ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΦΙΛΟΟΦΙΚΗ ΥΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΦΙΛΟΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΗ ΣΟΜΔΑ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΗ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΚΤΚΛΟ ΠΟΤΓΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΦΙΛΟΟΦΙΚΗ ΥΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΦΙΛΟΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΗ ΣΟΜΔΑ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΗ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΚΤΚΛΟ ΠΟΤΓΩΝ ΓΝΩΣΗΚΟ ΠΔΓΗΟ: ΔΗΓΗΚΖ ΑΓΩΓΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Εκπεηξίεο θαη απόςεηο εθπαηδεπηηθώλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ παξάιιειε ζηήξημε ζην πιαίζην ηεο ζπλεθπαίδεπζεο ΔΙΗΓΗΣΡΙΑ: ΜΠΟΤΣΟΤΚΗ ΑΙΚΑΣΔΡΙΝΗ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2014

2 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Πξόινγνο Ι. ΘΔΩΡΗΣΙΚΟ ΜΔΡΟ... 5 Δηζαγσγή Από ηελ Έληαμε ζηελ πκπεξηιεπηηθή Δθπαίδεπζε Η εμέιημε ηεο εηδηθήο αγσγήο Έληαμε Δλζσκάησζε πλεθπαίδεπζε Μνληέια ζπλεθπαίδεπζεο Ο εθπαηδεπηηθόο ζηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε Ο ξόινο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ Καηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πλεξγαηηθή δηδαζθαιία ζην πιαίζην ηεο ζπλεθπαίδεπζεο Μνληέια ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο Παξάγνληεο επηηπρίαο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο πλεξγαζία εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο Απφςεηο εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία Η ζπλεθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα Ννκνζεηηθό πιαίζην Η εθαξκνγή ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο ζηελ Διιάδα

3 ΙΙ. ΔΡΔΤΝΗΣΙΚΟ ΜΔΡΟ θνπόο θαη ζηόρνη ηεο έξεπλαο Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο πκκεηέρνληεο Δξγαιείν έξεπλαο Μέζνδνο αλάιπζεο Αλάιπζε δεδνκέλσλ χζηεκα θαηεγνξηψλ Αλάιπζε θαηεγνξηψλ πδήηεζε Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο...75 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 3

4 Πξόινγνο Ζ παξνχζα εξγαζία απνηειεί κηα πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζνχλ νη εκπεηξίεο θαη νη απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζην ζεζκφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο. Σν ζέκα παξνπζηάδεη κεγάιν ελδηαθέξνλ γηαηί επηηξέπεη ηε δηεξεχλεζε ησλ απφςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία. Οη απφςεηο θαη νη εκπεηξίεο ηνπο είλαη πνιχηηκεο θαζψο βνεζνχλ ζηελ θαηαλφεζε ηεο δηαδηθαζίαο θαη ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ θαιχηεξε εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ. ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ αθηέξσζαλ ην ρξφλν ηνπο θαη πήξαλ κέξνο ζηελ έξεπλα. Τπήξμαλ πνιχ ζπλεξγάζηκνη θαη πξφζπκνη λα απαληήζνπλ ζηηο εξσηήζεηο ηεο έξεπλαο θαη λα κνηξαζηνχλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Υσξίο ηε ζπλεξγαζία ηνπο ζα ήηαλ αδχλαην λα νινθιεξσζεί ε εξγαζία. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηδηαηηέξσο ηελ επφπηξηα θαζεγήηξηά κνπ, θ. Μάξσ Γφηθνπ-Απιίδνπ, επίθνπξε θαζεγήηξηα ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο ηεο Φηινζνθηθήο ρφιεο ηνπ Α.Π.Θ., ε νπνία κνπ πξνζέθεξε απιφρεξα ηε ζηήξημε θαη ηε θαζνδήγεζή ηεο. Σελ επραξηζηψ γηα ηελ θαηαλφεζε πνπ έδεημε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο θαη γηα ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο ηεο. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηα κνπ γηα ηελ εζηθή ππνζηήξημε πνπ κνπ πξνζέθεξε. 4

5 Ι. ΘΔΩΡΗΣΙΚΟ ΜΔΡΟ 5

6 Δηζαγσγή Ζ γλψζε θαη ε αλαγλψξηζε ηεο επηηπρίαο θαη ηεο απνηπρίαο, ηεο ηθαλφηεηαο θαη ηεο αλαπεξίαο είλαη έλα πνιηηηζηηθφ θαηαζθεχαζκα, ηνπ νπνίνπ ηα ραξαθηεξηζηηθά δηαθνξνπνηνχλ ηνπο «ηθαλνχο» απφ ηνπο «αλίθαλνπο». Οη δηαθνξνπνηήζεηο, πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ κία θνηλσλία, αληαλαθιψληαη ζηηο πεπνηζήζεηο, ζηηο αιιειεπηδξάζεηο θαη ζηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ αηφκσλ. Με ηνλ ίδην ηξφπν, κεηαθέξνληαη θαη ζηελ πνιηηηθή, νηθνλνκηθή θαη εθπαηδεπηηθή νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο. Δίλαη ζχλεζεο ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα λα νξγαλψλεηαη κε ηέηνηνλ ηξφπν, ψζηε λα δηαρσξίδεη ηνπο καζεηέο ζε απηνχο πνπ κπνξνχλ λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ θαη ζε απηνχο πνπ δελ κπνξνχλ. Αλαπηχρζεθε, ινηπφλ, κία εηδηθή εθπαίδεπζε γηα παηδηά πνπ έρνπλ εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο (Carrier 1990: , Carrington, 1999: ). Οη εμειίμεηο ηεο επνρήο ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ επηζηεκψλ επεξέαζαλ πνηθηινηξφπσο ηα εθπαηδεπηηθά ζέκαηα θαη εηδηθά ην πεδίν ηεο εηδηθήο αγσγήο. Οη ζπλαηζζεκαηηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ άξρηζαλ λα γίλνληαη πεξηζζφηεξν θαηαλνεηέο, ελψ, ππήξμαλ πνιιέο αληηδξάζεηο γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε θαη ηνλ δηαρσξηζκφ ησλ καζεηψλ. Οη πξνεγνχκελεο πξαθηηθέο γηα ηελ εηδηθή αγσγή νδεγνχζαλ ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο ζην πεξηζψξην ηεο θνηλσλίαο. ήκεξα, έρεη αλαγλσξηζηεί πιένλ ε αλάγθε γηα εθζπγρξνληζκφ θαη κεηαξξχζκηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ θαη πξνγξακκάησλ θαη έρεη θαηαζηεί ζαθέο πσο ε εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο είλαη απνηειεζκαηηθφηεξε ζε έλα θνηλφ ζρνιείν. ε απηφ ην πιαίζην ηα παηδηά ζα έρνπλ επθαηξίεο γηα αλάπηπμε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο, θαζψο, θαη γηα θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε κε ηελ νκάδα ζπλνκειίθσλ ηνπο, ψζηε λα ελζσκαησζνχλ νκαιά ζην θνηλσληθφ ζχλνιν (Κππξησηάθεο 1997: , Κφκπνο 1992: 19). 6

7 1. Από ηελ Έληαμε ζηελ πκπεξηιεπηηθή Δθπαίδεπζε 1.1. Η εμέιημε ηεο εηδηθήο αγσγήο Μέρξη ην 1950, ηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο εθπαηδεχνληαλ ζε μερσξηζηά ζρνιεία, ρσξίο λα ππάξρεη θάπνηα ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα γηα ηελ παξνρή εηδηθήο αγσγήο. Απφ ην 1950 θαη έπεηηα ππήξμε έληνλε θηλεηνπνίεζε ζην πιαίζην ηεο εθπαίδεπζεο, κε αθνξκή ηε «Γηαθήξπμε ησλ Αλζξψπηλσλ Γηθαησκάησλ» 1, ζχκθσλα κε ηελ νπνία θάζε άλζξσπνο έρεη δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε. ηελ ζπλέρεηα, ε «Παγθφζκηα χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Παηδηνχ» 2 πξφβαιε εληνλφηεξα ηελ ππνρξέσζε ησλ θξαηψλ γηα ηελ ηζφηηκε εθπαίδεπζε φισλ ησλ παηδηψλ αλεμαξηήησο ηεο ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηνπο (Λακπξνπνχινπ & Παληειηάδνπ 2000: 157, νχιεο 2008: 46). Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1960, δηαηππψζεθαλ νινθιεξσκέλεο πξνηάζεηο γηα ηελ αλαδηάξζξσζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο Δηδηθήο Αγσγήο ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο. ηε δεθαεηία ηνπ 70 αλαπηχρζεθε θαη εληζρχζεθε ε άπνςε γηα εθπαίδεπζε αηφκσλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο απφ θνηλνχ ζε έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ην νπνίν ζα είλαη ζε ζέζε λα ηθαλνπνηήζεη ηηο δηαθνξεηηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ηνπ (Παζηάο 2000: 46). Σελ ίδηα πεξίνδν ςεθίζηεθε ζηηο ΖΠΑ ν λφκνο /1975 «Δθπαίδεπζε γηα φια ηα παηδηά κε κεηνλεμίεο», νπνίνο ζεκαηνδνηεί ηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζην πεξηβάιινλ ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ. Πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε πξνζαλαηνιίδνληαη νη πξνηάζεηο γηα εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ Lloyd Dunn, ν νπνίνο ππνζηήξημε πσο ηα παηδηά κε δπζθνιίεο κάζεζεο δελ ζα πξέπεη λα θνηηνχλ ζε εηδηθά ζρνιεία θαη έηζη άλνημε ην δξφκν γηα ηε ζπλεθπαίδεπζε ζηηο ΖΠΑ (Γελά 1997: , Σδνπξηάδνπ 1995: 27-28, Εψληνπ-ηδέξε 1998: 130). ηε ζπλέρεηα, ην 1978 ζπζηάζεθε κία επηηξνπή γηα λα κειεηήζεη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη λα πξνηείλεη απαξαίηεηεο ξπζκίζεηο ζηελ εθπαίδεπζε παηδηψλ κε ηδηαηηεξφηεηεο ζηελ Αγγιία, ηε θσηία θαη ηελ Οπαιία, ψζηε λα ηα πξνεηνηκάζεη γηα 1 ηηο 10 Γεθεκβξίνπ 1948 πηνζεηήζεθε απφ ηνλ ΟΖΔ ε Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Αλζξψπηλσλ Γηθαησκάησλ. Αλαιπηηθά ε δηαθήξπμε ζην: (ηειεπηαία επίζθεςε Ηαλνπάξηνο 2013) 2 Ζ παγθφζκηα χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Παηδηνχ πηνζεηήζεθε ζηηο 20 Ννεκβξίνπ 1989 απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ. Ζ χκβαζε αλαιπηηθά ζην: (ηειεπηαία επίζθεςε Ηνχιηνο 2013) 7

