ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ &ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΠΙΒΛΕΨΗ:

Transcript

1 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ &ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:: «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΙΣΜΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΙΟ Ο ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΙΟΠΟΙΙΗΣΗΣ.. ΕΙΙ ΙΙΚΟΤΕΡΑ Η ΠΕΡΙΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ GREENPEACE» της ΜΑΡΙΑΣ ΜΠΑΤΙΚΑ ΕΠΙΒΛΕΨΗ: ΚΑ ΝΑΤΑΣΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙ ΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

2 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση Θεωρώ χρέος να ευχαριστήσω όλους όσους µε βοηθήσανε σε αυτή την προσπάθειά µου: - την καθηγήτριά µου κα Νατάσα Αποστολίδου που µε το συνεχές και ουσιαστικό ενδιαφέρον της, αλλά και τις εύστοχες παρατηρήσεις της συνέβαλαν στην αρτιότερη παρουσίαση της εργασίας, - την οικογενειακή φίλη κα έσποινα Κουτσή για τη ζεστή φιλοξενία κατά τη διάρκεια παραµονής µου στην Καστοριά, - την φίλη µου Χριστίνα για την ψυχολογική υποστήριξη κατά τη διάρκεια της φοιτητικής µου ζωής, και ιδιαίτερα στην περίοδο εκπόνησης της διπλωµατικής, καθώς και για τη διάθεση του PC της και, - την οικογένειά µου όχι µόνο για την οικονοµική στήριξη όλων αυτών των χρόνων, αλλά που έδειξε ανοχή και µε διευκόλυνε σε µια πολύµηνη κατάσταση ανάµεσα σε σκόρπια βιβλία και χαρτιά και µε το PC σε υπερωρίες... 2

3 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ &ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ. ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΑ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ GREENPEACE» της ΜΑΡΙΑΣ ΜΠΑΤΙΚΑ ΕΠΙΒΛΕΨΗ: ΚΑ ΝΑΤΑΣΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙ ΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

4 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ 1.1 Ιστορική Αναδροµή Ορισµός Χαρακτηριστικά της παγκοσµιοποίησης Αιτίες εµφάνισης της παγκοσµιοποίησης Επιδράσεις της παγκοσµιοποίησης Θετικές Αρνητικές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 2.1 Ιστορική Αναδροµή Γενεσιουργές αιτίες εµφάνισης ΜΚΟ Χαρακτηριστικά ΜΚΟ Κατηγορίες ΜΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : GREENPEACE ΕΝΟΤΗΤΑ 1 η ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ GREENPEACE 3.1 Βασικές αρχές της Greenpeace Στόχοι της Greenpeace Ιστορική Αναδροµή Τα πρώτα χρόνια Ταξίδι προς τη βόµβα Σώστε τις φάλαινες Η Βύθιση του «Rainbow Warrior» Η Greenpeace σήµερα

5 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση ENOTHTA 2 η - ΘΕΜΑΤΑ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΗΣ GREENPEACE 3.5 Πυρηνικά Τοξικά Κλίµα Ενέργεια Μεταλλαγµένα Συµπεράσµατα ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Џ

6 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση Εισαγωγή Είναι εµφανές ότι µεγάλες αλλαγές συντελέστηκαν τόσο στον οικονοµικό, όσο στον πολιτικό και κοινωνικό τοµέα, µετά το τέλος του Β Παγκόσµιου Πολέµου και ιδιαίτερα µετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Σήµερα, η παγκόσµια οικονοµία αλλάζει συνεχώς µε µεγάλους ρυθµούς, που δύσκολα µπορούµε να τους ακολουθήσουµε. Αν κάποιος προσπαθούσε να προσδιορίσει την εποχή που διανύουµε, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, θα µπορούσε να τη χαρακτηρίσει ως µια χρονική περίοδο στην οποία πρωτεύοντα ρόλο κατέχουν η απελευθέρωση των αγορών, οι πολυεθνικές εταιρίες και οι επενδύσεις στις αναπτυσσόµενες χώρες. Επιπλέον, η εµφάνιση και η ανάπτυξη νέων µορφών επικοινωνίας, που ενισχύονται από τις τεχνολογίες και ειδικότερα την πληροφορική και το διαδίκτυο, οι δορυφόροι, τα εκσυγχρονισµένα µέσα µεταφοράς και η εξάπλωση των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης (ΜΜΕ) είναι κύρια χαρακτηριστικά της εποχής µας. Παράλληλα, τα περιβαλλοντικά προβλήµατα και η ύπαρξη των Μη Κυβερνητικών Οργανισµών (ΜΚΟ) που προασπίζουν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα και τονίζουν τα οικολογικά προβλήµατα του πλανήτη, κάνουν έντονα αισθητή την παρουσία τους στη σηµερινή εποχή. Ζούµε σε µία εποχή που δεν υπάρχουν σύνορα ανάµεσα στα κράτη, ζούµε στην εποχή της παγκοσµιοποίησης. Η παγκοσµιοποίηση είναι ένα θέµα που συζητιέται τόσο από οικονοµολόγους, όσο από κοινωνιολόγους και πολιτικούς. Τι σηµαίνει ακριβώς η παγκοσµιοποίηση; Σηµαίνει ότι οι εθνικές οικονοµίες συνενώθηκαν και καθιστούν δυνατή την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίου, αγαθών-υπηρεσιών και ανθρώπων. Η παρούσα εργασία αποτελεί µελέτη βιβλιογραφικής και διαδικτυακής έρευνας, καθώς εστιάστηκε σε αναζητήσεις που έγιναν σε άρθρα εφηµερίδων και περιοδικών, και σε προσωπική συνέντευξη µε εκπρόσωπο της περιβαλλοντικής οργάνωσης, Greenpeace. Αποτελείται από επιµέρους κεφάλαια και παραρτήµατα, µέσα από τα οποία µελετάται, παρουσιάζεται και αξιολογείται ο ρόλος της Greenpeace, στην περίοδο που διανύουµε σήµερα, δηλαδή, της παγκοσµιοποίησης. Η εργασία περιλαµβάνει τρία κεφάλαια. Ξεκινώντας, γίνεται αναφορά στην έννοια του όρου παγκοσµιοποίηση και στα χαρακτηριστικά του, καθώς και στις επιδράσεις του σε πολλούς τοµείς της ανθρώπινης ζωής. Στη συνέχεια δίδεται ο ορισµός των ΜΚΟ και η ιστορική εξέλιξή τους, τα χαρακτηριστικά τους και ο ρόλος τους στην εποχή µας. Το τρίτο κεφάλαιο αποτελείται από δύο ενότητες στην πρώτη ενότητα αναλύεται γενικά η Greenpeace, ως οργάνωση δράσης για την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ στη δεύτερη ενότητα, εξετάζονται λεπτοµερώς τα 6

7 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση πιο βασικά θέµατα µε τα οποία ασχολείται η Greenpeace, όπως είναι τα πυρηνικά, τα τοξικά, το κλίµα-ενέργεια και τα µεταλλαγµένα. Η εργασία ολοκληρώνεται µε την καταγραφή γενικότερων συµπερασµάτων, όπου γίνεται αντιληπτός ο ρόλος των ΜΚΟ και ιδίως της Greenpeace την εποχή της παγκοσµιοποίησης. Η παρεµβολή του Παραρτήµατος Ι στοχεύει στην ανάδειξη ορισµένων διεθνών και ελληνικών ΜΚΟ, των οποίων η προσφορά στην ανθρωπότητα είναι αξιόλογη, ενώ το Παράρτηµα Џ είναι η συνέχεια της δεύτερης ενότητας του τρίτου κεφαλαίου. 7

