ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ: 1Η ΕΝΟΤΗΤΑ Ι

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ: ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΔΡΑΜΑ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ. Σύνοψη: Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων εξετάζονται τα εξής διδακτικά αντικείμενα: α) όροι του νατουραλιστικού κινήματος, β) η εξέλιξη της ρωσικής δραματογραφίας και σκηνικής ζωής κατά το 19 ο αιώνα [Α. Γκριμπογιέντοφ, Ν. Γκόγκολ, Α. Οστρόφσκι, Ι. Τουργκένιεφ, Α. Τσέχοφ, Λ. Τολστόι, Μ. Γκόρκι], γ) το κοινωνικό και ψυχολογικό δράμα: η πανευρωπαϊκή ακτινοβολία της δραματουργίας του Ίψεν και η νατουραλιστική δημιουργική περίοδος του έργου των Στρίντμπεργκ και Χάουπτμαν, δ) οι Γάλλοι σατιριστές της αστικής τάξης [Ευ. Λαμπίς, Ζ. Κουρτελίν, Ζ. Φεντό] και η αγγλική κωμωδία ηθών [Ο. Ουάιλντ και Τζ. Μπ. Σο] ε) η εμφάνιση και καθιέρωση της τέχνης της σκηνοθετικής τέχνης. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ: 1 Η ΕΝΟΤΗΤΑ Ι. Γενική επισκόπηση του δεύτερου μισού του 19 ου αιώνα στην Ευρώπη. Πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά συμφραζόμενα. Επιστήμες και τέχνες. Επιδράσεις στη δραματουργία και τη σκηνική τέχνη. ΙΙ. Αρχές του νατουραλιστικού κινήματος και το αίτημα του κριτικού ρεαλισμού. Συγκριτική συνεξέταση με τον νεοκλασικισμό και το ρομαντικό κίνημα. Το θεωρητικό έργο του Εμίλ Ζολά. ΙΙΙ. Εργοβιογραφικά πορτρέτα των παρακάτω θεατρικών συγγραφέων: Αλεξάντερ Γκριμπογιέντοφ, Νικολάι Γκόγκολ, Λεβ Τολστόι, Άντον Τσέχοφ, Μαξίμ Γκόρκι, Λεονίντ Αντρέγιεφ, Ερρίκος Ίψεν, Αύγουστος Στρίντμπεργκ, Γκέοργκ Μπίχνερ, Γκέρχαρτ Χάουπτμαν, Φρανκ Βέντεκιντ, Όσκαρ Ουάιλντ, Τζορτζ Μπέρναρ Σο, Τζο Μίλιγκτον Σινγκ, Αλέξανδρος Δουμάς υιός, Ευγένιος Λαμπίς, Ζορζ Φεντό, Αλφρέντ Ζαρί, Εδμόνδος Ροστάν, Μορίς Μάτερλινκ. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ: 2 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑΣ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΕΩΝ Η γυναικεία σεξουαλικότητα υπό το φως του νατουραλισμού. (Νέες) αναγνώσεις των συμπεριφορών εμβληματικών θεατρικών ηρωίδων. [Τερέζ Ρακέν του Ζολά, Μαργαρίτα Γκωτιέ (Η κυρία με τις καμέλιες) του Δουμά), Δεσποινίς Ζιλί του Στρίντμπεργκ]. Τα φύλα σε κρίση [ Έντα Γκάμπλερ, Το κουκλόσπιτο, Ρόσμερσχολμ του Ίψεν. Δεσποινίς Ζιλί, Ο πατέρας του Στρίντμπεργκ. Κάντιτα, Το επάγγελμα της κυρίας Ουόρεν του Σο. Σαλώμη του Ουάιλντ]. Το δημόσιο και το ιδιωτικό στην εργογραφία του Ίψεν [Βρικόλακες, Ένας εχθρός του λαού, Στηρίγματα της κοινωνίας]. Παραλλαγές της εικόνας του αποσυνάγωγου [Στον μεγάλο δρόμο του Τσέχοφ, Βόιτσεκ του Μπίχνερ, Στο βυθό του Γκόρκι, Υφαντές του Χάουπτμαν]. Το πορτρέτο του «αντιήρωα» στη ρωσική δραματουργία του 19 ου αιώνα [Ο επιθεωρητής του Γκόγκολ, Συμφορά από το πολύ μυαλό του Γκριμπογιέντοφ, Ένας μήνας στην εξοχή του Τουργκένιεφ, Ο γλάρος, Πλατόνοφ, Ιβάνοφ του Τσέχοφ].