8 ηελ είζνδφ ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Παξάρζεθε, ινηπφλ, ε έθζεζε Warnock 3 (Warnock Report, 1978), ζηελ νπνία πξνσζήζεθε ε άπνςε πσο φια ηα άηνκα έρνπλ ίζα δηθαηψκαηα ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε, κε απνηέιεζκα λα δνζεί πξνηεξαηφηεηα ζηελ έληαμε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζην γεληθφ ζρνιείν. Πξφθεηηαη γηα ηελ έθζεζε ηεο Δμεηαζηηθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ Δθπαίδεπζε ησλ Αλάπεξσλ Παηδηψλ θαη Νέσλ, ππφ ηελ πξνεδξία ηεο Mary Warnock, ε νπνία άιιαμε ξηδηθά ηελ πξννπηηθή εθπαίδεπζεο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Ζ έθζεζε εηζήγαγε ηνλ φξν «εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο» γηα θάζε παηδί πνπ ρξεηάδεηαη επηπιένλ ή δηαθνξεηηθή ππνζηήξημε, θαη ππνζηήξημε φηη ην 20% ησλ παηδηψλ έρνπλ εηδηθέο αλάγθεο, ηνπιάρηζηνλ γηα θάπνην δηάζηεκα θαηά ην νπνίν θνηηνχλ ζην ζρνιείν. Δηζήγαγε, επίζεο, λένπο φξνπο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ νκάδσλ ησλ παηδηψλ κε πξφζεζε λα απνκαθξπλζεί απφ ηελ πξνεγνχκελε νξνινγία, φπσο «δηαηαξαρέο ιφγνπ θαη νκηιίαο», «ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο θαη δηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο» θαη «καζεζηαθέο δπζθνιίεο» κε ηξία επίπεδα, ήπηεο, κέηξηεο θαη ζνβαξέο. Ζ έθζεζε ζπληζηά φηη ηα εηδηθά ζρνιεία ζα πξέπεη λα απεπζχλνληαη ζε εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ πην ζχλζεηεο θαη πνιιαπιέο αλαπεξίεο θαη φηη ηα ζρνιεία γεληθά ζα πξέπεη λα εμειηρζνχλ, ψζηε λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο φισλ ησλ άιισλ παηδηψλ. Ζ έληαμε ησλ παηδηψλ ζηα γεληθά ζρνιεία ζα έπξεπε λα πξαγκαηνπνηείηαη κε βάζε ηα αθφινπζα θξηηήξηα: α) λα ππάξρεη ε ζχκθσλε γλψκε ησλ γνλέσλ β) νη εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ λα κπνξνχλ λα θαιπθζνχλ ζε έλα ζπλεζηζκέλν ζρνιείν γ) ε ηνπηθή εθπαηδεπηηθή αξρή λα ρξεζηκνπνηεί απνηειεζκαηηθά ηνπο δηαζέζηκνπο πφξνπο δ) ε εθπαίδεπζε ησλ άιισλ παηδηψλ λα κελ επεξεάδεηαη. Γηα λα δηεπθνιπλζεί ε έληαμε ησλ παηδηψλ, ζηελ έθζεζε πξνηείλεηαη λα παξέρνληαη εηδηθέο ζπκβνπιεπηηθέο θαη ππνζηεξηθηηθέο ππεξεζίεο (Warnock Report 1978). Ζ δεθαεηία ηνπ 80 ππήξμε πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ εηδηθή αγσγή θαη ηελ έληαμε ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηελ γεληθή ηάμε. Σν 1986 ην Τπνπξγείν Παηδείαο ζηελ Αγγιία ζέζπηζε ην πξφγξακκα «Πξσηνβνπιία ζηε Γεληθή Δθπαίδεπζε» (Regular Education Initiative), ην νπνίν αλαδεηνχζε ηξφπνπο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξίεο ζηε γεληθή ηάμε κέζσ ηεο ζπλεξγαζίαο εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο θαη γεληθήο αγσγήο. Σν πξφγξακκα φξηδε φηη ζα έπξεπε λα εθπαηδεχνληαη φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξνη καζεηέο εληφο ηεο γεληθήο ηάμεο, ρσξίο λα 3 Αλαιπηηθά γηα ηε Warnock Report (1978) ζην: (ηειεπηαία επίζθεςε Ηνχιηνο 2013) 8

9 γίλεηαη κεηαθίλεζή ηνπο ζε άιιεο ηάμεηο. Μέζσ απηψλ ησλ αιιαγψλ νη εθπαηδεπηηθνί αλαγθάζηεθαλ λα πξνζαξκφζνπλ ηε δηδαζθαιία ηνπο ψζηε λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ηνπο (νχιεο 2008: 51). εκαληηθφ ξφιν γηα ηελ αιιαγή θαη ηελ αλακφξθσζε ηεο εηδηθήο αγσγήο δηαδξακάηηζε ε ζχλνδνο γηα ηελ Δηδηθή Αγσγή, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηνλ Ηνχλην ηνπ 1994 ζηε αιακάλθα ηεο Ηζπαλίαο, ζηελ νπνία έιαβαλ κέξνο 94 ρψξεο.. ηε ζχλνδν απηή ππνγξάθεθε ε Γηαθήξπμε ηεο αιακάλθα. Οη βαζηθέο ζέζεηο ηεο δηαθήξπμεο απηήο ήηαλ νη εμήο: Κάζε παηδί έρεη ζεκειηψδεο δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε, θαη πξέπεη λα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα επηηχρεη θαη λα δηαηεξήζεη έλα απνδεθηφ επίπεδν ηεο κάζεζεο, Κάζε παηδί έρεη κνλαδηθά ραξαθηεξηζηηθά, ελδηαθέξνληα, ηθαλφηεηεο θαη καζεζηαθέο αλάγθεο, Σα άηνκα κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξέπεη λα έρνπλ πξφζβαζε ζε γεληθά ζρνιεία ηα νπνία ζα πξέπεη λα θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο, Θα πξέπεη λα ζρεδηάδνληαη θαη λα πινπνηνχληαη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ ζα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηε κεγάιε πνηθηιία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ησλ αλαγθψλ ησλ καζεηψλ 4. ήκεξα, ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο πηνζεηείηαη ε ηδέα γηα «έλα ζρνιείν γηα φινπο», ζχκθσλα κε ηελ νπνία θάζε παηδί ζα πξέπεη λα έρεη πξφζβαζε ζην πην θνληηλφ ζρνιείν ζηελ πεξηνρή φπνπ δηακέλεη. Έλα ηέηνην ζρνιείν πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηελ απνδνρή φισλ ησλ αλζξψπσλ θαη λα πξνζθέξεη ζηνπο καζεηέο ηνπ ηελ δπλαηφηεηα γηα πξνζσπηθή εμέιημε κέζσ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ θαη πξνγξακκάησλ πξνζαξκνζκέλσλ ζηηο αλάγθεο θάζε καζεηή (Δπζηαζίνπ 2010: 11-12). Έηζη, ε ηάζε πνπ επηθξαηεί ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζήκεξα, είλαη ε δεκηνπξγία ζρνιείσλ πνπ αληαπνθξίλνληαη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο θάζε καζεηή θαη ζηα νπνία κπνξνχλ λα θνηηήζνπλ φια ηα παηδηά (Σάθα 1997). πλεπψο, ε αιιαγή πνπ πξνηείλεηαη αθνξά φιν ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη φπσο επηζεκαίλεηαη απφ ηνλ Ainscow (1997), ε εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο «αλαγλσξίδεηαη σο ην έλαπζκα πνπ κπνξεί λα πξνσζήζεη εμειίμεηο πξνο έλα πην εκπινπηηζκέλν ζπλνιηθά πεξηβάιινλ κάζεζεο» (Ainscow, 1997: 29-30). 4 Πην αλαιπηηθά ζην: (ηειεπηαία πξφζβαζε Ηαλνπάξηνο 2013) 9

10 1.2. Έληαμε Δλζσκάησζε πλεθπαίδεπζε πρλά νη φξνη έληαμε, ελζσκάησζε θαη ζπλεθπαίδεπζε ζπρλά ζπγρένληαη κεηαμχ ηνπο, ιφγσ ηεο θνηλήο ηνπο αλαθνξάο ζηελ εηδηθή αγσγή θαη ζηε ζπλχπαξμε ησλ καζεηψλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο, σζηφζν απέρνπλ ελλνηνινγηθά θαη ν θαζέλαο ηνπο αλαθέξεηαη ζε δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο ηεο εθπαίδεπζεο αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Κξίλεηαη, ινηπφλ, απαξαίηεην λα γίλεη ε απνζαθήληζή ηνπο. Ο φξνο έληαμε απνδίδεηαη ζπλήζσο ζηελ μέλε βηβιηνγξαθία σο intergration. χκθσλα κε ην ιεμηθφ ηεο θνηλήο Νενειιεληθήο γιψζζαο ηνπ Σξηαληαθπιίδε (1998) είλαη «ε ελέξγεηα ή ην απνηέιεζκα ηνπ εληάζζσ ηνπνζέηεζε (θαηά ζεηξά, ηάμε θιπ) κέζα ζε ζπγθξνηεκέλν ζχλνιν, θαηεγνξία θηι.» 5. Καηά ηελ έληαμε, δειαδή, ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο ηνπνζεηνχληαη κέζα ζην ζχλνιν ησλ αηφκσλ ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο δηαηεξψληαο ηα ζηνηρεία θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. Πξνσζείηαη ε αμηνπνίεζε απηψλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη επηδηψθεηαη ε απηνβειηίσζε ησλ αηφκσλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα άηνκα ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο εξρφκελα ζε επαθή κε ηελ άιιε νκάδα απνθηνχλ ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη θαηά ζπλέπεηα νδεγνχληαη, επίζεο, ζηελ απηνβειηίσζε. Ζ έληαμε απνηειεί κία κνξθή ζπκβίσζεο αηφκσλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο. Τπφ απηήλ ηελ έλλνηα, κέζσ ηεο αιιειεπίδξαζεο θαη ηεο ζπλδξνκήο θαη ησλ δχν πιεπξψλ επηδηψθεηαη ε δηακφξθσζε έλαο λένπ πνιηηηζκνχ. ια ηα άηνκα είλαη ηζφηηκα θαη δηαηεξνχλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο (νχιεο 2002: 46-47). Ωζηφζν, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο έληαμεο νη καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο θνηηνχλ ζε μερσξηζηέο ηάμεηο, ηα Σκήκαηα Έληαμεο, πξνηνχ εηζέιζνπλ ζηελ γεληθή ηάμε (ηέθα : 70). Ζ έληαμε δελ πξνυπνζέηεη αιιαγή ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα πνπ ήδε ππάξρεη θαη ρξεζηκνπνηείηαη. Δπίζεο, νη καζεηέο θνηηνχλ ζηηο ζρνιηθέο κνλάδεο γεληθήο εθπαίδεπζεο ρσξίο λα έρεη πξνεγεζεί θάπνηα ηξνπνπνίεζε ζ απηέο, ψζηε λα θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο (Tilstone 2004: 195, Avramidis & Norwich 2002: 131). Ζ έληαμε εκθαλίζηεθε σο πξνζπάζεηα αλακφξθσζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο αλαγλσξίδνληαο ην δηθαίσκα φισλ ησλ καζεηψλ ζηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε γεληθή εθπαίδεπζε. Ωζηφζν, ζην πιαίζην ηεο έληαμεο εμαθνινπζεί λα ππάξρεη ν δηαρσξηζκφο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο 5 (τελευταία επίςκεψη Ιοφλιοσ 2013) 10

