ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΑΘΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΚΕΤΟΝΟΥΡΙΑ

Transcript

1 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΑΘΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΚΕΤΟΝΟΥΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Σταύρος Κάβουρας ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Συντώσης Λάμπρος Νάσσης Γιώργος ΓΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ Α.Μ.: ΑΘΗΝΑ 2005

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη 1 1. Εισαγωγή Γενικά Κινητοποίηση ενεργειακών υποστρωμάτων Ενεργειακό ισοζύγιο Μακροθρεπτικά συστατικά Υδατάνθρακες πρωτεΐνες Λίπη Μικροθρεπτικά συστατικά Η Προπονητική Δίαιτα Διατρέφονται σωστά οι σημερινοί αθλητές; Σκοπός της μελέτης Διαιτητική αξιολόγηση Μέθοδοι διαιτητικής αξιολόγησης Σφάλματα κατά τη διατροφική αξιολόγηση Μεθοδολογία Αποτελέσματα Συζήτηση Βιβλιογραφία... 63

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διατροφή τα τελευταία χρόνια φαίνεται να κατέχει πρωταρχική θέση στον αθλητισμό, λόγω της αδιαμφισβήτητης σχέσης της με την αθλητική απόδοση. Μακροθρεπτικά και μικροθρεπτικά συστατικά παίζουν το δικό τους ρόλο στα συστήματα παραγωγής ενέργειας. Ιδιαίτερη όμως θέση ανάμεσα στα θρεπτικά συστατικά κατέχουν οι υδατάνθρακες, με τις συστάσεις να κυμαίνονται από 5-10 g/kg, ανάλογα με την περίοδο άθλησης. Σκοπός της μελέτης: Αποτελεί η αξιολόγηση της προσλαμβανόμενης ποσότητας υδατανθράκων αθλητών που βρίσκονται σε εντατικό πρόγραμμα προπόνησης με τη μέτρηση των κετονών στα ούρα και το αίμα. Μεθοδολογία: Στην έρευνα συμμετείχαν 17 αθλητές υψηλού επιπέδου, 12 άντρες και 5 γυναίκες. Η μέτρηση των κετονών στα ούρα έγινε με αντιδραστήριες ταινίες Keto-Diastix και η μέτρηση στο αίμα έγινε με το μετρητή Precision Xtra, o οποίος μετρά κυρίως τα επίπεδα β-υδροξυβουτυρικού. Επίσης πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις ανθρωπομετρικών χαρακτηριστικών (βάρος, ύψος, σύσταση σώματος) και συμπλήρωση ημερολογίων καταγραφής τροφίμων. Αποτελέσματα: Από τα 17 άτομα μόνο σε ένα ανιχνεύτηκε ποσότητα κετονικών σωμάτων στα ούρα, ίση με 40 mg/dl. Αντίθετα στο αίμα οι τιμές κυμαίνονταν από 0-0,3 mmol/l. Η ανάλυση της διαιτητικής πρόσληψης υδατανθράκων έδειξε πως το εύρος της πρόσληψης ήταν 2,29-4,17 g/kg σωματικού βάρους. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι δεν υπάρχει καμία συσχέτιση της χαμηλής πρόσληψης υδατανθράκων με την εμφάνιση κετονικών σωμάτων στο αίμα. Συμπεράσματα: Η αξιολόγηση της διαιτητικής πρόσληψης υδατανθράκων με βάση την παρουσία κετονών στα ούρα και το αίμα αποδείχτηκε ότι δεν αποτελεί κατάλληλη μέθοδο. Ίσως παράγοντες, όπως το είδος του αθλήματος να επηρεάζουν τη συγκεκριμένη μέτρηση. Περαιτέρω έρευνα κρίνεται απαραίτητη.

4 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Η διατροφή αναμφισβήτητα έχει συνδεθεί άμεσα τα τελευταία χρόνια με τον αθλητισμό. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται τόσο στην ποιότητα, όσο και στην ποσότητα της δίαιτας του αθλητή, έτσι ώστε μέσα από μια σωστή διατροφή να εξασφαλιστεί η υγεία, η διατήρηση του σωματικού βάρους και κατ επέκταση η διατήρηση της σύστασης σώματος, η διαθεσιμότητα των ενεργειακών υποστρωμάτων και τελικά η αύξηση της απόδοσης του αθλητή. Επίσης σημαντικός φαίνεται να είναι ο ρόλος της σωστής αθλητικής διατροφής στην ανάνηψη από την προπόνηση ή το αγώνισμα, αν σκεφτούμε ότι συνδέεται έμμεσα με την απόδοση και την επίδοση του αθλητή. Σωστή διατροφή θεωρούμε εκείνη που θα παρέχει στον αθλητή όλα τα μακροθρεπτικά και μικροθρεπτικά συστατικά, όπως επίσης θα του καλύψει τις ανάγκες του οργανισμού για τη διατήρηση, την ανάπλαση και την αύξηση των ιστών, καθώς και την απαραίτητη ενέργεια για να μπορέσει να ασκηθεί. Πρέπει να τονιστεί ότι δε μπορούμε να καθιερώσουμε μια ιδανική διατροφή για το σύνολο των αθλουμένων, αφού αυτή εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία, το σωματικό βάρος, το άθλημα, το είδος της προπόνησης, αλλά και το περιβάλλον. Όλοι αυτοί οι παράγοντες, εκτός από ότι επηρεάζουν τις διατροφικές ανάγκες του αθλητή, θέτουν ταυτόχρονα και την ανάγκη για την εξατομίκευση της δίαιτας, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη αθλητική του απόδοση. Υπάρχουν πολλές απόψεις για το ποια θεωρείται ιδανική διατροφή για έναν αθλητή. Επικρατέστερη είναι εκείνη που τονίζει ότι η ιδανική διατροφή πρέπει να ακολουθεί τις οδηγίες που ισχύουν για τον γενικό πληθυσμό (1,36). Η διαφορά έγκειται στο ότι οι απαιτήσεις σε ορισμένα

5 θρεπτικά συστατικά, όπως για παράδειγμα οι υδατάνθρακες (CHO), και η συνολική ενεργειακή πρόσληψη είναι αυξημένες σε σχέση με αυτές του γενικού πληθυσμού. Οι οδηγίες αυτές παρουσιάζονται σχηματικά με τη μορφή πυραμίδας, όπως για παράδειγμα η πυραμίδα της Μεσογειακής διατροφής για την Ελλάδα (Σχήμα 1.1) και η αντίστοιχη πυραμίδα για τον Αμερικανικό πληθυσμό (64). Στις πυραμίδες τροφίμων προτείνεται ένας αριθμός μερίδων για κάθε ομάδα τροφίμων, με στόχο την επίτευξη καλής υγείας και ποιότητας ζωής. Ωστόσο κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν, ότι ίσως είναι αναγκαία η πρόσληψη διατροφικών συμπληρωμάτων στους αθλητές. Για παράδειγμα, η χορήγηση συμπληρώματος σιδήρου (Fe) πιστεύεται πως είναι απαραίτητη στις γυναίκες αθλήτριες, αλλά και στους αθλητές μεγάλων αποστάσεων (60,66,74). Επίσης απαραίτητα ίσως κρίνονται τα διατροφικά συμπληρώματα για τον αθλητή εκείνο, που περιορίζει σημαντικά την ενεργειακή του πρόσληψη ή ακολουθεί αυστηρές πρακτικές απώλειας βάρους ή έχει απομακρύνει τελείως από το διαιτολόγιό του κάποια ομάδα τροφίμων. Ωστόσο πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει ότι η επαρκής ενεργειακή πρόσληψη και η σωστή επιλογή τροφίμων, αλλά και υγρών είναι αρκετά για να εξασφαλίσουν μια επαρκή πρόσληψη μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών (1). 1.2 Κινητοποίηση ενεργειακών υποστρωμάτων κατά την άσκηση Είναι γνωστό ότι τα διάφορα ενεργειακά υποστρώματα που συμμετέχουν στην παραγωγή ενέργειας κατά την άσκηση και προσλαμβάνονται από τη διατροφή είναι οι υδατάνθρακες, τα λίπη και οι

6 Σχήμα 1.1 Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής (64). πρωτεΐνες. Η σχετική συμμετοχή των υποστρωμάτων στην παραγωγή ενέργειας εξαρτάται από την ένταση της άσκησης, τη διάρκειά της, τη διατροφική κατάσταση του αθλητή, δηλαδή σε τι κατάσταση βρίσκονται τα αποθέματα κάθε υποστρώματος στον οργανισμό του και ποιες είναι οι διαιτητικές του συνήθειες, τη φυσική κατάσταση του αθλητή, καθώς επίσης και το φύλο (1,27).

7 Έχει αναγνωριστεί ότι η συμμετοχή των πρωτεϊνών στην παραγωγή ενέργειας είναι σχεδόν αμελητέα, κάτι λιγότερο από 5% της συνολικής ενεργειακής δαπάνης (60). Οι υδατάνθρακες αποτελούν σημαντική πηγή ενέργειας για τον οργανισμό, ίσως τη σημαντικότερη για τους αθλητές, καθώς αποτελούν ένα ενεργειακό υπόστρωμα που χρησιμοποιείται σε σημαντικό βαθμό κατά τη διάρκεια της έντονης άσκησης, ενώ τα αποθέματα του σώματος είναι περιορισμένα. Η αποθηκευτική μορφή των υδατανθράκων στον οργανισμό είναι το μυϊκό και ηπατικό γλυκογόνο. Η ποσότητα γλυκογόνου στον οργανισμό θεωρείται πως είναι μικρή. Στους μύες, τα αποθέματα είναι της τάξης των g ενώ στο ήπαρ μόλις g. Όταν συνυπολογιστούν και τα τρία αποθέματα υδατανθράκων στο σώμα (γλυκόζη αίματος, γλυκογόνο ήπατος και μυϊκό γλυκογόνο) μπορούν να δώσουν μόλις kcal. Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει και το λίπος. Θεωρείται η μεγαλύτερη πηγή ενέργειας στον οργανισμό σε διάφορες αποθηκευτικές μορφές (τριγλυκερίδια στο λιπώδη ιστό και στο μυϊκό ιστό, ελεύθερα λιπαρά οξέα στο αίμα), αποτελώντας το 80% των ενεργειακών αποθεμάτων του οργανισμού (8). Ο σημαντικός ρόλος του λίπους ως ενεργειακό υπόστρωμα φαίνεται μέσα από έρευνες, οι οποίες έχουν δείξει ότι μια μείωση στην πρόσληψη του λίπους, όπως στο 15% της συνολικής ενεργειακής ημερήσιας πρόσληψης, δεν επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στην απόδοση του αθλητή (1). Γενικά συστήνεται για το λίπος μια πρόσληψη της τάξης του 25-30% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης. Το ποσοστό αυτό μπορεί να θεωρηθεί ιδανικό για να απολαμβάνει ο αθλητής τα οφέλη από την πρόσληψή του, αλλά να εξασφαλίζει ταυτόχρονα και επαρκή πρόσληψη υδατανθράκων (1). Αν και το λίπος αποδίδει θερμιδική αξία μεγαλύτερη από εκείνη των υδατανθράκων (1γρ = 9 Kcal, έναντι 1γρ = 4 Kcal των υδατανθράκων), στο σύστημα οξυγόνου πιο αποτελεσματικό καύσιμο θεωρούνται οι

8 υδατάνθρακες και μάλιστα κατά 7% απ ότι τα λίπη. Για να μεταβολιστεί το λίπος χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο και αν κοιτάξουμε πόσες θερμίδες λαμβάνουμε από ένα λίτρο οξυγόνου, θα βρούμε ότι οι υδατάνθρακες αποφέρουν περίπου 5,05 θερμίδες και τα λίπη δίνουν μόλις 4,69. Οι μεταβολικές οδοί των υδατανθράκων είναι επίσης πιο γρήγορες και αποτελεσματικές από αυτές των λιπών. Οι υδατάνθρακες μπορούν και παράγουν ΑΤP για τη μυϊκή συστολή μέχρι και τρεις φορές πιο γρήγορα από τα λίπη, γι αυτό και οι ειδικοί τονίζουν τη μέγιστη σημασία της επαρκούς πρόσληψης υδατανθράκων στους αθλητές (87). Η σχετική συμμετοχή των υδατανθράκων στον συνολικό ενεργειακό μεταβολισμό αυξάνεται, όσο αυξάνεται και η ένταση της άσκησης. Μάλιστα έχει δειχτεί ότι υπάρχει μία γραμμική σχέση μεταξύ της έντασης της άσκησης και της μείωσης του μυϊκού γλυκογόνου (1). Σε μεγάλης έντασης άσκηση (>85% του VO 2 max) οι υδατάνθρακες παρέχουν τουλάχιστον τα 2/3 της απαιτούμενης ενέργειας, ενώ το 1/3 προέρχεται από την οξείδωση των λιπαρών οξέων των ενδομυϊκών τριγλυκεριδίων (27). Αξίζει να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο και την προσφορά του λίπους κατά την άσκηση. Η μέγιστη χρησιμοποίησή του εμφανίζεται στο 50% τουvo 2 max. Σε αυτό το σημείο, η ενέργεια που χρησιμοποιείται προέρχεται από τη λιπόλυση των τριγλυκεριδίων στα λιποκύτταρα. Στο 65% του VO 2 max τα λίπη και οι υδατάνθρακες συμμετέχουν σχεδόν ισόποσα στην παραγωγή ενέργειας, ενώ όσο αυξάνεται η ένταση της άσκησης, όλο και λιγότερο λίπος χρησιμοποιείται. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, υπάρχει μια γραμμική σχέση μεταξύ της έντασης της άσκησης και της μείωσης του μυϊκού γλυκογόνου. Όσο αυξάνεται η ένταση της άσκησης, τόσο το μυϊκό γλυκογόνο ελαττώνεται. Η εξάντληση του μυϊκού γλυκογόνου θα οδηγήσει στην αύξηση της χρησιμοποίησης του ηπατικού γλυκογόνου, και στην αύξηση του ρυθμού

