Επιµέλεια Εργασίας: Βαρνάς Βασίλης. Γεροκώστα Ζωή. Γκάνιος Βαγγέλης. Γκοτζαµάνη Νικολέτα. ηµοπούλου Παναγιώτα. Καλαµάτα Σταυρούλα.

Transcript

1 Ο τύπος στη Λάρισα 1

2 Επιµέλεια Εργασίας: Βαρνάς Βασίλης Γεροκώστα Ζωή Γκάνιος Βαγγέλης Γκοτζαµάνη Νικολέτα ηµοπούλου Παναγιώτα Καλαµάτα Σταυρούλα Κυπαρίσση Εύη Μαργκά Αφροδίτη Μπουρµπούλια Βικτώρια Ντίκου Αποστολία Παπαγιάννη Λυδία Πατεράκης Νίκος Πετσούλα Ειρήνη Σαπουνά Μιρένα ΧουλιάραΕιρήνη 2

3 Περιεχόµενα: Εισαγωγικό σηµείωµα:..3 Κύριο µέρος: Ορισµός ΜΜΕ:..5 Ιστορική αναδροµή:.5 Ευρωπαϊκές εφηµερίδες και ελληνική επανάσταση:...8 Καθήκοντα δηµοσιογράφων, τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών παραγωγών:..9 Γελοιογραφίες:....9 Κίτρινος Τύπος:...11 Λογοκρισία: Αρχές ηµοσιογραφικής εοντολογίας: Τυπογραφία:...26 Επίλογος:..28 Επισκέψεις της οµάδας Project...30 Βιβλιογραφία:.34 3

4 Εισαγωγικό σηµείωµα: Το θέµα αυτής της διαθεµατικής εργασίας είναι: «Ο Τύπος στη Λάρισα». Σκοπός είναι να παρουσιάσουµε τον τρόπο οργάνωσης του Τύπου στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας τόσο του αποκλειστικά εντύπου Τύπου, όσο και αυτού που συναντάται σε τηλεοπτική ή ραδιοφωνική µορφή, έτσι ώστε να γίνει κατανοητή η κοινωνική λειτουργία που επιτελεί και ο τρόπος και ο βαθµός διάχυσης της πληροφορίας στην τοπική κοινωνία. Το θέµα αυτό το επιλέξαµε ανάµεσα από πολλά άλλα. Ένας από τους λόγους που µας ώθησε σε αυτό ήταν το ενδιαφέρον µας για τον τρόπο που λειτουργούν τα Μαζικά Μέσα Ενηµέρωσης γενικότερα. Πιστεύουµε ότι είναι εξαιρετικής σηµασίας η γνώση που θα προκύψει από τη µελέτη του θέµατος καθ όσον τα µηνύµατα που διαχέονται στη κοινωνία από τα ΜΜΕ µπορούν να επηρεάσουν τη συµπεριφορά των µελών της. Ξεκινήσαµε µε το χωρισµό µας σε οµάδες και αφού χωρίσαµε και το θέµα ανάλογα ξεκινήσαµε µε τη διερεύνηση της ιστορίας των ΜΜΕ; από το πρώτο τυπογραφείο που δηµιουργήθηκε στη πρώτη εκτύπωση που πραγµατοποιήθηκε. Από τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθµό και εφηµερίδα καθώς και τηλεοπτικό κανάλι στο σηµερινό τρόπο λειτουργίας τους. 4

5 Ορισµός ΜΜΕ: Ως Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης ή Επικοινωνίας (ΜΜΕ) εννοούνται όλα τα διαθέσιµα µέσα µε τα οποία µπορεί να ενηµερωθεί για προηγούµενα και τρέχοντα συµβάντα ένα µεγάλο πλήθος ανθρώπων. Τα ΜΜΕ χωρίζονται σε: Ασύγχρονα µέσα, όπως είναι ο τύπος και το ιαδίκτυο, καθώς η πληροφορία τους µεταδίδεται σε διαφορετικές χρονικές στιγµές για κάθε διακριτό χρήστη. Σύγχρονα µέσα, όπως είναι το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, καθώς όλοι οι χρήστες λαµβάνουν την πληροφορία συγχρόνως. Ιστορική αναδροµή: Ελληνικός Τύπος. Ο Ελληνικός Τύπος γεννήθηκε στα τέλη του 18 ου αιώνα στο χώρο της Ελληνικής διασποράς και στο πλαίσιο ιδιαίτερα ευνοϊκών ιστορικών και κοινωνικών συγκυριών (εποχή διάδοσης των ιδεών του ιαφωτισµού και οικονοµικής δύναµης των Ελλήνων της διασποράς). Η πρώτη Ελληνική εφηµερίδα εκδόθηκε το 1784 στη Βιέννη - σηµαντικό κέντρο Ελληνικού εµπορίου και λίκνο της Ελληνικής δηµοσιογραφίας - από τον Ζακυνθινό τυπογράφο και εκδότη Γεώργιο Βεντότη. Ωστόσο, τουρκικές διπλωµατικές πιέσεις προς τις αυστριακές αρχές είχαν ως αποτέλεσµα την οριστική παύση της έκδοσης τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Η "Εφηµερίς" των Μαρκίδων Πουλίων εκδίδεται επίσης στη Βιέννη ( ) δηµοσιεύοντας ειδήσεις για τη Γαλλική Επανάσταση και διάφορα ευρωπαϊκά γεγονότα, αλλά και πληροφορίες ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τον Ελληνισµό της εποχής. Η έκδοσή της εφηµερίδας αυτής συνδέεται άµεσα µε τις ελπίδες περί κοινωνικής αλλαγής που γέννησε η Γαλλική Επανάσταση µεταξύ των βαλκανικών λαών. Παρόλο που η εφηµερίδα έκλεισε λόγω της σχέσης των εκδοτών της µε το Ρήγα Βελεστινλή και των επαναστατικών του ιδεών, η ιστορία του Ελληνικού τύπου είχε ήδη σηµειώσει τα πρώτα της ουσιαστικά βήµατα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας στα τυπογραφεία της Βιέννης και του Παρισιού εκδίδονται πολλά έντυπα. Το 1811 ο κληρικός Άνθιµος Γαζής εκδίδει την δεκαπενθήµερη εφηµερίδα "Λόγιος Ερµής" µε την άδεια της αυστριακής κυβέρνησης, εφηµερίδα η οποία αποτέλεσε το επίκεντρο πνευµατικών αναζητήσεων και αµέτρητων φιλολογικών 5

6 συζητήσεων. Στο Παρίσι εκδίδεται η "Αθηνά", η "Μέλισσα" και το "Μουσείον". Στο Λονδίνο εκδίδεται η "Ίριδα". Όσον αφορά τις εκδόσεις σε Ελληνικό έδαφος, το 1812 εκδίδεται στα Επτάνησα η "Ιονική". Ως πρώτη επίσηµη Ελληνική εφηµερίδα χαρακτηρίζεται η "Σάλπιγξ Ελληνική" του Ιωάννη Τόµπρου µε διευθυντή τον Θεόκλητο Φαρµακίδη η οποία εκδόθηκε την 1η Αυγούστου του 1821 στην Καλαµάτα, ταυτόχρονα µε την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. Η Ελληνική συγκυρία είναι καθοριστικής σηµασίας για την εξέλιξη του Τύπου στη χώρα. Η νέα πραγµατικότητα του εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα θέτει νέους στόχους και απαιτεί νέες επιλογές. Οι εφηµερίδες του αγώνα αφενός προσπαθούν να καλύψουν την επικαιρότητα των πολεµικών εξελίξεων κι αφετέρου να ενηµερώσουν για γενικότερα πολιτικά και κοινωνικά θέµατα, δηµοσιεύοντας άρθρα πολιτικής θεωρίας, κρίνοντας την εξουσία και πρεσβεύοντας τις αρχές της ελευθεροτυπίας. Το 1822 εκδίδεται στη Στερεά Ελλάδα η χειρόγραφη εφηµερίδα "Αιτωλική" ενώ το 1824 ο Ελβετός φιλέλληνας Ιάκωβος Μάγερ εκδίδει την εφηµερίδα "Ελληνικά Χρονικά" στο Μεσολόγγι. Η πρώτη εφηµερίδα στην Αθήνα ήταν η "Εφηµερίς των Αθηνών" που εκδόθηκε το 1824 από το Γεώργιο Ψύλλα και η οποία γράφεται στη δηµοτική και δηµοσιεύει σειρά κειµένων για την πνευµατική δραστηριότητα της εποχής. Το 1825 εκδίδεται στο Ναύπλιο µε διευθυντή τον Θεόκλητο Φαρµακίδη η "Γενική Εφηµερίς της Ελλάδας", που στη συνέχεια µετονοµάστηκε σε "Εφηµερίς της Κυβερνήσεως" και εκδίδεται µέχρι σήµερα. Στα επόµενα χρόνια εκδίδονται πολλοί τίτλοι εφηµερίδων µεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η "Εστία" που εκδόθηκε από τους αδελφούς Κύρου και εξακολουθεί να εκδίδεται µέχρι και σήµερα. Η πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα θεωρήθηκε η "χρυσή εποχή" των εφηµερίδων. Η ραγδαία εξέλιξη των τεχνικών µέσων, η πρόοδος των µέσων επικοινωνίας και η οικονοµική ενίσχυση των εφηµερίδων επηρεάζει ριζικά την ύλη και εµφάνισή τους. Οι κυκλοφορίες αυξάνονται εκθετικά και τα πρώτα σωµατεία δηµοσιογράφων και διευθυντών εφηµερίδων εµφανίζονται. Από το 1935 µετά την ψήφιση του "νόµου περί ηµοσιογραφικών Συλλόγων" στην Αθήνα παρέµεινε µόνο η Ένωση Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Αθηνών (Ε.Σ.Η.Ε.Α). Κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσµίου Πολέµου και αµέσως µετά εκδόθηκαν στην Αθήνα οι εξής εφηµερίδες: Έθνος, Eλευθεροτυπία, Ελεύθερος Τύπος, Βαλκανικός Ταχυδρόµος, Πολιτεία, Καθηµερινή, Βραδυνή, Αθηναϊκή, Χρονικά, Ελεύθερον Βήµα, Ελεύθερος Λόγος, ηµοκρατία, Εφηµερίς της Ελλάδας, Πρόοδος, Ριζοσπάστης. 6

