Ποιήσω ἐν τῇ ἐρήμῳ ὁδὸν καὶ ἐν τῇ ἀνύδρῳ ποταμούς. ΗΣΑΪΑΣ

Transcript

1 Ι Τ ο e σχατο Τ α ξ ί δ ι

2

3 ΕΝΑ

4 Ποιήσω ἐν τῇ ἐρήμῳ ὁδὸν καὶ ἐν τῇ ἀνύδρῳ ποταμούς. ΗΣΑΪΑΣ

5 1 Κ αλά θα κάνω να τα γράψω όλα αυτά πριν χαθούν για άλλες δυο χιλιάδες χρόνια. Μην παρερμηνεύσετε τα λόγια μου, σας παρακαλώ. Όσα έχω να πω υπάρχουν παντού: στον αέρα που αναπνέουμε, σε κάθε φύλλο που πέφτει, σε κάθε αντικείμενο που βλέπουμε. Αλλά το να τα αντιληφθούμε συνειδητά, το να βγούμε από τον παραμυθένιο ύπνο μέσα στον οποίο ζούμε αυτό είναι ένα τελείως άλλο θέμα. Αυτά που θα πω συνιστούν μια παράξενη ιστορία: παράξενη, γιατί είναι η ιστορία που κρύβεται πίσω από την ιστορία της ζωής μας. Αν αφορούσε οτιδήποτε άλλο, αν μιλούσε απλώς για πράγματα που μπορεί να έγιναν πριν από πολύ καιρό, τότε θα ήμασταν ελεύθεροι να συνεχίζουμε να την ξεχνάμε. Δεν αφορά άλλα πράγματα όμως, και γι αυτό είναι κάτι που δεν σε αφήνει ήσυχο, δεν σε αφήνει να ηρεμήσεις. Τόσο συχνά προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι ζούμε μια γεμάτη, μια ικανοποιητική ζωή. Αλλά υπάρχει πάντα κάτι που σφίγγει την καρδιά μας. Η φιλοδοξία, η ένταση, δεν είναι παρά οι σκιές του. Και θα συνεχίσει να σπαράζει την καρδιά μας μέχρι να αρχίσουμε να παραδεχόμαστε τι λείπει. 13

6 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μπορεί να μπείτε στον πειρασμό να πιστέψετε αυτή την ιστορία. Επιτρέψτε μου όμως να σας προειδοποιήσω ευγενικά ότι, αν το κάνετε αυτό, θα χάσετε την επαφή σας με τις άλλες πεποιθήσεις σας. Εδώ διακυβεύονται πολλά. Ίσως θελήσετε να θεωρήσετε ότι κάπου υπάρχει μια ενδιάμεση ζώνη όπου μπορείτε να κρατήσετε και τα μεν και τα δε. Πιστέψτε με όμως, μπορώ να σας το πω εκ πείρας: δεν υπάρχει. Αν θέλετε να διατηρήσετε την επαφή σας με αυτά που νομίζετε ότι ξέρετε ήδη, θα πρέπει αναγκαστικά να απορρίψετε αυτά που λέω. Ό,τι και από τα δύο να κάνετε, δεν έχει ουσιαστική σημασία για μένα. Η δουλειά μου είναι απλώς να πω την ιστορία αυτό είναι όλο. Άλλωστε, υπάρχουν μερικά πράγματα που, από τη στιγμή που θα τα πεις, δεν γίνεται να τα «ξεπείς». Είναι γραμμένα στην πέτρα. Και το κείμενο πάνω στην πέτρα αφορά εσάς. Και η πέτρα είστε εσείς. 14

