ΓΙΑΤΣΗΣ (2006). Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α'. Eoa kai Esperia, 6,

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΓΙΑΤΣΗΣ (2006). Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α'. Eoa kai Esperia, 6,"

Transcript

1 Eoa kai Esperia Vol. 6, 2006 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α' ΓΙΑΤΣΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ Copyright 2006 To cite this article: ΓΙΑΤΣΗΣ (2006). Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α'. Eoa kai Esperia, 6,

2 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ 6 ( ) Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 1. Εισαγωγή Το θέμα της σφαγής χιλιάδων κατοίκων στον ιππόδρομο της Θεσσαλο νίκης την άνοιξη του 390 μ.χ. είναι ακόμη ανοικτό για διερεύνηση, αφού κάποια σημαντικά ζητήματα αυτού του ιστορικού γεγονότος παραμένουν μάλλον αναπάντητα. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να συζητηθούν και να διευκρινιστούν τα σημεία που αφορούν στην πολιτική απόφαση του Θεοδοσίου Α' να δια τάξει, λίγες βδομάδες μετά από ένα σοβαρό πολιτικό επεισόδιο στον ιππό δρομο της πόλης (Μάρτιος 390), μια μεγάλη σφαγή των Θεσσαλονικέων [αρχές Μαΐου (;) του 390] και παράλληλα να εξεταστεί η πολιτική θέση της Εκκλησίας στο συγκεκριμένο θέμα του ιπποδρόμου. Αν και το θέμα παρουσιάζει τεράστιο ιστορικό ενδιαφέρον ελάχιστοι ερευνητές επικεντρώθηκαν σ' αυτό. Η κυριότερη μελέτη, χωρίς αμφιβολία, 1 είναι η μονογραφία του Γ. Κόλια, που ήταν και ο πρώτος που εξέτασε ανα λυτικά το πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό πλαίσιο, προκειμένου να καταλήξει σε μια αντικειμενική ερμηνεία του ιστορικού γεγονότος. Ο Κόλιας χρησιμοποίησε μια τολμηρή κριτική και οδηγήθηκε σε σημαντικά ερμηνευτι κά συμπεράσματα. Απέφυγε, για παράδειγμα, να ταχθεί απόλυτα υπέρ της άποψης των χρονογράφων και αντιμετώπισε κριτικά τις θρησκευτικές πηγές. Ο ίδιος συγγραφέας ήταν από τους ελάχιστους που μελέτησε τον Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, τον εκκλησιαστικό ιστορικό του Μου αιώνα, ο οποίος χρησιμοποίησε τις σύγχρονες με τα γεγονότα μαρτυρίες. Ο τελευταίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Θεοδόσιος Α : Έν θνμω και γαρ οικαίω τη άμετρία χρησάμενος, εξέστη μεν τον εικότος, ώμον όέ τι και άπάνθρωπον οιεπράξατο έργον2. 1. Γ. Τ. ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη και η στάσις του 390, Αθήναι 1935, σ ΝΙΚΗΦΌΡΟΣ ΚΆΛΛΙΣΤΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, Patrologia Graeca 146, στ. 888.

3 212 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ Ο Νικηφόρος Κάλλιστος δε χρησιμοποιήθηκε από τους σύγχρονους σε εμάς ιστορικούς, ίσως, επειδή απέχει εννέα περίπου αιώνες από τα γεγονό τα. Όμως, τουλάχιστον στην περίπτωση αυτή, το μεγάλο χρονικό διάστημα δεν αποτελεί μεθοδολογικό εμπόδιο, αφού ο συγγραφέας είναι φανερά περισσότερο αναλυτικός και αντικειμενικός από άλλους προηγούμενους. Η δεύτερη αξιόλογη εργασία είναι του Ι. Hahn, ο οποίος ανέλυσε όλες τις πηγές και κατέταξε τις διάφορες εκδοχές και θεματικές της σφαγής ακόμη και στατιστικά3. Παρά το γεγονός ότι ο παραπάνω ιστορικός σημείωσε ότι η εργασία του Γ. Κόλια, αν και η αξιολογότερη, δεν αξιοποιήθηκε όσο θα έπρεπε από τους ερευνητές, εντούτοις, ούτε ο ίδιος χρησιμοποίησε τις κρί σεις του Γ. Κόλια4. Τέλος, ο Ε. Χρυσός έριξε φως σε κάποιες από τις αθέατες πτυχές του πολύπλοκου θέματος, αλλά δε φαίνεται να τον απασχόλησε συστηματικότερα η θεωρία του Cameron, που από τις αρχές του 1970 είδε τις στάσεις στο βυζαντινό ιππόδρομο μέσα από μια διαφορετική σκοπιά 5. Το θέμα, λόγω της σοβαρότητας του, αναφέρεται και α π ' όλους σχεδόν τους ιστορικούς-ερευνητές που ασχολήθηκαν με την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο (π.χ. J. Bury, Α. Vasiliev, Ι. Καραγιαννόπουλος και άλλοι)6. Από τους παρα πάνω ανάλυση σε βάθος μας παρέθεσε ο Α. Vasiliev, ο οποίος συνδύασε τα γεγονότα με τη μεγάλη εύνοια που για πολιτικούς λόγους έδειξε ο Θεοδόσιος Α' προς τους Γότθους, οι οποίοι έδρευαν ως μισθοφόροι στη Θεσσαλονίκη, κέντρο στρατιωτικό ολόκληρου του Ιλλυρικού. Κανείς από τους παραπάνω, εκτός του Γ. Κόλια, δεν προσέγγισε την εκδοχή του πολιτι κού εγκλήματος, βασισμένη στον πολιτικό επίσης εκβιασμό που δέχθηκε ο Θεοδόσιος από τους Γότθους. Σημαντική είναι επίσης και η συμβολή των Μ. Vickers και J. Humphrey, οι οποίοι αναφέρονται μόνο στον αρχαιολογικό χώρο που κάλυπτε ο ιππόδρομος της πόλης και που εντοπίζεται στη σημε ρινή πλατεία και οδό Ιπποδρομίου Ι. HAHN, Η εξέγερση του 390 στη Θεσσαλονίκη και το ιστορικό της πλαίσιο, ByzantinischNeugriechische Jahrbücher 19 (1966) Ό.π., σ Ε. ΧΡΥΣΌΣ, Η σφαγή των Θεσσαλονικέων το 390, στο: Χριστιανική Θεσσαλονίκη. Από τον Αποστόλου Παύλου μέχρι και της Κωνσταντινείου εποχής, Β' Επιστημονικό Συμπόσιο ΚΓ Δημήτρια, Θεσσαλονίκη 1990, σ J. Β. BuRY,The Nika Riot, Journal of History Studies ( ) A. A. VASILIEV, Ιστορία Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Αθήνα 1954, σ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΌΠΟΥΛΟΣ, Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, τ. Α', Θεσσαλονίκη 1978, σ Α. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Ιστορία της Θεσσαλονίκης 316 π.χ , Θεσσαλονίκη 1983, σ Μ. VICKERS, The Hippodrome at Thessaloniki, Journal of Roman Studies 62 (1972) Δεν υπάρχει τίποτε in situ από αρχαιολογικής πλευράς στο χώρο του ιπποδρόμου. M. VICKERS,

4 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α' 213 Το θέμα της σφαγής ανιχνεύεται σε αρκετές γραπτές πηγές της πρώιμης, κυρίως, βυζαντινής περιόδου, με κύριο χαρακτηριστικό τις αντιφατικές και διφορούμενες πληροφορίες. Κρίσιμο παραμένει το ερώτημα, γιατί ορισμένοι σύγχρονοι συγγραφείς (ακόμη και εθνικοί), αποσιώπησαν το αιματηρό 8 γεγονός. Ο Γ. Κόλιας αναρωτήθηκε μήπως αυτό έγινε σκόπιμα. Οι πηγές αποφεύγουν, παραδόξως, να αναφερθούν και στην ακριβή χρονολογία των γεγονότων, και τούτο αποτυπώθηκε και στους σύγχρονους μας ερευνητές. Θα πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι δεν παρατηρείται ταύτιση σε ερμηνευτι κές προσεγγίσεις μεταξύ χριστιανών ή εθνικών συγγραφέων. Είναι φανερό ότι, επειδή η σφαγή βάρυνε τον Θεοδόσιο Α', δυναμικό υποστηρικτή αυτο κράτορα της Ορθοδοξίας, φόβισε ακόμη και τους εθνικούς συγγραφείς, οι οποίοι απέφυγαν, ίσως από φόβο για την ασφάλεια τους, να εκφέρουν ανοι κτά τη γνώμη τους εις βάρος του Θεοδοσίου Α'. Σχεδόν όμοια επιφυλακτική θέση παρατηρείται, περιέργως, και στους περισσότερους της σύγχρονης σε μας εποχής μελετητές του Θεοδοσίου Α και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στα γεγονότα της σφαγής του 390 μ.χ. Από τις σύγχρονες με τα γεγονότα πηγές, ακριβής αναφορά γίνεται από το Σωζόμενο 9, το Θεοδώρητο Κύρου 10 και τον Αμβρόσιο στην 51η Επιστολή του προς τον ίδιο τον Θεοδόσιο Α'11. Από άλλους συγγραφείς αρνητική, αλλά επιφανειακή, κριτική κάνει ο χρονογράφος Ιωάννης Μαλάλας 12. Η 51η Επιστολή του Αμβροσίου, αν και είναι ένα πολύ σημαντικό ιστορικό κείμε νο, δε χρησιμοποιήθηκε με επάρκεια από τους σύγχρονους του Παυλίνο και Ρουφίνο 13, αλλά μόνον από το μεταγενέστερο εκκλησιαστικό ιστορικό The stadium at Thessaloniki, Byzantion 41 (1971) J. H. H U M P H R E Y, R o m a n circuses. A r e n a s for chariot racing, Berkeley-Los Angeles 1986, o Κ Ο Λ Ι Α Σ, Η π ρ ο β υ ζ α ν τ ι ν ή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ ΣΩΖΌΜΕΝΟΣ, Εκκλησιαστική Ι σ τ ο ρ ί α, J. B I D E Z - G. C. HANSEN (εκδ.), Sozomenus PARMENTIER (εκδ.), Theodoret, Kirchengeschichte ( G C S 50), Berlin 1960, σ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Η Τ Ο Σ KYPOY, Εκκλησιαστική Ιστορία, L. Kirchengeschichte ( G C S 19), Leipzig 1911, σ Α. Κ Α Ρ Π Ο Ζ Η Λ Ο Σ, Βυζαντινοί ιστορικοί και χ ρ ο ν ο γ ρ ά φ ο ι, τ. Α, Α θ ή ν α 1997, σ Ε Λ Έ Ν Η Κ Α Λ Τ Σ Ο Π Α Ν Ν Η, Σ Ό Φ Ι Α Κ Ο Τ Ζ Α Μ Π Ά ΣΗ, Η Λ Ι Α Ν Α ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ, Η Θεσσαλονίκη στη β υ ζ α ν τ ι ν ή λογοτεχνία, ρητορικά και α γ ι ο λ ο γ ι κ ά κείμενα, Θεσσαλονίκη 2002, σ SANCTI A M B R O S I I, Epistola LI, Patrologia Latina 16, στ Ι Ω Ά Ν Ν Η Σ ΜΑΛΑΛΑΣ, Χ ρ ο ν ο γ ρ α φ ί α. CFHB, Histoire Nouvelle, Collection Berolini 2000, σ Επίσης, Z O S I M E, des Universités de France, F. P A S C H O U D (εκδ.), Paris 1979, II, 4. XXIV-XXV. Κ Ε Δ Ρ Η Ν Ο Σ, Ιστορία, CSHB, 13. P A U L I N U S, Vita Ambrosii, Ανάλεκτα B o n n a e 1838, σ Ιεροσολνμιτικής Σταχνολογίας, ΛΟΣ-ΚΕΡΑΜΕΥΣ (εκδ.), Π ε τ ρ ο ύ π ο λ η 1864, σ : εμαθεν.. πολλοί οε των ανεύθυνων έσψάγησαν... γαρ σχεδόν τ. 1, Α. Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ ήφανίσθαί την πόλιν. Βλ. RUFINUS, Historia Ecclesiastica, Patrologia