7 Κατά τη διάρκεια της επταετίας ( ) διακυβέρνησης της χώρας από τη στρατιωτική χούντα λειτουργούν οι εφηµερίδες "Βραδυνή", "Απογευµατινή", "Βήµα", και "Τα Νέα" ενώ διακόπτουν την έκδοσή τους το "Έθνος" η "Καθηµερινή" η "Μεσηµβρινή", η "Αυγή" και η "Αθηναϊκή". Μετά τη µεταπολίτευση οι εφηµερίδες αυτές επανεκδόθηκαν, ενώ στην περίοδο πρωτοεκδόθηκαν οι ηµερήσιες εφηµερίδες "Αυριανή", "Ελεύθερη Ώρα", "24Ώρες", "Πρώτη" και " ηµοκρατικός Λόγος". Έως τα µέσα της δεκαετίας του '90 υπήρχαν στην Ελλάδα περίπου 300 εφηµερίδες, τοπικής, περιφερειακής και πανελλαδικής εµβέλειας. Ιστορία της τηλεόρασης στην Ελλάδα. Οι πρώτες καταγεγραµµένες επιτυχηµένες µεταδόσεις τηλεοπτικού σήµατος πραγµατοποιήθηκαν µεταξύ του 1928 και του 1935 από το BBC στην Μεγάλη Βρετανία δεν ήταν παρά µόνον το 1961 όταν πραγµατοποιήθηκε η πρώτη πειραµατική τηλεοπτική µετάδοση στην Ελλάδα στα πλαίσια της ιεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Η επίσηµη έναρξη της Ελληνικής τηλεόρασης χρονολογείται στις 23 Φεβρουαρίου του 1966 µε την Ελένη Κυπραίου να είναι η πρώτη Ελληνίδα τηλεπαρουσιάστρια. Με τα χρόνια το πρόγραµµα της τότε Ε.Ι.Ρ. επεκτεινόταν ενώ το 1969 έγινε για πρώτη φορά σύνδεση µε το κύκλωµα της Eurovision για τη µετάδοση της προσελήνωσης του Αµερικανικού διαστηµικού σκάφους Apollo 12. To 1970 επί δικτατορίας η Ε.Ι.Ρ. µετονοµάζεται σε Ελληνικό Ίδρυµα Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης και πέντε χρόνια αργότερα το 1975, µετά την µεταπολίτευση, η κρατική ραδιοτηλεόραση µετασχηµατίστηκε στον οργανισµό που γνωρίζουµε σήµερα την Ε.Ρ.Τ. (Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση) ενώ µε το σύστηµα SECAM το 1979 πραγµατοποιήθηκε η πρώτη έγχρωµη µετάδοση. Η δεκαετία του '80 υπήρξε καθοριστική για την απελευθέρωση του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου γνωστή και ως «απορρύθµιση». Με την υπόλοιπη Ευρώπη να έχει προχωρήσει σε αυτό τον τοµέα,η Ελλάδα ως µέλος της τότε Ε.Ο.Κ. αναγκάστηκε να υιοθετήσει την πράσινη βίβλο για την «τηλεόραση χωρίς σύνορα». Ήδη από τις αρχές τις δεκαετίας πειρατές έχουν ξεκινήσει την παράνοµη εκποµπή από τις συχνότητες της ΕΡΤ µετά τα µεσάνυχτα όταν το πρόγραµµα της ηµέρας τελείωνε και οι ποµποί της δεν λειτουργούσαν. Οι φωνές για ιδιωτική τηλεόραση πλήθαιναν ενώ οι δήµοι ανέπτυσσαν πρωτοβουλίες παρά την δυσκολία δηµιουργίας ενός τηλεοπτικού σταθµού. Το 1987 ήταν η εποχή που εν µέσω επεισοδίων και ταραχών ο δήµος της Αθήνας ξεκινούσε την λειτουργία του ιδιόκτητου ραδιοσταθµού Αθήνα 9.84 ενώ εκείνος της Θεσσαλονίκης δύο χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1989, ξεκίνησε τον TV100 τον πρώτο µη κρατικό τηλεοπτικό σταθµό. Το 1988 σε µια 7

8 προσπάθεια για εισαγωγή περισσότερων καναλιών στο τηλεοπτικό τοπίο πραγµατοποιήθηκε αναµετάδοση ξένων δορυφορικών τηλεοπτικών δικτύων µεταξύ των οποίων το Γαλλόφωνο TV5 και το Ιταλικό RAI due. Στα τέλη του 1989 µε την εµφάνιση του Mega Channel πρώτα και του Antenna αµέσως µετά, άρχισε η µαζική δηµιουργία ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθµών πανελλήνιας ή τοπικής εµβέλειας. Το 1994 επανεµφανίστηκε η συνδροµητική τηλεόραση µε το FilmNet, αφού το 1989 εξέπεµψε πειραµατικά συνδροµητικό κανάλι του ήµου Πειραιά µε την ονοµασία TV Plus και 8ωρο πρόγραµµα ταινιών πρώτης προβολής. Οι νέες τεχνολογίες έφεραν στα τέλη της δεκαετίας του '90 και στις αρχές αυτής του 2000 τις ψηφιακές πλατφόρµες (Nova) και τις επίγειες ψηφιακές µεταδόσεις (ΕΡΤ ψηφιακή). Ευρωπαϊκές εφηµερίδες και ελληνική επανάσταση Πολλές ήταν οι περιπτώσεις στις οποίες ο Ευρωπαϊκός Τύπος σηµείωσε γεγονότα που λάµβαναν µέρος στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριµένα τη περίοδο της Επανάστασης δηµοσιεύονταν πολλά άρθρα µε θέµα αυτό και κυρίως Γαλλικά. O Γαλλικός Τύπος έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη του Φιλελληνισµού στη Γαλλία. Από την αρχή της ελληνικής επανάστασης όλες οι εξελίξεις στη χώρα παρήλαυναν από τις στήλες του τύπου καλύπτοντας µάλιστα το µεγαλύτερο µέρος των εξωτερικών ειδήσεων. Οι ειδήσεις κατέφθαναν στο Παρίσι από ποικίλους δρόµους µε κυριότερους τα ελληνικά λιµάνια και αναδηµοσιεύσεις από Γερµανικές εφηµερίδες. Παράλληλα µε τη δηµοσίευση των ειδήσεων οι εφηµερίδες, αν όχι όλες, σχολίαζαν και τα γεγονότα της ελληνικής επανάστασης. Το µεγαλύτερο µέρος των γαλλικών εφηµερίδων ήταν φιλελληνικό. Συχνά όµως η επανάσταση χρησιµοποιούταν από τις εφηµερίδες ως µέσο απόκτησης πολιτικής εξουσίας. Παρ όλα αυτά όµως ο ιδιοτελής σκοπός που είχαν οι τότε παρατάξεις κατέληξε να ευνοεί την επανάσταση αφού µε τα φιλελληνικού άρθρα χαρακτήρα ώθησαν τους πολίτες να συµπαρασταθούν και να ενισχύσουν τον ελληνικό αγώνα. 8

9 Εικόνα από άρθρο Γαλλικήςεφηµερίδας Καθήκονταδηµοσιογράφων, τηλεοπτικώνκαι και ραδιοφωνικώνπαραγωγών ''Οι ραδιοφωνικοί παραγωγοί θα έρθουν πιο νωρίς θα κοιτάξουν τα θέµατα τους µέσα στο διαδίκτυο κοιτάξουν επικαιρότητα, εφηµερίδες, περιοδικά. Επειδή η επικαιρότητα τρέχει ψαχνόµαστε συνέχεια και δεν σταµατάµε. Συνήθως οι δηµοσιογράφοι δεν παίζουν τον ρόλο του ηχολήπτη. Αυτό που κοιτάει ο δηµοσιογράφος είναι να έχει τα χαρτιά του µπροστά,να είναι σωστά ενηµερωµένος για να ενηµερώνει σωστά τον κόσµο. ηλαδή θα πρέπει να κάτσει να ασχοληθεί µε την επικαιρότητα και µε αυτό που έχει να βγάλει και να παρουσιάσει στον κόσµο. (ραδιοφωνικός παραγωγός ραδιοφώνου Palace στην Λάρισα). Γελοιογραφίες Ως γελοιογραφία χαρακτηρίζεται κάθε ζωγραφική παράσταση της οποίας τα κύρια γνωρίσµατα προσώπων ή πραγµάτων αποδίδονται κωµικά παραλλαγµένα. Στόχος της γελοιογραφίας είναι η διακωµώδηση προσώπων από τους λόγους ή των πράξεών τους καθώς και καταστάσεων που όµως δεν συµβιβάζονται στη κοινή αντίληψη. Η σηµασία δε της γελοιογραφίας συνήθως υποδηλώνεται µε σχετικό υπότιτλο ή στιχοµυθία αν πρόκειται για γελοιογραφικό σύµπλεγµα. Γεγονός πάντως είναι ότι η γελοιογραφία µεγαλοποιεί τα φυσικά γνωρίσµατα και κυρίως τα ελαττώµατα, ή µε αντιθέσεις, καταδεικνύει την ασυµφωνία των φυσικών χαρακτηριστικών ή των ηθικών ιδιοτήτων του γελοιογραφούµενου προκειµένου να αναδείξει κωµικό στοιχείο. Ως θέµατα της λαµβάνονται συνήθως άστοχοι ή ανόητες φράσεις, έργα, ήυποσχέσεις κλπ. Η αξία δε της γελοιογραφίας συνάγεται από το λεπτό και συνάµα δριµύ πνεύµα, 9

