Παραςκευή 08/03/2013 HALL IΙΙ SYMPOSIUM 21

Transcript

1

2

3 Παραςκευή 08/03/2013 HALL IΙΙ SYMPOSIUM 21 ΚΡΙΕΙ ΚΑΙ ΚΑΣΑΣΡΟΦΕ: ΨΤΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕ ΕΠΙΠΣΩΕΙ Ε ΠΑΙΔΙΑ, ΕΦΗΒΟΤ ΚΑΙ ΕΝΗΛΙΚΕ Πρόεδροσ: Γεράςιμοσ Κολαΐτθσ Επίκουροσ Κακθγθτισ Παιδοψυχιατρικισ, Διευκυντισ Παιδοψυχιατρικισ Κλινικισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν, Νοςοκομείο Παίδων Η Αγία Σοφία S21.1 Σραυματικζσ καταςτάςεισ και μετατραυματικό ςτρεσ ςτην παιδική και εφηβική ηλικία Γεράςιμοσ Κολαΐτθσ Επικ. Κακθγθτισ Παιδοψυχιατρικισ, Διευκυντισ Παιδοψυχιατρικισ Κλινικισ Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν, Νοςοκομείο Παίδων Η Αγία Σοφία Τα παιδιά και οι ζφθβοι ςυχνά εκτίκενται ςε ποικίλεσ τραυματικζσ καταςτάςεισ και γεγονότα ηωισ, όπωσ φυςικζσ καταςτροφζσ, ατυχιματα, ςοβαρζσ αςκζνειεσ ι κακοποίθςθ (ςωματικι, ςεξουαλικι, ςυναιςκθματικι κ.ά.). Αυτζσ οι τραυματικζσ εμπειρίεσ ςυνδζονται ςυχνά με τθν εμφάνιςθ ςυμπτωμάτων ι διαταραχισ μετατραυματικοφ ςτρεσ (ΔΜΤΣ), κακϊσ επίςθσ και ςυννοςθρϊν διαταραχϊν, όπωσ π.χ. κατάκλιψθσ, άγχουσ κ.τ.λ. Θα παρουςιαςτοφν ςθμαντικζσ μελζτεσ, διεκνείσ και ελλθνικζσ, που δείχνουν τθ μεγάλθ ζκταςθ του προβλιματοσ, τθν πολυπλοκότθτα ςτθν πακογζνεςθ του μετατραυματικοφ ςτρεσ με τθν αλλθλεπίδραςθ βιολογικϊν και περιβαλλοντικϊν παραγόντων, τθ ςθμαςία τθσ ζγκαιρθσ ανίχνευςθσ και αξιολόγθςθσ, τθν ανάγκθ για μια αναπτυξιακά κατάλλθλθ κεϊρθςθ και προςζγγιςθ του μετατραυματικοφ ςτρεσ, κακϊσ και τθ διαχείριςι του ςε ζνα ςυνολικό πλαίςιο προλθπτικϊν και κεραπευτικϊν παρεμβάςεων. Οι τεκμθριωμζνεσ κεραπευτικζσ προςεγγίςεισ π.χ. ψυχοκεραπεία παιδιοφ-γονζα, γνωςιακζσ-ςυμπεριφορικζσ κεραπείεσ εςτιαςμζνεσ ςτο τραφμα και ςτρατθγικζσ για τθν αντιμετϊπιςθ πολλαπλϊν ι χρόνιων τραυμάτων, αποςκοποφν ςτθν αντιμετϊπιςθ πολλϊν και διαφορετικϊν προβλθμάτων που δεν αποτυπϊνονται ςτα ιςχφοντα διαγνωςτικά κριτιρια τθσ ΔΜΤΣ. Επιπλζον, είναι ςθμαντικι θ αξιολόγθςθ και κεραπεία ςυννοςθρϊν καταςτάςεων με ψυχοκεραπευτικζσ ι/και φαρμακολογικζσ παρεμβάςεισ. Τζλοσ, τονίηεται θ ανάγκθ τθσ ζγκαιρθσ ανίχνευςθσ ςε ευρεία κλίμακα ςε περιπτϊςεισ φυςικϊν καταςτροφϊν και μαηικοφ τραφματοσ. S21.2 Ο ρόλοσ των γονζων ςτην εμφάνιςη, πορεία και αντιμετϊπιςη του μετατραυματικοφ ςτρεσ των παιδιϊν τουσ Γεϊργιοσ Γιαννακόπουλοσ Παιδοψυχίατροσ, Διδάκτωρ Ιατρικισ Σχολισ, Παιδοψυχιατρικι Κλινικι Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν, Νοςοκομείο Παίδων Η Αγία Σοφία Οι γονείσ ςυχνά γίνονται μάρτυρεσ ι εμπλζκονται ςτο ίδιο το γεγονόσ που πυροδοτεί τθ διαταραχι μετατραυματικοφ ςτρεσ (ΔΜΤΣ) ςτο παιδί τουσ. Χρειάηεται