5 214 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, που ήδη αναφέρθηκε παραπάνω. Ο Ε. Χρυσός αναφέρει ότι η σημασία του κειμένου του Αμβροσίου έχει υπερτονι στεί14. Αν και το κείμενο της παραπάνω επιστολής στην πρώτη της ανάγνω ση φαίνεται να διέπεται από υποκειμενισμό, εντούτοις όταν μελετηθεί σε βάθος δείχνει ότι τα αντικειμενικά στοιχεία υπερτερούν. Ο Αμβρόσιος στά θηκε αντικειμενικός κριτής, τόσο απέναντι στον άνθρωπο Θεοδόσιο Α' (ανε ξάρτητα από την φιλία τους) όσο και απέναντι στα ίδια τα γεγονότα. Ο Αμβρόσιος θεωρεί τη μεταμέλεια του αυτοκράτορα, σύμφωνα με τα χρι στιανικά ήθη, πρωταρχικό γεγονός-κλειδί για να λήξει το θέμα. Αυτή την άποψη τόνισε ιδιαίτερα ο βιογράφος του Παυλίνος σ' ένα πολύ μικρό κείμε νο, με το οποίο σκόπευε μάλλον να μετριάσει το μέγεθος του εγκλήματος, επικεντρώνοντας το όλο ζήτημα στη λύση της μεταμέλειας15. Ο Γ. Κόλιας εντόπισε με ακρίβεια τις πολιτικές πλευρές του θέματος και θεώρησε ως αποπροσανατολιστικές τις προσπάθειες των συγγραφέων να θεωρήσουν λήξαν το θέμα με την πράξη της συγγνώμης. Ο ίδιος όμως, αν και παραμέ ρισε το θαυμασμό των συγγραφέων για τον Θεοδόσιο Α, δε στράφηκε αρκε τά στην εκδοχή του πολιτικού εκβιασμού, που φανερά τον υπονοεί, βοηθώ ντας έτσι, όσο κανείς άλλος, τους μελετητές των γεγονότων Στάσεις, εξεγέρσεις, επαναστάσεις και φανατική βία Οι βυζαντινές πηγές χρησιμοποιούν το γενικό όρο «στάσις» για κάθε βίαιη αντίδραση προς τους εκπροσώπους του κράτους. Αυτό δημιουργεί πολλά μεθοδολογικά προβλήματα στο μελετητή των γεγονότων. Ο όρος «στάσις» προσδιορίζεται από έναν ξεχωριστό τίτλο των Βασιλικών ( ), που καθορίζει τόσο την ταυτότητα των ατόμων όσο και την πράξη τους. Ο ορισμός του τίτλου είναι: Περί στασιαστών και των τολμησάντων τον οήμον κατά τον δημοσίου ενόχλησιν ποιήσασθαι, ενώ στο κείμενο ο όρος Latina 21, στ ΝΙΚΗΦΌΡΟΣ ΚΆΛΛΙΣΤΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., στ ΧΡΥΣΌΣ, Η σφαγή των Θεσσαλονικέων, ό.π., σ PAULlNUS,Vita Ambrosii, ό.π., σ : Έπει ούν τοϋτο τω ίερεϊ έγνώσθη γινόμενον, την έξουσίαν άνεΐλε τω βασιλεϊ της εις την άγίαν εκκλησίαν είσόόον, και ον πρότερον της εις την εκκλησίαν είσόόον ή της των μυστηρίων κοινωνίας αυτόν εκρινεν άξιον πριν ή όημοσίαν αυτόν ποιήσαι μετάνοιαν... Τοϋτο ούν ό ημερότατος ως ήκουσεν βασιλεύς ούτω κατά ψυχήν έξεοέξατο, ως μη την όημοσίαν φρΐξαι μετάνοιαν. και του τοιούτον σωφρονισμού τοίνυν ή προκοπή δεύτερον αύτω νίκην εύτρέπιζεν. Ο βιογράφος του Αμβροσίου προσπαθεί να περιο ρίσει το έγκλημα του Θεοδοσίου, προβάλλοντας τους αυστηρούς λόγους του Αμβροσίου. 16. ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ ,46,48-49,51,55,58,64-65,71.

6 Η ΣΦΑΓΗ ΠΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 215 «στάσις» ερμηνεύεται με τις φράσεις: πας ό υποδεχόμενος όήμον επί τω ποιήσαί τι κατά της κοινής ευταξίας... ( ) και Οι καταβοήσαντες τινός και εκ τούτου θόρυβον κινήσαντες... και οι θόρυβον άνιστώντες... ( )17. Οι σύγχρονοι μελετητές αποκαλούν τα πολλά αιματηρά γεγονότα, που συνέβησαν σε διάφορες περιόδους της Βυζαντινής ιστορίας, τόσο ως «στά σεις» όσο και ως «εξεγέρσεις», ή και «επαναστάσεις»18. Στην πραγματικότη τα τα επεισόδια των ιπποδρόμων δε θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο των υπολοίπων εμφύλιων διενέξεων που απαντώνται στη βυζα ντινή ιστορία. Από αυτά άλλα ήταν απλές πράξεις φανατικής βίας και άλλα πολιτικά γεγονότα. Ο G. Ostrogorskyiy θεώρησε, όπως και οι περισσότεροι μαρξιστές ιστορικοί, τους δήμους ως πολιτικά κόμματα ή ότι αυτά αποτε λούσαν μια συνέχεια των δήμων της αρχαίας Αθήνας. Αντίθετα, ο Α. Cameron 20 τους είδε ως εκπροσώπους των αθλητικών συνδέσμων. Αυτό το στοιχείο φαίνεται ότι τον οδήγησε και στην περί πολιτικού «χουλιγκανισμού» θεωρία, που μεθοδολογικά δεν αποτελεί κλειδί επίλυσης των πολύπλοκων αιματηρών συμβάντων στο χώρο του θεάματος, τα οποία σε κάποιες περι πτώσεις, πράγματι, ομοιάζουν με τα σημερινά γεγονότα των γηπέδων. Το σημείο, που μας βοηθά να κατανοήσουμε το ρόλο των δήμων και τα συχνά επεισόδια των ιπποδρόμων, βρίσκεται πρωταρχικά στο ποιος είχε την πραγματική ευθύνη της οργάνωσης των αρματοδρομιών. Υπάρχει η λανθα σμένη άποψη ότι οι δήμοι είχαν στα χέρια τους την οργάνωση των αγώνων, ενώ είναι σαφές ότι την ουσιαστική ευθύνη της οργάνωσης τους την είχε ο αυτοκράτορας και γενικότερα το παλάτι. Βασική πηγή γνώσης για το παρα πάνω θέμα αποτελεί το μη συστηματικά γραμμένο κείμενο του Κωνσταντίνου Ζ' Πορφυρογέννητου Περί βασιλείου τάξεως2*. Ο αυτοκρά τορας, θέλοντας προφανώς να γράψει ένα κωδικοποιημένο βιβλίο με κανο- 17. Βασιλικά, Ι. Δ. Ζ Ε Π Π Ο Σ (εκδ.), Α θ ή ν α 1912, βιβ. 60. τίτ Κ ά π ο ι α ό μ ω ς α ι μ α τ η ρ ά γ ε γ ο ν ό τ α τ ω ν ι π π ο δ ρ ό μ ω ν ή τ α ν π ρ ά ξ ε ι ς τ υ φ λ ή ς φ α ν α τ ι κ ή ς βίας («χουλιγκανισμού»). Με τ ο ν ό ρ ο 'εξέγερση' οι σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς εννοούν τις εσωτερικές δ ι α μ ά χ ε ς για την α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ή εξουσία. VASILIEV, Ιστορία, ό.π., σ , Κ Α Ρ Π Ο Ζ Η Λ Ο Σ, Β υ ζ α ν τ ι ν ο ί ιστορικοί, ό.π., σ , , G. O S T R O G O R S K Y, History of the Byzantine State, Oxford 1968 (ελλ. μτφρ. Ι. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ, Ιστορικές εκδόσεις Στ. Δ. Β α σ ι λ ό π ο υ λ ο ς, Α θ ή ν α 1978), τ. 1, σ Α. C A M E R O N, Circus factions. Blues and greens at R o m e and Byzantium, L o n d o n 1976, σ. 14, 75,235,262, 271,276, ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ Ζ Π Ο Ρ Φ Υ Ρ Ο Γ Έ Ν Ν Η Τ Ο Σ, Π ε ρ ί βασιλείου τ ά ξ ε ω ς, A. V O G T (εκδ.), Paris 1939, τ. Β', σ Βλ. C A M E R O N, Circus factions, σ S. G. GIATSIS, The organization of Chariot-Racing in t h e G r e a t H i p p o d r o m e of Byzantine Constantinople, International of History of Sport 17.1 (2000) Journal

7 216 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ νισμούς των αρματοδρομιών, συγκέντρωσε και κατέγραψε σ' αυτό στοιχεία και από προηγούμενους αιώνες. Για τους παραπάνω λόγους ο C. Mango22 δε θεωρεί έγκυρη την παραπάνω πηγή. Κι όμως, η προσεκτική μελέτη του κει μένου δείχνει ότι την αποκλειστική ευθύνη της οργάνωσης και της χορήγη σης των μέσων (παραχώρηση χώρου, εκτροφή αλόγων και αρμάτων, διάθε ση επάθλων καθώς και τους κριτές των αγώνων) την είχε ο αυτοκράτορας και το παλάτι, ενώ οι δήμοι είχαν την ευθύνη μόνον του πρακτικού μέρους των αγώνων (επιλογή ηνιόχων, προετοιμασία αλόγων, κατασκευή αρμάτων, 23 οργάνωση θεατών σε ομάδες κ.τ.λ.). Έτσι, κάθε οργανωτικό θέμα, άρχιζε και τελείωνε στο βασιλικό Κάθισμα, δηλαδή στο χώρο που περνούσε όλη την ημέρα των αγώνων ο αυτοκράτορας και όλοι οι επίσημοι. Οι προσωπικές ελευθερίες και ο ελεύθερος «διάλογος» μεταξύ αυτοκράτορα και λαού (μέσω των δήμων) ήταν προσωρινές ψευδαισθήσεις, ενταγμένες στο άριστα τελετουργικό πρωτόκολλο, που ήλεγχε πλήρως το παλάτι, Στο σημείο αυτό ο Cameron εργάστηκε με επιτυχία, όσο κανείς άλλος από τους μελετητές24. Από τα αιματηρά γεγονότα των ιπποδρόμων της βυζαντινής περιόδου σοβαρή θέση στην ιστορία κατέχουν η σφαγή στον ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης (390 μ.χ.) και η σφαγή που έγινε στο Μεγάλο Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης κατά τη λεγομένη «στάση του Νίκα» (532 μ.χ.), την οποία αναλυτικά περιγράφει ο Προκόπιος. Όμως, στο έργο του Ύπερ των Πολέμων, ο ιστορικός απέδωσε την ευθύνη των αιματηρών γεγονότων στις συνεχόμενες διαμάχες του δήμου, δηλαδή όλου του πλήθους που παραβρι σκόταν επίσημα στους αγώνες με παρουσία του αυτοκράτορα 25, ενώ, αντί θετα, στα 'Ανέκδοτα ο ίδιος περιορίζει την ευθύνη στους εταιριστές, δηλαδή, στους λίγους οργανωμένους νέους οπαδούς των φατριών των δύο μεγάλων δήμων και τους οποίους ο Cameron αποκάλεσε, όχι με απόλυτη επιτυχία, «hooligans». Η ανάλυση και των άλλων πηγών από τον γράφοντα έδειξε ότι η «στάση του Νίκα» ήταν μια εξέγερση που προκλήθηκε εκ των άνω 28. Προκειμένου δηλαδή οι ανεψιοί του Αναστασίου Α', Υπάτιος και οι δύο 22. C. MANGO, Daily life in Byzantium, στο: Ο ΙΔΙΟΣ, Byzantium and its image. History and Culture of the Byzantine Empire and its Heritage, London 1984, o GIATSIS, The organization, ό.π., σ CAMERON, Circus factions, ό.π., ο GIATSIS, ό.π., σ CAMERON, ό.π., σ ΠΡΟΚΌΠΙΟΣ, Υπέρ των πολέμων, J. HAURY (εκδ.) (= G. WIRTH, Leipzig 21963), ΠΡΟΚΌΠΙΟΣ, 'Ανέκδοτα, J. HAURY (εκδ.) (=G. WIRTH, Leipzig 21963), CAMERON, Circus factions, ό.π., σ. 14,75,235,262,271,276, S. GIATSIS, The massacre in the riot of Nika in the Great Hippodrome of Constantinople in 532 AD, The International journal of the History of Sport 12.3 (1995)

8 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α' 217 αδελφοί του, να πάρουν την εξουσία, που θεωρούσαν ότι τους ανήκε, κατά φεραν να προσεταιριστούν με τη σειρά τους τους οργανωμένους οπαδούς του ιπποδρόμου και να συμπαρασύρουν και ισχυρή λαϊκή μερίδα, πολλοί από τους οποίους φαίνεται να είχαν σχέση με το προσφερόμενο στον ιππό 29 δρομο θέαμα. Η «στάση του Νίκα» ήταν, κατά την άποψη μου, ένα αλόγι στο και εγκληματικό πολιτικό «παιχνίδι», μία εκ των άνω προσχεδιασμένη βία μεταξύ δυο πλευρών που διεκδικούσαν τον αυτοκρατορικό θρόνο: ο Ιουστινιανός Α' για να τον διατηρήσει και ο Υπάτιος για να τον κατακτήσει. Ο Ιουστινιανός Α', παρέμεινε στο Μεγάλο Παλάτι και, για να μη χάσει την εξουσία, διέταξε τη μεγάλη σφαγή. Υπολογίζεται ότι άνθρωποι εξο ντώθηκαν σε μια ημέρα. Αυτό το σκηνικό, με μικρότερης έκτασης γεγονότα, δε μας είναι άγνωστο στη βυζαντινή ιστορία. Η σφαγή επομένως δεν ήταν αποτέλεσμα μιας αποτυχημένης λαϊκής επανάστασης ή μια πράξη αυθόρμη της φανατικής βίας, δηλαδή σοβαρός-πολιτικός «χουλιγκανισμός»30. Ο Α. Cameron γράφει ότι οι μόνες στάσεις στο Βυζάντιο που είχαν μερι κώς μεικτό χαρακτήρα («χουλιγκανισμού» και πολιτικού) ήταν τα γεγονότα της «στάσης του Νίκα» και η θανάσιμη διένεξη μεταξύ Φωκά και Μαυρικίου. Ο ίδιος απορρίπτει τον χαρακτήρα της κοινωνικής επανάστα σης, για το λόγο ότι ο βυζαντινός Μεσαίωνας δεν είχε τα στοιχεία που καθο ρίζουν να συμβεί κάτι τέτοιο, όπως π.χ. συνέβη στη Γαλλική Επανάσταση ή την Επανάσταση του Όλες οι άλλες στάσεις, ανεξάρτητα από το χαρα κτήρα τους (θρησκευτικό, οικονομικό, κ.τ.λ.), ήταν για τον Cameron πράξεις έντονου πολιτικού «χουλιγκανισμού»31. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι περισσότεροι αυτοκράτορες της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, χρησιμοποίησαν το θέαμα του ιπποδρόμου για πολιτικούς σκοπούς. Εξαίρεση αποτέλεσαν, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, ο Ιουλιανός και ο Ηράκλειος. Ο πρώτος, επηρεασμένος από το ελληνικό πνεύμα, φοβόταν τη δύναμη του όχλου. Ο Ηράκλειος, σε διαφορε τική εποχή, φαίνεται ότι διέκρινε ότι το πολιτικό κέρδος του θεάματος απο τελεί μια ουτοπική πολιτική, την οποία δραματικά πλήρωσαν προηγούμενοι από αυτόν αυτοκράτορες, που υπήρξαν θερμοί υποστηρικτές του θεάματος. Γεγονός είναι ότι από την εποχή του Ηρακλείου οι αυτοκράτορες χρησιμο ποίησαν τους δήμους μόνο για το τελετουργικό μέρος των αγώνων και δεν τους χρησιμοποίησαν για πολιτικούς σκοπούς 32. Είναι ακόμη αλήθεια ότι τα Ό.π., σ Ό.π., σ. 141,148. CAMERON, Circus factions, ό.π., σ , Ό.π., σ ,270,282, 299, 297.