7 2 Π ρος τα τέλη του έκτου αιώνα προ Χριστού γεννήθηκε κάποιος που λεγόταν Παρμενίδης. Η πατρίδα του: μια μικρή πόλη που λεγόταν Ελαία, στη νότια Ιταλία. Αλλά αν θέλουμε να καταλάβουμε το ιστορικό του Παρμενίδη, δεν αρκεί να ασχοληθούμε μόνο με τη νότια Ιταλία δεν αρκεί ούτε κατά διάνοια. Η πόλη της Ελαίας ιδρύθηκε και χτίστηκε μερικά μόνο χρόνια πριν από τη γέννηση του Παρμενίδη. Οι άνθρωποι που την ίδρυσαν ήταν Έλληνες, και ήταν γνωστοί ως Φωκαείς επειδή κατάγονταν από τη Φώκαια, μια πόλη εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από την Ελαία, στα παράλια της σημερινής δυτικής Τουρκίας. Γύρω στο 540 π.χ. εκδιώχθηκαν από την πρώτη τους πατρίδα από τους Πέρσες και υποχρεώθηκαν να περιπλανηθούν στη Μεσόγειο, δεξιά-αριστερά, πάνω-κάτω, αναζητώντας ένα νέο μέρος για να εγκατασταθούν και να ζήσουν. Η ιστορία των περιπλανήσεών τους ήρωες σε αναζήτηση χαμένων ηρώων, άντρες και γυναίκες μαζί με παιδιά που πόνταραν τη ζωή τους στο αν θα κατάφερναν ή όχι να βρουν την απάντηση σε έναν αινιγματικό χρησμό του Απόλλωνα 15

8 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ είναι τόσο εντυπωσιακή ώστε οι ιστορικοί μερικές φορές θέλησαν να την απορρίψουν θεωρώντας τη φανταστική. Αλλά οι ανακαλύψεις που έγιναν σε διάφορα μέρη τα τελευταία χρόνια έδειξαν πόση αλήθεια περιέχει. Άλλωστε, όταν έχουμε να κάνουμε με τους Φωκαείς, σιγά σιγά πρέπει να γινόμαστε όλο και πιο ανοιχτόμυαλοι. Για ανθρώπους σαν κι αυτούς, η φαντασία ήταν πραγματικότητα, και αυτά που τόσο μας αρέσει σήμερα να ονομάζουμε πραγματικότητα ήταν μια φαντασία που δεν είχε επινοηθεί ακόμη. Σε σχέση με όλα τα δραματικά γεγονότα που οδήγησαν στην τελική τους άφιξη στην Ελαία μερικά μόνο χρόνια πριν γεννηθεί ο Παρμενίδης, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ένα πράγμα. Συγκεκριμένα, ότι οι Φωκαείς ήταν ένας πολύ-πολύ συντηρητικός λαός. Αφού εγκαταστάθηκαν στη Δύση, διατήρησαν τα αρχαία έθιμα της Ανατολίας αναλλοίωτα και άθικτα επί αιώνες σχεδόν για χίλια χρόνια. Παρά την εφιαλτική κατάσταση στην οποία βρέθηκαν, με τον περσικό στρατό να τους περιμένει έξω από την πόρτα τους και να μην έχουν ούτε στιγμή για χάσιμο, η πρώτη τους έγνοια ήταν να διασώσουν όσα μπορούσαν από τα αντικείμενα που θα τους βοηθούσαν να διατηρήσουν άθικτο το νήμα των θρησκευτικών τους παραδόσεων όπου κι αν κατάφερναν να πάνε. Μπορεί η επισήμανση αυτή να φαίνεται ασήμαντη και όχι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη. Όμως, για την ιστορία μας έχει καθοριστική σημασία. Θα νόμιζε ίσως κανείς ότι οι Φωκαείς ήταν ένας μικρός λαός, που δεν αξίζει τον κόπο να θυμόμαστε. Αλλά τα φαινόμενα απατούν. 16