10 συνδυαζόµενο µε σαφήνεια και απλότητα έτσι ώστε να προκαλείται αυθόρµητα στον παρατηρητή εύθυµη διάθεση ακόµα και όταν αυτή αποσκοπεί στο σαρκασµό ή στην εχθρότητα. Αντίθετα η ψυχρότητα και η ασάφεια έχουν ως συνέπεια την αποτυχία της γελοιογραφίας. Το διάσηµο κίτρινο παιδί που γέννησε την φραση «Κίτρινος Τύπος> Ιστορία Η γελοιογραφία ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεµο, στις αρχές του 4ου π.χ. αιώνα στην Αθήνα ζούσε ο ζωγράφος Παύσων που κατά τον Αριστοτέλη παρίστανε τους ανθρώπους, όπως οι κωµικοί ποιητές, πολύ χειρότερους σε µια ρεαλιστική τάση παρωδίας και διακωµώδησης. Άλλος γνωστός γελοιογράφος ήταν ο Αντίφιλος της Αιγύπτου (β' ήµισυ 4ου π.χ. αιώνα) που λέγεται πως αυτός εισήγαγε τη γελοιογραφία ως είδος της ζωγραφικής και του οποίου τα έργα επειδή σατίριζε κάποιον Γρύλλο ονοµάσθηκαν «Γρύλλοι». Στα ερυθρόµορφα αγγεία της Μεγάλης Ελλάδος (Νότια Ιταλία) τα καλούµενα «φλυακογραφίες» ήταν παραστάσεις από κωµικά λαϊκά δράµατα τα οποία ειδικά στον Τάραντα λέγονταν «φλύακες». Σε αυτά παρωδούνταν µύθοι θεών και Οµηρικών επεισοδίων. Γνωστός εκεί ως γελοιογράφος ήταν και ο ζωγράφος Αστέας. Στην Ελληνιστική περίοδο η Αλεξάνδρεια εκπροσωπεί κάθε τι σκωπτικό και γελοιογραφικό είδος στη Τέχνη. Αλεξανδρινός ήταν πιθανώς και ο Γαλάτων που ζωγράφισε τον Όµηρο «ἐµοῦντα» και τους άλλους ποιητές «ἀρυοµένους τὰ ἐµηµεσµένα», καυτηριάζοντας έτσι τους ποιητές ότι δεν φτιάχνουν τίποτε νέο, αλλά διατηρούν ως πηγή έµπνευσης τον Όµηρο. Άλλοι γελοιογράφοι της εποχής εκείνης ήταν ο Γραφικός, ο Καλάτις κ.ά. Στο Μεσαίωνα η γελοιογραφία αποτελεί όπλο της Εκκλησίας για να σατιρίσει τους άπιστους και αιρετικούς αλλά και την όποια εκδήλωση Τέχνης πέραν της θρησκευτικής. Αντίθετα η κοσµική Τέχνη χρησιµοποιεί τη γελοιογραφία προς διακωµώδηση έκλυτου βίου µοναχών και σατυρικής αναπαράστασης έµµετρων µεσαιωνικών µύθων. Κατά τον 16ο αιώνα µε την διάδοση της τυπογραφίας συντελείται και η ανάπτυξη της γελοιογραφίας µε θέµατα από τον καθηµερινό βίο. Παρότι τότε η κοινωνική και πολιτική ζωή παρείχαν άφθονο υλικό τα Μοναρχικά καθεστώτα καταδίωκαν κάθε σάτιρα κατά των ισχυρών και των καθεστώτων έστω και αν εύρισκαν διέξοδο δια αυτής στη σάτιρα των αντιπάλων. Έτσι η γελοιογραφία άρχισε να αναπτύσσεται επί Λουδοβίκου Ι ' στη Γαλλία, Αγγλία και λοιπή Ευρώπη µέχρι τη Γαλλική Επανάσταση (1789) όπου και έφθασε στη µεγαλύτερη ακµή της γενόµενη πλέον καιπροπαγανδιστικό µέσον µε ιδιαίτερες εκδόσεις γελοιογραφικών περιοδικών. 10

11 Η γελοιογραφία στην Ελλάδα Το γελοιογραφικό πνεύµα στην Ελλάδα εκπροσώπησαν τα περιοδικά «Ασµοδαίος» και «Άστυ». Πρώτος που καλλιέργησε µε σαφήνεια, κοµψότητα, απλότητα αλλά και πνευµατώδη χαρακτήρα το είδος αυτό της τέχνης ήταν ο Θέµος Άννινος ( ) που υπήρξε και ο εκδότης των παραπάνω περιοδικών. Επόµενοι ήταν ο ηµήτριος Γαλάνης, ο Ζαχ. Παπαντωνίου, ο Φρ. Αριστεύς, ο Σταµ. Σταµατίου, ο Ηλ. Κουµετάκης, ο Σοφοκλής Αντωνιάδης (ΣΟΦΟ), ο Φωκ. ηµητριάδης, και ο ζωγράφος Ροϊλός. Νεότεροι αυτών µέχρι το 1950 διακρίθηκαν οι Ν. Καστανάκης, Γ. Μαυριλάκος (Noir),. Παπαδηµητρίου (Μιµ. Παπ.), Σ. Αντωνιάδης, Γ. Γκέιβελης, Αρσλόγλου, Κ. Μαραγκός (ο Κεµ Αλεξανδρείας), Κ. Ρωµανός του Καΐρου, Σ. Πολενάκης, Π. Παυλίδης, Μ. Γάλλιας, Ε. Τερζόπουλος, Α. Βλασσόπουλος, Αρχέλαος Αντώναρος, Β. Χριστοδούλου, Ν. Νοµικός, Α. Θεοφιλόπουλος κ.ά. Ο όρος δεν πρέπει να συγχέεται µε την σκιτσογραφία (σκιαγράφηµα), που δεν είναι απαραίτητα και γελοιογραφία. Κίτρινος Τύπος: Ο όρος «κίτρινος τύπος» (εναλλακτικά «κίτρινο έντυπο» ή «κίτρινη φυλλάδα») και «κίτρινη δηµοσιογραφία» χρησιµοποιείται σήµερα στον χώρο της δηµοσιογραφίας (αρχικά, στις εφηµερίδες, στην συνέχεια όµως συµπεριέλαβε όλο το δηµοσιογραφικό φάσµα) και είναι συνώνυµος της ανηθικότητας. Η γέννηση του όρου αυτού, ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνος και πιο συγκεκριµένα στις ΗΠΑ. Εκείνη την εποχή, κάνουν την εµφάνισή τους τα πρώτα έντονα σηµάδια ανταγωνισµού ανάµεσα στις εφηµερίδες, που ψάχνουν να βρουν τρόπους για ν αυξήσουν την κυκλοφορία τους, µέσω συνταρακτικών ειδήσεων και σκανδάλων κάθε είδους. Ένα επιπλέον στοιχείο που χρησιµοποιείται προς τον σκοπό αυτό, είναι και η προσθήκη χρώµατος στις σελίδες. Το 1895, στην εφηµερίδα «Ο Κόσµος της Νέας Υόρκης» (New York World), κάνουν την εµφάνισή τους, σύντοµες έγχρωµες εικονογραφηµένες ιστορίες µε τίτλο «Hogan s Alley». ηµιουργός τους, ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της τέχνης των κόµικς, ο Αµερικανός Ρίτσαρντ Φέλτον Άουτκολτ (Richard F. Outcault). Οι ιστορίες αυτές, αρχικά δηµοσιεύονταν σε ασπρόµαυρη µορφή. Ένας εκ των τεσσάρων ηρώων των ιστοριών αυτών, ήταν ένα φαλακρό, χαµογελαστό αγόρι, µε µεγάλα αυτιά, το οποίο απεικόνιζε έναν τύπο «µαγκάκου» που µιλούσε σε γλώσσα αργκό. Η λεπτοµέρεια που το ξεχώρισε σύντοµα, ήταν ότι φορούσε ένα κίτρινο φόρεµα. Εξ αιτίας αυτού του χαρακτηριστικού, το παιδί ονοµάστηκε «Το Κίτρινο Παιδί» (The Yellow Kid). 11

12 Οι ιστορίες µε τα κατορθώµατα και τις πονηριές του ήρωα αυτού, έγιναν δηµοφιλείς, αυξάνοντας και τις πωλήσεις της εφηµερίδας. Βλέποντας την επιτυχία του Κίτρινου Παιδιού, σύντοµα κι άλλες εφηµερίδες φρόντισαν να υιοθετήσουν την συνταγή των εικονογραφηµένων ιστοριών. Μόνο που τώρα το Κίτρινο Παιδί, δεν πρωταγωνιστούσε σε αθώες και αστείες ιστορίες, αλλά σε ιστορίες πάσης φύσεως θεµατολογίας, µε µια ιδιαίτερη «προτίµηση» στα εικονογραφηµένα σκάνδαλα, ενώ ήδη κάνουν την εµφάνισή τους και τα γνωστά συννεφάκια κειµένου, για την απόδοση των διαλόγων. Η πρακτική αυτή των εφηµερίδων, καυτηριάστηκε έντονα και εξ αιτίας του Κίτρινου Παιδιού, που εξέφραζε πλέον µια καινούργια νοοτροπία και αποτέλεσε «όπλο» του εκδοτικού ανταγωνισµού και πολέµου, γεννήθηκαν οι όροι «Κίτρινος Τύπος» και «Κίτρινη ηµοσιογραφία», οι οποίοι προκάλεσαν εντύπωση τότε κιέµειναν στην ιστορία. Λογοκρισία: Oρισµός :Λογοκρισία ονοµάζουµε τον έλεγχο του λόγου και άλλων µορφών ανθρώπινης έκφρασης. Σε πολλές περιπτώσεις (όχι πάντα) η λογοκρισία ασκείται από κυβερνητικά όργανα (κρατική λογοκρισία). Η λογοκρισία πηγάζει συνήθως από τη θέληση των κυβερνώντων (και όχι µόνο) να ασκούν έλεγχοστην κοινωνία. Η λογοκρισία υπάρχει σε διάφορες µορφές από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να επικοινωνούν µεταξύ τους. Παρ' όλο που είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο κάθε άνθρωποςέχειτο αναφαίρετο δικαίωµα να παράγει και να λαµβάνει πληροφορίες χωρίς κανέναν περιορισµό, σε καµία χώρα του κόσµου δεν υπάρχει απόλυτη ελευθερία έκφρασης (είτε γραπτού είτε προφορικού λόγου). Αντίθετα, κάθε χώρα έχει τους δικούς της νόµους ενάντια στον λίβελλο, την αισχρολογία, τη βλασφηµία, την ανταρσία ενάντια στο κράτος, κλπ. Όλοι οι προαναφερθέντες νόµοι θέτουν κατά κάποιο τρόπο περιορισµούς στην 12