2 Η ρωσική επαρχία ως μετωνυμία του (υπαρξιακού) αδιεξόδου. [Η μπόρα του Οστρόφσκι, Ο επιθεωρητής του Γκόγκολ, Ένας μήνας στην εξοχή του Τουργκένιεφ, Ο γλάρος, Θείος Βάνιας, Οι τρείς αδελφές, Ο βυσσινόκηπος του Τσέχοφ]. O παραλογικός κόσμος των αστών του Λαμπίς και του Φεντό [Το κοινό ταμείο, Ο πολυφίλητος Σελιμάρ, Στάχτη στα μάτια, Εγώ, Υπόθεση της Οδού Λουρσίν του Λαμπίς. Ένα καπέλο από ψάθα Ιταλίας, Η Κυρία του Μαξίμ, Κούκου, Ο κύριος πάει κυνήγι του Φεντό]. Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων θα προβληθούν αποσπάσματα από τις παρακάτω κινηματογραφημένες παραστάσεις, τηλεοπτικές παραγωγές και κινηματογραφικές ταινίες οι παρακάτω ταινίες και κινηματογραφημένες παραστάσεις. Ερρίκος Ίψεν: Νόρα Χέλμερ (1976, Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ). Ένας εχθρός του λαού (1978, Ρόμπερτ Σάφνερ). Άντον Τσέχοφ: Ο γλάρος («Το Θέατρο της Δευτέρας»), Ο Βάνια στο Μπρόντγουεϊ (1993, Λουί Μαλ), Οι τρεις αδελφές (1970, Λόρενς Ολιβιέ), Ο βυσσινόκηπος (1999, Μ. Κακογιάννης). Αύγουστος Στρίντμπεργκ: Ο πατέρας (Εθνικό θέατρο, Α. Μινωτής). Γκέοργκ Μπίχνερ: Βόιτσεκ (1977, Β. Χέρτζοκ). Ευγένιος Λαμπίς: Ένα καπέλο από ψάθα Ιταλίας («Το Θέατρο της Δευτέρας») Ζορζ Φεντό: Ξενοδοχείο ο παράδεισος («Το Θέατρο της Δευτέρας), Η κυρία του Μαξίμ («Το Θέατρο της Δευτέρας»). Όσκαρ Ουάιλντ: Η σημασία να είναι κανείς σοβαρός (1999, Ο. Πάρκερ). Εδμόνδος Ροστάν: Σιρανό (1990, Ζ. Π. Ραπενό). ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ: ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ Κατά την πορεία των μαθημάτων αναλύονται ή σχολιάζονται οι δραματουργικές ιδιαιτερότητες των έργων που έπονται. Επιπλέον, οι φοιτητές θα πρέπει να διαβάσουν απαραίτητα τα έργα που συνοδεύονται από αστερίσκο. Γαλλική και γαλλόφωνη δραματουργία 1. Αλέξανδρος Δουμάς υιός: Η κυρία με τις καμέλιες (1850). 2. Εμίλ Ζολά: Τερέζα Ρακέν *(1873). 3. Εζέν Σκριμπ: Μονομαχία γυναικών 4. Ευγένιος Λαμπίς: Το κοινό ταμείο (1864). Η υπόθεση της οδού Λουρσίν (1857). 5. Ζορζ Κουρτελίν: Μπουμπουρός. 6. Ζορζ Φεντό: Ο κύριος πάει κυνήγι (1892). Κούκου (1896). 7. Εδμόνδος Ροστάν: Οι ρομαντικοί (1894). Σιρανό ντε Μπερζεράκ (1898). 