8 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ Ιστορική αναδροµή «Ο όρος παγκοσµιοποίηση, που πρωτοεµφανίστηκε στην αγγλική και γαλλική γλώσσα στις αρχές της δεκαετίας του 1960, άρχισε να χρησιµοποιείται διεθνώς στα µέσα της δεκαετίας του 1980, σε σχέση µε την ένταση και την επιτάχυνση µιας εξελικτικής ενιαιοποίησης του κόσµου και παγιώθηκε στην επιστηµονική, πολιτική και οικονοµική ορολογία, στις αρχές της δεκαετίας του Μέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 1990, υπήρχαν στην επιστηµονική διεθνή βιβλιογραφία, µόνο ελάχιστοι δηµοσιευµένοι τίτλοι, αλλά και ελάχιστες αναφορές για το θέµα αυτό. Προβληµατισµός όµως επικρατεί για την πραγµατική διάσταση της παγκοσµιοποίησης. Στην αγγλική γλώσσα, το επίθετο global έχει την έννοια τόσο του παγκόσµιου, όσο και του συνολικού ή καθολικού 1. Σύµφωνα µε αυτό, παγκοσµιοποίηση θα έπρεπε να είναι η συνένωση όλων των χωρών του πλανήτη 2.» «Τα ερωτήµατα που γεννιούνται γύρω από την παγκοσµιοποίηση είναι τα ακόλουθα: αν και πόσο αυτή είναι ένα πραγµατικό και καινούριο φαινόµενο και αν η παγκοσµιοποίηση υπονοµεύει ή όχι το εθνικό κράτος 3.» Όσον αφορά το πρώτο ερώτηµα, εάν θεωρήσουµε ότι η σηµερινή παγκοσµιοποίηση είναι όµοια µε κάποια προηγούµενα «µοντέλα» ή ότι δε διαφέρει µε τη 1 Αλµπάνης Ευστράτιος Β., «Παγκοσµιοποίηση», σελ. 29, εκδόσεις Libro, Αθήνα, Στην ουσία όµως, δε µπορούµε να µιλάµε για παγκοσµιοποίηση, αλλά για τριαδικότητα. Σήµερα υπάρχουν τρία εµπορικά κέντρα τα οποία κατέχουν την παγκόσµια οικονοµική δραστηριότητα και το εµπόριο. Αυτά τα εµπορικά κέντρα είναι οι Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής (ΗΠΑ), η Ευρωπαϊκή Ένωση (E.E) και η Νοτιοανατολική Ασία. Οι παραπάνω αναφερθείσες χώρες κατέχουν το 77% των παγκόσµιων εξαγωγών και το 62% του παγκόσµιου παραγωγικού προϊόντος. Τα τρία αυτά κέντρα εξουσίας είναι ταυτόχρονα οι κύριοι δηµιουργοί, αλλά και αποδέκτες της παγκόσµιας επένδυσης. Daya Kishan Thussu, «International Communication, Continuity and Change», pg 76-81, University Press Inc., New York, 2000, Ohmae K, «Triad Power: the Coming Shape of Global Competition», Free Press, New York, Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ , εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα,

9 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση διεθνοποίηση προηγούµενων εποχών, σηµαίνει µη κατανόηση πληθώρας εναλλακτικών δυνατοτήτων της σηµερινής κοινωνίας, σε αντίθεση µε παλαιότερες εποχές, όπου οι επιλογές και οι δυνατότητες ήταν σαφώς πιο περιορισµένες από ό,τι στον 21ό αιώνα. Η θεωρία αυτή ονοµάζεται «φυλακισµένο στην ιστορία επιχείρηµα.» ηλαδή, η σηµερινή παγκοσµιοποίηση είναι επανάληψη των προηγούµενων. Εάν πάλι θεωρήσουµε ότι όλα αυτά που χαρακτηρίζουν την παγκοσµιοποίηση, είναι διαφορετικά, δεν υπάρχει συνέχεια µε το χθες, δηλαδή, εάν πιστέψουµε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που συνδέουν την παγκοσµιοποίηση µε το παρελθόν, τότε αγνοούµε την ιστορία, µε συνέπεια τη µη αξιοποίηση των διδαγµάτων από το παρελθόν. Μια τέτοια στάση ονοµάζεται «πορεία στο κενό του µέλλοντος» ή «αρνητικό θεµελιακό παγκόσµιο επιχείρηµα.» Το υπάρχον φαινόµενο δεν είναι ευθεία του χθες, αλλά µία συνεχιζόµενη πορεία µε όλες τις αλλαγές που έχει υποστεί 4. Απαντώντας στο δεύτερο ερώτηµα, η παγκοσµιοποίηση δεν αποκλείει τα κράτη-έθνη, αλλά απαιτεί προσαρµογές και στρατηγικές από αυτά. Απαιτείται όµως, από τα έθνη-κράτη να έχουν την ικανότητα αντίληψης των προβληµάτων, επεξεργασίας και επίλυσης αυτών, διαθέτοντας κριτική σκέψη και σωστή-ορθολογική επιλογή εναλλακτικών λύσεων. Εάν ένα εθνικό κράτος δε µπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της νέας εποχής, τότε δέχεται τις αρνητικές επιδράσεις της παγκοσµιοποίησης. Φυσικά αυτό εξαρτάται και από την κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό του κράτους, τη δοµή της κοινωνίας και το βαθµό ουσιαστικής δηµοκρατίας σε αυτή 5. Κάθε εποχή έχει το δικό της σηµείο αναφοράς και κάθε χώρα έχει τη δική της άποψη για κάθε νέα κατάσταση. Είναι η παγκοσµιοποίηση αποτέλεσµα ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και κεφαλαίων; Ή µήπως προέκυψε από τις υποκειµενικές επιλογές για να καθοριστεί η πορεία των πραγµάτων; Το πρώτο ερώτηµα απαντάται θετικά κυρίως από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, ενώ στην Γερµανία συναντάται η άποψη ότι πρόκειται για προϊόν πολιτικής επιλογής. Στην Ελλάδα διαµορφώθηκε ένα κίνηµα που τάσσεται κατά της παγκοσµιοποίησης, χωρίς να γνωρίζει τι είναι, καθώς κυριαρχεί ο φόβος του καινούριου. Αποτελεί σενάριο, στο όνοµα του οποίου καλούνται να υποταχθούν οι εργαζόµενοι στις επιλογές των πολυεθνικών εταιριών. Η διεθνής συζήτηση επικεντρώνεται τόσο στην παγκοσµιοποίηση της οικονοµίας και ιδιαίτερα της οικονοµίας της 4 Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ. 19, 42, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ. 12, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα,

10 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση αγοράς, αφού οι µεγάλες επιχειρήσεις επιδιώκουν να ανοίξουν οι διεθνείς αγορές, όσο και στις επιδράσεις της παγκοσµιοποίησης στις κοινωνικές πραγµατικότητες 6. Ορισµός Ο όρος περιγράφει το οικονοµικό φαινόµενο της απελευθέρωσης αγορών διεθνώς και της δηµιουργίας ενιαίων κανόνων στο εµπόριο και ευρύτερα την οικονοµική ζωή, τα κεφάλαια, τους εργαζόµενους και τα εµπορεύµατα να κινούνται παντού ελεύθερα µε τον ίδιο τρόπο. Μέχρι τώρα, περισσότερο κινούνται τα κεφάλαια µε τη βοήθεια της τεχνολογίας στα διεθνή χρηµατιστήρια και τα εµπορεύµατα µε την Παγκόσµια Οργάνωση Εµπορίου (ΠΟΕ). Η παγκοσµιοποίηση είναι η νέα µορφή οικονοµικού συστήµατος που προωθείται από τα µεγάλα πολυεθνικά οικονοµικά συµφέροντα και µε την αιτιολογία της παραγωγικότητας, του ελεύθερου εµπορίου, της δηµοκρατίας, της ελεύθερης διακίνησης αγαθών και πληροφοριών. Θα µπορούσαµε να ορίσουµε την παγκοσµιοποίηση ως «την αντίληψη και την οργάνωση του κόσµου ως ενιαίου και να την προσδιορίσουµε ως µία σύνθετη αντικειµενική εξέλιξη µε πνευµατική και υλική βάση και ταυτοχρόνως, ως επιδίωξη, η οποία συναρτάται µε την πραγµάτωση συγκεκριµένων συµφερόντων ή την εξυπηρέτηση συγκεκριµένων αγαθών. ηλαδή, αφενός ο άνθρωπος αντιλαµβάνεται και κατανοεί τον κόσµο ως ένα ενιαίο σύνολο και αφετέρου, ο κόσµος καθίσταται πράγµατι ενιαίος, µέσα από την οργάνωσή του. Η παγκοσµιοποίηση είναι εποµένως σύνθετη διαδικασία εξέλιξης του κόσµου, µε πνευµατική και υλική βάση και διάσταση. Είναι όµως σύνθετη και όσον αφορά τους παράγοντες ή τις δυνάµεις που την προκαλούν ή την επιταχύνουν, που είναι παράγοντες πνευµατικοί και υλικοί, καθώς και παράγοντες αντικειµενικοί, που συναρτώνται µε εγγενείς ανθρώπινες κλίσεις ή µε την αντικειµενική εξέλιξη του κόσµου, και παράγοντες υποκειµενικοί, που συναρτώνται µε επιδιώξεις ή συµφέροντα. Αποτελεί εποµένως η παγκοσµιοποίηση ταυτοχρόνως, αντικειµενική εξέλιξη και επιδίωξη 7.» Η παγκοσµιοποίηση στηρίζεται στις νέες τεχνολογίες, στις εργασιακές σχέσεις και στην υπερεθνική επέκταση των αγορών, έχοντας τη δυνατότητα να µορφοποιείται ανάλογα µε τις δυνατότητες επιλογών, µε γνώµονα το παρελθόν 8. Είναι αποτέλεσµα εξέλιξης του καπιταλισµού 6 Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ , 51, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, Αλµπάνης Ευστράτιος Β., «Ανιχνεύοντας το µέλλον», σελ στο «5κείµενα για την παγκοσµιοποίηση», εκδόσεις Libro, Αθήνα, 2002, Αλµπάνης Ευστράτιος Β., «Παγκοσµιοποίηση», σελ. 31, εκδόσεις Libro, Αθήνα, Ο καπιταλισµός πέρασε από τέσσερις περιόδους. Εκείνης της συσσώρευσης, την εποχή της κυριαρχίας της απόλυτης υπεραξίας, της βιοµηχανικής επανάστασης και της παραγωγής σχετικής υπεραξίας, του µονοπωλιακού καπιταλισµού και εµφάνισης µονοπωλιακού κέρδους και τέλος της παγκοσµιοποίησης, όπου οι µορφές του 10