4 τότε να αντεπεξζλκουν ςτθ δικι τουσ τραυματικι εμπειρία κακϊσ και ςτο πρόςκετο τραφμα να βλζπουν το παιδί τουσ να υποφζρει. Οι ςχζςεισ γονζων και παιδιοφ και θ οικογενειακι ςυνοχι πριν από το τραυματικό γεγονόσ κακορίηουν ςε κάποιο βακμό εάν και με ποιο τρόπο κα εκφραςτοφν τα ςυμπτϊματα μετατραυματικοφ ςτρεσ ςτο παιδί. Τα ςυμπτϊματα μετατραυματικοφ ςτρεσ και θ δυςφορία του γονζα αυξάνουν τον κίνδυνο για ΔΜΤΣ ςτο παιδί, δεδομζνου ότι επθρεάηουν τθν ικανότθτα του γονζα να προςφζρει κοινωνικι υποςτιριξθ, να δθμιουργιςει ζνα κλίμα αςφάλειασ και να εμπεριζξει τον φόβο και το άγχοσ του παιδιοφ. Οι γονείσ ενδζχεται να αυξάνουν ι να μειϊνουν τισ ευκαιρίεσ για αποφυγι ι εξοικείωςθ με παράγοντεσ που υπενκυμίηουν το τραφμα και από τθν άλλθ πλευρά τα παιδιά μακαίνουν να αποτιμοφν τθ ςοβαρότθτα μιασ απειλισ παρατθρϊντασ τα πρότυπα-γονείσ τουσ. Επιπρόςκετα, γονείσ και παιδιά μοιράηονται μια βιολογικι ι γενετικι ευαλωτότθτα ςτο τραυματικό ςτρεσ. Μάλιςτα, θ απόκριςθ των γονζων ςτο τραφμα μπορεί να αλλθλεπιδρά με τθν οξεία νευροβιολογικι απόκριςθ του παιδιοφ κακορίηοντασ τθν πορεία τθσ ΔΜΤΣ. Ψυχοκοινωνικζσ παρεμβάςεισ που κρίνονται αποτελεςματικζσ είναι εκείνεσ που λαμβάνουν υπόψθ το μετατραυματικό ςτρεσ των γονζων, που αξιολογοφν τον δεςμό γονζα-παιδιοφ και ενδυναμϊνουν τισ γονικζσ δεξιότθτεσ και τθ γονικι υποςτιριξθ του παιδιοφ. S21.3 Η διαταραχή μετατραυματικοφ ςτρεσ ωσ ςυννοςηρή κατάςταςη ςε ανηλίκουσ που νοςηλεφονται ςε παιδοψυχιατρική μονάδα Μαρία Μπελιβανάκθ Παιδοψυχίατροσ, Παιδοψυχιατρικι Κλινικι Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν, Νοςοκομείο Παίδων Η Αγία Σοφία Ολοζνα και περιςςότερο τα τελευταία χρόνια αναγνωρίηεται διεκνϊσ θ επικινδυνότθτα τθσ ζκκεςθσ των παιδιϊν και εφιβων ςε τραυματικζσ εμπειρίεσ, κακϊσ και οι ςοβαρζσ ςυνζπειεσ που ενζχει θ ζκκεςθ ςτθν ψυχικι και ςωματικι λειτουργία και εξζλιξι τουσ. Ωςτόςο, ςτον ευαίςκθτο πλθκυςμό των ανθλίκων που νοςθλεφονται ςε παιδοψυχιατρικι μονάδα παρόμοιεσ μελζτεσ είναι ιδιαίτερα ςπάνιεσ και τα αποτελζςματά τουσ αξιοςθμείωτα. Στθν παροφςα εργαςία μελετικθκαν 56 περιπτϊςεισ παιδιϊν και εφιβων που νοςθλεφτθκαν ςτθ Μονάδα Ενδονοςοκομειακισ Νοςθλείασ τθσ Πανεπιςτθμιακισ Παιδοψυχιατρικισ Κλινικισ, ςτο Νοςοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» ςε διάςτθμα 3 ετϊν και με ςκοπό τον εντοπιςμό ςυμπτωματολογίασ διαταραχισ μετατραυματικοφ ςτρεσ (ΔΜΤΣ), κακϊσ και των ψυχοπακολογικϊν χαρακτθριςτικϊν τθσ. Για τθ διαγνωςτικι εκτίμθςθ, χρθςιμοποιικθκαν ςτοιχεία από το λεπτομερζσ ιςτορικό τθσ περίπτωςθσ, τθν θμιδομθμζνθ ςυνζντευξθ K-SADS-PL, τθν κλίμακα αξιολόγθςθσ τθσ λειτουργικότθτασ C-GAS και το ερωτθματολόγιο για τθν ανίχνευςθ των ςυμπτωμάτων κατάκλιψθσ CDI. Η ψυχιατρικι διάγνωςθ τζκθκε ςφμφωνα με το DSM-IV. Σε 75% των νοςθλευόμενων παιδιϊν και εφιβων, ανεξάρτθτα από τθν αιτία ειςαγωγισ, υπιρχε ζκκεςθ ςε τραυματικά γεγονότα που ςχετίηονταν με βία ςτθν οικογζνεια ι/και ςτθν κοινότθτα. Το 19% των περιπτϊςεων εμφάνιςαν ολοκλθρωμζνθ εικόνα ΔΜΤΣ και πολφ μεγαλφτερο ποςοςτό παρουςίαςε οριςμζνα ςυμπτϊματα τθσ διαταραχισ. Το 82% των περιπτϊςεων με ΔΜΤΣ ανζφεραν ιςτορικό ςεξουαλικισ κακοποίθςθσ. Σε όλεσ τισ περιπτϊςεισ θ ςεξουαλικι