13 ελευθερία του λόγου, της έκφρασης και της ελεύθερης επικοινωνίας µεταξύ των ανθρώπων. Oι µέθοδοι εφαρµογής της λογοκρισίας µεταβάλλονται ανάλογα µε τις ιδέες, τις συνήθειες και την ηθική που επικρατεί σε κάθε χώρα και σε κάθε εποχή. Από τις πρώτες ώρες της ελληνικής Επανάστασης και τους Βαλκανικούς Πολέµους, ως τη χούντα του Μεταξά, την Κατοχή και τη δικτατορία των συνταγµαταρχών, η Ελλάδα έχει γνωρίσει αµέτρητες φορές φαινόµενα λογοκρισίας, φίµωσης και δίωξης αιρετικών. Χιλιάδες εξ αυτών τιµωρήθηκαν µε τον σκληρότερο τρόπο για τις σκέψεις και τις απόψεις που αποτύπωσαν πάνω στο χαρτί. Ο µεγάλος Ρωµαίος σατιρικός Γιουβενάλης ειρωνευόµενος την απαγόρευση δηµοσίευσης οποιουδήποτε είδους κριτικής στην πλούσια Ελίτ της Ρώµης έγραψε ότι Ο λογοκριτής αθωώνει τα κοράκια και καταδικάζει τα περιστέρια. Μία φράση, που το νόηµά της έµεινε αναλλοίωτο για πάνω από χρόνια. Ιστορική αναδροµή από το 1821 µέχρι και σήµερα Σάλπιγξ Ελληνική Η ιστορία της λογοκρισίας του Τύπου στη νεότερη Ελλάδα ξεκινά από το Η χώρα ζει τον πυρετό της Επανάστασης ενάντια στην Οθωµανική αυτοκρατορία και η πρώτη σύγχρονη εφηµερίδα κάνει την εµφάνισή της. Ονοµάζεται Σάλπιγξ Ελληνική και εκδίδεται την 1 Αυγούστου του 1821 στην επαναστατηµένη Καλαµάτα. Η Σάλπιγξ Ελληνική δηµοσιεύει, µεταξύ άλλων, και την προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη που είχε απευθύνει από το Ιάσιο στις 24 Φεβρουαρίου του 1821 για την επανάσταση στην Μολδοβλαχία. Ο βίος της εφηµερίδας, θα αποδειχθεί βραχύβιος. Μόλις τρία φύλλα πρόλαβαν να εκδοθούν, αυτά της 1ης, 5ης και 20ης Αυγούστου του 1821, µιας και ο Φαρµακίδης δεν άντεξε τις συνεχόµενες επεµβάσεις προληπτικής δηµοσιογραφίας. έκα χρόνια µετά, τον Απρίλιο του 1831, λίγους µήνες έπειτα από την επίσηµη ίδρυση του ελληνικού κράτους, επιβάλλεται για πρώτη φορά γενικευµένη λογοκρισία στον Τύπο αλλά και στην αλληλογραφία. Η σύγκρουση του Ιωάννη Καποδίστρια µε τους πολιτικούς του αντιπάλους, που λίγους µήνες µετά θα κατέληγε στη δολοφονία του, οδηγεί σε µία σειρά από αυταρχικές αποφάσεις της κυβέρνησής του. Με την πάροδο των χρόνων και τη βελτίωσης της τεχνολογίας της τυπογραφίας, όλο και περισσότερες εφηµερίδες κάνουν την εµφάνισή τους στην Ελλάδα. Η εξάπλωση του Τύπου, µοιραία, επέφερε και τις προσπάθειες 13

14 περιορισµού της ελευθερίας του. 1917: Ριζοσπάστης Το 1916 εκδίδεται στην Θεσσαλονίκη η εφηµερίδα "Ο Ριζοσπάστης". Το 1917 µεταφέρεται στην Αθήνα, όπου λίγα χρόνια µετά θα απαγορευτεί για πρώτη φορά η κυκλοφορία της από τον δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο. Η δεκαετία του 1920 αποτελεί την απαρχή της γέννησης νέων πολιτικών αποκλεισµών και κατηγοριοποιήσεων της Ελλάδας του Μεσοπολέµου. Η διακίνηση ιδεών και εντύπων περιορίζεται και η σύγκρουση µεταξύ συντηρητικών και φιλελευθέρων αποκτά έναν νέο, στενά οριοθετηµένο, πόλο. Τον κοµµουνισµό. Τον Ιούλιο του 1929 ψηφίζεται από τη βουλή το περίφηµο Ιδιώνυµο. Πρόκειται για το Νόµο 4229 µε τίτλο Περί µέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και της προστασίας των πολιτών. Πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Μεταξύ άλλων, το Ιδιώνυµο εφαρµόστηκε εναντίον όσων θεωρήθηκε ότι ασκούν προσηλυτισµό µε σκοπό την εφαρµογή "ανατρεπτικών ιδεών". Ως εκ τούτου στο στόχαστρο βρέθηκε και ο Τύπος. Στην περίπτωση που το αδίκηµα ετελείτο δια του τύπου, οι ποινές µπορούσαν να συµπαρασύρουν τους δηµοσιογράφους, τους διευθυντές των εντύπων, άλλους συντελεστές της έκδοσης και κατ επέκταση το ίδιο το έντυπο. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 η συστηµατοποιηµένη λογοκρισία στον Τύπο στρέφεται ενάντια σε όλα τα έντυπα αριστερής ιδεολογίας. Η αυτολογοκρισία εναλλάσσεται µε την υποχρεωτική λογοκρισία και για πρώτη φορά κάνουν την εµφάνισή τους τα παράνοµα έντυπα. Πρόκειται για περιορισµένης ύλης εφηµερίδες, οι οποίες διακινούνταν µυστικά από χέρι σε χέρι, συχνά παρανόµως. Συνήθως είναι χειρόγραφες και προέρχονται από οργανώσεις νεολαίας. Στους νεοσύλλεκτους κληρωτούς δίνονταν τα έντυπα Κόκκινος Φαντάρος και Κόκκινος Ναύτης, ενώ από παράνοµους εργατικούς κοµµατικούς πυρήνες κυκλοφορούσαν φύλλα όπως το Ο Λιµενεργάτης. Στις πανεπιστηµιακές σχολές διανέµονταν κρυφά οι εφηµερίδες Επανάσταση της Φιλοσοφικής και Επαναστατικό ίκηο στην Νοµική της Αθήνας. Η δικτατορία του στρατηγού Θεοδώρου Πάγκαλου τη διετία αποτέλεσε την, έως τότε, σκληρότερη στάση των διοικούντων απέναντι στον Τύπο. Μετά το διάταγµα της 13ης Ιουλίου του 1925 για την κατοχύρωση του ηµοκρατικού Πολιτεύµατος παραπέµπονταν σε στρατοδικεία όσοι µετέδιδαν ειδήσεις που διατάρασσαν την δηµόσια τάξη ή στρέφονταν ενάντια της κυβέρνησης. ιώξεις ασκούνται σε δηµοσιογράφους της Εστίας και της Καθηµερινής, ενώ απαγορεύεται η κυκλοφορία του Ριζοσπάστη. Εξόριστοι σε ξερονήσια και πολιτικοί κρατούµενοι των φυλακών, 14