11 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση και µία πραγµατικότητα την οποία πρέπει να αποδεχτούµε, χωρίς φυσικά αυτό να σηµαίνει ότι είµαστε παθητικοί δέκτες, αλλά µε την κριτική σκέψη µπορούµε να φιλτράρουµε και να αξιολογούµε αυτά που µας προσφέρονται 9. Είναι η εποχή της πληροφορίας και άµεσης απόκτησης κερδών από την τεχνολογία. Η παγκοσµιοποίηση σαν έννοια προϋπήρχε. Γεννήθηκε µετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο και ενισχύθηκε µετά το 1989, που υπήρξε στην ιστορία σταθµός-ηµεροµηνία για την απελευθέρωση των αγορών µε τη διάλυση του ανατολικού µπλοκ. Είναι µία πραγµατικότητα που δηµιουργεί νέα ποιότητα στο χώρο και στο χρόνο της κοινωνίας, προκαλώντας µεγάλες αλλαγές σε όλους τους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, περιλαµβανοµένων των µεταφορών, των επικοινωνιών, της πληροφορικής και των κεφαλαίων-επενδύσεων. Πολλοί τη συνδέουν µε την οικονοµία, γιατί στον τοµέα αυτό παρουσιάζει ραγδαία εξέλιξη και τα σηµεία της είναι πιότερο εµφανή. «Η παγκοσµιοποίηση εκλαµβάνεται ως µία πολυδιάστατη και σύνθετη διαδικασία στενής και εντατικής διαδικτύωσης και διασύνδεσης προϊόντων, υπηρεσιών, κεφαλαίων, ατόµων και οργανισµών 10.» Σήµερα παρατηρείται η σταδιακή έκλειψη της ικανότητας του εθνικού κράτους να ελέγχει τις παγκόσµιες πληροφορίες και τα κεφάλαια, χωρίς να περιθωριοποιείται το κράτος-έθνος, αλλά αυτό να αποκτά σηµαντικές λειτουργίες στην παγκόσµια αρένα. Μάζες ατόµων κινητοποιούνται και εντάσσονται, όχι στο εθνικό, αλλά στο παγκόσµιο κέντρο, στο λεγόµενο «παγκόσµιο χωριό». Από αυτή την άποψη, η παγκοσµιοποίηση, δεν είναι µόνο οικονοµική, αλλά πολιτική, κοινωνική και πολιτισµική. «Η ένταξη των πληθυσµών στο παγκόσµιο κέντρο, µπορεί να γίνει µε αυτόνοµο 11 / δηµοκρατικό τρόπο ή ετερόνοµο 12 / αυταρχικό τρόπο. Η τάση για ένα παγκόσµιο εκσυγχρονισµό αυταρχικού και συγχρόνως µονολογικού τύπου, είναι ανατρέψιµη 13.» χρηµατικού κεφαλαίου και κερδοσκοπίας αποτελούν τον πυρήνα. Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ , εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ , εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, Γιαννάς Πρόδροµος, «Παγκοσµιοποίηση και ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις», σελ. 90, στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Όταν λέµε αυτόνοµο δηµοκρατικό, εννοούµε τη διάχυση πολιτικών, κοινωνικών και οικονοµικών δικαιωµάτων ως προς τα λαϊκά στρώµατα, Μουζέλης Νίκος στη συνέντευξη µε τον Θανάση Γιαλκέτση, «Η ρεαλιστική ουτοπία του δηµοκρατικού εκσυγχρονισµού», Ελευθεροτυπία, 23/10/ Στην περίπτωση του ετερόνοµου αυταρχικού, εννοούµε την ένταξη του πληθυσµού στους µηχανισµούς του κράτους (όπως π.χ. η στρατιωτική θητεία), χωρίς τη διάχυση δικαιωµάτων (όπως π.χ. το δικαίωµα της ψήφου), Μουζέλης Νίκος στη συνέντευξη µε τον Θανάση Γιαλκέτση, «Η ρεαλιστική ουτοπία του δηµοκρατικού εκσυγχρονισµού», Ελευθεροτυπία, 23/10/ Μουζέλης Νίκος στη συνέντευξη µε τον Θανάση Γιαλκέτση, «Η ρεαλιστική ουτοπία του δηµοκρατικού εκσυγχρονισµού», Ελευθεροτυπία, 23/10/

12 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση Χαρακτηριστικά της παγκοσµιοποίησης Πρώτο χαρακτηριστικό της παγκοσµιοποίησης είναι ο ρόλος των υπερεθνικών επιχειρήσεων στην παγκόσµια οικονοµία. Από τη δεκαετία του 1970 και µετά, οι επιχειρήσεις έχουν κατορθώσει να διατηρούν το µεγαλύτερο ποσοστό παραγωγής στην παγκόσµια οικονοµία από αυτό που θα µπορούσε να επιτευχθεί µέσω του εµπορίου 14. «Ένα άλλο στοιχείο της παγκοσµιοποίησης είναι ο τρόπος καπιταλιστικής παραγωγής. Το µεταφορντικό µοντέλο στηρίζεται σε ευέλικτες µορφές εργασιακών σχέσεων, σε υπόσκαψη του συλλογικού εργάτη, στην τάση µετακίνησης του τόπου εργασίας από το εργοστάσιο στο σπίτι ή σε άλλες χώρες ατοµικής µόνωσης από τους υπόλοιπους µισθωτούς. Αυτός ο νέος τρόπος παραγωγής στηρίζεται στις νέες τεχνολογίες 15.» Οι νέες τεχνολογίες αποτελούν συστατικό της παγκοσµιοποίησης και καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό ποιες µερίδες του κεφαλαίου ισχυροποιούνται. Ενισχύεται η θέση των υψηλά ειδικευµένων εργατών, ενώ παράλληλα, αναβαθµίζεται ο ρόλος της πνευµατικής εργασίας έναντι της χειρωνακτικής. Οι νέες τεχνολογίες στηρίζουν και επιβάλλουν νέες εργασιακές σχέσεις και αναβαθµίζουν τύπους εργασίας, καθώς και κλάδους της οικονοµίας, αλλά και διαµορφώνουν µια νέα σχέση ανάµεσα στο χρόνο και το χώρο. Η διαµόρφωση αυτή της νέας σχέσης αποτελεί κεντρικό/ κοµβικό στοιχείο της παγκοσµιοποίησης. Η σχέση αυτή συγκροτείται και διαρθρώνεται χάρη στα νέα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και µεταφορών και στα νέα µέσα πληροφορικής, όπως είναι το internet, το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο κ.τ.λ. 16. Ένα άλλο στοιχείο της παγκοσµιοποίησης είναι και ο ρόλος του κράτους-έθνους. Η απελευθέρωση των κεφαλαιαγορών, η εκχώρηση αρµοδιοτήτων σε υπερεθνικούς οργανισµούς και η εξασθένιση των κρατικών παρεµβάσεων στην οικονοµία, κατέστησαν αναγκαίο το ρόλο του κράτους. Οι πιέσεις που δέχονται τα έθνη-κράτη από το ιεθνές Οικονοµικό Περιβάλλον ( ΟΠ) και η αυξηµένη ισχύς των πολυεθνικών και υπερεθνικών επιχειρήσεων, έχουν οδηγήσει τα κράτη σε έναν ανταγωνισµό για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, προωθώντας τις επιδόσεις τους στον οικονοµικό και πολιτικό τοµέα ή παρέχοντας σηµαντικές φοροαπαλλαγές. Μετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο εµφανίστηκαν νέα υποκείµενα, όπως είναι οι υπερεθνικές εταιρίες, τα υπερεθνικά κοινωνικά κινήµατα (π.χ. το οικολογικό), οι ΜΚΟ (π.χ. η ιεθνής 14 Γιαννάς Πρόδροµος, «Παγκοσµιοποίηση και ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις», σελ. 97, στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Κοτζιάς Νίκος,«Θεωρίες για την παγκοσµιοποίηση και οι ασυµµετρίες της πραγµατικότητας», Προλεγόµενα του Ν. Κοτζιά, σελ , στο «Τι είναι παγκοσµιοποίηση; Λανθασµένες αντιλήψεις και απαντήσεις», Ούλριχ Μπεκ, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, Κοτζιάς Νίκος,«Θεωρίες για την παγκοσµιοποίηση και οι ασυµµετρίες της πραγµατικότητας», Προλεγόµενα του Ν. Κοτζιά, σελ , στο «Τι είναι παγκοσµιοποίηση; Λανθασµένες αντιλήψεις και απαντήσεις», Ούλριχ Μπεκ, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα,