11 αλάγθεο. Αλ θαη νη καζεηέο ζπλππάξρνπλ ρσξνηαμηθά ζην ίδην ζρνιείν, παξακέλνπλ ζηελ νπζία δηαρσξηζκέλνη (νχιεο 2008: 50). Ο φξνο ελζσκάησζε ζπλαληάηαη ζηελ μέλε βηβιηνγξαθία ζπλήζσο σο mainstreaming (ΖΠΑ) θαη normalization (θαλδηλαβηθέο ρψξεο) θαη ζεκαίλεη πεξηζζφηεξα απφ ηελ απιή έληαμε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή εθπαίδεπζε (Παζηάο 2000: 47). Αλαθέξεηαη ζηε ζπκκεηνρή ησλ αηφκσλ ηνπο ζε θνηλσληθέο θαη εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο φκνηεο κε απηέο ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπο κε ζθνπφ ηελ απνθπγή ηεο πεξηζσξηνπνίεζεο θαη ηεο απνκφλσζεο ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο (Σδνπξηάδνπ 1995: 33). Οη ηειεπηαίνη αιιειεπηδξνχλ κε ην ζχλνιν ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο ράλνληαο φκσο ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη αθνκνηψλνληαο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, ελ πξνθεηκέλσ ησλ καζεηψλ ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο (Γελά 1997: 231, νχιεο 2002: 46). χκθσλα κε ην ιεμηθφ ηνπ Σξηαληαθπιιίδε (1998) 6 ην ιήκκα «ελζσκάησζε» νξίδεηαη σο: «έλσζε, ζχλδεζε, ζπλέλσζε πξάγκαηνο κε άιιν ή ηνπνζέηεζή ηνπ ή έληαμή ηνπ κέζα ζε άιια έηζη, ψζηε λα απνηειεί θάηη ην εληαίν κε απηά θαη λα ράλεη ηελ απηνηέιεηα ηνπ» ή «έληαμε πνπ επηθέξεη ή αιινίσζε ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ελαξκφληζε ή ππνηαγή». πσο θαίλεηαη απφ ηα παξαπάλσ, ε ελζσκάησζε ππνδειψλεη ηελ πιήξε αθνκνίσζε θαη ελαξκφληζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο κε ην ζχλνιν ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Σν 1990, εκθαλίδεηαη γηα πξψηε θνξά φ φξνο ζπλεθπαίδεπζε ή ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε, κε ηνλ νπνίν πεξηγξάθεηαη ε ζπλεθπαίδεπζε καζεηψλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε (νχιεο 2008: 52). ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ν φξνο ζπλαληάηαη σο inclusion ή inclusive education. Με ηνλ φξν ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε 7 δελ ελλνείηαη απιψο ε κεηαθίλεζε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε. Ζ ζπλεθπαίδεπζε πξνυπνζέηεη ζεζκηθέο αιιαγέο ηφζν εθπαηδεπηηθέο φζν θαη θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο. Δπηπιένλ, ε ζπλεθπαίδεπζε αηφκσλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζπλεπάγεηαη ηε ξηδηθή αλακφξθσζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηελ ζπκκεηνρή φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ ζε απηήλ. Γηα ηελ εθαξκνγή ηεο είλαη απαξαίηεηε ε αλαδηνξγάλσζε ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, κε ηε δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ πιηθνηερληθψλ ππνδνκψλ θαη ηελ πηνζέηεζε κεζφδσλ εηδηθήο παηδαγσγηθήο, ψζηε απηφ λα αληαπνθξίλεηαη πιήξσο ζηηο αλάγθεο φισλ ησλ καζεηψλ 6 (τελευταία επίςκεψη Ιοφλιοσ 2013) 7 ηελ παξνχζα εξγαζία ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο ζπλεθπαίδεπζε γηα ηνλ αγγιηθφ φξν «inclusion» 11

12 ηνπ. Πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία δηαξθνχο αιιαγήο πνπ επηδηψθεη ηελ αλαζεψξεζε ηεο θνηλσληθήο ηδενινγίαο (νχιεο 2008: 48,53-54). Έρνληαο σο αθεηεξία αθεηεξία ηελ ηζφηεηα φισλ ησλ καζεηψλ απνβιέπεη κέζσ ηεο αλακφξθσζεο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ θνηλσληθή αιιαγή θαη ζηελ θαηάξγεζε φζσλ πξαθηηθψλ νδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ αηφκσλ (Kerzner Lipsky & Gartner 1999, Barton 1999). Έηζη, βαζίδεηαη ζην πιαίζην ησλ δεκνθξαηηθψλ αξρψλ ηεο ηζφηεηαο, ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο απνδνρήο. Ζ ζπλεθπαίδεπζε απνζθνπεί ζηελ πιήξε αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ αηφκνπ, ψζηε λα εμειηρζεί ζε έλαλ νινθιεξσκέλν πνιίηε, ηθαλφ λα ζπκκεηέρεη ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο θνηλσλίαο (νχιεο 2008: 48, 53-54). Γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο ή ζπλεθπαίδεπζεο δελ αξθεί απιψο κία αλακφξθσζε ηεο Δηδηθήο Αγσγήο, αιιά απαηηείηαη ε αλαδφκεζε φινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ψζηε λα ζπκπεξηιάβεη φινπο ηνπο καζεηέο θαη λα κπνξέζεη λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο θαη ηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ κε θαη ρσξίο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο παξέρνληαο δηαθνξνπνηεκέλε εθπαίδεπζε (Avramidis & Norwich 2002: 131, Flem, Moen & Gudmundsdottir 2004: 86). Ζ αλακφξθσζε ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία κπνξνχλ λα δηαζθαιίζνπλ ηελ εμαηνκηθεπκέλε κάζεζε ζχκθσλα κε ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα θάζε καζεηή. Βαζηθφο ζηφρνο ηεο ζπλεθπαίδεπζεο είλαη ε θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή. πρλά, ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα επηθεληξψλεηαη ζηε γλσζηηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή θαη παξακειεί ηνπο παξαπάλσ ηνκείο. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε απνηειεί ην κέζν γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. (Γελά 1997: 240). Σέινο, κέζα απφ ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε επηρεηξείηαη ε εμέιημε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ ζα πξνζθέξεη ζεκαληηθά νθέιε, ηφζν ζηνπο καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο, φζν θαη ζηνπο ππφινηπνπο (Kerzner Lipsky & Gartner 1999, Barton 1999) Μνληέια ζπλεθπαίδεπζεο Σα κνληέια ηεο ζπλεθπαίδεπζεο ζχκθσλα κε ηνλ Norwich (2000) έρνπλ δεκηνπξγεζεί ψζηε λα θαλνχλ νη δηαθνξέο πνπ κπνξεί λα παξνπζηάδεη ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε θαη ηα εμαηνκηθεπκέλα πξνγξάκκαηα αλαιφγσο κε ηηο 12

