως αποτέλεσμα του ενδοκλαδικού και διακλαδικού ανταγωνισμού. Η ανάλυση ξεκινά από τις Ενδοκλαδικές Μεταβιβάσεις Αξίας, δηλαδή τις μεταβιβάσεις που πραγματοποιούνται μεταξύ των επιχειρήσεων εντός του ίδιου κλάδου που διαμορφώνουν το νόμο της μιας τιμής για το προϊόν του κλάδου. Στη συνέχεια θα αναλυθούν οι Διακλαδικές Μεταβιβάσεις Αξίας που πραγματοποιούνται μεταξύ των κλάδων και διαμορφώνουν το νόμο της ίσης κερδοφορίας στους κλάδους. Στη συνέχεια η ανάλυση επεκτείνεται σε διεθνή κλίμακα και πλέον επεξηγούνται οι Διεθνείς Ενδοκλαδικές και Διακλαδικές Μεταβιβάσεις Αξίας ως έκφραση της λειτουργίας του νόμου της αξίας σε διεθνές επίπεδο. Στο έκτο κεφάλαιο θα παρουσιαστεί η μεθοδολογία που θα εφαρμοστεί στην ανάλυσή. Πιο συγκεκριμένα θα επιχειρηθεί να προσεγγιστεί εμπειρικά και να συγκριθεί ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας που δαπανάται για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος. Η εμπειρική διερεύνηση γίνεται με τη χρήση στοιχείων από Πίνακες Εισροών Εκροών. Ο υπολογισμός των εργασιακών αξιών πραγματοποιείται με τη Μέθοδο της Κάθετης Ολοκλήρωσης για βασικούς κλάδους 11

12 όπως τρόφιμα, ποτά, χημικά, κ.λπ. ορισμένων οικονομιών της ευρωζώνης (Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία και Φιλανδία) οι οποίες ενώ ανήκουν σε μια οικονομική ζώνη και μοιράζονται πολλά κοινά χαρακτηριστικά εν τούτοις παρουσιάζουν αποκλίσεις ως προς το επίπεδο ανάπτυξης, τα εμπορικά ισοζύγια, κ.λπ. Στο κεφάλαιο αυτό αναλυτικά παρουσιάζονται οι υπολογισμοί και οι απαραίτητοι μετασχηματισμοί που γίνονται στα δεδομένα μας. Στο έβδομο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν εκτενώς τα αποτελέσματα που προέκυψαν εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία που παρουσιάστηκε και αναπτύχθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ταυτόχρονα με την ανάλυση των αποτελεσμάτων αναφέρονται μια σειρά από απαραίτητες θεωρητικές διευκρινήσεις που συμβάλλουν καθοριστικά στη βαθύτερη και ολόπλευρη κατανόηση των αποτελεσμάτων. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η λειτουργία του νόμου της αξίας σε διεθνή κλίμακα πραγματοποιείται απρόσκοπτα δια μέσω του διεθνούς καπιταλιστικού ανταγωνισμού και συμβάλλει στην υπόθεση περί μεταβιβάσεων αξίας. Σε ένα μεγάλο βαθμό τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν τη θεωρητική και την εμπειρική ισχύ της αρχής του Απόλυτου Πλεονεκτήματος στις διεθνείς ανταλλαγές. Κατά τις συγκρίσεις του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας στους διάφορους κλάδους στις διάφορες χώρες επιβεβαιώνεται ότι οι ανεπτυγμένες καπιταλιστικά οικονομίες σε σχέση με αυτές που βρίσκονται σε χαμηλότερη θέση για την παραγωγή ομοειδών προϊόντων δαπανούν μικρότερες ποσότητες εργασιακών αξιών. Τα εμπειρικά αποτελέσματα δείχνουν ότι η Ελλάδα και η Ισπανία, που είναι ελλειμματικές ως προς το εμπορικό ισοζύγιο χώρες, δαπανούν συστηματικά σχεδόν σε όλους τους υπό ανάλυση κλάδους και για όλα τα έτη της ανάλυσης περισσότερες μονάδες εργασιακών αξιών σε σχέση με τη διαμορφούμενη διεθνή τιμή. Στον αντίθετο πόλο βρίσκονται οι Γαλλία, η Φιλανδία και η Ολλανδία που κατορθώνουν να παράγουν δαπανώντας λιγότερες μονάδες εργασιακών αξιών σε σχέση με τη διεθνή τιμή. Από αυτή τη συγκριτική ανάλυση προκύπτουν ενδιαφέροντα οικονομικά πορίσματα που σχετίζονται με ζητήματα του διεθνούς ανταγωνισμού και του καταμερισμού της εργασίας στο εσωτερικό της ευρωζώνης καθώς και με ζητήματα που αφορούν τα εμπορικά ελλείμματα ή πλεονάσματα των χωρών. 12

13 Η διατριβή θα ολοκληρωθεί με το 8 ο Κεφάλαιο, όπου ανακεφαλαιώνονται οι βασικές πτυχές της έρευνάς που πραγματοποιήθηκε, συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτήν και αναφέρονται ζητήματα για μελλοντική έρευνα. 13

14 2 Κεφάλαιο 2 Εργασιακή Θεωρία της Αξίας: Απόκλιση Τιμών - Αξιών Ότι τα πράγματα στην εμφάνισή τους συχνά παρουσιάζονται ανάποδα είναι γνωστό σε όλες σχεδόν τις επιστήμες, εκτός από την πολιτική οικονομία K. Marx (1867:677) 2.1 Εισαγωγή Για την Εργασιακή Θεωρία της Αξίας (εφεξής Ε.Θ.Α.) έχουν γραφτεί πολλά αλλά στο κεφάλαιο αυτό παρατίθενται εκείνα τα βασικά στοιχεία της τα οποία αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία δομείται το βασικό επιχείρημα της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Πιο συγκεκριμένα, η ανάλυσή επικεντρώνεται στο ζήτημα της απόκλισης των εργασιακών αξιών (άμεσων τιμών) τιμών παραγωγής, μια σχέση που έχει απασχολήσει όσο λίγες τους μελετητές της Ε.Θ.Α.. Ο λόγος είναι ότι το ζήτημα αυτό πυροδοτεί μια σειρά από συνεπαγωγές που εν γένει σχετίζονται με τη συνολικότερη αποδοχή ή απόρριψη της Ε.Θ.Α. ως επιστημονικό και αναλυτικό εργαλείο των σύγχρονων οικονομιών. Η Ε.Θ.Α. αποτελεί μια από τις πιο παλιές, σύνθετες και πολύπλοκες προσεγγίσεις στην πολιτική οικονομία η οποία εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και ο λόγος είναι ότι αποκαλύπτει τους νόμους αναπαραγωγής της καπιταλιστικής κοινωνίας (Fine, 2001:7). Ο Foley (1997) θεωρεί τη σύλληψη της Ε.Θ.Α. μεγάλης επιστημολογικής σημασίας για την πολιτική οικονομία και την παραλληλίζει με τα επιστημονικά επιτεύγματα του Galileo και του Newton στις φυσικές επιστήμες. Σύμφωνα με τον Λαπαβίτσα (1998:97), η Ε.Θ.Α. αποτελεί τον «ακρογωνιαίο λίθο 14

15 του μαρξιστικού οικονομικού συστήματος» ενώ ο Fine (2001:7-18) επισημαίνει ότι χαρακτηρίζεται από μία μοναδική παραδοξότητα: και οι υποστηρικτές της και οι πολέμιοι της στηρίζονται στην ερμηνεία των ίδιων φαινομένων για να υποστηρίξουν την άποψή τους. Η προσέγγιση που ακολουθείται εστιάζει στα κείμενα του Κεφαλαίου του Marx, ωστόσο περιλαμβάνει και τη μεταγενέστερη θεωρητική δουλειά μαρξιστών πολιτικών οικονομολόγων. 1 Σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι να δείξει αν η προσέγγιση προσδιορισμού των τιμών ισορροπίας (των φυσικών τιμών) που θεμελιώνεται από τους κλασικούς οικονομολόγους, κυρίως των Smith και Ricardo και συνεχίζεται στο έργο του Marx και στη μετέπειτα βιβλιογραφία, ιδίως μετά τον Sraffa (1960) αποτελεί μια καθόλα ικανοποιητική θεωρία τιμών. 2.2 Η Ε.Θ.Α. στους Κλασικούς Οικονομολόγους Σύμφωνα με τους κλασικούς οικονομολόγους (Smith και Ricardo) τα εμπορεύματα διαχωρίζονται σε αυτά που δεν αναπαράγονται 2 και σε αυτά που αναπαράγονται. Η ανάλυσή τους επικεντρώθηκε στα εμπορεύματα που αναπαράγονται λόγω του ότι αποτελούν την ασυγκρίτως μεγάλη πλειονότητα των αγαθών και υποστήριξαν ότι οι σχετικές τους τιμές καθορίζονται από τις σχετικές ποσότητες εργασίας που απαιτούνται για την παραγωγή τους (Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 2013:2-3). Ο Smith, ο οποίος παρότι προσανατόλισε την οικονομική του ανάλυση στην ανταλλακτική αξία, αναγνώρισε ως περιεχόμενο της έννοιας της αξίας την ανθρώπινη εργασία. Χαρακτηριστικά ο Smith γράφει: Η αναλογία ανάμεσα στις ποσότητες της εργασίας που χρειάζεται για την απόκτηση διαφόρων αντικειμένων είναι η μόνη ρύθμιση, που μπορεί να προσφέρει κάποιο κανόνα για την ανταλλαγή του ενός εμπορεύματος με το άλλο και η ποσότητα της εργασίας που απασχολείται συνήθως 1 Στην επισκόπηση αυτή στηριζόμαστε σε μεγάλο βαθμό στο έργο των Shaikh (1977, 1982, 1984, 1992, 1998), Fine (1986a, 1986b, 2001), Fine et al. (2004), Fine and Saad-Filho (2010), Saad-Filho (1998, 2002), Tsaliki and Tsoulfidis (2005, 2010), Tsoulfidis and Mariolis (2007, 2010), Τσαλίκη και Τσουλφίδης (2012). 2 Τα εμπορεύματα που δεν αναπαράγονται συνιστούν ένα πολύ μικρό τμήμα της συνολικής παραγωγής και είναι αδύνατη η θεωρητικοποίηση του προσδιορισμού των τιμών τους. Π.χ. έργα τέχνης, συλλεκτικά βιβλία, κ.λπ.. 15