9 3 Μ πορεί να αναρωτιέστε γιατί ασχολούμαι με τέτοιες λεπτομέρειες και σας ταλαιπωρώ και σας με αυτές. Όλα αυτά έχουν σχέση με τον Παρμενίδη. Αυτός ο Παρμενίδης έπαιξε έναν εκπληκτικό, σχεδόν ασύλληπτο, ρόλο στη Δύση, στη διαμόρφωση του κόσμου, του πολιτισμού και της κουλτούρας μέσα στα οποία ζούμε εμείς σήμερα. Είναι πολύ πιθανόν να μην τον έχετε ξανακούσει, και υπάρχει λόγος γι αυτό. Όλοι είχαν πάντα μια παράξενη τάση να τον κρατούν στα παρασκήνια ακόμη και όταν έγραφαν για αυτόν. Ο Παρμενίδης έχει κάτι που ξεφεύγει από όλους τους οικείους σε μας τρόπους κατανόησης. Οι ειδικοί και οι ιστορικοί έχουν αναγνωρίσει εδώ και πολύ καιρό ότι είναι ο θεμελιωτής της λογικής ο πατέρας του ορθολογισμού. Και όπως μπορείτε να δείτε από αυτή την τελευταία έκφραση, δεν πρόκειται απλώς για την ειδική σημασία που έχει για τους ανθρώπους που μελετούν το παρελθόν. Δεν πρόκειται απλώς για το θέμα του σημαντικού ρόλου που έπαιξε στη θεμελίωση της φιλοσοφίας και της επιστήμης αλλά και σε όλη τη διαδικασία της σύγχρονης μάθησης και 17

10 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ παιδείας. Εκείνο που στην πραγματικότητα διακυβεύεται εδώ, είναι κάτι ακόμη πιο βασικό. Είναι η προέλευση της κουλτούρας μας, της κουλτούρας της Δύσης, του τρόπου με τον οποίο σκεπτόμαστε και βγάζουμε λογικά συμπεράσματα. Και αυτό είναι κάτι που μας επηρεάζει όλους μας βαθιά. Είναι αρκετά εύκολο να μιλάει κανείς για τον ορθολογισμό και τη λογική. Όμως, το να καταλάβουμε τι είναι, το να διακρίνουμε φευγαλέα τι υπάρχει πίσω από αυτές τις έννοιες, αυτό είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Γιατί στην πραγματικότητα, αυτά που έχουμε καταλήξει να ονομάζουμε λογική και ορθολογισμό δεν είναι παρά μια απάτη, κάτι πλαστό, που παρουσιάζεται σαν να είναι κάτι που όμως δεν είναι. Ο ορθολογισμός όπως και η λεγόμενη «κοινή λογική» είναι ένα από εκείνα τα πράγματα που υποτίθεται ότι όλοι ξέρουν τη σημασία τους. Από μικρά παιδιά, ήδη, μας έλεγαν να λογικευτούμε, πράγμα που ουσιαστικά σήμαινε να κάνουμε αυτό που ήθελαν οι άλλοι. Υποτίθεται ότι έχουμε όλοι μια ξεκάθαρη ιδέα για το τι είναι ορθολογισμός. Αλλά στην πραγματικότητα ουδείς γνωρίζει τι είναι. Όσο πιο προσεκτικά εξετάζεις τον ορθολογισμό, τόσο πιο αόριστος γίνεται. Και όσο πιο προσεκτικά εξετάζεις τους ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι είναι κατεξοχήν ορθολογιστές, τόσο πιο παράλογοι αποδεικνύεται ότι είναι. Ζούμε σε έναν κόσμο σκιών χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε καν και χωρίς να καταλαβαίνουμε τι έχει συμβεί. Όσο για τη λογική, κι αυτή δεν είναι αυτό που φαίνεται ή αυτό που ήταν κάποτε. Αρχικά δεν είχε καμία σχέση με πολύπλοκους τύπους και παράξενους υπολογισμούς. Ο σκοπός της ήταν να αφυπνίζει: να αγγίζει και να μετασχηματίζει κάθε πλευρά του ανθρώπου. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε λογική, είναι σαν ένα κοριτσάκι που τριγυρίζει με σπουδαίο ύφος σέρνοντας τα παπούτσια 18