8. Μορίς Μάτερλινγκ: Ο θάνατος του Τενταζίλ (1894). 9. Αλφρέντ Ζαρί: Ο βασιλιάς Ιμπί (1894). Ρωσική δραματουργία 10. Αλεξάντρ Πούσκιν: Μικρές τραγωδίες (1835). Μπορίς Γκοντουνόφ (1824). 11. Αλεξάντερ Γκριμπογιέντοφ: Συμφορά από το πολύ μυαλό (1824). 12. Νικολάι Γκόγκολ: Ο επιθεωρητής* (1836). Παντρολογήματα (1842). Οι παίκτες (1843). 13. Ιβάν Τουργκένιεφ: Ένας μήνας στην εξοχή (1855). 14. Αλεξάντρ Οστρόφσκι: Η μπόρα (1859). Το ημερολόγιο ενός απατεώνα (1868). 15. Λεβ Τολστόι: Το κράτος του ζόφου (1886). 16. Μαξίμ Γκόρκι: Στο βυθό* (1902). 17. Άντον Τσέχοφ: Στη δημοσιά (1884). Πλατόνοφ (1881). Ιβάνοφ (1887). Ο γλάρος* (1896). Θείος Βάνιας* (1898). Οι τρεις αδελφές* (1900). Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού* (1902). Ο βυσσινόκηπος* (1904).

3 Σκανδιναβική δραματουργία 18. Ερρίκος Ίψεν: Το κουκλόσπιτο* (1879). Βρικόλακες* (1881). Ένας εχθρός του λαού* (1882). Έντα Γκάμπλερ* (1890). Ιωάννης Γαβριήλ Μπόργκμαν (1896). Πέερ Γκυντ (1867). Pόσμερσχολμ (1886). 19. Αύγουστος Στρίντμπεργκ: Ο πατέρας* (1887). Δεσποινίς Ζυλί* (1888). Οι δανειστές (1888). Η πιο δυνατή (1889). Παίζοντας με την φωτιά (1892). Μητρική στοργή (1892). Εγκλήματα και εγκλήματα (1899). Ο χορός του θανάτου (1900). Ο παρίας (1889). Μπροστά στο θάνατο (1892). Πάσχα (1900). Ο πελεκάνος* (1907). Η καταιγίδα (1907). 20. Σέντερμπεργκ, Γιάλμαρ: Γερτρούδη (1907). Γερμανική και γερμανόφωνη δραματουργία 21. Γκέοργκ Μπίχνερ: Ο θάνατος του Δαντών (1832). Λεόντιος και Λένα (1833). Βόιτσεκ* (1834). 22. Γκέρχαρντ Χάουπτμαν: Υφαντές (1893). Η Χανέλε πάει στον παράδεισο (1894). Ρόζα Μπερντ (1903). 23. Φρανκ Βέντεκιντ : Το ξύπνημα της άνοιξης (1891). Λούλου. Το πνεύμα της γης (1895). 24. Άρθουρ Σνίτσλερ: Έρωτες (1894). 25. Χέρμαν Σούντερμαν: Η τιμή (1888). Βρετανική δραματουργία 26. Όσκαρ Ουάιλντ: Η σημασία να είναι κανείς σοβαρός* (1895). Σαλώμη (1895). 27. Τζορτζ Μπέρναρ Σο: Ο άνθρωπος και τα όπλα (1894). Το επάγγελμα της κυρίας Γουόρεν* (1902). Ιρλανδική δραματουργία 28. Τζον Μίλιγκτον Σινγκ: Καβαλάρηδες στη θάλασσα (1904). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ (ΕΠΙΛΟΓΗ) Βέντεκιντ, Φρανκ. Λούλου, Μια τραγωδία τεράτων, μτφρ. Πέτρος Μάρκαρης, βιβλίοπρόγραμμα παράστασης «Ανοιχτού Θεάτρου», θεατρική περίοδος Βέντεκιντ, Φρανκ. Το ξύπνημα της άνοιξης, μτφρ. Πέτρος Μάρκαρης, βιβλίο-πρόγραμμα παράστασης «Ανοιχτού Θεάτρου», θεατρική περίοδος Γκόγκολ, Νικολάι. Ο επιθεωρητής. Τα παντρολογήματα, μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, Αθήνα: Γκοβόστης, χ.χ. Γκόρκι, Μαξίμ. Μικροαστοί. Δραματικό σκίτσο σε τέσσερις πράξεις, μετάφραση από το ρωσικό Κώστα Μερτβάγου, Αθήνα: Γκοβόστης, χ.χ. Γκόρκι, Μαξίμ. Ο Γεγκόρ Μπουλιτσόφ και άλλοι, πρόλογος-μτφρ. Αντώνης Βογιάζος, Αθήνα: Θεμέλιο Γκόρκι, Μαξίμ. Οι βάρβαροι. Σκηνές από μια επαρχιακή πόλη, μτφρ. Από το ρωσικό Αθηνά Σαραντίδη, Αθήνα: Γκοβόστης, χ.χ. Γκόρκι, Μαξίμ. Οι εχθροί. Σκηνές από μια επαρχιακή πόλη, μτφρ. Αθηνά Σαραντίδη, Αθήνα: Γκοβόστης, χ.χ. Γκόρκι, Μαξίμ. Οι παραθεριστές. Θεατρική διασκευή Πέτερ Στέιν-Μπότο Στράους, μτφρ. Άννα Βαρβαρέσου Τζόγια, Δωδώνη Μικρή Θεατρική Βιβλιοθήκη, αρ. 4, 1980.

4 Γκόρκι, Μαξίμ. Στο βυθό, μτφρ. Γιώργος Σεβαστίκογλου, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη, αρ. 73, Γκριμπογέντοφ Αλέξανδρος. Συμφορά από το πολύ μυαλό, μτφρ.-εισαγωγή Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Αθήνα: Δωδώνη, αρ. 108, Δουμάς, Αλέξανδρος υιός. Η κυρία με τις καμέλιες, διασκευή Πέτρος Ζούλιας, Αθήνα: Εξάντας, Zola, Emil. Τερέζ Ρακέν, μτφρ. Κλαίρη Μητσοτάκη, Αθήνα: Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, Ίψεν, Ερρίκος. Βρυκόλακες, μτφρ. Γ.Ν. Πολίτης, Αθήνα: Δωδώνη, Ίψεν, Ερρίκος. Ένας εχθρός του λαού, μτφρ. Πέλος Κατσέλης, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη, αρ. 72, Ίψεν, Ερρίκος. Έντα Γκάμπλερ, μτφρ. Γ.Ν. Πολίτης, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη, Ίψεν, Ερρίκος. Η κυρά της θάλασσας, μτφρ. Σπύρος Α. Ευαγγελάτος, Αθήνα: Γρηγορόπουλος / Βιβλιοθήκη θιάσου Αντιγόνης Βαλάκου [1964]. Ίψεν, Ερρίκος. Η κωμωδία του έρωτα, μτφρ. Ανδρέας Καραντζώνης, Νικόδημος, χ.χ. Ίψεν, Ερρίκος. Ρόσμερσχολμ (Άσπρα άλογα), μτφρ. Μαρία Αδάμ, βιβλίο-πρόγραμμα παράστασης Θεατρικού Οργανισμού «Φάσμα», θεατρική περίοδος Ίψεν, Ερρίκος. Το κουκλόσπιτο, μτφρ. Λέων Κουκούλας, Αθήνα: Γκοβόστης, χ.