16 για την απόκτηση ή παραγωγή κάθε εμπορεύματος είναι το μόνο δεδομένο που μπορεί να καθορίσει την ποσότητα της εργασίας που πρέπει, συνήθως, να αγορασθεί, να απαιτηθεί ή να ανταλλαχθεί με αυτήν (Smith, 1776: ). Ως κυριότερη αδυναμία της πρότασης του Smith αναγνωρίζεται ο περιορισμός της ισχύος της Ε.Θ.Α. σε κάποιο προκαπιταλιστικό στάδιο, όπου κάθε παραγωγός κατέχει τα μέσα παραγωγής. Σύμφωνα με τον Smith σε μια πρωτόγονη κοινωνία και οικονομία, η υπόθεση προσδιορισμού των σχετικών τιμών βάσει των σχετικών ποσοτήτων εργασίας που απαιτήθηκαν για την παραγωγή τους έχει απόλυτη ισχύ. Όταν όμως επέκτεινε την ανάλυσή του στη σύγχρονη κοινωνία κατέληξε ότι η παρουσία κεφαλαίου και μισθωτής εργασίας αναιρούν την αρχική του υπόθεση περί προσδιορισμού των σχετικών τιμών από τις σχετικές ποσότητες εργασίας. Διαπίστωσε ότι η τιμή ενός εμπορεύματος παρουσιάζει αποκλίσεις από την ποσότητα εργασίας αφού τώρα στην τιμή συμπεριλαμβάνονται τα κέρδη (και η γαιοπρόσοδος στην περίπτωση αγροτικών προϊόντων). Πιο συγκεκριμένα, ο Smith διακρίνει την εξουσιαζόμενη εργασία [labour commanded] σε ένα εμπόρευμα (την ονομάζει φυσική τιμή), η οποία αποτελεί τον πυρήνα γύρω από τον οποίο κυμαίνονται συνεχώς οι τιμές όλων των εμπορευμάτων, ενώ σε άλλα μέρη του έργου του συγχέει την αξία ως έκφραση της ξοδεμένης για να παραχθεί ένα εμπόρευμα εργασίας με την ποσότητα εργασίας που μπορεί να αγοράσει το εμπόρευμα αυτό όταν ανταλλαχθεί, δηλαδή με την εξουσιαζόμενη εργασία [labour commanded] στην ανταλλαγή (Μαυρουδέας, 1999:71). Πράγματι, η διατύπωση της Ε.Θ.Α. από τον Smith δεν είναι άμοιρη προβλημάτων και γι αυτό μετακινήθηκε από την Ε.Θ.Α. προς μία προσθετική θεωρία της αξίας βασισμένη στα εισοδηματικά μερίδια (Samuelson, 1971:404). Τα προβλήματα αυτού του είδους οδήγησαν τον Smith να εγκαταλείψει την ιδέα περί εφαρμογής της Ε.Θ.Α. στις συνθήκες του καπιταλισμού. Σύμφωνα με τον Meek (1973:79-81) η πιο σημαντική συνεισφορά του Smith στην Ε.Θ.Α. έγκειται στο ότι ήταν ο πρώτος που αναρωτήθηκε σε ποιο βαθμό η αξία καθορίζεται από την εργασία, πέρα από τη λύση που πρότεινε. Ακόμη ο Smith ήταν ο πρώτος που από πολύ νωρίς αντιλήφθηκε και διαχώρισε τη φυσική τιμή (τιμή 16

17 ισορροπίας) από την τιμή αγοράς (Napoleoni, 1975:31-32). Ο Ricardo παρατήρησε ότι μπορεί η Ε.Θ.Α. να μην ισχύει απολύτως σε συνθήκες καπιταλισμού, αλλά ισχύει σε ένα ικανοποιητικό ποσοστό. Στη μετέπειτα σχετική βιβλιογραφία το ποσοστό ισχύος της Ρικαρδιανής Ε.Θ.Α. έχει μείνει γνωστό ως «93% Ε.Θ.Α.». Ο Ricardo έδειξε ότι οι φυσικές τιμές των εμπορευμάτων ρυθμίζονται, κατά κύριο λόγο, από τον εργάσιμο χρόνο που απαιτείται για την παραγωγή τους. Η κύρια αιτία μεταβολής των σχετικών αξιών των εμπορευμάτων είναι η αύξηση ή η μείωση στην ποσότητα εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή τους (Ricardo, 1819:36). Επομένως ο συνολικός εργάσιμος χρόνος που εμπεριέχεται σε ένα εμπόρευμα αποτελεί το κέντρο έλξης της φυσικής τιμής του εμπορεύματος, όπως ακριβώς η φυσική τιμή με τη σειρά της αποτελεί το κέντρο έλξης της αγοραίας τιμής. Συνεπώς για τον Ricardo, ο συνολικός εργάσιμος χρόνος είναι ο κατ εξοχήν προσδιοριστικός παράγοντας των τιμών ισορροπίας των εμπορευμάτων (Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 2013:3). Όπως επισημαίνει ο Μαυρουδέας (1998:71-74) με τον Ricardo η Πολιτική Οικονομία ολοκληρώθηκε ως θεωρητικό παράδειγμα με αυστηρή συνοχή και μεθοδολογία και η Ε.Θ.Α. αποτέλεσε τη βάση της οικονομικής της ανάλυσης. Πράγματι ο Ricardo αναζήτησε γενικούς νόμους κίνησης του καπιταλισμού και αναγνώρισε ως τη βασική αρχή λειτουργίας του συστήματος τον προσδιορισμό της αξίας από την ενσωματωμένη εργασία, θέση την οποία ο Μarx χαρακτήρισε ως τη «μεγάλη συνεισφορά του Ricardo στην επιστήμη». Ενώ όμως σωστά διέκρινε την εμπειρική επιφάνεια από την ουσία, τη μεν τελευταία κατανοούσε ως κάτι σταθερό και αμετάβλητο τη δε πρώτη ως απλή και άμεση φαινομενική μορφή της δεύτερης. Με αποτέλεσμα η ανάλυση του Ricardo να αδυνατεί να συλλάβει το δυναμικό και ιστορικό χαρακτήρα τους μετασχηματισμούς αλλά και την ενότητα τους. Όπως έδειξε ο Marx αργότερα, η Ρικαρδιανή θεωρία της αξίας υποπίπτει σε μία σειρά καθοριστικά σφάλματα τα οποία μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Συγχέει την υπεραξία με μία από τις μορφές εμφάνισης της, το κέρδος. 17

18 Δεν κατανοεί ότι οι τιμές ποτέ δεν ταυτίζονται με τις αξίες, αλλά μετασχηματίζονται σε τιμές παραγωγής γύρω από τις οποίες κυμαίνονται οι τιμές, ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση. Έχει μία αδύναμη θεωρία ανταγωνισμού, που καταλήγει να θεωρεί τη διαμόρφωση του κατά Marx γενικού μέσου ποσοστού κέρδους ως μία περίπου αυτόματη διαδικασία. Στηρίζει τη θέση ότι η εμπορευματική μορφή των προϊόντων της εργασίας είναι μία μορφή αιώνια. Δεν αντιλήφθηκε την ιστορικότητα των κοινωνικών σχέσεων. Παραβλέπει ότι μέσα στο εμπόρευμα περιέχεται η αντίθεση ανάμεσα στη συγκεκριμένη και την αφηρημένη εργασία που προκύπτει από την αντίθεση ανάμεσα στον ατομικό και τον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας. Δεν αντιλήφθηκε την εσωτερική σχέση ανάμεσα στην αξία και στην ανταλλακτική αξία, που είναι η αναγκαία μορφή για την εκδήλωση της και Δεν κατανόησε τη σχέση ανάμεσα στην αξία και στο χρήμα. Σύμφωνα με τον Ricardo, η Ε.Θ.Α. τροποποιείται για να μπορέσει να συμπεριλάβει μια σειρά από παράγοντες που εμφανίζονται στη σύγχρονη κοινωνία και γι αυτό η ισχύς της Ε.Θ.Α. στη σύγχρονη κοινωνία είναι κατά τι μειωμένη. Η μείωση αυτή σύμφωνα με τους Τσαλίκη και Τσουλφίδη (2013:4-10) οφείλεται σε παράγοντες όπως στην παρουσία κεφαλαίου που όταν κατανέμεται διαφορετικά μεταξύ των διαφόρων κλάδων οδηγεί σε απόκλιση των σχετικών τιμών των εμπορευμάτων από τις σχετικές ποσότητες εργασίας, στις μεταβολές στη διανομή εισοδήματος και στο χρόνο ολοκλήρωσης της παραγωγικής διαδικασίας. 18