9 218 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ γεγονότα της «στάσης του Νίκα» δημιούργησαν τόσο μεγάλο φόβο στον λαό, που για αρκετά χρόνια ο ιππόδρομος έμεινε κλειστός. Το φόβο, οπωσ δήποτε, αύξησαν τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν στο χώρο του Μεγάλου Ιπποδρόμου επί Φωκά και Μαυρικίου. Στη ουσία, οι αυτοκράτο ρες φαίνεται να κατάλαβαν ότι ο ιππόδρομος ως πολιτικό εργαλείο ήταν πολύ επικίνδυνο, αφού μετέτρεπε, μέσα από μια αρνητική ανατροφοδότηση, εύκολα το πλήθος σε όχλο. Στην παραπάνω προσεκτική πολιτική των αυτο κρατόρων, που κρατήθηκε μέχρι και λίγο πριν από το 1204, όταν έπαυσαν για πάντα οι αρματοδρομίες 33, φαίνεται να βοήθησε μαζί με την αποδυνά μωση των δήμων και η στάση της Εκκλησίας, που ως γνωστόν συμφωνούσε με το θέαμα των αρματοδρομιών, μόνον όταν αυτό γινόταν με την παρουσία του αυτοκράτορα 34. Το θέμα των αιματηρών γεγονότων στους βυζαντινούς ιπποδρόμους φαί νεται να συνδέεται και με την εκδοχή ότι πολλοί αυτοκράτορες της πρώιμης περιόδου «φιλούσαν» (δηλαδή υποστήριζαν ανοικτά) κάποιον από τους δυο μεγάλους δήμους (Πράσινους ή Βένετους)35. Ο Α. Cameron 36 δε δέχεται ότι ήταν δυνατόν ένας αυτοκράτορας να υποστηρίζει πολιτικά μέσα στον ιππόδρομο ανοικτά ένα μέρος του λαού. Ο C. Mango37, που αποδέχεται την παραπάνω άποψη, σημειώνει ότι το ανοικτό ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων έφθανε μέχρι να εξασφαλιστεί η δημόσια εικόνα τους ('public image'). Κι όμως, οι πηγές αναφέρουν ότι κάποιοι αυτοκράτορες υποστήριζαν ανοικτά έναν συγκεκριμένο δήμο. Ένα τέτοιο παράδειγμα υπήρξε ο Ιουστινιανός Α', ο οποίος συμπαθούσε τους Βένετους, ενώ η Θεοδώρα φέρεται ως φανατική οπαδός των Πρασίνων 38. Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη και στην περί πτωση του Ιουστινιανού, αφού τα δύο μέρη κατά τη διάρκεια των γεγονό των της στάσης του Νίκα βρέθηκαν ενωμένα. Ο G. Ostrogorsky για το ίδιο θέμα έγραψε ότι για πολλούς αυτοκράτορες ο ιππόδρομος στάθηκε χώρος μεγάλης απογοήτευσης 39. Η Αικ. Χριστοφιλοπούλου σημειώνει ότι από την 33. Ό. π., σ Σ ύ ν τ α γ μ α τ ω ν θείων και ιερών κ α ν ό ν ω ν, Γ. Α. ΡΆΛΛΗΣ - Μ. Π Ο Τ Λ Η Σ (εκδ.), Α θ ή ν α , τ. 2, σ Π α σ χ ά λ ι ο ν Χ ρ ο ν ι κ ό ν, L. D I N D O R F (εκδ.), CSHB, B o n n a e 1832, σ. 592 (ο Μ α ρ κ ι α ν ό ς υ π ο στήριζε τους Βένετους). Ι Ω Ά Ν Ν Η Σ Ζ Ω Ν Α Ρ Ά Σ, ' Ε π ι τ ο μ ή 'Ιστοριών, Μ. P I N D E R - T H. B U T T N E R W O B S T (εκδ.), CSHB, Bonnae , σ. 135, 151, 153, 165, 196, 200. ΑΙΚΑΤΕΡΊΝΗ ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΎΛΟΥ, Β υ ζ α ν τ ι ν ή Ιστορία Α, , Α θ ή ν α 1975, σ. 330, C A M E R O N, Circus factions, ό.π.. σ , M A N G O, Daily life in Byzantium, ό.π., σ Θ Ε Ο Φ Ά Ν Η Σ, Χ ρ ο ν ο γ ρ α φ ί α, C. D E B O O R (εκδ.), τ. A, Leipzig 1883, σ O S T R O G O R S K Y, Ι σ τ ο ρ ί α, τ. Α, ό.π., σ ,137,152.

10 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 219 εποχή του Ηρακλείου και εξής τα βίαια επεισόδια στον ιππόδρομο μειώθη καν, λόγω της δραματικής μείωσης της δύναμης των δήμων. Είναι διαπι στωμένο ότι, από την εποχή του Ηρακλείου και μετά, οι αυτοκράτορες κρά τησαν ίσες αποστάσεις από τους δήμους. Η αρχή έγινε από την ίδια τη σύζυ 40 γο του. Πράγματι, φαίνεται ότι η ήρεμη πορεία του θεάματος του ιπποδρό μου από την εποχή του Ηρακλείου και μετά οφείλεται και στο γεγονός ότι οι αυτοκράτορες παρουσιάζονται στη δημόσια σκηνή, και ιδιαίτερα στον ιππό 41 δρομο, ως βασιλείς και όχι, όπως πριν, ως απόλυτοι μονάρχες. Τα παραπά νω στοιχεία δικαιολογούν, ίσως, και το γεγονός ότι μετά τον Ηράκλειο κάποιοι αυτοκράτορες αγωνίζονται ως ηνίοχοι στον ιππόδρομο 42 ή ακόμη ένας αυτοκράτορας, όπως ο Κωνσταντίνος Ζ', ασχολείται με τη σημειωτική βελτίωση των κανονισμών της οργάνωσης των αγώνων 43. Αδιευκρίνιστο παραμένει ακόμη και το θέμα του «διαλόγου», που γινό ταν σύμφωνα με το αυτοκρατορικό πρωτόκολλο της οργάνωσης των αρμα τοδρομιών, μεταξύ αυτοκράτορα και των δύο ισχυρών δήμων (οργανωμέ νων οπαδών). Ο Κωνσταντίνος Ζ' περιγράφει 44 με λεπτομέρεια, αλλά με πολ λές ανακρίβειες, το τελετουργικό μέρος των αγώνων, που σε περιόδους ομα λής λειτουργίας των πολιτικών πραγμάτων ήταν η μεγαλύτερη γιορτή της πρωτεύουσας, αφού δινόταν η ευκαιρία στο λαό να δει τον αυτοκράτορα από κοντά. Ο Α. Cameron 45 αμφισβήτησε τόσο την ύπαρξη διαλόγων, όσο και τον συγκεκριμένο διάλογο, που μας παραδίδεται πλήρης από το χρονο γράφο Θεοφάνη και έλαβε χώρα κατά τη «στάση του Νίκα»46. Η αλήθεια πρέπει ν' αναζητηθεί στον τυπικό μάλλον χαρακτήρα εκείνων των «διαλό γων», και όχι στο γεγονός, αν υπήρξε πραγματικά ο διασωζόμενος. Οπωσ- 40. Μετά το θάνατο, για παράδειγμα, του Ηρακλείου, η χήρα του Μαρτίνα κάλεσε το λαό στον ιππόδρομο για να του παρουσιάσει τα δυο παιδιά της, ως διαδόχους του θρόνου. Πρβλ. ΑΙΚΑΤΕΡΊΝΗ ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ, Βυζαντινή Ιστορία (Β1) , Αθήνα 1981, σ και 82-83, για την υποβάθμιση του ρόλου των δήμων από την εποχή του Ηρακλείου και εφεξής. 41. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ, ό.π., σ ΣΥΝΕΧΙΣΤΈΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ, I. BEKKER (εκδ.), CSHB, Bonnae 1838, σ ,681, ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ Ζ ΠΟΡΦΥΡΟΓΈΝΝΗΤΟΣ, Περί βασιλείου τάξεως, ό.π., σ GIATSIS, The organization of Chariot-Racing, ό.π., σ ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ Ζ ΠΟΡΦΥΡΟΓΈΝΝΗΤΟΣ, Περί βασιλείου τάξεως, ό.π., σ CAMERON, Circus factions, ό.π., σ ΘΕΟΦΆΝΗΣ, ό.π., σ Ο σχεδιασμός του «διαλόγου» ήταν μάλλον στερεότυπος και άλλαζαν τα συνθήματα και το περιεχόμενο κατά περίπτωση. Ο αυτοκράτορας παραδοσια κά έμενε όλη την ημέρα στον ιππόδρομο και ήταν όχι μόνο ο κύριος οργανωτής, αλλά και ο χορηγός των αλόγων και της τροφής του πλήθους. Είθιστο, πριν από τον αγώνα, ο αυτο κράτορας να ευλογεί τον λαό και να εξαγγέλλει κάποια ευεργετικά μέτρα.

11 220 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ δήποχε, ο διάλογος δεν ήταν πολιτικός, τύπου αρχαίας ελληνικής αγοράς, ούτε έμοιαζε με διάλογο ανοικτής λαϊκής σύναξης της σύγχρονης δημοκρα τίας. Ήταν μια συνήθεια να ανταλλάσσουν οι διάφορες πλευρές (μανδάτωρ για τον αυτοκράτορα, κράκτες για τις δυο φατρίες = δήμοι, μέρη) κάποια διφορούμενα συνθήματα, που όχι σπάνια, είχαν και κάποιες απαιτήσεις και ιδιαίτερες προς τον αυτοκράτορα παρακλήσεις. Είναι ακόμη γεγονός ότι υπήρχε μια τελετουργική ατμόσφαιρα στον ιππόδρομο. Κάποια μέρη της ακτολογίας των δήμων είχαν ακόμη και εκκλησιαστικό ήχο. Αυτό ήταν απόρ ροια της αυτοκρατορικής παρουσίας, γεγονός που εξασφάλιζε την επίσημη τελετουργία. Πρόβλημα υπήρχε μόνον τότε, όταν στο οργανωμένο θέαμα υπεισέρχονταν τρέχουσες πολιτικές σκοπιμότητες. Η περίπτωση του θανάσι μου ανταγωνισμού μέσα στον ιππόδρομο μεταξύ Μαυρικίου και Φωκά, όπως προαναφέρθηκε, είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα 47. Την ύπαρξη τέτοιου παράδοξου «διαλόγου» πιστοποιούν και τα γεγονό τα της Θεσσαλονίκης το 390. Το πρόβλημα εδώ ήταν περισσότερο πολύπλο κο. Ο εκπρόσωπος του αυτοκράτορα δεν υποχώρησε σε αδιανόητες για το κράτος παραχωρήσεις. Από την άλλη μεριά, το πλήθος δε φαίνεται να κατα νόησε τα όρια της δυναμικής του εκφραστικής παρουσίας στον ιππόδρομο. Διαπιστώνεται δηλαδή μια πολύπλοκη, ουτοπική και αντιθετική κατάσταση, την οποία ο Α. Kazhdan χαρακτήρισε ορθά ως ambivalence of reality (δίσημη ή αντιφατική πραγματικότητα), που παρατηρήθηκε και σε πολλές άλλες περιπτώσεις της βυζαντινής ζωής 48. Το πλήθος του ιπποδρόμου της Θεσσαλονίκης, δηλαδή, παρασύρθηκε από το γεγονός της στιγμής και, επη ρεασμένο από άλλα προηγούμενα πολιτικά γεγονότα, μετατράπηκε σε όχλο και δολοφόνησε το διοικητή της πόλης. Τότε, απροσδόκητα για το λαό και μετά από λίγες βδομάδες ο Θεοδόσιος Α διέταξε τη φοβερή σφαγή 49. Η άποψη πολλών μαρξιστών ιστορικών50 ότι κάποια αιματηρά γεγονότα του βυζαντινού ιπποδρόμου (κυρίως της Θεσσαλονίκης το 390 και η «στάση 47. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ, Βυζαντινή Ιστορία, σ Α. KAZHDAN - G. CONSTABLE, People and power in Byzantium. An introduction to modern Byzantine studies, Washington 1982, σ , στη σ. 65 για την παρουσία των πολιτικών ηγετών στους χώρους του θεάματος. 49. ΣΩΖΌΜΕΝΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., σ Μ. V. LEVTCENKO, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Γ. Ν. ΒΙΣΤΑΚΗΣ, Αθήνα [χ.χ.], σ Ο Τ. ΛΟΥΓΓΗΣ, Η κοινωνία από την αρχαιότητα στον Μεσαίωνα, στο: Πρακτικά Επιστημονικών Εκδηλώσεων με θέμα Βυζαντινό κράτος και κοινωνία, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2003, σ. 99,103, υποστηρίζει ότι η γενική πτώχευση οδήγησε το λαό στη στάση του Νίκα. Ο ΙΔΙΟΣ, Σχετικά με το ταξικό περιεχόμενο της «Στάσης του Νίκα», Επιστημονική Σκέψη 22 (1985) Βλ. για βασική βιβλιογραφία VASILIEV, Ιστορία, ό.π., σ. 198, σημ. 1,2,3 και σ. 199, σημ. 1.