5 κακοποίθςθ ιταν επαναλαμβανόμενθ, ςυνικωσ ενδοοικογενειακι (ποςοςτό 89%), με ςυνοδό χριςθ βίασ (82%). Σε όλα τα παιδιά με ΔΜΤΣ ανευρζκθκε ςυννοςθρότθτα με άλλεσ ψυχιατρικζσ διαταραχζσ, κυρίωσ διαταραχζσ διάκεςθσ (75% των περιπτϊςεων), αγχϊδεισ διαταραχζσ, διαταραχζσ ςωματοποίθςθσ, κακϊσ και υψθλά ποςοςτά αυτοκτονικισ ςυμπεριφοράσ (73% των περιπτϊςεων). Από τθ μελζτθ προκφπτει θ αναγκαιότθτα να εξετάηεται λεπτομερϊσ θ πικανότθτα παρουςίασ ςυμπτωματολογίασ ΔΜΤΣ ςτον ευαίςκθτο πλθκυςμό των νοςθλευόμενων παιδιϊν και εφιβων ςε παιδοψυχιατρικι μονάδα ανεξάρτθτα από τθν αρχικι αιτία ειςαγωγισ τουσ και να διαμορφϊνονται ανάλογα οι κεραπευτικζσ παρεμβάςεισ και οι προτεινόμενεσ λφςεισ αποκατάςταςθσ. S21.4 Ομηρίεσ και τρομοκρατία: ψυχολογικζσ διαςτάςεισ των διαπραγματεφςεων με τουσ δράςτεσ και επιπτϊςεισ ςτην ψυχική υγεία των θυμάτων Καλλιόπθ Σελιϊτθ Ψυχολόγοσ, MSc Διαχείριςθ Κρίςεων, Μαηικϊν Καταςτροφϊν και Επειγουςϊν Καταςτάςεων, Πανεπιςτιμιο Ακθνϊν Η παροφςα μελζτθ ζχει διττό ςτόχο. Κατά πρϊτον, αποςκοπεί ςτθ διερεφνθςθ τθσ διαδικαςίασ που οδθγεί ςτθν ομαλι επίλυςθ των περιςτατικϊν ομθρίασ, επιςθμαίνοντασ τθ δυνατότθτα εφαρμογισ και αποτελεςματικισ χριςθσ των διαπραγματεφςεων. Στο πλαίςιο τθσ αντιμετϊπιςθσ τθσ πολιτικισ βίασ, οι βαςικζσ αρχζσ μιασ επιτυχοφσ διαπραγμάτευςθσ περιλαμβάνουν τθν εφαρμογι τθσ ενεργοφσ ακρόαςθσ και των κατάλλθλων δεξιοτιτων επικοινωνίασ, αλλά και τθν κατανόθςθ τθσ ιδεολογίασ, των κινιτρων, των ςκοπϊν και του επιχειρθςιακοφ ιςτορικοφ τθσ ομάδασ ςτθν οποία εντάςςεται ο δράςτθσ. Θα ςυηθτθκεί, επίςθσ, θ ςχζςθ μεταξφ ψυχικισ αςκζνειασ και τρομοκρατίασ, με αφορμι οριςμζνεσ προςεγγίςεισ που ζχουν ςυνδζςει τθν προθγθκείςα ψυχοπακολογία με τθν ανάλθψθ τρομοκρατικισ δράςθσ. Εκτόσ από ςυγκεκριμζνεσ πακολογικζσ περιπτϊςεισ, δε φαίνεται να υποςτθρίηεται μια τζτοια αιτιϊδθσ ςχζςθ αφοφ θ τρομοκρατικι ςυμπεριφορά κακορίηεται κυρίωσ από τθν κοινι ιδεολογικι δζςμευςθ και αλλθλεγγφθ των μελϊν τθσ ομάδασ. Εντοφτοισ, ίςωσ να υπάρχει κάποια ςφνδεςθ ανάμεςα ςτθ μακροπρόκεςμθ ςυμμετοχι ςε τρομοκρατικζσ ενζργειεσ και τθν επακόλουκθ διατάραξθ τθσ ψυχολογικισ ιςορροπίασ. Ο δεφτεροσ ςτόχοσ ςυνίςταται ςτθν παρουςίαςθ τθσ πολφπλοκθσ τραυματικισ εμπειρίασ τθσ ομθρίασ από τρομοκρατικι ομάδα και τα προβλιματα ψυχικισ υγείασ που προκαλοφνται ςε ενιλικεσ και παιδιά. Οι ψυχολογικζσ αντιδράςεισ περιλαμβάνουν ςυνικωσ προςωρινι ι μακροχρόνια γνωςτικι, ςυναιςκθματικι ι κοινωνικι δυςλειτουργία. Ζχει παρατθρθκεί ότι υπό οριςμζνεσ προχποκζςεισ, μερικά κφματα ενδζχεται να αναπτφξουν ακόμα και ζνα κετικό δεςμό με αυτοφσ που τα αιχμαλϊτιςαν, φαινόμενο που ζχει περιγραφεί ωσ Σφνδρομο τθσ Στοκχόλμθσ. Τα ερευνθτικά πορίςματα αναφορικά με τισ επιπτϊςεισ του βιϊματοσ τθσ ομθρίασ αναδεικνφουν τθν φπαρξθ ευρείασ ςυμπτωματολογίασ που φτάνει ζωσ και τθν εμφάνιςθ ψυχιατρικϊν διαταραχϊν, όπωσ είναι θ οξεία αντίδραςθ ςτο ςτρεσ, θ διαταραχι μετατραυματικοφ ςτρεσ, θ μείηων κατακλιπτικι διαταραχι, οι διαταραχζσ του φπνου και θ χριςθ ουςιϊν. Ωςτόςο, ζνασ ςθμαντικόσ αρικμόσ