11 Το Eσχατο Ταξίδι της μαμάς της. Με τις ατελείωτες εμβριθείς διαμάχες μας τα τελευταία δυο χιλιάδες χρόνια, διαμάχες για τη θρησκεία και τον ορθολογισμό, τη λογική και την επιστήμη, έχουμε χάσει κάθε επαφή μας με την πραγματικότητα και φερόμαστε σαν μικρά παιδιά. Είναι καιρός να αρχίσουμε να μεγαλώνουμε. Οι άνθρωποι για τους οποίους θα μιλήσω σε αυτό το βιβλίο δεν είναι φανταστικοί. Και δεν κατάγονται από την Κεντρική Αμερική ή την Ινδία ή κάποιον εξωτικό κόσμο της Άπω Ανατολής, αλλά από τις ρίζες του ίδιου του δυτικού πολιτισμού μας. Αυτοί είναι οι ρίζες του δυτικού πολιτισμού από αυτούς προέρχεται αυτή η κουλτούρα εντός της οποίας ζούμε. Αργά και βαθμιαία, παρανοήθηκαν. Και, ως μέρος της ίδιας αυτής διαδικασίας, παρανοήσαμε κι εμείς τον εαυτό μας. Αυτή είναι μια ιστορία, μέρη της οποίας είμαστε όλοι μας: ένα βιβλίο, οι σελίδες του οποίου είμαστε εμείς. Οι συνέπειες αυτής της παρανόησης δεν είναι συνηθισμένες ή ασήμαντες. Είναι τόσο τεράστιες, τόσο καθολικές, ώστε δύσκολα μπορούμε έστω και να τις συλλάβουμε πια. Ο απλούστερος ίσως τρόπος για να περιγράψουμε την κατάσταση, θα ήταν να πούμε ότι πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια στη Δύση μας δόθηκε ένα δώρο κι εμείς, με την παιδιάστικη συμπεριφορά μας, πετάξαμε τις οδηγίες χρήσης του. Νομίζαμε ότι ξέρουμε με τι παίζουμε. Και το αποτέλεσμα είναι ότι ο δυτικός πολιτισμός μπορεί σύντομα να μην αποτελεί τίποτα παραπάνω από ένα αποτυχημένο πείραμα. Τα έργα του Παρμενίδη, και άλλων σαν κι αυτόν, έχουν επιζήσει μόνο σε αποσπάσματα. Και οι λόγιοι έπαιζαν διάφορα παιχνίδια μαζί τους. Επί αιώνες πειραματίζονταν διαστρεβλώνοντας και παραμορφώνοντάς τα, μέχρι που έφτασαν να μοιάζουν ότι δίνουν ένα νόημα ακριβώς αντίθετο από το αρχικό τους. Και μετά οι λόγιοι άνοιγαν διαμάχες για τη σημασία τους και τα παρουσίαζαν στον κόσμο σαν εκθέματα σε μουσείο. 19

12 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Και κανείς δεν καταλαβαίνει πόσο σημαντικά είναι. Αν και έχουν επιζήσει μόνο κάποια κομμάτια τους, αυτά είναι πολύ λιγότερο κατακερματισμένα από μας. Και είναι κάτι πολύ περισσότερο από νεκρές λέξεις. Είναι σαν το θησαυρό των μύθων και των παραμυθιών ένα αντικείμενο ανεκτίμητης αξίας που το χάσαμε και το κακομεταχειριστήκαμε και πρέπει να το ανακαλύψουμε ξανά με κάθε θυσία. Όμως όλα αυτά δεν είναι ούτε μυθολογία ούτε μυθιστόρημα. Είναι πραγματικότητα. Το μυθιστόρημα είναι σαν να κάθεσαι πάνω σε ένα χρυσωρυχείο και να ονειρεύεσαι χρυσάφι είναι όλα όσα συμβαίνουν όταν το ξεχνάς αυτό. Δεν υπάρχει τίποτα το μυστικιστικό σε όσα λέω. Είναι πολύ απλά, τελείως προσγειωμένα και πρακτικά. Έχουμε την τάση να νομίζουμε πως όταν ασχολούμαστε με γεγονότα πατάμε γερά στη γη. Κι όμως, τα γεγονότα δεν έχουν καμία απολύτως σημασία από μόνα τους: είναι εξίσου εύκολο να χαθείς μέσα στα γεγονότα όσο και μέσα στη φαντασία. Τα γεγονότα έχουν την αξία τους και πρέπει να τα χρησιμοποιούμε αλλά να τα χρησιμοποιούμε για να προχωρήσουμε πέρα από αυτά. Τα γεγονότα από μόνα τους είναι σαν να καθόμαστε πάνω σε ένα χρυσωρυχείο και να σκαλίζουμε τη σκόνη γύρω από τα πόδια μας με ένα ξυλαράκι. Όλα τα γεγονότα μας, όπως και όλα τα λογικά μας συμπεράσματα, δεν είναι παρά μια βιτρίνα. Αυτό το βιβλίο αφορά το τι καλύπτουν, την πραγματικότητα που υπάρχει πίσω από αυτά. Αφορά τον θαμμένο θησαυρό που αποτελεί κληρονομικό δικαίωμά μας, πατρογονική κληρονομιά μας και εξηγεί επίσης για ποια πράγματα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι αν θέλουμε να την επαναδιεκδικήσουμε. 20