13 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση Αµνηστία, η Greenpeace) και οι διεθνείς οργανισµοί διακυβέρνησης (όπως ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου, η Παγκόσµια Τράπεζα, το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο). Αυτοί είναι οι οπαδοί του µετασχηµατισµού 17 που υποστηρίζουν ότι είµαστε αντιµέτωποι σε µια νέα εποχή χωρίς προηγούµενο 18. Αιτίες εµφάνισης της παγκοσµιοποίησης Οι σηµαντικότεροι παράγοντες που συνέβαλαν στην εµφάνιση της παγκοσµιοποίησης είναι: «Η έµφυτη ανθρώπινη κλίση επιδίωξης εξουσιαστικής επιβολής, που αναζητεί συνεχώς ευρύτερο πεδίο για να ασκηθεί η επιβολή αυτή, επιδιώκοντας να κατακτήσει τον κόσµο στο σύνολό του, καθώς οι τεχνολογίες µε τις µεταβολές που επιφέρουν αυτές στον κόσµο 19.» Η τεχνολογία είναι δοµικό στοιχείο της παγκοσµιοποίησης, καθώς κατέστησε τον κόσµο πραγµατικά ενιαίο, εκµηδενίζοντας τις αποστάσεις και ενιαιοποιώντας τις λειτουργίες του. Η επέµβασή της στην προσωπική ζωή του ανθρώπου είναι πλέον καθοριστική. Η πληροφορική και το διαδίκτυο καταστούν εφικτή την ύπαρξη µιας κοινωνίας που συγκροτείται από ανθρώπους που µπορούν και επικοινωνούν µεταξύ τους, χωρίς να τους συνδέει ο κοινός χώρος και τόπος. Τον καθοριστικό ρόλο ανάπτυξης της παγκοσµιοποίησης έπαιξε η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισµού, ενός ολόκληρου κόσµου ιδεών µε την εξάρθρωση της οικονοµίας του και η προβολή του καπιταλισµού για τη διαµόρφωση µιας παγκόσµιας ενιαίας αγοράς. Επίσης, η πολιτικοποίηση της ιδέας της παγκοσµιοποίησης συνέβαλλε στην ανάπτυξή της, αφού διεθνείς οικονοµικοί οργανισµοί και ΜΚΟ έχουν δυνατότητα συµµετοχής και παρέµβασης σε µεγάλα ζητήµατα που απασχολούν τις κοινωνίες. Η παγκοσµιοποίηση προωθείται, ενισχύεται ή επιταχύνεται, ως εξέλιξη συγκεκριµένων συµφερόντων ή επιδιώξεων, µεταξύ των οποίων δεσπόζουσα θέση έχουν η εξουσιαστική επιβολή, η αγορά και οι ανάγκες του καπιταλισµού Είναι η τρίτη κατηγορία που ξεχωρίζει ο Γιαννάς για την ερµηνεία της παγκοσµιοποίησης. Αυτή η κατηγορία πρεσβεύει ότι η παγκοσµιοποίηση επιδρά σε όλους τους τοµείς της ανθρώπινης ζωής δηµιουργώντας ανακατατάξεις στον κοινωνικό και πολιτικό τοµέα. Γιαννάς Πρόδροµος, «Παγκοσµιοποίηση και ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις», σελ , στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Γιαννάς Πρόδροµος, «Παγκοσµιοποίηση και ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις», σελ , στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Αλµπάνης Ευστράτιος Β., «Ανιχνεύοντας το µέλλον», σελ. 36 στο «5κείµενα για την παγκοσµιοποίηση», Αλµπάνης Ευστράτιος Β., «Παγκοσµιοποίηση», σελ. 31, εκδόσεις Libro», Αθήνα, Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ , εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2003, Καρανάσιος Περικλής, «Η πρόκληση της παγκοσµιοποίησης µε τις υποσχέσεις και τους κινδύνους που περιέχει», σελ , στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,

14 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση Επιδράσεις της παγκοσµιοποίησης Θετικές επιδράσεις Οι υπέρµαχοι της παγκοσµιοποίησης, τονίζουν ότι οι αλλαγές που συντελέστηκαν στους τοµείς παραγωγής προϊόντων και διαδικτύωσης κεφαλαίων σε παγκόσµιο επίπεδο, είναι πολλαπλές και σηµαντικές και προσδιορίζουν µια νέα εποχή απαλλαγµένη από σύνορα. Οι διαστάσεις της παγκοσµιοποίησης στην οικονοµία είναι εντυπωσιακές. Η απελευθέρωση των αγορών µε την κατάργηση των δασµών, οι συνεργασίες των κρατών, η πρόοδος που έχει σηµειωθεί στην πληροφορική και την τεχνολογία, αύξησαν τις εισροές χρηµάτων και κεφαλαίων, καθώς και τις ροές ξένων άµεσων επενδύσεων. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν οι ταυτόχρονες και συνεχείς συναλλαγές σε νοµίσµατα και χρηµατιστηριακούς τίτλους, σε όλο τον κόσµο. Ολοένα και µεγαλύτερα ποσά µεταφέρονται σε περισσότερες χώρες. Η αύξηση κίνησης των κεφαλαίων επιφέρει θετικές συνέπειες. Παρέχει στις φτωχές χώρες κεφάλαια για την χρηµατοδότηση των επενδυτικών τους στοιχείων. Επίσης, οδηγεί σε αποτελεσµατικότερη κατανοµή των επενδύσεων και των αποταµιεύσεων, αφού οι αποταµιευτές δεν περιορίζονται µόνο στην εγχώρια αγορά, αλλά στρέφονται και στην παγκόσµια αγορά. Αυτό φυσικά περιορίζει την άσκηση ανεξάρτητης οικονοµικής πολιτικής, διότι το ΟΠ, ελέγχει την οικονοµική κατάσταση κάθε χώρας. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι µια χώρα έχει παραβιάσει τους κανονισµούς του ΟΠ, τότε επιβάλλει κυρώσεις, όπως εντατικούς ελέγχους, άσκηση σε αυτές κερδοσκοπικών επιθέσεων ή πιο απλά χάνει την εµπιστοσύνη του ως προς αυτήν. Οι διασυνδέσεις πολλαπλασιάζονται στην εποχή της παγκοσµιοποίησης και οι οικονοµίες γίνονται εύθραστες και ευάλωτες στις διάφορες κρίσεις και διαταραχές. Είναι γεγονός, ότι η οικονοµική ευηµερία των κατοίκων µιας χώρας, εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την οικονοµική ευηµερία των κατοίκων άλλων χωρών. Έτσι, µια αναταραχή σε µια αγορά, µεταδίδεται και στις υπόλοιπες (περίπτωση του χρηµατιστηρίου). Γι αυτό οι παγκόσµιες αγορές ασκούν πίεση πειθάρχησης στις εθνικές κυβερνήσεις και περιορίζουν την αυθαίρετη πολιτική. Όσο οι αγορές εφαρµόζουν την πολιτική των παγκόσµιων αγορών, οι πιέσεις των δεύτερων δε λειτουργούν αρνητικά. Η παγκοσµιοποίηση οδήγησε στην εµφάνιση πολυεθνικών και υπερεθνικών εταιριών, οι οποίες ανταγωνίζονται µεταξύ τους για να διαµορφώσουν ελκυστικές συνθήκες για την εγκατάσταση παραγωγικών µονάδων και φυσικά επηρεάζουν την ευηµερία των πολιτών, καθώς κατανέµουν την παραγωγή σε διάφορα µέρη του πλανήτη και ο όγκος κερδών διακινείται καθηµερινά Γιαννάς Πρόδροµος, «Παγκοσµιοποίηση και ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις», σελ. 98, στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,