12 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 221 του Νίκα» το 532) ήταν επαναστατικές εξεγέρσεις του λαού, του τύπου του κινήματος των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη (1342), της Γαλλικής Επανά στασης (1789) ή των Μπολσεβίκων (1917), είναι υπερβολική και μάλλον αστήρικτη. Το πρώιμο Βυζάντιο ήταν εποχή με ελάχιστα ή καθόλου ίχνη λαϊ 51 κής συνείδησης για διεκδίκηση κοινωνικών δικαιωμάτων. Η περίπτωση του κινήματος των Ζηλωτών της Θεσσαλονίκης αποτελεί μια μοναδική περί πτωση, στην οποία είχαν εμπλακεί πολλοί παράγοντες. Η Γαλλική και η Οκτωβριανή επανάσταση, από την άλλη μεριά, στηρίχθηκαν σε ιδεολογίες της νέας πλέον εποχής, που κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα προετοί μασαν οι διαφωτιστές ή οι Χέγκελ και Μαρξ αργότερα. Όμως, όπως είναι γνωστό, και η καθεμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις εκδηλώθηκε σε διαφο ρετικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και με διαφορετικά αποτελέσματα. Επίσης, η θεωρία περί χουλιγκανισμού (Hooliganism) του Cameron52 είναι ελλιπής, τόσο για τα γεγονότα της «στάσης του Νίκα», όσο και για τα αντί στοιχα της Θεσσαλονίκης, που χρονολογούνται 140 χρόνια νωρίτερα. Η έντο νη βία (χουλιγκανισμός), οπωσδήποτε, ως φαινόμενο συνδέεται και με τις δυο μεγάλες σφαγές, αλλά μόνο μερικώς. Η περίπτωση της σφαγής της Θεσσαλονίκης, ως προς την πρώτη της φάση (Μάρτιος του 390) μπορεί να χαρακτηριστεί ως πράξη βίαιης αντίδρασης χωρίς σοβαρό πολιτικό χαρακτή ρα. Αντίθετα, η σφαγή (Μάιος του ίδιου έτους στον ίδιο χώρο) ανήκει στα μεγάλα πολιτικά εγκλήματα των βυζαντινών αυτοκρατόρων και ίσως όλων των εποχών. Για κάθε, λοιπόν, περίπτωση αιματηρού γεγονότος στο βυζαντι νό ιππόδρομο διαπιστώνεται μια ιδιαιτερότητα και συγχρόνως μια πολυπλο κότητα, που εξηγείται, όπως θα φανεί και στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης από την αμφισημία της εποχής και την έλλειψη συγκεκριμένων πληροφοριών. 3. Η πόλη της Θεσσαλονίκης και το πολιτικό πλαίσιο Η Θεσσαλονίκη, ύστερα από την υποταγή της στους Ρωμαίους και καθ' όλη τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο, αποτέλεσε μεγάλο πολιτικό και οικονομικό κέντρο της Ιλλυρίας, της μεγάλης ρωμαϊκής επαρχίας που συμπεριλάμβανε τη Μακεδονία, μέρος της Θράκης και της Θεσσαλίας, την Ήπειρο και την Ιλλυρία53. Διακριτικό στοιχείο της πόλης κατά τη βυζαντινή και τη νεότερη εποχή είναι το γεγονός ότι πάντοτε ήταν η «δεύτερη πόλη», 51. ΚΑΡΑΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Βυζαντινή Ιστορία, ό.π., σ. 190 κ.ε. 52. CAMERON, Circus factions, ό.π., σ. 77, , 210. Α. CAMERON, Porphyrius the charioteer, London 1975, ο. 181, Ο. TAFRALI, Thessalonique au quatorzième siècle, Paris 1913 (ανατ. IMXA, Θεσσαλονίκη

13 222 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ αν και ο Runciman σε κάποια συγκυριακή χρονική στιγμή τη θεώρησε και ως «πρώτη πόλη»54. Ο Θεοδώρητος Κύρου την περιγράφει ως εξής: Θεσσαλονίκη πόλις εστί μεγίστη και πολυάνθρωπος, εις μεν το Μακεδόνων έθνος τελούσα, ηγουμένη δε και Θετταλίας και Αχαΐας και μέντοι καΐ άλλων πάμπολλων εθνών δσα των Ίλλυρίων τον υπάρ χον ήγούμενον έχει...55 Κατά την προχριστιανική περίοδο στην πόλη, εκτός από τον ιππόδρομο, υπήρχαν και άλλοι αθλητικοί χώροι56, κυριότεροι από τους οποίους ήταν το στάδιο, το καλούμενο και θέατρον, το αμφιθέατρο, το γυμνάσιο, η παλαίστρα, τα λουτρά, που βρίσκονταν στο χώρο που κτίστηκε η Βασιλική του Αγίου Δημητρίου, και άλλοι μικρότεροι. Δυστυχώς οι παραπάνω αθλητικοί χώροι δεν έχουν διασωθεί και, ίσως, αυτός είναι ο λόγος, που οι γνώμες για την ιστο ρία των κτισμάτων διίστανται. Στην πόλη γίνονταν αρματοδρομίες, μονομα χίες, αθλητικοί αγώνες και μεγάλες γιορτές (Καβείρια, Ολύμπια, Πύθια κ.ά.). Απόηχος των αρχαίων εορτών καθ' όλη την Βυζαντινή περίοδο στάθηκαν τα Δημήτρια, που ο Τιμαρίων στο 12ο αιώνα τα προσομοιάζει με τα Μεγάλα Παναθήναια της αρχαίας Αθήνας και τα Πανιώνια της Ιωνίας και ελλ. μτφρ. ΑΓΓΕΛΙΚΉ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ, Η Θεσσαλονίκη από τις απαρχές έως τον 14ο αιώνα, Αθήνα 1994, σ ). Α. ΑΓΓΕΛΌΠΟΥΛΟΣ, Η χριστιανική Θεσσαλονίκη προϊσταμένη του Ιλλυρικού (50 μ.χ μ.χ.), στο: Χριστιανική Θεσσαλονίκη. Από τον Αποστόλου Παύλου μέχρι και της Κωνσταντινείου Εποχής, Β' Επιστημονικό Συμπόσιο ΚΓΔημήτρια, Θεσσαλονίκη 1990, σ ΒΑΣΙΛΙΚΉ ΝΕΡΑΝΤΖΗ-ΒΑΡΜΑΖΗ, Βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Εγκώμια της πόλης, Θεσσαλονίκη 2005, σ (Βιβλιογραφία), (Ιστορία της πόλης), (Ιστορία 4ου μ.χ. αι. και για τη σφαγή του 390 μ.χ.). 54. ST. RUNCIMAN, Byzantine civilization (ελλ. μτφρ. ΔΈΣΠΟΙΝΑ ΔΕΤΖΩΡΤΖΗ, Αθήνα 1970), London 1973, σ Για την ιστορία της πόλης στον 4ο μ.χ. αι. βλ.: Απ. ΠΑΠΑΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1982, σ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2300 ΧΡΟΝΙΑ, εκδ. Δήμου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Α. Ι. ΑΔΑΜΆΝΤΙΟΥ, Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 31991, σ ΤΟΥΡΑΤΣΟΓΛΟΥ, Μακεδονία: ιστορία-μνημείαμουσεία, Αθήνα 1996, σ. 62 (τοπογραφικό πόλης). Μακεδονία: 4000 χρόνια ελληνικής ιστο ρίας και πολιτισμού, Αθήνα 1982, σ Θεσσαλονίκη: Ιστορία και τέχνη. Έκθεση Λευκού Πύργου, Αθήνα Ι. ΒΟΚΟΤΟΠΟΥΛΟΣ, Οδηγός Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Αθήνα ΘΕΟΔΏΡΗΤΟΣ ΚΥΡΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., σ ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ ΚΑΛΤΣΟΠΑΝΝΗ, ΚΟΤΖΑΜΠΆΣΗ, ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ, Η Θεσσα λονίκη, ό.π., σ. 5, σημ ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ ΤΙΜΑΡΊΩΝ, R. ROMANO (εκδ.) (νεοελλ. μτφρ. Π. ΒΛΑΧΑΚΟΣ, Θεσσαλονίκη 2001), Napoli 1974, σ.52.

14 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α' 223 Ύστερα από την επίσκεψη του Αποστόλου Παύλου στη Θεσσαλονίκη το 50 μ.χ., η πόλη, στους επόμενους τρεις περίπου αιώνες, έγινε μεγάλο χρι 58 στιανικό κέντρο. Αποτέλεσε όμως και χώρο συγκρούσεων, τόσο μεταξύ εθνικών και χριστιανών όσο και μεταξύ χριστιανών και αιρετικών χριστια νών. Ο Θεοδόσιος Α είχε πολύ καλές σχέσεις με την πόλη της Θεσσαλο νίκης. Έμεινε σ' αυτήν κατά τα έτη μ.χ., και σ' αυτό το διάστημα βαπτίστηκε χριστιανός, γνώρισε τη δεύτερη γυναίκα του Galla και άρχισε τους αγώνες του κατά των αιρέσεων Τα γεγονότα Οι αγώνες που οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης πήγαν να παρακολουθή σουν, όπως σημειώθηκε και παραπάνω, στον ιππόδρομο της πόλης στα τέλη Μαρτίου του 390, ήταν μάλλον επίσημοι, ενταγμένοι στο πρωτόκολλο των μεγάλων αρματοδρομιών της αυτοκρατορίας. Οι οργανωμένοι θεατές δεν επέτρεψαν την έναρξη των αγώνων, επειδή ο φρούραρχος της πόλης, Βουτέριχος ή Βουθέριχος, που ήταν μάλλον Γότθος και που ως στρατιωτι κός διοικητής της πόλης και όλου του Ιλλυρικού είχε και την ευθύνη της οργάνωσης των αγώνων, είχε φυλακίσει τον καλύτερο ηνίοχο του ιπποδρό μου για το βαρύ αδίκημα της παιδεραστίας. Σύμφωνα με τον Σωζόμενο: ην δε της αμαρτίας πρόφασις τοιάδε. Βονθερίχον τον ηγουμένου τότε των παρ' Ίλλυριοΐς στρατιωτών ηνίοχος τον οίνοχόον αίσχρώς ίδών έπείρασε, και συλληφθείς εν φρουρά ην. Επίσημου δε ιπποδρομίας έπιτελεισθαι μελλούσης ώς άναγκαΐον εις την άγωνίαν ό Θεσσαλονι κέων δήμος εξήτει αφίεσθαν ώς δε ουδέν ήνυεν, εις χαλεπήν κατέστη στάσιν και τελευταιον τον Βουδερίχαν άνεϊλε... Εντεύθεν δε πολλών αδίκων ένεπλήσθη φόνων ή πόλιςω. Στην άρνηση του Βουτερίχου να ελευθερώσει τον ηνίοχο το πλήθος μετα τράπηκε σε όχλο και αντέδρασε με πράξεις φανατικής και αλόγιστης βίας. Οι πράξεις βίας που φαίνεται στη συνέχεια να απλώθηκαν και σε όλη την 58. ΝΙΚΗΦΌΡΟΣ ΚΆΛΛΙΣΤΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., στ ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ ΚΟΛΙΑΣ, ό.π., σ ΧΡΥΣΌΣ, Η σφαγή, ό.π., σ. 93,98, ΣΩΖΌΜΕΝΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., σ Ο συγγραφέας αποφεύγει να μιλήσει περιεκτικά για την εγκληματική διαταγή του αυτοκράτορα, ενώ ο ΝΙΚΗΦΌΡΟΣ ΚΆΛΛΙΣΤΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Εκκλησιασική Ιστορία, ό.π., στ. 889, είναι αυστηρότερος και πιο κοντά στο πολιτικό έγκλημα.