9 γλυκονεογέννεσσης για την απελευθέρωση γλυκόζης στην κυκλοφορία του αίματος, με στόχο τη διατήρηση των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα και συνακόλουθα την πρόληψη εμφάνισης υπογλυκαιμίας, άρα πιθανότατα και της εμφάνισης κόπωσης. Επαρκής πρόσληψη υδατανθράκων, με στόχο την ενίσχυση των σωματικών αποθεμάτων και τη διατήρηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, θα συμβάλει σύμφωνα με έρευνες, στην αύξηση της απόδοσης των αθλητών (25). Η συμμετοχή των υδατανθράκων και των λιπών στην παραγωγή ενέργειας, εξαρτάται και από τη φυσική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο αθλητής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι καλά προπονημένοι αθλητές αντοχής, στους οποίους παρατηρείται αυξημένη χρησιμοποίηση του λίπους κατά τη διάρκεια υπομέγιστης άσκησης, πιθανότατα λόγω του αυξημένου αριθμού ενζύμων των μιτοχονδρίων που συμμετέχουν στην οξείδωση των λιπών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πιο αργή εξάντληση των αποθεμάτων γλυκογόνου. (85) Επίσης άλλη μια παράμετρος που μπορεί να επηρεάσει τη χρησιμοποίηση των ενεργειακών υποστρωμάτων είναι και η αρχική κατάσταση των αποθεμάτων κάθε υποστρώματος. Έτσι, η συμμετοχή των υδατανθράκων και των λιπών στην παραγωγή ενέργειας θα εξαρτηθεί από τα αρχικά επίπεδα αποθηκευμένου γλυκογόνου. Η διαιτητική πρόσληψη υδατανθράκων είναι αυτή που επηρεάζει αυτά τα επίπεδα. Όσο λοιπόν μειωμένα είναι τα επίπεδα γλυκογόνου, τόσο το ήπαρ είναι αναγκασμένο μέσω του μεταβολισμού να καλύψει το έλλειμμα. Ωστόσο η εμφάνιση υπογλυκαιμίας μετά από παρατεταμένη άσκηση είναι αναπόφευκτη, αφού η παραγόμενη γλυκόζη δεν επαρκεί. Ιδιαίτερα, υπάρχει τρόπος να προληφθεί η εμφάνιση υπογλυκαιμίας και να διατηρηθούν έτσι τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σταθερά και αυτός είναι η πρόσληψη υδατανθράκων κατά τη διάρκεια της άσκησης. Η

10 μέθοδος αυτή αποτελεί μια βασική προϋπόθεση που συμβάλλει στη βελτίωση της απόδοσης του αθλητή. 1.3 Ενεργειακό ισοζύγιο Η επαρκής διαιτητική πρόσληψη και συγκεκριμένα η επίτευξη ενεργειακού ισοζυγίου, καθώς επίσης και η επαρκής πρόσληψη υδατανθράκων(cho) θεωρούνται δύο βασικές προτεραιότητες για όλους τους αθλητές. Το ισοζύγιο ενέργειας θα συμβάλει στη διατήρηση του βάρους, της ισχνής μάζας σώματος και της ανοσοποιητικής λειτουργίας, αλλά και στη βέλτιστη αθλητική απόδοση (87). Αντίθετα, χαμηλότερες από το συνιστώμενο ενεργειακές προσλήψεις μπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια μυϊκής μάζας, απώλεια οστικής πυκνότητας, διαταραχές της έμμηνου ρήσεως στις γυναίκες, αίσθημα κόπωσης, ασθένειες και αυξημένο κίνδυνο τραυματισμών (15, 87). Ένας αθλητής θεωρούμε ότι βρίσκεται σε ισοζύγιο ενέργειας όταν η ενεργειακή πρόσληψη (ενέργεια τροφίμων+υγρών+συμπληρώματων) ισούται με την ενεργειακή δαπάνη ( ενέργεια που καταναλώνεται ως μεταβολικός ρυθμός+ενέργεια που καταναλώνεται για οποιαδήποτε μορφή φυσικής δραστηριότητας). Η ανεπαρκής ενεργειακή πρόσληψη θα οδηγήσει σε μείωση της απόδοσης κατά την άσκηση, μέσω της ακολουθίας: απώλεια του μυϊκού ιστού >εξάντληση του μυϊκού γλυκογόνου >εμφάνιση κόπωσης >μείωση της απόδοσης. (1,15) Επιπρόσθετα, η μακροχρόνια χαμηλή ενεργειακή πρόσληψη συχνά επιφέρει ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών. Κάτι τέτοιο παρατηρείται κυρίως στις γυναίκες αθλήτριες, οι οποίες επιθυμούν μονίμως χαμηλό σωματικό βάρος, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται ελλείψεις, όπως έλλειψη σιδήρου, μαγνησίου και αντιοξειδωτικών βιταμινών (15).

11 Κάθε αθλητής έχει τη δική του αναγκαία ενεργειακή πρόσληψη, η οποία θα τον βοηθήσει να επιτύχει τους διαιτητικούς στόχους που θα τον οδηγήσουν στην τέλεια αθλητική απόδοση. Ο υπολογισμός των διαιτητικών αναγκών συμπεριλαμβάνει το βασικό μεταβολικό ρυθμό (BMR) και τα επίπεδα της φυσικής δραστηριότητας. Σε μικρό ποσοστό συμμετέχει και η θερμογένεση λόγω τροφής (6-10% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, με τις γυναίκες να έχουν μικρότερο ποσοστό, ~6-7%) (18). Μέθοδοι μέτρησης της απαιτούμενης ενεργειακής πρόσληψης αποτελούν η έμμεση θερμιδομετρία και η μέθοδος του διπλού σημασμένου νερού (DLW). Η χρησιμοποίηση των μεθόδων αυτών μπορεί να θεωρηθεί χρήσιμη για να επιβεβαιωθεί αν ο/η αθλητής/τρια επιτυγχάνει το ενεργειακό ισοζύγιο (16). Στις Συνιστώμενες Διαιτητικές Προσλήψεις του 2001, οι μέσες ενεργειακές απαιτήσεις για γυναίκες και άντρες 19 έως 50 ετών που είναι ελαφρά ως μέτρια δραστήριοι είχαν καθοριστεί στις 2200 και 2900 kcal ημερησίως αντίστοιχα. Εναλλακτικά συστήνεται μια πρόσληψη της τάξης των 1,5-1,7 φορές της ενεργειακής δαπάνης ηρεμίας ημερησίως για τα φυσιολογικά δραστήρια άτομα (87). Για τους αθλητές, η εκτίμηση της ενεργειακής πρόσληψης πρέπει να λαμβάνει υπόψη το είδος της άσκησης που εκτελείται ως προς την ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκειά της και η εκτιμώμενη ενεργειακή δαπάνη κατά την προπόνηση να προστίθεται στην ενέργεια που απαιτείται για τη φυσιολογική ημερήσια δραστηριότητα (1). Οι συνήθεις ενεργειακές προσλήψεις για άντρες αθλητές αντοχής κυμαίνονται από 3000 ως 5000 kcal ημερησίως. Παρόλο που οι ενεργειακές απαιτήσεις των αθλητριών είναι κατά κανόνα μικρότερες από των αντρών αθλητών, μερικές φορές μπορεί να συμπίπτουν αν αυτές εκφραστούν ανά kg σωματικού βάρους, λόγω της εντατικής προπόνησης. Ωστόσο, ένα μεγάλο ποσοστό των αθλητριών σε

12 πολλά αγωνίσματα, προσλαμβάνει λιγότερη ενέργεια από αυτή που καταναλώνουν, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται ελλείψεις και άλλες αρνητικές επιπτώσεις από την αδυναμία επίτευξης του ενεργειακού ισοζυγίου. Κάτι τέτοιο παρατηρείται συχνά με ενεργειακές προσλήψεις μικρότερες από kcal ημερησίως (81). Γενικά παρά τη σημασία και τα οφέλη της διατήρησης του ενεργειακού ισοζυγίου, οι αθλητές ανεξαρτήτως φύλου, όπως έχουν δείξει οι έρευνες, δεν καταφέρνουν να το επιτύχουν, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αρνητικού ισοζυγίου αζώτου, γεγονός που μακροπρόθεσμα μπορεί να επηρεάσει την αθλητική απόδοση. 1.4 Μακροθρεπτικά συστατικά Η αναμφισβήτητη σχέση μεταξύ διατροφής και αθλητισμού μας έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια να θεωρούμε βασική προϋπόθεση για την αύξηση της αθλητικής απόδοσης την κατάρτιση ενός κατάλληλα προσαρμοσμένου διαιτολογίου στα χαρακτηριστικά κάθε αθλητή. Παραπάνω αναφέρθηκε ότι κατάλληλη διατροφή για τον αθλητή θεωρείται εκείνη που παρέχει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, σε ποσότητες ικανές να καλύψουν τις ανάγκες του οργανισμού για τη διατήρηση, ανάπλαση και αύξηση των ιστών. Απαραίτητη προϋπόθεση για μια ισορροπημένη αθλητική διατροφή αποτελεί η επαρκής ενεργειακή πρόσληψη για τη διατήρηση ενός υγιούς βάρους, καθώς και η επαρκής πρόσληψη μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών, η οποία θα προέλθει από τη σωστή επιλογή τροφίμων. Ως μακροθρεπτικά συστατικά εννοούμε τους υδατάνθρακες, τις πρωτεΐνες και τα λίπη, που συνεισφέρουν ενέργεια, καθώς και το νερό, ενώ μικροθρεπτικά συστατικά είναι οι βιταμίνες, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία. Κάθε ένα

13 από αυτά έχει τη δική του ιδιαίτερη αξία στην αθλητική διατροφή και αποφέρει τα δικά του πλεονεκτήματα ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ Οι υδατάνθρακες αποτελούν το κατεξοχήν ενεργειακό υπόστρωμα που συμμετέχει κατά τη διάρκεια της άσκησης στην παραγωγή ενέργειας. Αναφέραμε παραπάνω ότι η συμμετοχή κάθε ενεργειακού υποστρώματος κατά την άσκηση εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, όπως η ένταση της άσκησης, η διάρκειά της, η φυσική κατάσταση του αθλητή, η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα αποθέματά του, καθώς και από το φύλο. Σε ότι αφορά τους υδατάνθρακες, μία αύξηση της έντασης της άσκησης οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη χρησιμοποίηση του μυϊκού γλυκογόνου, δηλαδή οδηγεί σε ταχύτερη μείωσή του. Η αξία της πρόσληψης των υδατανθράκων σχολιάστηκε λεπτωμερώς σε προηγούμενη ενότητα. Αποτελεί ένα από τα μέσα που μπορούν να βοηθήσουν να επιτευχθεί η βέλτιστη αθλητική απόδοση και γι αυτό η επίτευξη των συστάσεων παίζει πρωταρχικό ρόλο στη διατροφή των αθλητών. ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Οι συστάσεις για αθλητές κυμαίνονται από 5-7 g/kg σωματικού βάρους για συνήθεις προπονητικές περιόδους και 7-10 g/kg σωματικού βάρους σε περιόδους εντατικής προπόνησης και αγωνιστικής περιόδου (1). Γενικά, το ποσό που απαιτείται εξαρτάται από τη συνολική ημερήσια ενεργειακή δαπάνη του αθλητή, από τον τύπο του αθλήματος και από το φύλο του αθλητή. Είναι προτιμότερο οι συστάσεις για πρόσληψη υδατανθράκων να εκφράζονται καλύτερα σε g/kg σωματικού βάρους, παρά σε ποσοστό επί της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, γιατί

14 ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες του κάθε αθλητή (15). Όταν εκφράζεται σε ποσοστό επί της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, μπορεί και να μας παραπλανήσει. Για παράδειγμα, σε μια ενεργειακή πρόσληψη 2000 kcal, ακόμη και το 60% της ενέργειας να προέρχεται από τους υδατάνθρακες, δεν αρκεί να καλύψει τις ανάγκες ενός αθλητή 70 kg (το 60% αποδίδει 300 g CHO, ενώ χρειάζεται 490g με σύσταση 7 g/kg σωματικού βάρους). Αντίστροφα, όταν η θερμιδική πρόσληψη ενός αθλητή 70 kg είναι kcal ημερησίως, ακόμη και μια δίαιτα που παρέχει το 50% της ενέργειας από υδατάνθρακες, παρέχει g CHO (περίπου 7-8 g/kg σωματικού βάρους), τα οποία αρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες του αθλητή (24,27). Παρά τη σπουδαιότητα των υδατανθράκων στην αθλητική δίαιτα, η κάλυψη των συστάσεων από τους αθλητές συχνά δεν είναι επιτεύξιμη. Μεγάλες αποκλίσεις εμφανίζονται κυρίως στις γυναίκες, αφού έχει δειχτεί ότι οι άντρες καταφέρνουν να καλύψουν τις ανάγκες σε CHO, λόγω της αυξημένης ενεργειακής τους πρόσληψης (15). Η αποτυχία των γυναικών να καλύψουν τις ανάγκες τους σύμφωνα με τις συστάσεις οφείλεται στη συνειδητοποιημένη επιλογή τους να μειώνουν την ενεργειακή τους πρόσληψη, με στόχο κάθε φορά τη διατήρηση χαμηλών επιπέδων λίπους και χαμηλού σωματικού βάρους που θεωρούν ότι βοηθάει την αγωνιστική τους κατάσταση (15). Είναι εμφανής λοιπόν η ανάγκη για διατροφική ενημέρωση και επιμόρφωση των αθλητών, από ειδικούς επιστήμονες της διατροφής, οι οποίοι θα τους βοηθήσουν να διαμορφώσουν κατάλληλες διατροφικές συνήθειες για να πετύχουν το στόχο των συστάσεων και να επωφεληθούν όσο το δυνατό περισσότερο. ΑΝΑΠΛΗΡΩΣΗ

15 Αναφέρθηκε παραπάνω πως οι υδατάνθρακες της τροφής είναι απαραίτητοι για την αναπλήρωση του μυϊκού γλυκογόνου που έχει χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια της παρατεταμένης άσκησης. Ο όρος αναπλήρωση ή αποκατάσταση των αποθεμάτων γλυκογόνου είναι ευρέως γνωστός στο χώρο των αθλητών και τα πλεονεκτήματά της είναι πλέον τεκμηριωμένα σε ότι αφορά τη βελτίωση της απόδοσης. Παράγοντες που μπορούν να περιορίσουν την επανασύνθεση του γλυκογόνου μετά την παρατεταμένη άσκηση είναι ο τραυματισμός του μυός, η καθυστέρηση πρόσληψης υδατανθράκων μετά την άσκηση, η ανεπαρκής ποσότητα πρόσληψης υδατανθράκων, η πρόσληψη τροφίμων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη και η άσκηση υψηλής έντασης κατά τη διάρκεια της ανάνηψης (14,18). Η διαθεσιμότητα των υδατανθράκων στη διατροφή στη φάση της ανάνηψης μετά την άσκηση αποτελεί ίσως το σημαντικότερο περιοριστικό παράγοντα για την αναπλήρωση του γλυκογόνου (18). Αντίθετα, παράγοντες που μπορούν να ενισχύσουν τον ρυθμό επανασύνθεσης του γλυκογόνου είναι η εξάντληση των αποθεμάτων (όσο χαμηλότερα είναι τα αποθέματα, τόσο γρηγορότερος είναι ο ρυθμός επαναφόρτησης), η άμεση πρόσληψη υδατανθράκων μετά την άσκηση και η επαρκής πρόσληψη υδατανθράκων μετά την άσκηση. Επομένως, αποτελεσματική μέθοδος για την αποκατάσταση των αποθεμάτων γλυκογόνου είναι εκείνη που βασίζεται στην άμεση κατανάλωση υδατανθράκων μετά την άσκηση. Μια ποσότητα της τάξης των 1,5 g/kg σωματικού βάρους κατά τη διάρκεια των πρώτων 30 λεπτών και ξανά κάθε 2 ώρες για 4 έως 6 ώρες, θα είναι αρκετή για να αποκαταστήσει ο αθλητής τα αποθέματα γλυκογόνου, τόσο του ήπατος όσο και των μυών (43). Επίσης έχει υποστηριχθεί ότι μια καθυστέρηση στην κατανάλωση υδατανθράκων μετά την παρατεταμένη άσκηση μπορεί να επιφέρει μείωση στο ρυθμό επανασύνθεσης του γλυκογόνου κατά 50% περίπου (44). Έρευνες έχουν δείξει ότι η ταυτόχρονη χορήγηση

16 κάποιων αμινοξέων ή/και πρωτεϊνών, μπορεί να αυξήσει τη σύνθεση του γλυκογόνου, μέσω της διέγερσης της δράσης της ινσουλίνης. Κάτι τέτοιο όμως συμβαίνει όταν η πρόσληψη υδατανθράκων κατά την αναπλήρωση δεν είναι η ιδανική (<1,2 g/kg/h) ή όταν η συχνή πρόσληψη των σνακ πλούσια σε υδατάνθρακες δεν είναι πραγματοποιήσημη (44,88). Ο ρυθμός αποθήκευσης του γλυκογόνου επηρεάζεται από παράγοντες που παίρνουν μέρος στη μεταφορά της γλυκόζης στα κύτταρα, όπως τα επίπεδα της ινσουλίνης στο αίμα, η παρουσία των GLUT-4 πρωτεϊνικών μεταφορέων, και την ενεργότητα της συνθάσης του γλυκογόνου, ο τραυματισμός των μυϊκών ινών μπορεί να μειώσει την ικανότητα αποθήκευσης του γλυκογόνου (11,14). Υπό αμφισβήτηση ακόμη παραμένει η υπόθεση σχετικά με το είδος των υδατανθράκων που πιθανότατα να ωφελούν την αθλητική απόδοση και συγκεκριμένα, η αξία της χρησιμοποίησης του γλυκαιμικού δείκτη. Υπάρχουν ενδείξεις όμως, σύμφωνα με την έρευνα της Burke και των συνεργατών της σε ποδηλάτες, ότι οι αμυλούχες τροφές με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη προκαλούν μεγαλύτερη αποθήκευση γλυκογόνου και μεγαλύτερη ανταπόκριση γλυκόζης και ινσουλίνης κατά τη διάρκεια εικοσιτετράωρης ανάνηψης μετά την άσκηση, από ότι προκαλούν οι τροφές χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη (10,11) ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Οι πρωτεΐνες δε θεωρούνται σημαντική πηγή ενέργειας κατά τη διάρκεια της άσκησης, όπως οι υδατάνθρακες και τα λίπη. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι πρωτεΐνες συμμετέχουν με λιγότερο από 5% της συνολικής ενεργειακής δαπάνης της άσκησης. Ωστόσο, έρευνες έχουν δείξει ότι οι πρωτεΐνες ίσως να αποτελούν σημαντική πηγή ενέργειας κατά την άσκηση σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις. Τέτοιες

17 θεωρούνται τα τελευταία στάδια παρατεταμένης άσκησης αντοχής, κατά τα οποία οι πρωτεΐνες μπορούν να συνεισφέρουν έως και 15% στη συνολική παραγωγή ενέργειας. Σε αυτή την κατάσταση που μπορεί να θεωρηθεί συγκρίσιμη με μια κατάσταση νηστείας, ο αθλητής έχει εξαντλήσει τα αποθέματα γλυκογόνου και ο οργανισμός χρησιμοποιεί ένα μέρος των πρωτεϊνών. Γενικά θεωρείται ότι μια μείωση γλυκογόνου της τάξης του 33-35% αυξάνει τον καταβολισμό των πρωτεϊνών (87). Έτσι λοιπόν, καθώς η διάρκεια της άσκησης αυξάνει, η πρωτεΐνη μπορεί να συνεισφέρει στη διατήρηση της γλυκόζης του αίματος μέσω της ηπατικής νεογλυκογένεσης, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι πρόσληψη πρωτεΐνης που υπερβαίνει το 1,8-2 gr/kg σωματικού βάρους θα φέρει επιπρόσθετο πλεονέκτημα στην επίδοση του αθλητή. Για τις πρωτεϊνικές ανάγκες των αθλητών έχουν γίνει πολλές έρευνες όχι μόνο για να διαπιστωθεί εάν οι αθλητές έχουν αυξημένες ανάγκες σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, αλλά και για να ερευνηθεί το αν τα συμπληρώματα αμινοξέων ευνοούν την αθλητική απόδοση. Έχουν προταθεί διάφοροι μηχανισμοί που δικαιολογούν τις αυξημένες ανάγκες πρωτεϊνών στους αθλητές, όπως η ανάγκη για αποκατάσταση των μικροτραυματισμών που προκαλούνται στις μυϊκές ίνες από την άσκηση, η χρησιμοποίηση μιας μικρής ποσότητας πρωτεϊνών σαν ενεργειακό υπόστρωμα και η ανάγκη αυξημένης πρωτεΐνης για να υποστηριχθεί η αύξηση του μυϊκού ιστού (20,52,80). Ο τύπος της άσκησης που εκτελείται (άσκηση αντοχής ή αντίστασης), η ένταση και η διάρκεια της άσκηση και πιθανώς το φύλο αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν το μέγεθος της αύξησης στις πρωτεϊνικές ανάγκες. ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

18 Για τους αθλητές αντοχής οι μελέτες υπολογίζοντας το ισοζύγιο αζώτου σε άντρες, προτείνουν ποσότητα της τάξης των 1,2-1,4 g/kg σωματικού βάρους την ημέρα. Λίγες πληροφορίες όμως είναι διαθέσιμες σχετικά με τις ανάγκες των γυναικών αθλητριών. Η άσκηση αντίστασης θεωρείται ότι αυξάνει ακόμη περισσότερο τις πρωτεϊνικές ανάγκες σε σχέση με ην άσκηση αντοχής γι αυτό το λόγο συστήνεται σε αθλητές αυτών των αθλημάτων να καταναλώνουν 1,6 έως 1,7 g/kg πρωτεΐνης ημερησίως για τη διατήρηση και την αύξηση του μυϊκού ιστού (78). Και πάλι τα στοιχεία για τις γυναίκες αθλήτριες δεν είναι επαρκή. Αναγκαίο όμως είναι να γίνεται κατανοητό στους αθλητές ότι η κατανάλωση πρωτεΐνης πέρα από το συνιστώμενο όριο δεν οδηγεί στην περαιτέρω αύξηση του μυϊκού ιστού, γιατί υπάρχει κάποιο όριο στο ρυθμό αύξησης της πρωτεΐνης των ιστών. Άλλωστε, για να χρησιμοποιηθεί η προσλαμβανόμενη πρωτεΐνη για την ανάπτυξη της μυϊκής μάζας, πρέπει να διασφαλιστεί ότι η πρόσληψη ενέργειας του αθλητή είναι επαρκής, αλλιώς η πρωτεΐνη θα χρησιμοποιηθεί ως πηγή ενέργειας. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι υπάρχουσες έρευνες δείχνουν ότι οι συνήθεις δίαιτες των περισσοτέρων αθλητών παρέχουν αρκετή πρωτεΐνη για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες τους. Γι αυτό η χρήση συμπληρωμάτων πρωτεϊνών ή αμινοξέων στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητη και πρέπει να αποφεύγεται (1) ΛΙΠΗ Τα λίπη, όπως και οι υδατάνθρακες, αποτελούν σημαντική πηγή ενέργειας κατά τη διάρκεια της άσκησης. Συγκεκριμένα, αποτελούν τη μοναδική πηγή ενέργειας σε ήπια ως μέτρια άσκηση, δηλαδή σε άσκηση που επιτελείται στο 30-50% της VO 2 max. Το λίπος αποτελεί απαραίτητο

19 συστατικό μιας ισορροπημένης δίαιτας. Εκτός από την παροχή ενέργειας στον οργανισμό, αποτελεί δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών, είναι ο φορέας λιποδιαλυτών βιταμινών (A, D, E, K), προμηθεύει τα απαραίτητα λιπαρά οξέα και προσδίδει αίσθημα κορεσμού. Ωστόσο, οι μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις μιας δίαιτας υψηλής σε λίπος στην υγεία και κυρίως στο καρδιαγγειακό, είναι γνωστές. Περισσότερη έμφαση, ανεξαρτήτου του σκοπού της αξιολόγησης, δίνεται στην ποιότητα του λίπους, κορεσμένο και ακόρεστο λίπος. ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Η συνιστώμενη πρόσληψη λίπους ανέρχεται στο 30% της συνολικής ενέργειας, εκ των οποίων ~ 10% να αποτελούν τα κορεσμένα λιπαρά οξέα, ~20% τα μονοακόρεστα και 10% τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (49). Οι μορφές με τις οποίες τα λίπη μπορούν να αποτελέσουν πηγή ενέργειας για το μυϊκό ιστό ποικίλουν, (χυλομικρά πλάσματος, VLDL πλάσματος, ελεύθερα λιπαρά οξέα πλάσματος, ενδομυϊκά τριγλυκερίδια). Άλλες από αυτές θεωρούνται σημαντική πηγή και άλλες όχι. Από τις σημαντικότερες θεωρούνται τα ελεύθερα λιπαρά οξέα του πλάσματος και τα ενδομυϊκά τριγλυκερίδια. Να υπενθυμίσουμε ότι η συνεισφορά των λιπαρών οξέων κατά τη διάρκεια της άσκησης μειώνεται, καθώς αυξάνεται η έντασή της πέρα από το 60-70% της Διάφοροι παράγοντες περιορίζουν το ρόλο των ελεύθερων λιπαρών οξέων στην παραγωγή ενέργειας κατά τη διάρκεια της άσκησης υψηλής έντασης, συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω: Ανεπαρκής ρυθμός απελευθέρωσης από τα λιποκύτταρα (πιθανώς λόγω της αυξημένης συγκέντρωσης του γαλακτικού οξέος ορού κατά τη διάρκεια έντονης άσκησης)

20 Ανεπαρκής δυνατότητα μεταφοράς από τη λευκωματίνη Ανεπαρκής ρυθμός πρόσληψης από τα μυϊκά κύτταρα Ανεπαρκής χρήση στο κύτταρο Πιθανοί περιορισμοί μπορεί να υπάρχουν και μέσα στο μυ, όπως στην περίπτωση μειωμένης ικανότητας μεταφοράς λιπαρών οξέων στο εσωτερικό των μιτοχονδρίων. Πολλές έρευνες έχουν εξετάσει τις άμεσες συνέπειες των πλούσιων σε λιπαρά γευμάτων και τις χρόνιες συνέπειες των πλούσιων σε λιπαρά διαιτών στην απόδοση κατά την άσκηση. Κάποιες πρότειναν ότι η υψηλή κατανάλωση λίπους (>38%) έχει θετική επίδραση στην αθλητική απόδοση (63). Η άποψη αυτή όμως δε μπορεί να στηριχθεί. Η επικρατούσα άποψη, η οποία συμφωνεί και με τις περισσότερες συστάσεις υγείας, είναι ότι το λίπος δεν πρέπει να συνεισφέρει ποσοστό μεγαλύτερο του 25-30% της συνολικής ενέργειας (1). Αν η κατανάλωση λιπών αυξηθεί σημαντικά, η πρόσληψη των υδατανθράκων μειώνεται αντίστοιχα. Και επειδή οι υδατάνθρακες αποτελούν την κύρια πηγή ενέργειας για την άσκηση, η μείωση της πρόσληψής τους μπορεί να επηρεάσει τις επιδόσεις του αθλητή (5, 61) Από την άλλη μεριά, δε μπορεί να στηριχθεί ο υπερβολικός περιορισμός της συνολικής πρόσληψης λίπους. Δίαιτες που παρέχουν 15% λίπος δε φαίνεται να ευνοούν την αθλητική απόδοση, σε σχέση με δίαιτες που παρέχουν ένα ποσοστό λίπους της τάξης του 20-25%. Μια έρευνα που υποστηρίζει ακριβώς αυτό το γεγονός είναι η έρευνα του Horvath και των συνεργατών του σε γυναίκες και άντρες δρομείς που είχαν χωριστεί σε τρεις ομάδες ανάλογα με το ποσοστό λίπους που είχαν στη δίαιτά τους (χαμηλό=17%, μέτριο=31%, υψηλό=44% ) (42).

21 1.5 Μικροθρεπτικά συστατικά Τα μικροθρεπτικά συστατικά, βιταμίνες και ανόργανα συστατικά έχουν μεγάλη σημασία για την καλή λειτουργία πολλών φυσιολογικών διεργασιών του ανθρώπινου σώματος. Τα επίπεδα λειτουργίας αυτών των διεργασιών αυξάνονται σημαντικά κατά τη διάρκεια της άσκησης. Για παράδειγμα, η άσκηση μπορεί να επιφέρει βιοχημικές προσαρμογές στο μυϊκό σύστημα και να επιδράσει στο μεταβολισμό των συστατικών αυτών. Επομένως, η επαρκής πρόσληψή τους είναι απαραίτητη για να υποστηρίξει αυτές τις διεργασίες με τον καλύτερο τρόπο. Συγκεκριμένα, τα μικροθρεπτικά συστατικά συμμετέχουν στην παραγωγή ενέργειας ως συνένζυμα, στη σύνθεση αιμοσφαιρίνης, στη διατήρηση της υγείας των οστών, στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, στην προστασία των ιστών από το οξειδωτικό στρες που προκαλεί η άσκηση, στην ανάπτυξη και επιδιόρθωση του μυϊκού ιστού μετά την άσκηση και σε μια σειρά άλλων σημαντικών λειτουργιών. Οι τρέχουσες συστάσεις για το γενικό πληθυσμό (Dietary Reference Intakes, DRI), θεωρείται ότι καλύπτουν τις ανάγκες των αθλητών, εκτός και αν παρουσιαστεί κάποιος ιδιαίτερος λόγος που να κρίνει απαραίτητη μια διαφορετική πρόσληψη (1). Οι αθλητές που ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή, τόσο ενεργειακά, όσο και σε ότι αφορά την αναλογία των μακροθρεπτικών συστατικών, και καταναλώνουν ποικιλία τροφίμων από όλες τις ομάδες, συνήθως καταφέρνουν να καλύψουν τις ανάγκες τους σε μικροθρεπτικά συστατικά. Όταν οι ανάγκες σε μικροθρεπτικά συστατικά δεν μπορούν να καλυφθούν, τότε η ανεπάρκεια σε κάποια βιταμίνη για παράδειγμα μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της απόδοσης (37). Αθλητές που κινδυνεύουν να αναπτύξουν έλλειψη σε κάποιο μικροθρεπτικό συστατικό είναι αυτοί που περιορίζουν την ενεργειακή τους πρόσληψη, έχουν κάποια διαταραχή στην πρόσληψη τροφής (eating disorders),

22 χρησιμοποιούν δραστικές πρακτικές απώλειας βάρους (υποθερμιδικές δίαιτες), αποκλείουν τρόφιμα ή ομάδες τροφίμων από το διαιτολόγιό τους, είναι ασθενείς ή αναρρώνουν από τραυματισμό. Οι αθλητές που ανήκουν σε κάποια από αυτές τις κατηγορίες, ίσως να χρειάζονται κάποιο πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα για να βελτιώσουν τη διατροφική τους κατάσταση. Η χορήγηση συμπληρωμάτων μεμονομένων μικροθρεπτικών συστατικών είναι καλό να αποφεύγεται εκτός και αν υπάρχουν σαφείς ιατρικοί ή διατροφικοί λόγοι. Στους υπόλοιπους αθλητές δε συστήνεται η πρόσληψη συμπληρωμάτων με σκοπό τη βελτίωση της απόδοσης (1). Ωστόσο μερικοί υποστηρίζουν ότι εξαιτίας της εκτεταμένης επεξεργασίας τους, τα τρόφιμα χάνουν πολλά από τα μικροθρεπτικά συστατικά τους, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατό να καλυφθούν οι ανάγκες των αθλητών σε αυτά τα συστατικά, παρά την αυξημένη πρόσληψή τους. Αξίζει να αναφερθούμε πιο αναλυτικά για τα περισσότερα από τα μικροθρεπτικά συστατικά. Εκτεταμένη έρευνα έχει γίνει γύρω από τη βιταμίνη C και τη σχέση της με τη φυσική δραστηριότητα. Η βιταμίνη C έχει πολλές διαφορετικές δράσεις στον οργανισμό, μερικές από τις οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές για το άτομο που αθλείται. Οι λειτουργίες στις οποίες η βιταμίνη C έχει ιδιαίτερο ρόλο περιλαμβάνουν τη σύνθεση του κολλαγόνου, το οποίο είναι απαραίτητο για το σχηματισμό και τη διατήρηση του συνδετικού ιστού στο σώμα, τη σύνθεση συγκεκριμένων ορμονών και νευροδιαβιβαστών, όπως της επινεφρίνης, την απορρόφηση του σιδήρου ο οποίος είναι απαραίτητος για τη μεταφορά οξυγόνου κατά τη διάρκεια αερόβιας άσκησης, η ωρίμανση των ερυθρών αιμοσφαιρίων, ο μεταβολισμός των αμινοξέων,η επούλωση τραυμάτων και τέλος αποτελεί ισχυρό αντιοξειδωτικό. Σοβαρή έλλειψη βιταμίνης C είναι σπάνια, εξαιτίας της μεγάλης ποσότητας τροφής που προσλαμβάνουν οι αθλητές. Ωστόσο, όταν διαπιστωθεί έλλειψη, συμπτώματα όπως η

23 αδυναμία μπορεί να επηρεάσουν την αθλητική απόδοση. Σε αυτή μόνο την περίπτωση το συμπλήρωμα ίσως βοηθήσει στην απόδοση κατά την άσκηση (47). Είναι γνωστό ότι η έντονη άσκηση αυξάνει την κατανάλωση οξυγόνου μέχρι φορές, καθώς και τη ροή των ηλεκτρονίων στην αναπνευστική αλυσίδα. Το αποτέλεσμα είναι η επιτάχυνση του ρυθμού παραγωγής ελευθέρων ριζών και η αύξηση του οξειδωτικού στρες στα μυϊκά και σε άλλα κύτταρα, όπως επίσης και η αύξηση στα παράγωγα οξείδωσης των λιπών. Αν και υπάρχουν ενδείξεις που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω, άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι ένας καλά προπονημένος αθλητής ίσως έχει αναπτύξει καλύτερο αντιοξειδωτικό σύστημα από έναν άνθρωπο που κάνει καθιστική ζωή (22,70). Παρόλα αυτά, η βιταμίνη C αλλά και οι βιταμίνες Α και Ε, το σελήνιο και το β-καροτένιο ως αντιοξειδωτικά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην προστασία των κυττάρων από τις ελεύθερες ρίζες. Το αν η ένταση και το είδος της φυσικής δραστηριότητας αυξάνει τις απαιτήσεις σε αντιοξειδωτικά συστατικά παραμένει ένα αμφιλεγόμενο θέμα, όπως επίσης και το αν απαιτούνται συμπληρώματα (46). Υποστηρίζεται όμως ότι η χωρίς μέτρο πρόσληψη συμπληρωμάτων από αθλητές είναι αδικαιολόγητη και μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα τοξικότητας. Οι αθλητές που βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν έλλειψη αντιοξειδωτικών είναι αυτοί που ακολουθούν δίαιτες πολύ χαμηλές σε λίπος ή ενέργεια και εκείνοι που καταναλώνουν λίγα φρούτα και λαχανικά (1). Για τις βιταμίνες D και Κ λίγα είναι γνωστά που να τις συνδέουν με τη φυσική δραστηριότητα. Οι άνθρωποι μπορούν να προσλάβουν βιταμίνη D εκτός από τη δίαιτά τους και μέσω της έκθεσής τους στην ηλιακή ακτινοβολία, ενώ η βιταμίνη Κ παράγεται σε επαρκείς ποσότητες από τη μικροχλωρίδα του παχέως εντέρου. Και οι δύο αυτές βιταμίνες συνδέονται με την προαγωγή της υγείας των οστών. Ελλείψεις των

24 βιταμινών αυτών έχουν παρατηρηθεί κατά καιρούς σε αθλητές. Το φαινόμενο είναι εντονότερο σε γυναίκες αθλήτριες, οι οποίες κινδυνεύουν σε μεγαλύτερο ποσοστό από την εμφάνιση διαταραχών στην οστική πυκνότητα (30). Επίσης αθλητές που ζούνε σε βόρεια γεωγραφικά διαμερίσματα ή προπονούνται σε κλειστούς χώρους για όλη τη διάρκεια του έτους, όπως οι αθλητές του καλλιτεχνικού πατινάζ, μπορεί να εμφανίσουν πιο εύκολα έλλειψη βιταμίνης D, ιδιαίτερα αν δεν καταναλώνουν τρόφιμα που περιέχουν τη βιταμίνη (31,91). Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β έχουν δύο κύριες λειτουργίες που σχετίζονται άμεσα με την άσκηση. Η θειαμίνη, η ριβοφλαβίνη, η νιασίνη, η βιταμίνη Β6, το παντοθενικό οξύ και η βιοτίνη εμπλέκονται στην παραγωγή ενέργειας κατά τη διάρκεια της άσκησης. Λειτουργούν ως συνένζυμα για την παραγωγή του ATP και επομένως επηρεάζουν άμεσα το μεταβολισμό των υδατανθράκων, των πρωτεϊνών και των λιπών. Το φυλλικό οξύ και η βιταμίνη Β12 απαιτούνται για την ωρίμανση των ερυθροκυττάρων, τη σύνθεση των πρωτεϊνών, τη διατήρηση και την επιδιόρθωση των ιστών μετά το τέλος της άσκησης (87). Σχετικά λίγες πληροφορίες είναι διαθέσιμες ως προς τον καθορισμό ξεχωριστών συστάσεων για τους αθλητές όπως επίσης και για το κατά πόσο η άσκηση αυξάνει τις απαιτήσεις για τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β (87). Οι περισσότερες έρευνες έχουν καταλήξει στο ότι η άσκηση ίσως να αυξάνει ελαφρώς τις ανάγκες για αυτές τις βιταμίνες, όμως οι ανάγκες αυτές μπορούν να καλυφτούν από τις υψηλότερες ενεργειακές προσλήψεις των αθλητών (56). Τα κυριότερα ανόργανα συστατικά που βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα στη δίαιτα των αθλητών, και ειδικά στο γυναικείο πληθυσμό, είναι τα ασβέστιο, ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος και το μαγνήσιο. Η χαμηλή πρόσληψη αυτών των ανόργανων συστατικών συνήθως αποδίδεται στον περιορισμό της ενεργειακής πρόσληψης ή στην αποφυγή ζωικών

25 προϊόντων, όπως το κρέας, τα ψάρια, τα πουλερικά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα (87). Το ασβέστιο είναι εξαιρετικά σημαντικό ανόργανο συστατικό για τον οργανισμό. Κύριες λειτουργίες του είναι η σύνθεση και η επιδιόρθωση των οστών, η σύνθεση των δοντιών, η ενεργοποίηση μιας σειράς ενζύμων, η μετάδοση νευρικών ώσεων, η ρύθμιση της πήξης του αίματος και της σύσπασης των μυών. Ανεπαρκής διαιτητική πρόσληψη ασβεστίου αυξάνει τον κίνδυνο για χαμηλή οστική πυκνότητα και κατάγματα λόγω μηχανικής πίεσης. Οι γυναίκες αθλήτριες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να έχουν χαμηλή οστική πυκνότητα αν περιορίσουν την ενεργειακή τους πρόσληψη και αν δεν καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα που αποτελούν την κύρια πηγή ασβεστίου, καθώς επίσης και αν έχουν διαταραχές στην έμμηνο ρύση (30). Μερικές φορές όμως η έλλειψη ασβεστίου σε αθλητές δεν οφείλεται στη διαιτητική τους συμπεριφορά, αλλά σε άλλους παράγοντες (84). Η μη επαρκής πρόσληψη ασβεστίου οδηγεί σε εμφάνιση οστεοπενίας και οστεοπόρωσης. Οι άντρες έχει διαπιστωθεί ότι καταφέρνουν να καλύψουν τις ανάγκες σε ασβέστιο και έτσι η εμφάνιση έλλειψης ασβεστίου είναι σπάνια. Η σημασία του σιδήρου στην άσκηση είναι μεγάλη και γι αυτό το λόγο οι έρευνες γύρω από αυτό το συστατικό είναι άφθονες. Ο σίδηρος απαιτείται για τη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης και της μυοσφαιρίνης, οι οποίες δεσμεύουν και μεταφέρουν το οξυγόνο στους ιστούς του οργανισμού. Επίσης αποτελεί συστατικό πολλών ενζύμων που συμμετέχουν σε αντιδράσεις παραγωγής ενέργειας. Η μείωση των αποθεμάτων σιδήρου είναι η πιο διαδεδομένη έλλειψη ανάμεσα στους αθλητές και ιδιαίτερα στις αθλήτριες. Τα αίτια που μπορούν να προκαλέσουν την έλλειψη αυτή, θεωρούνται πως είναι παράγοντες είτε φυσιολογικοί, είτε διατροφικοί. Φυσιολογικοί παράγοντες θεωρούνται η απώλεια σιδήρου μέσω του ιδρώτα, η απώλεια εξαιτίας αιμορραγίας του

26 γαστρεντερικού, η απώλεια μέσω τραύματος, η μειωμένη απορρόφησή του ή ακόμη και η καταστροφή των ερυθροκυττάρων λόγω μηχανικής αιμόλυσης κατά τη διάρκεια της άσκησης (32,50,51). Επίσης σημαντικές απώλειες μπορούν να παρατηρηθούν στα ούρα, καθώς και κατά την έμμηνο ρύση. Διατροφικοί παράγοντες θεωρούνται κυρίως η μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη, ο αποκλεισμός ζωικών προϊόντων, στα οποία περιέχεται αιμικός σίδηρος που απορροφάται σε μεγαλύτερο βαθμό από τον μη αιμικό σίδηρο, αλλά και μια χορτοφαγική δίαιτα. Στις φυτικές τροφές η βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου είναι μικρή. Παρατηρούνται τρία στάδια έλλειψης σιδήρου. Αρχικά ελαττώνονται τα αποθέματα σιδήρου (χαμηλές συγκεντρώσεις φερριτίνης). Αν δεν αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση, ελαττώνεται η συγκέντρωση του σιδήρου στο πλάσμα. Στο τελικό στάδιο εμφανίζεται σιδηροπενική αναιμία, κατά την οποία εμφανίζονται χαμηλές συγκεντρώσεις αιμοσφαιρίνης και αιματοκρίτη. Έχει φανεί ότι η μείωση των αποθεμάτων σιδήρου δε μπορεί να βλάψει σημαντικά την αθλητική απόδοση. Ωστόσο, μπορεί να την περιορίσει όταν υπάρχει υποψία προαναιμίας. Αντίθετα, όταν ο αθλητής βρεθεί σε κατάσταση αναιμίας είναι σίγουρο ότι η απόδοσή του θα μειωθεί (86). Αξίζει να αναφέρουμε ότι η κατάσταση αναιμίας που περιγράψαμε παραπάνω δεν είναι ταυτόσημη με τη λεγόμενη αναιμία των αθλητών. Η αναιμία των αθλητών δεν είναι απαραίτητα κατάσταση κατά την οποία εμφανίζεται έλλειψη σιδήρου, παρά το γεγονός ότι εμφανίζονται μειωμένες τιμές φερριτίνης, αιμοσφαιρίνης και ολικού σιδήρου. Η μείωση των τιμών στις παραμέτρους αυτές οφείλεται στην αύξηση του όγκου του πλάσματος, κάτι το οποίο οφείλεται στη σκληρή προπόνηση. Σε αντίθεση με την αναιμία λόγω έλλειψης σιδήρου, η αναιμία των αθλητών δεν ανταποκρίνεται σε συμπληρώματα σιδήρου (41,87).

27 Αμφιλεγόμενο παραμένει το θέμα αν οι αθλητές αντοχής είναι απαραίτητο να προσλαμβάνουν συμπλήρωμα σιδήρου. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι όντως οι αθλητές αντοχής βρίσκονται σε κίνδυνο να εμφανίσουν έλλειψη, εξαιτίας της ανισορροπίας μεταξύ της απορρόφησης του διαιτητικού σιδήρου και της απώλειάς του (86). Ωστόσο, η χορήγηση συμπληρώματος σιδήρου φαίνεται πως βοηθάει μόνο στην κατάσταση εκείνη κατά την οποία ο αθλητής ή η αθλήτρια έχει οδηγηθεί σε αναιμία. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, η πρόσληψη συμπληρώματος είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε τοξικότητα αλλά και σε άλλες ανεπιθύμητες επιδράσεις, όπως για παράδειγμα να προκαλέσει έλλειψη ψευδαργύρου και χαλκού (86). Έχει παρατηρηθεί επίσης ότι σε μεγαλύτερο κίνδυνο έλλειψης βρίσκονται οι γυναίκες αθλήτριες, αφού συχνά δε καταφέρνουν να προσλάβουν τη συνιστώμενη ποσότητα (10-15 mg/ημέρα) (86). Ο ψευδάργυρος παίζει ρόλο στη σύνθεση, την ανάπτυξη και την επιδιόρθωση του μυϊκού ιστού, στη σύνθεση των πρωτεϊνών και στο μεταβολισμό των υδατανθράκων. Αποτελεί επίσης συστατικό σε περισσότερα από 200 ενζυμικά συστήματα. Χαμηλή πρόσληψη ψευδαργύρου παρατηρείται κυρίως σε γυναίκες αθλήτριες. Δεν υπάρχουν αξιόπιστοι βιοχημικοί δείκτες που να αξιολογούν τα αποθέματα ψευδαργύρου ή και τη διαθεσιμότητά του στο σώμα και γι αυτό η δίαιτα των αθλητών πρέπει να παρέχει επαρκή ποσότητα ώστε να μη σημειωθεί έλλειψη (54). Αρκετές έρευνες έχουν ασχοληθεί με το αν τα συμπληρώματα ψευδαργύρου μπορούν να επηρεάσουν την αθλητική απόδοση. Σύμφωνα με τα ευρήματα των ερευνών αυτών, η μυϊκή δύναμη και η ταχύτητα συστολής των μυϊκών ινών ταχείας συστολής βελτιώθηκε (53). Όμως στις έρευνες αυτές δεν είχε αξιολογηθεί αν προϋπήρχε ανεπάρκεια στους συμμετέχοντες πριν τη χορήγηση των συμπληρωμάτων. Επομένως δε μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν η

28 βελτίωση οφείλοταν στην αναπλήρωση του ιστικού ψευδαργύρου ή στο γεγονός ότι η χορήγηση ψευδαργύρου πέρα από τις συστάσεις για το γενικό πληθυσμό (RDA) έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην αθλητική απόδοση. 1.6 Η Προπονητική Δίαιτα Οι βασικές αρχές της διατροφής έτσι όπως περιγράφηκαν παραπάνω, σε ότι αφορά την πρόσληψη ενέργειας, μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών, δε διαφέρουν πολύ από τις γενικές συστάσεις που αφορούν τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η βασική διαφορά ανάμεσα στη δίαιτα του αθλητή και σε εκείνη του μη αθλητή είναι αρχικά η κατά πολύ αυξημένη ενεργειακή πρόσληψη και συνακόλουθα η κατανάλωση του μέγιστου αριθμού μερίδων, όπως ορίζονται από την πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής. Περαιτέρω για τους αθλητές σημαντικό ρόλο φαίνεται πως έχει η κατανομή των γευμάτων τους. Για το γενικό πληθυσμό ισχύει η κατανάλωση 3 κύριων γευμάτων και 3 ενδιάμεσων. Όμως οι αθλητές συχνά επιβάλλεται να κάνουν αρκετές και σκληρές προπονήσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας και έτσι μπορεί να χρειάζονται παραπάνω από 3 γεύματα και 3 σνακ την ημέρα. Η κοινή λογική όμως δείχνει ότι η πρόσληψη τροφής και υγρών μετά και κατά τη διάρκεια της άσκησης πρέπει να προσαρμόζεται στις ατομικές απαιτήσεις και προτιμήσεις του αθλητή όπως επίσης και στα χαρακτηριστικά του κάθε αθλήματος. Γεύμα πριν την άσκηση Η πρόσληψη τροφής πριν από την άσκηση έχει αποδειχτεί ότι βελτιώνει την αθλητική απόδοση (65,88). Το γεύμα ή το σνακ που θα καταναλωθεί

29 πριν από τον αγώνα ή πριν από μια έντονη προπόνηση δε πρέπει να επιβαρύνει τον αθλητή, δηλαδή να τον αφήνει με γεμάτο στομάχι, αλλά ούτε και πεινασμένο. Το μέγεθος του γεύματος καθορίζεται από το χρόνο κατανάλωσής του πριν τον αγώνα ή την προπόνηση. Όσο πιο κοντά χρονικά στο αγώνισμα ή την προπόνηση καταναλώνεται ένα γεύμα, τόσο πιο μικρό θα πρέπει να είναι. Αντίθετα, μεγάλα γεύματα μπορούν να καταναλωθούν όταν μεσολαβεί αρκετός χρόνος πριν την άσκηση (39). Έχουν αποδειχτεί κατάλληλες οι 4 ώρες σε μια τέτοια περίπτωση (3). Γενικά, για τα γεύματα πρέπει να ακολουθούνται οι παρακάτω οδηγίες: Να παρέχουν επαρκείς ποσότητες υγρών για τη διατήρηση της καλής κατάστασης υδάτωσης Να είναι χαμηλά σε λιπαρά και φυτικές ίνες, έτσι ώστε να διευκολύνεται η γαστρική κένωση και να ελαχιστοποιούνται οι γαστρεντερικές διαταραχές Να είναι πλούσια σε υδατάνθρακες για τη διατήρηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα και τη μέγιστη αποθήκευση γλυκογόνου Να είναι μέτριας περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη. Γεύμα κατά τη διάρκεια της άσκησης Πρωταρχικός στόχος στο γεύμα κατά τη διάρκεια της άσκησης είναι η αναπλήρωση των υδατανθράκων για τη διατήρηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, αλλά και η αποκατάσταση των απωλειών σε υγρά. Συχνά για να τα συνδυάσουν και τα δύο οι αθλητές προτιμούν υγρά με την επιθυμητή ποσότητα υδατανθράκων σε αυτά. Υπάρχουν όμως και ειδικά στερεά και ζελέ γι αυτό το σκοπό. Ο ρυθμός με τον οποίο πρέπει α γίνεται η αναπλήρωση των υδατανθράκων σε αυτό το γεύμα είναι gr/ώρα. Η έναρξη της πρόσληψης υδατανθράκων πρέπει να γίνεται λίγο μετά την έναρξη της άσκησης, ενώ έχει βρεθεί ότι η κατανάλωση μιας

30 δεδομένης ποσότητας υδατανθράκων σε μια δόση μετά από δύο ώρες άσκησης δεν είναι το ίδιο αποτελεσματική απ ότι η κατανάλωση της ίδιας ποσότητας ανά λεπτά μέσα στο πρώτο δίωρο της άσκησης (39,59,88). Η τακτική αυτή έχει αποδειχτεί σε αθλήματα αντοχής, ότι βελτιώνει την αθλητική απόδοση και μάλιστα έχει ευεργετικότερα αποτελέσματα αν οι αθλητές δεν έχουν καταναλώσει επαρκείς ποσότητες τροφής και υγρών πριν από την άσκηση (3,59). Γεύμα μετά την άσκηση Βασικός στόχος του γεύματος αυτού είναι η αποκατάσταση του μυϊκού γλυκογόνου και η ανάνηψη από μυϊκούς τραυματισμούς. Προέχει η παροχή ενέργειας και υδατανθράκων. Η χρονική λήψη και η σύσταση του προτεινόμενου γεύματος ή σνακ μετά την άσκηση εξαρτάται από τη διάρκεια και την ένταση της άσκησης, καθώς και από το πότε θα πραγματοποιηθεί η επόμενη προπόνηση ή ο αγώνας. Λογικό είναι λοιπόν το γεύμα αυτό να είναι μεγίστης σημασίας για αθλητές που αγωνίζονται ή προπονούνται πάνω από μια φορά τη μέρα. Όταν το γλυκογόνο των αθλητών έχει εξαντληθεί, η κατανάλωση υδατανθράκων αμέσως μετά την άσκηση (1.5 g/kg σωματικού βάρους κάθε δύο ώρες ) είναι αρκετή για να αποκαταστήσει τα αποθέματα του μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου. Την αποκατάσταση του γλυκογόνου έκτος από το χρόνο, την επηρεάζει και ο τύπος των υδατανθράκων που καταναλώνονται (έχει δειχτεί ότι τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη αυξάνουν τη σύνθεση του γλυκογόνου), όπως επίσης σε κάποιο βαθμό και η ταυτόχρονη πρόσληψη πρωτεΐνης (14). 1.7 Διατρέφονται σωστά οι σημερινοί αθλητές;

31 Παραπάνω έγινε εκτενής αναφορά σε ότι αφορά τις συστάσεις των μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών, αλλά και πώς αυτά επηρεάζουν την αθλητική ζωή και ιδιαίτερα την αθλητική απόδοση. Κατά πόσο όμως οι αθλητές καταφέρνουν να διατρέφονται σωστά σύμφωνα με αυτές τις συστάσεις; Πολλές έρευνες έχουν ασχοληθεί με αυτό το ζήτημα, σε μια ποικιλία αθλημάτων. Οι διατροφικές συνήθειες των αθλητών διαφέρουν από άθλημα, σε άθλημα αλλά και από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των τροφίμων και τα ήθη που πιθανό να υπάρχουν. Διαφορετικές ομάδες αθλητών αποδεικνύεται ότι προσλαμβάνουν επαρκείς ποσότητες θρεπτικών συστατικών, ενώ άλλοι όχι (71). Για παράδειγμα, οι αθλητές δύναμης και οι ποδοσφαιριστές φαίνεται πως καταφέρνουν να ακολουθούν τις συστάσεις, ενώ αθλητές γυμναστικής, οι χορεύτριες, οι αθλητές καλλιτεχνικού πατινάζ, οι γυναίκες δρομείς, οι αθλητές στίβου και οι κολυμβητές και γενικότερα οι αθλητές που το άθλημά τους δίνει πρωταρχική σημασία στο σωματικό βάρος, αναφέρεται πως προσλαμβάνουν ανεπαρκή ποσότητα θρεπτικών συστατικών (6,29,33,77,12,88,58,13). Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι για την αξιολόγηση της επιτυχούς πρόσληψης θρεπτικών συστατικών. Η πιο συνηθισμένη μέθοδος είναι η λεπτομερής καταγραφή της πρόσληψης τροφής των αθλητών για τρεις έως επτά ημέρες και η σύγκρισή τους με τους πίνακες των αντίστοιχων συστάσεων (6,33,77). Φυσικά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι περιοριστικοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα. Οι πιο γνωστοί είναι η υποκαταγραφή τροφίμων, αλλά και η ιδιαίτερη προσοχή στην πρόσληψη τροφής κατά τις ημέρες της καταγραφής, εξαιτίας της γνώσης των αθλητών του αντικειμένου της έρευνας. Ανεπαρκής πρόσληψη θρεπτικών συστατικών παρουσιάζεται τόσο στις γυναίκες, όσο και στους άντρες αθλητές. Πολυάριθμες έρευνες έχουν τονίσει όμως το μεγάλο ποσοστό των γυναικών αθλητριών που

32 αδυνατεί να καλύψει τις διατροφικές συστάσεις, εξαιτίας κυρίως της χαμηλής ενεργειακής τους πρόσληψης (15). Συνήθως, ελλείψεις παρουσιάζονται στο σίδηρο, παρότι ελλείψεις έχουν παρατηρηθεί και στην πρόσληψη ψευδαργύρου, ασβεστίου και βιταμίνης Ε (6,7,29). Μεγάλη έμφαση δίνεται στον αθλητικό χώρο για την επαρκή πρόσληψη των υδατανθράκων, κυρίως στους αθλητές αντοχής. Πολλές μελέτες αποδεικνύουν ότι ένα μεγάλο μέρος των αθλητών αυτών αδυνατεί να προσλάβει την απαραίτητη ποσότητα για ποικίλους λόγους. Αυτοί είναι: 1) ο περιορισμός της ενεργειακής πρόσληψης, 2) η απουσία διατροφικών γνώσεων και πρακτικών χορήγησης της τροφής, 3) η κουλτούρα της χώρας σε ότι αφορά διατροφικά θέματα και ιδιαίτερα στους υδατάνθρακες, 4) μικρή διαθεσιμότητα πλούσιων σε υδατάνθρακες τρόφιμα στο κοντινό περιβάλλον τους, 5) υψηλή πρόσληψη φυτικών ινών και γαστρεντερικοί περιορισμοί, 6) δίαιτες πλούσιες σε λίπος και 7) τρόπος ζωής των αθλητών (15). Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα του Nogueira και των συνεργατών του σε τριαθλητές έδειξε πως η πρόσληψη υδατανθράκων ήταν χαμηλή, λόγω ανεπαρκούς αριθμού γευμάτων και λόγω απουσίας ορισμένων ομάδων τροφίμων.σε παρόμοια αποτελέσματα κατέληξε και έρευνα των Paschoal και Amancio σε Βραζιλιάνους κολυμβητές (67,69). Αυστραλοί ποδοσφαιριστές επίσης αδυνατούσαν να καλύψουν τις συστάσεις για τους υδατάνθρακες, ενώ σε ότι αφορά την ενέργεια και τα υπόλοιπα μακροθρεπτικά και μικροθρεπτικά συστατικά δεν παρουσιάζονταν ελλείψεις (12). Δεδομένα για τις προσλήψεις αθλητών που συμμετέχουν σε αγωνίσματα που διαρκούν τουλάχιστον 5 ημέρες, όπως ο γύρος Γαλλίας, υπάρχουν λίγα. Ωστόσο μια έρευνα σε άντρες ποδηλάτες αντοχής, έδειξε πως η πρόσληψη υδατανθράκων αλλά και η ενεργειακή τους πρόσληψη ήταν σύμφωνη με τις συστάσεις. Όπως επίσης η πρόσληψη πρωτεΐνης μπορούσε να καλυφθεί από τη δίαιτα, κυρίως λόγω

33 της υψηλής ενεργειακής πρόσληψης. Ειδικά οι αθλητές αυτοί, που ανήκουν και σε επαγγελματικές ομάδες, έχουν τη βοήθεια των ιατρικώνεπιστημονικών συνεργατών, και γι αυτό ίσως το λόγο να πετυχαίνουν τους στόχους των συστάσεων (15,18). Για τις γυναίκες ποδηλάτριες λίγα είναι γνωστά. Γενικότερα οι γυναίκες αδυνατούν να καλύψουν τις συστάσεις σε υδατάνθρακες, και κυρίως τις υψηλότερες τιμές των συστάσεων, για τον ίδιο λόγο. Η χαμηλή αυτή πρόσληψη είτε είναι περιοδική, είτε εφαρμόζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα (31,33). Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες αθλήτριες χρειάζονται περισσότερη εκπαίδευση για να βελτιώσουν την πρόσληψη υδατανθράκων. Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει ενθάρρυνση για περιορισμό της μείωσης της συνολικής ενέργειας και για αύξηση της πρόσληψης τροφίμων και υγρών πλούσια σε υδατάνθρακες (15). Σε ότι αφορά την πρωτεΐνη, σπάνια παρουσιάζονται ελλείψεις, αφού και μια τυπική δίαιτα αθλούμενου μπορεί να καλύψει τις απαιτούμενες ανάγκες, εκτός και αν ο αθλητής ακολουθεί χορτοφαγική δίαιτα. Γενικότερα, οι αθλητές που είναι πιο επιρρεπείς σε ελλείψεις θρεπτικών συστατικών θεωρούνται πως είναι αυτοί που επιχειρούν να χάσουν βάρος, όπως οι χορεύτριες, οι αθλητές καλλιτεχνικού πατινάζ, οι αθλητές γυμναστικής, οι αθλητές σωματικής διάπλασης, οι δρομείς καθώς και οι αθλητές που αγωνίζονται με βάση την κατηγορία κιλών, όπως οι αθλητές της άρσης βαρών, του τζούντο και της πάλης. Επίσης έχει παρατηρηθεί μέσα από έρευνες ότι σε αθλήματα όπως η γυμναστική και το μπαλέτο, όπου η σύσταση σώματος και το βάρος παίζουν πρωταρχικό ρόλο, η πρόσληψη πολλών θρεπτικών συστατικών με δυσκολία αγγίζει τα κατώτερα όρια (4,76). Σε αυτή την κατάσταση συμβάλλει και το γεγονός ότι αυτοί οι αθλητές και πολύ πιο συχνά οι αθλήτριες είναι συνήθως παραπληροφορημένοι σε θέματα διατροφής,

34 ακολουθώντας ανορθόδοξες μεθόδους απώλειας βάρους ή απλά συμβουλεύονται τον προπονητή τους, που στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν είναι καλά ενημερωμένος σε θέματα διατροφής. Οι λόγοι που πολλοί αθλητές δεν καταφέρνουν να καλύψουν τους στόχους των διατροφικών συστάσεων είναι πολλοί και διάφοροι. Μερικοί αναφέρθηκαν παραπάνω κατά την πορεία της ανασκόπησής μας. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ακόμη ένας λόγος, σύμφωνα με μια έρευνα, αποτελεί και το γεγονός ότι οι αθλητές είναι περισσότερο ενημερωμένοι σε ότι αφορά διατροφικά θέματα απ ότι οι συνομήλικοί τους που δεν αθλούνται (28). Αν και οι μελέτες δείχνουν ότι οι αθλητές παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον και ανησυχία για τη διατροφή, ωστόσο οι γνώσεις τους φαίνεται πως είναι ελλιπείς, αφού συχνά οι επιλογές των τροφίμων είναι λανθασμένες, χωρίς θρεπτική αξία. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν γνωρίζουν τη σύσταση των τροφίμων που επιλέγουν να καταναλώσουν. Συμπληρωματικά, στο χώρο του αθλητισμού επικρατούν διάφορες πεποιθήσεις αλλά και μύθοι γύρω από τη διατροφή, γεγονός που αποτελεί ακόμη ένα παράγοντα μη σωστής επιλογής τροφίμων από τους αθλητές. Αποτέλεσμα λοιπόν της ελλιπούς διατροφικής γνώσης των αθλητών και κατ επέκταση των λανθασμένων τους επιλογών είναι η υιοθέτηση κακών διατροφικών συνηθειών. Οι κακές διατροφικές συνήθειες μπορούν να έχουν επιπτώσεις τόσο στην υγεία και τη σωματική διάπλαση, όσο και στην αθλητική απόδοση. Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η επιμόρφωση σε αθλητές, ανεξαρτήτου αθλήματος, κρίνεται απαραίτητη, έτσι ώστε η διατροφή να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί ως βασικό εργαλείο της ενίσχυσης της απόδοσης των αθλητών. Η παρέμβαση ειδικών μπορεί να επικεντρωθεί σε προσπάθεια επιμόρφωσης σχετικά με θέματα διατροφής και άσκησης και σε προσπάθεια αλλαγής λανθασμένων διατροφικών πεποιθήσεων.

35 1.8 Σκοπός της μελέτης Με την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε ότι η διατροφή μπορεί να αποτελέσει βασική προϋπόθεση για την πορεία ενός αθλητή. Πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με το αν κάποιο μακροθρεπτικό ή μικροθρεπτικό συστατικό μπορεί να αυξήσει την αθλητική απόδοση, με περισσότερο υλικό να είναι διαθέσιμο για την επίδραση των υδατανθράκων στην αθλητική διατροφή και απόδοση. Αν και τα ερευνητικά δεδομένα τονίζουν ότι όντως οι υδατάνθρακες της δίαιτας συμμετέχουν στην ενίσχυση της απόδοσης, ωστόσο οι αθλητές δεν καταφέρνουν συχνά να προσλάβουν τις απαραίτητες ποσότητες. Συνήθως η αξιολόγηση αυτή γίνεται μέσω διατροφικών ημερολογίων τροφίμων και ανάλυση των δεδομένων σε κατάλληλα στατιστικά προγράμματα. Ελάχιστες είναι οι έρευνες που αξιολόγησαν την πρόσληψη υδατανθράκων των αθλητών μέσω κάποιου βιολογικού δείκτη. Στην παρούσα μελέτη θα γίνει αξιολόγηση της πρόσληψης υδατανθράκων σε αθλητές διαφόρων αθλημάτων, που βρίσκονται σε εντατικό πρόγραμμα προπόνησης, μέσω της μέτρησης των κετονών στα ούρα και το αίμα. Η ανίχνευση μετρήσιμων ποσοτήτων κετονών στο αίμα στα ούρα σε υγιή άτομα αποτελεί ένα δείκτη που δείχνει ότι η ποσότητα των υδατανθράκων που προσλαμβάνεται από τη διατροφή δεν είναι επαρκής. Γενικότερα, υψηλά επίπεδα κετονικών σωμάτων εμφανίζονται σε καταστάσεις όπως ασιτία, δίαιτα που περιέχει ιδιαιτέρως χαμηλές ποσότητες υδατανθράκων, δίαιτες πολύ υψηλές σε λίπος ή σε μη ελεγχόμενο διαβήτη (21). Σε υγιή άτομα και σε άτομα με ισορροπημένη διατροφή, οι κετόνες σχηματίζονται στο ήπαρ και μεταβολίζονται πλήρως, ούτως ώστε οι ποσότητες που καταλήγουν στα ούρα να είναι

36 αμελητέες. Όταν υπάρχει έλλειψη υδατανθράκων στη διατροφή, τότε το λίπος γίνεται το κύριο καύσιμο αντί για τους υδατάνθρακες, που μέσω της παρεκτροπής του μεταβολισμού του προκύπτει η εμφάνιση των κετονών στα ούρα (21,34) Η διαδικασία με την οποία γίνεται η παραγωγή των κετονικών σωμάτων είναι απλή. Συμβαίνει όταν το ακέτυλοσυνένζυμο Α δε μπορεί να εισέλθει ικανοποιητικά στον κύκλο του κιτρικού οξέος και μεταβολίζεται τελικά σε κετονικά σώματα. Κετονικά σώματα αποτελούν η ακετόνη, το ακετοξικό και β-υδροξυ-βουτυρικό οξύ. Αυτή η μεταβολική τύχη του ακέτυλοσυνενζύμου Α συμβαίνει λόγω της ανεπάρκειας του οξαλοξικού οξέος. Το οξαλοξικό οξύ αποτελεί ενδιάμεσο και του κύκλου του κιτρικού οξέος και της πορείας της γλυκονεογένεσης. Σε περιπτώσεις είτε έλλειψης υδατανθράκων από τη δίαιτα, είτε μη φυσιολογικής αξιοποίησης των υδατανθράκων (π.χ στο διαβήτη), το οξαλιξικό οξύ χρησιμοποιείται πρωτίστως για τη γλυκονεογένεση. Επειδή ο οργανισμός έχει απόλυτη ανάγκη από γλυκόζη και επειδή τα αποθέματα γλυκογόνου στο ήπαρ καλύπτουν τις ανάγκες για λίγες μόνο ώρες, η γλυκονεογένεση αρχίζει πολύ νωρίς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην επαρκεί η ποσότητα του οξαλοξικού οξέος για να γίνει η παραγωγή ενέργειας με καύση του ακετυλοσυνενζύμου Α στον κύκλο του κιτρικού οξέος με τους απαραίτητους ρυθμούς. Έτσι η παραγωγή ενέργειας επιτυγχάνεται μέσω του ήπατος και συγκεκριμένα με τη β-οξείδωση των λιπαρών οξέων. Η διαδικασία αυτή οδηγεί σε εξάντληση των αποθεμάτων του συνενζύμου Α, τα οποία για να αναπληρωθούν γίνεται η αντίδραση συμπύκνωσης δυο μορίων ακέτυλο- CoA προς ακετοξικό οξύ, οπότε ελευθερώνονται μόρια συνενζύμου Α. Το ακετοξικό και β-υδροξυ-βουτυρικό οξύ αν και φυσιολογικά προϊόντα μεταβολισμού των αμινοξέων (λευκίνης, φαινυλαλανίνης, τυροσίνης), η κύρια ποσότητά τους προέρχεται από τα λιπαρά οξέα. Σε κανονικές

37 συνθήκες η κετογένεση στο ήπαρ είναι μικρή. Η συγκέντρωση των κετονικών σωμάτων στο αίμα είναι περίπου 1 mg/100 ml αίματος. Όταν η συγκέντρωση των κετονικών σωμάτων στο αίμα γίνει δεκαπλάσια της κανονικής, τότε αρχίζουν να αποβάλλονται από τα νεφρά στα ούρα (92). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω μια από τις καταστάσεις που εμφανίζονται κετονικά σώματα είναι ο μη ελεγχόμενος διαβήτης. Στο διαβήτη, όπου χαρακτηρίζεται από μειωμένη παραγωγή ινσουλίνης, το σώμα αδυνατεί να χρησιμοποιήσει τη γλυκόζη φυσιολογικά ως πηγή ενέργειας. Έτσι αρχίζει να βασίζεται σε εναλλακτικές πηγές όπως το λίπος και οι πρωτεΐνες. Οι εκδηλώσεις αυτής της κατάστασης είναι η αυξημένη γλυκόζη στο αίμα και η παρουσία παραπροϊόντων του μεταβολισμού του λίπους (κετονικά σώματα) στο αίμα ή ακόμη και στα ούρα. Η μέτρηση των κετονικών σωμάτων στα ούρα αποτελεί μια συχνή διαδικασία για την ανίχνευση του Σακχαρώδη Διαβήτη. Φυσικό επόμενο της αυξημένης παραγωγής κετονικών σωμάτων είναι η κέτωση, η οποία δεν αποτελεί καθόλου επιθυμητή κατάσταση. Ανεπιθύμητες ενέργειες αυτής αποτελούν η ναυτία, η αφυδάτωση, η απώλεια ηλεκτρολυτών, η μείωση της γλυκόζης αίματος, οι βλάβες στα νεφρά. Επίσης προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα μειώνοντας το χρόνο αντίδρασης, μειώνοντας την ικανότητα συγκέντρωσης και προκαλώντας μελαγχολία. Παρά όμως τις παραπάνω ανεπιθύμητες ενέργειες, υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι λόγω της προκαλούμενης μείωσης της γλυκόζης στο αίμα, μια κετογονική δίαιτα (μειωμένη πρόσληψη υδατανθράκων, αυξημένη πρόσληψη λίπους) μπορεί να είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση του Σακχαρώδη Διαβήτη (55,35,72,82). Όπως επίσης και στην αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου μέσω της επίδρασης σε διάφορες μεταβολικές αποκρίσεις (83). Τα αποτελέσματα του Volek και των συνεργατών του έδειξαν βελτίωση στη μείωση του λίπους, των τριγλυκεριδίων τόσο

38 νηστείας, όσο και μεταγευματικών, βελτίωση της HDL χοληστερόλης και τέλος της αντίστασης στην ινσουλίνη (82, 83). Σε ότι αφορά τους αθλητές, μια κετογονική δίαιτα μπορεί να επηρεάσει την αθλητική απόδοση. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες όπως ναυτία, πονοκέφαλοι, εμφάνιση κούρασης είναι συχνά, ενώ οι αθλητές δυσκολεύονται να ασκηθούν ακόμη και στο 50-65% του VO 2 max. Ωστόσο έχει υποστηριχθεί ότι μια κετογονική δίαιτα που προσφέρει πρωτεΐνη σε ποσοστό 15-25% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης και τις συνιστώμενες ποσότητες νατρίου και καλίου, δεν επηρεάζει καθόλου την άσκηση στο 60-65% του VO 2 max, αφού σε αυτή την ένταση ο οργανισμός χρησιμοποιεί ως πηγή ενέργειας το λίπος. (75) Η αξιολόγηση της κατανάλωσης υδατανθράκων από αθλητές που βρίσκονται σε εντατική προπόνηση μέσω της κετονουρίας και το επίπεδο των κετονικών σωμάτων στο αίμα, ίσως θεωρηθεί ως περισσότερο ακριβής σε σχέση με την αξιολόγηση κατανάλωσης υδατανθράκων των αθλητών απλά μέσω της ανάλυσης των ημερολογίων καταγραφής τροφίμων. Και αυτό λόγω ότι στην τελευταία μέθοδο αξιολόγησης συμπεριλαμβάνονται και παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η υποκαταγραφή τροφίμων, αλλά και η αλλαγή διαιτητικών συνηθειών κατά τη διάρκεια της μελέτης, λόγω της γνώσης των αθλητών για το αντικείμενο της μελέτης.

39 2. ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Υπάρχει ένας σχετικά μεγάλος αριθμός διαθέσιμων μεθόδων διατροφικής αξιολόγησης που η κάθε μια έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της. Τέσσερις βασικές μέθοδοι αποτελούν οι ανακλήσεις δίαιτας, τα ημερολόγια καταγραφής τροφίμων, τα ερωτηματολόγια συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων, τα διαιτητικά ιστορικά. Μέσα από αυτές τις μεθόδους προσπαθούμε να υπολογίσουμε ποσοτικά και ποιοτικά ποια είναι η ακριβής πρόσληψη τροφίμων και θρεπτικών συστατικών ενός ατόμου και ποια η συνηθισμένη-τυπική του δίαιτα. Κάτι τέτοιο όμως αποτελεί δύσκολο στόχο αφού οι διατροφικές συνήθειες αλλάζουν από ημέρα σε ημέρα και από εποχή σε εποχή. Όπως επίσης αλλάζει και η διαθεσιμότητα των τροφίμων, η κατανομή των γευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας και ο τρόπος μαγειρέματος των τροφίμων. Εξαιτίας λοιπόν της μεταβλητότητας της δίαιτας, η αξιολόγηση της διαιτητικής πρόσληψης ενός ατόμου δε δίνει την πλήρη εικόνα της διατροφής του τόμου. Η κάθε έρευνα που καλείται να αξιολογήσει τη διαιτητική πρόσληψη μιας ομάδας ατόμων, επιλέγει την κατάλληλη μέθοδο, ανάλογα με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της για τη συγκεκριμένη μέθοδο. Καμία από τις υπάρχουσες μεθόδους δεν είναι αλάνθαστη και δε μπορεί να εμποδίσει την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών των μελών του δείγματος. Η καταλληλότητα και επιλογή κάθε μεθόδου διαιτητικής αξιολόγησης εξαρτάται : 1. Από το σκοπό της έρευνας στην οποία χρησιμοποιούνται. Ο σκοπός της έρευνας πρέπει να καθορίζεται πλήρως γιατί μπορεί να επηρεάσει το είδος των δεδομένων που πρέπει να συλλεχθούν. Η επιλογή της μεθόδου ή του συνδυασμού των μεθόδων χρειάζεται

40 μεγάλη προσοχή έτσι ώστε να παρέχουν τη μέγιστη εγκυρότητα στον υπολογισμό της διαιτητικής πρόσληψης. 2. Από τα χαρακτηριστικά-μεταβλητές που αξιολογούνται. Πιθανά χαρακτηριστικά που δύνανται να αξιολογηθούν αποτελούν η κατανάλωση θρεπτικών συστατικών, η συχνότητα κατανάλωσης τροφίμων ή ομάδων τροφίμων, διαιτητικές στάσεις, η κατανομή γευμάτων, η πιθανή χρήση συμπληρωμάτων βιταμινών και ιχνοστοιχείων. 3. Από το ποιο είναι το δείγμα. Για την επιλογή της κατάλληλης μεθόδου αξιολόγησης μπορεί να υπάρχουν διάφοροι περιορισμοί. Όπως για παράδειγμα αν η ομάδα στόχος είναι οι ηλικιωμένοι, οι μέθοδοι που θα χρησιμοποιηθούν να μην απαιτούν ισχυρή μνήμη ή μεγάλη παρατηρητικότητα. 4. Από την επιβάρυνση που προκαλεί στον εξεταζόμενο. Η κάθε μέθοδος ασκεί διαφορετική ψυχολογική πίεση. Για παράδειγμα, ο χρόνος που διαρκούν ορισμένες μέθοδοι κυμαίνεται από μερικά λεπτά ως μερικές ώρες. Οι πολύωρες συνεντεύξεις είναι λογικό να κουράζουν τους εξεταζόμενους και τα δεδομένα που θα συγκεντρωθούν να μην είναι αξιόπιστα. 5. Από την επιθυμητή ακρίβεια της μέτρησης των μεταβλητών. Η κάθε μέθοδος μπορεί να δώσει ακριβείς μετρήσεις υπό προϋποθέσεις τις οποίες πρέπει να πληρεί το πρωτόκολλο της έρευνας. 6. Από το «κόστος» της. Η έννοια κόστος δε περιλαμβάνει μόνο το οικονομικό της έρευνας, αλλά και το χρόνο που απαιτείται για το σχηματισμό του πρωτοκόλλου, το χρόνο για την κωδικοποίηση, τον έλεγχο και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων.

41 2.1 Μέθοδοι διατροφικής αξιολόγησης Σε αυτή την ενότητα θα περιγραφούν οι τέσσερις βασικές μέθοδοι αξιολόγησης της διαιτητικής πρόσληψης μιας ομάδας ατόμων Ανάκληση 24ώρου Στο πλαίσιο αυτής της μεθόδου συμπεριλαμβάνεται η λεπτομερής περιγραφή όλων των τροφίμων, των ποτών και αναψυκτικών που καταναλώθηκαν το προηγούμενο 24ωρο, οι μέθοδοι μαγειρέματος και οι μάρκες των προϊόντων αν αυτό είναι δυνατό. Επίσης απαιτείται η αναφορά σε τυχόν πρόσληψη συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων. Γίνεται με τη μορφή συνέντευξης, κατά την οποία ο επιστήμονας ή το άτομο που έχει εκπαιδευτεί γι αυτό το σκοπό διατυπώνει ουδέτερες ερωτήσεις για να αποκτηθούν οι απαραίτητες πληροφορίες. Σε αυτή τη μέθοδο, είναι χρήσιμα και τα μοντέλα τροφίμων διαφόρων τύπων προκειμένου να βοηθήσουν τους ερωτώμενους να ανακαλέσουν την ακριβή ποσότητα του τροφίμου που κατανάλωσαν. Ένα συχνό πρόβλημα στην ανάκληση 24ώρου προκύπτει από την τάση των ερωτώμενων να υπερεκτιμούν την πρόσληψη τροφίμων, που στην πραγματικότητα είναι χαμηλή, ή να υποεκτιμούν την πρόσληψη άλλων, που στην πραγματικότητα είναι υψηλή. Αυτή η συμπεριφορά των ερωτηθέντων διαμορφώνεται ανάλογα με το ποια τρόφιμα θεωρεί το άτομο πως είναι «καλά» ή αντίστοιχα «κακά». Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι ότι διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα (15-30 λεπτά), είναι σχετικά φτηνή, μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμη και από το τηλέφωνο και δεν επιβαρύνει χρονικά και οικονομικά μια έρευνα μεγάλου δείγματος. Άλλο ένα σημαντικό πλεονέκτημα της ανάκλησης 24ώρου είναι ότι επιβαρύνει ελάχιστα τους εξεταζόμενους και δεν απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες.

42 Η επιτυχία της ανάκλησης 24ώρου εξαρτάται από τη μνήμη του ερωτώμενου, την ικανότητα να εκτιμήσει την ακριβή ποσότητα των μερίδων τροφίμων που κατανάλωσε, την επιμονή του διαιτολόγου στις ερωτήσεις και την απαίτησή του για την ακρίβεια των απαντήσεων. Η μέθοδος της ανάκλησης θεωρείται η πιο κατάλληλη μέθοδος για την αξιολόγηση της μέσης κατανάλωσης τροφίμων και θρεπτικών συστατικών ενός μεγάλου αριθμού ατόμων. Δε θεωρείται έγκυρη σε ατομικό επίπεδο. Έρευνες έχουν δείξει ότι δεν αρκεί ώστε να βγάλουμε αξιόπιστα και ασφαλή αποτελέσματα σχετικά με την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών του ατόμου, αλλά χρειάζονται επαναλαμβανόμενες μετρήσεις σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Αυτό οφείλεται στη μεταβλητότητα του καθημερινού μας διαιτολογίου Ημερολόγια καταγραφής τροφίμων Σε αυτή τη μέθοδο ο εξεταζόμενος καλείται να καταγράψει αναλυτικά όλα τα τρόφιμα και τα αναψυκτικά που θα καταναλώσει, συμπεριλαμβανομένων και των μικρογευμάτων, για κάποια προκαθορισμένη χρονική περίοδο. Αυτή συνήθως δε ξεπερνά τις επτά. Όταν η διάρκεια της καταγραφής ξεπερνά τις επτά συνεχόμενες μέρες, ο εξεταζόμενος συνήθως κουράζεται και η εγκυρότητα των πληροφοριών που δίνει μειώνεται. Πιο συχνά χρησιμοποιούνται τα τριήμερα ή πενταήμερα ημερολόγια. Στα ημερολόγια καταγραφής τροφίμων συστήνεται στον εξεταζόμενο να συμπληρώνει το ημερολόγια πριν την κατανάλωση κάθε γεύματος ώστε να μη ξεχάσει κάποιο τρόφιμο. Επίσης ζητείται λεπτομερής περιγραφή των τροφίμων, του τρόπου προετοιμασίας και μαγειρέματος, όπως επίσης και η καταγραφή των επιμέρους συστατικών όταν αφορά κάποιο σύνθετο τρόφιμο.

43 Υπάρχου τρεις παραλλαγές αυτής της μεθόδου ανάλογα με τον τρόπο που υπολογίζεται η ποσότητα του τροφίμου που καταναλώνεται. α) Ο πρώτος τρόπος με τον οποίο μπορεί να γίνει η καταγραφή των τροφίμων είναι η ακριβής ζύγιση κάθε τροφίμου. Αποτελεί την πιο ακριβή μέθοδο για την εκτίμηση της συνήθους πρόσληψης τροφίμων και την πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών. Αποκαλείται η «χρυσή μέθοδος» και αποτελεί το μέτρο σύγκρισης για πολλές από τις άλλες μεθόδους διατροφικής αξιολόγησης. Βασικό πλεονέκτημα της μεθόδου αποτελεί το γεγονός ότι με τη ζύγιση των τροφίμων ελαχιστοποιείται η πιθανότητα να ξεχάσει ο εξεταζόμενος να αναφέρει κάποιο τρόφιμο, κάτι που συμβαίνει συχνά σε μεθόδους που βασίζονται στη μνήμη. Βασικό μειονέκτημα είναι ότι επιβαρύνει τον εξεταζόμενο αρκετά αφού είναι μια απαιτητική μέθοδος. Γι αυτό οι συμμετέχοντες πρέπει να έχουν διάθεση να το ακολουθήσουν, να έχουν κίνητρο και κάποιες ικανότητες όπως σωστή χρήση της ζυγαριάς, σωστός υπολογισμός των ποσοτήτων. Αυτά τα απαραίτητα χαρακτηριστικά των εξαταζομένων περιορίζουν τη δυνατότητα χρήσης της συγκεκριμένης μεθόδου από ηλικιωμένα άτομα, παιδιά και ίσως σε ανθρώπους που ανήκουν σε χαμηλές κοινωνικοοικονομικές τάξεις. Άλλος ένας περιορισμός της μεθόδου αποτελεί και η περίπτωση ο εξεταζόμενος να αλλάξει τον τρόπο σίτισής του προκειμένου να απλοποιηθεί η όλη διαδικασία ή για να εντυπωσιάσει τον εξεταστή. β) Δεύτερη παραλλαγή αυτής της μεθόδου αποτελεί η μέτρηση των μερίδων με τη χρήση διαιτολογικών μερίδων όπως για παράδειγμα με φλιτζάνια, κουτάλια ή συγκρίνονται με κάποιες προκαθορισμένες μερίδες. Διαγράμματα ή φωτογραφίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν βοηθήματα για την ποσοτικοποίηση των μερίδων. Η μέθοδος αυτή γίνεται πιο εύκολα αποδεκτή από τους συμμετέχοντες, αφού είναι λιγότερο απαιτητική και χρονοβόρα. Το

44 μοναδικό πρόβλημα αποτελεί η ερμηνεία του μεγέθους των μερίδων από τους ερευνητές, αφού ο κάθε άνθρωπος ερμηνεύει διαφορετικά την κάθε μερίδα. γ) Η τρίτη παραλλαγή της μεθόδου καταγραφής τροφίμων σε ημερολόγια, δε βασίζεται σε ποσοτικοποίηση των τροφίμων που καταναλώνονται, αλλά στην απλή καταγραφή τους. Η αξιολόγηση γίνεται με βάση τη συχνότητα κατανάλωσης τροφίμων και όχι των ποσοτήτων τους. Αποτελεί τη λιγότερο ακριβή μέθοδο και σκοπό έχει να αξιολογήσει την κατανομή των γευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά και την ποικιλία του καθημερινού διαιτολογίου Διαιτητικά ιστορικά Πρόκειται για μια μέθοδο που περιλαμβάνει συνέντευξη από ειδικά εκπαιδευμένο διαιτολόγο που απαρτίζεται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει μια ανάκληση εικοσιτετραώρου που αφορά την τωρινή κατανάλωση τροφίμων και στη συλλογή γενικών πληροφοριών για τις συνήθεις προτιμήσεις τόσο στα κυρίως γεύματα, όσο και στα ενδιάμεσα. Η μέθοδος περιλαμβάνει λεπτομερή περιγραφή των τροφίμων, της συχνότητας με την οποία καταναλώνονται και το μέγεθος των μερίδων. Το δεύτερο μέρος παίζει το ρόλο της επαλήθευσης των πληροφοριών που έχουν ήδη ληφθεί προηγουμένως. Απαρτίζεται από ένα ερωτηματολόγιο συχνότητας κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων. Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει μια τριήμερη καταγραφή τροφίμων. Αυτό το στάδιο συνεισφέρει ελάχιστα και πολύ συχνά παραλείπεται. Η μέθοδος του διαιτολογικού ιστορικού είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα και ακατάλληλη για μεγάλες έρευνες. Επιπλέον, τα αποτελέσματα που λαμβάνονται εξαρτώνται από την ικανότητα συνέντευξης του διαιτολόγου. Σε γενικές γραμμές, η μέθοδος αυτή παρέχει ποιοτικά και

45 όχι ποσοτικά στοιχεία για τη συνήθη πρόσληψη τροφής σε μια χρονική περίοδο μερικών εβδομάδων ή μηνών. Επίσης η μέθοδος δεν έχει ιδιαίτερη αξία σε ομάδες πληθυσμού που έχουν ακανόνιστο διαιτολόγιο και στους οποίους δε μπορεί να εκτιμηθεί μια συνήθης δίαιτα, όπως για παράδειγμα στους αθλητές Ερωτηματολόγια συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων (Ε.Σ.Κ.Τ.) Ο στόχος των ερωτηματολογίων συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων είναι να αξιολογηθεί η συχνότητα με την οποία συγκεκριμένα τρόφιμα ή ομάδες τροφίμων καταναλώνονται κατά τη διάρκεια συγκεκριμένης χρονικής περιόδου που μπορεί να κυμαίνεται από 1-2 χρόνια. Παρέχει συνήθως ποιοτικές, περιγραφικές πληροφορίες για τη συνήθη κατανάλωση τροφίμων. Υπάρχουν αρκετά Ε.Σ.Κ.Τ. τα οποία είναι διαμορφωμένα ανάλογα με τον πληθυσμό ή με τα θρεπτικά συστατικά τα οποία στοχεύουν να αναλύσουν. Υπάρχουν τα Ε.Σ.Κ.Τ. που ονομάζονται ημιποσοτικά στα οποία στη λίστα των τροφίμων υπάρχουν και ποσότητες από αυτά. Κατά την ανάλυσή τους εκτός από τη συχνότητα κατανάλωσης των τροφίμων, αξιολογούν και την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών. Τα πλεονεκτήματα αυτής της μεθόδου αξιολόγησης είναι ότι δεν επιβαρύνει ιδιαίτερα τον εξεταζόμενο, δίνει ικανοποιητικά αποτελέσματα σχετικά με τη συχνότητα κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων ή ομάδων τροφίμων σε έρευνες που μελετούν σε ομαδικό επίπεδο και όχι σε ατομικό. Οι πληροφορίες που συλλέγονται από ένα τέτοιο ερωτηματολόγιο χρησιμοποιούνται συχνά για να κατηγοριοποιήσουν τους ερωτώμενους σε ευρείες κατηγορίες ατόμων με χαμηλή, μέτρια και υψηλή πρόσληψη συγκεκριμένων τροφίμων. Στις επιδημιολογικές μελέτες, όπου χρησιμοποιούνται συχνά τέτοιου είδους ερωτηματολόγια, χρησιμεύουν

46 στη σύγκριση των αποτελεσμάτων με στατιστικές θνησιμότητας ή επιπολασμού μιας νόσου. Τα μειονεκτήματά της είναι ότι βασίζεται στη μνήμη του εξεταζόμενου και μπορεί να είναι ανακριβής. Άλλο ένα μειονέκτημα αποτελεί το γεγονός ότι ο εξεταζόμενος πρέπει να κρίνει και να εξάγει συμπεράσματα με βάση τη συνήθη του δίαιτα. Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται συνοπτικά η καλύτερη μέθοδος διατροφικής αξιολόγηση σε σχέση με το αντικείμενο της εκάστοτε μελέτης. Απαιτούμενες πληροφορίες Προτιμούμενη προσέγγιση Η πραγματική πρόσληψη θρεπτικών συστατικών στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος Υπολογισμός της πρόσληψης από ημερολόγια καταγραφής τροφίμων με ζύγιση Αξιολόγηση της ημερήσιας Υπολογισμός της συνήθους πρόσληψης διαιτολογικής πρόσληψης θρεπτικών συστατικών ατόμων. Μέση ενός μεγάλου αριθμού πρόσληψη μιας ομάδας ανθρώπων ατόμων με επαρκή εκπροσώπηση όλων των ημερών της εβδομάδας Εντοπισμός των διατροφικών συνηθειών είτε μιας ομάδας ατόμων ή συγκεκριμένων Ερωτηματολόγιο συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων ατόμων Ερωτηματολόγιο συχνότητας Μέση κατανάλωση ενός συγκεκριμένου κατανάλωσης τροφίμων ή τροφίμου ή ομάδας τροφίμων για ένα πληθυσμό ατόμων ημερήσια πρόσληψη ατόμων με εκπροσώπηση όλων των ημερών της εβδομάδας

47 2.2 Σφάλματα κατά τη διατροφική αξιολόγηση Τυχαία ή συστηματικά σφάλματα μπορεί να συμβούν κατά τις μετρήσεις της πρόσληψης τροφίμων ή/και θρεπτικών συστατικών. Η έκταση αυτών των λαθών εξαρτάται και ποικίλει ανάλογα με τη μέθοδο που χρησιμοποιείται και τον υπό μελέτη πληθυσμό και θρεπτικό συστατικό. Το μεγαλύτερο λάθος στις έρευνες που εμπεριέχουν αξιολογήσεις δίαιτας ατόμων ή ομάδων, εντοπίζεται στη συλλογή στοιχείων και οφείλεται στην ανακρίβεια λόγω ανάκλησης ή καταγραφής της πραγματικής πρόσληψης από τα υποκείμενα. Έρευνες έχουν δείξει ότι το ποσοστό υποκαταγραφής εμφανίζεται να ποικίλει από 15%-30% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης. Πολλοί αθλητές αποκρίνονται λανθασμένα, επειδή φοβούνται μήπως αποκαλυφθεί είτε στον προπονητή είτε στον εξεταστή μια ακατάλληλη διαιτητική συμπεριφορά που θα προκαλέσει δυσαρέσκεια και δυσμένεια απέναντί τους. Οι προσλήψεις που προέρχονται από καταγραφή των τροφίμων από το ίδιο το άτομο δεν είναι ακριβείς επειδή συχνά επικρατούν προκαταλήψεις απέναντι στα τρόφιμα. Υπάρχουν τροφές που θεωρούνται κοινωνικά αποδεκτές όπως τα φρούτα και τα λαχανικά, ενώ άλλες όχι, όπως τα γλυκά. Τέτοιες προκαταλήψεις επικρατούν σε ομάδες ανθρώπων όπως οι αθλητές, στους οποίους υπάρχει διαρκής ενασχόληση με την εικόνα του σώματος, το βάρος, τη σύσταση σώματος και την αθλητική απόδοση. Για να γίνει η καταγραφή της διαιτητικής πρόσληψης με ακρίβεια πρέπει ο εξεταζόμενος να είναι εκπαιδευμένος, κινητοποιημένος και αξιόπιστος. Όμως συχνά η ίδια η διαδικασία καταγραφής της διαιτητικής πρόσληψης μπορεί να τροποποιήσει τη συνήθη συμπεριφορά ενός ατόμου απέναντι στο φαγητό. Αυτό οφείλεται πολλές φορές στη δυσκολία της συνεχούς ζύγισης, ανάλυσης της σύστασης, υπολογισμού και καταγραφής των συστατικών των γευμάτων.

48 Στις μεθόδους εκείνες που στηρίζονται στη μνήμη σφάλματα μπορούν να παρουσιαστούν είτε από τη μεριά του εξεταστή κατά τη συνέντευξη, είτε λόγω ασθενούς μνήμης του εξεταζόμενου. Σφάλματα κατά τη συνέντευξη παρουσιάζονται όταν σε αυτή εμπλέκονται πολλά διαφορετικά άτομα (πολλοί ερευνητές). Η αδύνατη μνήμη των ερωτώμενων μπορεί να προκαλέσει παραλείψεις ή προσθήκες τροφίμων. Προσθήκη τροφίμων παρατηρείται κυρίως σε άτομα που έχουν χαμηλή ενεργειακή πρόσληψη, όπως αθλητές μπαλέτου. Οι παραλείψεις συνήθως ερμηνεύονται ως υποκαταγραφή. Προκειμένου να εκτιμηθεί το ποσοστό των ατόμων με μη επαρκή καταγραφή της διαιτητικής τους πρόσληψης (under-reporting) και να περιγραφούν τα χαρακτηριστικά αυτών των ατόμων, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του Goldberg και συνεργάτες ( ). Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην αξιολόγηση του πηλίκου της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης προς το βασικό μεταβολικό ρυθμό (BMR). Η τιμή κατώφλι που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της επάρκειας της καταγραφής της διαιτητικής πρόσληψης είναι το 0,9. Επίσης σφάλματα προκύπτουν από τη λανθασμένη εκτίμηση του μεγέθους των μερίδων καθώς και κατά την κωδικοποίηση και ανάλυσή τους. Για παράδειγμα οι βάσεις δεδομένων μερικές φορές είναι ανεπαρκείς. Στον αθλητικό πληθυσμό, δεν περιλαμβάνονται πληροφορίες σχετικά με τα αθλητικά ποτά και τρόφιμα, για τα συμπληρώματα διατροφής. Τέτοια σκευάσματα χρησιμοποιούνται συχνά από τους αθλητές και συμβάλουν στην ενεργειακή τους πρόσληψη.

49 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Στη μελέτη συμμετείχαν 12 άντρες και 5 γυναίκες αθλητές, από τους οποίους οι 16 είναι αθλητές στίβου και ένας αθλητής ποδηλασίας δρόμου. Όλοι οι αθλητές και αθλήτριες βρίσκονταν σε εντατικό πρόγραμμα προπόνησης και χαρακτηρίζονταν ως κορυφαίοι στο άθλημά τους. Η διάρκεια προπόνησής τους ήταν μεταξύ 2-4 ώρες. Οι συμμετέχοντες δέχτηκαν προφορική ενημέρωση για τους σκοπούς της μελέτης και την όλη διαδικασία πριν ενταχθούν εθελοντικά στο δείγμα της έρευνας. Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά Η μελέτη περιλαμβάνει μετρήσεις ύψους και βάρους, όπως επίσης και μέτρηση σύστασης σώματος. Οι μετρήσεις βάρους και ύψους έγιναν με βάση τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και η μέτρηση της σύστασης σώματος έγινε με τη μέθοδο Απορροφησιομετρία Ακτίνων Χ Διπλής Ενέργειας (DXA). Μέτρηση κετονών στα ούρα και το αίμα Η μέτρηση των κετονικών σωμάτων στα ούρα έγινε με αντιδραστήριες ταινίες Keto-Diastix της Bayer HealthCare και η μέτρηση των κετονικών σωμάτων στο αίμα έγινε με το μετρητή Precision Xtra της MediSience UK Ltd που μετρά το β-υδροξυβουτυρικό. Αξιολόγηση διαιτητικής πρόσληψης

50 Οι διαιτητικές προσλήψεις προσδιορίστηκαν και αξιολογήθηκαν και για τους 17 συμμετέχοντες. Για την αξιολόγηση της διαιτητικής πρόσληψης χρησιμοποιήθηκαν ημερολόγια καταγραφής τροφίμων, στα οποία ζητήθηκε η καταγραφή τριών ημερών. Η ανάλυση της διαιτητικής πρόσληψης έγινε με το διαιτολογικό πρόγραμμα Diet Analysis Plus, Version 4.0, ESHA Research, Oregon, USA που βασίζεται στους Αμερικάνικους πίνακες συνθέσεως τροφίμων του τμήματος Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (USDA). Στατιστική ανάλυση Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε με το πρόγραμμα SPSS. Η στατιστική επεξεργασία για τις προσδιοριζόμενες παραμέτρους περιλαμβάνει τον προσδιορισμό του μέσου και της τυπικής απόκλισης, καθώς και τη διεξαγωγή ελέγχων υποθέσεων (student s tests) για την πιθανή διαφοροποίηση στα εξεταζόμενα στοιχεία κατά τη διάκριση του πληθυσμού σε υποομάδες. (άντρες γυναίκες, θετικό αρνητικό αποτέλεσμα κετονών στο αίμα). Για το σύνολο της στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων, αποδεκτό επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας θεωρήθηκε η τιμή p < Οι γραφικές παραστάσεις έγιναν με τη χρήση του προγράμματος DeltaGraph 4.0.

51 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά Η ανάλυση των 17 συμμετεχόντων σε ότι αφορά τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά τους, έδειξε πως η μέση τιμή του βάρους για το σύνολο των συμμετεχόντων ήταν 70,5 ± 8,6 kg, ενώ το εύρος τιμών ανάμεσα στα δύο φύλα δεν ήταν σχετικά μεγάλο (75,4 ± 8,6 kg των αντρών έναντι 58,8 ± 5,5 kg των γυναικών). Αντίστοιχα, η μέση τιμή του δείκτη σωματικής μάζας ήταν 22,72 ± 1,88 kg/m² για το σύνολο του δείγματος και η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα δεν ήταν στατιστικά σημαντική (23,3 ± 1,4 kg/m² για τους άντρες, 21,35 ± 2,6 kg/m² για τις γυναίκες, p=0,101). Τα αποτελέσματα της σύστασης σώματος δείχνουν πως το δείγμα μας αποτελούνταν από άτομα με ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό σωματικού λίπους (9,7 ± 3,5 %) ενώ η διαφοροποίηση ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες είχε την τάση να γίνει σημαντική (8,4 ±3,5 %, 12,8 ± 4,5 % αντίστοιχα, p=0,054). Αντίθετα, παρουσιάστηκε σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα σε ότι αφορά την άλιπη μάζα σώματος (p=0,024). Τα αποτελέσματα φαίνονται αναλυτικά στον πίνακα 1.1. Πίνακας 1.1: Ανθρωπομετρικά δεδομένα (Μέσος όρος ± Τυπική απόκλιση) Σύνολο Άντρες Γυναίκες P-value συμμετεχόντων Ν=17 Ν=12 Ν=5 Βάρος, kg 70,5 ± 10,7 75,4 ± 8,6 58,8 ± 5,5 0,097 Ύψος, cm 175,8 ± 10,2 179,7 ± 8,4 166,2 ± 8,0 0,688 ΔΜΣ, kg/m² 22,72 ± 1,88 23,3 ± 1,4 21,35 ± 2,6 0,101 Άλιπη μάζα 60,4 ± 10,4 65,2 ± 8,2 48,9 ± 3,4 0,021 σώματος, kg % σωματικού λίπους 9,7 ± 3,5 8,4 ± 2,0 12,8 ± 4,5 0,054 *p<0.05 στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση στα δύο φύλα

52 Η ανάλυση ανθρωπομετρικών χαρακτηριστικών συσχετισμένα με το θετικό (0,2 ή 0,3 mmol/l) και το αρνητικό (0 ή 0,1 mmol/l) αποτέλεσμα κετονών στο αίμα δεν έδειξε καμία στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στις δύο ομάδες (πίνακας 1.2) Τα άτομα με θετικό αποτέλεσμα είχαν μικρότερο ποσοστό σωματικού λίπους, 8,2 ± 2,4 %, έναντι 10,5 ± 3,8 % που είχαν τα άτομα με αρνητικό αποτέλεσμα. Επίσης ο δείκτης σωματικής μάζας (ΔΜΣ) ήταν 23,4 ± 1,4 kg/m² στα άτομα με κετόνες 0,2 ή 0,3 mmol/l, ενώ στα άτομα με 0 ή 0,1 mmol/l είχαν 22,4 ± 2,1 kg/m². Πίνακας 1.2: Μέσες τιμές ανθρωπομετρικών χαρακτηριστικών σε άτομα με θετικό αποτέλεσμα κετονικών σωμάτων στο αίμα (0.2 ή 0.3 mmol/l) και σε άτομα με αρνητικό αποτέλεσμα (0 ή 0,1 mmol/l) Θετικό αποτέλεσμα Ν=6 Αρνητικό αποτέλεσμα Ν=11 p-value ΔΜΣ 23,4 ± 1,4 22,4 ± 2,1 0,330 Άλιπη μάζα 62,7 ± 11,1 59,1 ± 10,3 0,939 σώματος % σωματικού λίπους 8,2 ± 2,4 10,5 ± 3,8 0,310 *p<0.05 στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στα άτομα με θετικό και αρνητικό αποτέλεσμα Αποτελέσματα από τη μέτρηση κετονών στα ούρα και το αίμα Η μέτρηση των κετονών στα ούρα έδειξε 16 αρνητικά αποτελέσματα με ποσότητα κετονικών σωμάτων ίση με μηδέν και μόλις ένα θετικό αποτέλεσμα με τιμή 40 mg/dl. Αντίθετα, η μέτρηση στο αίμα έδωσε περισσότερα μετρήσιμα αποτελέσματα τα οποία κυμαίνονταν από 0-0,3 mmol/l. Από τα 17 άτομα τα 4 δεν παρουσίασαν μετρήσιμη ποσότητα κετονικών σωμάτων, 12 άτομα παρουσίασαν τιμές 0,1 και 0,2 mmol/l, ενώ μόνο ένα άτομο

53 είχε τιμή 0,3 mmol/l. Η μέση τιμή της ποσότητας των κετονών στο αίμα ήταν 0,1176 ± 0,088 mmol/l. Η κατανομή των ατόμων του δείγματος σε σχέση με τις τιμές των κετονικών σωμάτων φαίνεται στη γραφική παράσταση 1. Αριθμός ατόμων κετόνες Διάγραμμα 1: Κατανομή ατόμων σε σχέση με τις τιμές κετονικών σωμάτων στο αίμα. Ανάλυση διαιτητικής πρόσληψη Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων της διαιτητικής πρόσληψης έγινε με βάση των διαχωρισμό των ατόμων του δείγματος σε εκείνους που παρουσίασαν θετικό αποτέλεσμα κετονών στο αίμα (0,2 ή 0,3 mmol/l) και σε εκείνους που παρουσίασαν αρνητικό αποτέλεσμα (0 ή 0,1 mmol/l). Η μέση τιμή της ενεργειακής πρόσληψης των ατόμων με θετικό