15 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση Μεγάλη προσοχή δίνεται στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της τεχνολογίας, καθώς είναι δοµικό συστατικό της παγκοσµιοποίησης. Αυξάνεται η δυνατότητα των ατόµων, των πολυεθνικών επιχειρήσεων, των χρηµαταγορών και της υπερεθνικής επιχειρηµατικής δραστηριότητας, να επηρεάζουν την παγκόσµια οικονοµία και γενικότερα, αυξάνεται ο ρόλος και η σηµασία του ιδιωτικού τοµέα έναντι του κρατικού, ο οποίος αποδυναµώνεται και συρρικνώνεται. Η επικοινωνία αποτελεί ισχυρότατη δύναµη, όχι µόνο επιβολής αλλά και µεταβολής, που ενισχύεται από την τεχνολογία. Ο ρόλος της επικοινωνίας στην οικονοµία είναι θεµελιακός, αφού το δίκτυο και η παραγωγή, η επεξεργασία και η διακίνηση της πληροφορίας έχουν καταστεί κεντρικό στοιχείο της οικονοµικής οργάνωσης. Οι νέες τεχνολογίες δηµιουργούν καινούριες σχέσεις στον χρονοχώρο για τον απλούστατο λόγο, ότι δηµιουργούν δυνατότητες και προϋποθέσεις συγκρότησης νέων τύπων µεταφοράς και επικοινωνίας. Όχι µόνο το internet και οι υπερλεωφόροι της πληροφορικής, αλλά και τα παραδοσιακά µέσα µεταφοράς έχουν εκσυχρονισθεί σε µεγάλο βαθµό. Η ηλεκτρονική επανάσταση έφερε πραγµατική επανάσταση στους τοµείς της επικοινωνίας. Οι µεταφορές γνώρισαν άλµατα το 19 ο αιώνα, χάρη στην αξιοποίηση των ποταµών και καναλιών, στην εµφάνιση των ατµόπλοιων και στην καθιέρωση του σιδηροδρόµου. Σήµερα έχουµε τα αεροπλάνα, που δίνουν τη δυνατότητα µετακίνησης. Η ταχύτητα των νέων µέσων δε µπορεί να συγκριθεί µε την ταχύτητα παλιότερων µέσων, όπως των αµαξοστοιχιών. Οι αποστάσεις για τους ανθρώπους, έχουν µικρύνει και κινούνται πλέον σε ρυθµούς ωρών και όχι ηµερών. Η νέα τεχνολογία δηµιουργεί το ηλεκτρονικό χρήµα, τις αυτόµατες µηχανές. Ο τουρισµός, η διακίνηση χρηµάτων ακόµη και στο πιο ξεχασµένο σηµείο της γης, τα κινητά τηλέφωνα παγκόσµιας εµβέλειας υπάρχουν χάρη στις νέες τεχνολογίες. Η νέα ψηφιακή τεχνολογία δηµιουργεί νέες θέσεις εργασίας και επαγγέλµατα. Μέσω του internet διακινούνται εκατοµµύρια πληροφορίες και αναπτύσσονται σχέσεις χωρίς σωµατική επαφή. Για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα να επικοινωνούν πολλοί µε πολλούς στον ίδιο χρόνο. Η σύγχρονη τεχνολογία των τηλεπικοινωνιών που δίνει τη δυνατότητα συσκέψεων µέσω οθόνης ή η τηλεόραση που προβάλλει τα γεγονότα και τον τρόπο ζωής άλλων κοινωνιών, οι πολιτιστικές ή αθλητικές εκδηλώσεις, που γίνονται σε διαφορετικά µέρη του κόσµου σε όλο τον πλανήτη, φέρνει κοντά πολλούς ανθρώπους σε χρόνο στιγµιαίο. Μπορεί κάποιος, εφόσον διαθέτει τα απαραίτητα µέσα, να δει CNN µε καλωδιακό ή δορυφορικό σύστηµα την ίδια στιγµή σε οποιοδήποτε σηµείο της γης. Να επικοινωνεί τηλεφωνικά µε όποιον θέλει, όπου θέλει χωρίς να περιµένει ώρες να τον συνδέσουν. Επίσης, µπορεί να στείλει ένα κείµενο πολλών σελίδων σε µερικά µόλις δευτερόλεπτα, µέσω . Μπορεί να µεταφέρει χρήµατα από ένα σηµείο του πλανήτη σε άλλο. 15

16 Κεφάλαιο 1 Παγκοσµιοποίηση Το internet µας επιτρέπει να κάνουµε τροποποιήσεις ακόµη και εµείς οι χρήστες. Γι αυτό λέµε ότι το internet είναι εργαλείο νέας ποιότητας, εφόσον µηδενίζει το χρόνο και αναπτύσσονται νέες δυνατότητες επικοινωνίας, όπως είναι η µεταφορά και η αρχειοθέτηση δεδοµένων, η αποστολή αυτών ανά πάσα στιγµή. Παλιότερα ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής κόστιζε πάρα πολύ και χρειάζονταν µεγάλο χώρο για να εγκατασταθεί. Σήµερα χάρη σε ανεπτυγµένα τσιπς απαιτούν χαµηλό κόστος αγοράς και µικρό χώρο, εφόσον χωρούν και στην τσέπη µας. Η διάδοση και το κόστος επικοινωνίας βασίζονται σε τέσσερις αρχές: µικρότερο, ταχύτερο, φθηνότερο καλύτερο. Μεγάλη σηµασία διαδραµατίζουν και οι δορυφόροι. Πέρα από στρατιωτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται στη µετεωρολογία, στην χαρτογράφηση πλουτοπαραγωγικών πηγών. Χάρη στους δορυφόρους έφτασε η τηλεόραση (για όποιον διαθέτει τη συσκευή) µέχρι το τελευταίο σπίτι 22. Με το άνοιγµα των συνόρων, διακινούνται γρήγορα και ελεύθερα όχι µόνο τα προϊόντα, αλλά και οι άνθρωποι, προερχόµενοι από διαφορετικούς πολιτισµούς, µε διαφορετικά ήθη και έθιµα και νοοτροπία. Έτσι, γίνεται µία ανταλλαγή αντιλήψεων για τη ζωή και τον κόσµο, διευρύνοντας ο κάθε άνθρωπος τους ορίζοντές του και παύει να λειτουργεί τοπικιστικά, αλλά ως πολίτης ενός ενιαίου κόσµου. Παράλληλα, τα άτοµα διαµορφώνουν φιλίες που υπερβαίνουν τα εθνικά πλαίσια, ενώ όλο και περισσότερα, παντρεύονται µέλη άλλων εθνικών κοινωνιών. Εποµένως, ο κοινωνικός περίγυρος του ατόµου δεν είναι µόνο ο τοπικός-οικογενειακός περίγυρος, ούτε περιορίζεται στα εθνικά στοιχεία. 22 Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ , , εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα,

17 Αρνητικές επιδράσεις Οι επικριτές της παγκοσµιοποίησης, αλλιώς οι σκεπτικιστές 23, θεωρούν ότι οι αλλαγές που επέφερε η παγκοσµιοποίηση δεν είναι µεγάλης σηµασίας, αλλά συνέχεια του 18 ου και 19 ου αιώνα. Θεωρούν ότι το διαδίκτυο είναι προέκταση του τηλεγράφου και του τηλεφώνου. Η ψηφιακή τεχνολογία είναι συνέχεια της µηχανής. ε βλέπουν να υπάρχει νέα εποχή στην παγκόσµια οικονοµία. Αντί να χρησιµοποιούν τον όρο παγκοσµιοποίηση, προτιµούν τη διεθνοποίηση οικονοµικών σχέσεων. Υποστηρίζουν ότι τα οφέλη της παγκοσµιοποίησης, διοχετεύονται µονοµερώς ή δυσανάλογα στους ισχυρούς πόλους του συστήµατος (στις πιο ανεπτυγµένες χώρες). Συγκρούεται πάλι Βορράς και Νότος σε µία προσπάθεια των τριτοκοσµικών χωρών να πάρουν µία πολιτική ρεβάνς από τις πλούσιες χώρες ως αντίβαρο της οικονοµικής τους εξαθλίωσης. Θεωρούν ότι η παγκοσµιοποίηση διευρύνει µε ταχύ ρυθµό τις ανισότητες σε όλους τοµείς, όχι µόνο στον Τρίτο κόσµο, αλλά ακόµη και στην µητρόπολη της παγκοσµιοποίησης, στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε). Η λέξη παγκοσµιοποίηση στο χώρο της οικονοµίας δηλώνει τη διαδικασία σύµφωνα µε την οποία οι οικονοµίες των διάφορων κρατών εντάσσονται σε ένα παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα µε αποτέλεσµα τη συγκέντρωση της παγκόσµιας παραγωγής, του εµπορίου και της πληροφόρησης, σε ορισµένα κέντρα 24. Υπονοµεύονται έτσι οι δηµοκρατικοί θεσµοί, καθώς διαµορφώνονται παγκόσµια κέντρα εξουσίας που συµβάλλουν στη διαµόρφωση των τοπικών οικονοµιών. Άµεση συνέπεια της παγκοσµιοποίησης είναι αδιαµφισβήτητα η αύξηση της ανεργίας. Την ανεργία προκαλούν η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, ειδικότερα της πληροφορικής, αφού οι επιχειρηµατίες προτιµούν τις µηχανές από τα ανθρώπινα εργατικά χέρια, καθώς και το χρηµατιστικό κεφάλαιο, αφού βρίσκει ευφορότερο έδαφος για κερδοσκοπία σε χώρες µε χαµηλούς ρυθµούς ανάπτυξης. Οι συνέπειες της ανεργίας δεν είναι µόνο οικονοµικές. Οι µακροχρόνια άνεργοι παρουσιάζουν συµπτώµατα κατάθλιψης, νιώθουν αναξιότητα και ντροπή και, σε χειρότερο στάδιο έχουν τάση αυτοκτονίας. Είναι γνωστή η ρήση των αρχαίων προγόνων µας «αργία µήτηρ πάσης κακίας». Παράλληλα µε την αύξηση της ανεργίας αναπτύσσεται η ξενοφοβία και ο ρατσισµός, καθώς παρατηρούνται νέα κύµατα µεταναστών. Τα σηµάδια της εξουσίας του ανθρώπου πάνω στη φύση είναι όχι απλά ορατά, αλλά και εκπέµπουν σήµατα κινδύνου. Στην προσπάθειά του ο άνθρωπος να αποκτήσει πλούτο και χρήµα δε δίστασε να καταστρέψει τη φύση εκµεταλλευόµενος κάθε πηγή πλούτου. Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος είναι ένα από τα προβλήµατα που απασχολεί την ανθρωπότητα. Ο 23 Γιαννάς Πρόδροµος, «Παγκοσµιοποίηση και ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις», σελ. 91, στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Καρανάσιος Περικλής «Η πρόκληση της παγκοσµιοποίησης µε τις υποσχέσεις και τους κινδύνους που περιέχει», σελ. 65, στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,

