Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων

Transcript

1 Οι δημογραφικές επιπτώσεις από την πρόσφατη μαζική εισροή αλλοδαπών στην Ελλάδα, μια πρώτη προσέγγιση (The Demographic implications of the recent immigration inflow in Greece) Β. ΚΟΤΖΑΜΑΝΗΣ, Παν. Θεσσαλίας, Abstract This work, utilizing cross-sectional census data of 2001, as well as vital statistics for the years , examines the demographic implications of the recent immigration flow in Greece in a minor geographical level (1034 municipalities). Our analysis clearly shows that, the implications of immigration on the total population of the country are roughly insignificant. However considering the implications of immigration in a low spatial level these become highly significant for a large number of geographic areas, within the country. In these, the immigrant population shows significantly different concentration and also significantly different nationality synthesis. Since the various nationality groups of immigrants have highly different demographic structures their impact on the population structure significantly varies throughout municipalities. Η μαζική εισροή αλλοδαπών προερχομένων από τρίτες (μη κοινοτικές) χώρες είχε ως αποτέλεσμα η Ελλάδα ελάχιστα πλέον να διαφοροποιείται σήμερα των άλλων νοτιο-ευρωπαϊκών χωρών της ΕΕ, που από παραδοσιακές χώρες εξαγωγής μετατρέπονται σε χώρες υποδοχής μεταναστών. Οι είσοδοι προς τις χώρες αυτές εντάθηκαν με ταχείς ρυθμούς τις δύο τελευταίες δεκαετίες, προκαλούμενες μεν από παράγοντες που οφείλονται στις οικονομικές και πολιτικές κρίσεις στις χώρες προέλευσης, συντηρούμενες δε κυρίως από τη ζήτηση σε εργατικό δυναμικό ενός άδηλου τομέα της οικονομίας στις χώρες «υποδοχής». Έτσι, ενώ στις χώρες της εκβιομηχανισμένης Ευρώπης, σε μια μεταπολεμική συγκυρία έντονης έλλειψης εργατικού δυναμικού, χρειάστηκαν μερικές δεκαετίες για να ανέλθει το ποσοστό των αλλοδαπών στο 6-10% του πληθυσμού τους, στη Νότια Ευρώπη, οι προερχόμενοι από τρίτες χώρες αλλοδαποί, ανύπαρκτοι σχεδόν στις αρχές του 80 αυξήθηκαν ταχύτατα την επόμενη εικοσαετία τόσο σε απόλυτες όσο και σε σχετικές τιμές με αποτέλεσμα, τα ποσοστά τους να μη διαφέρουν πλέον σημαντικά από αυτών που καταγράφονται στις έχουσες μακρά μεταναστευτική παράδοση χώρες της δυτικής Ευρώπης. Στη χώρα μας, οι επελθούσες αλλαγές τις δυο τελευταίες δεκαετίες είναι σημαντικές (Πίνακας 1, Παράρτημα). Οι αλλοδαποί ανέρχονται στην απογραφή του 1981 σε άτομα 1 αποτελώντας λιγότερο από το 2% του συνολικού πληθυσμού, ενώ το 2001 ο αριθμός τους υπερ-τετραπλασιάζεται, καθώς απογράφονται άτομα μη έχοντα την ελληνική υπηκοότητα (7% του πληθυσμού της Ελλάδας που αγγίζει τα 11 εκ.) 2. Η κατανομή τους ανά χώρα προέλευσης διαφέρει σήμερα ριζικά αυτής του 1981, στο βαθμό που το 73% προέρχεται από πρώην σοσιαλιστικές