13 πεξηπηψζεηο πνπ εθαξκφδνληαη (Norwich 2000: 21). Σέζζεξα ζεσξνχληαη ηα ζεκαληηθφηεξα κνληέια ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο: α) Μνληέιν ηεο πιήξνπο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο (full inclusion). Σν κνληέιν απηφ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ παηδηψλ ζε έλα γεληθφ ζρνιείν. Βαζίδεηαη ζηελ αιιειεπίδξαζε ησλ παηδηψλ θαη δελ πηνζεηεί θακία κνξθή δηάθξηζεο. Γελ παξέρεηαη θακία βνήζεηα ή ππνζηήξημε ζηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο θαη δελ ππάξρεη μερσξηζηή λνκνζεζία γηα ηα παηδηά κε αλαπεξίεο. Σν πξφβιεκα πνπ κπνξεί λα πξνθχςεη ζηελ εθαξκνγή απηνχ ηνπ κνληέινπ έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη αλ ζπκπεξηιακβάλεηαη ζε κία ηάμε θάζε είδνπο δηαθνξεηηθφηεηα ζα είλαη δχζθνιν λα βξεζνχλ νη θαηάιιειεο κέζνδνη πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζε θάζε αλάγθε. β) Μνληέιν ηεο ζπκκεηνρήο ζηνλ ίδην ρψξν (focus on participating in the same place). απηφ ην κνληέιν παξέρεηαη ππνζηεξηθηηθή βνήζεηα ζηνπο καζεηέεο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο απφ εηδηθφ παηδαγσγφ είηε εληφο ηεο γεληθήο ηάμεο, είηε ζε θάπνηνλ άιιν ρψξν. Απηφ πξνβιέπεηαη απν εηδηθή λνκνζεζία θαη ππάξρεη εηδηθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ην νπνίν πξνζαξκφδεηαη θάζε θνξά ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ παηδηψλ. Δπίζεο, ζ απηήλ ηελ πεξίπησζε ε ζπκκεηνρή καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο γίλεηαη ππφ πξνυπνζέζεηο, θαζψο νξηζκέλα κφλν ζρνιεία κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο ηνπο. Σν πξφβιεκα θαη εδψ, αλ θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ, είλαη αλ ζα θαιπθζνχλ ηθαλνπνηεηηθά νη δηαθνξεηηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ. γ) Μνληέιν ηεο επηθέληξσζεο ζηηο αηνκηθέο αλάγθεο (focus on individual needs). Δδψ δίλεηαη έκθαζε ζηελ αμηνιφγεζε ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ησλ παηδηψλ θαη ηεο θνηλσληθήο θαη αθαδεκατθήο ηνπο αλάπηπμεο. Παηδηά πνπ, ζχκθσλα κε ηελ αμηνιφγεζε, παξνπζηάδνπλ ζνβαξέο δπζθνιίεο θαη δελ κπνξνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ ην πξφγξακκα ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, θνηηνχλ ζε εηδηθφ ζρνιείν. δ) Πεξηνξηζηηθφ κνληέιν ζπλεθπαίδεπζεο (choice limited inclusion). Σν κνληέιν απηφ αλαγλσξίδεη ηελ επεξγεηηθή επίδξαζε ηεο θνίηεζεο ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζε εηδηθέο ηάμεηο γηα ηελ αθαδεκατθή ηνπο επηηπρία, ελψ παξάιιεια, επηηξέπεη ηε θνίηεζε ησλ παηδηψλ απηψλ θαη ζηε γεληθή εθπαίδεπζε γηα θάπνηεο ψξεο, επεηδή ε αιιειεπίδξαζή ηνπο κε καζεηέο ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο επηδξά ζεηηθά ζηελ θνηλσληθνπνίεζή ηνπο. Σελ απφθαζε γηα ην πνχ ζα θνηηήζνπλ νη καζεηέο απηνί παίξλνπλ ζπλήζσο νη γνλείο. 13

14 Τπνζηεξίδεηαη φηη θαζέλα απφ ηα παξαπάλσ κνληέια κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη εμίζνπ θαιά αλάινγα κε ηηο επηδηψμεηο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Ωζηφζν, ε χπαξμε δηαθνξνπνηεκέλνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ε παξνρή εμεηδηθεπκέλεο βνήζεηαο ζεσξείηαη πσο κπνξεί λα πεηχρεη ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα. Σν δεχηεξν κνληέιν, ινηπφλ, ζχκθσλα κε ην νπνίν είλαη αλαγθαία ε ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο απφ εηδηθνχο ζηε γεληθή εθπαίδεπζε θαίλεηαη πσο είλαη ηθαλφ λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηνπο (Norwich 2000: 21-25) 2. Ο εθπαηδεπηηθόο ζηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε πσο πξναλαθέξζεθε, ε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε ζπλεπάγεηαη ηε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηε γεληθή ηάμε θαη ηελ εθαξκνγή φισλ ησλ απαξαίηεησλ πξαθηηθψλ ψζηε λα θαιπθζνχλ νη εθπαηδεπηηθέο ηνπο αλάγθεο. Ζ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ παξνρή πνηνηηθήο εθπαίδεπζεο, σζηφζν, απαηηεί πξνζεθηηθφ ζρεδηαζκφ, ιφγσ ησλ εμαηνκηθεπκέλσλ αλαγθψλ θάζε καζεηή. Δπίζεο, απαηηνχληαη ζεκαληηθέο αιιαγέο ηφζν ζηηο νξγαλσηηθέο δνκέο ηεο εθπαίδεπζεο, φζν θαη ζηηο αξκνδηφηεηεο θαη ηηο επζχλεο πνπ αλαιακβάλνπλ πιένλ νη εθπαηδεπηηθνί. Οη εξεπλεηέο έρνπλ επηζεκάλεη ζηξαηεγηθέο πνπ πξνσζνχλ ηελ αλακφξθσζε ηεο εθπαίδεπζεο, νη νπνίεο εζηηάδνπλ ζηελ αιιαγή φρη κφλν ηνπ ζρεδηαζκνχ ηεο, αιιά θαη ηεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ. Βαζηθφ ζηφρν απνηειεί ε δηαηήξεζε θαη ε ζπλέρηζε απηψλ ησλ αιιαγψλ ζηελ εθπαίδεπζε. (Burstein et al. 2004: ). Γεδνκέλνπ ινηπφλ πσο νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο εηζέξρνληαη ζηε γεληθή ηάμε θξίλεηαη απαξαίηεην νη εθπαηδεπηηθνί λα είλαη ζε ζέζε λα αληαπνθξηζνχλ ζε θάζε είδνπο αλάγθε πνπ κπνξεί λα έρνπλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη θνηλσλίεο έρνπλ ηελ ηάζε λα απνκνλψλνπλ θαη λα πεξηζσξηνπνηνχλ ηα άηνκα κε ηδηαηηεξφηεηεο θαη λα ηα απνθιείνπλ απφ θαζεκεξηλέο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο. Δπνκέλσο, νη εθπαηδεπηηθνί ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο ζπρλά δελ είλαη εμνηθεησκέλνη ηελ αλαπεξία. Απηφ ζπλεπάγεηαη κία ηεξάζηηα δπζθνιία πνπ θαινχληαη λα δηαρεηξηζηνχλ νη ζχγρξνλνη εθπαηδεπηηθνί (Hamre & Oyler 2004: 157). 14

15 2.1. Ο ξόινο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ Ο εθπαηδεπηηθφο θαηέρεη ίζσο ηνλ πην ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, θαη είλαη γεληθή πεπνίζεζε πσο ε πνηφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ πνηφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηνπ έξγνπ ηνπο. Ζ απνηπρία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ρξεψλεηαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ελψ ηαπηφρξνλα ε θνηλσλία ελαπνζέηεη ζ απηνχο ηηο ειπίδεο ηεο γηα ηελ επηηπρή ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ θαη ηελ παξνρή πνηνηηθήο εθπαίδεπζεο ζηα λέα ηεο κέιε. Οη αιιαγέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ ζχγρξνλε εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα βξίζθεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζην θέληξν ησλ εμειίμεσλ. πλερψο δεκηνπξγνχληαη λέεο πξνθιήζεηο θαη θαηλνχξγηα πξνβιήκαηα, ηα νπνία θαινχληαη λα ιχζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γίλεηαη πην ζχλζεηνο θαζψο νη θαηλνηνκίεο θαη νη κεηαξξπζκίζεηο είλαη ζπλερείο ηα ηειεπηαία ρξφληα. ια απηά νδεγνχλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα βηψλεη αηζζήκαηα αλαζθάιεηαο θαη αβεβαηφηεηαο ζρεηηθά κε ηελ απφδνζή ηνπ (Παπαλανχκ 2004: 13-14). Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ινηπφλ, δελ απνηειεί απιψο έλα επάγγεικα, αληηζέησο, είλαη έλαο θνηλσληθφο ξφινο ν νπνίνο ππαγνξεχεηαη απν ζπγθεθξηκέλεο πξνδηαγξαθέο θαη δεζκεχζεηο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα πξνβιήκαηα κε ηα νπνία έξρνληαη αληηκέησπνη θαζεκεξηλά νη εθπαηδεπηηθνί πνηθίινπλ θαη ζπρλά νη ιχζεηο δελ είλαη πξνθαλείο. Δίλαη απαξαίηεην, ινηπφλ, νη εθπαηδεπηηθνί λα δηαζέηνπλ ηελ θαηάιιειε θξίζε ψζηε λα βξίζθνπλ θάζε θνξά ηνλ θαιχηεξν ρεηξηζκφ γηα θάζε θαηλνχξγηα πξφθιεζε πνπ αληηκεησπίδνπλ (Παπαλανχκ 2004: 19-20). Αιιά θαη εθηφο ηεο ηάμεο ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη ζεκαληηθφο θαη πεξίπινθνο θαζψο θαιείηαη λα επηθνηλσλεί θαη λα ελεκεξψλεη ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ ηνπ γηα φπνηεο αλάγθεο ή δπζθνιίεο αληηκεησπίδνπλ. Ο εθπαηδεπηηθφο ζπρλά, κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπ επαθή κε ηνπο καζεηέο ηνπ, είλαη απηφο πνπ αληηιακβάλεηαη πξψηνο ηπρφλ αλεπάξθεηεο θαη δπζθνιίεο πνπ ίζσο αληηκεησπίδνπλ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο, κε βάζε ηηο εθηηκήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ καζεηέο κε εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο παξαπέκπνληαη ζε ηκήκαηα έληαμεο θαη εηδηθέο ηάμεηο. Μάιηζηα, αλαιακβάλεη ηελ επζχλε γηα ηελ ελεκέξσζε ησλ γνλέσλ. Έλαο ξφινο ηδηαηηέξα δχζθνινο θαζψο ζπρλά νη γνλείο εθθξάδνπλ ηηο ακθηβνιίεο θαη ηηο αληηξξήζεηο ηνπο. (Γφηθνπ 2000: 28-30). 15