18 άνθρωπος πάντα έκανε επεµβάσεις στο φυσικό περιβάλλον διαταράσσοντας έτσι την ισορροπία που υπήρχε. Η επέµβαση αυτή γίνεται µεγαλύτερη µεταπολεµικά. Η διατάραξη της ισορροπίας του οικοσυστήµατος συµβάλλει στη δηµιουργία της όξινης βροχής, προκαλώντας την καταστροφή του φυτικού κόσµου Αφανίζονται σπάνια είδη του φυτικού και ζωικού κόσµου, δηµιουργούνται προβλήµατα στην υγεία του ανθρώπου, όπως αναπνευστικές παθήσεις, δερµατοπάθειες, καρκίνος, κ.ά. Η καταστροφή αυτή δεν περιορίζεται µόνο στις αναπτυγµένες χώρες, δηλαδή εκεί που υπάρχουν οι πηγές µόλυνσης, (βιοµηχανίες, αυτοκίνητα), αλλά παρατηρείται και στις υποανάπτυκτες, αφού οι αναπτυγµένες έχουν µεταφέρει ρυπογόνες βιοµηχανίες στις υποανάπτυκτες µε αντάλλαγµα την προσφορά θέσεων εργασίας. Στις χώρες αυτές που πλήττονται από πυρηνικά ατυχήµατα ή από άλλες µορφές ρύπανσης, πολλαπλασιάζονται οι τερατογεννήσεις. Η εκµετάλλευση του περιβάλλοντος γίνεται µε παράλογο τρόπο, από την απληστία του ανθρώπου, που το µόνο που τον ενδιαφέρει είναι να πετύχει προσωπικά οφέλη (οικονοµικά, πολιτικά). Οι νέες τεχνολογίες, ο τρόπος εφαρµογής τους στην παραγωγική διαδικασία και στις µεταφορές, έχουν οξύνει τα µεγάλα οικολογικά προβλήµατα, εφόσον ο άνθρωπος νόµισε ότι µε τη διάνοιά του µπορεί να γνωρίσει και να υποτάξει πλήρως τη φύση στη θέλησή του. Ο πλανήτης κινδυνεύει να καταστραφεί, αφού γίνεται µία ανελέητη εκµετάλλευση των φυσικών πόρων στο όνοµα της αλόγιστης παραγωγής αγαθών. Μέχρι σήµερα έχουν γίνει τρεις παγκόσµιες ιασκέψεις για το περιβάλλον, διαδοχικά στο Ρίο (1992), στο Κιότο (1997) και στο Γιοχάνεσµπουργκ (2002) και δεν επέφεραν σηµαντικά αποτέλεσµα. Συχνά παρατηρούµε το φαινόµενο µε τους έχοντες από τη µία και τους µη έχοντες από την άλλη, λόγω του άνισου καταµερισµού των αγαθών. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ωθούνται στο περιθώριο της φτώχειας, ενώ από την άλλη διαµορφώνεται µία µικρή µειοψηφία εύρωστων οικονοµικά ανθρώπων, οι οποίοι ελέγχουν την παγκόσµια οικονοµία για πραγµατοποίηση των δικών τους συµφερόντων. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, τα διεθνή µέσα µαζικής ενηµέρωσης, µεταφέρουν πληροφορίες και έναν επιβαλλόµενο τρόπο ζωής, από όλες τις γωνιές του πλανήτη και ιδίως από τις ΗΠΑ στην εκάστοτε χώρα. Οι ποσότητες των πληροφοριών και η συχνότητα, είναι τόσο µεγάλες που σιγά σιγά ο άνθρωπος δε µπορεί να ξεχωρίσει αυτά που του προσφέρονται. Έτσι λοιπόν, ο άνθρωπος χάνει την εθνική του ταυτότητα και την πολιτιστική του κληρονοµιά και 18

19 µετατρέπεται σε αµάγαλµα ποικίλων πολιτισµών. Ο κοινωνιολόγος George Ritzer, πολύ επιτυχηµένα χαρακτηρίζει αυτή την κατάσταση «McDonaldization of society» 25. Οι επικριτές της παγκοσµιοποίησης διαµαρτύρονται, διότι η παγκοσµιοποίηση εξυπηρετεί οικονοµικές σκοπιµότητες, καταλύει τα εθνικά κράτη και προκαλεί οικονοµική και πολιτική αστάθεια, πολιτισµική διάβρωση, κατάρρευση θεσµών και παραδόσεων των εθνών, διεύρυνση των ανισοτήτων (αφού η συγκέντρωση πλούτου δεν γίνεται µε δηµοκρατικές διαδικασίες και µε κόστος στον άνθρωπο και το περιβάλλον) και αποκέντρωση των υπερεθνικών εταιριών 26. Η παγκοσµιοποίηση είναι µία κατάσταση που ευνοεί τις µεγάλες εταιρίες, κάνοντάς τες µεγαλύτερες και αναγκάζει τις µικρές εταιρίες να παραιτηθούν από τον αγώνα του κέρδους. Η γνωστή λαϊκή ρύση «το µεγάλο ψάρι τρώει το µικρό», βρίσκεται αυτή τη χρονική περίοδο στην πεµπτουσία της. Οι αντιδράσεις στην παγκοσµιοποίηση έχουν ήδη αποτυπωθεί τόσο στο Σιάτλ όσο και στην Πράγα, τόσο στη Στοκχόλµη όσο και στη Γένοβα, όπου γίνονται συναντήσεις διεθνών οργανισµών και παρεµβάσεις ΜΚΟ για να επιδράσουν στη διαµόρφωση των αποφάσεων. Μπορεί και στο παρελθόν να υπήρξαν κινητοποιήσεις µεγάλων οµάδων ανθρώπων για να εκφράσουν τις τοποθετήσεις τους, αλλά αυτές δεν ήταν µαζικές, συνεχόµενες και δεν συµµετείχαν άτοµα από διαφορετικές περιοχές Daya Kishan Thussu, «International Communication, Continuity and Change», pg 76-81, University Press Inc., New York, Καρανάσιος Περικλής «Η πρόκληση της παγκοσµιοποίησης µε τις υποσχέσεις και τους κινδύνους που περιέχει», σελ , 59, στο «Παγκοσµιοποίηση», επιµέλεια Λύτρας Περικλής Ν., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Κοτζιάς Νίκος, «Παγκοσµιοποίηση. Η ιστορική θέση, το µέλλον και η πολιτική σηµασία», σειρά Αναστοχασµός, σελ , εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα,

20 ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Ιστορική αναδροµή «Αν οι δεκαετίες του 1960 και του 1970 χαρακτηρίστηκαν από τη δράση των λαϊκών κινηµάτων (φοιτητικών, εργατικών), στη δεκαετία του 1990 προσπαθούν να πάρουν τη θέση τους οι λεγόµενες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ή Οργανισµοί (ΜΚΟ), που τα τελευταία χρόνια ξεφυτρώνουν σαν µανιτάρια. Στην Ελλάδα µεταφράζουµε τον αγγλικό όρο non governmental organizations ως ΜΚΟ 28». Ο όρος non governmental organizations κατάγεται από το διεθνές δίκαιο. Πρωτοεµφανίστηκε στο άρθρο 71 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών (1945), το οποίο προβλέπει την αναγνώριση «συµβουλευτικού καθεστώτος» σε διεθνείς και εθνικές ΜΚΟ 29. Οι διεθνείς ΜΚΟ είναι οργανισµοί, που δεν έχουν ιδρυθεί µε διεθνή συνθήκη και δε διέπονται από κανόνες του διεθνούς δικαίου. Αποτελούν πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, σε αντίθεση µε τους διακυβερνητικούς διεθνείς οργανισµούς, που είναι υποκείµενα του δηµοσίου διεθνούς δικαίου. Η διαφορά αυτή δεν εµποδίζει την ικανότητα να συνεργάζονται µε κυβερνητικούς και διακρατικούς οργανισµούς. 28 Η απόδοση του όρου στα ελληνικά ως «ΜΚΟ» είναι διαδεδοµένη, αλλά και εσφαλµένη. Η κυβέρνηση είναι το συνταγµατικό όργανο που κατευθύνει τη γενική πολιτική της χώρας και απαρτίζεται από τον Πρωθυπουργό και τους Υπουργούς. Υπάρχουν συλλογικά κυβερνητικά όργανα, όχι όµως και «κυβερνητικές οργανώσεις». Άρα, δεν έχει νόηµα και ο όρος ΜΚΟ. Στην αγγλική γλώσσα, ο όρος government προσεγγίζει την έννοια του κράτους και δε σηµαίνει κυβέρνηση. Εποµένως, θα ήταν πιο σωστό να µεταφράζουµε τον όρο «non governmental organizations» ως «µη κρατικές οργανώσεις». Χαράλαµπος Ανθόπουλος «Πολιτικά Κόµµατα και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις», στο περιοδικό «Κοινωνία των Πολιτών», τεύχος 8, χειµώνας Ανθόπουλος «Πολιτικά Κόµµατα και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις», στο περιοδικό «Κοινωνία των Πολιτών», τεύχος 8, χειµώνας