15 αποτελούν τα θύµατα της φίµωσης της ελευθεροτυπίας και της ελεύθερης έκφρασης. Ο δικτάτορας Μεταξάς Η δικτατορία του 1936, υπό τον Ιωάννη Μεταξά, έφερε το επίπεδο της λογοκρισίας του Τύπου σε πρωτοφανή επίπεδα. Όπως σε κάθε πόλεµο το πρώτο θύµα είναι η αλήθεια, έτσι και στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου η ελευθεροτυπία διώκεται µεταφορικά, αλλά και κυριολεκτικά. Κάθε κείµενο που περιείχε τη λέξη ελευθερία θεωρούνταν ύποπτο. Κάθε πρόταση που είχε την ίδια τη λέξη ή παράγωγά της λογοκρινόταν και οι συγγραφείς της διώκονταν. Η φίµωση του Τύπου έρχεται µε µία σειρά από καθεστωτικά απαγορεύεται : Απαγορεύεται η εµφάνιση λευκού εις τα στήλας των εφηµερίδων. Απαγορεύεται απολύτως η αναγραφή πληροφορίας η οποία να αποκαλύπτει την άσκησιν προληπτικής λογοκρισίας. Απαγορεύεται οποιαδήποτε κρίση περί του έργου της κυβερνήσεως εκτός αν είναι ευµενής. Απαγορεύεται η αναγραφή οιασδήποτε κυκλοφορίας αφορούσης πολιτικά κόµµατα και πολιτευοµένους εν γένει, ως και η αναγραφή των ονοµάτων αυτών. Εν γένει οι εφηµερίδες δέον όπως εκθύµως και ενθουσιωδώς δι άρθρων, σχολίων και πάσης φύσεων δηµοσιευµάτων, συµβάλλωσι εις το αναµορφωτικόν και δηµιουργικόν έργον της κυβερνήσεως. Οι εφηµερίδες της εποχής δεν είχαν πολλές επιλογές. Ή έπρεπε να συµβιβαστούν, ή να κλείσουν, ή να περάσουν στην παρανοµία. Η επόµενη ηµέρα της 4ης Αυγούστου 1936 βρήκε τις εφηµερίδες «Ανεξάρτητος» του ηµήτρη Πουρνάρα, «Χρόνος» του Σπύρου Μεταξά και «Πατρίς» του Σπύρου Σίµου, να αναστέλλουν την κυκλοφορία τους τις «Καθηµερινή» του Γεωργίου Βλάχου, «Πρωία» των αδελφών Πεσµαζόγλου και «Ελεύθερον Βήµα» του ηµητρίου Λαµπράκη, παρά τις αντιρρήσεις τους για το νέο καθεστώς, να συνεχίζουν την κυκλοφορία τους οι πιο θερµοί υποστηρικτές της δικτατορίας ανάµεσα στις εφηµερίδες της εποχής ήταν η «Βραδυνή» και ο «Τύπος». Θεωρείται αυτονόητο ότι ο «Ριζοσπάστης» πέρασε ξανά στην παρανοµία. 5/8/1936 Βραδινή Η Νέα Εποχή για την Ελλάδα του Ιωάννη Μεταξά βρίσκει όλα τα κείµενα των εφηµερίδων να περνούν από έγκριση προτού δηµοσιευτούν. Το ρόλο της λογοκρισίας αλλά και του ιδεολογικού προσανατολισµού του Τύπου, είχε αναλάβει το Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισµού µε επικεφαλής τον δηµοσιογράφο Θεολόγο Νικολούδη, ο οποίος στην κυριολεξία έκανε ό,τι ήθελε και φυσικά εκµεταλλευόταν αυτή του την ισχύ και για πιο προσωπικές εξυπηρετήσεις. Ο Γεώργιος Βλάχος της «Καθηµερινής» έγραφε σχετικά το 1945: Ο Νικολούδης έστελλε εις τας εφηµερίδας και την φωτογραφίαν µιας ανεψιάς του µε τον σκύλον της ως υποχρεωτικόν δηµοσίευµα. 15

16 Το Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισµού είχε ιδρυθεί στις 31 Αυγούστου του 1936 µε τον Αναγκαστικό Νόµο 45 κι ένα από τα άρθρα του είναι το Περί συστάσεως Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισµού που διευκρινίζει κάθε λεπτοµέρεια: Το Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισµού διέπει και ρυθµίζει άπαντα τα ζητήµατα τα αφορώντα εις την διαφώτισιν της δηµοσίας γνώµης, ήτοι τα ζητήµατα τα αναγόµενα εις τον ελληνικόν και ξένον ηµερήσιον και περιοδικόν τύπον, τα πάσης φύσεως Συνέδρια και Εκθέσεις, το Θέατρον, τον κινηµατογράφον, τας πλάκας γραµµοφώνου, τας παντός είδους διαφηµίσεις, τας διαλέξεις, τας εκδόσεις, και εν γένει τας πάσης φύσεως εντύπους, διά ζώσης και διά µηχανηµάτων εκδηλώσεις, ίνα αύται ευρίσκωνται εντός του πλαισίου των εθνικών παραδόσεων και ιδεωδών, µετέχον και του ελέγχου των ραδιοφωνικών εκποµπών. Χαρακτηριστική περιγραφή της τραγελαφικής κατάστασης που υπήρχε τότε στον ελληνικό Τύπο έχουµε από τον δηµοσιογράφο και συγγραφέα θεατρικών έργων Πάνο Παπαδούκα: είγµα µεταξικής προπαγάνδας «Σύµφωνα µε τα δηµοσιευόµενα στον Τύπο της ωραίας εκείνης εποχής, η Ελλάς ήταν το ευτυχέστερο κράτος της υφηλίου, υπό την αρχηγίαν του Πρώτου Στρατιώτου, πρώτου Εργάτου, πρώτου Στρατηγού, πρώτου Αγρότου και πρώτου Αθλητού της Ελλάδος. Ούτε καταιγίδες καταστροφικές εσηµειώνοντο, ούτε ποτάµια επληµµύριζαν, ούτε χάλαζα µεγέθους λεπτοκαρύου έπεφτε, ούτε δάκος πείραζε τις ελιές, ούτε ξηρασία τα σπαρτά, ούτε επιζωστία τα ζώα. Αυτά δεν επιτρεπόταν να γραφούν, επί απειλή διακοπής της εκτυπώσεως. Η λογοκρισία τα έσβηνε. Γιατί όλα αυτά τα φυσικά φαινόµενα εσέβοντο το καθεστώς της δικτατορίας και επεφυλάσσοντο να επιπέσουν σε περίοδο ελευθεροτυπίας». Ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγµατα λογοκρισίας του Τύπου από την δικτατορία του Μεταξά αφορά µια επίσκεψή του στο χωριό Προβατά. Οι αρχισυντάκτες των εφηµερίδων περίµεναν το γνωστό σε όλους κείµενο της θερµής υποδοχής από πλήθος κόσµου που πάντοτε ακολουθούσε αυτήν την πορεία προς τον λαό από τον δικτάτορα. Στο κείµενο αυτό οι κάτοικοι του χωριού µετατράπηκαν σε... πρόβατα και η µεταξική περιοδεία απέκτησε µια αξεπέραστη σουρεαλιστική περιγραφή: «Ως πρόβατα οι κάτοικοι ήλθαν εις τον σταθµόν, διά να υποδεχτούν τον πρώτον Αγρότην. Ως πρόβατα εξέσπασαν εις ζητωκραυγάς. Ως πρόβατα άνδρες και γυναίκες». Η λογοκρισία της δικτατορίας του Μεταξά δεν αφορούσε, φυσικά, µόνο τις εφηµερίδες, αλλά και το ραδιόφωνο, το µέσο που αποτελούσε την 16

17 τηλεόραση της εποχής. Εντολή Γενικού ιευθυντού Ο επόπτης ασφαλείας ΥΠΕ ιον. Μπαζίνας" Ο περιορισµός της ελευθερίας της έκφρασης δεν αφορούσε, βέβαια, µόνο τον Τύπο, αλλά και τις τέχνες και τα γράµµατα. Τραγούδια και ποιήµατα απαγορεύονται και οµάδες λεγόµενων συνειδητοποιηµένων πολιτών ή απλώς... "κατοίκων" καίνε σε πλατείες και δηµόσιους χώρους αµέτρητα βιβλία. Οι ανακοινώσεις που καλούσαν ήδη από τις 16 Αυγούστου 1936 τον κόσµο στον δηµόσιο αυτό κανιβαλισµό, προκαλούν ακόµα και σήµερα ανατριχίλα: «Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς, προβαίνουσα εις την εξαφάνισην ολοκλήρου σειράς κοµµουνιστικών εντύπων την προσεχήν Κυριακήν ώρα 8 µ.µ. εν τη πλατεία Πασαλιµανίου Πειραιώς, προσκαλεί άπαντες τους εθνικόφρονας νέους, όπως προσέλθουν εν τη πλατεία Τερψιθέας ίνα εν σώµατι µεταβούν και συµµετάσχουν εις την τελετήν». «Καλούνται άπαντες οι εθνικόφρονες γονείς της πόλεως Πειραιώς όπως προσέλθουν κοµίζοντας µεθ εαυτών άπαντα τα κοµµουνιστικά διδακτικά βιβλία των σχολείων, ίνα καώσι οµού µετά σειράς ολοκλήρου κοµµουνιστικών εντύπων τη ενέργεια της Εθνικής Φοιτητικής Νεολαίας Πειραιώς». Ο δικτάτορας Μεταξάς, για να καταφέρει να πείσει τους δηµοσιογράφους της εποχής, αυτοπαρουσιάζεται κι εκείνος ως συνάδελφος δηµοσιογράφος, σχεδόν µε τον ίδιο τρόπο που είχε παρουσιαστεί και ο Γκέµπελς τον Μάρτιο του Στο λόγο που εκφώνησε για τους δηµοσιογράφους στην Θεσσαλονίκη στις 25 Οκτωβρίου 1936, ο Μεταξάς δήλωσε ότι, ως δηµοσιογράφος, είχε επίγνωση όλων των προβληµάτων και δυσκολιών της δηµοσιογραφίας, καθώς και της σπουδαίας αποστολής τους. Ισχυρίστηκε, ωστόσο, ότι περισσότερο από δηµοσιογράφος ήταν πολιτικός, και µε αυτή την ιδιότητα ενδιαφερόταν να διαµορφώσει, µάλλον, την κοινή γνώµη παρά να την εκφράσει λέγοντας ότι: Είναι πράγµα σπουδαιότατο, για έναν που κυβερνάει έναν τόπο, να έχη τον Τύπο βοηθό. Γιατί ναι µεν δεν ηµπορούµε να πούµε ότι εµείς µορφώνουµε την κοινή γνώµη, γιατί σήµερα µορφώνεται µοναχή της από τις επιδιώξεις και τα συµφέροντα της κοινωνίας, αλλά την εκδηλώνουµε όµως την κοινή γνώµη [ ] µε τον ηµερήσιο Τύπο. Γι αυτό εννοείτε πολύ καλά τι όργανο µεγάλο είναι ο Τύπος, όταν είναι στη διάθεση µιας Εθνικής Κυβερνήσεως [ ] για την υποστήριξη του έργου της. 17