19 2.3 Η Ε.Θ.Α. του Marx Ο Marx όταν μιλά για την αξία αναφέρεται σε μια ποσότητα που δεν ορίζεται στη διαδικασία της ανταλλαγής, αλλά υπάρχει ήδη αυτοτελώς στη σφαίρα της παραγωγής. 3 Ο πυρήνας της Ε.Θ.Α. είναι η πρόταση ότι η εργασία, ορισμένη και χαρακτηρισμένη με τον κατάλληλο τρόπο, αποτελεί πηγή υπόσταση και μέτρο σε αυτά που αποκαλούμε αξίες (Laibman, 1998). Όπως σημειώνει ο Marx: 4 Ακόμη και αν δεν υπήρχε κεφάλαιο για την αξία στο βιβλίο μου, η ανάλυση των πραγματικών σχέσεων που δίνω θα περιείχε την απόδειξη της πραγματικής αξιακής σχέσης. Οι ανοησίες για την αναγκαιότητα της απόδειξης της έννοιας της αξίας προκαλούνται από την πλήρη άγνοια και του θέματος με το οποίο καταπιανόμαστε εδώ και της μεθόδου της επιστήμης. Ακόμη και κάθε παιδί ξέρει ότι μία χώρα που θα σταματούσε να εργάζεται, δεν θα πω για ένα χρόνο, αλλά για λίγες εβδομάδες θα έπαυε να υπάρχει. Κάθε παιδί ξέρει επίσης ότι η μάζα των προϊόντων που αντιστοιχεί στις διάφορες ανάγκες απαιτεί διαφορετικά και ποσοτικά καθορισμένα μέρη της συνολικής εργασίας της κοινωνίας. Είναι αυτονόητο ότι η αναγκαιότητα του καταμερισμού της συνολικής κοινωνικής εργασίας σε καθορισμένες αναλογίες δεν μπορεί να παραμερισθεί από την ειδική μορφή της κοινωνικής παραγωγής αλλά μπορεί μόνο να αλλάξει την μορφή που υιοθετεί. Κανένας φυσικός νόμος δεν μπορεί να παραμερισθεί. Αυτό που μπορεί να αλλάξει σε μεταβαλλόμενες ιστορικές περιστάσεις είναι η μορφή με την οποία αυτοί οι νόμοι λειτουργούν. Και η μορφή με την οποία αυτός ο αναλογικός καταμερισμός της εργασίας λειτουργεί, σε μία κοινωνία όπου οι διασυνδέσεις της κοινωνικής εργασίας φανερώνονται στην ιδιωτική ανταλλαγή των ατομικών προϊόντων της εργασίας, είναι ακριβώς η ανταλλακτική αξία αυτών των προϊόντων. Η επιστήμη συνίσταται ακριβώς στην επεξεργασία του πως λειτουργεί ο νόμος της αξίας. Έτσι εάν κάποιος θα ήθελε από την αρχή να εξηγήσει όλα τα φαινόμενα που μοιάζουν να αντιβαίνουν τον νόμο, θα έπρεπε να δώσει την επιστήμη πριν από την επιστήμη (Marx, 1868:196). 3 Σε αντίθεση οι οικονομολόγοι της νεοκλασικής παράδοσης όταν μιλούν για την έννοια της αξίας στην πραγματικότητα επικεντρώνονται στη σφαίρα της ανταλλαγής. 4 Η μετάφραση παρατίθεται στους Μανιάτης, Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 1999:32 19

20 Σύμφωνα με τον Fine (1982:123) η αξία δεν αποτελεί μία θεώρηση αποσπασμένη από τις πραγματικές κοινωνικές διαδικασίες. 5 Δηλαδή η Μαρξική Ε.Θ.Α.: Στηρίζεται σε μία διαλεκτική όπου οι έννοιες βρίσκονται σε αντιστοιχία με την υπό μελέτη πραγματικότητα τόσο κοινωνικά όσο και ιστορικά. Ενσωματώνει μία ιδιαίτερη κατανόηση της ταξικής διαστρωμάτωσης της κοινωνίας που βασίζεται στη θεμελιώδη σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας στην παραγωγή. Προσεγγίζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο και αποδίδει έναν ιδιαίτερο ρόλο στις κοινωνικό-οικονομικές δομές. Διότι εκτός από την τυπική οικονομική αναπαραγωγή υπάρχει και η συνολική κοινωνική αναπαραγωγή. Προβλέπει έναν ειδικό ρόλο στις κοινωνικό-οικονομικές διαδικασίες που δε λειτουργούν γραμμικά και που η κατανόηση τους απαιτεί ένα ορισμένο βαθμό αφαίρεσης. Έχει μία σαφή ιστορική διάσταση. Με αποτέλεσμα η εφαρμογή της να συναντάται μόνο σε κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από γενικευμένη εμπορευματική συναλλαγή, δηλαδή από τη λειτουργία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. 6 Όσον αφορά στον τρόπο παρουσίασης της Ε.Θ.Α., υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις με πιο ενδιαφέρουσα αυτή του Sweezy (1942:43-76) όπου διακρίνεται η ποιοτική (με έμφαση στις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής) και η ποσοτική (με έμφαση στην εξήγηση των τιμών αγοράς) πλευρά της Ε.Θ.Α.. 5 Ο Zeleny (1980) αναλύει το φιλοσοφικό υπόβαθρο της μαρξικής διαδικασίας ρεαλιστικής αφαίρεσης. 6 Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί μια διαφορετική προσέγγιση σύμφωνα με την οποία η εξέλιξη των μορφών της αξίας, που γίνεται στον 1ο τόμο του Κεφαλαίου (1867: ) δεν είναι ακαδημαϊκό γύμνασμα, αλλά αντανάκλαση στην επιστημονική συνείδηση του Marx μιας ιστορικήςλογικής διαδικασίας, που έλαβε χώρα στη διάρκεια όλης της ιστορικής περιόδου εξέλιξης της εμπορευματικής παραγωγής. Ο Marx στο Κεφάλαιο μιλάει για αξία πριν την εμφάνιση της χρηματικής μορφής και η εμφάνιση του γενικού ισοδύναμου (πριν το χρήμα), αυτή ακριβώς την πραγματικότητα εκφράζει. Η γενίκευση της εμπορευματικής σχέσης είναι φαινόμενο, που ξεκινά πριν την επικράτηση του καπιταλισμού και ολοκληρώνεται στον καπιταλισμό με τη γενίκευση της εμπορευματικής σχέσης που σημαίνει μετατροπή της εργατικής δύναμης σε εμπόρευμα. 20

21 2.3.1 Εμπόρευμα, Αξία Χρήσης και Ανταλλακτική Αξία Το σημείο εκκίνησης της ανάλυσης του Marx στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου είναι το εμπόρευμα (Marx, 1867: ) και η επιλογή αυτή γίνεται επειδή το εμπόρευμα είναι η άμεση, στοιχειακή και πραγματική μονάδα του πλούτου στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Καθώς αποτελεί μία προσήκουσα κυτταρική μορφή, η εκδίπλωση της ανάλυσης της έννοιας του εμπορεύματος επιτρέπει να εισαχθούν διαδοχικά στην ανάλυση έννοιες όπως η αξία, υπεραξία, αφηρημένη εργασία κ.ά. (Saad-Filho, 1998; Μανιάτης, Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 1999:23-25; Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 2013:11-12). Έτσι ο πρώτος τόμος του Κεφαλαίου διερευνά την καπιταλιστική παραγωγή και η ανάλυση του Marx επικεντρώνεται στην ανάδειξη του κεφαλαίου ως κοινωνικής εκμεταλλευτικής σχέσης ανάμεσα στο κεφάλαιο που αποτελεί τον ένα πόλο και στην εργασία που αποτελεί το δεύτερο. 7 Οι βάσεις της Ε.Θ.Α. τίθενται ήδη στα πρώτα κεφάλαια του Κεφαλαίου όπου πραγματοποιείται μία αναλυτική παρουσίαση της διαδικασίας με την οποία ανταλλάσσονται τα εμπορεύματα. Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής το εμπόρευμα παύει να οφείλει να ικανοποιεί άμεσα κάποια ανάγκη του παραγωγού του και η μόνη του αποστολή είναι να εμπεριέχει ανταλλακτική αξία. Για να γίνει δυνατή η ανταλλαγή ενός εμπορεύματος, θα πρέπει να ικανοποιεί ανάγκες αυτού που θα το αποκτήσει και να είναι συγκρίσιμο με αυτό που θα δοθεί ως αντάλλαγμα. Με άλλα λόγια θα πρέπει να ικανοποιούνται δυο συνθήκες. Η πρώτη συνθήκη της ικανοποίησης αναγκών υλοποιείται επειδή το εμπόρευμα έχει αξία χρήσης, δηλαδή εμπεριέχει ένα σύνολο ιδιοτήτων που το κάνουν ωφέλιμο για τον κάτοχο του. Η δεύτερη συνθήκη της σύγκρισης ικανοποιείται επειδή το εμπόρευμα έχει ανταλλακτική αξία η οποία είναι κοινωνική σχέση και εκφράζει την αναλογία ανταλλαγής. Δηλαδή, οι αξίες χρήσης «είναι οι υλικοί φορείς της ανταλλακτικής αξίας» (Marx, 1867: ). Ο Marx διευκρίνισε ότι η αξία ενός εμπορεύματος δεν καθορίζεται από την εργασία που ενσωματώνεται στο προϊόν κατά τη διάρκεια της παραγωγής του αλλά 7 Η μέθοδος παρουσίασης που επιλέγει ο Marx για να χτίσει με τη δύναμη της αφαίρεσης τη θεωρητική του κατασκευή, συνιστά επιστημολογική τομή (Ilyenkov, 1960). 21