13 4 O σο πιο πολύ πλησιάζουμε τον Παρμενίδη, τόσο πιο παράξενα γίνονται όλα. Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε χάσει εδώ και πολύ καιρό την ικανότητά μας να μαθαίνουμε από το παράξενο. Το παράξενο μας τρομάζει, αμφισβητεί τις παραδοχές μας και όσο πιο βαθιά μάς επηρεάζει, τόσο πιο πολύ νιώθουμε ότι απειλούμαστε. Έτσι, μας είναι πολύ πιο εύκολο να δημιουργούμε έναν ασφαλή υποκατάστατο κόσμο στη θέση του. Βλέπουμε μόνο αυτά που θέλουμε να βλέπουμε, και αγνοούμε τα υπόλοιπα. Οι περισσότερες σύγχρονες μεταφράσεις των κειμένων του Παρμενίδη έχουν ελάχιστη σχέση με το νόημα του πρωτότυπου αρχαίου ελληνικού κειμένου. Κάθε χρόνο δημοσιεύονται σελίδες επί σελίδων για αυτόν τον ερμηνεύουν υπό το φως σύγχρονων ενδιαφερόντων και ζητημάτων, διυλίζοντας αμέτρητους κώνωπες. Αλλά εκείνο που είναι πιο ουσιαστικό δεν το αγγίζουν καθόλου. Υπάρχει μια βασική απόσταση που πρέπει να διανύσουμε, κάποια ουσιαστικά σημεία που δεν μπορούμε να αποφύγουμε. Δεν έχουμε καμία απολύτως επιλογή. Μπορεί να νομίζουμε 21

14 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ότι προοδεύουμε ως κουλτούρα και ως πολιτισμός. Όμως, παρά την αγάπη μας για τα δημιουργικά και τα καταστροφικά παιχνίδια, δεν προχωράμε καθόλου από εκεί που είμαστε. Μοιάζουμε με κάποιον που το ρούχο του έχει σκαλώσει στο πόμολο μιας πόρτας. Ο μόνος τρόπος για να προχωρήσει μπροστά είναι να κάνει πίσω. Έτσι κι εμείς πρέπει να απαλλαχθούμε από τις παρανοήσεις για το παρελθόν μας και για το τι είμαστε. Η φήμη του Παρμενίδη ως ανθρώπου που επινόησε τη λογική στηρίζεται σε ένα ποίημα που έγραψε. Και ήδη εδώ συναντάμε κάτι παράξενο. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να γράψει ποίηση. Θα μπορούσε εξίσου εύκολα να έγραφε ένα ξερό πεζό κείμενο. Είναι αλήθεια ότι για πολύ καιρό τον απέρριπταν θεωρώντας τον έναν κακό ποιητή. Όμως αυτή η αξιολόγηση βασιζόταν σε καθαρή προκατάληψη. Ξεκινά από μια παλιά πεποίθηση που διατυπώθηκε για πρώτη φορά με κάποια διαύγεια από τον Αριστοτέλη, ότι η λογική και η ποίηση δεν έχουν κανένα κοινό στοιχείο και ότι αν κάποιος που ενδιαφέρεται να βρει την αλήθεια κάνει το λάθος έστω και να διανοηθεί να γίνει ποιητής, το αποτέλεσμα θα είναι σκέτη καταστροφή. Το γεγονός όμως είναι ότι το ποίημα του Παρμενίδη δεν είναι καταστροφή. Οι λίγοι σύγχρονοι λόγιοι που προσπάθησαν να προσεγγίσουν τα έργα του με νέο μάτι συνειδητοποίησαν ότι έχει δημιουργήσει μερικούς από τους πιο όμορφους και πιο βαθυστόχαστους στίχους που έχουν γραφεί ποτέ όχι απλώς στα ελληνικά αλλά σε οποιαδήποτε γλώσσα. Άλλωστε αυτή η απόρριψη του Παρμενίδη ως ποιητή ξεκινά από μια παραδοχή ότι ο βασικός στόχος της ποίησης είναι να ψυχαγωγεί. Και όπως θα δούμε σιγά σιγά, το ποίημα του Παρμενίδη είχε έναν πολύ διαφορετικό σκοπό. 22