21 Σε διεθνές επίπεδο από το 1970 και µετά, έχουµε εντυπωσιακή αύξηση των διεθνών ΜΚΟ, ιδίως εκείνων που δραστηριοποιούνται στον τοµέα της αναπτυξιακής βοήθειας και της προστασίας του περιβάλλοντος. Σε εθνικό επίπεδο, στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες, η παρουσία των ΜΚΟ γίνεται αισθητή κατά τη δεκαετία του Γενεσιουργές αιτίες εµφάνισης των ΜΚΟ Η αναβίωση κατά τη δεκαετία του 1990 του επιστηµονικού, του πολιτικού και του δηµοσιογραφικού ενδιαφέροντος για την έννοια της Κοινωνίας των Πολιτών, δηµιούργησε ένα ευνοϊκό κλίµα για τις ΜΚΟ, οι οποίες θεωρούνται ως ο πιο χαρακτηριστικός θεσµός της Κοινωνίας των Πολιτών και ο πιο αυθεντικός εκπρόσωπός της. Η κοινωνία των Πολιτών έχει µία µακρά ιστορία 31. Προϋποθέτει την ισορροπία των δυνάµεων µεταξύ της οικονοµίας και της κοινωνίας. Ελέγχει, διαφωνεί και αντιτίθεται στην πολιτική. εν µένει αδρανής στο κράτος. Με αυτό τον τρόπο επηρεάζει το πολιτικό σύστηµα στις σύγχρονες δηµοκρατίες 32. Ο πιο σηµαντικός επικριτής της Κοινωνίας των Πολιτών είναι ο Karl Marx, ο οποίος πρεσβεύει ότι αφεντικό είναι η Κοινωνία των Πολιτών και ότι η εξουσία του κράτους ή και η ανεξαρτησία του, είναι απλώς ένα προσωπείο, µια απάτη. 33 Η Κοινωνία των Πολιτών είναι ο ενδιάµεσος χώρος ανάµεσα στο κράτος και τον πολίτη. Παίζει ανταγωνιστικό ρόλο µε το κράτος, αλλά συγχρόνως συµπληρωµατικό. Από τη µια µεριά ο πολίτης στηρίζεται στην Κοινωνία των Πολιτών, ως φορέας δικαιωµάτων έναντι του κράτους και από την άλλη, η κοινωνία των πολιτών λειτουργεί επικουρικά ως προς το κράτος. Όσο πιο 30 Φραγκονικόπουλος Χρήστος Α., «Ο ρόλος και η ενδυνάµωση των διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανισµών. Προτάσεις για τη στρατηγική διαχείριση των παγκόσµιων προβληµάτων προς το 2000», σελ. 75, στον Μιχάλη Τσινισιζέλη, στο «Σύγχρονα Προβλήµατα ιεθνών Σχέσεων», Κώστας Υφαντής (επιµέλεια), εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα, Ο ερχοµός της Κοινωνίας των Πολιτών, µιας φιλελεύθερης κοινωνίας, επηρέασε οριστικά την πολιτική και οικονοµική κατάσταση. Υπάρχει µεγάλη διάσταση απόψεων για τα πραγµατικά αίτια διάλυσης του σοβιετικού µπλοκ. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, παρατηρούµε την παρέµβαση των πολιτών στην πολιτική και την οικονοµία. Η πρώτη παρέµβαση πολιτών ήταν η οµάδα διανοούµενων «Χάρτα 77» στην Τσεχοσλοβακία, ενώ το συνδικάτο «Αλληλεγγύη» απόσπασε µέρος της πολιτικής και της οικονοµικής εξουσίας από το κοµµουνιστικό καθεστώς της Πολωνίας. Παρατηρούµε όµως, ότι και στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες, από τα µέσα της δεκαετίας του 1970, κάνει αισθητή την παρουσία της η κοινωνία των πολιτών. Αρχικά, ως λαϊκές κινητοποιήσεις και πρωτοβουλίες των πολιτών σε τοπικό επίπεδο, και αργότερα ως κινήµατα που ασχολούνται µε θέµατα µείζονος σηµασίας (πυρηνικά εργοστάσια, ανθρώπινα δικαιώµατα κτλ.) Γεωργιάδου Βασιλική, εισαγωγή στο «Η Κοινωνία πολιτών και οι αντίπαλοί της. Συνθήκες ελευθερίας», σελ. 14, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Γεωργιάδου Βασιλική, «Προσπάθεια αποκρυπτογράφησης του συνθετικού λόγου» στον Ernest Gellner, «Η Κοινωνία Πολιτών στη Νεωτερικότητα», σελ. 33, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Ernest Gellner «Η κοινωνία πολιτών και οι αντίπαλοί της. Συνθήκες ελευθερίας», σελ. 263, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,

22 ανεπτυγµένη είναι η κοινωνία των πολιτών, τόσο πιο άρτια λειτουργεί το δηµοκρατικό πολίτευµα 34. Η Κοινωνία των Πολιτών είναι ο χώρος διαµόρφωσης εµπιστοσύνης και άσκησης ελευθερίας για την προάσπιση των δικαιωµάτων έναντι του κράτους. Συγκροτεί το επικοινωνιακό και το κοινωνικό πεδίο στο οποίο πραγµατώνεται η δηµοκρατία. Είναι ο χώρος ελεύθερης σύγκρουσης και αντιπαράθεσης συµφερόντων και αντιλήψεων των ατόµων. Η Κοινωνία των Πολιτών δεν είναι αντίπαλος του κράτους, αλλά ο κύριος κοινωνικός εταίρος και αποδέκτης των υπηρεσιών. Στον άνθρωπο χρειάζεται το κράτος, όσο και η Κοινωνία των Πολιτών 35. Ένας άλλος παράγοντας που συνέβαλλε στην αύξηση συµµετοχής των πολιτών σε ΜΚΟ, είναι η κάµψη της πολιτικής συµµετοχής στα κόµµατα. Οι ΜΚΟ παρέχουν στα µέλη τους τη δυνατότητα να αποφασίζουν αυτοπροσώπως, τους προσφέρουν εµπειρίες αλληλεπίδρασης, αφού ανταποκρίνονται στις διάφορες ανάγκες πολλών πολιτών. Με λίγα λόγια, θα λέγαµε ότι εκφράζονται από τις λειτουργίες των ΜΚΟ και βλέπουν τα αποτελέσµατα των ενεργειών τους, κάτι που δεν ισχύει στο εσωτερικό των κοµµάτων. Όλο και περισσότεροι πολίτες συµµετέχουν σε µία ΜΚΟ, σε έναν εθελοντικό φορέα, σε µία ένωση πολιτών. Με αυτόν τον τρόπο αποκτούν τη µοναδική εµπειρία της συµµετοχής στη δηµοκρατική διαδικασία, πέραν της άσκησης του εκλογικού τους δικαιώµατος. Αυτή είναι η πορεία των σύγχρονων δηµοκρατικών κοινωνιών και αυτή είναι η πορεία που εµφανίστηκε και στην Ελλάδα. Είναι µία πορεία αργή, διότι προϋποθέτει µία αλλαγή της στάσης µας απέναντι στην πολιτική, τα κόµµατα και το κράτος. Είναι µία πολιτισµική αλλαγή 36. Ο ρόλος των κοµµάτων έχει αλλάξει. εν είναι πλέον µόνα τους στην πολιτική σκηνή, αλλά έχουν ισχυρούς ανταγωνιστές, τις ΜΚΟ. Για παράδειγµα, σε επίπεδο παγκόσµιων προβληµάτων, όπως είναι η προστασία του περιβάλλοντος, οι ΜΚΟ, ακριβώς επειδή έχουν τοπικές και εθνικές οργανώσεις-εκπροσώπους σε πολλές χώρες, ασκούν µεγαλύτερη πίεση από ότι τα πολιτικά κόµµατα που δρουν στο πλαίσιο κράτους-έθνους. Επίσης, οι ΜΚΟ πραγµατώνουν µια διαρκή πολιτική παρουσία των µελών της αξιοποιώντας το internet, είτε για 34 ηµητράκος ηµήτρης, «Η ιδέα της Κοινωνίας των Πολιτών», σελ. 19, στο «Κράτος και Κοινωνία των Πολιτών», του Αντώνη Μακρυδηµήτρη, εκδόσεις Μεταµεσονύκτιες, Αθήνα, ηµητράκος ηµήτρης, «Η ιδέα της Κοινωνίας των Πολιτών», σελ , στο «Κράτος και Κοινωνία των Πολιτών», του Αντώνη Μακρυδηµήτρη, εκδόσεις Μεταµεσονύκτιες, Αθήνα, Ανθόπουλος «Πολιτικά Κόµµατα και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» στο περιοδικό «Κοινωνία των Πολιτών», τεύχος 8, χειµώνας