15 224 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ πόλη κατέληξαν στη δολοφονία του Βουτερίχου και της προσωπικής φρου ράς του. Ο Θεοδόσιος βρισκόταν στο Μεδιόλανο και επει τάδε εμηννθη, εις αμετρον όργήν εμπεσών ό βασιλεύς ρητον των προστυγχανόντων αριθμόν 61 άναιρεθήναι προσέταξεν. Έτσι, μετά όπως φαίνεται από έντονη πίεση του νέου διοικητή της πόλης, του οποίου το όνομα, παραδόξως, δεν αναφέρουν οι πηγές, διέταξε τη σφαγή των Θεσσαλονικέων. Τριάντα ή και σαράντα ημέρες περίπου αργότερα, κατά μήνα ίσως Μάιο, ο λαός επανακλήθηκε με εντολή του αυτοκράτορα από το νέο στρατιωτικό διοικητή να παραστεί και πάλι σε αρματοδρομίες. Αντί όμως να γίνουν αγώ νες, έκλεισαν οι μεγάλες θύρες του κτιρίου και ο στρατός όρμησε και σκό τωσε όλους τους θεατές χωρίς καμιά εξαίρεση (7.000 ή ). Το γεγονός συγκλόνισε όλη την αυτοκρατορία και ιδιαίτερα τον ιεράρχη Αμβρόσιο, που εκείνη την εποχή ήταν επίσκοπος του Μεδιολάνου (Μιλάνου). Οκτώ μήνες αργότερα, κατά τη διάρκεια της γιορτής των Χριστουγέννων, ο Αμβρόσιος δεν επέτρεψε την είσοδο του Θεοδοσίου Α στον ιερό ναό της πόλης του, ζητώντας από αυτόν να ζητήσει δημόσια συγγνώμη. Ο Θεοδόσιος έδειξε δημόσια την μεταμέλεια του και το συμβάν θεωρήθηκε από πλευράς Εκκλησίας λήξαν. 5. Αίτια και αφορμές Υπάρχουν αρκετά αναπάντητα ερωτήματα στο θέμα της διαταγής για τη σφαγή. Το πρώτο από αυτά είναι το χρονολόγιο των γεγονότων. Η δολοφο νία του Βουτερίχου στον ιππόδρομο, σύμφωνα με τις πηγές, έγινε οκτώ μήνες πριν από τα Χριστούγεννα του 390, δηλαδή τέλη Μαρτίου ή αρχές Απριλίου του 390. Αυτό σημαίνει ότι η μεγάλη σφαγή έγινε σε χρόνο όχι μικρότερο των ημερών, όμως αρκετός χρόνος, για μια έφιππη γρήγορη ταχυδρομική αποστολή της εποχής να πάει και να έρθει από τη Θεσσαλονίκη στο Μεδιόλανον. Όμως, για να γίνουν έκτακτες αρματοδρο μίες, εκτός από εκείνες του ετήσιου πρωτοκόλλου, έπρεπε να υπάρχει ρητή αυτοκρατορική εντολή62. Ίσως, λοιπόν, για μια δεύτερη πρόσκληση των Θεσσαλονικέων, να μην αναζητήθηκε μια παραπλανητική αιτιολογία, αλλά να χρησιμοποιήθηκε η 11η Μαΐου, ημέρα (επίσημη) που γιορτάζονταν σε όλη την αυτοκρατορία τα εγκαίνια της Νέας Ρώμης και του Μεγάλου Ιππο δρόμου της Κωνσταντινούπολης το 330 μ.χ. από τον Κωνσταντίνο Α'. 61. ΣΩΖΌΜΕΝΟΣ, ό.π. 62. ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ Ζ Π Ο Ρ Φ Υ Ρ Ο Γ Έ Ν Ν Η Τ Ο Σ, Περί βασιλείου τ ά ξ ε ω ς, ό.π., σ C A M E R O N, Circus factions, ό.π., σ M A N G O, Daily life in Byzantium, ό.π., σ. 346.

16 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 225 Το δεύτερο ερώτημα είναι πώς ο Θεοδόσιος Α' πήρε μια τόσο σκληρή απόφαση. Φαίνεται καθαρά ότι ο αυτοκράτορας εκβιάστηκε με απόλυτο τρόπο από το διάδοχο του Βουτερίχου, αφού η πόλη ως μεγάλο αστικό κέντρο αποτελούσε τον τόπο διαμονής πολλών χιλιάδων ξένων μισθοφόρων 63 στρατιωτών και ιδιαίτερα Γότθων. Ο Ι. Καραγιαννόπουλος περιγράφοντας την πολιτική του Θεοδοσίου Α' απέναντι στους Γότθους σημειώνει ότι η στάση του παραπάνω αυτοκράτορα ήταν εναλλασσόμενη από σκληρή σε ήπια για τα πρώτα χρόνια, αλλά τελικά έγινε συμβιβαστική για να χρησιμο ποιεί τον παραπάνω λαό στρατιωτικά 64. Αυτό υποδηλώνει ότι ο Θεοδόσιος Α' την άνοιξη του 390 μ.χ. υπολόγιζε πολύ σοβαρά τα Γοτθικά στρατεύμα τα που ήταν εγκατεστημένα στη Θεσσαλονίκη και ότι η πίεση που δέχτηκε από τους αρχηγούς τους, για μια μαζική αιματηρή εκδίκηση, ήταν πολύ ισχυρή. Ο Ι. Hahn τοποθετεί τα αίτια της σκληρής απόφασης στο γεγονός της ανασφάλειας που ένιωθε ο Θεοδόσιος Α ως αυτοκράτορας, γεγονός που τον οδηγούσε να υποκύπτει στις απαιτήσεις των Γερμανών στρατηγών65. Τόσο η παραπάνω άποψη, όσο και η άποψη του Γ. Κόλια66 ότι ο λαός της Θεσσαλονίκης επαναστάτησε για να απαλλαγεί από το βάρος της παραχώ ρησης καταλύματος στους Γότθους (μιτάτα) ή λόγω της μεγάλης φορολο γίας, δε φαίνεται να τεκμηριώνονται απόλυτα από τα γεγονότα. Ίσως ένας συνδυασμός των παραπάνω απόψεων μ' αυτή του πολιτικού εκβιασμού να προσεγγίζει την αλήθεια της εκδικητικής απόφασης. Η άποψη του πολιτι κού εκβιασμού δεν αποκλείει και άλλα αίτια, που ήταν ο ξένος στρατός και η μεγάλη φορολογική επιβάρυνση. Όλα τα παραπάνω ενίσχυσαν την ψυχο λογική φόρτιση των Θεσσαλονικέων μέσα στον ιππόδρομο. Σε κάθε εποχή, η παρουσία ξένων στρατιωτών σε μια πόλη, και μάλιστα αλλόγλωσσων, δημιουργεί στενοχώριες και μίση στον τοπικό πληθυσμό. Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης οι κάτοικοι φαίνεται πράγματι να ήταν εναντίον των Γότθων και φυσικά, έμμεσα, και εναντίον του ίδιου του αυτοκράτορα. Μια τέτοια δυσαρέσκεια ήταν εύκολο να εκδηλωθεί μέσα στον ιππόδρομο, όπου, όχι σπάνια, κυριαρχούσε το αυθόρμητο στοιχείο. Ο Θεοδόσιος Α' δεν μπο ρούσε να δεχθεί τη δυσαρέσκεια μιας φιλικής πόλης, αφού όλη του η προ σπάθεια ήταν να αντιμετωπίσει τον εξωτερικό εχθρό και όχι έναν απρόσμε νο εσωτερικό. Αν η ερμηνεία του πολιτικού εκβιασμού είναι βάσιμη, κάτι 63. ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ. 45, σημ. 1, σ. 59. σημ. 4, σ. 63,79, σημ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΌΠΟΥΛΟΣ, Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, ό.π., σ ,181, ,196, HAHN, Η εξέγερση του 390, ό.π., σ ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ. 45. Επίσης για το θέμα της παρουσίας των Γότθων στο Βυζάντιο στην εποχή του Θεοδοσίου Α', βλ. VASILIEV, Ιστορία, ό.π., σ. 109,115117,120 κ.ε. e-publisher: EKT Downloaded at 26/07/ :34:16

17 226 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ που υποστηρίζει ο γράφων, τότε όλες οι αφορμές και τα αίτια της μεγάλης σφαγής θα πρέπει να θεωρούνται δευτερεύοντα και θα πρέπει να επανεκτι μηθούν, ως προς τη σχέση τους με τη σφαγή στον ιππόδρομο. Ένα άλλο κρίσιμο ερώτημα που αφορά στη σφαγή είναι αν οι δυο νόμοι, σχετικοί με την αναβολή κατά ένα μήνα των θανατικών ποινών και της παι δεραστίας, συνδέονται με αυτήν άμεσα. Κατά τον Ι. Hahn, ο νόμος αυτός (Th. C. ΙΧ.40,13) ήταν μάλλον απόρροια της προσεκτικής, μετά την άδικη σφαγή, πλέον εσωτερικής πολιτικής του Θεοδοσίου Α' στο χρονικό διάστη μα των ετών μ.χ.67. Όμως και ο νόμος (Th. C. XVI.2,27) που πρό βλεπε τις ποινές για την ομοφυλοφιλία, και ιδιαίτερα την παιδεραστία, εκδό θηκε στις 23 Αυγούστου του 390. Προφανώς ο Θεοδόσιος Α' θέλησε με έναν αυστηρότερο νόμο να δικαιολογήσει τη μη απελευθέρωση του ηνιόχου, που ήταν και η αφορμή της σφαγής 68. Για το θέμα των απαγορεύσεων των σχετικών με την ομοφυλοφιλία και την παιδεραστία 69, που επέβαλε η χριστιανική θρησκεία, μπορεί να σημειω θούν τα εξής. Μια αντίδραση αυτού του είδους, δηλαδή να δημιουργηθούν βίαια επισόδεια, δε θα ήταν αναμενόμενη στην προχριστιανική εποχή, αν και αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Πλάτωνας ή ο Γνμνασιαρχίκός Νόμος της Βέροιας 71 (δημοσιευμένος το 168 π.χ.) τάσσονται κατά της παιδερα στίας. Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί σήμερα, αν, ακόμη και στην εποχή του Θεοδοσίου Α', το σοβαρό αδίκημα της παιδεραστίας μπορούσε να προκαλέ σει από μόνο του τόσο μεγάλη κοινωνική έξαρση. Γεγονός όμως είναι ότι δεν είναι δυνατόν μια πράξη φανατικής άλογης βίας, έστω κι αν συνοδεύτηκε με τη δολοφονία ενός επίσημου προσώπου, να δικαιολογεί μια γενική σφαγή, που ξεπερνά και τα φρικιαστικά πολεμικά εγκλήματα. Η διαταγή για την εν ψυχρώ εκτέλεση τόσων πολιτών δείχνει μια εκ προμελέτης ενέργεια. Οι 67. HAHN, Η εξέγερση του 390, ό.π., σ Ό.π., σ. 355 και Κ. ΠΙΤΣΑΚΗΣ, Η θέση των ομοφυλοφίλων στη βυζαντινή κοινωνία, στο: Οι περιθωριακοί στο Βυζάντιο, Πρακτικά Ημερίδας 9 Μαΐου 1992, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1993, σ Στις πηγές δε διαχωρίζεται, ως προς το ποινικό μέρος, το θέμα της παιδεραστίας με το αντίστοιχο της ομοφυλοφιλίας. 70. ΠΛΆΤΩΝ, Συμπόσιον, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα [χ.χ.], 183a-d. Για τη νομοθεσία που απα γόρευε την παιδεραστία στην Αθήνα βλ. σ. 112, σημ ΠΛΆΤΩΝ, Φαιδρός, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα [χ.χ.], 241d και 265. G. KYLE, Athletics in ancient Athens, Leiden 1987, σ. 133, σημ. 48. T. F. SCANLON, Eros and Greek athletics, Oxford 2002, σ P. H. GAUTHIER - M. Β. HATZOPOULOS, La loi Gymnasiarchique de Beroia. Μελετήματα 16, Κέντρο Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας - Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 1993, στ (όψη Α) και J. M. R. CROMACK, The Gymnasiarchal Law of Beroea, στο: Ancient Macedonia II, Θεσσαλονίκη 1977, σ e-publisher: EKT Downloaded at 26/07/ :34:16

18 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 227 πηγές δεν αφήνουν να φανεί καθαρά ότι ο Θεοδόσιος Α' εξαναγκάστηκε από τους ξένους μισθοφόρους για την αποτρόπαια πράξη. Τί άραγε θα έπραττε, αν στη θέση του Βουτερίχου ήταν ένας μη «βάρβαρος» διοικητής; Η αντιπάθεια λοιπόν των Θεσσαλονικέων προς τους Γότθους, πέρα για πέρα δικαιολογημένη, και η αντίδραση των Γότθων επηρέασε τον Θεοδόσιο Α'. Φαίνεται, σχεδόν καθαρά, ότι ο αυτοκράτορας εγκλωβίστηκε στα μεγά λα κατακτητικά σχέδια του. Είχε δηλαδή ανάγκη τη βοήθεια των Γότθων, που λίγα μόλις χρόνια πριν ήταν εχθροί του 72. Στο σημείο αυτό κρίνεται αναγκαίο να τονιστεί ότι μετά τον πόλεμο που διεξήγαγε εναντίον των Γότθων ο Ουάλης τα έτη μ.χ., η ιδέα της ειρηνικής συνύπαρξης και του εκχριστιανισμού του παραπάνω λαού ωρίμα σε. Το 382 ο Θεοδόσιος Α κατέληξε σε μια ειρηνική συνύπαρξη. Έχοντας εξασφαλίσει την εσωτερική κατάσταση ο παραπάνω αυτοκράτορας μετακι νήθηκε το 388 στην Ιταλία, προκειμένου να αντιμετωπίσει το κίνημα του Μαξίμου ( μ.χ)73. Επομένως, τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης βρήκαν απροετοίμαστο το Θεοδόσιο Α, αφού ήταν ένα καθαρό εσωτερικό θέμα της αυτοκρατορίας, την οποία προσπαθούσε να κρατήσει στην οικουμενική της διάσταση (pax romana). Το θέμα των σχέσεων Θεοδοσίου Α' και Γότθων αναλύεται με επιτυχία από τον Ε. Χρυσό σε μια ειδική για το Γοτθικό θέμα μονογραφία 74. Φαίνεται λοιπόν πιθανότερο ότι το 390 οι Γότθοι είχαν τόση μεγάλη επιρροή στη Μακεδονία και τη Θράκη, που μπόρεσαν να επιβάλουν στον Θεοδόσιο Α ένα μεγάλο έγκλημα. Εξάλλου, πώς θα μπορούσε να είναι στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης (κέντρου ολόκληρου του Ιλλυρι κού) ο Βουτέριχος, αν δεν είχε προηγηθεί ένα πλαίσιο ειρηνικής συνύπαρ ξης των δύο πλευρών; Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι προθέσεις του Θεοδοσίου Α και του νέου στρατιωτικού διοικητή κρατήθηκαν μυστικές. Ο Νικηφόρος 72. Περιέργως οι εκτελεστές στη στάση του Νίκα ήταν πάλι Γότθοι, που λογικά δεν είχαν κανέ να φιλικό και ηθικό δεσμό με τους πολίτες της Κωνσταντινούπολης. 73. ZosiME, Histoire Nouvelle, II, 4. XLII-XLV. ΚΑΡΑΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, ό.π., σ Ε. Κ. ΧΡΥΣΌΣ, ΤΟ Βυζάντιον και οι Γότθοι: Συμβολή εις την εξωτερικήν πολιτικήν του Βυζαντίου κατά τον Δ' αιώνα. Θεσσαλονίκη 1972, σ και ολόκληρο το βιβλίο. Στη σχέση Βυζαντινών και Γότθων στους χρόνους του Θεοδοσίου Α' αναφέρονται και άλλοι ιστορικοί, όπως ο VASILIEV, Ιστορία, ό.π., σ Κ. ΑΜΑΝΤΟΣ, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. 1, έκδ. 3η, Αθήνα 1962, σ. 70, σημ. 2 και σ , όπου αναλύει τη δύσκολη σχέση που είχε ο Θεοδόσιος Α με τους Γότθους. ΚΑΡΑΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, ό.π., σ. 170,173, , , ,194,214, ,635. Όλοι συμφωνούν ότι ο Θεοδόσιος Α προτιμούσε την ειρηνική συνύπαρξη με τους Γότθους για λόγους άσκη σης της εξωτερικής του πολιτικής. e-publisher: EKT Downloaded at 26/07/ :34:16