15 Το Eσχατο Ταξίδι Στη συνέχεια, πέρα από το ερώτημα του πώς επέλεξε να εκφραστεί, υπάρχει το ερώτημα του τι είπε. Σίγουρα έγραψε για τη λογική αλλά μόνο στο κεντρικό τμήμα του ποιήματος, στο δεύτερο από τα τρία μέρη του. Για κάποιο λόγο, έχει καθιερωθεί να προσπερνάμε στα γρήγορα το πρώτο μέρος και να ξεχνάμε εξίσου γρήγορα το τρίτο. Μπορεί να έχετε προσέξει ότι μια σημαντική πλευρά της λογικής όπως την εφαρμόζουμε είναι να εστιάζουμε την προσοχή μας σε ένα μέρος του όλου και να παραβλέπουμε όλα τα άλλα. Ο Παρμενίδης εξηγεί λεπτομερειακά πώς έμαθε αυτά που ξέρει. Αφήνει λεπτά υπονοούμενα για το πώς πρέπει να προετοιμαστούμε αν θέλουμε να πλησιάσουμε σε μια κατανόηση των όσων λέει. Δίνει καθαρές προειδοποιήσεις για τις παγίδες, για τα προβλήματα που στέκουν εμπόδιο στο δρόμο μας. Αλλά κανείς σήμερα δεν έχει την ταπεινοφροσύνη ή την υπομονή να πάρει στα σοβαρά αυτές τις ενδείξεις και τις προειδοποιήσεις. Όλοι τρέχουν κατευθείαν σε αυτά που λέει για τη λογική, και είναι τόσο σίγουροι για την ικανότητά τους να αγνοούν τις οδηγίες ώστε δεν προσέχουν καν ότι έχουν μπερδευτεί σε απελπιστικό βαθμό. Η κουλτούρα μας έχει καταλήξει να λατρεύει ό,τι τη διευκολύνει. Όμως, το να μάθουμε για τον εαυτό μας μας δυσκολεύει γιατί γυρίζει ανάποδα τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Και με έναν άνθρωπο σαν τον Παρμενίδη δεν είναι δυνατόν να κόψουμε δρόμο. Απλούστατα, πρέπει να αρχίσουμε από την αρχή. 23