16 χκθσλα κε ηνλ Kelly (1986) ην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ πξέπεη λα έρεη ν εθπαηδεπηηθφο είλαη ε ακεξνιεςία γηα λα επηιχεη φια ηα πεξίπινθα πξνβιήκαηα πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ. Γηα λα ην θαηαθέξεη απηφ, ν εθπαηδεπηηθφο πξψηα πξψηα πξέπεη λα απνηειεί πξφηππν γηα ηνπο καζεηέο ηνπ σο πξνο ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη ηελ αθεξαηφηεηά ηνπ. πρλά, νη καζεηέο καζαίλνπλ κέζσ παξαηήξεζεο θαη ηεο κίκεζεο, νπφηε ν εθπαηδεπηηθφο ζα πξέπεη λα απνηειεί παξάδεηγκα γη απηνχο. Ο δεχηεξνο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ αθνξά ηε ζπκβνιή ηνπ ζηελ πξναγσγή ηεο ηδέαο ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο, ε νπνία εζηηάδεη ζηε κάζεζε κέζσ ηεο εκπεηξίαο θαη ηνπ δηαιφγνπ. Σν ζρνιείν πξέπεη θαιιηεξγεί θαη λα πξνάγεη ην δεκνθξαηηθφ ηδεψδεο, ζην νπνίν νη καζεηέο ζα εθπαηδεχνληαη γηα ην κειινληηθφ ηνπο ξφιν σο πνιίηεο. Οη εθπαηδεπηηθνί εθπξνζσπνχλ απηήλ ηελ ηδέα κέζσ ηεο ακεξνιεςίαο θαη ηεο παξνρήο ίζσο επθαηξηψλ ζηνπο καζεηέο ηνπο. Δπίζεο, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα εκπηζηεχεηαη θαη λα κπνξεί λα ζπδεηάεη κε ηνπο καζεηέο ηνπ ζεσξψληαο ηνπο ηζφηηκνπο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη έλα θιίκα εθπαηδεπηηθήο θνπιηνχξαο κέζα ζην νπνίν ηα εθπαηδεπηηθά πξνβιήκαηα ιχλνληαη κε επθνιία ρσξίο λα ππνλνκεχεηαη νχηε ην πεξηερφκελν κάζεζεο νχηε θαη θάπνηνο απφ ηνπο εκπιεθφκελνπο (Kelly 1986: ). Ζ εθαξκνγή ηεο ζπλεθπαίδεπζεο καζεηψλ κε θαη ρσξίο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο έρεη επηθέξεη ζεκαληηθέο αιιαγέο ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Απηφ ζπλεπάγεηαη ζεκαληηθέο αιιαγέο θαη ζην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ (Εψληνπ ηδέξε: 2004 γ : 28). ην πιαίζην ηεο ζπλεθπαίδεπζεο, ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα κεηαβάιεη ην πεξηερφκελν, ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηα πξντφληα ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ (Ferguson 2008: 110). Γηα λα επηηχρεη ζην έξγν ηνπ, ν εθπαηδεπηηθφο ζα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα παξαηεξεί ηηο αληηδξάζεηο ησλ καζεηψλ ηνπ, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο, θαη λα ηξνπνπνηεί ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ καζήκαηνο αλαιφγσο (Ainscow, 1997: 34). Ο εθπαηδεπηηθφο πνπ δηδάζθεη ζε ηάμεηο ζπλεθπαίδεπζεο πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα ρξεζηκνπνηεί θαηάιιεια θαη πξνο φθεινο ησλ καζεηψλ ηνπ ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ην δηαζέζηκν δηδαθηηθφ πιηθφ. Ζ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα ζπρλά πεξηνξίδεη ζεκαληηθά ην έξγν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηνπ ζηεξεί ηελ ειεπζεξία λα πξάηηεη αλαιφγσο κε ηηο αλάγθεο ηεο νκάδαο ηνπ. Ζ ιχζε γηα λα μεπεξαζηεί, σο έλα βαζκφ, ην πξφβιεκα απηφ βξίζθεηαη αθελφο ζηελ θαηάξηηζε ησλ ππνςεθίσλ εθπαηδεπηηθψλ θαη αθεηέξνπ ζηελ επηκφξθσζε ησλ ελ ελεξγεία εθπαηδεπηηθψλ (Εψληνπ ηδέξε: 2004 γ : 28). 16

17 Με βάζε φια ηα παξαπάλσ ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έρεη γίλεη ηδηαίηεξα απαηηεηηθφο. Δηδηθά ζην πιαίζην ηεο ζπλεθπαίδεπζεο πξέπεη λα πξνβεί ζε ελέξγεηεο γηα ηελ νκαιή πξνζαξκνγή ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Δίλαη, ινηπφλ, απαξαίηεην ν εθπαηδεπηηθφο λα δηαζέηεη ηα απαξαίηεηα πξνζφληα θαη λα αλαπηχμεη δεμηφηεηεο πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ην έξγν ηνπ. Απηά κπνξεί λα ηα απνθηήζεη κέζσ ηεο θαηάξηηζεο θαη ηεο επηκφξθσζεο Καηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ήκεξα, ε εηδηθή εθπαίδεπζε ηείλεη λα γίλεη ηκήκα ηεο γεληθήο θαη παηδηά κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο εληάζζνληαη ζην πιαίζην ηεο γεληθήο αγσγήο θαη πξέπεη λα αλαπξνζδηνξηζηεί θαη λα απνηειέζεη κέξνο κηαο ζπλνιηθήο εθπαηδεπηηθήο ζηξαηεγηθήο. Οη εθπαηδεπηηθνί, ινηπφλ, είλαη απαξαίηεην λα ιάβνπλ ηα θαηάιιεια εθφδηα, ψζηε λα αληαπνθξηζνχλ ζην έξγν πνπ αλαιακβάλνπλ (Saleh 1997: 60-61). Ζ ζρνιηθή επηηπρία ή απνηπρία ησλ καζεηψλ είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ηελ επάξθεηα θαη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Γηάθνξεο έξεπλεο έρνπλ θαηαδείμεη πσο ε πξνεηνηκαζία, ε εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ κεηέπεηηα πνξεία ηνπο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο (Krantz 1997: 73-74), θαζψο, επίζεο, φηη απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ επηηπρία ή κε ηεο ζπλεθπαίδεπζεο (Aggelides et al. 2006: 515). Ζ επηηπρία, δειαδή, ηεο ζπλεθπαίδεπζεο βαζίδεηαη πξσηίζησο ζηελ εκπεηξία, ηε γλψζε θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σα θέληξα εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνηεινχλ κία ζεκαληηθή βάζε γηα ηε ζσζηή ηνπο θαηάξηηζε, ψζηε νη λένη εθπαηδεπηηθνί λα δηαζέηνπλ πίζηε θαη φξακα γηα ηελ ζπλεθπαίδεπζε (Saleh 1997: 61-62). Οπνηαδήπνηε κεηαξξχζκηζε ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο πξνυπνζέηεη ηε ζέιεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηε δέζκεπζή ηνπο πξνο απηήλ. Ζ αιιαγή ηεο ζηάζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ινηπφλ, ζα πξέπεη λα είλαη ην ζεκείν εθθίλεζεο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ζπλεθπαίδεπζεο (Εψληνπ ηδέξε 2004 β: 46). Ζ ζεηηθή ζηάζε θαη δηάζεζε απέλαληη ζε καζεηέο κε ηδηαηηεξφηεηεο απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε απνηειεζκαηηθψλ ζηξαηεγηθψλ ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεθπαίδεπζεο. Γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ απνθαζηζηηθφ ξφιν κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ε επηκφξθσζε θαη θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Van Laarhoven et al. 2007: 442). 17

18 Οη ίδηνη νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη ιφγσ ηεο απνπζίαο θαηάιιειεο εθπαίδεπζεο θαη επηκφξθσζεο ζε ζέκαηα εηδηθήο αγσγήο ηείλνπλ λα απνξξίπηνπλ ηε ζπλεθπαίδεπζε θαη λα ηεξνχλ αξλεηηθή ζηάζε απέλαληη ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή (Jordan et al. 2009: 536, νχιεο 2008: 290). χκθσλα κε ηνλ Δπξσπατθφ Φνξέα γηα ηελ Αλάπηπμε ζηελ Δηδηθήο Αγσγή 8, γηα λα εξγαζηνχλ νη εθπαηδεπηηθνί απνηειεζκαηηθά ζην πιαίζην ηεο ζπλεθπαίδεπζεο, ρξεηάδεηαη λα πηνζεηήζνπλ ηηο θαηάιιειεο αμίεο θαη ζηάζεηο, λα απνθηήζνπλ ηηο απαξαίηεηεο εκπεηξίεο θαη ηθαλφηεηεο, γλψζε θαη θαηαλφεζε. ια απηά ηα πξνζφληα κπνξνχλ λα ηα απνθηήζνπλ ήδε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αξρηθήο ηνπο εθπαίδεπζεο θαη θαηφπηλ λα έρνπλ πξφζβαζε ζε πεξαηηέξσ θαηάξηηζε ζηα πιαίζηα ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ψζηε λα αλαπηχμνπλ γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο πνπ ζα εκπινπηίζνπλ ηελ πξαθηηθή ηεο ζπλεθπαίδεπζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηελ επηηπρία ηεο ζπλεθπαίδεπζεο είλαη απαξαίηεην ν εθπαηδεπηηθφο λα δηαζέηεη ηηο εμήο ηθαλφηεηεο θαη γλψζεηο: Να κπνξεί ν εθπαηδεπηηθφο λα ζηεξίδεη ηελ εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία, αλαγλσξίδνληαο θαη θαιχπηνληαο ηηο δηαθνξεηηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ηνπ. Να κπνξεί λα ζπλεξγάδεηαη µε ηνπο γνλείο θαη ηηο νηθνγέλεηεο ησλ καζεηψλ. Να θαηέρεη ν εθπαηδεπηηθφο ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλεξγάδεηαη θαη λα δνπιεχεη νκαδηθά κε άιινπο εθπαηδεπηηθνχο θαη εηδηθνχο ζε εθπαηδεπηηθά ζέκαηα εληφο ή εθηφο ηνπ ζρνιείνπ (Δπξσπατθφο Φνξέαο γηα ηελ αλάπηπμε ζηελ εηδηθή αγσγή 2009: 18 9 ). Σα πξνεγνχκελα ρξφληα ε εηδηθή εθπαίδεπζε απνηεινχζε μερσξηζηφ θνκκάηη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα νη εθπαηδεπηηθνί λα κε ιακβάλνπλ επαξθή θαηάξηηζε ζε ζέκαηα εηδηθήο αγσγήο (Saleh 1997: 60). ην πιαίζην απηφ, Οη θαζεγεηηθέο θαη παηδαγσγηθέο ζρνιέο έρνπλ λα επηηειέζνπλ έλαλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ην κέιινλ ηεο ζπλεθπαίδεπζεο (Aggelides et al. 2006: 515). Ωζηφζν, ε εθπαίδεπζε ησλ κειινληηθψλ δαζθάισλ δελ πξέπεη λα κείλεη κφλν ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν. Δίλαη ζεκαληηθφ λα πξνρσξνχλ ζε πξαθηηθή εθαξκνγή φζσλ 8 Ο Φνξέαο μεθίλεζε ηηο εξγαζίεο ηνπ ην Ννέκβξην ηνπ Βαζηθή επηδίσμε ηνπ θνξέα είλαη ε ζπιινγή γλψζεσλ θαη ε κεηάδνζή ηνπο ζε άιιεο ρψξεο. Οη ζηφρνη ηνπ είλαη ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο παξερφκελεο εηδηθήο αγσγήο θαη ε επξσπατθή ζπλεξγαζία ζε απηφλ ηνλ ηνκέα. Ο θνξέαο ζπιιέγεη πιεξνθνξίεο απφ δηάθνξεο ρψξεο ζρεηηθά κε ηελ εηδηθή αγσγή θαη ζηε ζπλέρεηα ηηο θνηλνπνηεί ζε άιιεο ρψξεο κέζσ δειηίσλ ηχπνπ, εθδφζεσλ, δεκνζηεχζεσλ, ζεκηλαξίσλ θ.α. (Watkins: ) 9 (ηειεπηαία επίζθεςε Ηνχιηνο 2013) 18