23 να τοποθετήσουν τις θέσεις τους και τα επιχειρήµατά τους για τα κρίσιµα πολιτικά και κοινωνικά ζητήµατα, είτε για να προσελκύσουν νέα µέλη Η διεύρυνση του χάσµατος Βορρά-Νότου, η µαζική µετανάστευση και η διαρκής εκµετάλλευση του περιβάλλοντος, κατέστησε αναγκαία την ύπαρξη και τη δράση των ΜΚΟ, για την επίλυση όλων των προβληµάτων της εποχής της παγκοσµιοποίησης. Ως διαµορφωτές της κοινής γνώµης και αποδέκτες των µηνυµάτων της, οι µη κυβερνητικοί φορείς µπορούν να µεταφέρουν τα προβλήµατα των πολιτών στους κυβερνητικούς µηχανισµούς και να συνεργαστούν µαζί τους για την αντιµετώπιση προβληµάτων ειρήνης και ασφάλειας (όπως πόλεµοι, διακρατικές διαφορές), οικονοµικής φύσεως προβλήµατα (διάκριση του ανεπτυγµένουαναπτυσσόµενου κόσµου και οι χώρες του Τρίτου κόσµου), προβλήµατα ανθρωπιστικής φύσεως (όπως ξηρασίες, λιµοί, αντιµετώπιση προσφύγων) και τέλος, προβλήµατα οικολογικής φύσεως 39. Οι ΜΚΟ µπορούν να συµβάλλουν θετικά και ουσιαστικά στην επικοινωνία µεταξύ των κρατών για να χειριστούν δύσκολες καταστάσεις, αφού διακρίνονται για την διαφάνεια και την αµεροληψία. Αποτελούν το απαραίτητο εργαλείο διαχείρισης ποικίλων προβληµάτων και δε θα πρέπει να αντιµετωπίζονται µε καχυποψία και εχθρότητα. Μία σύγχρονη κοινωνία χρειάζεται τις ΜΚΟ, γιατί αυτές είναι εξαιρετικά χρήσιµες σε όλους και περισσότερο στον τοµέα της πολιτικής, όπου το κράτος έχει αποδειχθεί αδύναµο να προσφέρει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας. «Οι ενεργοί πολίτες που δραστηριοποιούνται στις ΜΚΟ είναι εχθροί των πελατειακών και αδιάφανων µεσολαβήσεων, του γνωστού ρουσφετιού. Η παρουσία και η δράση των ΜΚΟ και των κινήσεων πολιτών, πλήττει ή φιλοδοξεί να πλήξει τον πελατειακό χαρακτήρα του κράτους, εφόσον αυτές δεν επιδιώκουν τη διατήρηση ή την κατάκτηση της εξουσίας, και καθώς αµφισβητούν τις ανισότητες, την αδικία, την έλλειψη περιβαλλοντικής ευαισθησίας 40.» Η Κοινωνία των Πολιτών, οι εθελοντικές οργανώσεις και οι ΜΚΟ επιτρέπουν στον πολίτη να συµµετέχει στα κοινά καθηµερινά, έξω και πέρα από την κοµµατική τους ταυτότητα ή προτιµήσεις που έχουν και οφείλουν να έχουν, όπου υπάρχουν προβλήµατα και ανάγκες, και όχι µόνο µία φορά στα τέσσερα χρόνια µε την προσέλευσή του στις κάλπες. 37 Ανθόπουλος «Πολιτικά Κόµµατα και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» στο περιοδικό «Κοινωνία των Πολιτών», τεύχος 8, χειµώνας Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Νικήτα Λιονταράρη, συµβούλου του Γεώργιου Παπανδρέου: «Σήµερα εξωτερική πολιτική δεν ασκεί µόνο το κράτος. Εάν παλιότερα τα Υπουργεία Εξωτερικών ρύθµιζαν το 95% των σχέσεων των πολιτών των χωρών, σήµερα ρυθµίζουν µόνο το 50%. Το υπόλοιπο το ρυθµίζουν οι κινήσεις των πολιτών», Σιούτη Βασιλική, «Οργανώσεις SOS χωρίς σύνορα», Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 27/05/ Φραγκονικόπουλος Χρήστος Α., «Ο ρόλος και η ενδυνάµωση των διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανισµών. Προτάσεις για τη στρατηγική διαχείριση των παγκόσµιων προβληµάτων προς το 2000», σελ. 80, στον Μιχάλη Τσινισιζέλη, στο «Σύγχρονα Προβλήµατα ιεθνών σχέσεων», Κώστας Υφαντής (επιµέλεια), εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα, Αβραάµ Λίνκολν, «Κράτος και ΜΚΟ», στον ρ. Γιαννή Νίκο στο «Κίνηση Πολιτών, Τι είναι η Κοινωνία Πολιτών;»,σελ. 11, Αθήνα, Μάϊος 2002, 25/11/

24 Χαρακτηριστικά ΜΚΟ Οι ΜΚΟ έχουν συχνά αναφερθεί ως οργανωµένες οµάδες άσκησης πίεσης που εστιάζουν την προσοχή τους στην προώθηση διάφορων στόχων. Στις δηµοκρατικά οργανωµένες κοινωνίες, όπου η πολυφωνία και η ελευθερία στην έκφραση βρίσκουν τον ιδανικότερο τόπο ανάδειξής τους, οι λεγόµενες «οµάδες πίεσης» αποτελούν τον κυριότερο και πιο οργανωµένο τρόπο διεκδίκησης των δικαιωµάτων 41. Ένας από τους σηµαντικούς παράγοντες αποτελεσµατικής δράσης τους, είναι ο χρόνος που διαθέτουν και ο βαθµός αφοµοίωσης των µελών τους. Το ανθρώπινο δυναµικό που διαθέτουν είναι η βάση στήριξης των δραστηριοτήτων τους και η εξειδίκευση των µελών τους λειτουργεί θετικά. Ο διαθέσιµος χρόνος των µελών των ΜΚΟ είναι στρατηγικής σηµασίας, γιατί µπορούν να διεκπεραιωθούν όλες οι διοικητικές εργασίες που υποστηρίζουν τις λειτουργίες τους, ενώ ο βαθµός αφοµοίωσης των µελών των ΜΚΟ, συµβάλλει στις επιτυχείς δράσεις τους, καθώς επίσης και στην επίτευξη των στόχων τους 42. Προκειµένου µια οντότητα να χαρακτηριστεί ως διεθνής ΜΚΟ, είναι απαραίτητο να πληρούνται οι βασικές προϋποθέσεις: θα πρέπει ο οργανισµός να έχει διεθνή χαρακτήρα, χωρίς να επιδιώκει τη διανοµή των κερδών στα µέλη του. Να δραστηριοποιείται σε τρεις τουλάχιστον χώρες. και τα µέλη του να έχουν δικαίωµα ψήφου από αυτές. Θα πρέπει επίσης, να είναι δεκτικός χωρίς διακρίσεις ως προς την επιλογή των µελών του, καθώς και το σύστηµα ψηφοφορίας, δε θα ευνοεί µια οµάδα εις βάρος άλλων. Οι εισφορές για τη χρηµατοδότηση του οργανισµού θα πρέπει να προέρχονται από τρεις τουλάχιστον χώρες. Τέλος, θα πρέπει ο 41 Την έννοια «οµάδα πίεσης»τη συγκροτούν τρία βασικά στοιχεία: οµάδα οργανωµένη, για την προάσπιση των συµφερόντων µε άσκηση πίεσης στην εξουσία. Οι κύριοι τύποι των οµάδων πίεσης είναι οι ακόλουθοι: άτυπες, θεσµικές και σωµατειακές. Οι πρώτες συγκροτούνται µε βάση τα ατοµικά χαρακτηριστικά που είναι δεδοµένα κατά τη γέννηση. Οι θεσµικές οµάδες πίεσης είναι αυτές που αντλούν την ύπαρξή τους από το γεγονός ότι είναι µέρος ενός συστήµατος θεσµών, οργάνων, ρυθµίσεων που συνδέονται σε ένα µεγάλο βαθµό µε την κρατική εξουσία και το δηµόσιο συµφέρον. Η διαφορά τους µε τις τρίτες οµάδες, τις λεγόµενες σωµατειακές, είναι ότι αυτές δε δηµιουργούνται επειδή υπάρχει ένας θεσµός στο σύστηµα, αλλά συγκροτούνται εθελοντικά µε ελεύθερη πρωτοβουλία των ιδρυτών και µε ελεύθερη συµµετοχή των µελών. Ως θεσµικές οµάδες πίεσης, είναι η οµάδα των κληρικών, η οµάδα των στρατιωτικών, η οµάδα των πανεπιστηµιακών και η οµάδα των δικαστών. Οι παραπάνω οµάδες πίεσης είναι οι αρχαιότερες και παραµένουν οι σπουδαιότερες στη χώρα µας. Μαυρογορδάτος Γιώργος, «Οµάδες πίεσης και δηµοκρατία»,σελ. 21, 51-65, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Μάρτιος Φραγκονικόπουλος Χρήστος Α., «Ο ρόλος και η ενδυνάµωση των διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανισµών. Προτάσεις για τη στρατηγική διαχείριση των παγκόσµιων προβληµάτων προς το 2000», σελ. 74, στον Μιχάλη Τσινισιζέλη, στο «Σύγχρονα Προβλήµατα ιεθνών σχέσεων», Κώστας Υφαντής (επιµέλεια), εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα,