ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τ.Ε. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Συγκριτική μελέτη»

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τ.Ε. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Σύγχρονες λογισμικές πλατφόρμες για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση- Συγκριτική μελέτη» ΒΕΛΑΩΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: : ΣΟΥΛΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Επίκουρος καθηγητής Λάρισα 2014

2 Εγκρίθηκε από την τριμελή εξεταστική επιτροπή Λάρισα, ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1. Ονοματεπώνυμο, Υπογραφή 2. Ονοματεπώνυμο, Υπογραφή 3. Ονοματεπώνυμο, Υπογραφή

3 «Δηλώνω υπεύθυνα ότι το παρόν κείμενο αποτελεί προϊόν προσωπικής μελέτης και εργασίας και πως όλες οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή της δηλώνονται σαφώς είτε στις παραπομπές είτε στη βιβλιογραφία. Γνωρίζω πως η λογοκλοπή αποτελεί σοβαρότατο παράπτωμα και είμαι ενήμερος/η για την επέλευση των νομίμων συνεπειών»

4 Ευχαριστίες Θερμές ευχαριστίες απευθύνονται στον εισηγητή μου, επίκουρο καθηγητή του Ανώτατου Τεχνολογικού Ιδρύματος Θεσσαλίας κ.σούλτη Γεώργιο για την αμέριστη συμπαράσταση και βοήθεια για την εκπόνηση της παρούσης πτυχιακής εργασίας. ii

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διάδραση βοηθάει τους μαθητευόμενους στην καλύτερη κατανόηση του μαθησιακού περιεχομένου κεντρίζοντας το ενδιαφέρον τους. (Milligan, 2000). Πολλοί εκπαιδευτικοί οργανισμοί αντιμετωπίζουν τις νέες εκπαιδευτικές προκλήσεις με τη δημιουργία προγραμμάτων εκπαίδευσης από απόσταση. Αυτή η εκπαιδευτική δραστηριότητα η οποία επιτρέπει στον εκπαιδευτή και τους εκπαιδευόμενους να ολοκληρώνουν εκπαιδευτικές και μαθησιακές λειτουργίες αντίστοιχα, ενώ βρίσκονται σε διαφορετικό τόπο, ονομάζεται "Τηλεκπαίδευση". Στην Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση όπου δεν απαιτείται η ταυτόχρονη συμμετοχή των μαθητών και των εισηγητών οι μαθητές δεν είναι ανάγκη να βρίσκονται συγκεντρωμένοι μαζί στον ίδιο χώρο ή την ίδια χρονική στιγμή. Αντίθετα, μπορούν να επιλέγουν μόνοι τους το προσωπικό τους εκπαιδευτικό χρονικό πλαίσιο και να συλλέγουν το εκπαιδευτικό υλικό σύμφωνα με αυτό. Την αδυναμία των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας και των παραδοσιακών μοντέλων μάθησης να αντιμετωπίσουν επαρκώς την κατάσταση που περιγράψαμε πιο πάνω και τις σύγχρονες ανάγκες έρχεται να καλύψει η δημιουργία σύγχρονων "εικονικών τάξεων διδασκαλίας" μέσω Η/Υ και διαδικτυακών πόρων, οι οποίες επιτρέπουν τη σύγχρονη εξ αποστάσεως διδασκαλία με τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές να βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους. Η εργασία ξεκινά με την ανάλυση του όρου Τηλεκπαίδευση. Σκοπός είναι η κατανόηση του όρου, η παρουσίαση των πλεονεκτημάτων, των στόχων καθώς και σε ποιούς τομείς ενδείκνυται η χρήση της Τηλεκπαίδευσης. Στη συνέχεια, περιγράφονται δημοφιλή Συστήματα Διαχείρισης Μαθημάτων (Course Management Systems) το Moodle και το E- Class τα οποία επιτρέπουν στο διδάσκοντα να δημιουργήσει ένα δικτυακό μάθημα. Στη συνέχεια με επεξηγηματικές εικόνες αναλύουμε τις δυνατότητες των δυο πλατφορμών, ολοκληρώνοντας με μια συγκριτική μελέτη. Λέξεις κλειδιά: Τηλεκπαίδευση,"εικονικές τάξεις διδασκαλίας" Συστήματα Διαχείρισης Μαθημάτων (Course Management Systems), Moodle, E-Class iii

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... iv ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... viii ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...x ΑΠΟΔΟΣΗ ΟΡΩΝ... xi 1 Εισαγωγή Αντικείμενο της πτυχιακής Συμβολή της πτυχιακής Διάθρωση της πτυχιακής Αναφορές Τηλεκπαίδευση Η έννοια της τηλεκπαίδευσης Ιστορική Αναδρομή Σύγκριση Ασύγχρονης και Σύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Σε ποιους τομείς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τηλεκπαίδευση Η χρήση της τηλεκπαίδευσης στα πανεπιστήμια Η χρήση της τηλεκπαίδευσης στις επιχειρήσεις Η δια βίου εκπαίδευση Στόχοι της τηλεκπαίδευσης Πλεονεκτήματα της τηλεκπαίδευσης Μειονεκτήματα της τηλεκπαίδευσης Λύσεις Κίνδυνοι της τηλεκπαίδευσης Αναφορές Η Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση iv

7 3.1 Ορισμός και μορφές Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Χαρακτηριστικά Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Ορισμός πλατφόρμας Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Απαιτήσεις πλατφόρμας Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Πλατφόρμες Ανάπτυξης ILIAS MANHATTAN Claroline E-education See-Your-self-IMprove (SYIM) Εμπορικές πλατφόρμες Πρότυπα Αναφορές Λογισμικά για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση Εικονικά περιβάλλοντα εκπαίδευσης Ορισμός VLE Χαρακτηριστικά λογισμικού Κριτήρια Επιλογής Λογισμικού Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης Ορισμός CMS (Course Management System) Η Ανατομία ενός CMS Η λειτουργικότητα ενός συστήματος διαχείρισης περιεχομένου, μπορεί να αναλυθεί στις εξής βασικές κατηγορίες: Δυνατότητες ενός CMS Που Χρησιμοποιείται ένα CMS Πλεονεκτήματα CMS v

8 4.3 Αναφορές Ανάλυση Λειτουργία Εικονικών περιβάλλοντων εκπαίδευσης E-Class Χαρακτηριστικά λειτουργικότητας Claroline Τεχνικά χαρακτηριστικά Claroline Εξελληνισμός της Claroline Βασικά στοιχεία του e-class Στοιχεία που συνθέτουν ένα ψηφιακό μάθημα Προσθήκες Είσοδος στο σύστημα Λειτουργίες συστήματος για τον χρήστη- φοιτητή Λειτουργίες συστήματος για τον χρήστη- καθηγητή Δημιουργία Μαθήματος Διεπαφή χρήστη- φοιτητή Διεπαφή χρήστη- καθηγητή Βοηθητικά υποσυστήματα Το υποσύστημα διαχείρισης πλατφόρμας Moodle Λογισμικό Ρόλοι χρηστών Κατηγορίες μαθημάτων Είσοδος στο Δικτυακό τόπο Διεπαφή χρήστη- μαθητή Δυνατότητες Χρήστη Δραστηριότητες (Activities) Διεπαφή χρήστη- καθηγητή vi

9 5.2.9 Δυνατότητες χρήστη- καθηγητή Προσθήκη δραστηριοτήτων Αναφορές Σύγκριση Κριτήρια αξιολόγησης Αξιολόγηση Αναφορές ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ vii

10 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Εικόνα 2-1: Η χρήση της τηλεκπαίδευσης στα πανεπιστήμια Εικόνα 3-1: Η πλατφόρμα ILIAS Εικόνα 3-2:Η πλατφόρμα Claroline Εικόνα 4-1: Virtual Learning Environment - Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης Εικόνα 4-2: Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης Εικόνα 5-1:eclass.gunet.gr Εικόνα 5-2:Στοιχεία που συνθέτουν ένα ψηφιακό μάθημα - Διεπαφή Καθηγητή Εικόνα 5-3:Είσοδος στο σύστημα Εικόνα 5-4:Τα μαθήματά μου Εικόνα 5-5: Επιλογές για τον καθηγητή Εικόνα 5-6:Διεπαφή χρήστη-εκπαιδευομένου Εικόνα 5-7:Διεπαφή καθηγητή Εικόνα 5-8:Διαχείριση Εικόνα 5-9: Moodle Εικόνα 5-10: Οθόνη Εισόδου Εικόνα 5-11: Διεπαφή Μαθητή Εικόνα 5-12: Διεπαφή Καθηγητή viii

11 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Πίνακας Ικανοποίηση Απαιτήσεων Χρηστών Πίνακας 2: Πίνακας Βαθμολογίας Moodle- E-Class Πίνακας 3: Σύγκριση Claroline και Moodle [27] ix

12 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΔΜ: Περιβαλλόντων Διαχείρισης Μαθημάτων VLE: Virtual Learning Environment - Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης LMS: Learning Management System Σύστημα Διαχείρισης Μαθησιακού Υλικού CMS: Συστήματα Διαχείρισης Μαθημάτων x

13 ΑΠΟΔΟΣΗ ΟΡΩΝ asynchronous e-learning: ασύγχρονη τηλεκπαίδευση synchronous e-learning: σύγχρονη τηλεκπαίδευση Η/Υ: Ηλεκτρονικός Υπολογιστής ΗΠΑ: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ΤΕΙ: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Internet:Διαδίκτυο MIT: Massachusetts Institute of Technology Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο PHP: Hypertext Preprocessor MySQL: Σύστημα διαχείρισης σχεσιακών βάσεων δεδομένων xi

14 1 Εισαγωγή Η παράδοση μαθήματος από απόσταση είναι η λιγότερο αποτελεσματική χρήση των εργαλείων της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Η κύρια χρήση τους θα πρέπει να εστιάζεται στην διάδραση των εμπλεκομένων μερών με κάποιον ειδικό που δεν μπορεί να έχει φυσική παρουσία (Κασσελίδης Α.) [1]. 1.1 Αντικείμενο της πτυχιακής Τα τελευταία χρόνια η εξέλιξη της τεχνολογίας επέδρασε δυναμικά πάνω στις εκπαιδευτικές διαδικασίες. Η τεχνολογία πλέον δεν αποτελεί μόνο αντικείμενο εκπαίδευσης, αλλά και έναν υποστηρικτικό της μαθησιακής διαδικασίας παράγοντα. Η αναζήτηση και ανάκτηση πληροφοριών από νέες πηγές πληροφόρησης, η επεξεργασία και μορφοποίηση τους σε ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή και η αποθήκευση και διάθεση τους σε μαγνητικά και ψηφιακά μέσα έχουν αντικαταστήσει την παραδοσιακή μεθοδολογία έρευνας και εκπαίδευσης ( Χαρμπίλα, Ορφανού- Ραυτοπούλου, Βαλής, Παπούλιας, Τσάκωνας, 2003) [2]. Η ηλεκτρονική εκπαίδευση (e-learning) είναι μία πτυχή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Κάποια από τα πλεονεκτήματα της είναι ότι παρέχει στους συμμετέχοντες την δυνατότητα να έχουν πρόσβαση στην γνώση σε κάθε χρόνο και τόπο, να μειώνουν τον χρόνο και το κόστος των εξόδων για μετακινήσεις και να είναι εγγύτερα σε μια πληθώρα πληροφοριακών πηγών μέσω του διαδικτύου. Από την μεριά του διδακτικού προσωπικού τα πλεονεκτήματα διευρύνονται, αφού οι διδάσκοντες έχουν την δυνατότητα να ενημερώνουν τακτικότερα και ευκολότερα την ύλη των μαθημάτων, να παρακολουθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις εξελίξεις στον επιστημονικό τους κλάδο και να εποπτεύουν καλύτερα την εκπαιδευτική διαδικασία των μαθημάτων τους. Η τεχνολογία χρησιμοποιείται στον χώρο της εκπαίδευσης από τις αρχές του 1960, όμως μόνο με την αρχή της δεκαετίας του 90 οδήγησε την εκπαιδευτική κοινότητα σε αναθεώρηση της προσφοράς της στην εκπαίδευση. Η διάσταση του διαδικτύου ως μια δυναμική πηγή πληροφόρησης, που παρέχει άμεση και συγκριτικά ανέξοδη πληροφορία, ενίσχυσε τις δομές εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια και στους ερευνητικούς οργανισμούς. 1.2 Συμβολή της πτυχιακής 1

15 Με τη συμβολή του διαδικτύου στις δομές της εκπαίδευσης δημιουργήθηκαν κατάλληλες συνθήκες για την υποστήριξη της Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης. Η προσφορά ποιοτικών προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από τεχνολογική σκοπιά βασίζεται στην αξιοποίηση εφαρμογών που επιτρέπουν σε ένα εκπαιδευτικό ή άλλο οργανισμό να σχεδιάσει, αναπτύξει και προσφέρει ολοκληρωμένες εξ αποστάσεως εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Δημιουργήθηκε η ανάγκη ανάπτυξης σύγχρονων "εικονικών τάξεων διδασκαλίας" μέσω Η/Υ και διαδικτυακών πόρων, οι οποίες επιτρέπουν τη σύγχρονη εξ αποστάσεως διδασκαλία με τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές να βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους. Ένα Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης (Virtual Learning Environment) είναι ένα λογισμικό που παρέχει ένα αυτοματοποιημένο περιβάλλον εκπαίδευσης. Αξιοποιεί τις δυνατότητες του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος για να αυτοματοποιήσει, να μεθοδεύσει και να εμπλουτίσει την εκπαιδευτική διαδικασία στο σύνολο της που προσπαθεί να υπερκεράσει τα εμπόδια της απόστασης και του χρόνου, τα ποια συναντώνται στις παραδοσιακές αίθουσες διδασκαλίας. 1.3 Διάθρωση της πτυχιακής Η εργασία αποτελείται από έξι κεφάλαια: Το παρόν κεφάλαιο 1 αποτελεί την εισαγωγή της πτυχιακής εργασίας όπου παρουσιάζονται επιγραμματικά το αντικείμενο της διατριβής και η συμβολή της. Το κεφάλαιο 2 εισάγει τον αναγνώστη στην Τηλεκπαίδευση περιγράφοντας τα συστατικά της και τις μορφές της. Σκοπός του κεφαλαίου 3 είναι να παρουσιάζονται οι έννοιες Σύγχρονη και Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση καταλήγοντας σε συμπεράσματα. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι τομείς που επιτάσσουν τη χρήση Τηλεκπαίδευσης. Εστιάζοντας στην Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση, η οποία δίνει νέες δυνατότητες στην εκπαίδευση, προσφέροντας ένα μέσο αλληλεπίδρασης και συνεχούς επικοινωνίας εκπαιδευτή εκπαιδευόμενου, παραθέτουμε πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά, τις απαιτήσεις αλλά και τις πλατφόρμες ανάπτυξης που υλοποιήθηκαν στα θεωρητικά πλαίσια της Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης. Στο κεφάλαιο 4 γίνεται η παρουσίαση των «Συστημάτων διαχείρισης μαθημάτων» (Course management systems ή Content management systems). Μέσα στα πλαίσια των αυξημένων απαιτήσεων από τους εκπαιδευτικούς παρουσιάζεται μια σύγχρονη παγκόσμια τάση για «δια 2

16 βίου μάθηση». Την ανάγκη αυτή ερχονται να καλύψουν τα VLE(Virtual Learning Environment - Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης). Πρόκειται για εύχρηστο λογισμικό που παρέχει ένα αυτοματοποιημένο περιβάλλον εκπαίδευσης. Το VLE ενθαρρύνει την εφαρμογή ασύγχρονων μεθόδων εκπαίδευσης καθώς η ασύγχρονη εκπαίδευση δεν απαιτεί την ταυτόχρονη παρουσία σε κοινούς χώρους. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι δυνατότητες, οι απαιτήσεις και τα χαρακτηριστικά ενός «Συστήματος διαχείρισης μαθημάτων» (Course management system ή Content management system). Μετά την κατανόηση των «Συστημάτων διαχείρισης μαθημάτων» (Course management systems ή Content management systems) περνάμε στη σύγκριση δύο δημοφιλών CMS το Moodle και το E-Class. Η ηλεκτρονική πλατφόρμα «e-class» η οποία υποστηρίζει υπηρεσίες Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης στην Ακαδημαϊκή κοινότητα του Πανελλήνιου Δικτύου GUnet είναι το αποτέλεσμα των ενεργειών εξελληνισμού της πλατφόρμας Claroline. Η πλατφόρμα GUNET eclass αποτελεί ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Ηλεκτρονικών Μαθημάτων. Έχει σχεδιαστεί με προσανατολισμό την ενίσχυση της συμβατικής διδασκαλίας αξιοποιώντας την ήδη σε υψηλό βαθμό αφομοιωμένη στο χώρο της εκπαίδευσης πληροφορική τεχνολογία. Το Moodle αποτελεί ένα διαδικτυακό πρόγραμμα ανοιχτού/ελεύθερου λογισμικού για τη διαχείριση εκπαιδευτικού περιεχομένου (Course Management System) το οποίο παρέχεται δωρεάν σαν λογισμικό ανοιχτού κώδικα με την GNU Public Licence. Δημιουργήθηκε το 1999 από τον Αυστραλό Martin Dougiamas ως τμήμα του PhD του. Ενισχύει τη διαδικασία της μάθησης καθώς ο μαθητής αποκτά τη δυνατότητα να δημιουργήσει κάτι νέο πάνω σε αυτά που έχει ήδη διδαχθεί. Τέλος στο κεφάλαιο 6 συγκρίνουμε τις παραπάνω πλατφόρμες. 1.4 Αναφορές [1] Κασσελίδης, Α. & Πολίτης, Δ., Συνδιασμός των εργαλείων της σύχρονης και ασύγχρονης τηλεδιάσκεψης στα μαθησιακά δίκτυα [2] Χαρμπίλα, Β., Ορφανού- Ραυτοπούλου, Ε., Βαλής, Χ., Παπούλιας, Β., Τσάκωνας, Γ. (2003), Μελέτη προδιαγραφών για την επιλογή λογισμικού, Πάτρα(2003) 3

17 2 Τηλεκπαίδευση Οι σύγχρονες μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης επιχειρούν να φέρουν τον εκπαιδευόμενο στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας (Μπαλαούρας, 2002) [5]. 2.1 Η έννοια της τηλεκπαίδευσης Οι έντονες τεχνολογικές εξελίξεις, η σπουδαιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου στην νέα οικονομία, η γρήγορη απαξίωση των γνώσεων, η ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών με ταχύτατους ρυθμούς, καθώς και η διασπορά των επιχειρήσεων και των εργαζομένων ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης, αποτελούν μερικούς από τους σημαντικότερους λόγους που συνέβαλαν στην ανάπτυξη ενός νέου τρόπου κατάρτισης την τηλεκπαίδευση. Στις μέρες μας η τηλεματική τεχνολογία διασφαλίζει τη διαδραστική επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκομένων στη εκπαιδευτική διαδικασία και καθιστά εφικτή τη μεταφορά διαφορετικών τύπων πληροφοριών (εικόνας, ήχου, υπερκειμένου), συμβάλλοντας έτσι στην απεξάρτηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας από το χώρο, το χρόνο και το μονοδιάστατο τρόπο αναζήτησης, παρουσίασης και δια-κίνησης της πληροφορίας (Λιοναράκης 2001) [3]. Εφαρμόζοντας την τεχνολογία αυτή η τηλεκπαίδευση περιλαμβάνει μια εκπαιδευτική διαδικασία η οποία δεν υλοποιείται σε ένα χώρο (τάξη) με τη φυσική παρουσία του εκπαιδευτή, αλλά μια διαδικασία κατά την οποία ο εκπαιδευόμενος έχει τη δυνατότητα να μελετά το εκπαιδευτικό υλικό σε οποιοδήποτε χώρο και σε οποιαδήποτε στιγμή επιθυμεί. Μία άλλη περιγραφή του όρου εκπαίδευση από απόσταση δίνεται από τους Moore και Kearsley (Moore and Kearsley 1996) [4]. Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, η εκπαίδευση από απόσταση είναι προσχεδιασμένη μάθηση που συνήθως λαμβάνει χώρα σε ένα διαφορετικό μέρος από ότι η παραδοσιακή διδασκαλία. Το αποτέλεσμα της διαδικασίας στηρίζεται σε ειδικές τεχνικές σχεδίασης του μαθήματος, ειδικές μεθόδους επικοινωνίας με ηλεκτρονικό ή άλλο μέσο, καθώς επίσης και ειδική οργάνωση και επιτήρηση του συνόλου της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έναν παρόμοιο ορισμό δίνει και ο Willis (Willis 1994). Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, η εκπαίδευση από απόσταση λαμβάνει χώρα όταν ένας δάσκαλος και οι μαθητές βρίσκονται σε φυσική απόσταση και η τεχνολογία, δηλαδή η φωνή, το βίντεο, η έντυπη πληροφορία και άλλα είδη δεδομένων, χρησιμοποιούνται να γεφυρώσουν το διδακτικό κενό. Αυτή η εξ' αποστάσεως εκπαίδευση είναι ένας τρόπος διδασκαλίας-μάθησης, που μπορεί να εφαρμοσθεί με τη χρήση νέων τεχνολογιών όπως για παράδειγμα βίντεο, τηλεπικοινωνίες, 4

18 ηλεκτρονικούς υπολογιστές κτλ. Είναι ένας τρόπος διδασκαλίας που προσομοιώνει την εκπαιδευτική διαδικασία έτσι ώστε οι συμμετέχοντες σε αυτή (διδάσκοντες και μαθητές) να μπορούν να βρίσκονται σε διαφορετικό χρόνο και τόπο. Άρα, σε περιπτώσεις που οι κλασικές μέθοδοι διδασκαλίας αποτυγχάνουν να επιτύχουν το στόχο τους, συμπληρώνονται από την εξ' αποστάσεως εκπαίδευση, η οποία μπορεί να διαχειρίζεται μαγνητοσκοπημένα μαθήματα, παροχή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού εξ' αποστάσεως, on-line μαθήματα κτλ. Για να προσδιορίσουμε καλύτερα την έννοια της τηλεκπαίδευσης έχουν καθοριστεί τρεις διαφορετικές μορφές (Μπαλαούρας, 2002) [5]: Η τηλεκπαίδευση σε εξατομικευμένο ρυθμό (self- paced training). Σε αυτή την περίπτωση προσφέρονται στον εκπαιδευόμενο συνδυασμός εκπαιδευτικών υλικών (βιβλία, αναφορές στο δίκτυο, μαγνητοσκοπημένα μαθήματα, σημειώσεις, προγράμματα εκμάθησης βασισμένα σε υπολογιστή κτλ), συνήθως χωρισμένα σε ενότητες (μαθήματα), τα οποία ο εκπαιδευόμενος διαχειρίζεται με το δικό του ρυθμό, αποφασίζει δηλαδή ο ίδιος πότε και που θα τα χρησιμοποιήσει. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σημαντική επικοινωνία με διδάσκοντα ή με άλλους εκπαιδευόμενους. Η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση (asynchronous e-learning). Η περίπτωση αυτή μοιάζει αρκετά με την προηγούμενη. Παρέχεται στους συμμετέχοντες η δυνατότητα να εργαστούν με το υλικό προς διδασκαλία οπουδήποτε και οποτεδήποτε έχοντας όμως παράλληλα δυνατότητα ασύγχρονης επικοινωνίας με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες και με τον εκπαιδευτή. Το υλικό διδασκαλίας δεν είναι απαραίτητο να έχει δοθεί όλο από την έναρξη του μαθήματος αλλά μπορεί να προσφέρεται στους εκπαιδευόμενους σταδιακά. Ο ρυθμός μελέτης και εργασιών καθορίζεται από τον εκπαιδευτή σε συνεργασία πάντα με τους εκπαιδευόμενους. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση (synchronous e-learning). Σε αυτή την περίπτωση το μάθημα γίνεται κανονικά αλλά οι εκπαιδευόμενοι και ο διδάσκων καθηγητής μπορούν να βρίσκονται σε διαφορετικό τόπο ο καθένας και χρησιμοποιώντας τεχνολογίες τηλεδιάσκεψης να βρίσκονται όλοι σε μία εικονική αίθουσα διδασκαλίας. Η διεξαγωγή του μαθήματος γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρει τις ίδιες ή και παραπάνω δυνατότητες με αυτές που προσφέρονται σε μία παραδοσιακή αίθουσα. 2.2 Ιστορική Αναδρομή Η τεχνολογία χρησιμοποιείται στον χώρο της εκπαίδευσης από τις αρχές του 1960, όμως μόνο με την αρχή της δεκαετίας του 90 οδήγησε την εκπαιδευτική κοινότητα σε 5

19 αναθεώρηση της προσφοράς της στην εκπαίδευση. Μέχρι τότε μόνο τα οπτικοακουστικά μέσα χρησιμοποιούνταν σε μεγάλο βαθμό για να υποστηρίξουν την παραδοσιακή διδασκαλία των διαλέξεων και ομιλιών, ενώ η εμφάνιση των Η/Υ στην δεκαετία του 80 δεν έτυχε μεγάλης και ένθερμης υποδοχής. Η συνεχώς αυξανόμενη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ως αποτέλεσμα της φιλικότερης προς τον μέσο χρήστη όψης που απέκτησαν, εκτόξευσαν τα ποσοστά των οικείων προς τους Η/Υ φοιτητών και διδασκόντων. Πλέον όλο και περισσότεροι διαθέτουν προσωπικούς Η/Υ τους οποίους έχουν μετατρέψει σε ισχυρό εργαλείο μάθησης. Η διάσταση του διαδικτύου ως μια δυναμική πηγή πληροφόρησης, που παρέχει άμεση και συγκριτικά ανέξοδη πληροφορία, ενίσχυσε τις δομές εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια και στους ερευνητικούς οργανισμούς. Η εισαγωγή μαθημάτων για την χρήση των Η/Υ στα προγράμματα σπουδών της κάθε σχολής και η δημιουργία υπολογιστικών κέντρων στα πλαίσια των ιδρυμάτων αποδεικνύουν ότι η χρήση της τεχνολογίας είναι απαραίτητη για κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα που θέλει να παραμένει ενεργό και εξελίξιμο. Η εκπαιδευτική διαδικασία ωφελήθηκε σημαντικά και από τις εφαρμογές της τεχνολογίας σε άλλα τμήματα της πανεπιστημιακή κοινότητας, με κορυφαίο παράδειγμα τις βιβλιοθήκες. Η εφαρμογή των τεχνολογικών καινοτομιών στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες επέφερε τον εμπλουτισμό των υπηρεσιών, τον περιορισμό του κόστους, τη μείωση του απαιτούμενου χρόνου, την καλύτερη αξιοποίηση του προσωπικού και την καλύτερη κατάρτιση του. Οι συλλογές των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών απέκτησαν μια πολυμορφική οντότητα, καθώς πλέον φιλοξενούν πληροφοριακό υλικό σε διάφορες μορφές, όπως οπτικοακουστικό υλικό (κασέτες ήχου και video), microfiches, CDs ήχου, CD-ROM s, ηλεκτρονικά περιοδικά, ηλεκτρονικά βιβλία, online βάσεις δεδομένων κ.α. Η ετερόκλητη φύση όλων αυτών των μορφών πληροφόρησης (δίχως βέβαια να παραβλέπουμε τις έντυπες συλλογές των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών) προϋποθέτουν διαφορετικά μέσα, πέρα από τα παραδοσιακά, χρήσης τους και το απαιτούμενο λογισμικό για την πρόσβαση τους. 2.3 Σύγκριση Ασύγχρονης και Σύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Η τηλεκπαίδευση ως μέθοδος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μπορεί να εφαρμοστεί με πολλούς τρόπους (σύγχρονη ή ασύγχρονη), με διαφορετική οργάνωση διδασκαλίας (ηλεκτρονική τάξη, εξατομικευμένη μάθηση, συνεργατική μάθηση), σε διαφορετικά επίπεδα και τύπους σπουδαστών (μαθητές, προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί, επιμόρφωση, δια βίου εκπαίδευση), με διαφορετικές παιδαγωγικές και μαθησιακές κατευθύνσεις και στρατηγικές (Collis, 1996, Berge and Collins, 1995, Davis, 1994, Gray and O'Grady, 1993)[6]. 6

20 Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση μπορεί να προσφέρει στην εκπαιδευτική διαδικασία την αμεσότητα της επαφής του διδάσκοντα με τους εκπαιδευόμενους. Οι εκπαιδευόμενοι, αν και δεν βρίσκονται στον ίδιο τόπο με τον εκπαιδευτή, μπορούν να έχουν μαζί του φωνητική και οπτική επικοινωνία. Επιπλέον, το μαγνητοσκοπημένο υλικό μπορεί να αξιοποιηθεί και από άλλους εκπαιδευόμενους που δεν συμμετείχαν απαραίτητα στην αρχική συνεδρία τηλεκπαίδευσης, με αποτέλεσμα να διευρύνεται το δυνητικό κοινό της εκπαιδευτικής διαδικασίας (Αντωνίου Θ.)[7]. Η εκπαιδευτική αξία των συστημάτων σύγχρονης τηλεκπαίδευσης συνίσταται στην επίτευξη αμφίδρομης επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο μεταξύ των συμμετεχόντων στην διδακτική διαδικασία. Η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων μέσω τηλεδιάσκεψης αποτελεί μια πολυδιάστατη και σύνθετη διαδικασία, η οποία επηρεάζεται από το σύνολο των βασικών διδακτικών /μαθησιακών παραμέτρων και από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τεχνολογικού περιβάλλοντος. Η διερεύνηση της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητα αυτών των προγραμμάτων απαιτεί μεγάλη ποικιλία δεικτών και μεταβλητών τεχνολογικής και παιδαγωγικής φύσεως καθώς στη διαδικασία της μάθησης εμπλέκονται παράγοντες όπως είναι τα χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων, η φύση του διδακτικού αντικειμένου, οι διδακτικοί στόχοι, το προσωπικό (εκπαιδευτικό, βοηθητικό, τεχνικό), η μεθοδολογία της διδασκαλίας (διάλεξη /διδασκαλία/ ομαδοσυνεργατική εργασία), ο αριθμός των αιθουσών, ο τεχνολογικός εξοπλισμός των αιθουσών (ποιότητα εικόνας, ήχου, ταχύτητες μετάδοσης) (Πανέτσος Σ.) [8]. Η παράδοση μαθήματος από απόσταση είναι η λιγότερο αποτελεσματική χρήση των εργαλείων της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Η κύρια χρήση τους θα πρέπει να εστιάζεται στην διάδραση των εμπλεκομένων μερών με κάποιον ειδικό που δεν μπορεί να έχει φυσική παρουσία (Κασσελίδης Α.) [9]. Η διάδραση βοηθάει τους μαθητευόμενους στην καλύτερη κατανόηση του μαθησιακού περιεχομένου κεντρίζοντας το ενδιαφέρον τους. (Milligan, 2000) Η εμπειρία από την αξιοποίηση των εφαρμογών των νέων τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνιών έχει δείξει ότι η απλή μετάδοση οπτικοακουστικών πληροφοριών και η επίτευξη άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας δεν συνεπάγεται την αποτελεσματική επίτευξη των γνωστικών στόχων. Η επίτευξη των στόχων επιτυγχάνεται εάν μαζί με τα ανωτέρω χρησιμοποιηθούν κατάλληλες διδακτικές και μαθησιακές δραστηριότητες που δίνουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο να συμμετέχει με ενεργητικό τρόπο σε όλες τις φάσεις της 7

21 μαθησιακής διαδικασίας (Anderson et al. 2001). Η ουσιαστική αξιοποίηση των εφαρμογών αυτών ακολουθεί τις αρχές των σύγχρονων εποικοδομητικών θεωρήσεων για τη μάθηση, οι οποίες δίνουν έμφαση στον κατάλληλο συντονισμό των μαθησιακών δραστηριοτήτων, στον ενεργητικό και κατασκευαστικό χαρακτήρα της γνώσης, στην επικοινωνία, στην αλληλεπίδραση και στη δημιουργική εμπλοκή των σπουδαστών στην εκπαιδευτική διαδικασία (Δημητρακοπούλου 2001) (Πανέτσος Σ.) [8]. Σε αυτό το σημείο, η Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση μπορεί να προσφέρει πολλά θετικά στοιχεία, εμπλουτίζοντας το πρωτογενές υλικό (την μαγνητοσκοπημένη διάλεξη) με επιπλέον παραπομπές για ενημέρωση, βιβλιογραφία, δυνατότητες για σχολιασμό και συζήτηση που δεν υπάρχει χρόνος να γίνουν με σύγχρονο τρόπο. Η ενσωμάτωση του μαγνητοσκοπημένου υλικού με όλο το υποστηρικτικό υλικό, σχηματίζει έτσι ένα πλήρες σύνολο εκπαιδευτικού υλικού, που παρέχει στους εκπαιδευόμενους γνώσεις με πολλά διαφορετικά μέσα προσεγγίζοντας αποτελεσματικότερα τις αρχές των σύγχρονων εποικοδομητικών θεωρήσεων για τη μάθηση όπως αναφέραμε παραπάνω σύμφωνα με τον Δημητρακόπουλο. Επιπλέον, οι σημερινές εκπαιδευτικές διαδικασίες, όλο και περισσότερο απαιτούν την διαρκή αλληλεπίδραση εκπαιδευτή και εκπαιδευομένων, και την παρακολούθηση της προόδου των δεύτερων μέσω εργασιών, ερωτήσεων και συζητήσεων. Αυτές οι ενέργειες προφανώς δεν μπορούν να ενταχθούν άμεσα σε μια Σύγχρονη συνεδρία, καθώς εκεί προτεραιότητα έχει η διεξαγωγή της διάλεξης, και η μερική αλληλεπίδραση των δύο μερών. Στην Ασύγχρονη όμως τηλεκπαίδευση δεν υπάρχει αυτός ο περιορισμός, και έτσι μια Σύγχρονη συνεδρία, μπορεί να έχει την συνέχισή της με ασύγχρονο τρόπο, μέσα από ένα περιβάλλον εκπαίδευσης στο οποίο έχουν πρόσβαση και ο διδάσκων και οι εκπαιδευόμενοι. Αυτό το ασύγχρονο περιβάλλον θα πρέπει να περιλαμβάνει. Πρόσθετο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό Ομάδες συζητήσεων στο πρότυπο των Internet Newsgroups Επικοινωνία με ηλεκτρονική αλληλογραφία Εφαρμογές αξιολόγησης και αυτό-αξιολόγησης των εκπαιδευομένων Ομάδες Χρηστών (ανοικτές ή κλειστές) που απαρτίζονται από εκπαιδευόμενους και καθηγητές. Σύνδεσμοι από το Διαδίκτυο που αφορούν το μάθημα. Εργασίες Φοιτητών είναι η περιοχή όπου οι εκπαιδευόμενοι «τοποθετούν» τις εργασίες τους. 8

22 Ωστόσο η Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση στερείται της αμεσότητας που προαναφέρθηκε, για αυτό μέσω της ενσωμάτωσης μαγνητοσκοπημένων Σύγχρονων στιγμιότυπων μπορεί να εμπλουτισθεί και να αποδώσει καλύτερα όποιο αντικείμενο πραγματεύεται. Η Chou από η μεριά της, υποστηρίζει ότι στην σύγχρονη επικοινωνία υπάρχει ανταλλαγή μηνυμάτων και υποστήριξη μεταξύ των φοιτητών σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με την ασύγχρονη επικοινωνία που χρησιμοποιείται περισσότερο για μονόδρομη επικοινωνία, όπως για αποστολή εργασιών προς τον καθηγητή παρά για ανταλλαγή απόψεων. Επίσης, η διαδικασία ερωτήσεων-απαντήσεων είναι πιο ισορροπημένη στην σύγχρονη επικοινωνία, ενώ στην ασύγχρονη οι φοιτητές δίνουν περισσότερη πληροφορία παρά λαμβάνουν (Κασσελίδης Α.). Ωστόσο πολλές έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Σύγχρονη και η Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση δεν λειτουργούν ως ανταγωνιστικές έννοιες, αλλά μπορούν και πολλές φορές επιβάλλεται, να συμπληρώσουν η μία την άλλη [9]. 2.4 Σε ποιους τομείς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τηλεκπαίδευση Η ανάγκη χειρισμού της πληροφορίας και την ανανέωση της γνώσης με ταχείς ρυθμούς οδήγησε στην ανάπτυξη των ευρυζωνικών δικτύων. Ανάμεσα στις υπηρεσίες που προσφέρουν τα ευρυζωνικά δίκτυα είναι και η τηλεκπαίδευση, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και για την επιμόρφωση των εκπαιδευόμενων πάνω σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα Η χρήση της τηλεκπαίδευσης στα πανεπιστήμια Τα βασικά μοντέλα τηλεκπαίδευσης είναι τα εικονικά πανεπιστήμια, οι e-εκπαιδευτικοί συνεταιρισμοί και κοινοπραξίες, και οι εκπαιδευτικές πύλες. Κάθε ένα από αυτά τα μοντέλα παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, τόσο για τους εκπαιδευόμενους όσο και για τους οργανισμούς (εταιρείες ή πανεπιστημιακά ιδρύματα) που παρέχουν υπηρεσίες τηλεκπαίδευσης. Η τηλεκπαίδευση παρέχεται μέσα από συστήματα ειδικά σχεδιασμένα για αυτή ή μέσα από δικτυακές πλατφόρμες e-learning και αποτελούν την τεχνολογική υποδομή για την παροχή της. Στην συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνονται τα συστήματα προετοιμασίας εκπαιδευτικού υλικού, τα συστήματα διαχείρισης μαθημάτων, τα συστήματα διαχείρισης της μάθησης, και άλλες υποστηρικτικές υπηρεσίες. Τα τριτοβάθμια ιδρύματα λειτουργούσαν μέχρι σήμερα, κυρίως, ως ακαδημαϊκά ιδρύματα παραδοσιακού τύπου. Οι εκπαιδευόμενοι, δηλαδή, έπρεπε να προσέρχονται κατά τη διάρκεια του διδακτικού έτους στις φυσικές τους εγκαταστάσεις για να παρακολουθήσουν τις 9

23 παραδόσεις, τα σεμινάρια, τα εργαστήρια, κ.λ.π. Η υποχρέωση, όμως, για φυσική παρουσία του φοιτητή στις εγκαταστάσεις αυτές για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του διδακτικού έτους καθιστούσε αδύνατη τη συμμετοχή πολλών ομάδων του πληθυσμού στα προγράμματα σπουδών των παραδοσιακών πανεπιστημίων. Αυτό ίσχυε, για παράδειγμα, για άτομα τα οποία για λόγους οικογενειακούς, οικονομικούς, ή επαγγελματικούς δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν τον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους και να εγκατασταθούν στην έδρα του παραδοσιακού πανεπιστημίου. Το γεγονός αυτό είχε δύο σημαντικά μειονεκτήματα. Πρώτον, την άνιση μεταχείριση των πολιτών που ανήκαν στις προαναφερθείσες ομάδες, αφού στερούνταν τη δυνατότητα συμμετοχής σε ανώτερες σπουδές. Δεύτερον, την ελλιπή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της κοινωνίας, αφού αρκετοί πολίτες που δεν μπορούσαν να σπουδάσουν στα παραδοσιακά ακαδημαϊκά ιδρύματα θα μπορούσαν να εξελιχτούν σε αξιόλογους επιστήμονες αν είχαν τη δυνατότητα να σπουδάσουν με κάποιον άλλο τρόπο. Αυτοί ήταν οι κύριοι λόγοι υιοθέτησης της τηλεκπαίδευσης από τα τριτοβάθμια ιδρύματα (Μπαλτά, 1996) [10]. Εικόνα 2-1: Η χρήση της τηλεκπαίδευσης στα πανεπιστήμια Η χρήση της τηλεκπαίδευσης στις επιχειρήσεις Υπάρχει η εντύπωση ότι οι τεχνολογίες της τηλεκπαίδευσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε ακαδημαϊκούς χώρους και να ενταχθούν μόνο στηνυπάρχουσα διαδικασία εκπαίδευσης. Η εντύπωση αυτή είναι προφανώς λανθασμένη, αφού η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δίνει μία τελείως διαφορετική διάσταση στην έννοια της μάθησης. Με τη χρήση της τηλεκπαίδευσης οι εκπαιδευόμενοι γλιτώνουν πολύτιμο χρόνο μετακινήσεων και τους δίνεται η ευελιξία για να διαλέξουν μόνοι τους το χρόνο που θα διαθέσουν. Οι παραπάνω παράγοντες κάνουν ελκυστική την τηλεκπαίδευση και στον επιχειρησιακό χώρο. Οι εργαζόμενοι μπορούν να παίρνουν μέρος σε σεμινάρια, να συνεχίζουν την εκπαίδευση τους χωρίς να χρειάζεται να σπαταλούν χρόνο σε μετακινήσεις και χωρίς να 10

24 χρειάζεται να απουσιάζουν από την εργασία τους. Οι επιχειρήσεις δείχνουν έντονο ενδιαφέρον για τις τεχνολογίες αυτές, αφού τους προσφέρουν τη δυνατότητα για συνεχή εκπαίδευση των στελεχών τους με μικρό σχετικά κόστος. Η εξειδίκευση και η κατάρτιση των εργαζομένων αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δραστηριότητας της σύγχρονης επιχείρησης. Νέες τεχνολογίες, νέα προϊόντα, νέες προκλήσεις παρουσιάζονται διαρκώς, και οι επιχειρήσεις καλούνται να επενδύσουν σημαντικούς οικονομικούς πόρους αλλά και χρόνο στην κατάρτιση του προσωπικού τους, ώστε να είναι κατάλληλα προετοιμασμένο. Η ίδια η πληροφορική μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Για πολλές επιχειρήσεις, η παλιά κλασική μέθοδος της τάξης διδασκαλίας αποτελεί ακόμα προσφιλή μέθοδο για την κατάρτιση των εργαζομένων τους. Ωστόσο συχνά είναι δύσκολο για τους υπαλλήλους να αφιερώσουν χρόνο κατά τη διάρκεια ή μετά το πέρας της εργασίας τους, προκειμένου να συμμετάσχουν σε προγράμματα κατάρτισης. Ακόμα και όταν μπορούν να το κάνουν, συχνά δεν μπορούν να παρακολουθήσουν το σύνολο του προγράμματος, με αποτέλεσμα η εκπαίδευσή τους να είναι ημιτελής. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με τις βέλτιστες μεθόδους διδασκαλίας, η χρήση ψηφιακών μέσων αναδεικνύεται η καλύτερη μέθοδος, με το συνδυασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, πολυμέσων, συστημάτων απευθείας συνομιλίας στο Διαδίκτυο κ.λπ. Αυτές οι μέθοδοι κατάρτισης αποδείχθηκαν πολύ πιο ευέλικτες και αποτελεσματικές από τις παραδοσιακές. Συγκεκριμένα, τα πλεονεκτήματα της τηλεκπαίδευσης μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Ευελιξία: Με τη χρήση ηλεκτρονικών μεθόδων κατάρτισης, ο εργαζόμενος κάνει καλύτερη κατανομή του χρόνου του, επιλέγοντας ο ίδιος τη στιγμή που προτιμά να παρακολουθήσει το πρόγραμμα, το οποίο προσαρμόζει στις δικές του ανάγκες. Προσαρμοστικότητα: Τα υλικά εκμάθησης μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν για να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες, ανάλογα με την ομάδα εργαζομένων που θα τα χρησιμοποιήσει και το ρόλο και τα καθήκοντά τους μέσα στην επιχείρηση. Μείωση κόστους: Η ανάγκη για εκπαιδευτές, έξοδα κίνησης για σεμινάρια κ.λπ. περιορίζεται σημαντικά, ενώ μειώνεται και ο χρόνος που απαιτείται από τους εργαζομένους. 11

25 Οι εταιρίες πληροφορικής αποτελούν την πλειοψηφία των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο e-learning. Οι περισσότερες από αυτές εμπορεύονται έτοιμα προϊόντα τηλεκπαίδευσης (πλατφόρμες και περιεχόμενο) που κατασκευάζουν μεγάλες εταιρίες του εξωτερικού, ή προσαρμόζουν τα προϊόντα αυτά στις απαιτήσεις των πελατών τους, ενώ παράλληλα προσφέρουν και υποστηρικτικές υπηρεσίες. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις που κατασκευάζουν εφαρμογές τηλεκπαίδευσης και προσφέρουν ολοκληρωμένες λύσεις e-learning είναι ελάχιστες. Οι οργανισμοί με μεγάλη γεωγραφική διασπορά, όπως οι Τράπεζες, οι Ασφαλιστικοί Οργανισμοί, οι διάφορες βιομηχανίες, αποτελούν του κυριότερους πελάτες αυτών των εταιριών. Η έλλειψη της απαιτούμενης πρωτογενούς παραγωγής και ενός οργανωμένου δικτύου προώθησης των ελληνικών προϊόντων στη διεθνή αγορά, όπως και η απουσία πόρων και ουσιαστικής συνεργασίας με επενδυτές (π.χ. τράπεζες, venture capitals), αποτελούν τους κυριότερους ανασταλτικούς παράγοντες ανάπτυξης εξαγωγικής δραστηριότητας στον τομέα της τηλεκπαίδευσης. Όπως προκύπτει από τη μελέτη του ΙΟΒΕ, στην ελληνική αγορά το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης αφορά το «περιεχόμενο», και κυρίως τα προϊόντα κατά παραγγελία (customized). Επίσης, αυξημένη ζήτηση εμφανίζεται και για μικτές λύσεις, δηλαδή για συνδυασμό τηλεκπαίδευσης και παραδοσιακού τρόπου εκπαίδευσης. Σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο, σημαντικό ποσοστό των μαθημάτων τηλεκπαίδευσης καλύπτει θέματα του ευρύτερου χώρου της πληροφορικής, και ακολουθούν σε προτίμηση τα μαθήματα που αφορούν επιχειρησιακά θέματα (π.χ. μάρκετινγκ, πωλήσεις, εξυπηρέτηση πελατών, κ.λπ.). Μελλοντικά, σύμφωνα με την ανάλυση των εκτιμήσεων των εκπροσώπων του κλάδου, αναμένεται περαιτέρω αύξηση της ζήτησης για «περιεχόμενο». Η δομή της αγοράς χαρακτηρίζεται από έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των μικρών κυρίως επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο χώρο της τηλεκπαίδευσης. Ειδικότερα, δεν υπάρχει εξειδίκευση από πλευράς επιχειρήσεων και επειδή «όλοι ασχολούνται με όλα» δεν υπάρχουν καθορισμένα μερίδια αγοράς. Ο ανταγωνισμός των επιχειρήσεων επικεντρώνεται σε επίπεδο ποιότητας ή τιμών ή βάσει των χαρακτηριστικών που διαθέτουν τα προϊόντα τους. Αντίθετα, οι ελάχιστες μεγάλες επιχειρήσεις, λόγω της εξειδίκευσής τους και των ολοκληρωμένων λύσεων τηλεκπαίδευσης που προσφέρουν, ελέγχουν συγκεκριμένο μερίδιο της αγοράς και δεν νιώθουν τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των μικρών επιχειρήσεων. Ο κίνδυνος εισόδου νέων παικτών στο χώρο της τηλεκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Η μικρή και ανώριμη αγορά, καθώς και το υψηλό κόστος ανάπτυξης περιεχομένου και προσφοράς ολοκληρωμένων λύσεων αποτρέπουν νέες επιχειρήσεις να 12

26 δραστηριοποιηθούν στο χώρο της τηλεκπαίδευσης. Μελλοντικά, όμως, επειδή οι προοπτικές για περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς τηλεκπαίδευσης είναι θετικές, αναμένεται να δημιουργηθεί χώρος για νέους παίκτες. Οι ιδιαίτερα θετικές προοπτικές ανάπτυξης της τηλεκπαίδευσης, σύμφωνα με τη μελέτη, αποδίδονται στη μορφολογία της Ελλάδας, με τις δυσπρόσιτες περιοχές (π.χ. νησιά), και στη λειτουργία σημαντικού αριθμού επιχειρήσεων που χαρακτηρίζονται από γεωγραφική διασπορά. Επιπλέον, η αναμενόμενη αύξηση των χρηστών του διαδικτύου και η σταδιακή συνειδητοποίηση, από πλευράς επιχειρήσεων, ότι η εκπαίδευση αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, την αύξηση της παραγωγικότητας και κατά συνέπεια την αύξηση των κερδών, αποτελούν τους κυριότερους παράγοντες ώθησης της ανάπτυξης του κλάδου στην Ελλάδα. Τέλος, στην παγκόσμια βιομηχανία τηλεκπαίδευσης, οι ΗΠΑ κατέχουν, αναμφισβήτητα, ηγετική θέση στο χώρο του e-learning τόσο στα δημόσια ή ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα όσο και στις επιχειρήσεις. Το μέγεθος της αγοράς τηλεκπαίδευσης στις ΗΠΑ ανήλθε το 1998 στα 551 εκατ. δολάρια, ενώ το 2003 εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 11,4 δισ. δολάρια περίπου με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής (ΜΕΡΜ) 83%. Το «περιεχόμενο» αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα της αγοράς τηλεκπαίδευσης, ενώ ακολουθούν οι υπηρεσίες και τα εργαλεία. Η ευρωπαϊκή αγορά τηλεκπαίδευσης αν και υστερεί σε μέγεθος και ωριμότητα της αγοράς των ΗΠΑ, παρουσιάζει, ωστόσο, ομοιότητες με; αυτήν. Ειδικότερα, και στις δύο αγορές παρατηρείται ότι οι μικρές επιχειρήσεις που έχουν υιοθετήσει μεθόδους τηλεκπαίδευσης είναι κυρίως νέοι χρήστες. Αντίθετα, οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις που παρουσιάζουν γεωγραφική διασπορά, χρησιμοποιούν μεθόδους τηλεκπαίδευσης για περισσότερα από 3 έτη. Επίσης, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, παρατηρείται ότι το ποσοστό προτίμησης της τηλεκπαίδευσης, αν και είναι μικρότερο από το αντίστοιχο ποσοστό προτίμησης για τον παραδοσιακό τρόπο εκπαίδευσης, αυτό συνεχώς αυξάνεται. Σχετικά με τα γνωστικά αντικείμενα στα οποία εφαρμόζεται η τηλεκπαίδευση, παρατηρείται ότι και στις δύο αγορές η τηλεκπαίδευση εφαρμόζεται περισσότερο σε θέματα που αφορούν την πληροφορική και ακολουθούν αντικείμενα σχετικά με το μάρκετινγκ, τις πωλήσεις, την παραγωγή, κ.λπ [11] Η δια βίου εκπαίδευση Ζούμε στην εποχή που η συνεχής εκπαίδευση θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την ατομική και επαγγελματική ανάπτυξη κάθε πολίτη και εργαζόμενου, του καθένα από μας. Οι περισσότεροι σύγχρονοι οργανισμοί όπως αναφέραμε παραπάνω προσφέρουν τη δυνατότητα 13

27 στο προσωπικό τους να βελτιώσει τις γνώσεις του και, με τη συνδρομή των νέων τεχνολογιών, να γνωρίσει ένα κόσμο όπου η συνεχής αναβάθμιση δεξιοτήτων είναι προαπαιτούμενο για την επιτυχία. Παράλληλα και σε ατομικό επίπεδο, όλο και περισσότεροι είναι εκείνοι που ενδιαφέρονται να βελτιώσουν τις γνώσεις τους σε τομείς που πάντα τους ενδιέφεραν ή και τους ενδιαφέρουν σήμερα, χωρίς στο παρελθόν να είχαν ευκαιρίες και άλλες δυνατότητες για ευέλικτα προγράμματα μόρφωσης και παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί για τα σχολεία του 21 ου αιώνα βρίσκονται στο κέντρο της προσπάθειας για τη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και καλούνται να συμμετέχουν ενεργά στη διαβίου μάθηση, ώστε να καταστήσουν κοινωνούς σ αυτήν και τους μαθητές τους (Day 2003: 23). Tα παιδιά δεν είναι πια ίδια, γιατί η κοινωνία άλλαξε και ακόμα μαθαίνουμε για τη μάθηση, άρα χρειάζεται ενημέρωση για τα ερευνητικά δεδομένα. Όταν μαθαίνει ο εκπαιδευτικός, μαθαίνει και ο μαθητής, μαθαίνει και το σχολείο. Η αρχική κατάρτιση του εκπαιδευτικού δεν μπορεί να είναι επαρκής για όλη την επαγγελματική του σταδιοδρομία και η συνεχής επιμόρφωση κρίνεται επιβεβλημένη. H αναγκαιότητα της επιμόρφωσης του εκπαιδευτικού επιβάλλεται από την ελλιπή κατάρτιση, επιστημονική, παιδαγωγική και διδακτική από τις Σχολές, τις νέες προσεγγίσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία: διαθεματική προσέγγιση, συνεργατική μάθηση, σχέδια εργασίας, τη διδασκαλία όχι μόνο γνώσεων αλλά κυρίως δεξιοτήτων που θα καταστήσουν τους μαθητές ικανούς για διαβίου μάθηση, τις απαιτήσεις της πολυπολιτισμικής κοινωνίας της πληροφορίας, την αλλαγή της συμπεριφοράς των μαθητών, επιθετικότητα μαθητών, έλλειψη σεβασμού, τα προβλήματα μάθησης, μαθητές με ειδικές ανάγκες, τους νέους ρόλους και απαιτήσεις από τους διοικητικούς φορείς της εκπαίδευσης για ένα σχολείο πιο αυτόνομο και ανοικτό στις καινοτομίες και στην κοινωνία. Αυτές οι νέες τάσεις στην εκπαίδευση απαιτούν προγράμματα σπουδών που θα καθιστούν ικανούς τους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες ως διδακτικό εργαλείο και ως προσωπικό εργαλείο για την επαγγελματική τους ανάπτυξη. Τις ελλείψεις της αρχικής κατάρτισης για τους νεότερους εκπαιδευτικούς αλλά και την παντελή απουσία κατάρτισης στις νέες τεχνολογίες για τους παλαιότερους εκπαιδευτικούς έρχεται να καλύψει η επιμόρφωση από απόσταση (Χαρίσης) [12]. 14

28 Mε τον όρο επιμόρφωση από απόσταση «αναφερόμαστε σε ένα οργανικά δομημένο σύνολο μέσων και διαδικασιών, με βάση τα οποία, ο εκπαιδευόμενος, αν και βρίσκεται σε απόσταση από τον εκπαιδευτικό ή τον επιμορφωτικό φορέα, μαθαίνει πώς να μαθαίνει μόνος του και πώς να λειτουργεί αυτόνομα μέσα από μια ευρετική πορεία αυτομάθησης, χρησιμοποιώντας ειδικά διαμορφωμένο εκπαιδευτικό υλικό και έχοντας υποστήριξη από καθηγητές συμβούλους» (Παπαδάκης, Φραγκούλης 2005: 278) [13]. Οι μέθοδοι της εξ αποστάσεως μάθησης και μετεκπαίδευσης, (όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς) σταδιακά υποκαθιστούν τα παραδοσιακά δασκαλοκεντρικά παιδαγωγικά μοντέλα. Βρισκόμαστε στη διάρκεια της μετάβασης προς νέα μαθητοκεντρικά μοντέλα όπου οι e-εκπαιδευόμενοι θα συμμετέχουν ως ενεργά μέλη ηλεκτρονικών κοινοτήτων μάθησης (Duderstadt, 1998) και η γνώση θα είναι δυναμικά και ευρέως διαχεόμενη και ταυτόχρονα άμεσα προσπελάσιμη (Gros, 2002). Ως εκ τούτου είναι ουσιώδες πλέον να αναπτύξουν οι εκπαιδευτικοί ως e-εκπαιδευόμενοι νέες δεξιότητες που διέπουν τη δια βίου μέσω διαδικτύου μάθηση, όπως του ψηφιακού αλφαβητισμού, των μεταγνωστικών δεξιοτήτων (Κωσταρίδου- Ευκλείδη, 1997; Ματσαγγούρας, 2003), των νέων ικανοτήτων που απαιτούνται για τη διαχείριση χρόνου και στόχων (Oliver, McLoughlin, 2000) καθώς και τις επικοινωνιακές και συνεργατικές δεξιότητες (Harasim, 1999). Επιπρόσθετα οι σύγχρονες συνθήκες επιβάλλουν μεθόδους αυτορρυθμιζόμενης ευέλικτης μάθησης ώστε να συνεκτιμώνται τα ιδιαίτερα ατομικά χαρακτηριστικά και μαθησιακά στυλ (Papastergiou, 2006)[14]. Η εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με τη χρήση των τεχνολογιών παρουσιάζει βασικά πλεονεκτήματα κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Τέτοια πλεονεκτήματα είναι η ελαχιστοποίηση των προβλημάτων στην προσωπική και οικογενειακή ζωή των εκπαιδευομένων, καθώς δεν απαιτείται μετακίνηση και διαμονή αλλού από το χώρο ζωής και εργασίας, ευελιξία ως προς τις ώρες και το χρόνο εκπαίδευσης, εξατομικευμένη διαβίου μάθηση, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ενδιαφερομένου (Lengrand 1989: 7). Οι εκπαιδευόμενοι καθηγητές μπορούν να ιεραρχήσουν τα θέματα του εκπαιδευτικού υλικού και μπορούν να επιλέξουν το μαθησιακό στυλ που προτιμούν κι έτσι μπορούν να αφομοιώσουν και να εφαρμόσουν τη γνώση. Το e-learning βοηθά στη ανάπτυξη κοινοτήτων της πράξης μεταξύ των εκπαιδευτικών, αναπτύσσει την ικανότητα για αυτοεπιμόρφωση, μειώνει το κόστος της επιμόρφωσης, διευκολύνει τη διάχυση καινοτόμων πρακτικών εκτός των φορέων που τις ανέπτυξαν (Παπαδάκης, Φραγκούλης 2005:279-80) (Χαρίσης) [12]. Στην Ελλάδα, η εξ αποστάσεως επιμόρφωση των εκπαιδευτικών παρέχεται από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, άλλα ακαδημαϊκά 15

29 ιδρύματα που έχουν ανταποκριθεί στο αίτημα για ανάπτυξη τεχνικών υποδομών τόσο για την σύγχρονη εκπαίδευση από απόσταση όπου η επικοινωνία διδάσκοντα διδασκομένων γίνεται σε πραγματικό χρόνο όσο και στην ασύγχρονη εκπαίδευση από απόσταση όπου η επικοινωνία πραγματοποιείται έμμεσα κυρίως μέσω του διαδικτύου. Τέτοια ιδρύματα, στα οποία λειτουργούν ειδικά κέντρα τηλεκπαίδευσης είναι τα εξής: το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και το ΤΕΙ Πειραιά. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο) όπου λειτουργεί Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης για τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. (Περισσότερες πληροφορίες στο: Το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (Edunet) χάρη στο οποίο θα διασυνδεθούν ευρυζωνικά, μεταξύ των άλλων, περισσότερα από 1260 σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, Επιπλέον, χρηματοδοτείται η αξιοποίηση του δορυφόρου HellasSAT για την παροχή ευρυζωνικών υπηρεσιών (εικόνα, ήχος, δεδομένα) σε σχολεία που βρίσκονται σε νησιά ή σε άλλες απομακρυσμένες περιοχές της χώρας κ.ά. (Μακρογιάννη, 2007). 2.5 Στόχοι της τηλεκπαίδευσης Η αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα περιβάλλοντα τηλεκπαίδευσης καθορίζεται, σύμφωνα με τα διεθνή βιβλιογραφικά δεδομένα, από μια σειρά παιδαγωγικών, τεχνολογικών, οργανωτικών και οικονομικών παραγόντων (Report of Illinois Faculty Seminar, 1999, Μακράκης, 1999, Collis, 1996). Οι τομείς στους οποίους δίνεται ιδιαίτερη έμφαση είναι η οικονομική αποδοτικότητα των συστημάτων αυτών (κόστος τεχνολογικού εξοπλισμού, δαπάνες για την εξασφάλιση του τεχνικού προσωπικού, την επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού κ.α.) καθώς και η αποτελεσματικότητα της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας (σχεδιασμός και οργάνωση των διδακτικών διαδικασιών, επιλογή μεθόδων διδασκαλίας, προετοιμασία εκπαιδευτικού υλικού κ.α.). Οι στόχοι στα περιβάλλοντα τηλεκπαίδευσης που χρησιμοποιούνται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι α) η παροχή ίσων ευκαιριών μάθησης χωρίς χωρικές δεσμεύσεις και β) η χρήση ποικιλίας εκπαιδευτικών μέσων που μπορούν να καλύψουν τις μαθησιακές ιδιαιτερότητες κάθε εκπαιδευόμενου (Keegan 2001) (Πανέτσος) [8]. Πιο συγκεκριμένα οι βασικοί στόχοι της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι να παρέχει δυνατότητα πρόσβασης σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης σε άτομα που δεν μπορούν με άλλους 16

30 τρόπους να συμμετέχουν σε αυτά, λόγω της γεωγραφικής θέσης που κατοικούν ή λόγω ειδικών καταστάσεων (π.χ. εργασία). Ένας άλλος στόχος είναι να μεταδοθούν μαθήματα σε απομακρυσμένες περιοχές στις οποίες δεν μπορούν να μεταβούν οι καθηγητές για να διδάξουν. Η εμπειρία από την αξιοποίηση των εφαρμογών των νέων τεχνολ ογιών πληροφορίας και επικοινωνιών έχει δείξει ότι η απλή μετάδοση οπτικοακουστικών πληροφοριών και η επίτευξη άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας δεν συνεπάγεται την αποτελεσματική επίτευξη των γνωστικών στόχων. Η επίτευξη των στόχων επιτυγχάνεται εάν μαζί με τα ανωτέρω χρησιμοποιηθούν κατάλληλες διδακτικές και μαθησιακές δραστηριότητες που δίνουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο να συμμετέχει με ενεργητικό τρόπο σε όλες τις φάσεις της μαθησιακής διαδικασίας (Anderson et al. 2001) (Πανέτσος). Αυτός ο ενεργητικός τρόπος συμμετοχής των εκπαιδευόμενων είναι ένας από τους στόχους του e-learning. Πλέον παύει να ισχύει το μέχρι τώρα «δασκαλοκεντρικό» πρότυπο, ενώ τι θέση του παίρνει το «μαθητοκεντρικό». Η "δασκαλοκεντρική" κλασσική διδασκαλία επικεντρώνονταν στις ανάγκες του διδάσκοντα και οι εκπαιδευόμενοι ήταν υποχρεωμένοι να προσαρμοστούν σε αυτές. Αντίθετα οι σύγχρονες μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης επιχειρούν να φέρουν τον εκπαιδευόμενο στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας (Μπαλαούρας, 2002). Οι σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις που προέρχονται από το ρεύμα του εποικοδομητισμού, απαιτούν έναν ουσιαστικά ενεργό ρόλο για τον μαθητή. Ο μαθητής έχει πια τον κεντρικό ρόλο, ενώ ο καθηγητής ενεργεί ως μεσολαβητής κυρίως, και αρμόδιος για τη διευκόλυνση της μάθησης. Σύμφωνα με τις συγκεκριμένες διδακτικές στρατηγικές, οι μαθητές με τη βοήθεια και τη καθοδήγηση του διδάσκοντα, επιλέγουν το προς μελέτη γνωστικό περιεχόμενο, ενώ ο διδάσκων προτείνει και εν συνεχεία καθορίζει ως ένα βαθμό τους κανόνες και τα πλαίσια της οργάνωσης του μαθήματος. Η ικανοποίηση των μαθητών άλλωστε, σύμφωνα με την παιδαγωγική έρευνα (Ματσαγγούρας 2000), είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας, αφού καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο της μάθησης, τον τρόπο μάθησης και την συμπεριφορά των μαθητών. Εξαρτάται τόσο από υποκειμενικούς παράγοντες (ατομικά χαρακτηριστικά, βαθμός ενδιαφέροντος που παρουσιάζει για τον μαθητή το διδακτικό αντικείμενο ή το συμβάν) όσο και από παράγοντες της διδασκαλίας, όπως είναι η μεθοδολογική οργάνωση της διδασκαλίας, οι διδακτικές τεχνικές (παρώθηση, συμμετοχή, ενεργοποίηση των μαθητών κλπ), η επικοινωνία διδάσκοντα μαθητών 17

31 (ερωτήσεις-απαντήσεις, χρόνος μαθητικής συμμετοχής) και τέλος τα χαρακτηριστικά της τεχνολογίας [15]. Κλείνοντας αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Russell (1999) στην έκθεσή του με τίτλο "Νο Significant Difference Phenomenon" διερευνώντας την εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα μεγάλου αριθμού συστημάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απόδοση των σπουδαστών που παρακολουθούν on-line προγράμματα δεν διαφοροποιείται από αυτών των σπουδαστών που παρακολουθούν προγράμματα στην συμβατική τους μορφή [15]. 2.6 Πλεονεκτήματα της τηλεκπαίδευσης Τα προγράμματα τηλεκπαίδευσης παρουσιάζουν αρκετά πλεονεκτήματα για τους εκπαιδευόμενους τόσο στα εκπαιδευτικά ιδρύματα όσο στον επιχειρησιακό χώρο τα οποία εντοπίζονται στον προγραμματισμό των μαθημάτων, τον χρόνο και τον ρυθμό μάθησης, το εκπαιδευτικό περιβάλλον, την προσαρμογή στις επιμορφωτικές ανάγκες του εκπαιδευόμενου, την εξατομίκευση της διδασκαλίας και το κόστος εκπαίδευσης. Η εισαγωγή των νέων υπολογιστικών και δικτυακών τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία την Κρητικού Γ. και τη Μπαλτά Κ. εξασφαλίζει: 'Aρση φυσικών εμποδίων, κατάργηση γεωγραφικών συνόρων και διασπορά στη διάδοση της γνώσης. Προοπτικές ομοιόμορφης αντιμετώπισης της εκπαιδευτικής λειτουργίας στο σύνολο της επικράτειας δίνοντας ίσες ευκαιρίες σε όλους, σε ότι αφορά στην απόσταση και στην επιλογή του χρόνου εκπαίδευσης και στο γνωστικό αντικείμενο. Δυνατότητα πρόσβασης σε πηγές γνώσης που δεν είναι διαθέσιμες εντός του ιδρύματος. Πρόσβαση σε εξειδικευμένη διδασκαλία και δραστηριότητες που θα ήταν ανέφικτες κάτω από άλλες συνθήκες. Συνεχιζόμενη κατάρτιση και εκπαίδευση για τη βελτίωση των ικανοτήτων των εκπαιδευομένων. Επιτάχυνση της διαδικασίας μεταφοράς γνώσης από τους εκπαιδευτές στους εκπαιδευόμενους. Άμεση διασύνδεση ατόμων και ομάδων με εξωτερικές πηγές γνώσεων (ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, μουσεία κλπ.) και αυξημένες δυνατότητες συνεργασίας μεταξύ 18

32 εκπαιδευόμενων και εκπαιδευτών, οι οποίοι είναι γεωγραφικά διασπαρμένοι.«άπειρη» δυνατότητα επέκτασης. Δεν υπάρχει περιορισμός στον αριθμό των συμμετεχόντων. Δημιουργία μιας "ηλεκτρονικής τάξης" με εξομοίωση όλων των λειτουργιών μιας παραδοσιακής τάξης (παράδοση διαλέξεων, επίλυση ασκήσεων, διόρθωση ασκήσεων, υποβολή ερωτήσεων κλπ). Εξοικονόμηση χρόνου και εκπαιδευτικού προσωπικού. Αύξηση του αριθμού των εκπαιδευόμενων με ταυτόχρονη μείωση των λειτουργικών αναγκών. Ευελιξία στο χρόνο, στο χώρο και στο ρυθμό μάθησης. Έλεγχος από την πλευρά του εκπαιδευόμενου για τον ρυθμό προόδου που σημειώνει κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Οικονομικά οφέλη για κάθε εμπλεκόμενο, με τη δυνατότητα ελαχιστοποίησης κόστους προς απόδοση. Μείωση του κόστος εκπαίδευσης τόσο για τον εκπαιδευόμενο όσο και για τον εκπαιδευτή. Συγκεκριμένα, ο εκπαιδευόμενος δεν αναγκάζεται να ταξιδεύει και να εγκαθίσταται σε ένα παραδοσιακό εκπαιδευτικό ίδρυμα, με αποτέλεσμα να μην υφίσταται περιορισμός στον αριθμό των εκπαιδευομένων που μπορούν να συμμετέχουν σε έναν κύκλο επιμόρφωσης. Διευκόλυνση στην συνεργασία από απόσταση. Μείωση του κόστους διδασκαλίας αν η συνεδρία εξυπηρετεί ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες ομάδες διδασκομένων. Μερικά από τα πλεονεκτήματα από τη χρήση της ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης στην εκπαίδευση των καθηγητών είναι : Το γεγονός πως οι εκπαιδευόμενοι καθηγητές μπορούν να εξετάσουν το περιεχόμενο σύμφωνα με το πρόγραμμά τους. Οι εκπαιδευόμενοι καθηγητές μπορούν να ιεραρχήσουν τα θέματα του εκπαιδευτικού υλικού. Το ασύγχρονο περιβάλλον είναι πολύ χρήσιμο για όσους μαθαίνουν καλύτερα σκεπτόμενοι για το περιεχόμενο και γι' αυτούς που μπορούν να δουλέψουν στο δικό τους χρόνο και να ακολουθήσουν οδηγίες. 19

33 Υποστηρίζει διάφορες μορφές μάθησης με δυνατότητα επιλογής της πιο κατάλληλης λύσης ως προς το περιεχόμενο και τον αρχάριο. Μπορούν να επιλέξουν το μαθησιακό στυλ που προτιμούν κι έτσι μπορούν να αφομοιώσουν και να εφαρμόσουν τη γνώση. Η Αυτο-έκφραση και Ενεργός Μάθηση ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των εκπαιδευομένων στη διαδικασία της μάθησης. Βελτιώνει την κριτική σκέψη των εκπαιδευομένων. Διευκολύνει τις Συνεργατικές Δεξιότητες Μάθησης και Επικοινωνίας μέσω της διάδρασης και της αλληλεπίδρασης. Η τεχνολογία μπορεί να κάνει τη μάθηση ευχάριστη και σχετική με τα ενδιαφέροντα των εκπαιδευτικών. Είναι πιο εύκολη η παρακολούθηση της προόδου των μαθητών από τον καθηγητή και σωστότερη η αξιολόγησή τους. Τέλος είναι πιο αντικειμενική η αξιολόγηση των καθηγητών και των μαθημάτων που προσφέρονται όπως επίσης και η πιστοποίηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων από τη στιγμή που το υλικό είναι προσβάσιμο από όλους (Νταλούκας, Δαούσης) [16]. Μερικά από τα πλεονεκτήματα από τη χρήση της ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης στην εκπαίδευση των μαθητών είναι : Σε αντίθεση με το παραδοσιακό σύστημα εκπαίδευσης, όπου το εκπαιδευτικό περιβάλλον είναι καθορισμένο, στα συστήματα της εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης το περιβάλλον εκπαίδευσης επιλέγεται από τον ίδιο τον εκπαιδευόμενο και μπορεί να είναι ο τόπος διαμονής του, ο τόπος εργασίας του, κ.λ.π. Γίνεται προσαρμογή των προγραμμάτων στις επιμορφωτικές ανάγκες του εκπαιδευόμενου. Τα μαθήματα, προσαρμόζονται σε μεγάλο βαθμό στις ανάγκες του εκπαιδευόμενου και είναι με τέτοιο τρόπο οργανωμένα ώστε να καλύπτουν συγκεκριμένες γνωστικές ενότητες ώστε να διευκολύνεται η κατανόηση από τους μαθητές. Αυξάνεται το ενδιαφέρον για μάθηση αφού σε έρευνες που έχουνε γίνει, κυρίως σε σχολεία στην Αμερική, οι μαθητές κατανοούν και αφομοιώνουν πολύ πιο εύκολα το μαθησιακό υλικό όταν αυτό τους δίνεται με παραστατικό τρόπο. Οι μαθητές νοιώθουν ότι έχουν ενεργό ρόλο στη μαθησιακή διδασκαλία αφού η "δασκαλοκεντρική" κλασσική διδασκαλία που επικεντρώνονταν στις ανάγκες του 20

34 διδάσκοντα και οι εκπαιδευόμενοι ήταν υποχρεωμένοι να προσαρμοστούν σε αυτές τείνει να εξαλειφτεί. Επίσης μέσα από την τηλεκπαίδευση δίνεται σε άτομα πιο συνεσταλμένα η δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά. Κυρίως στην ασύγχρονη τηλεκπαίδευση που η επικοινωνία είναι ως επί το πλείστον ασύγχρονη δίνεται η δυνατότητα σε όλους τους μαθητές να πάρουν μέρος και να συνεισφέρουν στις συζητήσεις που αφορούν το μάθημα. 2.7 Μειονεκτήματα της τηλεκπαίδευσης Η εισαγωγή περιβαλλόντων τηλεκπαίδευσης στα εκπαιδευτικά ιδρύματα και στις επιχειρήσεις όπως κάθε νέα καινοτομία δεν επέφερε μόνο θετικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον κ. Δ.Τόλη Δ/νων σύμβουλος HUMAN ASSET AE εκπαιδευτής εκπαιδευτών η εφαρμογή του e-learning στην προσπάθεια επιμόρφωσης του κάθε εκπαιδευόμενου της επιχείρησης σε χρόνο που να του είναι βολικός δυστυχώς δεν πέτυχε λόγω της έλλειψης ανθρώπινης επαφής, καθοδήγησης, αλληλεπίδρασης [17]. Συγκεκριμένα ως μειονεκτήματα της εκπαίδευσης από απόστασης που θα μπορούσαν να αναφερθούν είναι: Υπάρχει γενικά αδυναμία άμεσης υποβολής ερωτήσεων. Ο εκπαιδευόμενος μελετάει μόνος του και δεν έχει την δυνατότητα άμεσης υποβολής ερωτήσεων προς τον εκπαιδευτή. Οι εκπαιδευόμενοι δεν γνωρίζουν την δική τους πρόοδο σε σύγκριση με την πρόοδο των συναδέλφων τους και δεν αναπτύσσεται έτσι ο ανταγωνισμός που συνήθως επικρατεί στα πλαίσια μιας ομάδας. Η επικοινωνία με τον εκπαιδευτή είναι απρόσωπη και δεν υπάρχει ο "ενθουσιασμός" και το πάθος που μπορεί να εμπνεύσει στους σπουδαστές του έχει ένας καλός εκπαιδευτής (Κασσελίδης, Πολίτης) [9]. Η αποξένωση που αισθάνονται οι συμμετέχοντες εμποδίζει την ομαλή υλοποίηση της τηλεκπαίδευσης. Έχει παρατηρηθεί όμως ότι μετά από μερικές εβδομάδες εξοικείωσης η αρχική φοβία και αίσθηση αποξένωσης μπορεί να ξεπεραστεί (Chou, 2002). Σε πολλές περιπτώσεις οι αίθουσες που χρησιμοποιούνται για τις τηλεδιασκέψεις δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένες με αποτέλεσμα ο διδάσκων να μην έχει λεπτομερή 21

35 εικόνα της σωματικής έκφρασης των μαθητευομένων (Παπαδάκης και Χατζηλάκος, 2004). Το μεγάλο κόστος του εξοπλισμού που αυξάνει εκθετικά με τον αριθμό των συμμετεχόντων, τον συγχρονισμό μαθητών και καθηγητών για την εύρεση κατάλληλης χρονικής στιγμής για την συνεδρία καθώς και χρονικές καθυστερήσεις στον ήχο και στην εικόνα που δυσχεραίνουν την συμμετοχή και την παρακολούθηση της συνεδρίας από τους συμμετέχοντες (Esteve et al., 2000). Πολλοί διδάσκοντες αναφέρουν ότι οι συνεδρίες σύγχρονης τηλεδιάσκεψης απαιτούν σημαντικά περισσότερο χρόνο προετοιμασίας από μια τυπική συνεδρία παραδοσιακής διδασκαλίας καθώς και είναι απαραίτητο αναλυτικό χρονοδιάγραμμα για την αποτελεσματικότερη υλοποίηση της συνεδρίας. Η έλλειψη εξοικείωσης των συμμετεχόντων με την χρησιμοποιούμενη τεχνολογία δημιουργεί μία αμηχανία και κάνει τις σχέσεις πιο «τυπικές». Οι υποχρεώσεις του εκπαιδευτή αυξάνονται πολύ. Ο καθηγητής υποχρεώνεται έκτος από το χρόνο του μαθήματος να αφιερώνει και άλλο χρόνο για τη σωστότερη προετοιμασία του μαθήματος, για τη δημιουργία και συντήρηση του ψηφιακού υλικού καθώς και για την ασύγχρονη επικοινωνία με τους μαθητές (συμμετοχή σε βήματα συζητήσεων, απαντήσεις σε ηλεκτρονικά μηνύματα κλπ). Επειδή δεν είναι πάντα εφικτό η εξοικείωση τόσο του καθηγητή όσο και των μαθητών με τις νέες τεχνολογίες δημιουργείται η ανάγκη για την ύπαρξη ενός τεχνικού/διαχειριστή που να επιλύει διάφορα προβλήματα και να φροντίζει για την ομαλή διεξαγωγή του μαθήματος. Τέλος, για την καλύτερη διεξαγωγή του μαθήματος χρειάζεται πρόσβαση σε δίκτυο υψηλού εύρους ζώνης [9]. 2.8 Λύσεις Όσον αφορά την αδυναμία σωστής καθοδήγησης του μαθητή μια λύση είναι η παροχή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού. Το εκπαιδευτικό υλικό που παρέχεται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που παρέχεται στην συμβατική εκπαίδευση. Υπάρχει ειδικός σχεδιασμός υλικού με τρόπο ώστε να ο εκπαιδευόμενος να μπορεί να βρει λύση στα ερωτήματά του χωρίς την άμεση βοήθεια εκπαιδευτή. Επιπλέον οι υπολογιστές μπορούν όχι μόνο να χρησιμοποιηθούν για την αποθήκευση εκπαιδευτικού υλικού αλλά επιτρέπουν την κατασκευή εκπαιδευτικού υλικού που μπορεί να 22

36 προσαρμόζεται στις ανάγκες του χρήστη και να τον βοηθά με άμεσες παραπομπές (hyperlinks) σε βοηθητικά κείμενα. Επίσης μπορούν να απλοποιήσουν την πλοήγηση του εκπαιδευομένου μέσα στο εκπαιδευτικό υλικό. Το δεύτερο μεγάλο πλεονέκτημα των υπολογιστών είναι ότι με τη χρήση δικτύων (π.χ. Internet) διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ του εκπαιδευτή και των εκπαιδευομένων καθώς και την επικοινωνία των εκπαιδευομένων μεταξύ τους. Για την αντιμετώπιση του αισθήματος της αποξένωσης στους συμμετέχοντες θα βοηθούσε η φυσική γνωριμία των συμμετεχόντων συνεισφέροντας στην δημιουργία φιλικότερου μαθησιακού περιβάλλοντος (Rovai & Jordan, 2004). Η αλληλεπίδραση πρόσωπο με πρόσωπο τόσο στην παραδοσιακή διδασκαλία όσο και στην διδασκαλία από απόσταση αποτελεί μια πολύτιμη διδακτική μέθοδο. Σε μια πρόσφατη έρευνα οι φοιτητές από απόσταση υποστήριξαν ότι θα ήθελαν να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τους συμφοιτητές τους (Martyn, 2005, Esteve et al., 2000). Συνεπώς, η υποστήριξη τόσο της διδακτικής όσο και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των ομάδων είναι απαραίτητη για την δημιουργία ενός καλύτερου και αποδοτικότερου εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Ο αριθμός των συμμετεχόντων σε περιβάλλον σύγχρονης τηλεκπαίδευσης με αλληλεπίδραση δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα έξι με οκτώ άτομα με υποστήριξη από δύο κάμερες για να μεταφέρεται η εικόνα και οι εκφράσεις των εκπαιδευομένων δίνοντας έτσι ανάδραση μεταξύ εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων (Esteve et al., 2000). Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι ο ήχος είναι η πιο σημαντική διάσταση στην τηλεδιάσκεψη (Καρούλης και Πομπόρτζης, 2006, Esteve et al., 2000) και η επιλογή κατάλληλου ηχητικού και οπτικού εξοπλισμού που επιτρέπει την αλληλεπίδραση χρησιμεύει στην άμεση και συνεχή αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων όταν δουλεύουν συνεργατικά σε ομάδες (Milligan, S). Επίσης, η καλή προετοιμασία του διδακτικού υλικού και η προσεκτική παρουσίαση της συνεδρίας έχουν μεγάλη σημασία στην διδασκαλία από απόσταση και ενδείκνυται η χρήση σκηνοθέτη για τον συντονισμό της όλης διεργασίας και την αντιμετώπιση ξαφνικών προβλημάτων (Side 2000, Καρούλης και Πομπόρτζης 2006) [9]. 2.9 Κίνδυνοι της τηλεκπαίδευσης Όπως κάθε τεχνολογικό επίτευγμα του ανθρώπου έτσι και η τηλεκπαίδευση εκτός από τις απεριόριστες δυνατότητες που προσφέρει κρύβει και κινδύνους. Η ευρεία χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρονται μπορεί να οδηγήσει σε άδειασμα των πανεπιστημιακών 23

37 αιθουσών και την αποξένωση των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία (σπουδαστών και διδασκόντων) καθώς η φυσική τους παρουσία θα θεωρείται άσκοπη. Η εμπειρία δείχνει ότι όταν γίνεται αλόγιστη χρήση της τηλεκπαίδευσης (όταν δηλαδή χρησιμοποιούνται τέτοιου ίδους τεχνολογίες χωρίς να υπάρχει ανάγκη και χωρίς να προσφέρουν ουσιαστικά στην ποιότητα του μαθήματος) οδηγεί στην απώλεια του ενδιαφέροντος και της προσοχής από τους εκπαιδευόμενους. Επιπρόσθετα υπάρχουνε νομικά προβλήματα που αφορούν τα πνευματικά δικαιώματα του εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο θα είναι ελεύθερα προσβάσιμο και άρα «αντιγράψιμο». Αναφέρεται το παράδειγμα του MIT, το οποίο έχει ήδη ανακοινώσει ότι θα δώσει ελεύθερη πρόσβαση στο εκπαιδευτικό του υλικό, μέσα στην τρέχουσα δεκαετία, χωρίς βέβαια να παρέχει πιστοποιητικά εκπαίδευσης με αυτό τον τρόπο. Αυτή η εξέλιξη, ανεξάρτητα από τον χρόνο και τον τρόπο υλοποίησής της, δείχνει ότι η κατεύθυνση είναι προς την απελευθέρωση της πρόσβασης στη γνώση, και ότι οι περιορισμοί με βάση παραδοσιακές πρακτικές δεν θα μπορέσουν τελικά να επιβιώσουν μακροχρόνια. Η χρήση νέων τεχνολογιών μπορεί να αποτρέψει τόσο τους διδάσκοντες όσο και τους διδασκόμενους από τη χρήση της τηλεκπαίδευσης. Οι καθηγητές, σε μία μεγάλη πλειοψηφία τους, δεν έχουν μεγάλη εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες και η χρησιμοποίηση τους από ένα περιβάλλον πολύπλοκο μπορεί να τους φοβίσει και να τους αποτρέψει. Η έλλειψη κινήτρων (όχι μόνο οικονομικών) για τους διδάσκοντες στην φάση εκκίνησης της διαδικασίας ανάπτυξης της τηλεκπαίδευσης, μπορεί να επιφέρει δυσκολίες, αφού οι διδάσκοντες είναι αυτοί που θα πρέπει να επωμιστούν το μεγαλύτερο μέρος της υλοποίησης της ανάπτυξης αυτής. Επιπλέον υπάρχει ο κίνδυνος της εγκατάλειψης των υπαρχόντων υποδομών λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων. Οι υποδομές τηλεκπαίδευσης που δημιουργούνται χρειάζονται συντήρηση και τεχνική υποστήριξη για να είναι λειτουργικές και όχι απλά υποδομές που υπάρχουν στα «χαρτιά» Αναφορές [3] Λιοναράκης, Α. (2001). Ανοικτή και εξ αποστάσεως πολυμορφική εκπαίδευση: Προβληματισμοί για μία ποιοτική προσέγγιση σχεδιασμού διδακτικού υλικού. Στο Λιοναράκης, Α. (επιμ.) Απόψεις και Προβληματισμοί για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (σσ ). Αθήνα: Προπομπός, σ

38 [4] Moore, M. G., & Kearsley, G. (1996). Distance education: A systems view. Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company. [5] Μπαλαρούρας, Π. και Σκιαδέλλη, Β. (2005). Εισαγωγή στη χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Υπηρεσίες υποστήριξης η-μάθησης και παραγωγής πολυμέσων, Αθήνα: Ακαδημαϊκό Διαδίκτυο GUNet. [6] Collis, B. (1996). Tele-learning in a Digital World, The Future of Distance Learning, London: International Thompson Computer Press. [7] Αντωνίου, Θ., Η Εκπαιδευτική Διαδικασία σε Διαδυκτιακή ή Web πλατφόρμα [8] Πανέτσος, Σ., Αξιολόγηση της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης στην κατάρτιση των νέων εκπαιδευτικών: H περίπτωση της Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. [9] Κασσελίδης, Α. & Πολίτης, Δ., Συνδιασμός των εργαλείων της σύχρονης και ασύγχρονης τηλεδιάσκεψης στα μαθησιακά δίκτυα [10] Μπαλτά, Κ. (2006), Προηγμένες υπηρεσίες ηλεκτρονικής μάθησης στο ΤΕΙ Λάρισας, Τεχνική αναφορά «Τηλεκπαίδευση», Λάρισα, 2006 [11] Planet-management: Δείτε [12] Χαρίσης, Α., Αξιοποίηση εκπαιδευτικών τεχνολογιών στην εξ αποστάσεως επιμόρφωση των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο πλαίσιο των αρχών της διά βίου μάθησης, Development of educational technologies in secondary education teachers' retraining in the context of long life learning. [13] Παπαδάκης, Σ. & Φραγκούλης, Ι. (2005) Διερεύνηση επιμορφωτικών αναγκών και στάσεων εκπαιδευτικών για την παροχή εξ αποστάσεως επιμόρφωσης σε περιβάλλον ηλεκτρονικής μάθησης. Αναφέρεται στο Μπαγάκης, Γ. επιμ. (2005). Επιμόρφωση και επαγγελματική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού (σελ.278). Αθήνα: Μεταίχμιο. [14] Papastergiou, M. (2006). Course Management Systems as Tools for the Creation of Online Learning Environments: Evaluation from a Social Constructivist Perspective and Implications for their Design. International Journal on E-Learning. 5 (4), pp Chesapeake, VA: AACE [15] Leandros: Δείτε [16] Νταλούκας, Β., Κωνσταντούλας, Κ., Δαούσης, Δ. & Λιακοπούλου, Ε. (2009). Παίζω και μαθαίνω στο Moodle 25

39 [17] Humanasset: 26

40 3 Η Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη της δεύτερης μορφής τηλεκπαίδευσης που περιγράψαμε παραπάνω. Θα αναλύσουμε τις μορφές από τις οποίες αποτελείται η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση καθώς και τα χαρακτηριστικά της. Στη συνέχεια θα καταγράψουμε και θα αξιολογήσουμε διάφορες πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης που είναι διαθέσιμες καθώς και τις σύγχρονες απαιτήσεις που θα πρέπει να πληρεί μια πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης. Τέλος, θα αναφέρουμε τους βασικότερους λόγους που οδήγησαν στην ανάπτυξη προτύπων περιγραφής μαθησιακών αντικειμένων καθώς και τα κυριότερα πρότυπα που έχουν αναπτυχθεί μέχρι στιγμής. 3.1 Ορισμός και μορφές Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Η Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση δίνει νέες δυνατότητες στην εκπαίδευση, προσφέροντας ένα μέσο αλληλεπίδρασης και συνεχούς επικοινωνίας εκπαιδευτή - εκπαιδευόμενου. Παράλληλα, υποστηρίζει την ηλεκτρονική οργάνωση, αποθήκευση και παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού, ανεξάρτητα από τους περιοριστικούς παράγοντες του χώρου και του χρόνου της κλασσικής διδασκαλίας, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις ενός δυναμικού περιβάλλοντος εκπαίδευσης. Στο είδος αυτό της εκπαίδευσης ανήκει η Αυτοδιδασκαλία, η Ημιαυτόνομη Εκπαίδευση και η Συνεργαζόμενη Εκπαίδευση. Στην Αυτοδιδασκαλία ο εκπαιδευόμενος εκπαιδεύεται μόνος του χρησιμοποιώντας όποιο μέσο κρίνει αυτός κατάλληλο (βιβλία, CBT, Internet κλπ.). Στην Ημιαυτόνομη Εκπαίδευση ισχύει ότι και στην Αυτοδιδασκαλία μόνο που υπάρχει και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα επικοινωνίας με τον υπεύθυνο εκπαιδευτή είτε με φυσική παρουσία στην τάξη, είτε μέσω δικτύου (Internet, κλπ.) είτε μέσω audio ή/και video conference και προφανώς τις ώρες εκείνες θεωρείται ότι έχουν σύγχρονη εκπαίδευση. Στην Συνεργαζόμενη (Collaborative) Εκπαίδευση εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενοι επικοινωνούν ασύγχρονα μεταξύ τους, οι εκπαιδευόμενοι μελετούν στον δικό τους χρόνο, ακολουθούν όμως ένα χρονοδιάγραμμα παράδοσης των εργασιών. 3.2 Χαρακτηριστικά Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Μερικά από τα χαρακτηριστικά της μεθόδου της Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης είναι τα εξής: 27

41 Εκπαιδευτικό υλικό αυτοδιδασκαλίας (ηλεκτρονικά μαθήματα, παραδείγματα εγχειρίδια χρήσης, ασκήσεις). Καταγεγραμμένα μαθήματα σύγχρονης εκπαίδευσης. Συνεργατικά εργαλεία για την πρόσβαση των εκπαιδευόμενων σε ομάδες εργασίας και την επικοινωνία με άλλους συμμετέχοντες στην εκπαιδευτική διαδικασία. για επίλυση αποριών και αλληλεπίδραση. Προσομοίωση για εξάσκηση. Οnline αυτοαξιολόγηση και έλεγχος εμπειρίας. Ο υπολογιστής είναι βασικό εργαλείο τόσο του εκπαιδευόμενου όσο και του εκπαιδευτή που συμμετέχουν σε προγράμματα εκπαίδευσης από απόσταση. Τα εκπαιδευτικά υλικά μπορεί να είναι σε μορφή εγχειριδίων όπως βιβλία, ή ειδικά εγχειρίδια εκπαίδευσης από απόσταση αλλά μπορεί να είναι και σε ηλεκτρονική μορφή σε ιστοσελίδες (web pages) ή σε ψηφιακούς δίσκους (CD-ROM). Η ποιότητα του εκπαιδευτικού υλικού πρέπει να είναι πολύ καλή και το εκπαιδευτικό υλικό από μόνο του θα πρέπει να οδηγεί στην απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων από τους εκπαιδευόμενους από απόσταση. Τα δίκτυα υπολογιστών και οι εφαρμογές που μπορεί να αναπτυχθούν πάνω σε αυτά (Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τηλεσυνδιάσκεψη, μεταφορά αρχείων, πίνακες ανακοινώσεων, forum κ.λ.π.) χρησιμοποιούνται για την επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων και για την μετάδοση πληροφοριών σχετικών με το εκπαιδευτικό αντικείμενο. Η εκπαιδευτική διαδικασία και η πρόοδος των εκπαιδευομένων αξιολογείται από απόσταση με την χρήση ειδικών εφαρμογών παρακολούθησης και αξιολόγησης (online tests και assessments) ενώ ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην ολοκλήρωση από τους καταρτιζόμενους ολοκληρωμένων εργασιών πάνω στο αντικείμενο στο οποίο εκπαιδεύονται έτσι ώστε να πιστοποιηθούν οι γνώσεις τους. Ο ρόλος του εκπαιδευτή αλλάζει. Ο εκπαιδευτής γίνεται πλέον καθοδηγητής. Δεν μεταδίδει ο ίδιος τη γνώση, αλλά καθοδηγεί τους εκπαιδευόμενους στο πώς να διαβάσουν και κατανοήσουν το εκπαιδευτικό υλικό και στο πώς να εφαρμόσουν αυτά που μαθαίνουν Ορισμός πλατφόρμας Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Η Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση βασίζεται κυρίως στο δίκτυο και στην ασύγχρονη πρόσβαση στο υλικό του μαθήματος από τους εκπαιδευόμενους. Είναι σαφές ότι χρειάζεται να 28

42 χρησιμοποιηθεί κάποιο λογισμικό για να πραγματοποιηθεί αυτό. Το λογισμικό αυτό ονομάζεται πλατφόρμα Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης ή Σύστημα Διαχείρισης Μαθησιακού Υλικού (Learning Management System LMS). Ως πλατφόρμα Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης θα μπορούσε να θεωρηθεί και μία απλή ιστοσελίδα στην οποία ανεβάζει ο καθηγητής το υλικό του μαθήματος και στη συνέχεια οι μαθητές παραδίδουν τις εργασίες τους μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.[18] Απαιτήσεις πλατφόρμας Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης Μία πλατφόρμα για ασύγχρονη τηλεκπαίδευση θα πρέπει τουλάχιστον να ικανοποιεί τις παρακάτω απαιτήσεις: Να υποστηρίζει χωρισμό των χρηστών σε ομάδες έτσι ώστε η ίδια πλατφόρμα να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για περισσότερα από ένα μαθήματα. Προφανώς θα πρέπει να υποστηρίζει κάποιου είδους πιστοποίηση των χρηστών. Να υποστηρίζει τη δημιουργία βημάτων συζήτησης (discussion forums) για την επικοινωνία των εκπαιδευομένων και του εκπαιδευτή ασύγχρονα. Να υποστηρίζει «δωμάτια συζητήσεων» (chat rooms) για συζήτηση σε πραγματικό χρόνο (σύγχρονη) και ανταλλαγή απόψεων. Να υλοποιεί ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ) για την καλύτερη επικοινωνία των χρηστών. Να δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές τοπικής αποθήκευσης του υλικού του μαθήματος, για επεξεργασία εκτός του δικτύου. Να υπάρχει το υλικό του μαθήματος και σε εύκολα εκτυπώσιμη μορφή για τους χρήστες που προτιμούν το έντυπο υλικό. Το περιβάλλον να είναι προσβάσιμο από απλό web browser ώστε να μη χρειάζεται από τους χρήστες εγκατάσταση άλλου λογισμικού και για να είναι προσβάσιμο από παντού (π.χ. Internet café) και από οποιοδήποτε λειτουργικό σύστημα. Να έχει φιλικό περιβάλλον τόσο για το χρήστη/μαθητή όσο και για το χρήστη/καθηγητή. Να υποστηρίζει προσωποποίηση (customization) του περιβάλλοντος ανάλογα με το χρήστη. Επίσης να κρατάει πληροφορίες (δημιουργία profiles) για το χρήστη για να τον «βοηθάει» κατά την πλοήγηση. Να έχει ημερολόγιο με τις προθεσμίες και άλλα σημαντικά γεγονότα. Να παρακολουθεί την πρόοδο των μαθητών. 29

43 Να υποστηρίζει την εύκολη δημιουργία διαγωνισμάτων (online tests) Να υποστηρίζει την παρουσίαση και άλλων πολυμεσικών υλικών όπως βίντεο, ήχου, εικόνων κλπ Σύνδεσμοι στο Διαδίκτυο που να υποστηρίζουνε το μάθημα. Λίστες με τους εγγεγραμμένους χρήστες σε συγκεκριμένο μάθημα, τους ρόλους τους κι το τους. Ασκήσεις αυτό αξιολόγησης τις οποίες δημιουργεί ο καθηγητής του μαθήματος κ.ά. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί διάφορες πλατφόρμες που υλοποιούν όλα τα παραπάνω, όπως το WEST, το WebCT, το Blackboard.[18]. 3.3 Πλατφόρμες Ανάπτυξης Παρακάτω θα αναπτύξουμε κάποιες πλατφόρμες ανάοτυξης και τα χαρακτηριστικά τους ILIAS Η πλατφόρμα ILIAS παρέχει αρκετές δυνατότητες ως προς τις λειτουργικές απαιτήσεις, όμως κρίνεται αρκετά δύσχρηστη για τον καθηγητή και ο τρόπος εισαγωγής εκπαιδευτικού υλικού στην πλατφόρμα είναι αρκετά περιορισμένος. Όσον αφορά δε στην προσαρμογή και επέκταση της πλατφόρμας σύμφωνα με τις ανάγκες των ελληνικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, παρουσιάζονται ιδιαίτερες δυσκολίες από το γεγονός ότι η τεκμηρίωση του κώδικα πραγματοποιείται στη γερμανική γλώσσα. Εικόνα 3-1: Η πλατφόρμα ILIAS. Διεύθυνση επίσημου δικτυακού τόπου: MANHATTAN Η πλατφόρμα MANHATTAN παρέχει και αυτή αρκετές δυνατότητες ως προς τις λειτουργικές απαιτήσεις, παρουσιάζει όμως σοβαρά τεχνικά προβλήματα, όπως η μη υποστήριξη βάσης δεδομένων και το γεγονός ότι ο κώδικας της δεν είναι φορητός σε διαφορετικές υπολογιστικές πλατφόρμες. 30

44 Διεύθυνση επίσημου δικτυακού τόπου: Claroline Η πλατφόρμα Claroline διαθέτει τα επιθυμητά τεχνικά χαρακτηριστικά. Παρέχει πολλές δυνατότητες ως προς τις λειτουργικές απαιτήσεις. Κρίνεται εύχρηστη και φιλική για τον τελικό χρήστη και τον καθηγητή. Διαθέτει εγγενή υποδομή και υποστήριξη πολυγλωσσικών ιστοσελίδων. Παρέχεται ικανοποιητική τεκμηρίωση του κώδικα, ώστε να είναι εφικτή η προσαρμογή και επέκταση της πλατφόρμας σύμφωνα με τις ανάγκες των ελληνικών Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων. Εικόνα 3-2:Η πλατφόρμα Claroline Διεύθυνση επίσημου δικτυακού τόπου: E-education Η πλατφόρμα e-education, τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο δεν είναι ακόμα διαθέσιμη ως ανοικτός κώδικας στη διεθνή κοινότητα, παρά τις υποσχέσεις του κατασκευαστή και για διαθεσιμότητα και για συμβατότητα με τα πρότυπα. Συνεπώς δεν ήταν δυνατή η αξιολόγησή της, αλλά κρίθηκε σημείο άξιο μελλοντικής παρακολούθησης. Διεύθυνση επίσημου δικτυακού τόπου See-Your-self-IMprove (SYIM) Το λογισμικό See-Your-self-IMprove (SYIM) έχει αναπτυχθεί από τον κ.α.τσινάκο του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ο οποίος ευγενικά προσφέρθηκε να μας εξηγήσει την λειτουργικότητά του με σκοπό να διερευνηθεί η δυνατότητα ενσωμάτωσής του στην πλατφόρμα επιλογής του GUNet. Το SYIM δεν αποτελεί από μόνο του πλατφόρμα ανάπτυξης και διάθεσης εκπαιδευτικού υλικού, δηλαδή προσφέρει εργαλεία για την 31

45 οργάνωση του ηλεκτρονικού μαθησιακού υλικού, όπως κάνει π.χ. το Claroline. Υλοποιεί όμως έναν μηχανισμό υποστήριξης της τηλεκπαιδευτικής διαδικασίας, με δυνατότητες ημιαυτοματοποιημένων απαντήσεων σε ερωτήσεις, βασιζόμενο σε στην γνωσιακή βάση που διατηρεί από προηγούμενες ερωτήσεις των εκπαιδευομένων και απαντήσεις των εκπαιδευτών (σύστημα knowledge-based reasoning). Η συμπληρωματική φύση αυτού του εργαλείου σε σχέση με το Claroline, αλλά και τις υπόλοιπες πλατφόρμες που εξετάσαμε, είναι προφανής, καθώς η συγκεκριμένη λειτουργικότητα που προσφέρει το SYIM δεν υλοποιείται αλλού. Θα μπορούσε λοιπόν να υποστηρίξει τις ανταλλαγές ερωτήσεων-απαντήσεων που συνοδεύουν κάθε μάθημα τηλεκπαίδευσης, και να διευκολύνει τους εκπαιδευτές στο δύσκολο έργο της παρακολούθησης-απόκρισης των ερωτήσεων των εκπαιδευομένων. Ταυτόχρονα, εξυπηρετεί σε δύο ακόμα σημαντικούς τομείς: στην αξιολόγηση από πλευράς καθηγητή του επιπέδου μάθησης του εκπαιδευόμενου και στην παραγωγή ενός οντολογικού θησαυρού των γνωστικού υλικού του μαθήματος. Στα πλαίσια της γνωριμίας της ομάδας με το SYIM, συζητήθηκε με τον κ.τσινάκο η δυνατότητα ενσωμάτωσης του SYIM στην πλατφόρμα του Claroline, κάτι που κρίθηκε εκ πρώτης όψεως επιθυμητό. Διευκρινίστηκε ότι το SYIM έχει αναπτυχθεί σε ASP, σε αντίθεση με το Claroline που υλοποιείται σε PHP, και μια τέτοια προσπάθεια ενσωμάτωσης θα απαιτούσε σημαντικό όγκο δουλειάς σε μετατροπή και ανάπτυξη κώδικα Εμπορικές πλατφόρμες Η ομάδα του GUNET παρακολούθησε και τις παρουσιάσεις εμπορικών προϊόντων τηλεκπαίδευσης που έγιναν στα πλαίσια της δραστηριότητας GU-Academy, με τα ακόλουθα θέματα: CENTRA, Saba Learning & Content Management System. Σε συζητήσεις που ακολούθησαν τις παρουσιάσεις, το ζητούμενο προς διευκρίνιση ήταν πάντα η διαθεσιμότητα του ανοιχτού κώδικα για τροποποίηση και η πολιτική χορήγησης αδειών για χρήση από οργανισμούς με χιλιάδες χρήστες, όπως τα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα. Και τα δύο αυτά ζητήματα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ικανοποιηθούν για τις ανάγκες του GUNET. Παρόλα αυτά, αρκετά από τα παρουσιασθέντα αντικείμενα είχαν εξαιρετικά χρήσιμα εργαλεία που δύσκολα κανείς βρίσκει στον κόσμο του ανοιχτού λογισμικού, όπως για παράδειγμα, σύνδεση εργαλείων ασύγχρονης και σύγχρονης τηλεκπαίδευσης. 32

46 3.4 Πρότυπα Πολύ γρήγορα φάνηκε η ανάγκη ύπαρξης ανοικτών προτύπων για την περιγραφή του μαθησιακού υλικού. Οι βασικότεροι λόγοι που οδήγησαν στην ανάπτυξη προτύπων περιγραφής μαθησιακών αντικειμένων είναι: Η ανάγκη για επαναχρησιμοποίηση του μαθησιακού υλικού. Είναι πολύ σημαντικό μετά τη δημιουργία ενός μαθήματος για ασύγχρονη τηλεκπαίδευση το υλικό αυτό να μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί την επόμενη φορά που θα διδαχθεί το μάθημα και να είναι απαραίτητες μόνο ενημερώσεις και βελτιώσεις. Οι εξελίξεις στον τομέα της τηλεκπαίδευσης είναι ραγδαίες και οι ανάγκες που καλείται να καλύψει μία πλατφόρμα για Ασύγχρονη Tηλεκπαίδευση είναι συνεχώς αυξανόμενες με αποτέλεσμα να βγαίνουν συνεχώς καινούριες εκδόσεις και να αναπτύσσονται καινούριες πλατφόρμες. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό μία αναβάθμιση της πλατφόρμας ή μία μετάβαση από μία πλατφόρμα σε μία άλλη, να μη συνεπάγεται και επαναδημιουργία του μαθησιακού υλικού. Η ανάγκη για συνεργασία μεταξύ Συστημάτων Διαχείρισης Μαθησιακού Υλικού. Οι εκπαιδευτές πολλές φορές θέλουν να συνεργαστούν και να ανταλλάξουν μαθησιακό υλικό. Είναι απαραίτητο λοιπόν να υπάρχει ένας ενιαίος τρόπος περιγραφής του μαθησιακού υλικού και να μπορούν διαφορετικές πλατφόρμες να συνεργαστούν για ανταλλαγή μαθησιακού υλικού. Η ανάγκη για διαθεσιμότητα πρόσβασης και εύκολης αναζήτησης. Είναι σημαντικό οι χρήστες να μπορούν να ψάξουν εύκολα στο μαθησιακό υλικό και να βρούνε αυτό που τους ενδιαφέρει. Έτσι λοιπόν, η ανάγκη για συνεργασία των εκπαιδευτικών διαφορετικών Συστημάτων Διαχείρισης Μαθησιακού Υλικού, η επαναχρησιμοποίηση του εκπαιδευτικού υλικού αλλά και εύκολη πρόσβαση σε αυτό κατέστησαν αναγκαία τη δημιουργία προτύπων για την περιγραφή των μαθησιακών αντικειμένων. Τα κυριότερα πρότυπα που έχουν αναπτυχθεί μέχρι στιγμής είναι: 1. Το πρότυπο της AICC (Aviation Industry CBT(Computer Based Training) Committee). H AICC προσφέρει πιστοποίηση συμβατότητας με το AGR 010 (AICC Guidelines and Recommendations). Ακόμα και τα LMS s που είναι AICC certified δε σημαίνει ότι είναι απόλυτα συμβατά μεταξύ τους και ότι η μεταφορά από τη μία πλατφόρμα στην άλλη γίνεται αυτόματα. 33

47 2. Το πρότυπο της IMS Global Learning Consortium. H IMS αναπτύσσει προδιαγραφές για συστήματα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Οι προδιαγραφές βασίζονται στην XML (extensve Markup Language). 3. Το SCORM (Sharable Content Object Reference Model). Το SCORM αναπτύχθηκε από το ADL(Advanced Destributed Learning), πρωτοβουλία του υπουργείου Εθνικής Άμυνας της Αμερικής(Department of Defense). Σκοπός του SCORM είναι να συνενώσει τα υπόλοιπα πρότυπα. Αυτή τη στιγμή αποτελεί το πιο δημοφιλή πρότυπο. Βασίζεται και αυτό στην XML[18]. 3.5 Αναφορές [18] Kebep: 34

48 4 Λογισμικά για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση Tα εκπαιδευτικά συστήματα και οι παιδαγωγικές προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ανάλογα με την φιλοσοφία και τους διαθέσιμους πόρους της πολιτείας που τα δημιουργεί. Mε βάση τη σύγχρονη βιβλιογραφία, είναι σημαντικό τα εκπαιδευτικά συστήματα να είναι ανοικτά, ευέλικτα και να διέπονται από μια μαθητοκεντρική φιλοσοφία. Ο εκπαιδευόμενος τοποθετείται στο κέντρο του μαθησιακού περιβάλλοντος και περιβάλλεται από εκπαιδευτές, από άλλους εκπαιδευόμενους, από μαθησιακό υλικό και από τεχνολογικά εργαλεία που διευκολύνουν τη μάθηση και τη διαχείριση της μαθησιακής διαδικασίας. Επιπρόσθετα, τα εκπαιδευτικά συστήματα --παγκοσμίως-- δέχονται πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για την εισαγωγή καινούριων τεχνολογιών και ειδικότερα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, όπως επίσης και για τη σύνδεση όλων των σχολείων με το διαδίκτυο. Με γενικές οδηγίες, κράτη και Υπουργεία Παιδείας αναγνωρίζουν την ανάγκη για τη χρήση των τεχνολογιών στην παιδεία και καθορίζουν πολιτικές που να προωθούν στόχους εισαγωγής των τεχνολογιών και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. 4.1 Εικονικά περιβάλλοντα εκπαίδευσης Μέσα στα πλαίσια των αυξημένων απαιτήσεων από τους εκπαιδευτικούς παρουσιάζεται μια σύγχρονη παγκόσμια τάση για «δια βίου μάθηση». Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό οι εκπαιδευτικοί να συνεχίσουν να μαθαίνουν και να επιμορφώνονται συνεχώς. Η δημιουργία ανοιχτών πανεπιστημίων καθώς και η ραγδαία εξάπλωση της διαδικτυακής μάθησης (online learning elearning) έρχεται να συμπληρώσει ένα κενό στις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου για συνεχή μάθηση. Τα ανοιχτά πανεπιστήμια (π.χ. Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Αγγλίας, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο) αποτελούν πρωτοποριακά βήματα στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης και εφαρμόζονται με μεγάλη επιτυχία. Αυτού του είδους τα ιδρύματα δίνουν υλική υπόσταση στα δημοκρατικά ιδεώδη μιας παιδείας, η οποία είναι αναγκαίο να είναι προσιτή σε όλους. Η ανοιχτή εκπαίδευση και η εξ αποστάσεως μάθηση βασίζονται στην απλή αρχή ότι για μια αποτελεσματική μάθηση δεν είναι απαραίτητο ο διδάσκων και ο διδασκόμενος να βρίσκονται στον ίδιο φυσικό χώρο την ίδια χρονική στιγμή. Το ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, είναι το εξής: Μπορούν οι παραδοσιακές μέθοδοι διδασκαλίας και τα παραδοσιακά μοντέλα μάθησης να αντιμετωπίσουν επαρκώς την κατάσταση που περιγράψαμε πιο πάνω και τις σύγχρονες ανάγκες; Εμείς πιστεύουμε πως όχι 35

49 ή, τουλάχιστον, όχι ικανοποιητικά και θεωρούμε ότι ορισμένα από τα σύγχρονα μοντέλα παιδαγωγικής τα οποία κάνουν χρήση της εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω Η/Υ (e-learning) μπορούν, σε μεγαλύτερο βαθμό, να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σημερινή παιδεία. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω Η/Υ (e-learning) με σύγχρονο τρόπο, είναι δυνατόν να εμπεριέχει συνεργατική εκπαίδευση και αλληλεπίδραση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτών, όπως δηλαδή συμβαίνει στην κλασσική εκπαίδευση, π.χ. σε μία παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας. Παρουσιάζονται έτσι σύγχρονα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, που προσπαθούν να προσομοιώσουν όλες εκείνες τις συνθήκες της παραδοσιακής διδασκαλίας, που ελλείπουν από τις ασύγχρονες μορφές τηλεκπαίδευσης. Αναπτύσσονται σύγχρονες "εικονικές τάξεις διδασκαλίας" μέσω Η/Υ και διαδικτυακών πόρων, οι οποίες επιτρέπουν τη σύγχρονη εξ αποστάσεως διδασκαλία με τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές να βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους. Η έννοια της "τάξης" δημιουργείται εικονικά, προσφέρονται όμως ταυτόχρονα όλες εκείνες οι δυνατότητες σύγχρονης αλληλεπίδρασης που απουσίαζαν από τις ασύγχρονες μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, και κατά συνέπεια η διδασκαλία πραγματοποιείται με "σύγχρονη συνεργασία" (synchronous collaborative) εκπαιδευομένων και εκπαιδευτών Ορισμός VLE Ένα VLE(Virtual Learning Environment - Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης) είναι ένα λογισμικό που παρέχει ένα αυτοματοποιημένο περιβάλλον εκπαίδευσης. Αξιοποιεί τις δυνατότητες του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος για να αυτοματοποιήσει, να μεθοδεύσει και να εμπλουτίσει την εκπαιδευτική διαδικασία στο σύνολο της. Είναι μέρος ενός MLE (Managed Learning Environment Διαχειριζόμενο Περιβάλλον Εκπαίδευσης), ενός ευρύτερου συστήματος εκπαιδευτικής πληροφόρησης που υποστηρίζει την μαθησιακή διαδικασία μέσα στο Πανεπιστήμιο. Όπως κάθε τμήμα διαδικτυακής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι ένα εξελισσόμενο παράδειγμα διδασκαλίας και μάθησης που προσπαθεί να υπερκεράσει τα εμπόδια της απόστασης και του χρόνου, τα ποια συναντώνται στις παραδοσιακές αίθουσες διδασκαλίας. Είναι ένα σετ τεχνολογιών που μπορούν να επιτρέπουν μια πιο ισορροπημένη διανομή των πηγών, καθώς και μια πιο προσωποποιημένη μαθησιακή εμπειρία. Σε γενικότερο πλαίσιο, ένα MLE είναι ένα σύστημα που χρησιμοποιεί τεχνολογία για να αυξήσει και να κάνει πιο αποτελεσματικό το δίκτυο των σχέσεων μεταξύ των φοιτητών, των καθηγητών και των οργανωτών της εκπαίδευσης, μέσα από συγκροτημένη υποστήριξη για 36

50 πλουσιότερη επικοινωνία και δραστηριότητες. Το VLE ενθαρρύνει την εφαρμογή ασύγχρονων μεθόδων εκπαίδευσης. Η ασύγχρονη εκπαίδευση δεν απαιτεί την ταυτόχρονη παρουσία σε κοινούς χώρους. Για την ακρίβεια η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση είναι σύμφωνη με τις ανάγκες και τις ιδιορρυθμίες των φοιτητών, δηλαδή με τον τρόπο, τον χρόνο και την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται ο φοιτητής. Αντίθετα η σύγχρονη εκπαίδευση, η οποία απευθύνεται κυρίως στο παραδοσιακό μοντέλο εκπαίδευσης ή στις ηλεκτρονικές μεταφορές του, απαιτεί την ταυτόχρονη παρουσία όλων των συμμετεχόντων σε έναν κοινό χώρο, φυσικό ή εικονικό( Χαρμπίλα, Ορφανού- Ραυτοπούλου, Βαλής, Παπούλιας, Τσάκωνας, 2003) [19]. Εικόνα 4-1: Virtual Learning Environment - Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης Χαρακτηριστικά λογισμικού Τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά του λογισμικού ενός εικονικού περιβάλλοντος χωρίζονται σε τέσσερις κύριες κατηγορίες ενεργειών, οι οποίες εξασφαλίζουν την αποδοτικότητα της εφαρμογής. Επικοινωνία. Ο όρος αυτός περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά ενημέρωσης, γνωστοποίησης και επικοινωνίας, τόσο σε δημόσιο, όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Η επικοινωνία είναι ένα εκ των κυριοτέρων τμημάτων της διαδικασίας, καθώς αναβαθμίζει και καθιστά πιο ολοκληρωμένη την επαφή των διδασκόντων με τους φοιτητές. Διαχείριση. Ο όρος αυτός περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά έλεγχου και διαχείρισης του εκπαιδευτικού υλικού και της εκπαιδευτικής διαδικασίας εν γένει. Περιλαμβάνει επίσης όλα τα στοιχεία ελέγχου του συστήματος, όταν ο όρος σχετίζεται με τις αρμοδιότητες του διαχειριστή. Τα στοιχεία αυτά εγγυώνται την ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία της διαδικασίας, την αξιοποίηση του περιβάλλοντος μάθησης και τον εμπλουτισμό των διαδικασιών μάθησης. Υποστήριξη. Ο όρος αυτός αναφέρεται στην συνεχή παροχή υποστήριξης προς τους χρήστες, η οποία θα πρέπει να έχει ως αφετηρία την εκπαίδευση τους πάνω στο 37

51 λογισμικό και τερματισμό την παροχή βοηθείας σε ο,τι χρειαστούν. Η συνεχής παροχή βοήθειας είναι ένα στοιχείο αναβάθμισης της διαδικασίας και καλείται να αναπληρώσει το χωροχρονικό κενό που δημιουργείται με την υιοθέτηση αυτών των περιβαλλόντων μάθησης. Είναι ένα στοιχείο που προσδίδει ανθρωποκεντρικό (παραφράζοντας τον αγγλικό όρο user-centered) στο περιβάλλον μάθησης. Ασφάλεια. Ο όρος ασφάλεια αναφέρεται σε εκείνα τα χαρακτηριστικά του συστήματος που θα διασφαλίζουν την ακεραιότητα του συστήματος, τον έλεγχο της λειτουργικότητας της εφαρμογής, την εξακρίβωση των ρόλων των φορέων της διαδικασίας (διαχειριστής, διδάσκοντας, φοιτητής). Τα χαρακτηριστικά αυτά απευθύνονται στις κύριες ιδιότητες των χρηστών του λογισμικού, δηλαδή τους φοιτητές, τους διδάσκοντες και τους διαχειριστές ( Χαρμπίλα, Ορφανού- Ραυτοπούλου, Βαλής, Παπούλιας, Τσάκωνας, 2003) [19] Κριτήρια Επιλογής Λογισμικού Η κατάλληλη επιλογή λογισμικού εξαρτάται κάθε φορά από τις απαιτήσεις της εκάστοτε εφαρμογής. Ωστόσο έχει οριστεί ένα γενικότερο πλαίσιο επιλογής του λογισμικού, το οποίο περιελάμβανε τέσσερα (4) κύρια κριτήρια. Αυτά είναι τα ακόλουθα: Εκπλήρωση των απαιτούμενων χαρακτηριστικών. Θεωρείται αυτονόητο, ότι το προς επιλογή λογισμικό θα έπρεπε να πληροί τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά, τα οποία θα βοηθήσουν στην υλοποίηση των στόχων του έργου, με τρόπο εύκολο και αποδοτικό. Τεχνολογική υποδομή της βιβλιοθήκης. Για λόγους που σχετίζονται με την υπάρχουσα τεχνολογική δομή της βιβλιοθήκης κρίθηκε κατάλληλο πως το λογισμικό που θα επιλεχθεί, πρέπει να μπορεί να εγκατασταθεί πρωτίστως σε Unix server, ο οποίος θεωρείται από το τεχνικό προσωπικό της Βιβλιοθήκης αξιόπιστος και ασφαλής. Χαμηλό κόστος. Το χαμηλό κόστος προμήθειας ή αγοράς του λογισμικού θα πρέπει να είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή του. Το συνολικό κόστος της εφαρμογής θα πρέπει να περιλαμβάνει και τις διαδικασίες πιθανής ανάπτυξης του (αν αυτό επιτρέπεται) και διατήρησης του. Γλώσσα. Η υποστήριξη της ελληνικής γλώσσας. Απαραίτητο κριτήριο επιλογής είναι να μπορεί το λογισμικό να μεταφραστεί στην ελληνική, εάν δεν είναι ήδη 38

52 ελληνοποιημένο ( Χαρμπίλα, Ορφανού- Ραυτοπούλου, Βαλής, Παπούλιας, Τσάκωνας, 2003) [19]. 4.2 Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης Όπως αναφέραμε παραπάνω ένας νέος εκπαιδευτικός, σε οποιαδήποτε βαθμίδα της εκπαίδευσης και ανεξάρτητα από το αντικείμενο το οποίο καλείται να διδάξει, χρειάζεται να μάθει πολλά νέα πράγματα. Σταδιακά αρχίζει να γνωρίζει από κοντά τους γενικού χαρακτήρα τρόπους που οργανώνεται η εκπαιδευτική δράση του οργανισμού στον οποίο θα εργαστεί (π.χ. ζητήματα διοικητικής φύσης), τη διαθέσιμη "υλικοτεχνική" υποδομή στη βάση της οποίας θα εργαστεί, τις καθημερινές απαιτήσεις του έργου του, τους ανθρώπους με τους οποίους πρόκειται να συνεργαστεί (τους μαθητές, συναδέλφους ή προϊσταμένους για παράδειγμα) και τις προσδοκίες τους για τον ρόλο και το έργο του, τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του να αντιμετωπίσει με επιτυχία το διδακτικό του έργο. Σε ένα πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης πολλά από τα παραπάνω ένας νέος εκπαιδευτικός εκ των πραγμάτων τα μαθαίνει λειτουργώντας και αυτός από απόσταση μέσα από ένα ηλεκτρονικό περιβάλλον. Αυτή η διαμεσολαβημένη φύση της σχέσης του με το σύνολο του εκπαιδευτικού του έργου θέτει σε αυτόν νέες απαιτήσεις μάθησης και προσαρμογής. Σε ένα πολύ βασικό επίπεδο, ο νέος εκπαιδευτικός θα πρέπει γρήγορα και αποτελεσματικά να μάθει να χειρίζεται τις δυνατότητες που του προσφέρει το ηλεκτρονικό περιβάλλον που χρησιμοποιείται από το κάθε συγκεκριμένο πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η προσφορά ποιοτικών προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από τεχνολογική σκοπιά βασίζεται στην αξιοποίηση εφαρμογών που επιτρέπουν σε ένα εκπαιδευτικό ή άλλο οργανισμό να σχεδιάσει, αναπτύξει και προσφέρει ολοκληρωμένες εξ αποστάσεως εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Ποιοτικά λογισμικά τα οποία ανήκουν στην κατηγορία VLE που περιγράψαμε παραπάνω στοχεύοντας αποκλειστικά στη διαχείριση μαθημάτων είναι τα «Συστήματα διαχείρισης μαθημάτων» (Course management systems ή Content management systems) Ορισμός CMS (Course Management System) Ο όρος Course Management Systems (CMS, Συστήματα Διαχείρισης Μαθημάτων) αναφέρεται στις εφαρμογές που επιτρέπουν στον πελάτη να διαχειρίζεται το δικτυακό του περιεχόμενο, όπως κείμενα, εικόνες, πίνακες κ.λπ., με εύκολο τρόπο, συνήθως παρόμοιο με αυτόν της χρήσης ενός κειμενογράφου. Οι εφαρμογές διαχείρισης περιεχομένου επιτρέπουν 39

53 την αλλαγή του περιεχόμενου χωρίς να είναι απαραίτητες ειδικές γνώσεις σχετικές με τη δημιουργία ιστοσελίδων ή γραφικών, καθώς συνήθως τα κείμενα γράφονται μέσω κάποιων online WYSIWYG ("What You See Is What You Get") html editors, ειδικών δηλαδή κειμενογράφων, παρόμοιων με το MS Word, που επιτρέπουν τη μορφοποίηση των κειμένων όποτε υπάρχει ανάγκη (Δείτε Επιτρέπει δηλαδή, στο διδάσκοντα να δημιουργήσει ένα δικτυακό μάθημα, όπου μπορούν να ανεβαστούν κείμενα σε συνήθη φορμάτ όπως word, power point κλπ. χωρίς να χρειάζεται να μετατρέπονται σε web format όπως το HTML. Απαιτεί σχετικά περιορισμένες δεξιότητες και αυτό το καθιστά δημοφιλή επιλογή. Οι αλλαγές του site μπορούν να γίνουν από οποιονδήποτε υπολογιστή που είναι συνδεμένος στο Διαδίκτυο, χωρίς να χρειάζεται να έχει εγκατεστημένα ειδικά προγράμματα επεξεργασίας ιστοσελίδων, γραφικών κ.λπ. Μέσω ενός απλού φυλλομετρητή ιστοσελίδων (browser), ο χρήστης μπορεί να συντάξει ένα κείμενο και να ενημερώσει άμεσα το δικτυακό του τόπο. Εικόνα 4-2: Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης. Ένα σύστημα διαχείρισης περιεχομένου (CMS - Course Management System) υποστηρίζει τη δημιουργία, διαχείριση, διανομή, δημοσίευση και τον εντοπισμό της εταιρικής πληροφορίας Η Ανατομία ενός CMS Η λειτουργικότητα ενός συστήματος διαχείρισης περιεχομένου, μπορεί να αναλυθεί στις εξής βασικές κατηγορίες: Δημιουργία περιεχομένου. Το πρώτο τμήμα ενός Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου, είναι ένα εύχρηστο περιβάλλον συγγραφής, σχεδιασμένο να λειτουργεί όπως οι βασικές λειτουργίες του Word. Έτσι, ακόμη και οι χρήστες χωρίς 40

54 ιδιαίτερη τεχνική γνώση, μπορούν να δημιουργούν νέες σελίδες ή να ενημερώνουν το περιεχόμενο παλαιών, χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζουν HTML ή κάποια άλλη γλώσσα δημιουργίας ιστοσελίδων. Επίσης, το CMS, επιτρέπει τη διαχείριση της δομής του site. Δηλαδή που θα τοποθετηθούν οι νέες σελίδες και τον τρόπο αλληλοσύνδεσης τους. Κάποια συστήματα επιτρέπουν την εύκολη αναδιάρθρωση του site χωρίς να δημιουργούνται "σπασμένοι" σύνδεσμοι. Σχεδόν όλα τα συστήματα CMS, προσφέρουν ένα εύχρηστο περιβάλλον επεξεργασίας κειμένου μέσα από τον browser σας, γεγονός που απλοποιεί ακόμη περισσότερο την υλοποίηση του συστήματος και επιτρέπει την απομακρυσμένη ενημέρωση του περιεχομένου και του site. Αυτή ακριβώς η δυνατότητα αποτελεί ένα από τα κλειδιά της επιτυχίας του CMS. Παρέχοντας έναν απλό και εύχρηστο μηχανισμό συντήρησης του site, η δημιουργία του περιεχομένου και των σελίδων μπορεί να ενσωματωθεί στη διαδικασία της καθημερινής λειτουργίας της επιχείρησης. Για παράδειγμα, ο υπεύθυνος προώθησης συντηρεί και ενημερώνει το τμήμα των δελτίων τύπου, ενώ ο υπεύθυνος των προϊόντων ενημερώνει τον κατάλογο προϊόντων σας. Διαχείριση Περιεχομένου. Παρακολούθηση όλων των εκδόσεων μιας σελίδας καθώς και ποιος έκανε τις αλλαγές και πότε. Διασφάλιση ότι οι αλλαγές σε κάθε τμήμα του site, μπορούν να γίνουν μόνο από τα άτομα στα οποία έχει δοθεί το δικαίωμα αλλαγών στο συγκεκριμένο τμήμα. Ολοκλήρωση με άλλα υπάρχοντα συστήματα πληροφορικής υποστήριξης. Με αυτό τον τρόπο, μπορούν να απασχοληθούν περισσότερα άτομα στη διαχείριση του site, διατηρώντας ταυτόχρονα τον αυστηρό έλεγχο της ποιότητας, ακρίβειας και συνέπειας της πληροφορίας. Δημοσίευση. Όταν ολοκληρωθεί η δημιουργία του τελικού κειμένου, αυτό μπορεί να δημοσιευθεί στο site μας. Τα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου διαθέτουν ισχυρούς μηχανισμούς δημοσίευσης, οι οποίοι επιτρέπουν την αυτόματη μορφοποίηση της σελίδας κατά τη δημοσίευση της. Μπορούν επίσης να επιτρέψουν την ταυτόχρονη δημοσίευση του ίδιου περιεχομένου σε πολλαπλά site. Φυσικά, κάθε site έχει διαφορετική εμφάνιση. Έτσι το CMS επιτρέπει στους γραφίστες και web designers να καθορίσουν την εμφάνιση που θα χρησιμοποιηθεί από το σύστημα. Οι δυνατότητες δημοσίευσης διασφαλίζουν τη σταθερή και ομοιόμορφη εμφάνιση των σελίδων σε όλο το site, διαθέτοντας υψηλά επίπεδα εμφάνισης. Τέλος, επιτρέπει στους συντάκτες - δημιουργούς του περιεχομένου, να επικεντρωθούν στην συγγραφή της πληροφορίας, αφήνοντας στο σύστημα τη φροντίδα της παρουσίασης της. 41

55 Παρουσίαση. Το σύστημα διαχείρισης περιεχομένου, μπορεί επίσης να παρέχει διάφορα χαρακτηριστικά και δυνατότητες, εξασφαλίζοντας την υψηλή ποιότητα και αποτελεσματικότητα του site. Για παράδειγμα, το CMS θα φροντίσει για την πλοήγηση στο site, δημιουργώντας τα απαραίτητα links ανάλογα με το υπάρχον περιεχόμενο. Επίσης, διευκολύνει την υποστήριξη διαφορετικών browsers ή και χρήστες με δυσκολίες. To Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κάνει το site σας δυναμικό και διαδραστικό, αυξάνοντας κατακόρυφα την αποτελεσματικότητα του Δυνατότητες ενός CMS Για την προσφορά ολοκληρωμένων υπηρεσιών εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, προκειμένου να επιτυγχάνονται οι αρχικοί στόχοι ενός Συστήματος Διαχείρισης μαθημάτων ένα cms σύστημα,σύμφωνα με το Educational Research & Evaluation Group IACM / FORTH, μπορεί να παρέχει δυνατότητες όπως οι ακόλουθες: 1. Διαχείρισης υπηρεσιών μηχανοργάνωσης και διοικητικής/γραμματειακής υποστήριξης: Εργαλεία εγγραφών προσωπικού (διδακτικού, τεχνικού, διοικητικού κ.ά.) και μαθητών και ρύθμισης των δικαιοδοσιών τους. Εργαλεία παρακολούθησης της ακαδημαϊκής πορείας των μαθητών (π.χ. δηλώσεις μαθημάτων, αναλυτική βαθμολογία, κ.ά.) Εργαλεία οικονομικής διαχείρισης (π.χ. δίδακτρα) Στατιστικά στοιχεία πρόσβασης συμμετεχόντων Εργαλεία διατήρησης αρχείου-αντιγράφων ασφαλείας Εργαλεία διατήρησης-συντήρησης βάσεων δεδομένων 2. Διαχείρισης της οργάνωσης σπουδών: Εργαλεία διαμόρφωσης κύκλου σπουδών (π.χ. οργάνωση προσφερόμενων μαθημάτων ανά σχολές, τμήματα, κατευθύνσεις, τάξεις κτλ). Εργαλεία διαχείρισης επιμέρους ομάδων μαθημάτων 3. Διαμόρφωσης προσωπικών ρυθμίσεων/στοιχείων εγγεγραμμένων χρηστών 42

56 Λειτουργίες ρύθμισης και επεξεργασίας προσωπικού χαρακτήρα για κάθε Συμμετέχοντα προσωπικές ιστοσελίδες προτιμήσεις εμφάνισης ιστοσελίδων (π.χ. γραμματοσειρές, skins, γλώσσα) προφίλ 4. Διαχείρισης προσφερόμενων μαθημάτων σε επίπεδο τάξης Εργαλεία προγραμματισμού μαθημάτων/δραστηριοτήτων και οργάνωση ροής Έναρξη λήξη μαθημάτων/δραστηριοτήτων Μορφή οργάνωσης μαθημάτων (χρονολογική, θεματική, κ.ά.) Ημερολόγιο, κ.ά. Εργαλεία διαχείρισης μαθητών Οργάνωση ομάδων μαθητών Εργαλεία δημιουργίας/ενσωμάτωσης διδακτικού/μαθησιακού περιεχομένου επεξεργαστές κειμένου, δυνατότητες μεταφόρτωσης αρχείων κειμένου, εικόνας, ήχου κ.ά., συμβατότητα με πρότυπα ανάπτυξης αντικειμένων μάθησης, όπως το SCORM, κτλ. Εργαλεία αλληλεπίδρασης μεταξύ των συμμετεχόντων σύγχρονη επικοινωνία δωμάτια συζητήσεων (chat rooms) whiteboards τηλεσυνδιασκέψεις, κ.ά. ασύγχρονη επικοινωνία ομάδες συζητήσεων (forums, discussion lists), ηλεκτρονικά ημερολόγια (blogs), wikies, ηλεκτρονική αλληλογραφία ( s), κ.ά. Εργαλεία ανάπτυξης, οργάνωσης και αξιολόγησης διδακτικών/μαθησιακών Δραστηριοτήτων όπως εργαστήρια (workshops),ασκήσεις, διαγωνίσματα,ομαδικές εργασίες, κουίζ, παρουσιάσεις, κ.ά. Εργαλεία (αυτό)αξιολόγησης της επίδοσης Στατιστικά στοιχεία πρόσβασης για κάθε μάθημα 43

57 5. Διαχείρισης υπηρεσιών υποστήριξης Εργαλεία διαχείρισης βιβλιοθήκης ηλεκτρονικών πηγών Υπηρεσίες ανακοινώσεων, διαλόγου, δημιουργίας ομάδων ειδικών ενδιαφερόντων κ.ά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι δυνατότητες, τα ιδιαίτερα τεχνικά ή άλλα χαρακτηριστικά και απαιτήσεις, το επίπεδο ποιότητας σχεδιασμού, η λειτουργικότητα, η σταθερότητα και ασφάλεια που παρέχουν φυσικά ποικίλει από σύστημα σε σύστημα Που Χρησιμοποιείται ένα CMS Τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να αντικαταστήσουν ένα συμβόλαιο συντήρησης επάξια. Τα CMS μπορούν να χρησιμοποιηθούν για: Ειδήσεις (εφημερίδες, περιοδικά, πρακτορεία ειδήσεων κ.λπ.) Παρουσιάσεις εταιριών και προσωπικού Καταλόγους προϊόντων Παρουσιάσεις προϊόντων Online υποστήριξη Αγγελίες και ανακοινώσεις Παρουσιάσεις και προβολή γεωγραφικών περιοχών Διαφημίσεις Δελτία Τύπου Όρους και συμβόλαια Χάρτες, κατευθύνσεις, οδηγίες Υποστήριξη εκπαίδευσης από απόσταση Ένα ολοκληρωμένο CMS πρέπει να μπορεί να διαχειρίζεται όλες τις δυναμικές πληροφορίες του site και να προσφέρει υπηρεσίες που εξυπηρετούν πλήρως τις ανάγκες των διαχειριστών του Πλεονεκτήματα CMS Επιγραμματικά, μερικά από τα πλεονεκτήματα και τα χαρακτηριστικά ενός ολοκληρωμένου CMS είναι: 44

58 Γρήγορη ενημέρωση, διαχείριση και αρχειοθέτηση του περιεχομένου του δικτυακού τόπου Ενημέρωση του περιεχομένου από οπουδήποτε Ταυτόχρονη ενημέρωση από πολλούς χρήστες και διαφορετικούς υπολογιστές Να μην απαιτούνται ειδικές τεχνικές γνώσεις από τους διαχειριστές του Εύκολη χρήση και άμεση γνώση του τελικού αποτελέσματος, όπως γίνεται με τους γνωστούς κειμενογράφους Δυνατότητα αναζήτησης του περιεχομένου που καταχωρείται και αυτόματη δημιουργία αρχείου Ασφάλεια και προστασία του σχεδιασμού του site από λανθασμένες ενέργειες, που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προβλήματα στην εμφάνισή του Διαχωρισμός του περιεχομένου από το σχεδιασμό και την πλοήγηση (navigation) του δικτυακού τόπου Αλλαγή σχεδιασμού ή τρόπου πλοήγησης χωρίς να είναι απαραίτητη η ενημέρωση όλων των σελίδων από τον ίδιο το χρήστη Αυτόματη δημιουργία των συνδέσμων μεταξύ των σελίδων και αποφυγή προβλημάτων ανύπαρκτων σελίδων (404 error pages) Μικρότερος φόρτος στον εξυπηρετητή (server) και χρήση λιγότερου χώρου, αφού δεν υπάρχουν πολλές επαναλαμβανόμενες στατικές σελίδες, από τη στιγμή που η ανάπτυξη των σελίδων γίνεται δυναμικά Όλο το περιεχόμενο καταχωρείται στην/στις βάσεις δεδομένων, τις οποίες μπορούμε πιο εύκολα και γρήγορα να τις προστατεύσουμε τηρώντας αντίγραφα ασφαλείας. 4.3 Αναφορές [19] Χαρμπίλα, Β., Ορφανού- Ραυτοπούλου, Ε., Βαλής, Χ., Παπούλιας, Β., Τσάκωνας, Γ. (2003), Μελέτη προδιαγραφών για την επιλογή λογισμικού, Πάτρα(2003) 45

59 5 Ανάλυση Λειτουργία Εικονικών περιβάλλοντων εκπαίδευσης Παρακάτω θα αναλύσουμε τα πιο διαδεδομένα εικονικά περιβάλλοντα εκπαίδευσης. 5.1 E-Class Αναγκαία Συνθήκη για την είσοδο της χώρας στην Κοινωνία των Πληροφοριών είναι η Διασύνδεση των Τριτοβάθμιων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων με Υψηλές Ταχύτητες. Ένα Πανεπιστημιακό Διαδίκτυο αυτής της δυνατότητας, θα εξυπηρετούσε τις επείγουσες ανάγκες της Ακαδημαϊκής Κοινότητας για υποστήριξη νέων Υπηρεσιών Τηλεματικής. Αυτή την αναγκαιότητα καλείται να καλύψει το GUNet [20]. Εικόνα 5-1:eclass.gunet.gr. Το έργο GUNET αποτέλεσε την οριζόντια δράση 18 AEI και 14 ΤΕΙ της χώρας και είχε στόχο το σχεδιασμό, λειτουργία και υποστήριξη ενός λειτουργικά και τεχνολογικά προηγμένου Ακαδημαϊκού Δικτύου με πανελλαδική εμβέλεια, προσβάσιμο από όλη την Ακαδημαϊκή κοινότητα της χώρας με δικτυακές υποδομές κορμού υψηλών ταχυτήτων, παροχή προηγμένων υπηρεσιών τηλεματικής και πρόσβαση στο Internet ( Στόχος είναι η ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προσφέροντας στους συμμετέχοντες ένα δυναμικό περιβάλλον αλληλεπίδρασης και συνεχούς επικοινωνίας εκπαιδευτή εκπαιδευόμενου [21]. Το έργο έπειτα από μια καταγραφή και αξιολόγηση των χαρακτηριστικών των διαθέσιμων πλατφορμών τηλεκπαίδευσης επέλεξε τη χρήση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας «e-class» προκειμένου να υλοποιήσει τους στόχους του. Το «e- Class» αποτελεί τη εξελληνοποίηση της πλατφόρμας Claroline. Η πλατφόρμα Claroline παρέχει πολλές δυνατότητες ως προς τις λειτουργικές απαιτήσεις. Κρίνεται εύχρηστη και φιλική για τον τελικό χρήστη και τον καθηγητή. Διαθέτει εγγενή υποδομή και υποστήριξη πολυγλωσσικών ιστοσελίδων. Παρέχεται ικανοποιητική τεκμηρίωση του κώδικα, ώστε να είναι εφικτή η προσαρμογή και επέκταση της πλατφόρμας σύμφωνα με τις ανάγκες των ελληνικών Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων [22]. 46

60 5.1.1 Χαρακτηριστικά λειτουργικότητας Claroline Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα βασικά λειτουργικά χαρακτηριστικά της πλατφόρμας Claroline (Μεράκος, 2003) [23]: Υποστήριξη ρόλων φοιτητή, καθηγητή και διαχειριστή Υποστήριξη δομημένης παρουσίασης μαθήματος με: πρόγραμμα, ανακοινώσεις, έγγραφα, εργασίες φοιτητών, παραπομπή σε υλικό διαλέξεων (σημειώσεις και βίντεο) Δυνατότητα εύκολης ενεργοποίησης/απενεργοποίησης ενοτήτων Δυνατότητα παροχής ασκήσεων αυτοαξιολόγησης Δυνατότητα παροχής βαθμολογίας Δυνατότητα επικοινωνίας με φοιτητές και οργάνωση ομάδων εργασίας Δυνατότητα τήρησης στατιστικών στοιχείων Τεχνικά χαρακτηριστικά Claroline Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα βασικά τεχνικά χαρακτηριστικά της πλατφόρμας Claroline (Μεράκος 2003): Λογισμικό ανοιχτού κώδικα, χωρίς απαιτήσεις αδειοδότησης για αναδιανομή Διεπαφές εκπαιδευομένου, καθηγητή και διαχειριστή μέσω ιστοσελίδων και άρα πρόσβαση με μοναδικό εργαλείο ένας πλοηγό ιστοσελίδων (web browser) Υλοποίηση ιστοσελίδων μέσω της γλώσσας PHP, που είναι μία δημοφιλής γλώσσα server-side scripting, υποστηριζόμενη από τη διεθνή κοινότητα ανοικτού λογισμικού Υποστήριξη μεταγλώττισης ιστοσελίδων διεπαφών σε πολλές γλώσσες, με ειδική οργάνωση του κώδικα του αρχικού πακέτου διανομής του Claroline Οργάνωση ρυθμίσεων, χρηστών και υλικού με χρήση σχεσιακής βάσης δεδομένων MySQL, η οποία μάλιστα είναι και αυτή δημοφιλής στη διεθνή κοινότητα ανοικτού λογισμικού Διαλειτουργικότητα του συστήματος σε όλες τις γνωστές πλατφόρμες λειτουργικών συστημάτων που υποστηρίζουν τον Apache web server, την γλώσσα PHP, και τη βάση δεδομένων MySQL, δηλαδή τα λειτουργικά Linux, Solaris, Windows, κ.α Εξελληνισμός της Claroline Ο εξελληνισμός της πλατφόρμας του Claroline ήταν από τις πρώτες εργασίες που ξεκίνησαν. Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην απλή απόδοση των αγγλικών όρων στα ελληνικά, ώστε να 47

61 μεταφέρουμε την απλότητα χρήσης του Claroline για τους εκπαιδευόμενους και τους εκπαιδευτές και στα ελληνικά. Μετά την αρχική προσπάθεια, οι παρατηρήσεις των πρώτων χρηστών του συστήματος ενσωματώθηκαν και από τότε συντηρούνται συστηματικά. Εξ αρχής έγιναν φανερές οι ανάγκες προσθήκης διαχειριστικών εργαλείων, ώστε να υποστηριχθεί η εκπαιδευτική διαδικασία για μεγάλα ιδρύματα με χιλιάδες φοιτητές και εκατοντάδες δυνητικά προσφερόμενα μαθήματα. Ένας βασικός στόχος ήταν να αφαιρεθεί ένα μεγάλο ποσοστό του διαχειριστικού φόρτου από το ρόλο του εκπαιδευτή και να μετακινηθεί στο ρόλο του διαχειριστή του συστήματος. Μερικές από τις ευθύνες που ο διαχειριστής θα μπορούσε να αναλάβει κεντρικά για πολλά μαθήματα είναι: η μαζική εγγραφή φοιτητών σε μαθήματα, η συντήρηση του περιεχομένου των μαθημάτων και η ανανέωση τους από εξάμηνο σε εξάμηνο. Προς αυτή την κατεύθυνση στράφηκε η ανάπτυξη διαχειριστικών εργαλείων για την πλατφόρμα, μερικά από τα οποία είναι (Μεράκος, 2003) [23]: η δημιουργία λογαριασμού καθηγητών μετά αίτηση τους κεντρική διαχείριση μαθημάτων του ιδρύματος ανανέωση & αποθήκευση μαθήματος μετά τη λήξη του εξαμήνου διαχείριση χρηστών ανά μάθημα, σύμφωνα με καταστάσεις εγγραφών αναζήτηση μαθήματος, καθηγητή, χρήστη στατιστικά επισκεψιμότητας εργαλεία παρακολούθησης καλής λειτουργίας εξυπηρετητή της πλατφόρμας του λογισμικού τηλεκπαίδευσης (παρακολούθηση αποθηκευτικών δίσκων, δραστηριότητας του web server και της βάσης δεδομένων του συστήματος) Αποτέλεσμα των ενεργειών αυτών ήταν η ηλεκτρονική πλατφόρμα «e-class» η οποία υποστηρίζει υπηρεσίες Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης στην Ακαδημαϊκή κοινότητα του Πανελλήνιου Δικτύου GUnet. Η πλατφόρμα GUNET eclass αποτελεί ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Ηλεκτρονικών Μαθημάτων. Έχει σχεδιαστεί με προσανατολισμό την ενίσχυση της συμβατικής διδασκαλίας αξιοποιώντας την ήδη σε υψηλό βαθμό αφομοιωμένη στο χώρο της εκπαίδευσης πληροφορική τεχνολογία. Βασίζεται στη φιλοσοφία του λογισμικού ανοιχτού κώδικα με βασικούς άξονες στο σχεδιασμό της την ευκολία χρήσης ( χωρίς την απαίτηση τεχνικών γνώσεων), τη προσαρμοστικότητα στις απαιτήσεις καθώς και την ευκολία αναβάθμισης και επέκτασης. Η συγκεκριμένη πλατφόρμα επιτρέπει στο διαχειριστή του μαθήματος να οργανώσει το εκπαιδευτικό του υλικό και να το παρουσιάσει σε διάφορες μορφές μέσω του διαδικτύου. Οι 48

62 φοιτητές από την πλευρά τους μπορούν να έχουν απομακρυσμένη πρόσβαση στο ψηφιακό υλικό, να αναρτούν εργασίες και κοινόχρηστα έγγραφα, να συμμετέχουν σε συνομιλίες και σε συζητήσεις (Γεωργούλη, Κοίλιας, Καντζάβελου, Ζαχαρίου) [24]. Η πλατφόρμα διαθέτει πολύ λεπτομερή στατιστικά στοιχεία χρήσης σε συνολική βάση αλλά και σε λεπτομερή βάση ανά μάθημα και χρήστη. Τα συγκεντρωτικά στοιχεία δείχνουν ότι έως το τέλος του χειμερινού εξαμήνου είχαν ανέβει στην πλατφόρμα 45 από τα 68 μαθήματα που υποστηρίζει το Τμήμα Πληροφορικής. Τα 25 από αυτά είναι ανοικτά, για τα 12 χρειάζεται εγγραφή και τα υπόλοιπα 8 δεν έχουν ανοίξει ακόμα για τους φοιτητές. Η πρόσβαση στην υπηρεσία γίνεται με τη χρήση ενός απλού φυλλομετρητή (web browser) χωρίς την απαίτηση εξειδικευμένων τεχνικών γνώσεων. Επιτρέπει στον εκπαιδευτή την ηλεκτρονική οργάνωση, αποθήκευση και παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού και παρέχει στον εκπαιδευόμενο ένα εναλλακτικό κανάλι εξατομικευμένης μάθησης ανεξάρτητο από χωροχρονικές δεσμεύσεις. H παροχή υποδομών εκπαίδευσης και κατάρτισης ανεξάρτητα από τους περιοριστικούς παράγοντες του χώρου και του χρόνου της κλασσικής διδασκαλίας, προσφέρει στον εκπαιδευόμενο τη δυνατότητα να καθορίζει μόνος του το πρόγραμμα εκπαίδευσής του. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου η πλατφόρμα υποστηρίζει την ηλεκτρονική οργάνωση, αποθήκευση και παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού, που προσφέρεται σήμερα στους εκπαιδευόμενους με παραδοσιακά μέσα (βιβλία, σημειώσεις, κλπ.), σε ψηφιακή μορφή άμεσα προσβάσιμη από το διαδίκτυο Internet (Ομάδα Ασύγχρονης Τηλεκπάιδευσης GUnet, 2003) Βασικά στοιχεία του e-class Tα βασικά στοιχεία που συνθέτουν τη λειτουργία της πλατφόρμας «e-class» είναι τα εξής: οι διακριτοί ρόλοι των χρηστών οι κατηγορίες των μαθημάτων τα στοιχεία που συνθέτουν ένα ψηφιακό μάθημα Οι ρόλοι των χρηστών που υποστηρίζει η πλατφόρμα είναι τρεις (3), ο καθηγητής, ο χρήστης-εκπαιδευόμενος και ο διαχειριστής. Ο κεντρικός ρόλος είναι αυτός του καθηγητή ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία και διαχείριση των ηλεκτρονικών μαθημάτων. Ο λογαριασμός του «καθηγητή» δημιουργείται από τους διαχειριστές της πλατφόρμας, κατόπιν αίτησης του ενδιαφερομένου και τα στοιχεία του λογαριασμού του αποστέλλονται αυτόματα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ο καθηγητής μπορεί να δημιουργήσει όσα μαθήματα επιθυμεί, να εγγράψει/διαγράψει χρήστες-εκπαιδευόμενους σε/από αυτά, να εισάγει το 49

63 ψηφιακό υλικό του μαθήματος (κείμενα, εικόνες, παρουσιάσεις, video, κλπ.), να δημιουργήσει ομάδες συζητήσεων, εργασίες για τους φοιτητές καθώς και ασκήσεις αυτοαξιολόγησης. Ο χρήστης-εκπαιδευόμενος μπορεί να εγγραφεί σε όσα μαθήματα του επιτρέπεται, να μελετήσει το ψηφιακό υλικό, να συμμετάσχει σε ομάδες συζητήσεων καθώς και σε ασκήσεις αυτοαξιολόγησης. Ο λογαριασμός του χρήστη δημιουργείται αυτόματα με την εγγραφή του χωρίς την ανάγκη μεσολάβησης του διαχειριστή. Τέλος ο διαχειριστής είναι αυτός που έχει την εποπτεία όλης της πλατφόρμας, δημιουργεί τους λογαριασμούς των καθηγητών, παρακολουθεί και διαχειρίζεται τη μηχανή που φιλοξενεί την πλατφόρμα, παρακολουθεί και διαχειρίζεται τη βάση δεδομένων, διαχειρίζεται τα μαθήματα όλων των καθηγητών, διαχειρίζεται τους λογαριασμούς όλων των χρηστών και ανανεώνει τα μαθήματα (για το νέο εξάμηνο). Οι κατηγορίες μαθημάτων που υποστηρίζει η πλατφόρμα είναι τρεις (3), ανοικτά μαθήματα, ανοικτά σε εγγραφή μαθήματα, κλειστά μαθήματα. Η κατηγορία κατάσταση στην οποία θα ανήκει ένα μάθημα καθορίζεται από τον καθηγητή κατά τη δημιουργία του μαθήματος. Ανοικτά μαθήματα θεωρούνται τα μαθήματα στα οποία μπορεί να έχει πρόσβαση ένας χρήστης ακόμα κι αν δεν έχει λογαριασμό στην πλατφόρμα. Τα μαθήματα αυτά παρουσιάζονται στην πρώτη σελίδα. Μάλιστα η κατηγορία αυτή είναι η εξ ορισμού κατάσταση κατά τη δημιουργία νέου μαθήματος. Ανοικτά σε εγγραφή θεωρούνται τα μαθήματα στα οποία μπορεί να έχει πρόσβαση ένας χρήστης μόνο αν έχει λογαριασμό στην πλατφόρμα και εγγραφεί σε αυτά. Τέλος κλειστά μαθήματα θεωρούνται τα μαθήματα στα οποία δεν μπορεί να εγγραφεί ένας χρήστης ακόμα κι αν έχει λογαριασμό στην πλατφόρμα. Πρόσβαση στα μαθήματα αυτά έχουν όσοι χρήστες εγγράφηκαν όταν το μάθημα ήταν σε άλλη κατάσταση (ανοικτό, ανοικτό σε εγγραφή) ή εγγράφηκαν από τον ίδιο τον καθηγητή. Στην κατηγορία αυτή περιέρχονται τα μαθήματα που ήταν ανοικτά σε εγγραφή και παρήλθε ο χρόνος εγγραφής (Ομάδα Ασύγχρονης Τηλεκπάιδευσης GUnet, 2003) Στοιχεία που συνθέτουν ένα ψηφιακό μάθημα Τα στοιχεία που εισάγονται από τον καθηγητή και συνθέτουν ένα ψηφιακό μάθημα στην πλατφόρμα «e-class» (Εικ.5-2) είναι τα εξής: 50

64 Εικόνα 5-2:Στοιχεία που συνθέτουν ένα ψηφιακό μάθημα - Διεπαφή Καθηγητή. Η Ατζέντα που παρουσιάζει χρονικά τα γεγονότα σταθμούς του μαθήματος (διαλέξεις, συναντήσεις, αξιολογήσεις, κλπ) Τα Έγγραφα περιέχουν το ψηφιακό υλικό του μαθήματος (κείμενα, εικόνες, παρουσιάσεις) Οι Ανακοινώσεις από τον καθηγητή προς τους εκπαιδευόμενους Η Περιοχές Συζητήσεων για θέματα που αφορούν το μάθημα καθορίζονται από τον καθηγητή Οι Ομάδες Εργασίας (ανοικτές ή κλειστές) δημιουργούνται από τον καθηγητή Χρήσιμοι Σύνδεσμοι από το διαδίκτυο που αφορούν το μάθημα 51

65 Οι Εργασίες Φοιτητών είναι οι περιοχή που «τοποθετούν» οι εκπαιδευόμενοι τις εργασίες τους, τις οποίες διαχειρίζεται μόνο ο καθηγητής του μαθήματος. Λίστα με τους εγγεγραμμένους Χρήστες του μαθήματος, το ρόλο τους (καθηγητής εκπαιδευόμενος - διαχειριστής) και το τους Ασκήσεις αυτοαξιολόγησης τις οποίες δημιουργεί ο καθηγητής του μαθήματος Η Περιγραφή Μαθήματος δίνει πληροφορίες που αφορούν τους στόχους του μαθήματος, τη δομή του, τους καθηγητές που το υποστηρίζουν κλπ Στην περιοχή Βίντεο αποθηκεύονται ψηφιοποιημένες διαλέξεις του μαθήματος, άλλο οπτικοακουστικό υλικό Στη Κουβέντα όπου μπορούν να πραγματοποιηθούν συζητήσεις σε πραγματικό χρόνο. Σε όλα τα παραπάνω στοιχεία δίνεται η δυνατότητα να ενεργοποιούνται ή να απενεργοποιούνται από τον καθηγητή ανάλογα με τη δομή και το υλικό του μαθήματος που διαθέτει, ώστε να απλοποιείται ακόμα περισσότερο το περιβάλλον του εκπαιδευομένου, και να εμφανίζονται μόνο οι απολύτως απαραίτητες ενότητες. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα στον καθηγητή να παρακολουθεί στατιστικά στοιχεία που αφορούν τη συμμετοχή στο μάθημα, καθώς επίσης και η δυνατότητα να αλλάζει δυναμικά την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το μάθημα (ανοικτό, ανοικτό σε εγγραφή, κλειστό) (Ομάδα Ασύγχρονης Τηλεκπάιδευσης GUnet, 2003) Προσθήκες Μερικές από τις πρώτες παρεμβάσεις που φάνηκε αναγκαία στα αρχικά στάδια υλοποίησης του e-class ήταν η βελτίωση του διαχειριστικού περιβάλλοντος των ομάδων χρηστών που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για τη διαχείριση των εργαστηριακών ομάδων και η δυνατότητα δημιουργίας αντιγράφων των εργασιών χρηστών στο τοπικό περιβάλλον του διδάσκοντος για off-line διαχείρισή τους. Σημαντική προσθήκη στη λειτουργικότητα της πλατφόρμας πρέπει να θεωρηθεί η δημιουργία ειδικού περιβάλλοντος για τη διαχείριση του εργαστηρίου του μαθήματος. Η επιλογή του να μην εμφανίζεται το εργαστήριο ως ξεχωριστό μάθημα, οδήγησε αρχικά σε μια σύγχυση στη χρήση των διάφορων εργαλείων που υποστήριζαν το θεωρητικό ή το εργαστηριακό μέρος του μαθήματος. Η λύση που δόθηκε είναι η εμφάνιση του εργαστηρίου ως επιλογή μέσα στο κυρίως μάθημα, με παρόμοιο τρόπο όπως όλα τα άλλα εργαλεία. Μέσα στο εργαστήριο επαναλαμβάνονται όλα τα εργαλεία και επιπρόσθετα έχουν σχεδιαστεί νέα, για τη 52

66 βαθμολόγηση των εργασιών και την τήρηση των παρουσιών, ώστε να καλυφθούν ιδιαίτερες ανάγκες. Το νέο περιβάλλον έχει δοθεί προς πειραματική χρήση σε ένα μικρό αριθμό μαθημάτων και πρόκειται να διατεθεί στο σύνολο των μαθημάτων από το επόμενο εξάμηνο. Η εμπειρία μας από την προσπάθεια βελτίωσης του ανοικτού κώδικα είναι πολύ θετική, κυρίως διότι μας επιτρέπει να αισθανόμαστε ότι διαθέτουμε πράγματι ένα εργαλείο που μπορεί να προσαρμοστεί σε κάθε ανάγκη μας και όχι ένα «μαύρο κλειστό κουτί» που πρέπει να προσαρμόσουμε τις ανάγκες μας σε αυτό (Georgouli et al., 2005b) [24] Είσοδος στο σύστημα Για να επισκεφτούμε την πλατφόρμα e-class, απλά πληκτρολογούμε την ηλεκτρονική της διεύθυνσή στον φυλλομετρητή (browser) και κατόπιν πατήστε το «Enter». Η αρχική σελίδα της πλατφόρμας θα εμφανιστεί στην οθόνη (Εικ.5-3). Εικόνα 5-3:Είσοδος στο σύστημα. Στον browser θα εμφανιστεί η αρχική σελίδα του e-class. Επίσης θα δούμε ένα κατάλογο από διαθέσιμα μαθήματα, τα οποία μπορούμε να παρακολουθήσουμε, χωρίς να είναι απαραίτητο να έχουμε κάνει εγγραφή σε αυτά. Αν έχουμε όνομα χρήστη και συνθηματικό τότε πληκτρολογώντας τα στα αντίστοιχα πεδία θα μπορούμε να μπούμε μέσα στο e-class. 53

67 Στη περίπτωση που δεν έχουμε ακολουθούμε τα βήματα εγγραφής. Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία εγγραφής, τότε μπορούμε να μπούμε στην αίθουσα (πληκτρολογώντας το όνομα χρήστη και το συνθηματικό μας στην αρχική οθόνη του e -Class) και κατόπιν να επιλέξουμε το μάθημα (κάνοντας κλικ με το ποντίκι μας στον τίτλο του μαθήματος) που επιθυμούμε να παρακολουθήσουμε. Το όνομα χρήστη και το συνθηματικό θα το χρησιμοποιούμε κάθε φορά που θέλουμε να παρακολουθήσουμε ένα μάθημα Λειτουργίες συστήματος για τον χρήστη- φοιτητή Μετά την εισαγωγή του ονόματος χρήστη και του συνθηματικού μεταβαίνουμε στην σελίδα «Τα μαθήματα μου». Εδώ εμφανίζονται δύο στήλες. Στην δεξιά, "Τα μαθήματά μου", εμφανίζονται τα μαθήματα στα οποία έχει εγγραφή ο χρήστης. Για την παρακολούθησή τους κάνουμε κλικ στον τίτλο του μαθήματος. Εικόνα 5-4:Τα μαθήματά μου. Στην αριστερή στήλη έχουμε στη διάθεσή μας επιλογές που αφορούν την διαμόρφωση του προφίλ μας και την διαχείριση των μαθημάτων μας. Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικότερα οι διαθέσιμες επιλογές. Παρατηρούμε ότι χρήστης έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το προφίλ του από την αριστερή στήλη και να το αλλάξει με την επιλογή «Αλλαγή του προφίλ μου». 54

68 Κάνοντας κλικ στο «Εγγραφή σε μάθημα» θα μεταφερθείτε σε μια σελίδα στην οποία μπορείτε να επιλέξετε ποια από τα διαθέσιμα μαθήματα θέλετε να συμπεριλάβετε στην προσωπική σας λίστα παρακολούθησης. Είναι ταξινομημένα ανά σχολή και ο χρήστης πρέπει πρώτα να επιλέξει τη σχολή και στη συνέχεια να επιλέξει το μάθημα ( ή τα μαθήματα) που επιθυμεί να παρακολουθήσει. Στο σύνδεσμο «Το Ημερολόγιο μου» μπορούμε να δούμε ένα ημερολόγιο, με τα γεγονότα που έχουν προσθέσει οι διδάσκοντες στη ατζέντα των μαθημάτων στα οποία είμαστε εγγεγραμμένοι. Στο σύνδεσμο «Οι Ανακοινώσεις μου» μπορούμε να δούμε τις ανακοινώσεις που έχουν προσθέσει οι διδάσκοντες στα μαθήματα στα οποία έχουμε κάνει εγγραφή. Τέλος, η επιλογή «Βοήθεια» οδηγεί στη αρχική σελίδα μαθημάτων Λειτουργίες συστήματος για τον χρήστη- καθηγητή Μετά την εισαγωγή του ονόματος χρήστη- καθηγητή και του συνθηματικού μεταβαίνουμε στην σελίδα «Τα μαθήματα μου». Εδώ εμφανίζονται δύο στήλες. Στην αριστερή, "Τα μαθήματά που υποστηρίζω", εμφανίζονται τα μαθήματα τα οποία διδάσκει ο χρήστης - καθηγητής. Για την είσοδο στο μάθημα πατάμε το link (Εικ.5-5) Εικόνα 5-5: Επιλογές για τον καθηγητή. 55

69 Δημιουργία Μαθήματος Επιλογές για τη δημιουργία ενός νέου μαθήματος (Εικ.5-5) Στην δεξιά στήλη, "Μενού", έχουμε στη διάθεσή μας επιλογές που αφορούν την διαμόρφωση του προφίλ και την διαχείριση των μαθημάτων. Ο χρήστης - καθηγητής έχει στη διάθεσή του όλες τις λειτουργίες του χρήστη- φοιτητή που περιγράψαμε παραπάνω και την επιλογή «Δημιουργία ενός μαθήματος». Ο χρήστης- καθηγητής προχωρά στη συμπλήρωση των πεδίων, που όπως αναγράφετε στην οθόνη είναι υποχρεωτικά. Στο πρώτο πεδίο Τίτλος μαθήματος αναγράφεται το όνομα του προς δημιουργία μαθήματος, στο πεδίο Σχολή/Τμήμα ο καθηγητής επιλέγει το τμήμα στο οποίο θα διδάσκει το μάθημα, ακολουθεί μια περιγραφή του μαθήματος στο πεδίο Περιγραφή όπου αποσκοπεί στη μετέπειτα διευκόλυνση των μαθητών, στο πεδίο Καθηγητής αναγράφεται το όνομα του καθηγητή, στη συνέχεια επιλέγεται η Κατηγορία μαθήματος και τέλος η Γλώσσα στην οποία θέλει ο καθηγητής να εμφανίζονται οι επιλογές του δικτυακού τόπου του μαθήματος. Στη συνέχεια «πατώντας» το κουμπί «Δημιουργία» το μάθημα δημιουργείται και είναι έτοιμο για χρήση. Αξίζει να σημειώσουμε ότι κάθε μάθημα αποκτά ένα μοναδικό αναγνωριστικό ταυτότητάς του Διεπαφή χρήστη- φοιτητή Η διεπαφή χρήστη είναι το περιβάλλον που χρησιμοποιεί ο χρήστης-εκπαιδευόμενος για να συμμετάσχει σε ένα ψηφιακό μάθημα στην πλατφόρμα «e-class» (Εικ.5-6). 56

70 Εικόνα 5-6:Διεπαφή χρήστη-εκπαιδευομένου Διεπαφή χρήστη- καθηγητή Η διεπαφή καθηγητή είναι το περιβάλλον που χρησιμοποιεί ο καθηγητής για να δημιουργήσει και να διαχειριστεί ένα ψηφιακό μάθημα στην πλατφόρμα «e-class»(εικ.5-7). 57

71 Εικόνα 5-7:Διεπαφή καθηγητή Βοηθητικά υποσυστήματα Το «e-class» διαθέτει διάφορα υποσυστήματα προκειμένου να αυξήσει την αποδοτικότητά του. Τα υποσυστήματα αυτά παρουσιάζονται για να αναδείξουν την απλότητα και την ευκολία στη δημιουργία και διαχείριση των ψηφιακών μαθημάτων. Υποσύστημα Εισαγωγής και Διαχείρισης Αρχείων 58

72 Υποσύστημα Δημιουργίας Ομάδων Χρηστών Υποσύστημα Εισαγωγής Ανακοινώσεων Υποσύστημα Δημιουργίας Ομάδων Χρηστών Υποσύστημα Εισαγωγής Ανακοινώσεων Υποσύστημα Δημιουργία Ατζέντας Υποσύστημα Παρακολούθησης Στατιστικών Στοιχείων που αφορούν το μάθημα Υποσύστημα Διαχείρισης Χρηστών Μαθήματος Υποσύστημα Δημιουργίας Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης Υποσύστημα Διαχείρισης Μαθήματος από τον καθηγητή Υποσύστημα Εγγραφής Εκπαιδευομένου σε Μάθημα Το υποσύστημα διαχείρισης πλατφόρμας Το υποσύστημα διαχείρισης (Εικ.5-8) της πλατφόρμας «e-class» δίνει τη δυνατότητα στους διαχειριστές να έχουν τη συνολική εποπτεία της πλατφόρμας. 59

73 Εικόνα 5-8:Διαχείριση. Επιγραμματικά οι δυνατότητες του εργαλείου διαχείρισης παρουσιάζονται παρακάτω: Διαχείριση των αιτήσεων των καθηγητών Δημιουργία λογαριασμών των καθηγητών Παρακολούθηση και Διαχείριση του εξυπηρετητή που φιλοξενεί την πλατφόρμα 60

74 Παρακολούθηση και Διαχείριση της βάσης δεδομένων της πλατφόρμας Διαχείριση των μαθημάτων όλων των καθηγητών Διαχείριση των λογαριασμών όλων των χρηστών Ανανέωση των μαθημάτων (για το νέο εξάμηνο) Λήψη αντιγράφων ασφαλείας των μαθημάτων Παρακολούθηση στατιστικών στοιχείων χρήσης της πλατφόρμας 5.2 Moodle Το Moodle ( moodle. org ) είναι ένα διαδικτυακό πρόγραμμα ανοιχτού/ελεύθερου λογισμικού για τη διαχείριση εκπαιδευτικού περιεχομένου (Course Management System) το οποίο παρέχεται δωρεάν σαν λογισμικό ανοιχτού κώδικα με την GNU Public Licence. Είναι μεταφρασμένο σε 78 γλώσσες μεταξύ των οποίων είναι και η ελληνική. Η φιλοσοφία του στηρίζεται στη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος κατακτά τη γνώση όταν αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Επιπλέον ενισχύεται η διαδικασία της μάθησης καθώς ο μαθητής αποκτά τη δυνατότητα από τη μία να δημιουργήσει κάτι νέο πάνω σε αυτά που έχει ήδη διδαχθεί και από την άλλη η δημιουργία του μοιράζεται σε μια εικονική κοινότητα στην οποία ανθεί η συνεργασία και η συλλογικότητα. Δημιουργήθηκε το 1999 από τον Αυστραλό Martin Dougiamas ως τμήμα του PhD του. Το όνομα Moodle είναι το ακρώνυμο του Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment. Εικόνα 5-9: Moodle. Οι πιο ενδιαφέρουσες δυνατότητες του Moodle είναι οι αλληλεπιδραστικές δραστηριότητες. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν η υποβολή εργασίας, η ζωντανή συνομιλία (chat), οι ψηφοφορίες, οι ομάδες συζήτησης, το γλωσσάριο ορολογιών μαθήματος, τα κουίζ, η συλλογική συγγραφή κειμένων, οι έρευνες και τα παιχνίδια. Ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα του Moodle είναι ότι υποστηρίζει τη δυνατότητα συνεργασίας με συστήματα 61

75 τρίτων κατασκευαστών που είναι γραμμένα σε γλώσσα PHP ενώ έχει τη δυνατότητα να συνδυάζεται με πολλούς τύπους βάσεων δεδομένων (ιδιαίτερα MySQL). Υποστηρίζει ελληνικά, αγγλικά, βάσκικα, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά νορβηγικά, ολλανδικά, πολωνικά και ρώσικα, με δυνατότητα προσθήκης και άλλων γλωσσών, και περιλαμβάνει αυτή τη στιγμή την κρεμάλα, το σταυρόλεξο, το κρυπτόλεξο, τον εκατομμυριούχο, το sudoku, την κρυμμένη εικόνα και το φιδάκι. Διατίθεται με GPL άδεια από τον επίσημο ιστότοπο του Moodle στην κατηγορία των συστημάτων συνεργαζόμενων κατασκευαστών καθώς και από τον ιστότοπο moodle (Νταλούκας, 2007) Λογισμικό Το Moodle είναι μια εφαρμογή Web/Client, δηλαδή βρίσκεται εγκατεστημένο σε κάποιο server και οι χρήστες έχουν πρόσβαση σε αυτό μέσω ενός web browser (φυλλομετρητή), όπως είναι ο Internet Explorer, ο Netscape κ.ά. Επομένως από πλευράς χρήστη (μαθητή, καθηγητή, διαχειριστή) απαιτούνται μόνο η ύπαρξη μιας σύνδεσης στο Internet και το κατάλληλο λογισμικό περιήγησης. Το Moodle μπορεί να εγκατασταθεί στον εξυπηρετητή (server) του σχολείου ή ακόμη και στο φορητό υπολογιστή του καθηγητή και από κει και πέρα να μοιραστεί σε όλο το εργαστήριο χωρίς την ανάγκη χρήσης του διαδικτύου. Αυτό μπορεί να γίνει με το πρόγραμμα WOS portable ή το XAMP. Με αυτό τον τρόπο δεν θα υπάρχει εξάρτηση από την ταχύτητα και τη διαθεσιμότητα διαδικτυακής σύνδεσης. Είναι δυνατόν αυτός ο υπολογιστής να είναι προσβάσιμος μέσω διαδικτύου και εκτός σχολείου και να μπορούν έτσι οι μαθητές να υποβάλουν εργασίες από το σπίτι τους ή από ένα internet cafe Ρόλοι χρηστών Οι χρήστες μπορούν να εισέλθουν στην Πλατφόρμα χρησιμοποιώντας το όνομα χρήστη (username) και τον κωδικό πρόσβασης (password) που διαθέτουν στο ΠΣΔ. Μετά την είσοδο του χρήστη στην Πλατφόρμα, αυτός δύναται να έχει έναν από τους παρακάτω ρόλους: επισκέπτης (guest), σπουδαστής (student), εκπαιδευτής (teacher) και διαχειριστής (administrator). Κάθε ρόλος έχει συγκεκριμένα δικαιώματα διαχείρισης και χρήσης του Moodle. Οι χρήστες που έχουν ρόλο επισκέπτη δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες των μαθημάτων της Πλατφόρμας. Παρόλα αυτά, ανάλογα με τις ρυθμίσεις του εκπαιδευτή του μαθήματος, έχουν τη δυνατότητα να προσπελάσουν το εκπαιδευτικό υλικό του συγκεκριμένου μαθήματος ή όχι. 62

76 Σπουδαστές θεωρούνται οι χρήστες της Πλατφόρμας, που είναι εγγεγραμμένοι σε ένα μάθημα. Είναι στη δικαιοδοσία του εκπαιδευτή ενός μαθήματος να αποφασίσει εάν θα εγγράψει ο ίδιος τους σπουδαστές στο μάθημά του ή αν θα γραφτούν μόνοι τους. Επίσης, ο εκπαιδευτής μπορεί να επιβάλει τη χρήση κωδικού (κλειδιού) στην εγγραφή των σπουδαστών, περιορίζοντας με αυτό τον τρόπο την πρόσβαση στο επίπεδο της σχολικής τάξης ή μιας ομάδας μαθητών. Ένας σπουδαστής για να μπορέσει να γραφτεί στο μάθημα, θα πρέπει να γνωρίζει το κλειδί που όρισε ο εκπαιδευτής. Οι χρήστες που έχουν ρόλο σπουδαστή έχουν τη δυνατότητα να προσπελάσουν το εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματος στο οποίο είναι εγγεγραμμένοι και να συμμετάσχουν στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που υπάρχουν στο μάθημα. Εκπαιδευτές είναι οι χρήστες, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία ηλεκτρονικών μαθημάτων και την προσθήκη εκπαιδευτικού υλικού (κείμενα, εικόνες, παρουσιάσεις, βίντεο, εργασίες, ασκήσεις αυτοαξιολόγησης) και δραστηριοτήτων μέσα σε αυτά. Ο χρήστης που εισέρχεται στην υπηρεσία Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης μπορεί να αποκτήσει την ιδιότητα και τα δικαιώματα του εκπαιδευτή, έπειτα από αίτηση προς το διαχειριστή της Πλατφόρμας. Για να συνδεθεί ο χρήστης στο Helpdesk, χρησιμοποιεί το όνομα χρήστη και τον κωδικό πρόσβασης που διαθέτει στο ΠΣΔ. Οι εκπαιδευτές, εκτός από τη δημιουργία και διαχείριση μαθημάτων, μπορούν να επικοινωνούν με τους σπουδαστές των μαθημάτων τους, καθώς και να δημιουργούν ομάδες εργασίας μεταξύ των σπουδαστών. Τέλος, ο διαχειριστής έχει τη συνολική εποπτεία της υπηρεσίας Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης και μπορεί να ρυθμίζει όλες τις παραμέτρους που αφορούν την Πλατφόρμα Moodle και τα μαθήματα που υπάρχουν σε αυτή. Επίσης, ο διαχειριστής παρακολουθεί και διαχειρίζεται τον εξυπηρετητή που φιλοξενεί την υπηρεσία και τη βάση δεδομένων που χρησιμοποιεί η υπηρεσία. Στην περίπτωση του ΠΣΔ, υπεύθυνος φορέας διαχείρισης του δικτυακού τόπου του Moodle είναι το Εργαστήριο Παράλληλης και Κατανεμημένης Επεξεργασίας του ΠΣΔ (Καστανά, Κάργα 2008) [25] Κατηγορίες μαθημάτων Σε κάθε μάθημα υπάρχουν πληροφορίες σχετικές με το συγκεκριμένο μάθημα, όπως γενική περιγραφή και εκπαιδευτές του μαθήματος. Σε κάποια μαθήματα μπορεί να υπάρχουν και τα εικονίδια «πρόσωπο» και «κλειδί». Το εικονίδιο «πρόσωπο» δηλώνει ότι στο συγκεκριμένο μάθημα επιτρέπεται η πρόσβαση σε επισκέπτες (guests). Δηλαδή, κάποιος χρήστης του Moodle μπορεί να περιηγηθεί στο μάθημα 63

77 χωρίς να είναι εγγεγραμμένος σε αυτό. O επισκέπτης έχει επιλεκτική πρόσβαση στο Moodle. Πιο συγκεκριμένα, επιτρέπεται η πρόσβαση στους εκπαιδευτικούς πόρους των μαθημάτων, αλλά δεν επιτρέπεται η πρόσβαση σε όλες τις δραστηριότητες. Το εικονίδιο «κλειδί» δηλώνει ότι στο συγκεκριμένο μάθημα έχει χρησιμοποιηθεί κάποιο κλειδί εγγραφής από τον εκπαιδευτή του μαθήματος. Αυτό σημαίνει ότι για να έχει πρόσβαση κάποιος χρήστης (είτε σαν επισκέπτης, είτε σαν σπουδαστής) στο μάθημα, θα πρέπει να γνωρίζει έναν κωδικό κλειδί που έχει ορίσει ο εκπαιδευτής κατά τη δημιουργία του μαθήματος. Αυτός ο κωδικός γνωστοποιείται από τον εκπαιδευτή είτε μέσω mail, είτε προφορικά, είτε με κάποιο άλλο τρόπο (Καστανά, Κάργα 2008) [25] Είσοδος στο Δικτυακό τόπο Η είσοδος στο δικτυακό τόπο του Moodle μπορεί να γίνει είτε από το block «Είσοδος» ( Εικ. 5-10Σφάλμα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.) είτε επιλέγοντας «Είσοδος» από την κορυφή της σελίδας. Σε κάθε περίπτωση πληκτρολογούμε στα αντίστοιχα πεδία το όνομα χρήστη (username) και τον κωδικό πρόσβασης (password) που διαθέτουμε και πατάμε το κουμπί «Είσοδος». Κάθε φορά που επιθυμούμε να βγούμε από την ιστοσελίδα επιλέγουμε «έξοδος» (logout) από την κορυφή ή το τέλος της σελίδας. Εικόνα 5-10: Οθόνη Εισόδου. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι όταν δεν έχουμε εισέλθει στο δικτυακό τόπο, τότε στο κάτω μέρος της σελίδας εμφανίζεται το μήνυμα «Δεν έχετε εισέλθει», ενώ όταν έχουμε συνδεθεί εμφανίζει το μήνυμα «Έχετε εισέλθει ως» και αναφέρει το όνομά μας Διεπαφή χρήστη- μαθητή Αν ο χρήστης είναι μαθητής τότε του παρουσιάζεται μια απλοποιημένη διεπαφή του μαθήματος με τις βασικές λειτουργίες προκειμένου να μετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία. 64

78 Η Εικ παρουσιάζει την αρχική οθόνη του Moodle που εμφανίζεται στο χρήστη. Η αρχική οθόνη του Moodle αποτελείται από τρεις περιοχές, το δεξί, το αριστερό και το κεντρικό τμήμα το οποίο μάλιστα καλύπτει και το μεγαλύτερο μέρος της οθόνης. Το δεξί και το αριστερό τμήμα καλύπτουν διάφορα blocks, των οποίων η σειρά μπορεί να μεταβάλλεται και είναι εφικτό να προστεθούν νέα blocks από τον εκπαιδευτή, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Τα blocks καλύπτουν διάφορες λειτουργίες του δικτυακού τόπου του Moodle και είτε βοηθούν στην καλύτερη διαχείρισή του, είτε απλά προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες στο χρήστη. Στο κεντρικό τμήμα παρουσιάζεται η λίστα με τις ενότητες των μαθημάτων, στις οποίες είναι οργανωμένα τα μαθήματα που είναι διαθέσιμα στην Πλατφόρμα Moodle. Εικόνα 5-11: Διεπαφή Μαθητή. 65

79 Το block «Κύριο Μενού» ( Εικ. 5-11) περιέχει εισαγωγικό υλικό σχετικά με την Πλατφόρμα Moodle και προτεινόμενα links για άλλα χρήσιμα και σχετικά websites. Το Ημερολόγιο ( Εικ. 5-11) είναι χρήσιμο εργαλείο, στις ημερομηνίες του οποίου μπορούν να προστεθούν γεγονότα ή δραστηριότητες διαφορετικού τύπου. Στο Block «Ενότητες Μαθημάτων» υπάρχουν σύνδεσμοι προς όλες τις ενότητες μαθημάτων. Δίνεται επιπλέον η δυνατότητα εμφάνισης ή αναζήτησης των μαθημάτων που υπάρχουν στο Moodle. Τα μαθήματα έχουν τρείς δυνατές μορφές την «Εβδομαδιαία»,την «Θεματική» και την «Κοινωνική». Στην «Εβδομαδιαία» μορφή του μαθήματος το περιεχόμενο του μαθήματος οργανώνεται σε εβδομάδες, με ημερομηνία έναρξης και λήξης. Κάθε εβδομάδα αποτελείται από δραστηριότητες, κάποιες από τις οποίες μπορούν να επεκτείνονται σε περισσότερες από μία εβδομάδες. Στη «Θεματική» μορφή το περιεχόμενο του μαθήματος οργανώνεται κατά θέμα και δεν υπάρχει κανένας χρονικός περιορισμός. Η «Κοινωνική» μορφή του μαθήματος έχει αρκετά διαφορετική όψη από τις άλλες δύο, γιατί βασίζεται σε μία Ομάδα συζήτησης. Η Oμάδα συζήτησης καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της σελίδας. Επίσης, μπορεί να έχει πολλά θέματα συζήτησης ανοιχτά Δυνατότητες Χρήστη Ο διαχειριστής μπορεί να επιλέξει, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες, ποια blocks θα είναι ορατά μόνο στην αρχική σελίδα του Moodle και ποια σε κάθε μάθημα και μπορεί να μετακινήσει το κάθε block, έτσι ώστε να το τοποθετήσει στο επιθυμητό σημείο της οθόνης. Παρακάτω θα περιγράψουμε μερικές δυνατότητες του συστήματος που το κάνουνε εύχρηστο και λειτουργικό στην εκπαιδευτική διαδικασία. Block «Συμμετέχοντες» Στο block «Συμμετέχοντες» μπορούμε να ενημερωθούμε για τους συμμετέχοντες του μαθήματος. Block «Δραστηριότητες» Σε αυτό το block πληροφοριών βρίσκονται συγκεντρωμένες και κατηγοριοποιημένες ανά είδος όλες οι δραστηριότητες (Ομάδα συζήτησης, Έρευνα, Κουίζ, Wiki, κ.α.) που έχουν δημιουργηθεί σε ένα μάθημα. Είναι χρήσιμο εργαλείο, γιατί ο σπουδαστής μπορεί να έχει άμεση και γρήγορη πρόσβαση στις δραστηριότητες του μαθήματος. Block «Διαχείριση» 66

80 Στο block «Διαχείριση» μπορούμε να δούμε τα προσωπικά μας αρχεία, τους βαθμούς μας και να έχουμε πλήρη αναφορά της δραστηριότητάς μας, επιλέγοντας τον αντίστοιχο σύνδεσμο. Βlock «Τα μαθήματά μου» Στο block «Τα μαθήματά μου» όπως έχει ήδη αναφέρει, μπορείτε να μεταφερθείτε στο περιβάλλον κάποιου μαθήματος στο οποίο είστε εγγεγραμμένος. Block «Ημερολόγιο» Στο block «Ημερολόγιο» εμφανίζονται οι κρίσιμες ημερομηνίες έναρξης ή λήξης γεγονότων και δραστηριοτήτων. Block «Επικείμενα γεγονότα» Το block «Επικείμενα γεγονότα» είναι ουσιαστικά μια λίστα με τα γεγονότα που πρόκειται να συμβούν στο προσεχές μέλλον. Block «Συνδεδεμένοι χρήστες» Σε αυτό το block μπορούμε να δούμε ποιοι συμμετέχοντες βρίσκονταν συνδεδεμένοι στο μάθημα τα τελευταία 5 λεπτά. Βlock «Αναζήτηση στα Φόρουμ» Στο block «Αναζήτηση στα Φόρουμ» μπορούμε με τη χρήση λέξεων κλειδιών να κάνουμε αναζήτηση στις Ομάδες συζήτησης Δραστηριότητες (Activities) Στην περιοχή «Δραστηριότητες» υπάρχει ένα σύνολο δραστηριοτήτων που είναι διαθέσιμες σε ένα μάθημα: Συζήτηση (Chat) Η δραστηριότητα «Συζήτηση» δίνει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να επικοινωνήσουν σε πραγματικό χρόνο. Ομάδα συζήτησης (Forum) Η δραστηριότητα αυτή, γνωστή και ως forum, επιτρέπει συζητήσεις μεταξύ των συμμετεχόντων σε ένα μάθημα. Κάθε συμμετέχοντας μπορεί να ξεκινήσει μια νέα συζήτηση και μπορεί να στείλει μηνύματα σε οποιαδήποτε Ομάδα συζήτησης, εφόσον του επιτρέπεται η πρόσβαση σε αυτή. Λεξικό (Glossary) Η δραστηριότητα «Λεξικό» αποτελείται από έναν κατάλογο λημμάτων - ορισμών λέξεων που χρησιμοποιούνται μέσα στο μάθημα. Κάθε καταχώρηση αποτελείται από την αντιστοιχία όρου - ερμηνείας. Κουίζ (Quiz) 67

81 Το «Κουίζ» είναι ένα τεστ με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, σωστού λάθους, σύντομης απάντησης, αντιστοίχισης, πολλαπλών απαντήσεων, κ.α. Ημερολόγιο (Journal) Η δραστηριότητα «Ημερολόγιο» είναι μια πολύ σημαντική κατοπτρική δραστηριότητα. Ο εκπαιδευτής ζητά από το σπουδαστή να σκεφτεί πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα και να επεξεργαστεί την απάντησή του και να την τελειοποιήσει με τον καιρό. Αυτή η απάντηση είναι απόρρητη και μόνο ο εκπαιδευτής μπορεί να τη δει, ο οποίος μπορεί να δώσει απαντήσεις και να βαθμολογήσει κάθε απάντηση του σπουδαστή. Εργασία (Assignment) Οι Εργασίες επιτρέπουν στον εκπαιδευτή να καθορίσει μια δραστηριότητα η οποία θα απαιτεί από τους σπουδαστές να προετοιμάσουν ψηφιακό περιεχόμενο (οποιασδήποτε μορφής) και να το υποβάλουν «φορτώνοντάς» το στον εξυπηρετητή (browser). Συνήθεις εργασίες είναι δοκίμια, εκθέσεις, αναφορές, ασκήσεις, κτλ. Αυτή η δραστηριότητα έχει και δυνατότητες βαθμολόγησης. Επιλογή (Choice) Στη δραστηριότητα «Επιλογή», ο εκπαιδευτής θέτει μία ερώτηση στους σπουδαστές και καθορίζει μία επιλογή πολλαπλών απαντήσεων ή Ναι / Όχι για να δει την άποψή τους πάνω σε ένα θέμα. Ενότητα (Lesson) Η δραστηριότητα «Ενότητα» έχει στόχο την παρουσίαση του μαθήματος με έναν ευέλικτο και ενδιαφέροντα τρόπο. Η κάθε Ενότητα αποτελείται από πολλές σελίδες. Κάθε σελίδα, πέρα από το περιεχόμενο (κείμενο, γραφικά) από το οποίο αποτελείται, μπορεί να έχει και μία ερώτηση στο τέλος. Διάλογος (Dialogue) Η δραστηριότητα «Διάλογος» παρέχει μια απλή μέθοδο επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων (σπουδαστών και εκπαιδευτών). Wiki Το Wiki είναι ένα εργαλείο που επιτρέπει τη συλλογική συγγραφή αρχείων σε μία απλή γλώσσα προγραμματισμού, χρησιμοποιώντας web browser. Με άλλα λόγια, είναι ένας χώρος όπου εκπαιδευτές και σπουδαστές μπορούν να εισάγουν αρχεία, να κάνουν διορθώσεις και παρεμβάσεις σε αυτά και γενικά να εργαστούν από κοινού για τη δημιουργία ιστοσελίδων. Scorm Το Scorm (Shrable Content Object Reference Model) είναι ένα Μοντέλο Διαμοιράσιμου Περιεχομένου Εκμάθησης. 68

82 Απουσιολόγιο (Attendance) Το Απουσιολόγιο είναι μία δραστηριότητα που χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση των παρουσιών των σπουδαστών σε ένα μάθημα ή σε μια δραστηριότητα του μαθήματος Διεπαφή χρήστη- καθηγητή Η κύρια οθόνη του Moodle όπως μπορείτε να δείτε και στην Εικ. 5-12Σφάλμα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε., αποτελείται από τρεις περιοχές, το δεξί, το αριστερό και το κεντρικό τμήμα το οποίο μάλιστα καλύπτει και το μεγαλύτερο μέρος της οθόνης. Το δεξί και το αριστερό τμήμα καλύπτουν διάφορα blocks (μπλοκ), των οποίων η σειρά μπορεί να μεταβάλλεται και είναι εφικτό να προστεθούν νέα blocks ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Τα blocks καλύπτουν διάφορες λειτουργίες του δικτυακού τόπου του Moodle και είτε βοηθούν στην καλύτερη διαχείρισή του είτε απλά προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες στον χρήστη. Στο κεντρικό τμήμα παρουσιάζεται η λίστα με τις Ενότητες των μαθημάτων. Κάθε Ενότητα περιλαμβάνει ένα σύνολο μαθημάτων με θεματολογία σχετική με τον τίτλο της Ενότητας. Εικόνα 5-12: Διεπαφή Καθηγητή. Πάνω δεξιά στην αρχική οθόνη του Moodle (Εικ. 5-12Σφάλμα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.) υπάρχει ένα drop down μενού με επιλογές γλωσσών που δίνει τη 69