19 καζαίλνπλ, ψζηε λα ηα αθνκνηψζνπλ θαη λα ηα εθαξκφζνπλ ζηελ ηάμε ηνπο (Krantz 1997: 73-74). Ζ πξφθιεζε γηα ηνπο εθπαηδεπηέο ησλ κειινληηθψλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη λα δηαζθαιηζηεί φηη ηνπο παξέρεηαη επαξθήο πξαθηηθή άζθεζε ζηελ νπνία δίλνληαη επθαηξίεο λα εμεηάζνπλ θαη λα πξνσζήζνπλ ηηο πεπνηζήζεηο ηνπο θαη λα κάζνπλ πψο λα αληηκεησπίζνπλ ηελ δηαθνξεηηθφηεηα κέζα ζηελ ηάμε (Jordan et al. 2009: 541). Δπίζεο, θξίλεηαη ρξήζηκε ε πξνζνκνίσζε δξαζηεξηνηήησλ θαη πξνζσπηθψλ αιιειεπηδξάζεσλ ησλ ππνςεθίσλ εθπαηδεπηηθψλ κε καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο (Van Laarhoven et al. 2007: 442). Ζ αλακφξθσζε, ινηπφλ, ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο είλαη απαξαίηεηε θαη πξέπεη λα παξέρεη ηηο θαηάιιειεο γλψζεηο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα λα κπνξνχλ λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ ηηο καζεζηαθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ηνπο. Οη λέεο ζεσξίεο, πξαθηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο πνπ αθνξνχλ ζηελ εηδηθή αγσγή πξέπεη λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζηα καζήκαηα ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Saleh 1997: 61-62). Πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε γηα ηελ πξνεηνηκαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζα κπνξνχζαλ λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζηα πθηζηάκελα πξνγξάκκαηα λέα καζήκαηα ζπλνδεπφκελα απφ πξαθηηθή άζθεζε ζηελ εηδηθή θαη γεληθή εθπαίδεπζε. Θα κπνξνχζε αθφκα λα πξνβιέπεηαη ζπλεξγαζία κεηαμχ ππνςεθίσλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο γηα ηε απφθηεζε λέσλ δεμηνηήησλ. ε γεληθέο γξακκέο, νη πξσηνβνπιίεο ζην πιαίζην ησλ πξνγξακκάησλ πξνεηνηκαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε βειηίσζε θαη ηελ εηνηκφηεηα ησλ εηδηθψλ θαη γεληθψλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε πξέπεη λα αλακνξθσζνχλ ζεκαληηθά σο πξνο ηελ εθαξκνγή θαη ην πεξηερφκελν (Van Laarhoven et al. 2007: 442). Ζ αλακφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, φκσο, δελ πξέπεη λα πεξηνξηζηεί κφλν ζηηο βαζηθέο ζπνπδέο, αιιά θαη ζηελ επηκφξθσζή (Saleh 1997: 61-62). Γηα ηνπο ελ ελεξγεία εθπαηδεπηηθνχο ζεσξείηαη απαξαίηεηε ε ζπκκεηνρή ηνπο ζε πξνγξάκκαηα επηκφξθσζεο. Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ αθνξά κφλν ζηε ζεκαηηθή ηεο Παηδαγσγηθήο, αιιά ζε φιεο ηηο ζηάζεηο θαη ηηο αληηιήςεηο ηνπο. Οη κέζνδνη ηεο επηκφξθσζεο δηακνξθψλνληαη κε ηε ζπλεξγαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη ζπκκεηέρνπλ ζε νιφθιεξε ηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ην ζεκαληηθφηεξν είλαη ν ηξφπνο αλάιπζεο θαη επεμεξγαζίαο ησλ ππφ εμέηαζε ζεκάησλ θαη φρη ν φγθνο γλψζεσλ θαη πιεξνθνξηψλ πνπ πξνζθέξνληαη ζηνπο ζπκκεηέρνληεο. Μία αθφκε ζεκαληηθή ελέξγεηα πνπ ζα βνεζνχζε ζηελ θαιχηεξε θαη επηηπρέζηεξε επηκφξθσζε είλαη ε δεκηνπξγία εηεξνγελψλ νκάδσλ εθπαηδεπηηθψλ σο 19

20 πξνο ηελ εκπεηξία θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ζην νπνίν εξγάδνληαη (Εψληνπ ηδέξε 2004 β : 47-48, 55). Ωο πξνο ηε ζεκαηνινγία ησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ πξέπεη λα γίλεη επηινγή κε βάζε ηηο αξρέο ηεο ζπλεθπαίδεπζεο καζεηψλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα δηδάζθνληαη ηξφπνη θαη πξνηάζεηο πξνζέγγηζεο καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηα πιαίζηα ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, νη νπνίνη ζα νδεγήζνπλ ζηελ εθαξκνγή θαηάιιεισλ κεζφδσλ κέζα ζηελ ηάμε. Ζ επηηπρία ηεο ζπλεθπαίδεπζεο εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πσο ε ζρνιηθή απνηπρία ησλ καζεηψλ νθείιεηαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νξγαλψλεηαη ην ζρνιείν. Δίλαη ινηπφλ, απαξαίηεην λα βξεζνχλ κνξθέο δηδαζθαιίαο πνπ λα κελ απνθιείνπλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα απφ ην ζχλνιν, αιιά λα ηελ αμηνπνηνχλ δεκηνπξγηθά (Εψληνπ ηδέξε 2004 β : 50-51). Ζ θαηάιιειή επηκφξθσζε είλαη εθείλε πνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα αληηκεησπίζνπλ ηηο δπζθνιίεο, κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία. Δπίζεο, εληζρχεη ηελ απηνπεπνίζεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ψζηε λα δεκηνπξγήζνπλ ηε δηθή ηνπο ζεσξία θαη λα νξγαλψζνπλ κφλνη ηνπο ηε δηδαθηηθή πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. Σέινο, νη εθπαηδεπηηθνί πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αμηνπνηνχλ ηηο εκπεηξίεο ησλ άιισλ θαη ηελ δηαθνξεηηθφηεηα ησλ καζεηψλ ηνπο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ δπζθνιηψλ πνπ πξνθχπηνπλ κέζα ζηελ ηάμε. Δλ θαηαθιείδη, πξέπεη λα ζεκεησζεί πσο ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξέπεη λα εληαρζεί ζηα πιαίζηα ηνπ δηα βίνπ πξνγξάκκαηνο θαη λα ζπλερίδεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο θαξηέξαο ηνπο (Εψληνπ ηδέξε 2004 β : 52-55). Σέινο, αμίδεη λα επηζεκαλζεί ε αλαγθαηφηεηα δεκηνπξγίαο θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ γηα ηελ θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Αλάκεζα ζηηο πξνηάζεηο ηνπ Δπξσπατθνχ Φνξέα γηα ηελ αλακφξθσζε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ππνςήθησλ εθπαηδεπηηθψλ επηζεκαίλεηαη φηη δελ αξθεί κφλν ε αλακφξθσζε, αιιά νη αιιαγέο πξέπεη λα πξνρσξήζνπλ έλα βήκα παξαπέξα. πγθεθξηκέλα, πξνηείλεηαη ε εμαζθάιηζε ηεο παξνρήο επθαηξηψλ θαηάξηηζεο εμεηδηθεπκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ εηδηθή αγσγή. Δπίζεο, αλαθέξεηαη πσο ζα ήηαλ ρξήζηκε ε θαηάξηηζε φζσλ αζθνχλ ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη απνθαζίδνπλ γηα ηελ πνξεία ηεο, ψζηε λα θαηαλνήζνπλ θαη ζηε ζπλέρεηα λα πξνσζήζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο αξρέο ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Σέινο, αθφκα θαη νη εθπαηδεπηέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζα πξέπεη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ιακβάλνπλ θαηάξηηζε ζηα πιαίζηα ηεο δηα βίνπ κάζεζεο, ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε εθαξκνγή 20

21 πνηνηηθήο ζπλεθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία (Δπξσπατθφο Φνξέαο γηα ηελ αλάπηπμε ζηελ εηδηθή αγσγή 2009: 18) πλεξγαηηθή δηδαζθαιία ζην πιαίζην ηεο ζπλεθπαίδεπζεο Καηά ηε ζπκπεξηιεπηηθή εθπαίδεπζε είλαη απαξαίηεηε ε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία, ε νπνία, ζχκθσλα κε ηνπο Cook θαη Friend (1995), νξίδεηαη σο «ε ζπλεξγαζία δχν ή πεξηζζφηεξσλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ παξέρνπλ νπζηαζηηθή εθπαίδεπζε ζε έλα εηεξνγελή ζχλνιν καζεηψλ ζε έλα εληαίν θπζηθφ ρψξν». Ο νξηζκφο απηφο πεξηιακβάλεη ηέζζεξα βαζηθά ζπζηαηηθά ζηνηρεία. Πξψηνλ, ε ζπλδηδαζθαιία πεξηιακβάλεη δχν ή πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο. ηελ πεξίπησζε ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο ν έλαο εθπαηδεπηηθφο είλαη ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο θαη ν άιινο είλαη εηδηθφο παηδαγσγφο. Απηφ πνπ επηδηψθεηαη εδψ είλαη λα αμηνπνηεζνχλ νη δπλαηφηεηεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο δηαθνξεηηθέο αιιά ζπκπιεξσκαηηθέο εκπεηξίεο ησλ εκπιεθφκελσλ εθπαηδεπηηθψλ. Οη εθπαηδεπηηθνί γεληθήο αγσγήο γλσξίδνπλ θαη θαηαλννχλ θαιχηεξα ηε δηάξζξσζε ησλ πεξηερνκέλσλ ησλ καζεκάησλ, ελψ νη εηδηθνί παηδαγσγνί είλαη ζε ζέζε λα εληνπίδνπλ ηηο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ θάζε καζεηή σο πξνο ηε κάζεζε θαη κπνξνχλ λα ηξνπνπνηνχλ θαη λα πξνζαξκφδνπλ ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαη δηδαζθαιίαο ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ (Cook & Friend 1995: 1). Έλα δεχηεξν ζηνηρείν πνπ πξνζδηνξίδεηαη ζηνλ νξηζκφ είλαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί παξέρνπλ κηα νπζηαζηηθή δηδαζθαιία. Ο δεχηεξνο εθπαηδεπηηθφο δελ επηβιέπεη απιψο κηα αίζνπζα κειέηεο θαη δελ πεξηνξίδεηαη ζηε ζηήξημε ελφο καζεηή. Δπίζεο, δελ απνηειεί έλαλ πξνζθεθιεκέλν νκηιεηή ή έλα βνεζφ πνπ εκπιέθεηαη κφλν επηθαλεηαθά ζηε δηδαζθαιία ζηελ ηάμε. Ο νξηζκφο ππνγξακκίδεη φηη νη δχν εθπαηδεπηηθνί εκπιέθνληαη ελεξγά ζηε δηδαζθαιία ησλ καζεηψλ. Σξίηνλ, νη εθπαηδεπηηθνί δηδάζθνπλ κηα νκάδα ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθέο αλάγθεο, ζηελ νπνία ζπκπεξηιακβάλνληαη καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. ηε ζπλδηδαζθαιία κε ηε ζπκκεηνρή εηδηθψλ παηδαγσγψλ νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ πνπ ρξεηάδνληαη εμαηνκηθεπκέλε εθπαηδεπηηθή ζηήξημε κπνξνχλ λα θαιπθζνχλ αθφκα θαη ζηε γεληθή ηάμε κέζσ απηήο ηεο εθπαηδεπηηθήο ξχζκηζεο. Σέινο, ε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία γίλεηαη θπξίσο ζην ζχλνιν ηεο ηάμεο. Απηφ, βέβαηα, δελ απνθιείεη ηε δπλαηφηεηα ηνπ πεξηζηαζηαθνχ δηαρσξηζκνχ ησλ καζεηψλ ζε νκάδεο γηα ηε δηδαζθαιία καζεκάησλ πνπ, ιφγσ ηεο δπζθνιίαο ηνπο, 21

22 κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ ηελ απφζπαζε ηεο πξνζνρήο ησλ καζεηψλ, ελψ νη εθπαηδεπηηθνί ζπληνλίδνπλ καδί ηε δηδαζθαιία (Cook & Friend 1995: 1-2). χκθσλα κε ηνλ Δπξσπατθφ Φνξέα γηα ηελ Αλάπηπμε ζηελ Δηδηθή Αγσγή, ε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία ζεσξείηαη κία ζηξαηεγηθή γηα ηελ θαιιηέξγεηα ζεηηθψλ ζηάζεσλ πξνο ηελ εθπαίδεπζε. πσο αλαθέξεηαη απφ ηνλ ζπγθεθξηκέλν θνξέα, θαηά ηε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία «νη εθπαηδεπηηθνί πηνζεηνχλ κηα νκαδηθή πξνζέγγηζε πνπ εκπιέθεη ηνπο καζεηέο, ηνπο γνλείο, ηνπο ζπλνκειίθνπο, ηνπο ππφινηπνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ην ππνζηεξηθηηθφ πξνζσπηθφ ηνπ ζρνιείνπ, θαζψο θαη κέιε ησλ δηεπηζηεκνληθψλ νκάδσλ, φπνπ απηφ είλαη απαξαίηεην» (Δπξσπατθφο Φνξέαο γηα ηελ Αλάπηπμε ζηελ Δηδηθή Αγσγή 2009). Ζ ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία είλαη έλαο απφ ηνπο κεραληζκνχο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ εθπαηδεπηηθνχο νη νπνίνη ζπλεξγάδνληαη γηα ηελ παξνρή εηδηθήο εθπαίδεπζεο θαη ζπλαθψλ ππεξεζηψλ ζε καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο ζε ηάμεηο γεληθήο εθπαίδεπζεο. ηελ ηδαληθή ηεο κνξθή, ε ζπλδηδαζθαιία ζπλεπάγεηαη ζπλεξγαζία ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Οη εθπαηδεπηηθνί απφ θνηλνχ εθηηκνχλ ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο αδπλακίεο ησλ καζεηψλ, πξνζδηνξίδνπλ ηνπο θαηάιιεινπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο, ζρεδηάδνπλ θαη πξνγξακκαηίδνπλ ζηξαηεγηθέο παξέκβαζεο θαη αμηνινγνχλ ηελ πξφνδν ησλ καζεηψλ θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ζπλδηδαζθαιίαο (Cook & Friend 1995: 2). Ωζηφζν, ε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία δελ απνηειεί απφ κφλε ηεο ηε ιχζε γηα ηελ επηηπρεκέλε εθπαίδεπζε παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο, αιιά δχλαηαη λα πξνζθέξεη πνιιά πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε. Μέζσ ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, δεκηνπξγνχληαη θαηλνηφκεο πξαθηηθέο ζε έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ αλαθέξεηαη ζε καζεηέο κε δηαθνξεηηθέο αλάγθεο θαη δπλαηφηεηεο (Friend, et al., 2010: 9) Μνληέια ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο χκθσλα κε ηε Friend θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηεο (2010), θαηά ηε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ έμη δηαθνξεηηθά κνληέια. Κάζε κνληέιν κπνξεί λα πξνζαξκνζηεί αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ θαη ηεο ζπγθεθξηκέλεο ελφηεηαο ηνπ καζήκαηνο (Friend et al. 2010:12-13). 22

23 Έλαο δηδάζθεη, έλαο παξαηεξεί (one teach, one observe) χκθσλα κ απηφ ην κνληέιν ν έλαο εθπαηδεπηηθφο δηδάζθεη ζε φιε ηελ νκάδα καζεηψλ θαη ν άιινο παξαηεξεί θαη ζπγθεληξψλεη ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ζε επηδφζεηο, ζπκπεξηθνξέο θαη θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε ελφο καζεηή ή θάπνηαο νκάδαο καζεηψλ. Οη εθπαηδεπηηθνί ζ απηφλ ηνλ ηχπν δίλνπλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζην πνηνη καζεηέο ζπκκεηέρνπλ ζηε δηδαζθαιία θαη πνηνί φρη, εληνπίδνληαο έηζη ηνπο καζεηέο πνπ ρξεηάδνληαη επηπιένλ ελζάξξπλζε θαη ππνζηήξημε. Γηδαζθαιία ζε ζηαζκνχο (Station teaching) Απηφ ην κνληέιν ρξεζηκνπνηείηαη φηαλ νη δάζθαινη κνηξάδνπλ ηηο επζχλεο ζην πεξηερφκελν δηδαζθαιίαο. ε απηφ ην κνληέιν, νη εθπαηδεπηηθνί ρσξίδνπλ ηελ ηάμε ζε κηθξέο νκάδεο θαη θάζε νκάδα αζρνιείηαη κε δηαθνξεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ψζηε λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη δηδαζθαιίαο. Οη δξαζηεξηφηεηεο πινπνηνχληαη ζε ηξείο θαηάιιεια δηακνξθσκέλνπο ζηαζκνχο, πνπ βξίζθνληαη ζε δηάθνξα ζεκεία ηεο αίζνπζαο. Οη καζεηέο νκνίσο ρσξίδνληαη ζε ηξείο νκάδεο θαη θάζε νκάδα επηζθέπηεηαη εθ πεξηηξνπήο θάζε ζηαζκφ. ε δχν ζηαζκνχο δηδάζθνπλ νη εθπαηδεπηηθνί, ελψ ζηνλ ηξίην νη καζεηέο εξγάδνληαη απηφλνκα πάλσ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο. απηήλ ηελ πξνζέγγηζε νη εθπαηδεπηηθνί ζπλεξγάδνληαη γηα λα κνηξάδνπλ ηηο αξκνδηφηεηεο θαη λα ζρεδηάζνπλ θαηάιιεια ηε δηδαζθαιία, σζηφζν ν θαζέλαο αλαιακβάλεη ηηο δηθέο ηνπ αξκνδηφηεηεο. Παξάιιειε δηδαζθαιία (Parallel teaching) Πξφθεηηαη γηα ηελ πεξίπησζε πνπ νη δάζθαινη ζρεδηάδνπλ καδί θαη ηαπηφρξνλα ηε δηδαζθαιία ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο. Ζ ηάμε ρσξίδεηαη ζε δχν ηζφπνζεο νκάδεο θαη νη δάζθαινη δηδάζθνπλ ην ίδην πεξηερφκελν ηελ ίδηα ρξνληθή ζηηγκή ζε θάζε κία νκάδα καζεηψλ ν θαζέλαο. Ζ πξνζέγγηζε απηή ρξεζηκνπνηείηαη γηα δηδαζθαιία ζεκάησλ πνπ απαηηεί ζηελή επίβιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Κχξηνο ζθνπφο απηνχ ηνπ κνληέινπ είλαη ε πξνψζεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαθνξνπνίεζεο θαη ε αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ. Σν κεηνλέθηεκα απηνχ ηνπ κνληέινπ είλαη φηη κπνξεί λα πξνθαιέζεη αλαηαξαρή θαη ζφξπβν ζηελ ηάμε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. 23

24 Δλαιιαθηηθή δηδαζθαιία (Alternative teaching) ε απηφ ην κνληέιν ν έλαο δάζθαινο δηδάζθεη ζηνπο πεξηζζφηεξνπο καζεηέο ηεο ηάμεο ελψ ν άιινο ζε κηα κηθξή νκάδα 3-8 καζεηψλ κε ζθνπφ ηνλ εκπινπηηζκφ θαη ηελ απνθαηάζηαζε ησλ αδπλακηψλ ησλ καζεηψλ, ηελ αμηνιφγεζε ή ηελ πξνεηνηκαζία ησλ καζεηψλ γηα ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο. Οη καζεηέο πνπ εληάζζνληαη ζηε κηθξή νκάδα έρνπλ ηελ επθαηξία λα αιιειεπηδξάζνπλ κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Δίλαη ηδηαίηεξε ρξήζηκε κέζνδνο πνπ πξνσζεί ηε ζπζηεκαηηθή θαη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία ζε έλα ζπγθεθξηκέλν γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα εληξπθήζνπλ ζε έλα ζέκα πνπ ηνπο ελδηαθέξεη. Ο θίλδπλνο πνπ ειινρεχεη ζ απηήλ ηελ πξνζέγγηζε είλαη φηη νη καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο κπνξεί λα ζηηγκαηηζηνχλ απφ ηελ ζπζηεκαηηθή ηνπο ζπκκεηνρή ζε κία νκάδα. Απηφ κπνξεί λα απνθεπρζεί αλ φινη νη καζεηέο ελαιιάζζνληαη απφ νκάδα ζε νκάδα. Οκαδηθή δηδαζθαιία (Team teaching) Σν ζπγθεθξηκέλν κνληέιν αλαθέξεηαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη εθπαηδεπηηθνί κνηξάδνληαη ηζφηηκα φιεο ηηο ππνρξεψζεηο ελφο πξνγξάκκαηνο ζπλδηδαζθαιίαο φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ν ρξφλνο γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε φισλ ησλ ζπζηαηηθψλ ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ζπρλά, νη εθπαηδεπηηθνί δηδάζθνπλ θαη νη δχν ζε φιε ηελ νκάδα, παξνπζηάδνληαο αληίζεηεο απφςεηο ζε κηα ζπδήηεζε θαη πξνηείλνπλ δχν δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο επίιπζεο ελφο πξνβιήκαηνο. Απηφ ην κνληέιν απαηηεί πςειφ επίπεδν εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Έλαο δηδάζθεη έλαο βνεζάεη (One teach, one assist) Απηφ ην κνληέιν είλαη παξφκνην κε ην κνληέιν «Έλαο δηδάζθεη, έλαο παξαηεξεί» κε ηε δηαθνξά φηη, φηαλ ν έλαο δάζθαινο δηδάζθεη, ν άιινο πεξηθέξεηαη ζηελ ηάμε θαη βνεζάεη φζνπο καζεηέο ην ρξεηάδνληαη. Απηφ ην κνληέιν δίλεη ηε δπλαηφηεηα ειέγρνπ ηνπ καζήκαηνο, θαηαλφεζεο θαη αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ. Πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα ηεο θαη ηδίαλ πξνζέγγηζεο, δηδαζθαιίαο θαη εμαηνκηθεπκέλεο βνήζεηαο ζε έλαλ καζεηή πνπ αληηκεησπίδεη δπζθνιίεο ζε κία έλλνηα ή έλα κάζεκα, σζηφζν, απηφ ην κνληέιν κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κπεξδέςεη ηνπο καζεηέο. πρλά νη καζεηέο ακθηζβεηνχλ ηελ εμνπζία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνπ πεξηθέξεηαη. Απηφ κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί αλ νη ξφινη 24

25 ελαιιάζζνληαη κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Cook & Friend 1995: 3-5, Friend et al. 2010: 12, Scruggs et al. 2007: , Sileo & Van Gardener 2010: 16-17). Ζ ζπλδηδαζθαιία θαη κε απηέο ηηο έμη πξνζεγγίζεηο βνεζά ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα πξνσζνχλ ηελ εμαηνκηθεπκέλε εθπαίδεπζε θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο, ελψ ηαπηφρξνλα ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο ησλ άιισλ καζεηψλ ζηελ ηάμε. Οη ξφινη ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία δελ είλαη ζηαζεξνί, θάζε έλαο κπνξεί λα αλαιάβεη νπνηαδήπνηε απφ ηηο επζχλεο πνπ πξνηείλνληαη ζηα κνληέια θαηφπηλ δηαπξαγκάηεπζεο. Ζ ζπλδηδαζθαιία κπνξεί λα ζπκβεί κφλν γηα κηα ψξα δηδαζθαιίαο ή γηα κηζή ζε γπκλάζηα θαη ιχθεηα. Οπνηνζδήπνηε καζεηήο κε αλαπεξία ή κε άιιεο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο κπνξεί λα έρεη πξφζβαζε ζε ηάμε φπνπ εθαξκφδεηαη ε ζπλδηδαζθαιία ζε έλα, ζε θάπνηα ή θαη ζε φια ηα καζήκαηα. ηα δεκνηηθά ζρνιεία, ε ζπλδηδαζθαιία κπνξεί λα δηαξθέζεη είηε γηα έλα ζρεηηθά ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα είηε φιε ηελ εκέξα (Friend et al. 2010: 13) Παξάγνληεο επηηπρίαο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο Πξνηνχ απνθαζηζηεί ε εθαξκνγή ελφο πξνγξάκκαηνο ζπλδηδαζθαιίαο, νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα έρνπλ απνθαζίζεη ηη ειπίδνπλ λα επηηεπρζεί κε ηε ρξήζε απηήο ηεο πξνζέγγηζεο σο πξνο ηελ αληηκεηψπηζε θαη ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ καζεηψλ. Απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ, δεδνκέλνπ φηη δεκηνπξγεί λέεο απαηηήζεηο γηα ηνπο εκπιεθφκελνπο ελήιηθεο, νη νπνίνη ζα πξέπεη λα επαλεμεηάζνπλ ηνλ επαγγεικαηηθφ ηνπο ξφιν. Οη επηδηψμεηο πνπ πξέπεη λα έρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα μεθηλήζνπλ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπλδηδαζθαιίαο είλαη πξψηα απ φια ε αχμεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηινγψλ γηα φινπο ηνπο καζεηέο. Γεχηεξνλ, είλαη ε βειηίσζε θαη ε ζπλέρηζε ηεο κεζφδνπ, έπεηηα, ε εμάιεηςε ηνπ ζηίγκαηνο ησλ καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Σέινο, είλαη απαξαίηεην θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλδηδαζθαιίαο λα ππάξρεη αχμεζε ηεο ππνζηήξημεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ ππφινηπσλ εηδηθψλ πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία (Cook & Friend 1995: 3). Σελ επηηπρία ηεο ζπλδηδαζθαιίαο επεξεάδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη νη ξφινη ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία. Σα ζέκαηα ηεο θαηαλνκήο ησλ επζπλψλ, γηα ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ ζηπι ηεο δηδαζθαιίαο ζπληζηνχλ ζνβαξέο πξνθιήζεηο γηα νξηζκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο πξνθαινχλ ελζνπζηαζκφ πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη επηδξάζεη ζεηηθά γηα ηε δηδαζθαιία. Έηζη, έλα 25

26 πξψην βήκα γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο είλαη λα εμεηάζνπλ πξνζεθηηθά ηηο επαγγεικαηηθέο θαη πξνζσπηθέο απαηηήζεηο ηνπο, ηδηαίηεξα φζεο ζπλδένληαη κε ηελ ζηελή ζπλεξγαζία κε άιινλ εθπαηδεπηηθφ (Cook & Friend 1995: 5). Ζ επειημία θαη ε δέζκεπζε γηα ηελ ζπλδηδαζθαιία ζεσξνχληαη απαξαίηεηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνπ επεξεάδνπλ ηελ πνξεία ηεο ζπλδηδαζθαιίαο. Ζ ζπδήηεζε απνηειεί ην κέζν γηα λα μεθηλήζεη κία νπζηαζηηθή επηθνηλσλία κεηαμχ δχν ή πεξηζζνηέξσλ εθπαηδεπηηθψλ (Cook & Friend 1995: 5). Οη ηζρπξέο δηαπξνζσπηθέο θαη επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη απηψλ πνπ ζπληεινχλ ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη ηε ιήςε απνθάζεσλ είλαη επίζεο ζεκαληηθέο γηα ηε ζπλεξγαζία ζηε δηδαζθαιία. Έλα αθφκα ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε θξηηηθή ηθαλφηεηα. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ εκπιέθνληαη ζηε ζπλδηδαζθαιία πξέπεη λα κπνξνχλ λα αμηνινγήζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ απνθηνχλ απφ ζπλαδέιθνπο θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ ζηε δηδαζθαιία ηνπο θαη ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Ζ εκπηζηνζχλε είλαη έλα, επίζεο, πνιχ ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ πξέπεη λα αλαπηχμνπλ νη εθπαηδεπηηθνί πνπ ζπλεξγάδνληαη κεηαμχ ηνπο (Cook & Friend 1995: 6). χκθσλα κε ηνπο Gately θαη Gately (2001) νρηψ είλαη νη παξάγνληεο κίαο επηηπρεκέλεο ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο. Απηά είλαη ε δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία, ε θπζηθή δηάηαμε ηνπ ρψξνπ, ε εμνηθείσζε κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ε ζηνρνζέηεζε ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη νη ηξνπνπνηήζεηο ηνπ, ν εθπαηδεπηηθφο πξνγξακκαηηζκφο, ε δηδαζθαιία, ε δηαρείξηζε ηεο ηάμεο θαη ε αμηνιφγεζε. ια απηά ηα ζπζηαηηθά είλαη δπλακηθά θαη εμειίζζνληαη θαζψο νη εθπαηδεπηηθνί ζπλεξγάδνληαη. Ζ εμέιημε ησλ ζπζηαηηθψλ απηψλ πξνυπνζέηεη ηε δηάζεζε αξθεηνχ ρξφλνπ θαη ζεκαληηθήο πξνζπάζεηαο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, θάηη πνπ ζπρλά είλαη πνιχ δχζθνιν (Gately & Gately 2001: 40, 47). Έλαο αθφκε παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηελ επηηπρία ηεο ζπλδηδαζθαιίαο είλαη ε πξνεηνηκαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ζ εθπαίδεπζε ζπλήζσο πξνεηνηκάδεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα λα εξγάδνληαη κφλνη ηνπο. Γηα λα είλαη επηηπρείο ζηε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε νη εθπαηδεπηηθνί ρξεηάδεηαη λα αλαπηχμνπλ πεξαηηέξσ ηηο δεμηφηεηεο ηνπο γηα επηθνηλσλία, ηηο δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο θαη ηηο ηθαλφηεηεο γηα ζπλεξγαζία ζην ζρεδηαζκφ ηεο δηδαθηηθήο πξάμεο. Αλαιπηηθφηεξα, ε αξρηθή πξνεηνηκαζία ζα πξέπεη λα ηθαλνπνηήζεη ηηο ακνηβαίεο αλάγθεο φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ. Οη δξαζηεξηφηεηεο πξνεηνηκαζίαο θαη θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ 26