19 228 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ Κάλλιστος περιγράφει τον Θεοδόσιο ως τύραννο και ότι τα ξίφη θανάτωσαν ακόμη και αθώους ανθρώπους. Ή δη της τοσαύτης άοείας επειλημμένη, ο'ιάπερ αυτόνομος τύραννος, άδικα ξίφη κατά πάντων εγύμνωσε. και άπηνώς όντως ου τους υπευ θύνους, ως φασι, χιλιάδας ανθρώπων ό φόνος προύχώρει, άμήτου δίκην των προστυχόντων θεριζομένων, μη κρίσεως μήτε μην εξετάσε ως ηγουμένης15. Ο ίδιος συγγραφέας 76 αναφέρει ακόμη ότι το μίσος του νέου στρατιωτι κού διοικητή ήταν τόσο μεγάλο, που κάποιος πατέρας δεν μπόρεσε, όχι μόνο να εξαγοράσει έναν από τους δυο συλληφθέντες γιους του, αλλά ούτε να υποκαταστήσει με τον εαυτόν του τουλάχιστον τον έναν. Φαίνεται λοιπόν ότι η σφαγή των Θεσσαλονικέων εντάσσεται, όπως εκείνη της στάσης του Νίκα, στα μεγάλα εγκλήματα της ανθρωπότητας, που φιλόδοξοι πολιτικά άνθρωποι αποφασίζουν, όταν βλέπουν ότι τα σχέδια τους ματαιώνονται. Θεωρώ συνεπώς βέβαιο ότι ο Θεοδόσιος Α', τη συγκεκριμένη εποχή, είχε μεγάλο πρόβλημα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του στην Β. Ιταλία και ότι χρειαζόταν άμεσα το μισθοφορικό στρατό των Γότθων στο πλευρό του. Θα πρέπει να λαμβάνεται επίσης υπόψη, ότι την εποχή αυτή δεν επικρατούσε το σύστημα της υποχρεωτικής στράτευσης και ότι η πρόταση του Συνέσιου Κυρήνης, που τάχθηκε υπέρ της στρατιωτικής θητείας και κατά των μισθο φόρων, θα πρέπει να θεωρείται μάλλον προσωπική. Ο Συνέσιος επισκέφθη κε την Κωνσταντινούπολη το 399 μ.χ. και διέκρινε το μεγάλο κίνδυνο που διέτρεχε η αυτοκρατορία από τους Γότθους77. Τελευταίο ερώτημα είναι ποιος ήταν ο πραγματικός αριθμός των νεκρών. Άλλες πηγές ομιλούν για και άλλες για Αν, όπως είναι πιθανόν, ο μικρός σε χωρητικότητα ιππόδρομος είχε γεμίσει από τους Θεσσαλονικείς, τότε το πρόβλημα τοποθετείται στον ακριβή αριθμό της χωρητικότητας. Ο Vickers, δυστυχώς, ενώ δίδει κατά προσέγγιση τις διαστάσεις του κτίσματος σε μήκος (500 μέτρα) και πλάτος (124 μέτρα), δεν υπολογίζει τον χώρο των βαθμίδων 78. Επίσης δεν είναι πλήρως εξακριβωμένο, αν οι μαρμάρινες βαθ- 75. ΝΙΚΗΦΌΡΟΣ ΚΆΛΛΙΣΤΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., στ Ό.π. 77. ΣΥΝΈΣΙΟΣ ΚΥΡΗΝΗΣ, Έπιστολαί, Α. GARZYA (εκδ.), Synesii Cyrinensis Epistulae, Roma 1979, επ (= Περί Βασιλείας, Patrologia Graeca 66, στ ). Βλ. VASILIEV, Ιστορία, ό.π., σ. 123, σημ VICKERS, The Stadium at Thessaloniki, ό.π. - Στα ερείπια της πολυκατοικίας, εξ αυτοψίας, μετά e-publisher: EKT Downloaded at 26/07/ :34:16

20 Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 229 μίδες, που χρησιμοποιήθηκαν για τον επιτειχισμό του τείχους του Βαρδαρίου και που φαίνονται καθαρά σήμερα από την εξωτερική τους πλευρά, προέρχονται από τον ιππόδρομο, το στάδιο ή το αμφιθέατρο της πόλης. Δε θα πρέπει να αποκλείεται και η υπόθεση να μην πληρώθηκαν όλες οι κερκίδες. Ο φόβος για αντίποινα δεν είναι δυνατόν να μην υπήρχε σε 79 κάποια μερίδα του λαού. Το βιβλίο του Humphrey είναι βοηθητικό για να αρχίσει μια έρευνα σχετική με τη χωρητικότητα του ιπποδρόμου της πόλης. 6. Η θέση της Εκκλησίας Έχει ήδη σημειωθεί, ότι το έγκλημα του Θεοδοσίου Α' είχε συνδεθεί και με τη μεταμέλεια την οποία επέδειξε ο ίδιος στο Μεδιόλανο ενώπιον του Αμβροσίου ( )80, που συνέπεσε να είναι επίσκοπος στην πόλη αυτή στα τέλη του Η στάση του Αμβροσίου διαφαίνεται, κυρίως, από την ενδιαφέρουσα 51η Επιστολή του ιδίου προς τον Θεοδόσιο Α'. Στο σημαντι κό αυτό κείμενο ο Αμβρόσιος δε θέτει μόνον το τυπικό θέμα της συγγνώμης, αλλά τονίζει την ηθική πλευρά του εγκλήματος (51.6), που δεν ήταν προς έναν και μόνον άνθρωπο (51.8,13), αλλά προς ένα μεγάλο πλήθος. Ο Αμβρόσιος για να γίνει πειστικός στα επιχειρήματα του χρησιμοποίησε λόγια από τη Βίβλο (51. 7,9) με τα οποία ο Δαβίδ πήρε συγχώρεση από τον ίδιο το Θεό για ένα έγκλημα του. Παράλληλα, ο επίσκοπος έφερε το επιχεί ρημα ότι δεν ήταν ο ίδιος που εμπόδιζε ένα μεγάλο φίλο της Εκκλησίας να εισέλθει στο ναό (51.1-2), αλλά ο ίδιος ο Θεός. Για τον Αμβρόσιο, αν ο αυτο κράτορας εισερχόταν στο ναό χωρίς να ζητήσει δημόσια συγγνώμη, θα έπραττε ένα δεύτερο αμάρτημα, βαρύτερο του πρώτου (51.12). Φυσικά, το παραπάνω σημείο φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε, προκειμένου να απαλλά ξει ο Αμβρόσιος τον εαυτόν του από την κατηγορία ότι παραχώρησε εύκο λα συγχώρεση (51.14). Η Επιστολή καταλήγει με έναν αμφίσημο και περίερ γο αφορισμό. Ο ιεράρχης γράφει (51.15) ότι για καθετί έρχεται ο κατάλλη λος χρόνος και ότι στη διαταγή της σφαγής ο αυτοκράτορας παρασύρθηκε από τον διάβολο. Δεν είναι σαφές αν με την παραπάνω λέξη ο Αμβρόσιος το μεγάλο σεισμό της 20ης Ιουνίου του 1978 (όπου έχει ανεγερθεί μετέπειτα το κτίριο «Μπίλλη» - Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης) διαπίστωσα υπολείμματα τοίχων παλαιοχριστιανικής τοιχοδομίας. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι κάτω από το χώρο της πλατείας υπάρχουν τάφοι με τα οστά των νεκρών που θάφτηκαν, ίσως, επί τόπου το 390 μ.χ. 79. HUMPHREY, Roman circuses, ό.π., σ SANCTI AMBROSII, Epistola 51, ό.π., στ ΚΟΛΙΑΣ, Η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη, ό.π., σ e-publisher: EKT Downloaded at 26/07/ :34:16

21 230 ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ εννοούσε τον εκβιασμό τ ω ν Γότθων ή το εύκολο επιχείρημα της επέμβασης του διαβόλου. Ο Θεοδόσιος Α' εμποδίστηκε α π ό τον Αμβρόσιο ν α εισέλθει και ν α προσευχηθεί στο ν α ό της πόλης και εξαναγκάστηκε ν α ζητήσει δημό σια συγγνώμη. Το γεγονός ότι ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς ζήτησε τη συγχώρεση α π ό ένα φίλο του ιεράρχη, ό π ω ς ήταν ο Αμβρόσιος, και όχι α π ό τον επίσκοπο της Θεσσαλονίκης Ανύσιο 8 2 δείχνει, μάλλον, το μεγάλο συμβιβασμό της ίδιας της Εκκλησίας. Σε μια ε π ο χ ή δύσκολη για την Εκκλησία, λόγω τ ω ν π ο λ λ ώ ν αιρέ σεων, η σκοπιμότητα κυριάρχησε και στα δ υ ο μέρη 8 3. Ο Θεοδόσιος Α' α π ο καλείται Μέγας, όχι τόσο α π ό τ α σημαντικά του έργα (ο γιος του Θεοδόσιος Β' ήταν, ίσως, καλύτερος α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς στα εσωτερικά τουλάχιστον του κ ρ ά τ ο υ ς ), αλλά επειδή ήταν εκείνος π ο υ συνετέλεσε στην καθιέρωση της Ο ρ θ ο δ ο ξ ί α ς. Ο Θεοδόσιος Α, λοιπόν, π ρ ο σ π ά θ η σ ε έ ξ υ π ν α ν α εξομαλύνει τη σχέση του με την επίσημη εκκλησία κι αυτή με τη σειρά της π ρ ό τ α ξ ε α υ τ ό που ήθελε ο ίδιος, δ η λ α δ ή την «ειλικρινή μεταμέλεια». Για τον Αμβρόσιο η έ μ π ρ α κ τ η δημόσια μεταμέλεια και τ ο α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ό αίτημα για συγχώρη ση ή τ α ν και ο μόνος δρόμος για ν α μη στερηθεί ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς την αιω ν ι ό τ η τ α ( ). Ι δ ι α ί τ ε ρ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι τ ο σημείο της Επιστολής (51.4), ό π ο υ ο Αμβρόσιος α π ο δ ί δ ε ι την α π ο τ ρ ό π α ι α π ρ ά ξ η στο χ α ρ α κ τ ή ρ α του Θεοδοσίου Α'. Γράφει ο Αμβρόσιος τ α εξής: Accipe Mud, Imperator auguste. Quod habeas fidei Studium, non negare; quod Dei timorem, non diffiteor: sed habes naturae quern si quis lenire velit, cito vertes ad misericordiam: nullus accendati Libenter eum committo impetum, si quis stimulet, in majus exsuscitas, ut eum revocare vix possis. Utinam si nemo studio vincis impetum possum mitigai, tibi: ipse te revocas, et pietatis naturae ΧΡΥΣΌΣ, Η σφαγή των Θεσσαλονικέων, ό.π., σ Ο VASILIEV, Ιστορία, ό.π., σ αναλύει το ρόλο των Γότθων - Γερμανών στην πολιτική του Θεοδοσίου Α' καθώς και τις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας. 84. «Άκουσε, αυτοκράτορα. Δεν απαρνούμαι ότι έχεις ζήλο για την πίστη. Μπορώ να βεβαιώσω ότι διαπνέεσαι από φόβο Κυρίου. Αλλά διακατέχεσαι από μια φυσική βιαιότητα, η οποία εναλλάσσεται με έλεος. Αν κάποιος προκαλέσει την οργή σου, γίνεσαι τόσο εκδικητικός, που δύσκολα μπορείς να συγκρατηθείς. Αφού λοιπόν δεν μπορεί να συγκρατηθεί η οργή σου, θα πρέπει κανείς να μην την προκαλεί. Για το καλό του χαρακτήρα σου, συγκρατήσου και ξεπέ ρασε τη φυσική βιαιότητα με την αγάπη και την ευσέβεια». Η μετάφραση έγινε από τον γρά φοντα μέσω του αγγλικού κειμένου της 51ης Επιστολής του Αμβροσίου. Πρβλ. SANCTI AMBROSII, Epistola LI, ό.π., σ και ST. AMBROSE, Letter LI. A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, P. SCHAFF - H. WACE (εκδ.), μτφρ. Η. DE ROMESTIN [Select Works and Letters, 10], Michigan 1983, σ e-publisher: EKT Downloaded at 26/07/ :34:16