16 5 Και για τον Παρμενίδη αρχίζουν όλα όχι με τη σκέψη ή με το να ξύνουμε με απορία το κεφάλι μας, αλλά έτσι: Οι φοράδες που με μετέφεραν μέχρι εκεί που φτάνει η λαχτάρα συνέχιζαν να τρέχουν, αφού ήλθαν και με έφεραν στον θρυλικό δρόμο της θεότητας που μεταφέρει τον άνθρωπο που γνωρίζει, μέσα από το αχανές και σκοτεινό άγνωστο. Και μεταφερόμουν καθώς οι φοράδες, ξέροντας πού ακριβώς να πάνε, συνέχιζαν να με μεταφέρουν μοχθώντας στο άρμα και οι κοπέλες προχωρούσαν μπροστά. Και ο άξονας των τροχών έβγαζε τον συριγμό αυλού πετάγοντας σπίθες από την πίεση των καλοστρογγυλεμένων τροχών στις δυο πλευρές του, καθώς έτρεχαν γοργά: οι νέες γυναίκες, οι κοπέλες, οι κόρες του Ήλιου που είχαν αφήσει τα Δώματα της Νύχτας για να βγουν στο φως, και με τα χέρια είχαν σπρώξει πίσω τα πέπλα από τα πρόσωπά τους. Εκεί είναι οι πύλες των δρόμων της Νύχτας και της Μέρας, που συγκρατιούνται γερά στη θέση τους ανάμεσα 24

17 Το Eσχατο Ταξίδι στο ανώφλι κι ένα πέτρινο κατώφλι. Και φτάνουν μέχρι τον ουρανό, κλεισμένες με γιγάντια πορτόφυλλα. Και τα κλειδιά που άλλοτε ανοίγουν, άλλοτε κλειδώνουν τα κρατάει γερά η Δίκη η ακριβοδίκαιη: αυτή που πάντα απαιτεί ακριβή ανταπόδοση. Και με γλυκά, πλάνα λόγια οι κοπέλες την έπεισαν με πονηριά να τραβήξει πίσω αμέσως, μόνο γι αυτές, τη μπάρα που κλειδώνει τις πύλες. Και καθώς οι πόρτες άνοιξαν, κάνοντας τους μπρούντζινους άξονες με τους πείρους και τα καρφιά να γυρίσουν πρώτα ο ένας, μετά ο άλλος μέσα στις σαν αυλούς στρόφιγγές τους, δημιούρ γησαν ένα τεράστιο χάσμα. Ίσια μέσα πέρασαν οι κοπέλες κρατώντας καλά την πορεία τους για το άρμα και τα άλογα, ίσια κάτω στο δρόμο. Και η θεά με υποδέχτηκε καλοσυνάτα, και πήρε το δεξί μου χέρι στο δικό της και είπε αυτά τα λόγια καθώς μου απευθυνόταν: «Καλώς ήρθες, νεαρέ που έχεις για συντροφιά αθάνατες αρματηλάτισσες, και φτάνεις στο σπίτι μας με τις φοράδες να σε μεταφέρουν. Γιατί δεν ήταν μοίρα κακή που σε έστειλε να ταξιδέψεις σε αυτόν το δρόμο τόσο μακριά από την πεπατημένη των ανθρώπων αλλά το Ορθό και το Δίκαιο. Και εκείνο που χρειάζεσαι είναι να μάθεις τα πάντα: και την ακλόνητη καρδιά της πειστικής Αλήθειας και τις γνώμες των θνητών, στις οποίες δεν υπάρχει τίποτα που να μπορείς αληθινά να το εμπιστευτείς. Αλλά ακόμη κι έτσι, θα το μάθεις κι αυτό πώς οι πεποιθήσεις που βασίζονται στα εξωτερικά φαινόμενα πρέπει να γίνονται πιστευτές καθώς ταξιδεύουν ως τα πέρατα όλων όσων υπάρχουν. Και το κλειδί του ποιήματος βρίσκεται ήδη στην πρώτη γραμμή. 25

18 ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο ένας κρίσιμος παράγοντας σε αυτή την παράξενη υπόθεση που για τον Παρμενίδη επηρεάζει τα πάντα και που καθορίζει πόσο μακριά μπορούμε να προχωρήσουμε σε αυτό το ταξίδι είναι η λαχτάρα. Η αρχαιοελληνική λέξη που χρησιμοποιεί είναι θυμός, και θυμὸς σημαίνει την ίδια την ενέργεια της ζωής. Είναι η καθαρή παρουσία μέσα μας που αισθάνεται και νιώθει, η συσσωρευμένη δύναμη της συναισθηματικής μας υπόστασης. Πάνω απ όλα είναι η ενέργεια του πάθους, της ορμής, του πόθου, της λαχτάρας. Από την εποχή του Παρμενίδη μέχρι σήμερα έχουμε μάθει πολύ καλά να βάζουμε όρια σε αυτή τη δύναμη, να της επιβαλλόμαστε, να την κακοποιούμε και να την ελέγχουμε. Αλλά για τον Παρμενίδη αυτή έρχεται πρώτη, από την αρχή. Και υπάρχει μια βαθιά σημασία σε αυτό, γιατί εδώ μας λέει ότι η λαχτάρα αν την αφήσουμε να λειτουργήσει ελεύθερα μας επιτρέπει να φτάσουμε μέχρι εκεί που πραγματικά έχουμε ανάγκη να πάμε. Δεν υπάρχει λογική όταν έχεις να κάνεις με το πάθος και τη λαχτάρα, αν και μας αρέσει να ξεγελάμε τον εαυτό μας πιστεύοντας ότι υφίσταται κάτι τέτοιο σε αυτές τις περιπτώσεις. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συζητάμε λογικά με τον εαυτό μας για τη μορφή που θα πάρει η λαχτάρα μας. Νομίζουμε πως αν βρούμε καλύτερη δουλειά θα είμαστε ευχαριστημένοι, αλλά ποτέ δεν είμαστε. Νομίζουμε ότι αν πάμε σε κάποιο ξεχωριστό μέρος θα είμαστε ευτυχισμένοι, αλλά όταν φτάσουμε εκεί αρχίζουμε να θέλουμε να πάμε κάπου αλλού. Νομίζουμε ότι αν κοιμηθούμε με τον εραστή ή την ερωμένη των ονείρων μας θα εκπληρωθούν τα όνειρά μας. Όμως, ακόμη κι αν το καταφέρουμε αυτό, και πάλι δεν μας είναι αρκετό. 26

19 Το Eσχατο Ταξίδι Αυτό που ονομάζουμε ανθρώπινη φύση σημαίνει να μας τραβούν από τη μύτη προς εκατό διαφορετικές κατευθύνσεις και τελικά να μην πηγαίνουμε πουθενά. Όμως το πάθος μας, αν και δεν μπορούμε να συζητήσουμε λογικά μαζί του, έχει μιαν εκπληκτική δική του νοημοσύνη. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι παρεμβαίνουμε συνέχεια στη λειτουργία του, το σπάμε σε μικροσκοπικά κομμάτια και τα διασκορπίζουμε όπου τύχει. Ο νους μας μας ξεγελά συνεχώς και μας κάνει να εστιάζουμε στα μικροπράγματα που νομίζουμε ότι επιθυμούμε, αντί να εστιάζουμε στην ενέργεια της ίδιας της επιθυμίας. Αν αντέξουμε να αντικρίσουμε το πάθος μας αντί να βρίσκουμε αμέτρητους τρόπους για να το ικανοποιούμε ή για να προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από αυτό, τότε αρχίζει να μας δίνει μια φευγαλέα θέαση όσων κρύβονται στα παρασκήνια. Ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας μια συγκλονιστική θέα στην οποία έρχονται τα πάνω κάτω σε καθετί: η εκπλήρωση γίνεται περιορισμός και η επίτευξη μετατρέπεται σε παγίδα. Και το κάνει αυτό με μια ένταση που μπερδεύει τις σκέψεις μας και μας εξαναγκάζει να επιστρέψουμε κατευθείαν στο παρόν. Το ποίημα του Παρμενίδη δεν είναι για ακαδημαϊκούς. Και η κατανόηση του Παρμενίδη είναι σοβαρό θέμα. Απαιτεί την ίδια ένταση και επιτακτικότητα για την οποία μιλά την επιτακτικότητα της ίδιας της ύπαρξής μας. Και για το σκοπό αυτό δεν έχουμε καθόλου χρόνο για χάσιμο. 27