22 από την κοινωνικά αναγκαία εργασία που απαιτείται για την παραγωγή του. Η τελευταία είναι ο χρόνος εργασίας που απαιτείται για να παραχθεί ένα εμπόρευμα με τις κανονικές συνθήκες παραγωγής, οι οποίες προσδιορίζονται κοινωνικά και ιστορικά. Αυτή η διάκριση, που δεν έγινε κατανοητή από τους Smith και Ricardo είναι υπεύθυνη για τις αποκλίσεις στα μεγέθη που εμφανίζονται ανάμεσα στις κατηγορίες της παραγωγής και στις αντανακλάσεις τους στη σφαίρα της κυκλοφορίας Συγκεκριμένη και Αφηρημένη Εργασία Το εμπόρευμα που είναι προϊόν εργασίας εμφανίζεται με την προϋπόθεση ότι προορίζεται για ανταλλαγή και συνεπώς είναι μια ιστορική έννοια. Επειδή το εμπόρευμα έχει δύο όψεις, την αξία χρήσης και την ανταλλακτική αξία, η εργασία που το παράγει έχει επίσης διπλό χαρακτήρα. Η μια πλευρά της είναι αυτή της συγκεκριμένης εργασίας που παράγει διαφορετικές αξίες χρήσης και ορίζεται ως η εργασία η οποία δαπανάται για την παραγωγή αξιών χρήσης από κάθε παραγωγό και διαφέρει ποιοτικά από τη συγκεκριμένη εργασία κάθε άλλου. Η δεύτερη πλευρά της εργασίας προκύπτει εάν αφαιρέσουμε (εννοιολογικά, όχι ποσοτικά) από το συγκεκριμένο της περιεχόμενο ό,τι ακριβώς παράγει διαφορετικές αξίες χρήσης και κρατήσουμε τα γενικότερο χαρακτηριστικό της, δηλαδή ότι αποτελεί ξόδεμα εργατικής δύναμης. Αυτή είναι η αφηρημένη εργασία που παράγει αξία, με άλλα λόγια η εργασία του κάθε εμπορευματοπαραγωγού αποστερημένη από τα ατομικά χαρακτηριστικά της (ώστε να είναι συγκρίσιμη). Ο Μαυρουδέας (2006:173) αναφέρει ότι η αφηρημένη εργασία είναι ο ειδικός τρόπος που κάθε ιδιαίτερος τύπος εργασίας ανάγεται στην κοινή διάσταση της, ως μισθωτή εργασία στο καπιταλιστικό σύστημα. Ανατρέχοντας στον Marx: [ ] κάθε εργασία είναι, από τη μια, ξόδεμα ανθρώπινης εργατικής δύναμης με τη φυσιολογική έννοια, και με αυτήν την ιδιότητα της όμοιας ανθρώπινης ή αφηρημένης ανθρώπινης εργασίας αποτελεί την αξία του εμπορεύματος. Κάθε εργασία είναι, από την άλλη, ξόδεμα ανθρώπινης εργατικής δύναμης με την ιδιαίτερη καθορισμένη σκόπιμη μορφή, και με την ιδιότητα αυτή της συγκεκριμένης ωφέλιμης εργασίας παράγει αξίες χρήσης (Marx, 1867:137). 22

23 Σημαντική είναι η συνεισφορά του Saab-Filho (1997, 2002:55-70) στην κατανόηση των εννοιών της αφηρημένης και συγκεκριμένης εργασίας όπου ασκεί κριτική στις θεωρίες της αξίας της Ενσωματωμένης Εργασίας (είτε Σραφιανή, είτε Παραδοσιακή προσέγγιση) και στην προσέγγιση της θεωρίας της αξίας της Αφηρημένης Εργασίας. Σύμφωνα με τον Saab-Filho (2002:62-66) η διαδικασία προσδιορισμού της αξίας και του σχηματισμού των τιμών προϋποθέτει την Κανονικοποίηση (Normalisation), 8 το Συγχρονισμό (Synchronisation), 9 και την Ομογενοποίηση (Homogenisation) 10 της εργασίας, διαδικασίες διαμέσου των οποίων απαντώνται πολλές κριτικές που σχετίζονται με την ποιοτική και την ποσοτική συνοχή της Ε.Θ.Α Κοινωνικά Αναγκαίος Χρόνος Εργασίας Η έννοια του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας συνδέεται άμεσα με την αφηρημένη εργασία. Η βασική ιδέα είναι ότι η αξία ενός εμπορεύματος ισούται με την ποσότητα της αφηρημένης εργασίας που είναι κοινωνικά αναγκαία για την παραγωγή του. Η έννοια της κοινωνικά αναγκαίας αφηρημένης εργασίας του Marx είναι τελείως διαφορετική από την αδιαφοροποίητη ποσότητα εργασίας των κλασικών οικονομολόγων. Για τον Marx κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας είναι: [ ] ο χρόνος εργασίας που απαιτείται για να παραχθεί οποιαδήποτε αξία χρήσης με τους υπάρχοντες κοινωνικούς κανονικούς όρους παραγωγής και με τον κοινωνικά μέσο βαθμό επιδεξιότητας και έντασης της εργασίας Marx (1867:53). 8 Η κανονικοποίηση της εργασίας είναι μία διπλή διαδικασία. Από τη μία είναι ο μέσος όρος της παραγωγικότητας της εργασίας σε κάθε επιχείρηση και κλάδο. Από την άλλη η κανονικοποίηση της εργασίας είναι η υπαγωγή της στις εργασίες που εκτελούνται σε κάθε εταιρεία και κλάδο, στο πλαίσιο της κοινωνικής διαδικασίας παραγωγής κάθε τύπου εμπορεύματος. 9 Η ταυτόχρονη πώληση στην ίδια τιμή (σε τρέχουσες τιμές) των εμπορευμάτων που παράγονται σε διαφορετικές στιγμές δείχνει ότι οι ατομικές συγκεκριμένες εργασίες συγχρονίζονται με εκείνες που έχουν παράγει το ίδιο είδος του εμπορεύματος σε διαφορετική χρονική στιγμή ή με διαφορετικές τεχνολογίες. 10 Η ομογενοποίηση της εργασίας μεταφράζει τις διαφορετικές παραγωγικότητες της κανονικοποιημένης και συγχρονισμένης εργασίας σε διακριτές ποσότητες αφηρημένης εργασίας. 23

24 Αυτό σημαίνει ότι η αξία ανά μονάδα παραγόμενου εμπορεύματος είναι ευθέως ανάλογη της ποσότητας της κοινωνικά αναγκαίας εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή του και, επομένως, αντιστρόφως ανάλογη με την παραγωγικότητα της εργασίας αυτής. Ο όρος κοινωνικά αναγκαία εργασία χρησιμοποιείται στην Ε.Θ.Α. του Marx με διπλή έννοια (Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 2013:14-15): Η πρώτη είναι η συνηθισμένη, σύμφωνα με την οποία ο κοινωνικά αναγκαίος εργάσιμος χρόνος που απαιτείται ανά μονάδα παραγόμενου εμπορεύματος ισούται με το συνολικό εργάσιμο χρόνο που ξοδεύεται στην παραγωγή ενός τύπου εμπορεύματος διαιρούμενο με τον αριθμό των εμπορευμάτων που παρήχθησαν (Marx, 1867:39). Η δεύτερη έννοια του κοινωνικά αναγκαίου εργάσιμου χρόνου συνδέεται με την ενεργό ζήτηση. Αν η ποσότητα εργασίας που ξοδεύτηκε για την παραγωγή ενός εμπορεύματος είναι μικρότερη (ή μεγαλύτερη) από αυτήν που πραγματικά ζητείται στην αγορά και, άρα, υπάρχουν λιγότερα (ή περισσότερα) εμπορεύματα απ όσα ζητούνται, συνεπάγεται ότι η αγοραία τιμή των εμπορευμάτων θα είναι μεγαλύτερη (ή μικρότερη) από τη μέση τιμή (Marx, 1894:635) Η Λειτουργία του Νόμου της Αξίας Ο νόμος της αξίας ισχύει μόνο στις καπιταλιστικές οικονομίες, δηλαδή στις οικονομίες που χαρακτηρίζονται από γενικευμένη εμπορευματική παραγωγή. Αποτελεί μια επιστημονική πρόταση σύμφωνα με την οποία η αναλογία ανταλλαγής των εμπορευμάτων καθορίζεται από τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας που καταναλώθηκε για την παραγωγή τους. Με άλλα λόγια το μέγεθος της αξίας μετριέται με το συνολικά αναγκαίο χρόνο εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή του εμπορεύματος ενώ η έκφραση της δράσης του νόμου γίνεται έμμεσα στη σφαίρα της κυκλοφορίας. Με άλλα λόγια, η διαδικασία του σχηματισμού των αγοραίων τιμών εδράζεται στο νόμο της αξίας και στον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο 11 Τις δύο έννοιες της κοινωνικά αναγκαίας εργασίας τις έχει αναδείξει περισσότερο από κάθε άλλον ο Shaikh (1982, 1984 και 1998). 24

25 εργασίας ενώ ο νόμος της αξίας εκφράζει τον ακριβή τρόπο με τον οποίο οι συνθήκες παραγωγής των εμπορευμάτων (δηλαδή, ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας) καθορίζουν τις συνθήκες ανταλλαγής των εμπορευμάτων, δηλαδή τις αγοραίες τιμές (Μανιάτης, Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 1999:31). Στον καπιταλισμό ο νόμος της αξίας είναι ο αυθόρμητος ρυθμιστής της οικονομίας, διότι: Ρυθμίζει τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας και δρα σαν νόμος των ανταλλακτικών αναλογιών οι οποίες δεν είναι στατικές αλλά αλλάζουν υπό την επίδραση ορισμένων παραγόντων, π.χ., τεχνολογία. Ανεξάρτητα από τον τρόπο επίτευξης τους, η ύπαρξη σωστών αναλογιών στην κοινωνική παραγωγή είναι αναγκαίος όρος για την πραγματοποίηση και την ομαλή διεξαγωγή της αναπαραγωγής της οικονομίας. Ο συντονισμός αυτός λαμβάνει χώρα στη σφαίρα της ανταλλαγής. O Marx υποστηρίζει ότι στη διαδικασία της ανταλλαγής, η συγκεκριμένη εργασία (δηλαδή, η εργασία που δημιουργεί αξίες χρήσης) μετατρέπεται σε αφηρημένη εργασία (δηλαδή εργασία που δημιουργεί ανταλλακτική αξία). Στη σφαίρα της ανταλλαγής οι επιμέρους παραγωγοί πρώτα διαπιστώνουν (μέσω των αγοραίων τιμών και των κερδών) αν τα αποτελέσματα της εργασιακής διαδικασίας που έχουν εμπλακεί ανταμείβονται ικανοποιητικά ή όχι, και ανάλογα καθορίζουν τη συμπεριφορά τους. Οι διακυμάνσεις των αγοραίων τιμών και των κερδών δεν είναι τυχαίες, αλλά καθορίζονται από ένα κέντρο έλξης που είναι οι τιμές παραγωγής (τιμές ισορροπίας) που με τη σειρά τους καθορίζονται από τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας. Οι τιμές παραγωγής έχουν ως κέντρο έλξης τις εργασιακές αξίες (άμεσες τιμές). Συμβάλλει στη γενίκευση των καπιταλιστικών σχέσεων. Κεφάλαια που η άμεση ατομική τους αξία υπερβαίνει σταθερά την αντίστοιχη κοινωνική βρίσκονται σε δυσχερή θέση και αποσύρονται (ή το αντίστροφο). Ακόμη, αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις εφόσον προωθεί την τεχνική πρόοδο και λειτουργεί σαν κίνητρο ανάπτυξης τους. 25