6 επιηϊντων καταφζρνει να ανταπεξζλκει με τθν πάροδο του χρόνου, ιδιαίτερα όταν λαμβάνει υποςτιριξθ από τθν οικογζνεια, το κοινωνικό περιβάλλον και τισ υπθρεςίεσ κοινωνικισ φροντίδασ. S21.5 Ψυχοκοινωνικζσ παρεμβάςεισ: προκλήςεισ και ευκαιρίεσ Ιωάννα Γιαννοποφλου Παιδοψυχίατροσ, Κ.Ψ.Υ. Περιςτερίου & Β Ψυχιατρικι Κλινικι Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν, ΠΓ Νοςοκομείο «Αττικόν» Οι ψυχικζσ επιπτϊςεισ μετά από ζνα ψυχοτραυματικό/καταςτροφικό γεγονόσ είναι πολλζσ και ςοβαρζσ και εάν δεν αντιμετωπιςτοφν ζγκαιρα, μποροφν να ςυμβάλλουν ςτθν ανάπτυξθ χρόνιασ ψυχοπακολογίασ. Οι καταςτάςεισ μαηικισ καταςτροφισ επθρεάηουν μεγάλο αρικμό ατόμων προκαλϊντασ πολλαπλζσ/ςοβαρζσ απϊλειεσ, ενϊ υπερβαίνοντασ τα διακζςιμα αποκζματα ατόμων και κοινοτιτων προκαλοφν ριηικζσ αλλαγζσ ςτον τρόπο λειτουργίασ τουσ. Κακϊσ επιφζρουν ςοβαρζσ και ςυχνά μακροχρόνιεσ ψυχοκοινωνικζσ επιπτϊςεισ ςε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο απαιτοφν οργανωμζνθ ψυχοκοινωνικι παρζμβαςθ ςτθν άμεςθ μετακαταςτροφικι φάςθ (αντιμετϊπιςθ κρίςθσ, οργάνωςθ ψυχοκοινωνικϊν υπθρεςιϊν), ςτθν μεςοπρόκεςμθ μετακαταςτροφικι φάςθ (εκτίμθςθ ψυχολογικϊν αναγκϊν & αποκεμάτων), και ςτθν απϊτερθ μετακαταςτροφικι φάςθ (ςυνεχιηόμενθ ςτιριξθ, αξιολόγθςθ τθσ παρζμβαςθσ). Στθν Ελλάδα, ο ςειςμόσ τθσ Πάρνθκασ (1999), το ατφχθμα ςτο Πζταλο Μαλιακοφ (2004) ςτο οποίο ςκοτϊκθκαν 7 μακθτζσ, κακϊσ και οι πυρκαγιζσ Πελοποννιςου (2007) παρείχαν ςθμαντικι διδακτικι εμπειρία ςτθν οργάνωςθ και ςτθν παροχι ψυχοκοινωνικϊν παρεμβάςεων ςε καταςτάςεισ κρίςθσ. Στθν παροφςα ειςιγθςθ κα αναφερκοφν ςφντομα οι ψυχοκοινωνικζσ παρεμβάςεισ που εφαρμόςτθκαν ςτισ τρείσ προαναφερόμενεσ καταςτάςεισ κρίςθσ, δίνοντασ ζμφαςθ ςτουσ παράγοντεσ και ςτισ ςυνκικεσ που οδιγθςαν ςτθν επιλογι διαφορετικισ ςτρατθγικισ ςτθν κάκε μία από τισ περιπτϊςεισ κακϊσ και ςτθν αξιολόγθςθ τθσ αποτελεςματικότθτάσ τουσ.