18 Η στάση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου σκληραίνει στις 22 Φλεβάρη του 1938 µε τον Αναγκαστικό Νόµο 1092 Περί Τύπου. Εισήγαγε αυστηρότατους κανονισµούς ως προς την κάλυψη των ειδήσεων και επέβαλε υψηλά πρόστιµα για τα άρθρα που δηµοσιεύονταν άνευ εγκρίσεως. Οι εφηµερίδες ήταν υποχρεωµένες να δηµοσιεύουν όλο το υλικό του Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισµού που έφερε την ένδειξη υποχρεωτικό και στο οποίο συµπεριλαµβάνονται πολλές ειδήσεις από το εξωτερικό και κυρίως την Γερµανία, στα πλαίσια µιας πολύ καλά ενορχηστρωµένης εκστρατείας της γερµανικής προπαγάνδας. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης, που εργαζόταν τότε στο νεοσύστατο Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισµού, σχολιάζει το ρόλο των δηµοσιογραφικών οργάνων του καθεστώτος: Μοίραζαν στις εφηµερίδες τους λόγους των επισήµων ή των φίλων τους, µε ακριβή προσδιορισµό της θέσης και του τρόπου που θα δηµοσιευότανε εντολές για τα διάφορα σχόλια, ή το κύριο άρθρο, που γραφότανε τη νύχτα αδιάφορα και νυσταλέα. Αυτά γινότανε όπως-όπως και τους ήταν αρκετά. «Γιατί θα βγάλουµε δική µας εφηµερίδα, αφού όλες οι εφηµερίδες του πανελληνίου είναι δικές µας;» [ ]. Έπειτα ο βαθύτερος φόβος τους ήταν πως η κυκλοφορία µιας εφηµερίδας είναι ένα καθηµερινό δηµοψήφισµα και δεν είχαν καµιά διάθεση να το κάνουν. Η πλήρης συνεργασία των ιδιοκτητών και αρχισυντακτών των εφηµερίδων της εποχής απέφερε πολλά προνόµια αλλά κι ακόµη περισσότερα κέρδη. Ο επαρχιακός τύπος αναβαθµίζεται και τεράστια κρατικά κονδύλια ενισχύουν την κυβερνητική προπαγάνδα σε όλη την Ελλάδα, ενώ οι περισσότερες από τις εφηµερίδες του εξωτερικού εκθειάζουν το καθεστώς Μεταξά για την αντίστασή του στον κοµµουνισµό. Της επικείµενης ιταλικής επίθεσης του 1940 προηγήθηκε µια επιφανειακή ενωτική κίνηση µπροστά στην έκρηξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Αρκετές πολιτικές προσωπικότητες που είχαν χαρακτηριστεί αντιφρονούντες αποφυλακίζονται ή επιστρέφουν από τις εξορίες εφόσον δήλωναν πρώτα υποστηρικτές της εθνικής υπόθεσης της δικτατορίας Μεταξά. Ακόµη και ο φυλακισµένος Νίκος Ζαχαριάδης είχε στείλει επιστολή υποστήριξης στον κυβερνήτη. Παρόλα αυτά, οι κοµµουνιστές δεν εξαιρέθηκαν από τις ευεργετικές διατάξεις του δικτάτορα. Όταν τα γερµανικά στρατεύµατα έµπαιναν στις 27 Απριλίου του 1941 στην Αθήνα, ο ραδιοφωνικός σταθµός των Αθηνών µετά από λίγο αλλάζει χέρια. Όλα τα µέσα ενηµέρωσης της Ελλάδας µπαίνουν στον έλεγχο των Γερµανών κατακτητών. Καµία φωνή πέρα από αυτή των ναζί δεν αναµεταδίδεται, ούτε γράφεται στις εφηµερίδες και τα περιοδικά. 18 Η Εθνική Αντίσταση απλώθηκε σε ολόκληρη την Ελλάδα µε γοργούς

19 ρυθµούς. Ζωτικής σηµασίας εργαλείο της ήταν τα δεκάδες παράνοµα έντυπα που κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι κρυφά από τους Γερµανούς, τους Ιταλούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Στήνονται χειροκίνητοι πολύγραφοι και παλιά αυτοσχέδια τυπογραφεία. Εφηµερίδες και περιοδικά, δελτία ειδήσεων και πληροφοριών, µονόφυλλα, τρύκ και προκηρύξεις ανεξαρτήτου πολιτικού χρώµατος αλλάζουν χέρια µε µεγάλη ταχύτητα. Ο Ριζοσπάστης της Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ κυκλοφορεί µέχρι το καλοκαίρι του 1941 προτάσσοντας την ανάγκη ενός Εθνικού Μετώπου Απελευθέρωσης και το Ξύπνηµα µεταφέρει τον λόγο της Κοµµατικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ. Μετά την ίδρυση του ΕΑΜ εκδίδονται οι εφηµερίδες Μάχη, Εργατικό Βήµα και Εθνική Αλληλεγγύη ενώ το Εθνικό Ενωτικό Κόµµα κυκλοφορεί την εφηµερίδα Μεγάλη Ελλάς. Οι Γερµανοί βρήκαν ένα οργανωµένο σύστηµα λογοκρισίας στην Ελλάδα. Στην αρχή δεν έδειξαν µεγάλο ενδιαφέρον να αλλάξουν τα πράγµατα που ήδη ίσχυαν, ενώ λίγο αργότερα έδωσαν στην κυβέρνηση Τσολάκογλου την αρµοδιότητα να ελέγχει τον ελληνικό Τύπο. Με την έναρξη της Κατοχής διακόπτεται η κυκλοφορία της εφηµερίδας το Έθνος, κυρίως για την εκµετάλλευση των εγκαταστάσεων της για την έκδοση της ιταλόγλωσσης Giornale d Italia και της γερµανόγλωσσης Deutsche Nachrichten fur Griechenland. Ιδρύονται τρεις εταιρίες για τον έλεγχο του ελληνικού Τύπου και, περισσότερο µε προθυµία παρά υπό καθεστώς βίας, οι Έλληνες επιχειρηµατίες λαµβάνουν µέρος συνυπογράφοντας τα ιδρυτικά καταστατικά µε τους απεσταλµένου του Γκέµπελς και του Ρίµπερντροπ. Το γεγονός αυτής της εκούσιας συνεργασίας των επιχειρηµατιών του Τύπου καταδικάστηκε µετά την απελευθέρωση. Ωστόσο, οι εφηµερίδες που ανήκαν στο γερµανικό κατοχικό συγκρότηµα Τύπου, το λεγόµενο Mundus, παρόλο που δεν επανεκδόθηκαν ως είχαν, αλλάζουν τα ονόµατά τους. Έτσι ο ηµήτρης Λαµπράκης µετονοµάζει τα Αθηναϊκά Νέα σε Νέα και το Αθηναϊκό Βήµα σε Βήµα. Ακόµη και η χρήση υλικού για την αναµετάδοση µη εγκεκριµένων πληροφοριών και ειδήσεων, τιµωρείται από τους κατακτητές µε θάνατο. Χαρακτηριστική είναι η ανακοίνωση της εκτέλεσης του Αθηναίου Ηλία Κανάρη από την εφηµερίδα Καθηµερινή, στις 28 Φλεβάρη 1943: ι αποφάσεως υπο ηµεροµηνίαν ο Ελλην πολίτης Ηλίας Κανάρης εξ Αθηνών γενηθείς το 1901 κατεδικάσθη εις θάνατον, λόγω απόπειρας φόνου, απηγορευµένης κατοχής όπλων και συσκευής ασυρµάτου. Ο καταδικασθείς ήτο, παρά τας σχετικάς απαγορευτικάς διατάξεις, κάτοχος πιστολίου έτοιµου προς βολήν, συσκευής ασυρµάτου και λείας πολέµου. Κατα την πρώτην σύλληψίν του εδραπέτευσαι και προέβη εις απόπειραν φόνου. Η 19