26 Με άλλο λόγια ο νόμος της αξίας στον Marx λειτουργεί όπως το αόρατο χέρι στον Smith για το λόγο ότι εξηγεί πως η καπιταλιστική οικονομία αναπαράγεται (Τσαλίκη και Τσουλφίδης 2013:17) 2.4 Θεωρία Χρήματος 12 Στο σημείο αυτό η σύντομη αναφορά στη Μαρξική Ποσοτική Θεωρία Χρήματος κρίθηκε απαραίτητη για την ερμηνεία των νόμων που διέπουν τις διεθνείς ανταλλαγές (Κεφάλαια 4 και 5 της παρούσας διατριβής) και γι αυτό πραγματοποιείται. Είναι γεγονός ότι η θεωρία του χρήματος είναι από τα πιο σύνθετα ερευνητικά πεδία στο εσωτερικό της προσέγγισης της πολιτικής οικονομίας και αποτελεί το μηχανισμό που πυροδοτεί μια σειρά από σημαντικότατες επιστημονικές συνεπαγωγές που εκτείνονται εν τέλει μέχρι και στη λειτουργία του διεθνούς εμπορίου. Αυτό που πρέπει να τονιστεί στην ενότητα αυτή είναι ότι ο Μarx στην ανάλυσή του πρότεινε μία ενιαία θεωρία της αξίας και του χρήματος όπου η πρώτη (αξία) έχει ως περιεχόμενο και μέτρο το χρόνο εργασίας, ενώ το δεύτερο (χρήμα) είναι η εξωτερική έκφραση της αξίας (Μαυρουδέας, 1998). Στην ανάλυσή του ο Marx ανέπτυξε μία διαφορετική ποσοτική θεωρία χρήματος 13 σύμφωνα με την οποία η ποσότητα χρήματος που κυκλοφορεί είναι ένα ευμετάβλητο μέγεθος που εξαρτάται από τις ανάγκες της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Η ποσότητα χρήματος που κυκλοφορεί δεν θα πρέπει να συγχέεται με το απόθεμα χρήματος Mτης οικονομίας, το οποίο ισούται με Μ = Μ κυκ + Μ αποθ, όπου Μ κυκ συμβολίζει το χρήμα που βρίσκεται σε κυκλοφορία, ενώ το Μ αποθ συμβολίζει την ποσότητα χρήματος που αποθεματοποιείται ενεργά και όχι παθητικά. Για τον Μarx δεν είναι η ποσότητα χρήματος που προσδιορίζει το γενικό επίπεδο τιμών αλλά το γενικό επίπεδο τιμών που προσδιορίζει την ποσότητα του 12 Η συνοπτική αυτή παρουσίαση στηρίζεται στην ανάλυση των Shaikh (1980), Τσουλφίδη (2010:95-101), Weeks (2010:94-102) και των Τσαλίκη και Τσουλφίδη (2012:18-23). 13 Σύμφωνα με την κλασική ποσοτική θεωρία του χρήματος με δεδομένο το παραγόμενο προϊόν και την ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος μια αύξηση της ποσότητα του χρήματος οδηγεί στην αύξηση του επιπέδου των τιμών 26

27 αποθέματος χρήματος που χρησιμοποιείται. Επομένως, με δεδομένο το Q, το επίπεδο τιμών προσδιορίζει την ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί, μια άποψη που είναι ακριβώς αντίθετη από την ποσοτική θεωρία του χρήματος. 2.5 Υπεραξία και Κέρδος Η υπεραξία είναι μία βασική κατηγορία η οποία βοηθά στην κατανόηση των βασικών οικονομικών νόμων κίνησης του σύγχρονου καπιταλισμού. Η διαπίστωση της ύπαρξης της διευκολύνει τον εντοπισμό του προβλήματος της οικονομικής ανισότητας (της απλήρωτης εργασίας), που κρύβεται πίσω από τη νομική ισότητα μεταξύ των εργατών και των καπιταλιστών (Tsaliki, 2006). Ο Marx είναι ο πρώτος οικονομολόγος που έκανε τη διάκριση μεταξύ εργασίας και εργατικής δύναμης, μια διάκριση πολύ σημαντική για την κατανόηση της δημιουργίας του κέρδους. Ως εργατική δύναμη ορίζεται: το σύνολο των πνευματικών και φυσικών ικανοτήτων που διαθέτει ο άνθρωπος, τις οποίες ασκεί όταν παράγει αξίες χρήσης οποιουδήποτε είδους (Marx, 1867:186). Ως εργασία ορίζεται η χρησιμοποίηση της εργατικής δύναμης, δηλαδή της ποσότητας της χρήσιμης εργασίας που εκτελεί ένας εργάτης σε κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με τον Marx, η ποσότητα εργασίας που εμπεριέχεται στην παραγωγή ενός εμπορεύματος προσδιορίζει την αξία του. Η αξία της εργατικής δύναμης όπως η αξία κάθε εμπορεύματος που αγοράζει ο επιχειρηματίας ισούται με τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή των αγαθών και των υπηρεσιών που αγοράζει ο εργάτης με το μισθό του ούτως, ώστε να εξασφαλίζει τόσο τη δική του επιβίωση όσο και της οικογένειάς του. O εργάσιμος χρόνος που απαιτείται για να παραχθούν τα μέσα επιβίωσης των εργαζομένων (π.χ. σε μια εργάσιμη ημέρα) είναι λιγότερος από το χρόνο τον οποίο διαθέτει ο εργαζόμενος στον επιχειρηματία στη διάρκεια μιας εργάσιμης ημέρας. Το αποτέλεσμα είναι ότι σε κάθε χρονική περίοδο ο εργαζόμενος παράγει περισσότερη αξία απ ό,τι το ισοδύναμο του μισθού τον οποίο πληρώνει ο επιχειρηματίας για την εργασιακή δύναμη που χρησιμοποιεί. Τη 27

28 διαφορά αυτή ο Marx την ονομάζει απλήρωτη εργασία και υπερεργασία και το μέρος της αξίας που δημιουργείται από την εργασία των μισθωτών εργατών αλλά δεν πληρώνεται από τον καπιταλιστή την ονομάζει υπεραξία. Η υπεραξία δημιουργείται αποκλειστικά στη σφαίρα της παραγωγής. Στις υπόλοιπες σφαίρες του οικονομικού κυκλώματος (κυκλοφορία, συντήρηση και αναπαραγωγή της κοινωνικής τάξης και προσωπική κατανάλωση) η υπεραξία απλώς εκδηλώνεται και διανέμεται. Σε κάθε κοινωνία, η αναπαραγωγή της κυρίαρχης τάξης απαιτεί την παρακράτηση της υπεραξίας (του πλεονάσματος) που παράγεται από τις κυριαρχούμενες τάξεις. Η διαφορά του καπιταλισμού από τις προγενέστερες κοινωνίες βρίσκεται στο ότι η εκμεταλλευτική αυτή σχέση είναι διάφανη στις προγενέστερες κοινωνίες και, ως εκ τούτου, εύκολα κατανοητή. Αντίθετα, στον καπιταλισμό οι εκμεταλλευτικές σχέσεις σκεπάζονται από το πέπλο των δήθεν ισοδύναμων σχέσεων ανταλλαγής και από τη μεσολάβηση των εγχρήματων σχέσεων που παγιώνουν το φετιχισμό του εμπορεύματος και του χρήματος (Τσαλίκη και Τσουλφίδης, 2013:18-23). Όπως έχει επισημανθεί η υπεραξία ενώ παράγεται στη σφαίρα της παραγωγής εκδηλώνεται στη σφαίρα της κυκλοφορίας. Στη σφαίρα της ανταλλαγής, η υπεραξία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές εισοδημάτων όπως κέρδος για το κεφάλαιο, γαιοπρόσοδο για το γαιοκτήμονα, τόκο για τον τραπεζίτη κτλ. 2.6 Το Πρόβλημα του Μετασχηματισμού Tην εποχή που ο Engels (Marx, 1885: ) προκάλεσε τους οικονομολόγους της εποχής να αμφισβητήσουν αν μπορούν επαρκώς και τεκμηριωμένα την αναλυτική δύναμη, την επεξηγηματική ικανότητα και τη λογική εσωτερική συνοχή της Ε.Θ.Α. του Marx, γεννήθηκε το περίφημο Πρόβλημα του Μετασχηματισμού (ή στη διεθνή του απόδοση Transformation Problem). Η προσέγγιση του ζητήματος διαφέρει από περίοδο σε περίοδο με αποτέλεσμα να είναι διαφορετικά τα σημεία στα οποία επικεντρώνεται σε κάθε φάση η θεωρητική αυτή αντιπαράθεση. Σύμφωνα με τον Lopez (2011), υπάρχουν τρεις διακριτές περίοδοι αναστοχασμού στο πρόβλημα του μετασχηματισμού. Η πρώτη περίοδος ( ) χαρακτηρίζεται από την 28