χώρες (των βαλκανικών συμπεριλαμβανομένων) και μόνον το 13% από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες (Γράφημα 1). Είναι προφανές ότι τα μεταναστευτικά ρεύματα προς την χώρα μας έχουν εντατικοποιηθεί στη διάρκεια της τελευταίας περιόδου, στη δε αύξηση του αριθμού των αλλοδαπών αποδίδεται σχεδόν αποκλειστικά και η αύξηση του πληθυσμού της χώρας μας ανάμεσα στο 1991 και Η αλλαγή του μεταναστευτικού σκηνικού στην Ελλάδα οδήγησε και στην ανάδυση του ενδιαφέροντος για την μελέτη της νέας αυτής μετανάστευσης. Πλήθος άρθρων, μελετών, ερευνών και εκθέσεων στην ελληνική βιβλιογραφία έχουν εξετάσει από πολλαπλές οπτικές γωνίες, τα της μετάβασης της χώρας μας από παραδοσιακή χώρα εξαγωγής μεταναστών σε χώρα υποδοχής, καθώς και τις μορφές και τις ποσοτικές διαστάσεις του νέου μεταναστευτικού ρεύματος 4. Από τις προσεγγίσεις αυτές, συχνότατα, απουσιάζουν η δημογραφική και η χωρική διάσταση 5, ενώ ταυτόχρονα οι αλλοδαποί εξετάζονται συχνά ως ένα ενιαίο σύνολο, παρ όλες τις σημαντικές διαφορές που τους χαρακτηρίζουν. Στο παρόν άρθρο, αναλύοντας κυρίως τα στοιχεία των δύο τελευταίων απογραφών 6 και της φυσικής κίνησης των τελευταίων ετών ; προτιθέμεθα να αναδείξουμε τις δύο προαναφερθείσες διαστάσεις, διαχωρίζοντας τους αλλοδαπούς, όπου αυτό είναι εφικτό, σε 4 μεγάλες ομάδες: τους προερχόμενους 7 από τις ανεπτυγμένες χώρες - Ομάδα Χωρών 1 (Ο.X. 1), τα Βαλκάνια - Ομάδα Χωρών 2 (Ο.X. 2), τις πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες (των βαλκανικών εξαιρουμένων)- Ομάδα Χωρών 3 (Ο.X. 3) και τις λοιπές χώρες- Ομάδα Χωρών 4 (Ο.X. 4) 8. Γράφημα 1: Η ποσοστιαία κατανομή των αλλοδαπών ανά ομάδα χωρών προέλευσης στις απογραφές του 1981 και % 3% 29% % Πλέον ανεπτυγμένες χώρες Βαλκανικές χώρες Aνατολικές χώρες εκτός Βαλκανίων Λοιπές (λιγότερο ανεπτυγμένες) χώρες 7% 14% 66% 13% 2001 Πλέον ανεπτυγμένες χώρες Βαλκανικές χώρες Aνατολικές χώρες εκτός Βαλκανίων Λοιπές (λιγότερο ανεπτυγμένες) χώρες 1 Εκ των οποίων 65% από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες, και ειδικότερα 34% από τις χώρες της ΕΟΚ, 11% από την Κυπριακή Δημοκρατία, 13,5% από τις ΗΠΑ και 6,5% από την Αυστραλία και τον Καναδά. 2 Είναι προφανές ότι στην τελευταία απογραφή (όπως και στις προηγούμενες) δεν κατεγράφη το σύνολο των αλλοδαπών στην χώρα μας, τα δε ποσοστά «διαφυγής» διαφοροποιούνται ανά χώρα προέλευσης. Οι μετανάστες από τις περισσότερο ασιατικές και αφρικανικές χώρες είναι πιθανότητα υπο-εκτιμημένοι, και το αυτό ισχύει -αν και σε μικρότερο βαθμό- για τους μετανάστες από ορισμένες ανατολικές χώρες, όπως η Πολωνία. Στους αλλοδαπούς εμπεριέχονται και οι ομογενείς Eλληνες (ή όσοι ισχυρίζονται ότι είναι ελληνικής καταγωγής μέσω του ius sanguini) αλλά δεν έχουν ελληνική υπηκοότητα. Για μια συνοπτική και κριτική παρουσίαση των πηγών και των διαθέσιμων δεδομένων που αναφέρονται στους αλλοδαπούς βλ. M. Baldwin-Edwards & I. Κυριακού (2004) ως και M. Baldwin-Edwards (2009). 3 H ΕΣΥΕ εκτιμά (Πίνακας 3, Παράρτημα) ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας (1/1/2007) ανέρχεται σε 11,171 εκατομ. εκ των οποίων 1,051 εκατομ.οι μη έχοντες ελληνική υπηκοότητα (9,4% του συνόλου). Με βάση τα δεδομένα αυτά η διαφορά ανάμεσα στον απογραφέντα πληθυσμό του 2001 και στον εκτιμώμενο των αλλοδαπών ανέρχεται σε 288 χιλ. Αν υποθέσουμε ότι οι διαφυγόντες στην απογραφή αλλοδαποί ανέρχονται σε χιλ, η καθαρή αύξησή τους την τελευταία επταετία υπερβαίνει τις Οι εκτιμήσεις της ΕΣΥΕ για την κατανομή Ελλήνων και αλλοδαπών ανά φύλο και ηλικία δίδουν αφενός μεν μια γρήγορη «ωρίμανση» του πληθυσμού της δεύτερης ομάδας (μέση ηλικία των αλλοδαπών 36,2 έτη το 2008 έναντι 30,9 στην τελευταία απογραφή) αφετέρου δε ο υπερ-διπλασιασμός του ειδικού βάρους των ηλικιακών ομάδων των 65 ετών και άνω (από 3,5 το 2001 σε 7,5% το 2008). Οι πρότερες αλλαγές αποτυπώνονται σαφώς στις πληθυσμιακές πυραμίδες των δύο ομάδων (βλ. Γράφημα Παράρτηματος). 4 Βάση βιβλιογραφικών δεδομένων Antigone ( καθώς και Petronoti & Triandafyllidou (2003). 5 Ανάμεσα στις ελάχιστες διαθέσιμες εργασίες με χωρική και δημογραφική διάσταση βλ. Β. Κοτζαμάνης κ.α (2006), Β. Κοτζαμάνης, Γ. Τσιλιμίγκας & Δ. Σταθάκης (2008), B. Kotzamanis, & S. Alvanides (2005), Β. Kotzamanis & Μ. Pilidis (2006), S. Kaklamani & E. Αndroulaki (2006), B. Kotzamanis, A. Kostaki (2007 και 2008), Β.Kotzamanis, A. Kostaki, M. Αgorastakis (2008), M. Baldwin-Edwards (2008). 6 Η ανάλυσή μας στηρίχθηκε στην επεξεργασία των δεδομένων (για τον μόνιμο πληθυσμό) της απογραφής που διεξήγαγε η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία το 2001 (και δευτερευόντως το 1991). Κατ επέκταση, η πηγή όλων των γραφημάτων και πινάκων που παραθέτουμε είναι κοινή («ΕΣΥΕ, ιδία επεξεργασία των δεδομένων της απογραφής του 2001»). 7 Στο κείμενο θα χρησιμοποιήσουμε συχνά τον όρο «προερχόμενοι»: με τον όρο αυτό θα δηλώσουμε αυτούς που στην απογραφή του 2001 δήλωσαν ως έχοντες την υπηκοότητα κάποιας από τις χώρες που εντάσσονται στις 4 ομάδες. (Για τις χώρες που εντάσσονται σε κάθε ομάδα βλέπε αναλυτικά Πίνακα Χ, Παράρτημα). 8 Οι 4 αυτές ομάδες έχουν προφανώς διαφοροποιημένο ειδικό βάρος: Οι αλλοδαποί από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες αγγίζουν μόλις τις στην απογραφή του 2001 (μόλις το 13,1% του συνόλου των αλλοδαπών), ενώ οι υπήκοοι των Βαλκανικών χωρών υπερβαίνουν τις (65,7 % του συνόλου). Αντιθέτως, οι προερχόμενοι από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες (των βαλκανικών εξαιρουμένων) είναι , από τις λοιπές δε χώρες του πλανήτη μόλις

2 2

3 1.1 Τα δημογραφικά δημογραφικά χαρακτηριστικά των αλλοδαπών και οι διαφοροποιημένες δομές τους ανά ομάδες χωρών προέλευσης Οι διαφορές των δημογραφικών χαρακτηριστικών των Ελλήνων και των αλλοδαπών που απεγράφησαν το 2001 είναι εντονότατες (Πίνακας 2, Παράρτημα). Συγκρίνοντας καταρχάς (Γράφημα 2) την πληθυσμιακή πυραμίδα των Ελλήνων με τις πληθυσμιακές πυραμίδες του συνόλου των αλλοδαπών ως και των 4 βασικών συνιστωσών τους διαπιστώνουμε ότι, σε αντίθεση με την πυραμίδα των πρώτων (ώριμος με σαφείς τάσεις γήρανσης πληθυσμός, συρρίκνωση της βάσης και ισορροπημένη σχέση ανάμεσα στα δύο φύλα μέχρι τα 65 έτη), οι πυραμίδες των αλλοδαπών (με εξαίρεση αυτή των προερχομένων από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες) είναι εξαιρετικά νεανικές, και αυτό αποτυπώνεται τόσο στην μέση ηλικία τους σε εθνικό επίπεδο όσο και στα εξαιρετικά περιορισμένα ποσοστά των άνω των 65 ετών. Γράφημα 2: Πληθυσμιακές πυραμίδες Ελλήνων και αλλοδαπών το 2001 (%) ΕΛΛΗΝΕΣ ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ Φυσικά, οι πληθυσμιακές πυραμίδες των αλλοδαπών ανά ομάδα χωρών προέλευσης, στο βαθμό που οι μεγάλες αυτές ομάδες συμπεριλαμβάνουν ανομοιογενείς ενότητες, προκύπτουν από μέσους όρους και επηρεάζονται σημαντικά από το ειδικό βάρος των αλλοδαπών ανά χώρα προέλευσης στο εσωτερικό της κάθε ομάδας. Ως εκ τούτου, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μερική ανάδειξη των διαφορών αυτών (βλέπε Γράφημα 3). Η πυραμίδα πχ. των Αλβανών ελάχιστα διαφέρει των πυραμίδων τόσο του συνόλου των αλλοδαπών όσο και της Ο.Χ. 2 (την δομή των οποίων επηρεάζουν σημαντικά καθώς αποτελούν την πλειοψηφούσα συνιστώσα -σχεδόν το 66% του συνόλου και το 88% των προερχομένων από τα Βαλκάνια-αλλοδαπών). Διαφοροποιείται όμως σημαντικά αυτής, των εκ Βουλγαρίας προερχόμενων, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη ανισοκατανομή ανάμεσα στα δύο φύλα και ιδιαίτερα συρρικνωμένα ποσοστά νέων και ηλικιωμένων ατόμων. Οι πυραμίδες των προερχομένων από την Ουκρανία και την Πολωνία αλλοδαπών που εντάσσονται στην ίδια ομάδα χωρών (Ο.Χ. 3) είναι επίσης σαφώς διαφοροποιημένες: η ουκρανική συνιστώσα χαρακτηρίζεται αφενός από την συνταρακτική υπεροχή του γυναικείου φύλου στις ηλικίες ετών (εν αντιθέσει με την πολωνική όπου οι αναλογίες φύλων είναι ισορροπημένες), αφετέρου δε από σαφώς «ωριμότερες» δομές (το % των ετών είναι διπλάσιο σχεδόν του αντίστοιχου % στην πολωνική συνιστώσα). Τέλος η πυραμίδα των Πακιστανών (συνταρακτική υπεροχή ανδρών, πλήρης σχεδόν απουσία παιδιών) βρίσκεται στο αντίποδα της πυραμίδας των προερχομένων από τις Φιλιππίνες αλλοδαπών (συνταρακτική υπεροχή γυναικών και μικρή παρουσία παιδιών). Οι πληθυσμιακές πυραμίδες που δημιουργήσαμε και σχολιάσαμε δίδουν ένα πρώτο στίγμα των διαφοροποιήσεων στο εσωτερικό των αλλοδαπών σε εθνικό επίπεδο, που συνδέονται άμεσα με την ιστορία της χώρας προέλευσής τους, το μεταναστευτικό τους παρελθόν και τη μεταναστευτική τους στρατηγική. Η σύγκριση της σχέσης ανδρών / γυναικών πχ ανάμεσα στον ελληνικό πληθυσμό και στον πληθυσμό των μεταναστών μας επιτρέπει να αποσαφηνίσουμε κάποια από τα σημεία αυτά. Στον πληθυσμό των Ελλήνων η σχέση ανάμεσα στον πληθυσμό των δύο φύλων είναι σχετικά ισορροπημένη (49,5%-50,5%), η δε ελαφρά υπεροχή των γυναικών οφείλεται αποκλειστικά και μόνον στην διαφορική θνησιμότητα ανάμεσα στα δύο φύλα. Αντιθέτως, στον πληθυσμό των αλλοδαπών αφενός μεν η σχέση αυτή είναι αντίστροφη (54,5% οι άνδρες και 45,5% οι γυναίκες) αφετέρου δε καταγράφονται σημαντικές διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό τους (Πίνακας 2 Παράρτημα). Στην ΟΧ 4 πχ. επί 100 ατόμων αντιστοιχούν πάνω από 69 άνδρες - οι διπλάσιοι σχεδόν αυτών που αναλογούν την Ο.Χ. 3 (38 άνδρες). Ο υπολογισμός της αναλογίας φύλων (αριθμός γυναικών που αναλογούν σε 100 άνδρες) μας επιτρέπει να αναδείξουμε ακόμη περισσότερο τις πρότερες διαφορές. Έτσι, αν στο σύνολο των αλλοδαπών που απεγράφησαν το 3

4 2001 αναλογούν 83 γυναίκες σε 100 άνδρες, στους αλλοδαπούς που προέρχονται από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες αναλογούν 160 γυναίκες, 75 σε αυτούς που προέρχονται από τις βαλκανικές χώρες και μόλις 45 γυναίκες σε 100 άνδρες για τους αλλοδαπούς που προέρχονται από τις λιγότερο Γράφημα 3: Πυραμίδες του συνολικού πληθυσμού των αλλοδαπών και του πληθυσμού των προερχομένων από επιλεγμένες χώρες ( Αλβανία, Βουλγαρία, Ουκρανία, Πολωνία, Πακιστάν και Φιλιππίνες), στην απογραφή του ΑΛΒΑΝΙΑ ΠΑΚΙΣΤΑΝ ΠΟΛΩΝΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη μας. Οι διαφοροποιήσεις της αναλογίας των φύλων στο εσωτερικό των τεσσάρων μεγάλων υπο-ομάδων είναι όμως εξίσου σημαντικές (Πίνακας 2, Παράρτημα). Εντονότατες στο εσωτερικό της ασιατικής συνιστώσας (καθώς επί 100 ανδρών αναλογούν περισσότερες από 320 γυναίκες στους εκ των Φιλιππίνων προερχόμενους αλλοδαπούς και λιγότερες από 5 στους Πακιστανούς), λιγότερο δε έντονες στους προερχόμενους τα Βαλκάνια καθώς στους Αλβανούς και Ρουμάνους αντιστοιχούν γυναίκες επί 100 ανδρών. Στους προερχόμενους από τις ανατολικές χώρες οι γυναίκες υπερτερούν των ανδρών, αλλά με διαφοροποιημένη ένταση καθώς αναλογούν 118 γυναίκες επί 100 ανδρών στους Πολωνούς (min) και 308 (max) στην ουκρανική κοινότητα. Οι σημαντικές αυτές ανισορροπίες ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, αφενός μεν είναι άμεσα συνυφασμένες με τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και τον ρόλο των δύο φύλων στις χώρες προέλευσης, αφετέρου δε με τις μεταναστευτικές τους στρατηγικές. Σε κάθε περίπτωση όμως, η μεταβολή ή μη στο μέλλον των υφιστάμενων ανισορροπιών στην αναλογία των φύλων είναι ισχυρή 4

5 ένδειξη των στόχων των αλλοδαπών όσον αφορά το βάθος χρόνου της παραμονής τους στην χώρα μας, και κατ επέκταση, των προοπτικών κοινωνικής κινητικότητάς τους. Εκ των προαναφερθέντων συνάγεται ότι τα δημογραφικά προφίλ Ελλήνων και αλλοδαπών στην απογραφή του 2001 διαφοροποιούνται σημαντικά: οι αλλοδαποί χαρακτηρίζονται από νεανικότερες δομές (η μέση ηλικία τους είναι κατά 10 έτη μικρότερη των Ελλήνων και τα ποσοστά των άνω των 65 ετών είναι εξαιρετικά συρρικνωμένα), ενώ ταυτόχρονα οι άνδρες υπερέχουν σαφώς των γυναικών (σε αντίθεση με τον πληθυσμό των Ελλήνων). Ταυτόχρονα όμως, οι δημογραφικές δομές στο εσωτερικό των «αλλοδαπών» είναι εξαιρετικά διαφοροποιημένες και οι διαφοροποιήσεις αυτές είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ιστορία της χώρας προέλευσής τους, την μεταναστευτική τους ιστορία και τις μεταναστευτικές τους στρατηγικές. Οι επιπτώσεις ωστόσο σε εθνικό επίπεδο (2001) στις δημογραφικές δομές του πληθυσμού της Ελλάδας από την εγκατάσταση των αλλοδαπών είναι σχετικά περιορισμένες. Η μαζική εγκατάστασή τους αφενός μεν δεν μετέβαλε σημαντικά την προϋπάρχουσα της εισόδου τους έντονη ανισοκατανομή του πληθυσμού στην χώρα μας, αφετέρου δε οδήγησε σε μικρή πτώση της αναλογίας των γυναικών επί 100 ανδρών (1,5 μονάδες, του ειδικού βάρους των >65 ετών (-1%) και της μέσης ηλικίας (-0,7 έτη) και σε μια μικρή αύξηση αφενός μεν τού ποσοστού των ετών στο συνολικό πληθυσμό και του ποσοστού των οικονομικά ενεργών στις ηλικίες (+0,9%). Αντιθέτως η συμβολή τους σε εθνικό επίπεδο ήταν ισχυρότατη στην γεννητικότητα (στον βαθμό που το % των αλλοδαπών στο σύνολο των γεννήσεων αγγίζει το 17% την τετραετία ως και στην στα φυσικά ισοζύγια της ίδιας περιόδου. Είναι προφανές ότι, καθώς οι αλλοδαποί (σύνολο και ανά χώρα προέλευσης) δεν είναι επιμερισμένοι στον χώρο au prorata του ελληνικού πληθυσμού, οι αναλύσεις σε εθνικό επίπεδο συγκαλύπτουν πιθανότατα κάτω από τους μέσους όρους σημαντικά διαφοροποιημένες καταστάσεις, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να μην λαμβάνονται υπόψη στη λήψη μέτρων πολιτικής. Η διερεύνηση επομένως των δημογραφικών επιπτώσεων (μεταβολές του μεγέθους του πληθυσμού και των δημογραφικών δομών του) σε επίπεδο ΚΔ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς οι επιπτώσεις αυτές, όπως θα αναδείξουμε και στην συνέχεια, έχουν διαφορετική ένταση. 1.2 Οι συγκεντρώσεις των αλλοδαπών στον ελλαδικό χώρο (2001) Αν και η κατανομή των αλλοδαπών δεν διαφέρει σημαντικά αυτής των Ελλήνων σε επίπεδο περιφέρειας ή νομού, η ανισοκατανομή τους είναι έντονη σε επίπεδο ΚΔ, καθώς οι υπολογισμένοι δείκτες 9 δίδουν τιμές 0,84 για τους αλλοδαπούς και 0,74 για τους Έλληνες (Πίνακας 4, Παράρτημα και Γράφημα 4). Οι αλλοδαποί που προέρχονται από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη μας, όπως και αυτοί από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες χαρακτηρίζονται από εντονότατες συγκεντρώσεις (τιμές του δείκτη Gini 0,98 και 0,91), σε αντίθεση με τους προερχόμενους από τις βαλκανικές χώρες (δείκτης Gini 0,82). Γράφημα 4: Η διασπορά του συνολικού πληθυσμού και του πληθυσμού των αλλοδαπών στην απογραφή του 2001 σε επίπεδο Κ.Δ. (Καμπύλη Lorenz) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ (ΣΥΝΟΛΟ) ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ 1 ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ 2 ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ 3 ΟΜΑΔΑ ΧΩΡΩΝ 4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% H άνιση φυσικά κατανομή των αλλοδαπών στους Κ.Δ. της χώρας μας προσδιορίζει προφανώς και το ειδικό τους βάρος στον συνολικό πληθυσμό των εξεταζόμενων ενοτήτων. Από την προσεκτική ανάγνωση του παρατιθέμενου χάρτη (Χάρτης 1) διαπιστώνεται η ύπαρξη αφενός μεν περιορισμένου αριθμού δήμων χωρίς αλλοδαπούς (28 επί συνόλου 1034), αφετέρου δε πλήθους θυλάκων (165 ΚΔ) 10 όπου οι αλλοδαποί υπερβαίνουν το 10% (μέσος εθνικός όρος =6,79%). Οι θύλακες αυτοί εντοπίζονται στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της Πρωτεύουσας (που περικλείει ένα διευρυμένο αριθμό Κ.Δ που βρίσκονται και εκτός του νομού Αττικής), στο μεγαλύτερο τμήμα της ανατολικής Στερεάς και της θεσσαλικής πεδιάδας, στο δυτικό τμήμα των 9 Ο δείκτης Gini δίδει την αναλογία της περιοχής ανάμεσα στην καμπύλη και την διαγώνιο προς την συνολική περιοχή κάτω από την διαγώνιο. Οι τιμές που λαμβάνει κυμαίνονταιι από Ο (ισοκατανομή) έως 1 (ακραία ανισοκατανομή), ή σε ποσοστά, από 0% - 100%, αντοίστοιχα. 10 Δήμους στους οποίους συγκεντρώνεται το 16,3% του απογραφέντος το 2001 πληθυσμού της χώρας. 5

6 νομών Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής, σε όλη σχεδόν την παράκτια ζώνη της Πελοποννήσου, στο τμήμα της περιφέρειας Ηπείρου που συνορεύει με την Αλβανία ως και στο σύνολο σχεδόν των Ιονίων νήσων, των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου (όπως και στο μεγαλύτερο τμήμα της Κρήτης). Οι δήμοι αυτοί έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό (στην τεράστια πλειοψηφία τους βρίσκονται στο πεδινό τμήμα της χώρας), αλλά και σημαντικές διαφοροποιήσεις: στην ομάδα αυτή εντάσσονται ενότητες με εξαιρετικά υψηλή εξειδίκευση στον τουρισμό (νησιά, Χαλκιδική), στον δευτερογενή τομέα (διευρυμένη ενδοχώρα των ΠΣ Πρωτευούσης και Θεσσαλονίκης), στην γεωργία (Λακωνία, Μεσσηνία, Αργολίδα, ανατολική Θεσσαλία, ανατολική Κρήτη) ή ακόμη στην κτηνοτροφία (βόρεια Ήπειρος, μικρό ορεινό τμήμα της ανατολικής Θεσσαλίας και της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας). Χάρτης 1: % του μόνιμου πληθυσμού των αλλοδαπών στον συνολικό μόνιμο πληθυσμό των ΚΔ Κλείνοντας την ενότητα αυτή, οφείλουμε να επισημάνουμε καταρχάς ότι, καθώς η κατανομή του μονίμου πληθυσμού των αλλοδαπών σε επίπεδο ΚΔ δεν διαφέρει συνταρακτικά αυτής των Ελλήνων, η μαζική