22 Η ΣΦΑΓΗ Π Ό Ν ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α' 231 Το παραπάνω σημαντικό κείμενο τεκμηριώνει και τη βασική υπόθεση της εργασίας αυτής, ότι η σφαγή της Θεσσαλονίκης ήταν ένα πολιτικό έγκλημα του Θεοδοσίου Α' και ότι η βίαιη αντίδραση του πλήθους και η δολοφονία του Βουτερίχου και της φρουράς του δεν μπορούν να το δικαιολογήσουν. Ο Αμβρόσιος είναι σαφής. Ο Θεοδόσιος Α όταν προκαλείται δεν μπορεί να συγκρατήσει την οργή του. Τη βίαιη και αντιφατική συμπεριφορά του Θεοδοσίου Α σημείωσε και ο Νικηφόρος Κάλλιστος, περιγράφοντας τα γεγονότα της στάσεως που έγινε στην Αντιόχεια το 387 μ.χ.85. Οι Αντιοχείς για σοβαρότερο έγκλημα τιμωρήθηκαν αυστηρά αλλά δε σφαγιάστηκαν. Η 51η Επιστολή του Αμβροσίου, που με συντομία αναφέρθηκε παραπά νω, δείχνει μαζί με το εκκλησιαστικό και το πολιτικό μέρος της υπόθεσης. Υπάρχουν αρκετοί πολιτικοί υπαινιγμοί που υπονοούν τον πολιτικό εκβια σμό, μέθοδος, εξάλλου προσφιλής στους Γότθους. Η τολμηρή στάση και ο όλος χειρισμός του θέματος από πλευράς Αμβροσίου σχολιάζεται θετικά και από τον Σωζόμενο. Γράφει σχετικά ο εκκλησιαστικός ιστορικός: έτερων ως εικός σνγκυρησάντων κακών έπαιτιώμενος Αμβρόσιος τον βασιλέα την άμαρτίαν επί της εκκλησίας ώμολόγησεν και τω βασιλικω κόσμω ουκ έχρήσατο^. 7. Συμπεράσματα Σύμφωνα με την ανάλυση που προηγήθηκε, η πιθανότερη εξήγηση για τη διαταγή της σφαγής κατοίκων της Θεσσαλονίκης από το Θεοδόσιο Α στον ιππόδρομο της πόλης το 390 ήταν ο ισχυρός εκβιασμός που δέχθηκε από τους Γότθους, τους οποίους είχε συμμάχους του εκείνη την εποχή. Η δολο φονία του Βουτερίχου δεν ήταν ισχυρός παράγοντας ώστε να οδηγηθεί ο αυτοκράτορας σε μια τόσο μεγάλη σφαγή. Ούτε επίσης η βίαιη συμπεριφο ρά του πλήθους μπορεί να ερμηνευτεί ως μια συνειδητή κοινωνική και πολι τική επανάσταση. Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης μπορεί να ήταν δυσαρε στημένοι από την παρουσία του ξένου στρατού, τον οποίο ωστόσο χρησιμο ποιούσε ως σύμμαχο ο αγαπητός στην πόλη Θεοδόσιος Α, όμως δεν ενήρ γησαν συνειδητά σαν σε επανάσταση. Ο Θεοδόσιος προέβη στην εγκλημα τική πράξη της σφαγής προκειμένου να μη χαλάσουν τα μεγαλεπήβολα πολιτικοστρατιωτικά σχέδια του για τη Δύση. Επιθυμώντας φανερά εσωτε ρική ησυχία, ικανοποίησε τους συμμάχους του Γότθους. 85. ΝΙΚΗΦΌΡΟΣ ΚΆΛΛΙΣΤΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., στ ΣΩΖΌΜΕΝΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ό.π., σ Ε. ΧΡΥΣΌΣ, ΤΟ Βυζάντιον και οι Γότθοι, ό.π., σ , e-publisher: EKT Downloaded at 26/07/ :34:16

Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α

Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α ΣΩΤΗΡΗΣ Γ. ΓΙΑΤΣΗΣ ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ 6 (2004-2006) Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 390 Μ.Χ. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΚΓΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α 1. Εισαγωγή Το θέμα της σφαγής χιλιάδων κατοίκων στον ιππόδρομο

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες.

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες. ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Μάθημα: Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Τάξη: Β Γυμνασίου Ενότητα: Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου Χρόνος εξέτασης: 45 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ (976-1025) 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ήταν η Ελένη,

Διαβάστε περισσότερα

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843)

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) μεγάλες εδαφικές απώλειες ενίσχυση ελληνικότητας νέοι θεσμοί πλαίσιο μέσα στο οποίον το Βυζάντιο

Διαβάστε περισσότερα

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Α Ν Α Β Ρ Υ Τ Ω Ν Σ Χ Ο Λ Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 7-2 0 1 8 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α : Β. Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Τ Α

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 4: Ιστορικό πλαίσιο 6 ου αιώνα. Βυζαντινή Ιστοριογραφία: είδη - χαρακτηριστικά. Προκόπιος και Μαλάλας: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 3: Βυζαντινή Επιστολογραφία: είδη - χαρακτηριστικά. Συνέσιος ο Κυρηναίος: Βίος και Έργο Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα έρθουν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;»

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έρευνα «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» πραγματοποιήθηκε τους μήνες Φεβρουάριο-Μάρτιο 2014 σε πέντε σχολεία της Θεσσαλονίκης

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου:

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: Σελίδα: 16 Μέγεθος: 510 cm ² Μέση κυκλοφορία: 7510 Επικοινωνία εντύπου: (210) 8113000 Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: 210 5231.831-4 Είδος: Εφημερίδα / Κύρια / Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ)

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) 1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας Επιμέλεια, Δ. Πετρουγάκη, Φιλόλογος Οι διοικητικές αλλαγές Ο Διοκλητιανός (284 μ.χ.) επεδίωξε

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 6: Ιστορικό Πλαίσιο 8ου-9ου αιώνα: Σκοτεινοί αιώνες-εικονομαχία. Θεοφάνης: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:..

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:.. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02 /06/2017 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ Βαθμός: Ολογράφως:.. Υπογραφή: Ονοματεπώνυμο:

Διαβάστε περισσότερα

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο Τα όρια του βυζαντινού κράτους από τα μέσα του 7ου ως τον 9ο αιώνα. Επεξεργασία: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. ΙΜΕ http://www.ime.gr/chronos/09/gr/gallery/main/others/o2p 2.html I. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία Κουτίδης Σιδέρης Η βυζαντινή κοινωνική διαστρωμάτωση Εισαγωγή Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε μία από τις πλέον μακραίωνες κρατικές δομές στην μέχρι τώρα ανθρώπινη

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ. Βασίλης Γιωργαλλάς Καθηγητής Φυσικής Αγωγής

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ. Βασίλης Γιωργαλλάς Καθηγητής Φυσικής Αγωγής ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Βασίλης Γιωργαλλάς Καθηγητής Φυσικής Αγωγής βασικό φαινόμενο που διακρίνει κάθε ζωντανό οργανισμό, είναι η κίνηση Ο βιολογικός αγώνας του ανθρώπου και μέσα από τη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 5

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 5 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΛΕΜΕΣΟΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/Ο6/2014 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 5 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ---------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση - Με την βοήθεια της τεχνολογίας αρχαιολόγοι κατάφεραν να απεικονίσουν την Θεσσαλονίκη της αρχαιότητας - Μια ζηλευτή πόλη με Ιππόδρομο,

Διαβάστε περισσότερα

13. Ο Ιουστινιανός μεταρρυθμίζει τη διοίκηση και τη νομοθεσία

13. Ο Ιουστινιανός μεταρρυθμίζει τη διοίκηση και τη νομοθεσία 13. Ο Ιουστινιανός μεταρρυθμίζει τη διοίκηση και τη νομοθεσία 1. Αντιστοιχίστε τα πρόσωπα με τις ιδιότητές τους: Ιουστινιανός Θεοδώρα Τριβωνιανός Καππαδόκης Ανθέμιος Ισίδωρος Βελισάριος Ναρσής Στρατηγός

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ο κεντρικός λόγος της παιδείας σε μια δημοκρατική κοινωνία είναι αναμφισβήτητος. Και δεν μιλώ για την παιδεία που παρέχει το «υπουργείο Παιδείας». Η παιδεία

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Διατυπώνουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τη λατρεία. 2. Υποστηρίζουν με επιχειρήματα ότι στη χριστιανική θρησκεία η λατρεία

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΙΟΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Το Δίον ήταν μια αρχαιότατη πόλη στρατηγικής σημασίας και μια από τις πιο φημισμένες μακεδονικές πολιτείες. Η γεωγραφική θέση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΕΡΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ 2 ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Συνομωσίες, ίντριγκες και μηχανορραφίες. Θρησκευτικός φανατισμός Δεισιδαιμονία.

Διαβάστε περισσότερα

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. ΜΑΘΗΜΑ 15 Ο ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ)

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ) 11 0 ΓΕΛ ΠΑΤΡΑΣ Σχ.2014-15 Τμήμα Α1 ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ) 1.Κριτήρια επιλογής θέματος Ενδιαφέρον περιεχόμενο Μας αρέσει αυτό το θέμα Είχαμε συνεργαστεί τα προηγούμενα χρόνια γι αυτό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ εμφανίζεται ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΙΤΑΛΙΑ Επηρεάζεται από το ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Αξία στον ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ Άνθρωπο ΜΙΧΑΗΛ

Διαβάστε περισσότερα

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Βούλγαροι Αρχικά ζουν σε εδάφη του Βυζαντίου εμποδίζουν άλλους λαούς να μετακινηθούν Αργότερα ιδρύουν κράτος προσπαθούν

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της. Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος

Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της. Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος Εκδοχές ίδρυσης Σύμφωνα με την παράδοση από τον Ρωμύλο, γιο του Αινεία (γύρω στο 735 π.x.) Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα στη

Διαβάστε περισσότερα

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία.

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία. Η Νίκη σε νομίσματα Νίκη: θεά της ελληνικής μυθολογίας προσωποποιούσε τη δόξα του ελληνικού πολιτισμού. Η Νίκη στέλνονταν από το Δία για να εξυμνήσει μία νίκη, να προσφέρει σπονδές ή να στεφανώσει ένα

Διαβάστε περισσότερα

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου.

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου. ΜΑΘΗΜΑ 22 ο ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Θ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥ ΑΓΩΝΙΖΕΣΘΑΙ «ΔΕΔΟΜΕΝΟ ή ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ»;

ΕΥ ΑΓΩΝΙΖΕΣΘΑΙ «ΔΕΔΟΜΕΝΟ ή ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ»; ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΕΥ ΑΓΩΝΙΖΕΣΘΑΙ «ΔΕΔΟΜΕΝΟ ή ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ»; Μάιος 2014 τάξη Γ Γυμνασίου Η εργασία με τίτλο «ευ αγωνίζεσθαι: δεδομένο ή ζητούμενο»; αποτελεί μία απόπειρα προσέγγισης των αρχών του Ολυμπισμού

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους»

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους» 27/09/2019 Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη Γένους» Οικουμενικό Πατριαρχείο / Μητροπόλεις Οικουμενικού Θρόνου Το έτος 2019, με συμπλήρωση πενήντα ετών από ίδρυση Ιεράς Μητροπόλεως Βελγίου, Εξαρχίας

Διαβάστε περισσότερα

«Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε»

«Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε» «Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε» της Άννας Κουππάνου Στις σελίδες που ακολουθούν υπάρχουν δραστηριότητες σχετικά με το βιβλίο: «Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε» Οι δραστηριότητες

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913 Ιστορία Γ Γυμνασίου Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Χρονολόγιο 1897-1908 Μακεδόνικος Αγώνας 1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι 1914-1918 Α' Παγκόσμιος

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί μελετούμε την Αγία Γραφή;

Γιατί μελετούμε την Αγία Γραφή; Γιατί μελετούμε την Αγία Γραφή; Ποιες γνώμες έχετε ακούσει για τη Βίβλο; Τι θα θέλατε να μάθετε γι αυτή; Είναι ένα σπουδαίο βιβλίο Το πιο πολυδιαβασμένο στον κόσμο. Το πρώτο που τυπώθηκε από τον Γουτεμβέργιο

Διαβάστε περισσότερα

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις 7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις πώς διαχειρίστηκε ο Ηράκλειος τόσο τους κινδύνους που απειλούσαν τα σύνορα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους όσο και τα σοβαρά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση. Φύλλο Εργασίας

Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση. Φύλλο Εργασίας Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση Φύλλο Εργασίας 1. Αφού συμβουλευτείτε τη σελίδα 44 του βιβλίου σας καθώς και το χάρτη που παρατίθεται, να συμπληρώσετε την πιο

Διαβάστε περισσότερα

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 867 886 912 913

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΠ11 ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βυζάντιο και Χριστιανισμός: η δυναμική της θρησκείας στον καθορισμό της φυσιογνωμίας της αυτοκρατορίας και των

Διαβάστε περισσότερα

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία 2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία Α Μέρος: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Τα επίπεδα συνείδησης Ύπνος Μισοξύπνιο Αφύπνιση Ελάχιστη εργασία των εξωτερικών αισθήσεων Με εικόνες

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Ἱστορίης Ἐπίσκεψις Μάθημα: Βυζαντινή Ιστορία ιδάσκουσα: Ειρήνη Χρήστου Ειρήνη Χρήστου Βυζαντινή Ιστορία Ειρήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΑΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Πολιτιστικό πρόγραμμα με βάση την Ιστορία της Ε Δημοτικού

ΠΕΡΙΑΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Πολιτιστικό πρόγραμμα με βάση την Ιστορία της Ε Δημοτικού ΠΕΡΙΑΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Πολιτιστικό πρόγραμμα με βάση την Ιστορία της Ε Δημοτικού Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: Χρύσα Κουράκη, Δασκάλα, Δρ. Παιδικής Λογοτεχνίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Διαβάστε περισσότερα

Το χρονικό κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1025-1461 μ.χ. Λευκή σελίδα

Το χρονικό κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1025-1461 μ.χ. Λευκή σελίδα Δημήτρης Σπυρόπουλος Το χρονικό κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1025-1461 μ.χ. Λευκή σελίδα http://www.lefkiselida.gr Αυτό το κείμενο που δημοσιεύεται από τις εκδόσεις «Λευκή σελίδα», προστατεύεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορία του φωτός σαν παραμύθι

Η ιστορία του φωτός σαν παραμύθι Η ιστορία του φωτός σαν παραμύθι περιγραφή της δράσης Χρήστος Γκοτζαρίδης Φυσικός ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΤΑΡΤΙΚΗ ΦΑΣΗ Μικρή Περιγραφή: Οι μαθητές θα παρακολουθήσουν μία ιστορία, για την εξέλιξη των

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων

ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων 1. Ποια είναι τα βιβλία της Καινής Διαθήκης 1. Ιστορικά Ευαγγέλια 1. κατά Ματθαίον 2. κατά Μάρκον 3. κατά Λουκάν 4. κατά Ιωάννην 5.Πράξεις

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 10/11/2017 Αρ. Πρωτ.: 400. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ για το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης.