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εργασιακή Θεωρία της Αξίας του Μαρξ Σημειώσεις του Λευτέρη Τσουλφίδη Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Ο Νόμος της Αξίας του Μαρξ Ο καπιταλισμός ορίζεται ως το σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης Η θέση της "κυκλοφορίας" στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος και στην παραγωγή υπεραξίας και κέρδουςτου Γιώργου Σταμάτη Είναι ευρέως δεδομένη η άποψη, ότι, κατά τον Μαρξ, ο τομέας της «κυκλοφορίας»,

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης Άξιες και τιμές παραγωγής: Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» του Γιώργου Σταμάτη 1. Εισαγωγή Σκοπός μας δεν είναι να δείξουμε απλώς, ότι μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου»

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Πόροι και Διεθνές Εμπόριο. Το Υπόδειγμα των Heckscher Ohlin

Πόροι και Διεθνές Εμπόριο. Το Υπόδειγμα των Heckscher Ohlin Πόροι και Διεθνές Εμπόριο Το Υπόδειγμα των Heckscher Ohlin Το Υπόδειγμα Heckscher Ohlin Η θεωρία των Heckscher Ohlin υποθέτει ότι όλοι οι συντελεστές παραγωγής μπορούν να μετακινηθούν μεταξύ των διαφόρων

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου

Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου 1. Περιεχόμενα Κεφαλαίου Α. Εισαγωγικά: Οι κατευθύνσεις του Σύγχρονου Εμπορίου B. Η Παραδοσιακή Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου Οι Εμποροκράτες Adam Smith: Απόλυτο Πλεονέκτημα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος...21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγικές Έννοιες... 25 1.1 Η Οικονομική Επιστήμη και οι Σχολές Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές.

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. 1 2 Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. Στόχος: Να αποδείξουν οι φοιτητές από μόνοι τους πόσες πολλές έννοιες βρίσκονται στην τομή των δύο

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : ανέπτυξε τη θεωρία περί «άνισης ανταλλαγής». Η θεωρία του αποτελεί μέρος μιας πιο λεπτομερούς ερμηνείας της μεταπολεμικής

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Παραγωγικότητα της εργασίας και συγκριτικό πλεονέκτημα: Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα

Κεφάλαιο 3. Παραγωγικότητα της εργασίας και συγκριτικό πλεονέκτημα: Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα Κεφάλαιο 3 Παραγωγικότητα της εργασίας και συγκριτικό πλεονέκτημα: Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα χρησιμοποιεί τις έννοιες του κόστους ευκαιρίας

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: Διεθνείς Επιχειρήσεις και Επενδύσεις

Μάθημα: Διεθνείς Επιχειρήσεις και Επενδύσεις μήμα Οικονομικής Επιστήμης Μάθημα: Διεθνείς Επιχειρήσεις και Επενδύσεις Ενότητα: Α.Ξ.Ε. και ανταγωνιστικότητα Διδάσκων: Δημήτρης Γιακούλας Ορισμός ανταγωνιστικότητας Σύμφωνα με τους κλασικούς οικονομολόγους

Διαβάστε περισσότερα

Πόροι και Διεθνές Εμπόριο. Το Υπόδειγμα των Heckscher Ohlin

Πόροι και Διεθνές Εμπόριο. Το Υπόδειγμα των Heckscher Ohlin Πόροι και Διεθνές Εμπόριο Το Υπόδειγμα των Heckscher Ohlin Καθ. Γ. Αλογοσκούφης, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία, 2014 Το Υπόδειγμα Heckscher Ohlin Η θεωρία των Heckscher Ohlin υποθέτει ότι

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνές εµπόριο-1 P 1 P 2

Διεθνές εµπόριο-1 P 1 P 2 Διεθνές εµπόριο-1 Το διεθνές εµπόριο συµβάλλει στην καλύτερη αξιοποίηση των παραγωγικών πόρων της ανθρωπότητας γιατί ελαχιστοποιεί το κόστος παραγωγής της συνολικής προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών που διακινείται

Διαβάστε περισσότερα

«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημοτική Βιβλιοθήκη Μεταμόρφωσης Σάββατο 20 Φεβρουαρίου 2016

«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημοτική Βιβλιοθήκη Μεταμόρφωσης Σάββατο 20 Φεβρουαρίου 2016 Βιογραφικό σημείωμα Η Ζιζή Σαλίμπα γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε οικονομικά στη Νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (DEA) και διδακτορικό δίπλωμα

Διαβάστε περισσότερα

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση http://www.economics.edu.gr 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2 Η Επιχείρηση : σχολικό βιβλίο 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας µας, το ίδιο σηµαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ όταν καταθέτετε χρήματα σε μια τράπεζα, η τράπεζα δεν τοποθετεί τα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Βασικές έννοιες που προσδιορίζουν τα εθνικά μακροοικονομικά μεγέθη Από

Διαβάστε περισσότερα

Εξειδικευμένοι Συντελεστές Παραγωγής και Διανομή του Εισοδήματος. Το Υπόδειγμα των Jones και Samuelson

Εξειδικευμένοι Συντελεστές Παραγωγής και Διανομή του Εισοδήματος. Το Υπόδειγμα των Jones και Samuelson Εξειδικευμένοι Συντελεστές Παραγωγής και Διανομή του Εισοδήματος Το Υπόδειγμα των Jones και Samuelson Διεθνές Εμπόριο και Διανομή του Εισοδήματος Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για τους οποίους το διεθνές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑΛΙΜΠΑ ΖΙΖΗ. Δρ. Οικονομολόγος της Εργασίας Εμπειρογνώμων. Οικονομικές διακυμάνσεις - Πληθωρισμός Ανεργία

ΣΑΛΙΜΠΑ ΖΙΖΗ. Δρ. Οικονομολόγος της Εργασίας Εμπειρογνώμων. Οικονομικές διακυμάνσεις - Πληθωρισμός Ανεργία Βιογραφικό σημείωμα Η Ζιζή Σαλίμπα γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε οικονομικά στη Νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (DEA) και διδακτορικό δίπλωμα

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος... 11 Εισαγωγή... 13

Πρόλογος... 11 Εισαγωγή... 13 Περιεχόμενα Πρόλογος... 11 Εισαγωγή... 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Οι διεθνείς συναλλαγές και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα... 17 Ι. Η αρχή των συγκριτικών πλεονεκτημάτων... 17 Α. Κόστος εργασίας και εξειδικεύσεις...

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto. 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου)

Εισαγωγή. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto. 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου) 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου) Εισαγωγή Μια από τις πιο βασικές διακρίσεις στην οικονομική θεωρία είναι μεταξύ των εννοιών της οικονομικής αποτελεσματικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Το Υπόδειγμα του Ricardo. Παραγωγικότητα της Εργασίας και Συγκριτικό Πλεονέκτημα

Το Υπόδειγμα του Ricardo. Παραγωγικότητα της Εργασίας και Συγκριτικό Πλεονέκτημα Το Υπόδειγμα του Ricardo Παραγωγικότητα της Εργασίας και Συγκριτικό Πλεονέκτημα Διεθνές Εμπόριο Διαφορές μεταξύ των Χωρών και Οικονομίες Κλίμακας Οι χώρες εμπλέκονται στο διεθνές εμπόριο για δύο βασικούς

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης Συγγραφή ερευνητικής πρότασης 1 o o o o Η ερευνητική πρόταση είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της έρευνας. Η διατύπωσή της θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, περιεκτική και βασισμένη στην ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32 ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Publishing as Prentice Hall Macroeconomics, 5/e Olivier Blanchard 1 of 32 4-1 Η Ζήτηση Χρήματος Το χρήμα, το οποίο μπορείτε να χρησιμοποιείτε

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

4.1 Ζήτηση εργασίας στο βραχυχρόνιο διάστημα - Ανταγωνιστικές αγορές

4.1 Ζήτηση εργασίας στο βραχυχρόνιο διάστημα - Ανταγωνιστικές αγορές 4. ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ). ΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η ζήτηση εργασίας στο σύνολο της οικονομίας ορίζεται ως ο αριθμός εργαζομένων που οι επιχειρήσεις επιθυμούν να απασχολούν

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Τεχνολογίας Διάλεξη 6 η: Οικονομική Θεωρία και το Ζήτημα της Τεχνολογικής Αλλαγής: & II 1 Ερωτήματα

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι. Σκέφτομαι ως Οικονομολόγος. Αρ. Διάλεξης: 2

Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι. Σκέφτομαι ως Οικονομολόγος. Αρ. Διάλεξης: 2 Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι Σκέφτομαι ως Οικονομολόγος Αρ. Διάλεξης: 2 Σκέφτομαι ως οικονομολόγος Κάθε αντικείμενο επιστημονικής μελέτης έχει τη δική της επιστημονική ορολογία Μαθηματικά Ολοκληρωτικός

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ TΩN ΤΙΜΩΝ

Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ TΩN ΤΙΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ TΩN ΤΙΜΩΝ 1. Έννοια και λειτουργία της αγοράς Σε μια πρωτόγονη οικονομία, όπως του Ροβινσώνα Κρούσου, όπου δεν υπάρχει καταμερισμός της εργασίας ο άνθρωπος παράγει μόνος του

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο 1. Γενικά για την επιχείρηση Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Κεφάλαιο 2 ο Η Επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων 2.1. Εισαγωγικές έννοιες Ο επιστημονικός κλάδος

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5 Πόροι και διεθνές εμπόριο: Το υπόδειγμα Heckscher- Ohlin

Κεφάλαιο 5 Πόροι και διεθνές εμπόριο: Το υπόδειγμα Heckscher- Ohlin Κεφάλαιο 5 Πόροι και διεθνές εμπόριο: Το υπόδειγμα Heckscher- Ohlin Copyright 2015 Pearson Education, Inc. All rights reserved. 5-1 Περίγραμμα Παραγωγικές δυνατότητες Επιλέγοντας την αναλογία των εισροών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Το Πρότυπο Ανταγωνιστικό Υπόδειγμα του Διεθνούς Εμπορίου με Συναρτήσεις Παραγωγής και Χρησιμότητας Cobb Douglas. Καθ. Γιώργος Αλογοσκούφης