20 απόφασις εξετελέσθη την δια τυφεκισµού. Το 1944 ο ΕΑΜικός συνασπισµός εκδίδει στην επικράτεια 116 τίτλους, µεταξύ των οποίων η Ελεύθερη Ελλάδα και ο Απελευθερωτής, η απογευµατινή εφηµερίδα Λαοκρατία" και τα "Ραδιοφωνικά Νέα του ΕΑΜ Αθήνας. Το ΚΚΕ εκδίδει 93 τίτλους, µεταξύ των οποίων τον Ριζοσπάστη και το Εσωκοµµατικό ελτίο. Στην άλλη πολιτική πλευρά, η κινητικότητα είναι ανύπαρκτη. Ο διχασµός που είχε ήδη σχηµατιστεί λίγο πριν το τέλος του πολέµου είχε οδηγήσει σε έναν αντικοµουνιστικό λόγο, ο οποίος διακινούνταν κυρίως µε τη µορφή συνθηµάτων και σποραδικών περιορισµένων εκδόσεων. εκάδες τα παράνοµα κατοχικά φύλλα Ο εµφύλιος πόλεµος βγάζει στην παρανοµία χιλιάδες Έλληνες. Οι αντάρτες της Κατοχής διώκονται ως πράκτορες των κοµµουνιστών. Ο νόµος 509 της 27ης Σεπτεµβρίου 1947, θέτει εκτός νόµου το ΚΚΕ και ο νόµος 516 της 8ης Ιανουαρίου 1948 στηρίζει το θεσµό των πιστοποιητικών νοµιµοφροσύνης. Η ελευθερία της έκφρασης καταργείται και οι εµπλεκόµενοι στα αριστερά µέσα ενηµέρωσης της περιόδου της Κατοχής οδηγούνται στα στρατοδικεία. Όλοι οι Έλληνες πολίτες θεωρούνται εν δυνάµει ύποπτοι εκτέλεσης παράνοµων πράξεων. Έναν από τους ελάχιστους τρόπους δηµόσιας έκφρασης µέσα από κωδικοποιηµένα µηνύµατα αποτελεί το ρεµπέτικο τραγούδι. Η κυκλοφορία παράνοµων ιδεών διώκεται και το ρεµπέτικο αποτελεί το στήριγµα όσων νιώθουν ότι πνίγονται από ένα καθεστώς φόβου και βίας. Μία σειρά από απαγορευµένα ρεµπέτικα που ήδη διώκονταν πριν από την περίοδο του πολέµου, αναβιώνουν στα τέλη του εµφυλίου πολέµου και στην µετεµφυλιοπολεµική Ελλάδα. Το 1948 ο Βασίλης Τσιτσάνης γράφει το Κάνε λιγάκι υποµονή ή αλλιώς Μην απελπίζεσαι. Ο Τσιτσάνης, θέλοντας να παραπλανήσει τη λογοκρισία, βάζει στο τραγούδι του ερωτικά στοιχεία, αλλά ουσιαστικά εκφράζει την ελπίδα ότι πολύ σύντοµα η Ελλάδα θα έβγαινε από το αδιέξοδο και θα απαλλασσόταν από τα δεινά της δεκαετίας του Το 1951 το Κάνε λιγάκι υποµονή περιλαµβάνεται στον κατάλογο των απαγορευµένων ρεµπέτικων που εξέδωσε η Γενική Ασφάλεια Αθηνών. Ο φόβος και οι πολιτικές διώξεις φιµώνουν τον Τύπο και οι εφηµερίδες της εποχής προάγουν έναν έντονο αντικοµουνισµό, στηρίζοντας τις ελληνικές κυβερνήσεις µε όλες τους τις δυνάµεις. Τα φοιτητικά κινήµατα των τελών της δεκαετίας του 1950 και αρχές του 60 αλλά και οι δυναµικές απεργίες της εποχής αλλάζουν το πολιτικό κλίµα. Η εκτόξευση της Ε Α αναθαρρεί τους συντάκτες των εφηµερίδων και τους 20

21 ραδιοφωνικούς παραγωγούς, την ώρα που το δεξιό παρακράτος, ελεγχόµενο κατά ένα µεγάλο ποσοστό από την ίδια την κυβέρνηση, χτυπά ανελέητα κάθε πολιτική δραστηριότητα. Στις 24 Αυγούστου του 1952 είχε πρωτοκυκλοφορήσει η εφηµερίδα Η Αυγή, στην αρχή ως όργανο της Ε Α κι έπειτα ως όργανο του ΚΚΕ Εσωτερικού. Η εφηµερίδα ασκεί σκληρή κριτική στις αυταρχικές διαθέσεις του Κωνσταντίνου Καραµανλή, ιδίως µετά τις εκλογές νοθείας και βίας του 1956 και του Εκτεταµένες διώξεις και εκτοπίσεις αριστερών λαµβάνουν χώρα υπό την ευλογία των Ανακτόρων, ενώ τα γραπτά που δεν είναι αρεστά στην κυβέρνηση θεωρούνται ως υποκίνηση στον κοµµουνισµό. Στις θέσεις κλειδιά των σωµάτων ασφαλείας έχουν τοποθετηθεί ακροδεξιά στοιχεία, ενώ ροπαλοφόροι ξυλοκοπούν δηµοσιογράφους και άλλες διάσηµες αντικυβερνητικές φωνές. Η περίοδος 1955 ως 1963 δηµιούργησε ένα πρωτοφανές αστυνοµικό κράτος µε τους έµµισθους πράκτορες της ΚΥΠ να φτάνουν τους , ξεπερνώντας σε αναλογία µε το σύνολο του πληθυσµού, ακόµη και την ανατολικογερµανική Στάζι. Χαρακτηριστικές είναι οι απαγορεύσεις θεατρικών παραστάσεων όπως οι Όρνιθες του Καρόλου Κουν στο Ηρώδειο το 1959, και η κινηµατογραφική ταινία Συνοικία το όνειρο του Αλέκου Αλεξανδράκη, η οποία προκαλεί τεράστιες πολιτικές αντιδράσεις και τελικά λογοκρίνεται από την κυβέρνηση Καραµανλή. Η κριτική του Τύπου κάνει την κυβέρνηση να αναθεωρήσει την απόφασή της και να επιτρέψει την προβολή της ταινίας µόνο στα µεγάλα αστικά κέντρα. Μέχρι τη στιγµή που ακούγονται από τα ραδιόφωνα οι απαγορεύσεις της χούντας των συνταγµαταρχών. Ο ερχοµός της Χούντας φέρει για µία ακόµη φορά πολιτικές διώξεις, λογοκρισία και φίµωση του Τύπου. Η εφηµερίδα Αυγή είναι από τις πρώτες που απαγορεύεται η κυκλοφορία τους, ενώ από την 21η Απριλίου του 1967 επιβάλλεται προληπτική λογοκρισία στα µέσα ενηµέρωσης, τη λογοτεχνία, τον κινηµατογράφο και το τραγούδι. Ιδρύεται η τηλεοπτική Υπηρεσία Ενηµερώσεως Ενόπλων υνάµεων, ή αλλιώς ΥΕΝΕ, η οποία προβάλλει ηµερησίως δικτατορική προπαγάνδα. Κάθε λογής έργα, αληθινά ή ψεύτικα, αµέτρητες γιορτές για κάθε περίσταση κι ένα κλίµα ευφορίας και ανάπτυξης προβάλλεται καθηµερινά στις τηλεοράσεις. Οι εφηµερίδες Καθηµερινή, Μεσηµβρινή και Ελευθερία κλείνουν, ενώ οι λογοτέχνες και οι ποιητές, ιδίως όσοι έχουν αγωνιστικό παρελθόν, παύουν να εκδίδουν τα γραπτά τους, ακολουθώντας µια άτυπη σιγή ασυρµάτου. Πανεπιστηµιακά συγγράµµατα λογοκρίνονται εξασφαλίζοντας στους δικτάτορες ολοκληρωτικό έλεγχο στις ανώτατες σχολές ενώ ο Αναγκαστικός Νόµος 129/67 Περί Οργάνωσης και ιοίκησης Γενικής Εκπαίδευσης" που 21

22 προωθήθηκε τον Αύγουστο του 1967 αποσκοπούσε στην άσκηση των µαθητών στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη και το φρονηµατισµό των µαθητών όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης. Τα Νέα 24/4/1967 Ένοπλοι αξιωµατικοί εισβάλουν στις εφηµερίδες και ελέγχουν κάθε κίνηση των δηµοσιογράφων. Ταγµατάρχες και συνταγµατάρχες επισκέπτονται συχνά τα συντακτικά γραφεία, ενώ ο δικτάτορας Παπαδόπουλος έλεγε ότι... επιτρεπόταν η κριτική και οι εισηγήσεις επί εθνικών θεµάτων, αλλά όχι η δηµαγωγία. Οι σκληρότερη περίοδος της λογοκρισίας ήταν η τριετία Σε κατασκευασµένο ρεπορτάζ της εποχής γράφεται ότι Η 21η Απριλίου απήλλαξε τον λαόν από το άγχος. Στις κηδεύεται ο Γεώργιος Παπανδρέου και η χούντα επιτρέπει την κάλυψη της. Η πορεία του κόσµου εξελίσσεται σε µια τεράστια αντιδικτατορική πορεία. Κι όµως, τα δηµοσιεύµατα της επόµενης µέρας γράφουν ότι: Το αποτέλεσµα ήτο απογοητευτικόν δια του εκ συστήµατος καπήλους. Ο λαός δεν ανταποκρίθει εις τα κελεύσµατά των. Αντιθέτως οι ίδιοι προέβησαν εις αυτοαναίρεσιν του ισχυρισµού των περί δικτατορίας εν Ελλάδι. Το προϋπολογισθέν µέγα πλήθος περιωρίσθη εις ωργανωµένας νησίδας αξιοθρήνητων κεκρακτών. Τα κινηµατογραφικά Επίκαιρα της εποχής, δεν έδειξαν ούτε ένα πλάνο από την κηδεία. Ο Παντελής Βούλγαρης κατέγραψε µε δική του κάµερα τη τεράστια αυτή συγκέντρωση, που ο Τύπος της εποχής φίµωσε. Ένα από τα σηµαντικότερα γεγονότα της περιόδου της χούντας ήταν η δίκη του Αλέκου Παναγούλη µετά την αποτυχηµένη απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου, η οποία πραγµατοποιήθηκε µία µέρα µετά την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου. Ένας από τους περίφηµους λογοκριτές της εποχής, ο Συνταγµατάρχης Βρυώνης, έκοψε ακόµη και το δελτίο τύπου της δίκης που το συνέταξαν οι δικοί του άνθρωποι. Στο φιλµ της δίκης δεν προβάλλεται κανένα σηµείο της απολογίας του Παναγούλη. Ένα βίντεο χωρίς ήχο που αποκαλύφθηκε πολύ αργότερα, δείχνει τον Παναγούλη να φωνάζει στους χουντικούς ότι είναι ντροπή που έφεραν ψευδοµάρτυρα. Αψηφά τους φρουρούς που τον κρατούν γερά και τα βάζει µε ολόκληρο το καθεστώς. Μερικοί από τους λογοκριτές της χούντας των Συνταγµαταρχών ήταν δηµοσιογράφοι, πολλοί εκ των οποίων είχαν ανασυρθεί από τη µηχανή λογοκρισίας του δικτάτορα Μεταξά. Είχαν κυρίως ρόλο βοηθητικό στο έργο των στρατιωτικών. Ο ίδιος ο δικτάτορας Παπαδόπουλος έλεγε ότι τα άτοµα που είχε τοποθετήσει ως λογοκριτές ήταν ζώα και ηλίθιοι. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός ότι η λογοκρισία δεν ίσχυε για τους ξένους ανταποκριτές, οι οποίοι µπορούσαν να δηµοσιεύσουν κριτική στο καθεστώς, 22

23 υπό τον κίνδυνο, βέβαια, να απελαθούν αν κι εφόσον τα γραπτά τους δεν ήταν αρεστά στους δικτάτορες. Ο θεωρητικός της Χούντας και υφυπουργός παρά τον πρωθυπουργό, Γεώργιος Γεωργαλάς, περνούσε πολλά µηνύµατα που άρεσαν σε κοµµάτι του κόσµου. Ήταν ο άνθρωπος που είχε το µεγαλύτερο ρόλο στον τοµέα της λογοκρισίας. Είχε µόνιµη εκποµπή στην τηλεόραση όπου προωθούσε την χουντική προπαγάνδα, κάτι σαν ένα µάθηµα δικτατορικής διαπαιδαγώγησης. Τα σχολεία και τα πανεπιστήµια αναπαράγουν τις οµιλίες τους. Οργώνει την Ελλάδα και επιδιώκει τη διείσδυση στη νεολαία. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι ο ίδιος και η οικογένεια του είχαν έντονο κοµµουνιστικό παρελθόν, χρησιµοποιώντας τις γνώσεις του σε βάρος των συντρόφων του. Στην Ελλάδα της περιόδου δηµιουργείται ένα τεράστιο κύκλωµα που χαρακτηρίστηκε αντιδικτατορικός τύπος. Πρόκειται για ένα ευρύτατο φάσµα εντύπων τα οποία κυκλοφόρησαν σε Ελλάδα και εξωτερικό παράνοµα. Μία ιδιαίτερη ενότητα αποτελούσαν οι εκδόσεις πολιτικών κρατουµένων. Εντάχθηκαν στην αριστερή παράδοση που συνδέεται µε τις µακροχρόνιες εξορίες και φυλακίσεις. Είναι χειρόγραφα και µοιράζονταν κρυφά από χέρι σε χέρι. Μερικά από αυτά ήταν τα Τετράδια και η Νέα Φρουρά που εκδίδονταν στις φυλακές Κορυδαλλού από µέλη του Ρήγα Φεραίου και της ΚΝΕ αντίστοιχα. Σκοπό είχαν την πολιτική, αλλά κυρίως ηθική, στήριξη των κρατουµένων. Η πτώση της χούντας και η επιστροφή της δηµοκρατίας στην Ελλάδα δεν έφεραν τα αποτελέσµατα που όλοι περίµεναν. Ο κοµµουνισµός νοµιµοποιήθηκε αµέσως, όχι όµως και ο Ριζοσπάστης, ενώ ο φόβος για την επιβολή νέου δικτατορικού καθεστώτος διατήρησε πολλές άκρως συντηρητικές ιδέες του παρελθόντος. Η απαγόρευση των πρώτων εορτασµών του Πολυτεχνείου και η εχθρότητα των αστυνοµικών αρχών στη διάδοση των ιδεών του σε συνδυασµό µε τη χαλαρότητα που αντιµετωπίστηκαν οι περισσότεροι βασανιστές και όργανα της χούντας έφεραν πολλές αντιδράσεις, µε τον κόσµο να συνεχίζει να ζει κάτω από ένα καθεστώς φόβου από τις ακροδεξιές παραφυάδες. Η τέχνη κυνηγιέται ακόµη. Ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια που απαγορεύονται από το, κατά τα άλλα, δηµοκρατικό καθεστώς της Μεταπολίτευσης είναι ο δίσκος Εν Λευκώ του Παύλου Σιδηρόπουλου, η µετάδοση του οποίου απαγορεύτηκε σε όλους τους ραδιοφωνικούς σταθµούς. Η Ύστατη Στιγµή του 1982 σοκάρει τους κυβερνώντες και απαγορεύεται για προσβολή της δηµοσίας αιδούς Το χρόνια της Μεταπολίτευσης πέρασαν µε πολλές τραγελαφικές καταστάσεις που αφορούσαν, κυρίως, το χώρο του πειρατικού ραδιοφώνου. Το Ράδιο του ρόµου που φιλοξενεί αριστερές και ριζοσπαστικές φωνές 23

24 κλείνει το 1982, µερικούς µήνες µετά την έναρξη των µεταδόσεων του, ενώ οι αστυνοµικές δυνάµεις οργώνουν τις γειτονιές ψάχνοντας για τους περίφηµους ραδιοπειρατές. Σήµερα τα πράγµατα έχουν αλλάξει. Οι περιπτώσεις της σύλληψης του Κώστα Βαξεβάνη, η καθαίρεση του Κώστα Αρβανίτη και της Μαριλένας Κατσίµη, το λογοκριµένο γκέι φιλί του Downton Abbey της ΕΡΤ, οι συνεχείς αναφορές για ροζ και κόκκινους δηµοσιογράφους και οι απειλές από τους αυλικούς της κυβέρνησης του Αντώνη Σαµαρά ολοκληρώθηκαν µε το κλείσιµο της ΕΡΤ. Η µανία να εξαφανιστεί το σήµα της δηµόσιας τηλεόρασης ήταν τέτοια, που οι κυβερνώντες δεν σκέφτηκαν καν τι θα γίνει µε τις τρέχουσες υποχρεώσεις των σταθµών. Τα προγράµµατα θα µοιραστούν στα ιδιωτικά κανάλια, η διαφηµιστική πίτα θα ξαναµοιραστεί και οι κάτοικοι των παραµεθόριων περιοχών και του εξωτερικού θα σταµατήσουν να παρακολουθούν ελληνική τηλεόραση. Το κλείσιµο της ΕΡΤ θύµισε σε πολλούς τα νεανικά τους χρόνια. Το θέατρο της ευτέρας, την Θεία Λένα, την Αθλητική Κυριακή. Σήµερα, ακόµη και ο διαδικτυακός τόπος της ΕΡΤ είναι κλειστός. Τα αρχεία της µη προσβάσιµα, όπως και οι εκποµπές της. Η νέα δηµοσία τηλεόραση θα ανοίξει κάποια στιγµή στο µέλλον, όσο το διάταγµα νοµοθετικού περιεχοµένου συνεχίσει να ισχύει. Το µαύρο στις συχνότητες της ΕΡΤ και η σιωπή στα ραδιόφωνά της θυµίζει άλλες, βάρβαρες εποχές. Εποχές που ακόµη κι εκείνα τα καθεστώτα, δεν τόλµησαν να σιγήσουν εντελώς τις δηµόσιες ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες. Αρχές ηµοσιογραφικής εοντολογίας 'Αρθρο 14: (Ελευθερία του Τύπου) 1. Kαθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του Kράτους. 2. O τύπος είναι ελεύθερος. H λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύονται. 3. H κατάσχεση εφηµερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. Kατ' εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, µε παραγγελία του εισαγγελέα, µετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας, β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της ηµοκρατίας, 24

25 γ) για δηµοσίευµα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων ή την οχύρωση της Xώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Kράτους, δ) για άσεµνα δηµοσιεύµατα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δηµόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόµος. 4. Σ' όλες τις περιπτώσεις της προηγούµενης παραγράφου ο εισαγγελέας, µέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από την κατάσχεση, οφείλει να υποβάλει την υπόθεση στο δικαστικό συµβούλιο, και αυτό, µέσα σε άλλες είκοσι τέσσερις ώρες, οφείλει να αποφασίσει για τη διατήρηση ή την άρση της κατάσχεσης, διαφορετικά η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. Τα ένδικα µέσα της έφεσης και της αναίρεσης επιτρέπονται στον εκδότη της εφηµερίδας ή άλλου εντύπου που κατασχέθηκε και στον εισαγγελέα. **5. Καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές δηµοσίευµα ή εκποµπή έχει δικαίωµα απάντησης, το δε µέσο ενηµέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση πλήρους και άµεσης επανόρθωσης. Καθένας ο οποίος θίγεται από υβριστικό ή δυσφηµιστικό δηµοσίευµα ή εκποµπή έχει, επίσης, δικαίωµα απάντησης, το δε µέσο ενηµέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση άµεσης δηµοσίευσης ή µετάδοσης της απάντησης. Νόµος ορίζει τον τρόπο µε τον οποίο ασκείται το δικαίωµα απάντησης και διασφαλίζεται η πλήρης και άµεση επανόρθωση ή η δηµοσίευση και µετάδοση της απάντησης. 6. Το δικαστήριο, ύστερα από τρεις τουλάχιστον καταδίκες µέσα σε µία πενταετία για διάπραξη των εγκληµάτων που προβλέπονται στην παράγραφο 3, διατάσσει την οριστική ή προσωρινή παύση της έκδοσης του εντύπου και, σε βαριές περιπτώσεις, την απαγόρευση της άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος από το πρόσωπο που καταδικάστηκε, όπως νόµος ορίζει H παύση ή η απαγόρευση αρχίζουν αφότου η καταδικαστική απόφαση γίνει αµετάκλητη. **7. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων µέσων ενηµέρωσης και µε την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. 8. Νόµος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα για την άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος. **9. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οικονοµική κατάσταση και τα µέσα χρηµατοδότησης των µέσων ενηµέρωσης πρέπει να γίνονται γνωστά, όπως νόµος ορίζει. Νόµος προβλέπει τα µέτρα και τους περιορισµούς που είναι αναγκαίοι για την πλήρη διασφάλιση της διαφάνειας και της πολυφωνίας στην ενηµέρωση. Απαγορεύεται η συγκέντρωση του ελέγχου περισσότερων µέσων 25