Αθήνα, 10/11/2017 Αρ. Πρωτ.: 400. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ για το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης. Αθήνα, 10/11/2017 Αρ. Πρωτ.: 400 ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ για το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης Αθήνα, Μάϊος 2018 Το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ Εργασία του μαθητή: Μαγγιώρου

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. Α.ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ Β. ΑΠΟΤΗΡΩΜΗΣΤΟΒΥΖΑΝΤΙΟ 1 Τα ελληνιστικά βασίλεια Ελληνιστικός : από το ρήµα ελληνίζω, δηλ. µιµούµαι τους Έλληνες Ήταν τα βασίλεια

Διαβάστε περισσότερα

Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς. Θεματική ενότητα: «Οικουμενικές αξίες και Λογοτεχνία» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς. Θεματική ενότητα: «Οικουμενικές αξίες και Λογοτεχνία» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 Σχολική Χρονιά 2012-2013 Κ ε ί μ ε ν α Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς Θεματική ενότητα: «Οικουμενικές αξίες και Λογοτεχνία» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κείμενα προς συνανάγνωση συνεξέταση Έριχ Μαρία

Διαβάστε περισσότερα

Bυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι Ενότητα 7: Μέση βυζαντινή περίοδος: Ιστορικό πλαίσιο και Ιστοριογραφία. Ιωσήφ Γενέσιος: Βίος και Έργο Κιαπίδου

Bυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι Ενότητα 7: Μέση βυζαντινή περίοδος: Ιστορικό πλαίσιο και Ιστοριογραφία. Ιωσήφ Γενέσιος: Βίος και Έργο Κιαπίδου Bυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι Ενότητα 7: Μέση βυζαντινή περίοδος: Ιστορικό πλαίσιο και Ιστοριογραφία. Ιωσήφ Γενέσιος: Βίος και Έργο Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ελευθερία Μαντά, Λέκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Ιστορίας και Αρχαιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τέσσερις (4) σελίδες.

Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τέσσερις (4) σελίδες. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 06/06/2017 ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: ΔΥΟ (2) ΩΡΕΣ Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί 11/12/2018-8:11 Ένα κρύο απόγευμα στις αρχές του Δεκέμβρη, λίγο πριν παρουσιάσει το νέο της βιβλίο στη Λάρισα, η Κλαίρη Θεοδώρου αποδέχεται την πρόσκλησή

Διαβάστε περισσότερα

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις

Διαβάστε περισσότερα

Η μετοχή των πιστών στην Θεία Ευχαριστία σήμερα

Η μετοχή των πιστών στην Θεία Ευχαριστία σήμερα Δελαπόρτας Χρήστος του Ηλία Υποψήφιος διδάκτορας Pontificio Istituto Orientale Ρώμη. Η μετοχή των πιστών στην Θεία Ευχαριστία σήμερα Η σοβαρότητα και η σημασία για τη ζωή των πιστών, όσο αφορά τη μετοχή

Διαβάστε περισσότερα

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους Οι σταυροφόροι βοηθούμενοι από τους Βενετούς καταλαμβάνουν την Πόλη. Πολλοί Έλληνες αναγκάζονται να φύγουν και να ιδρύσουν

Διαβάστε περισσότερα

Τράπεζα θεμάτων Αρχαία Κατεύθυνσης Β Λυκείου

Τράπεζα θεμάτων Αρχαία Κατεύθυνσης Β Λυκείου Τράπεζα θεμάτων Αρχαία Κατεύθυνσης Β Λυκείου GI_V_AEGP_0_17104 Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Β. 1. Επιπλέον, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια υπηρέτησα στο ιππικό δε θα το αρνιόμουν σαν να είχα κάνει κάτι φοβερό, αλλά θα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία)

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία) Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (εικονομαχία) ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Πνευματική κίνηση εμφανίστηκε στο Βυζάντιο στα μέσα του 9 ου αι. Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι

Διαβάστε περισσότερα

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία ΜΑΘΗΜΑ 24 Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ποιά ηρωικά χαρακτηριστικά έχει η ηρωίδα κατά τη γνώμη σας; Κατά τη γνώμη μου και μόνο που χαρακτηρίζουμε την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ηρωίδα δείχνει ότι

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. κ ο κ κ ι ν ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. κ ο κ κ ι ν ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου Μαρία αγγελίδου κ ο κ κ ι ν ο το βυζάντιο σε έξι χρώματα eikonoγραφηση κατερίνα βερουτσου «Κατακτήθηκε η πόλη, που είχε κατακτήσει τον κόσμον όλο». Ιερώνυμος (τότε στη Βηθλεέμ και όχι ακόμη άγιος) ΒΑΡΒΑΡΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Εισαγωγή Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 Θέμα Α1 Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α) Με τη βιομηχανική επανάσταση καθώς η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας

Διαβάστε περισσότερα

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Γεράσιμος Βώκος Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Μπορεί κανείς να τελειώσει στα γρήγορα με τον Σοπενχάουερ, αν τον κατατάξει στην κατηγορία των απαισιόδοξων ανθρώπων και τον θεωρήσει πρωτεργάτη της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ H Βυζαντινή Αυτοκρατορία (αλλιώς Βυζάντιο, Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 27- Το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Το κίνημα στο Γουδί (αφίσα της εποχής)

Ενότητα 27- Το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Το κίνημα στο Γουδί (αφίσα της εποχής) Ενότητα 27- Το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου Το κίνημα στο Γουδί (αφίσα της εποχής) Χρονολόγιο 1893 Πτώχευση 1897 Ελληνοτουρκικός πόλεμος 1909 (15 Αυγούστου) Κίνημα στο Γουδί 1910 Ο Βενιζέλος

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία

Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία Αύγουστος Ο όγδοος μήνας του χρόνου τίτλος αυτοκρατόρων στη ρωμαϊκή και βυζαντινή αυτοκρατορία Η ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας Ποιος; Οκταβιανός

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 10/3/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://www.in.gr Τζωρτζίνα Ντούτση http://www.in.gr/entertainment/book/interviews/article/?aid=1500064083 Νικόλ Μαντζικοπούλου: Το μυστικό για την επιτυχία είναι

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Τα τελευταία χρόνια βρισκόµαστε µπροστά σε µια βαθµιαία αποδόµηση της ανδροκρατικής έννοιας της ηγεσίας

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιστίνιοι Ισραηλινοί Μία μόνο χώρα, με ένα μόνο Κράτος!

Παλαιστίνιοι Ισραηλινοί Μία μόνο χώρα, με ένα μόνο Κράτος! Παλαιστίνιοι Ισραηλινοί Μία μόνο χώρα, με ένα μόνο Κράτος! Μία πολιτική πρόταση με εφτά διακηρύξεις Κείμενο συλλογικό Μετάφραση Σημειώσεις Σταύρος Βολιώτης ~ 1 ~ Μια πολιτική πρόταση με εφτά διακηρύξεις

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκω Θρησκευτικά. Διδάσκω διαπολιτισμικά. Καδιγιαννόπουλος Γεώργιος Διδάκτορας ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Διδάσκω Θρησκευτικά. Διδάσκω διαπολιτισμικά. Καδιγιαννόπουλος Γεώργιος Διδάκτορας ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Διδάσκω Θρησκευτικά. Διδάσκω διαπολιτισμικά Καδιγιαννόπουλος Γεώργιος Διδάκτορας ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Σκοπός της εργασίας Είναι να ερευνήσει για την ενδεχόμενη ύπαρξη αρχών και ζητημάτων διαπολιτισμικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ύψωσις του Τιμίου Σταυρού

Η ύψωσις του Τιμίου Σταυρού 13 Σεπτεμβρίου 2018 Η ύψωσις του Τιμίου Σταυρού Θρησκεία / Αγιολογία Γεώργιος Ν. Μανώλης, Αρχισυντάκ Ενότητας Ορθοδοξία Πεμπτουσία Ο Τίμιος Σταυρός του Κυρίου αποτελεί το κορυφαίο σύμβολο θυσίας και αγιασμού

Διαβάστε περισσότερα

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις 26/12/2018 Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις / Επικαιρότητα Η πόλη της Βηθλεέμ είναι ένας προορισμός μεγάλου ενδιαφέροντος όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και ιστορικού. ΘΕΜΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΚΗ ΒΟΡΙΔΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΛΑ.Ο.Σ.

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΚΗ ΒΟΡΙΔΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΛΑ.Ο.Σ. ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΚΗ ΒΟΡΙΔΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΛΑ.Ο.Σ. ΣΤΟ 14 ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Ισχυρή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση με αρμοδιότητες και πόρους» ΑΘΗΝΑ, 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010 1 2

Διαβάστε περισσότερα

Συντονιστής Εκπαιδευτικός : Τζιαμπάζης Κωνσταντίνος. Με βιβλία από τη συγγραφέα Μαρία Αγγελίδου

Συντονιστής Εκπαιδευτικός : Τζιαμπάζης Κωνσταντίνος. Με βιβλία από τη συγγραφέα Μαρία Αγγελίδου Συντονιστής Εκπαιδευτικός : Τζιαμπάζης Κωνσταντίνος Με βιβλία από τη συγγραφέα Μαρία Αγγελίδου Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα προτείνει μια νέα ανάγνωση και προσέγγιση της Ιστορίας με σκοπό να αντιληφθούμε

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ. Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ. Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή Όταν λέµε Αγία Παρασκευή εννοούµε τη µικρή Εκκλησία, που είναι δυτικά του χωριού στη θέση Παναγία (Παναΐα), την οποία βλέπουµε στην

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες. Ανάπτυξη ικανοτήτων για επικοινωνία μέσω του θεάτρου και του δράματος. Ειδικότερα αναφορικά με τις παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

"ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ"

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ "ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ" Σο Βυζάντιο, ήταν αρχαία ελληνική αποικία που ιδρύθηκε στα στενά του Βοσπόρου, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Κωνσταντινούπολη. ύμφωνα με τον επικρατέστερο ιδρυτικό μύθο

Διαβάστε περισσότερα

Μεσαιωνική & Νεώτερη Ιστορία Β Γυμνασίου

Μεσαιωνική & Νεώτερη Ιστορία Β Γυμνασίου Μεσαιωνική & Νεώτερη Ιστορία Β Γυμνασίου Οι πρώτοι αι. του Βυζαντίου 330 μ. Χ.-395 μ. Χ. Κωνσταντίνος Τι καλούμε «πηγή»; Αυτόν/αυτό από τον οποίο προέρχεται μια πληροφορία. Άμεσες πηγές: Αυτούσια κατάλοιπα:

Διαβάστε περισσότερα

Kalogirou, Dimitra. Neapolis University

Kalogirou, Dimitra. Neapolis University Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Health Sciences http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2015 þÿÿ¹ º ¹½É½¹º Â Ä ¾µ¹Â Äɽ þÿãä ÃŽ ÀĹº º±¹ ÃÄ ½ ɱ½ Kalogirou, Dimitra þÿ Á̳Á±¼¼±

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΑΒΡΥΤΩΝ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2010 2011 ΤΑΞΗ Β ΤΜΗΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ: ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ Α- ΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο;

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; 15 Ιανουαρίου 2019 Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Γεώργιος Παύλος, Καθηγητής Φυσικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και Δρ Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. Βεβαίως η Εκκλησιαστική

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Πολίτης: «Τα καταφέραμε σε πιο δύσκολες εποχές, θα τα καταφέρουμε και τώρα»

Γιώργος Πολίτης: «Τα καταφέραμε σε πιο δύσκολες εποχές, θα τα καταφέρουμε και τώρα» Ο συγγραφέας στο νέο του βιβλίο παρουσιάζει μια ορθολογική θέαση της κρίσης Γιώργος Πολίτης: «Τα καταφέραμε σε πιο δύσκολες εποχές, θα τα καταφέρουμε και τώρα» 23 Jan 201611.00 ΜΕΓΕΝΘΥΝΣΗ Συνέντευξη στη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΚΚΕ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «TO ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. WORLD INTERNET PROJECT GREECE»

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΚΚΕ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «TO ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. WORLD INTERNET PROJECT GREECE» ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΚΚΕ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «TO ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. WORLD INTERNET PROJECT GREECE» Οι επιπτώσεις της χρήσης των online τεχνολογιών, σε σχέση με τη συμπεριφορά, τις στάσεις και τις αντιλήψεις

Διαβάστε περισσότερα