7 Ο ρόλος των γονέων στην εμφάνιση, πορεία και αντιμετώπιση του μετατραυματικού στρες των παιδιών τους Δρ Γ. Γιαννακόπουλος Παιδοψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»

8 Πρωταρχικός δεσμός (απώλεια, αποχωρισμός) ΥΥΕ άξονας ΔΜΤΣ Scheeringa & Zeanah, 2001; Flinn et al., 1996; Gunnar et al., 2001; Nicolson, 2004

9 Μειωμένη ικανότητα ανταπόκρισης Υψηλά επίπεδα δυσφορίας Έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις Αποχωρισμός την στιγμή του γεγονότος Προσαρμογή του παιδιού Green et al., 1991

10 Τρόπος λειτουργίας των σημαντικών άλλων Βαθμός πρόσβασης σε συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη Μπορώ να μιλήσω σε κάποιον Οι άλλοι κατανοούν την εμπειρία μου Meiser-Stedman et al., 2006; Stallard et al., 2001

11 Συναισθηματική & πρακτική υποστήριξη ωκυτοκίνη ιδιαίτερα στα κορίτσια! ηρεμιστική επίδραση Ωκυτοκίνη, άγχος αποχωρισμού & κοινωνικές συμπεριφορές Neumann, 2002; Olff et al., 2007; Francis et al., 2002; Nair et al., 2005; Nelson & Panksepp, 1998; Francis et al., 2002; Westenbroek et al., 2003; Yamamoto et al., 2006; Ostrowski et al., 2006

12 Πρόσωπο φροντίδας που ανταποκρίνεται και νοιάζεται με σταθερό και προβλέψιμο τρόπο Ρύθμιση της διέγερσης και της συναισθηματικής κατάστασης Polan & Hofer, 1999; Perry & Pollard, 1998; Van der Kolk & Fisler, 1994 Προαγωγή της ικανότητας ρύθμισης της έντασης των συναισθημάτων από το ίδιο το παιδί

13 o Οι γονείς εμφανίζουν εξίσου συμπτώματα σε σχέση με τα παιδιά τους o Η δυσφορία των γονέων που σχετίζεται με το τραύμα αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση ΔΜΤΣ στα παιδιά τους Ellis et al., 1998; DeVries et al., 1999; Daviss et al., 2000; Keppel Benson et al., 2002; Landolt et al., 2005; Ostrowski et al., 2006; DeVries et al., 1999; Schreier et al., 2005; Nugent et al., 2006b

14 Μηχανισμοί α Οι γονείς καθορίζουν τις ευκαιρίες για αποφυγή ή εξοικείωση Τα παιδιά χρησιμοποιούν τα μετατραυματικά συμπτώματα των γονέων τους ως κοινωνική αναφορά κοινές συνθήκες ζωής κοινή έκθεση σε στοιχεία που υπενθυμίζουν το τραύμα αλληλεπίδραση της δυσφορίας παρόμοιοι μαθημένοι τρόποι να τα βγάζουν πέρα Langeland & Olff, 2008; Meiser-Stedman et al., 2006; Nugent et al., 2007

15 Μηχανισμοί β Κοινή βιολογική ή γενετική ευπάθεια στο τραυματικό στρες Η γονιδιακή έκφραση ρυθμίζεται από περιβαλλοντικά ερεθίσματα ως αποτέλεσμα της μάθησης, η οποία οδηγεί στη μεταγραφή ενός ανενεργού προηγουμένως γονιδίου Τρομακτικές εμπειρίες προκαλούν ελαττώματα στη γονιδιακή ρύθμιση που οδηγούν σε ψυχική διαταραχή Kandell, 2001

16 Nugent et al 2006 H αντίδραση του γονέα αλληλεπιδρά με τις οξείες νευροβιολογικές αντιδράσεις του παιδιού Τα υψηλά επίπεδα συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες στους γονείς ήταν πιο εμφανή στα παιδιά με: χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης ούρων χαμηλό καρδιακό ρυθμό

17 Nugent et al 2006 H αντίδραση του γονέα αλληλεπιδρά με τις οξείες νευροβιολογικές αντιδράσεις του παιδιού Τα υψηλά επίπεδα συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες στους γονείς ήταν πιο εμφανή στα παιδιά με: χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης ούρων χαμηλό καρδιακό ρυθμό

18 Kolaitis et al., 2011

19 Differences in PTSD at Month 6 as a Function of Age, Parental Symptoms, and Salivary Cortisol

20 Τι επηρεάζει την αντίδραση του γονέα; Ηλικία του παιδιού την στιγμή του τραύματος Σοβαρότητα του γεγονότος ή του τραυματισμού Προσωπική μαρτυρία του τραυματικού γεγονότος Συνεχιζόμενες οικογενειακές πιέσεις Προηγούμενη τραυματική έκθεση του γονέα DeVries et al., 1999; Winston et al., 2002, 2005; Sturms et al., 2005; Yehuda et al., 2001

21 o Αναγνώριση και αντιμετώπιση των μετατραυματικών συμπτωμάτων των γονέων o Χωριστή εκτίμηση των συμπτωμάτων των παιδιών και των γονέων τους o Προσοχή στη συμπτωματολογία ΔΜΤΣ της μητέρας ιδιαίτερα την περίοδο αμέσως μετά το τραυματικό γεγονός o Ο ρόλος του πατέρα δεν θα πρέπει να αγνοείται!

22 Στη θεραπεία συμμετοχή των γονέων ατομικές συνεδρίες σε όλες τις φάσεις να βελτιώσουν τις γονικές δεξιότητες να συνδέσουν τα προβλήματα συμπεριφοράς του παιδιού με τις εμπειρίες του τραύματος κοινές θεραπευτικές συναντήσεις γονέων παιδιών το παιδί μπορεί να μοιραστεί με τους γονείς του την αφήγηση της τραυματικής εμπειρίας να συζητήσουν μαζί για ευαίσθητα θέματα βελτιώνοντας γενικά την επικοινωνία τους

23 Ευχαριστώ!