χ. Λαμπίς, Ευγένιος. Ο πολυφίλητος Σελιμάρ, μτφρ. Ιάνης Λο Σκόκο, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη, Λαμπίς, Ευγένιος. Το κοινό ταμείο, μτφρ. Ανδρέας Στάικος, βιβλίο-πρόγραμμα παράστασης Κ.Θ.Β.Ε., θεατρική περίοδος Μπέρναρ, Σο. Ο άνθρωπος και τα όπλα, μτφρ. Ζέττα Μπέλλου, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη, χ.χ. Shaw, George Bernard. Τo επάγγελμα της κυρίας Γουώρρεν, μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, Αθήνα: εκδόσεις Γκοβόστη, χ.χ. [1946]. Μπύχνερ, Γκέοργκ. Βόιτσεκ, μτφρ. Κοραλία Σωτηριάδου, βιβλίο-πρόγραμμα παράστασης θεάτρου του Νέου Κόσμου, Θεατρική Περίοδος Μπύχνερ, Γκέοργκ. Λεόντιος και Λένα, μτφρ. Κυριακή Σπανού, βιβλίο-πρόγραμμα παράστασης Κ.Θ.Β.Ε., θεατρική περίοδος Οστρόφσκυ, Αλέξανδρος Νικολάγιεβιτς. Η μπόρα. Δράμα σε δυο μέρη, μτφρ. Αθηνά Σαραντίδη, Θέατρο 66, σελ Ουάιλντ, Όσκαρ. Ο σοβαρός κύριος Ερνέστος [Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός], επιπόλαιη κωμωδία για σοβαρούς ανθρώπους, μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θέατρο 69, σελ Ουάιλντ, Όσκαρ. Σαλώμη, μτφρ. Δημήτρης Μαυρίκιος, Αθήνα: Καστανιώτης Σνίτσλερ, Άρθρουρ. Ο μοναχικός δρόμος, μτφρ. Κώστας Γαλανάκης, βιβλίο-πρόγραμμα παράστασης «Ανοιχτού Θεάτρου», θεατρική περίοδος Schnitzler, Arthur. Έρωτες, μτφρ. Γιώργος Δεπάστας, Αθήνα: Νεφέλη Στρίντμπεργκ, Άουγκουστ, Ο χορός του θανάτου, μτφρ. Στέλιος Γούτης, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, Στρίντμπεργκ, Αύγουστος. Δεσποινίς Τζούλια, μτφρ. Μαργαρίτα Μέλμπεργκ, Αθήνα: Νεφέλη, Στρίντμπεργκ, Αύγουστου. Ο Πατέρας, μτφρ. Ανδρέας Μαραγκός, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη, Στρίντμπεργκ, Αύγουστου. Παίζοντας με τη φωτιά, μτφρ. Κοραλία Σωτηριάδου, βιβλίοπρόγραμμα «Νέα Σκηνή Τέχνης» / «Θέατρο του Νέου Κόσμου», Στρίντμπεργκ. Μητρική στοργή και άλλα δράματα [Μπροστά στο θάνατο, Το πρώτο προμήνυμα], μετάφρασις από το σουηδικό Ι. Ε. Χρυσάφη, Εν Αθήναις: Εκδοτικός Οίκος «Ελευθερουδάκης» Α.Ε., Strindberg, August. Εγκλήματα και Εγκλήματα, μτφρ. Μαργαρίτα Μέλμπεργκ, βιβλίοπρόγραμμα παράστασης «Αμφιθέατρο», θεατρική περίοδος Strindberg, August. Η γυναίκα του κυρίου Μπενγκτ, μτφρ. Ιάκωβος Δρόσος, βιβλίοπρόγραμμα Θεατρικού Οργανισμού «Νέος Λόγος», 1998.

5 Τουργκένιεφ, Ιβάν. Ένας μήνας στην εξοχή, μτφρ. Αλέξης Σολομός, Αθήνα: Δωδώνη, αρ. 112, Turghenieff I., Το ξένο ψωμί. Δράμα εις πράξεις δύο, εν Αθήναις: Εκδοτικός οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη, Τσέχοφ, Άντον. Η επέτειος και άλλα μονόπρακτα [Η αρκούδα, Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού, Πρόταση γάμου], μτφρ. Βασίλης Ντινόπουλος, Αθήνα: Πατάκης Τα μικρά κλασικά, αρ. 64, Τσέχοφ, Άντον. Τόμος Α : Ο γλάρος, Θείος Βάνιας, Πρόταση γάμου, Η αρκούδα. Τόμος Β : Οι τρεις αδελφές, Ο βυσσινόκηπος, Ο γάμος, Το κύκνειο άσμα, μτφρ. Λυκούργος Καλλέργης, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη, αρ. 97 και 98, Τσέχωφ Άντον. Ιβάνωφ. Δράμα σε τέσσερις πράξεις, μετάφραση Αθηνάς Σαραντίδη, Θέατρο 67, σελ Τσέχωφ Άντον. Στη δημοσιά, μτφρ. Χρήστος Παπαδημούλης, Εκκύκλημα, 8-9 (Ιούλιος- Δεκέμβριος 1985), Φεντό, Ζορζ. Κούκου, απόδοση Μάριος Πλωρίτης, Αθήνα: Καστανιώτης Χάουπτμαν, Γεράρδου. Ρόζα Μπερντ. Η Χανέλλα πάει στον Παράδεισο, μετάφραση απ τα Γερμανικά Β. Ρώτα, Αθήναι: Εκδοτικός οίκος Γεωργίου Παπαδημητρίου, Χάουπτμαν Γκέρχαρτ. Οι υφαντές, μτφρ.-εισαγωγή Γιώργος Μούστρης, Αθήνα: Δωδώνη, αρ. 21, Hauptmann Gerhart. Μιχαήλ Κράμερ, Δράμα εις τέσσαρες πράξεις, μετάφρασις Ειρήνη Νικ. Λούβαρι, Θεσσαλονίκη: Τυπογραφείον Ιωάννου Κουμένου, χ.χ. Σέντερμπεργκ, Γιάλμαρ. Γερτρούδη, μτφρ. Μαργαρίτα Μέλμπεργκ, Αθήνα: Νεφέλη, ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ Νίκολ, Αλλαρντάις. Παγκόσμια Ιστορία Θεάτρου. Από τον Αισχύλο ως τον Ανούιγ [Τόμος Γ : «Από το μεσαιωνιστικό δράμα στο υλιστικό» (σ ). Τόμος Δ : «Ο θρίαμβος του ρεαλισμού» (σ ) και «Μπαίνοντας στον εικοστό αιώνα». Κεφάλαιο Β : «Το άπλωμα του ρεαλιστικού στοιχείου» (σ )], μτφρ. Μαρία Οικονόμου, Αθήνα: εκδόσεις Σμυρνιώτη [επανέκδοση], χ.χ. Μποζίζιο, Πάολο. Ιστορία του θεάτρου. Β Τόμος, μτφρ. & επιμέλεια Ελίνα Νταρακλίτσα, δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση, Αθήνα: Αιγόκερως, Fisher-Lichte, Erika. Ιστορία ευρωπαϊκού θεάτρου και δράματος. Από το ρομαντισμό μέχρι σήμερα, μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, Αθήνα: Πλέθρον, Kott, Jan. Ένα θέατρο ουσίας, μτφρ. Έλενα Πατρικίου & Ελένη Παπάζογλου, Αθήνα: εκδόσεις Χατζηνικολή, Κυριακός, Κωνσταντίνος. Ρωσικό θέατρο και ελληνική σκηνή, Αθήνα: Αιγόκερως, Πλωρίτης, Μάριος. Πρόσωπα του νεότερου δράματος, Αθήνα: Γαλαξίας, Πλωρίτης, Μάριος. Ο Γκόγκολ και η κοινωνική σάτιρα, Κ.Θ.Β.Ε.: σειρά διαλέξεων περιόδου , Θεσσαλονίκη Furst Lilian & P. Skyline. Νατουραλισμός, μτφρ. Λία Μεγάλου, Αθήνα: Ερμής. Η γλώσσα της κριτικής, Ζολά, Εμίλ. Κείμενα για την κριτική και το θέατρο, εισαγωγή-μτφρ. Χαρά Μπακονικόλα- Γεωργοπούλου & Ξένια Γεωργοπούλου, Αθήνα: «εκδόσεις του εικοστού πρώτου», Αθήνα 1991.