Το Πρότυπο Ανταγωνιστικό Υπόδειγμα του Διεθνούς Εμπορίου με Συναρτήσεις Παραγωγής και Χρησιμότητας Cobb Douglas. Καθ. Γιώργος Αλογοσκούφης Το Πρότυπο Ανταγωνιστικό Υπόδειγμα του Διεθνούς Εμπορίου με Συναρτήσεις Παραγωγής και Χρησιμότητας Cobb Douglas Καθ. Γιώργος Αλογοσκούφης Καθ. Γ. Αλογοσκούφης, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία,

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομία. Ενότητα 1: Εισαγωγικές έννοιες. Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής

Μικροοικονομία. Ενότητα 1: Εισαγωγικές έννοιες. Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Μικροοικονομία Ενότητα 1: Εισαγωγικές έννοιες Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ

ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ Πρόλογος Ευχαριστίες Βιογραφικά συγγραφέων ΜΕΡΟΣ 1 Εισαγωγή 1 Η οικονομική επιστήμη και η οικονομία 1.1 Πώς αντιμετωπίζουν οι οικονομολόγοι τις επιλογές 1.2 Τα οικονομικά ζητήματα 1.3 Σπανιότητα και ανταγωνιστική

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομος πίνακας περιεχομένων

Σύντομος πίνακας περιεχομένων Σύντομος πίνακας περιεχομένων Πρόλογος 19 Οδηγός περιήγησης 25 Πλαίσια 28 Ευχαριστίες της ενδέκατης αγγλικής έκδοσης 35 Βιογραφικά συγγραφέων 36 ΜΕΡΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 37 1 Η οικονομική επιστήμη και η οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η έννοια της επιχείρησης. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η έννοια της επιχείρησης. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η έννοια της επιχείρησης 1 Η επιχείρηση αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της κοινωνίας μας διότι: α) το 1/3 του χρόνου μας το περνάμε εκεί, β) μας προσφέρει προϊόντα και υπηρεσίες για ικανοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Θεόδωρος Μαριόλης Τ.Δ.Δ., Πάντειο Πανεπιστήμιο Ι.Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης

Θεόδωρος Μαριόλης Τ.Δ.Δ., Πάντειο Πανεπιστήμιο Ι.Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης Θεόδωρος Μαριόλης Τ.Δ.Δ., Πάντειο Πανεπιστήμιο Ι.Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλίο Ε Δύο Προτάσεις του Αριστοτέλη Δύο Προβλήματα Πρόταση 1 «Αμοιβαιότητα/Ανταπόδοση θα υπάρξει [η ανταλλαγή

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 8: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ : ανέπτυξε ένα πρότυπο σύμφωνα με το οποίο διέκρινε 5 στάδια οικονομικής ανάπτυξης, από τα οποία υποστήριξε

Διαβάστε περισσότερα

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.]

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.] ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Η χρησιμότητα της Πολιτικής Οικονομίας είναι κυρίως: α) Η δυνατότητα που μας παρέχει να επεμβαίνουμε στο οικονομικό σύστημα για να βελτιώνουμε

Διαβάστε περισσότερα

Μακροοικονομική. Μακροοικονομική Θεωρία και Πολιτική. Αναπτύχθηκε ως ξεχωριστός κλάδος: Γιατί μελετάμε ακόμη την. Μακροοικονομική Θεωρία και

Μακροοικονομική. Μακροοικονομική Θεωρία και Πολιτική. Αναπτύχθηκε ως ξεχωριστός κλάδος: Γιατί μελετάμε ακόμη την. Μακροοικονομική Θεωρία και Μακροοικονομική Θεωρία και Πολιτική Εισαγωγή: με τι ασχολείται Ποια είναι η θέση της μακροοικονομικής σήμερα; Χρησιμότητα - γιατί μελετάμε την μακροοικονομική θεωρία; Εξέλιξη θεωρίας και σχέση με την πολιτική

Διαβάστε περισσότερα

22/2/2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Επιστήμη Διοίκησης Επιχειρήσεων. Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης;

22/2/2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Επιστήμη Διοίκησης Επιχειρήσεων. Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης; ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης; Κεφάλαιο 2 ο Η επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων Όταν το άτομο δημιούργησε ομάδες. Για ποιο λόγο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του ΚΠΣ III

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του ΚΠΣ III ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 152 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του ΚΠΣ III Η εκ των προτέρων αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του 3 ου ΚΠΣ µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε τρόπους οι οποίοι

Διαβάστε περισσότερα

3. ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ HECKSCHER-OHLIN

3. ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ HECKSCHER-OHLIN 3. ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ HESHER-OHIN Υπάρχουν δύο συντελεστές παραγωγής, το κεφάλαιο και η εργασία τους οποίους χρησιμοποιεί η επιχείρηση για να παράγει προϊόν Y μέσω μιας συνάρτησης παραγωγής

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: «Σπουδές στην Εκπαίδευση» Οδηγός Σχολιασμού Διπλωματικής Εργασίας (βιβλιογραφική σύνθεση) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ (BUSINESS PLAN)

ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ (BUSINESS PLAN) Το παρακάτω κείμενο προέρχεται από το βιβλίο του Καθηγητή Θάνου Κριεμάδη με τίτλο: Επιχειρηματικότητα και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις Παροχής Υπηρεσιών, το οποίο εκδόθηκε το 2011 από την Νομική Βιβλιοθήκη.

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ 2.

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ 2. Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΕΠΙΜΕΕΙΑ: ΝΙΚΟΑΟ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΟΓΟ ΠΡΟΟΜΟΙΩΗ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΤΩΝ 2 Κεφάλαιο 2 ο Η Επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων Ομάδα Α Ερωτήσεις ωστού

Διαβάστε περισσότερα

3.3 Κατανομή χρόνου μεταξύ αμειβόμενης εργασίας, οικιακής εργασίας και σχόλης - Αποφάσεις προσφοράς εργασίας στο πλαίσιο της οικογένειας

3.3 Κατανομή χρόνου μεταξύ αμειβόμενης εργασίας, οικιακής εργασίας και σχόλης - Αποφάσεις προσφοράς εργασίας στο πλαίσιο της οικογένειας 3.3 Κατανομή χρόνου μεταξύ αμειβόμενης εργασίας, οικιακής εργασίας και σχόλης - Αποφάσεις προσφοράς εργασίας στο πλαίσιο της οικογένειας Στην παράγραφο αυτή αίρουμε διαδοχικά τις υποθέσεις που κάναμε μέχρι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος 2016-17 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass) 1 ιάλεξη2 Ανταγωνισμός, οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ]

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ] Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[1.2-1.3] 1.2 Η Επιχείρηση 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η Σημασία της Επιχείρησης Η Επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό με την οικογένεια.

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 2 ο : Επιχειρηματικό Σχέδιο

Μάθημα 2 ο : Επιχειρηματικό Σχέδιο Επιχειρηματικότητα & Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις Παροχής Υπηρεσιών Μάθημα 2 ο : Επιχειρηματικό Σχέδιο 1 Ορισμοί και Αναγκαιότητα του Επιχειρηματικού Σχεδίου Το Επιχειρηματικό Σχέδιο είναι ένα γραπτό κείμενο

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη Ενότητα 1 : Εισαγωγή στις Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη Γρηγόριος Ζαρωτιάδης Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Εξετάσεις Θεωρίας και Πολιτικής Διεθνούς Εμπορίου Ιούλιος 2007. Όνομα: Επώνυμο: Επιθυμώ να μην περάσω το μάθημα εάν η βαθμολογία μου είναι του

Εξετάσεις Θεωρίας και Πολιτικής Διεθνούς Εμπορίου Ιούλιος 2007. Όνομα: Επώνυμο: Επιθυμώ να μην περάσω το μάθημα εάν η βαθμολογία μου είναι του Εξετάσεις Θεωρίας και Πολιτικής Διεθνούς Εμπορίου Ιούλιος 2007 Α Όνομα: Επώνυμο: Αριθμός Μητρώου: Έτος: Επιθυμώ να μην περάσω το μάθημα εάν η βαθμολογία μου είναι του 1. Η χώρα Α έχει 10.000 μονάδες εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο 2.3 Η γένεση της οικονομικής σκέψης (Ξενοφών, Αριστοτέλης) 2.3 Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΔΙΕΘΝΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικά για Μη Οικονομολόγους Ενότητα 7: Εισαγωγή στην Μακροοικονομική Θεωρία

Οικονομικά για Μη Οικονομολόγους Ενότητα 7: Εισαγωγή στην Μακροοικονομική Θεωρία Οικονομικά για Μη Οικονομολόγους Ενότητα 7: Καθηγητής: Κώστας Τσεκούρας Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Σκοποί ενότητας Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται και αναλύονται

Διαβάστε περισσότερα

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους του Σταύρου Κοκκαλίδη Μαθηματικού Διευθυντή του Γυμνασίου Αρχαγγέλου Ρόδου-Εκπαιδευτή Στα προγράμματα Β Επιπέδου στις ΤΠΕ Ορισμός της έννοιας του σεναρίου.

Διαβάστε περισσότερα

Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης Msc. In Applied Economics. Lecture 1: Trading in a Ricardian Model

Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης Msc. In Applied Economics. Lecture 1: Trading in a Ricardian Model Πάντειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης Msc. In Applied Economics Lecture 1: Trading in a Ricardian Model Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα με ένα συντελεστή (συνέχεια) 1. Ο μόνος σημαντικός

Διαβάστε περισσότερα

Εάν το ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων είναι 25% και υπάρξει μια αρχική κατάθεση όψεως 2.000 σε μια εμπορική Τράπεζα, τότε η μέγιστη ρευστότητα που μπορεί να δημιουργηθεί από αυτή την κατάθεση είναι: Α.

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος. Ενότητα 2η: Επισκόπηση Ι. Δημήτριος Σκούρας Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

Τίτλος Μαθήματος. Ενότητα 2η: Επισκόπηση Ι. Δημήτριος Σκούρας Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Τίτλος Μαθήματος Ενότητα 2η: Επισκόπηση Ι Δημήτριος Σκούρας Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών 1 Σκοποί ενότητας Κατανόηση της εξέλιξης της Οικονομικής σκέψης σχετικά με την παραγωγή,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Η Πολιτική Οικονομία των Εθνικών Λογαριασμών: Μία Θεωρητική και Εμπειρική Διερεύνηση

Η Πολιτική Οικονομία των Εθνικών Λογαριασμών: Μία Θεωρητική και Εμπειρική Διερεύνηση Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Η Πολιτική Οικονομία των

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Μακροοικονομική Θεωρία Υπόδειγμα IS/LM Στο υπόδειγμα IS/LM εξετάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Media Monitoring. Ενότητα 2: Η ανάλυση περιεχομένου. Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ

Media Monitoring. Ενότητα 2: Η ανάλυση περιεχομένου. Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ Media Monitoring Ενότητα 2: Η ανάλυση περιεχομένου Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ Ορισμός Μετατρέπει υλικό ποιοτικής κυρίως φύσης σε μορφή ποσοτικών/ποιοτικών δεδομένων Μπορεί να οριστεί ως

Διαβάστε περισσότερα

Οικονοµία. Βασικές έννοιες και ορισµοί. Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά

Οικονοµία. Βασικές έννοιες και ορισµοί. Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά Οικονοµία Βασικές έννοιες και ορισµοί Οικονοµική Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά των ανθρώπινων όντων αναφορικά µε την παραγωγή, κατανοµή και κατανάλωση υλικών αγαθών και υπηρεσιών σε έναν

Διαβάστε περισσότερα

Διοίκηση Λειτουργιών. τετράδιο 1

Διοίκηση Λειτουργιών. τετράδιο 1 Λορέντζος Χαζάπης Γιάννης Ζάραγκας Διοίκηση Λειτουργιών τα τετράδια μιας Οδύσσειας τετράδιο 1 Εισαγωγή στη διοίκηση των λειτουργιών Αθήνα 2012 τετράδιο 1 Εισαγωγή στη διοίκηση των λειτουργιών ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2.1 Ιστορική Αναδρομή Σε ένα άρθρο με μεγάλη επιρροή, ο Nicholas Kaldor (1961) διετύπωσε τη σκέψη ότι ένας θεωρητικός οικονομολόγος θα πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Κωδικός μαθήματος: ΚΕΠ 302 Διδάσκων: Δημήτρης Θ. Ζάχος Πιστωτικές μονάδες: 10 Χρόνος και τόπος διεξαγωγής: Τετάρτη 6-9 αίθουσα 907 Εισαγωγικά Η επιτυχής συμμετοχή σ ένα

Διαβάστε περισσότερα

πως θα θα παραχθούν αυτά τα προϊόντα αυτό εξαρτάται από την τεχνολογία που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία

πως θα θα παραχθούν αυτά τα προϊόντα αυτό εξαρτάται από την τεχνολογία που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία 2.1 ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (σελ 27-28) Η πολιτική οικονομία: είναι κοινωνική επιστήμη μελετάει τα οικονομικά φαινόμενα Το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας είναι η περιγραφή και η ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Διεθνή Μακροοικονομική. Ισοζύγιο Πληρωμών, Συναλλαγματικές Ισοτιμίες, Διεθνείς Χρηματαγορές και το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα

Εισαγωγή στη Διεθνή Μακροοικονομική. Ισοζύγιο Πληρωμών, Συναλλαγματικές Ισοτιμίες, Διεθνείς Χρηματαγορές και το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα Εισαγωγή στη Διεθνή Μακροοικονομική Ισοζύγιο Πληρωμών, Συναλλαγματικές Ισοτιμίες, Διεθνείς Χρηματαγορές και το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα 1 Αντικείµενο Διεθνούς Μακροοικονοµικής Η διεθνής µακροοικονοµική

Διαβάστε περισσότερα

Οργανώνοντας την έρευνα ΒΑΣΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οργανώνοντας την έρευνα ΒΑΣΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οργανώνοντας την έρευνα ΒΑΣΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Προκαταρκτική έρευνα Διερευνήστε πριν απ όλα την περιοχή μέσα στην οποία μπορεί να βρεθεί ένα ερευνητικό ερώτημα. Τυπικές

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μικροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μικροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μικροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ: ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΕ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ Σταθερό και μεταβλητό κόστος Το συνολικό κόστος

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες. Συσσώρευση Κεφαλαίου, Χωρικός Καταμερισμός Εργασίας

Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες. Συσσώρευση Κεφαλαίου, Χωρικός Καταμερισμός Εργασίας Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες. Συσσώρευση Κεφαλαίου, Χωρικός Καταμερισμός Εργασίας «Χωρικές, Οικονομικές, Κοινωνικές και Περιβαλλοντικές Διαστάσεις της Ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων.

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων. ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΕΠΑΛ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). 1.

Διαβάστε περισσότερα

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης Αναστασία Χριστοδούλου, Dr. Γεώργιος Δαμασκηνίδης Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας Θεσσαλονίκη, 2015 Ιδιότητες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. Δρ.Αριστέα Γκάγκα

ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. Δρ.Αριστέα Γκάγκα ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Δρ.Αριστέα Γκάγκα Ακαδημαϊκ όέτος 2017-2018 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Εισαγωγή Οικονομική Επιστήμη Οικονομική της Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Η κοινωνική διάσταση της καινοτομίας ως μοχλός της αειφορίας Αφροδίτη Παπαδάκη-Κλαυδιανού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία επιλογής του καταναλωτή και του παραγωγού

Θεωρία επιλογής του καταναλωτή και του παραγωγού Πανεπιστήµιο Αθηνών Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος 2017-2018 Μάθηµα: Μικροοικονοµική Θεωρία Ι ECO201 Θεωρία επιλογής του καταναλωτή και του παραγωγού 1 Ανδρεας Παπανδρεου e-mail: aap@econ.uoa.gr

Διαβάστε περισσότερα

Philip McCann Αστική και περιφερειακή οικονομική. 2 η έκδοση. Chapter 1

Philip McCann Αστική και περιφερειακή οικονομική. 2 η έκδοση. Chapter 1 Philip McCann Αστική και περιφερειακή οικονομική 2 η έκδοση Chapter 1 Κεφάλαιο 5 Περιφερειακή εξειδίκευση, εμπόριο Modern και ανάλυση Urban and πολλαπλασιαστή Regional Economics Περιεχόμενα Εισαγωγή στις

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας

Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας Μάθημα 2 1 Εισαγωγή Χαρακτηριστικά στοιχεία της επιχείρησης ως οργανισμού Συστατικά μέρη και το περιβάλλον της επιχείρησης Διάφορες μορφές επιχειρήσεων που λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής Αντικείμενο μελέτης της μακροοικονομίας είναι (μεταξύ άλλων) η:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής Αντικείμενο μελέτης της μακροοικονομίας είναι (μεταξύ άλλων) η: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής 2.1 1. Η συνολική παραγωγή μιας χώρας μελετάται από τη μικροοικονομία. 2. Η φθορά που υφίσταται ο κεφαλαιουχικός εξοπλισμός στην πορεία του χρόνου, αποτιμημένη σε

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 Αντικείµενο του βιβλίου αυτού είναι οι ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις οι οποίες αναλύονται τόσο στο θεωρητικό επίπεδο, όσο και στο επίπεδο των συνθηκών του πραγµατικού κόσµου µε έµφαση στο σύγχρονο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΚΡΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΜΕ ΕΝΟΤΗΤΑ 5η: Οικονομίες & Νεοκλασική Πολιτική Οικονομία

ΜΙΚΡΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΜΕ ΕΝΟΤΗΤΑ 5η: Οικονομίες & Νεοκλασική Πολιτική Οικονομία ΜΙΚΡΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΜΕ ΕΝΟΤΗΤΑ 5η: Οικονομίες & Νεοκλασική Πολιτική Οικονομία ΑΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων & Επικοινωνίας Α. Κουμπαρέλης Καθηγητής Εφαρμογών

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. Θεωρία των Μοντέλων Καπιταλισμού

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. Θεωρία των Μοντέλων Καπιταλισμού ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ Θεωρία των Μοντέλων Καπιταλισμού Θεωρία των Μοντέλων Καπιταλισμού: Θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόηση των κοινών θεσμικών χαρακτηριστικών, αλλά και των θεσμικών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ. 2. Τι περιλαμβάνει ο στενός και τι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και με βάση ποια λογική γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ τους;

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ. 2. Τι περιλαμβάνει ο στενός και τι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και με βάση ποια λογική γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ τους; Μάθημα: Εισαγωγή στα δημόσια οικονομικά Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Μαρία Καραμεσίνη Οι παρακάτω ερωτήσεις είναι οργανωτικές του διαβάσματος. Τα θέματα των εξετάσεων δεν εξαντλούνται σε αυτές, αλλά περιλαμβάνουν

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι κλασικές προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα επίδρασης ορισμένων μεμονωμένων παραγόντων,

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικά του πειράματος

Εναλλακτικά του πειράματος Θετική και δεοντολογική προσέγγιση Διάλεξη 2 Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Η θετική ανάλυση εξετάζει τι υπάρχει και ποιες οι συνέπειες μιας πολιτικής, χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 9 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΛΙΓΗ ΘΕΩΡΙΑ Στην προηγούμενη διάλεξη μάθαμε ότι υπάρχουν διάφορες μορφές έρευνας

Διαβάστε περισσότερα