εγκατάστασή τους ουδαμώς συνέβαλε στην άρση της -προϋπάρχουσας της εισόδου τουςέντονης ανισοκατανομής του πληθυσμού στην χώρα μας. Η πρότερη ανάλυση μας επέτρεψε όμως να αναδείξουμε το σημαντικά διαφοροποιημένο ειδικό βάρος των αλλοδαπών στους καποδιστριακούς δήμους (οι αλλοδαποί αποτελούν μόλις το 0,02% στο Δήμο Αρριανών αλλά το 44% του πληθυσμού στη Κοινότητα Πωγωνιανής) και ταυτόχρονα να επισημάνουμε ότι ταυτόσημα ποσοστά αλλοδαπών σε διαφορετικούς ΚΔ δύναται να δηλώνουν διαφορετικές πραγματικότητες και να έχουν σαφώς διαφοροποιημένες επιπτώσεις, αν προκύπτουν από εξαιρετικά διαφοροποιημένη σύνθεση των αλλοδαπών ανά χώρα προέλευσης Η συμβολή των αλλοδαπών στις μεταβολές του μόνιμου πληθυσμού των ΚΔ ( ) Αν συγκρίνουμε τα δεδομένα που αναφέρονται αφενός μεν στις ποσοστιαίες μεταβολές του πληθυσμού ανάμεσα στο 1991 και το 2001 των εχόντων την ελληνική υπηκοότητα αφετέρου δε του συνολικού πληθυσμού (Ελλήνων και αλλοδαπών) δυνάμεθα να εξάγουμε ιδιαίτερα ενδιαφέροντα συμπεράσματα (Πίνακας 1) και ειδικότερα: α) εάν αποκλείσουμε από τον πληθυσμό των ΚΔ τους αλλοδαπούς και εξετάσουμε μόνον τους έχοντες την ελληνική υπηκοότητα θα διαπιστώσουμε ότι η πλειοψηφία των δήμων της χώρας μας είχε αρνητικές πληθυσμιακές μεταβολές στην περίοδο Στην ομάδα αυτή εντάσσονται 579 Κ.Δ. (το 56% των δήμων της Ελλάδας που συγκεντρώνουν το 41% του συνολικού πληθυσμού των απογραφέντων Ελλήνων υπηκόων το 2001). Οι περισσότεροι από τους δήμους αυτούς (314) που συγκεντρώνουν το ¼ σχεδόν του συνολικού απογραφέντος πληθυσμού των Ελλήνων το 2001 χαρακτηρίζονται από «ήπιες» αρνητικές μεταβολές (μείωση του πληθυσμού τους από 0,1 έως 10% ανάμεσα στο 1991 και το 2001). 11 Η χωροθέτηση του συνόλου των αλλοδαπών (αλλά και των τεσσάρων υπο-ομάδων τους αναλόγως των χωρών προέλευσής τους) σε επίπεδο Κ.Δ. παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον (B. Κοτζαμάνη ςκ.α (op.cit) Οι δείκτες χωροθέτησης μας επιτρέπουν να εντοπίσουμε τις διαφοροποιημένες συγκεντρώσεις τους και να διαπιστώσουμε ότι οι δήμοι που «ελκύουν» τους μεν και τους δε διαφοροποιούνται σαφώς. Οι δήμοι πχ με υψηλούς δείκτες χωροθέτησης για την ομάδα των προελεγχόμενων αλλοδαπών από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη μας (ΟΧ 4) βρίσκονται στην τεράστια πλειοψηφία τους στον νομό Βοιωτίας και στο κεντρικό τμήμα της Ευβοίας (και δευτερευόντως στο ΠΣ Πρωτευούσης και την Αργολίδα) ενώ αντιθέτως για τους αλλοδαπούς που προέρχονται από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες (Ο.Χ 3) στην Κεντρική-Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, και, δευτερευόντως στο δυτικό τμήμα της Κρήτης (Για μια πρώτη τυπολογία των ΚΔ με βάση την κατανομή των αλλοδαπών ανά ομάδα χωρών προέλευσης βλέπε επίσης: Β. Kotzamanis., Α. Kostaki,2008). 6

7 Πίνακας 1: Ταξινόμηση των ΚΔ αναλόγως της ποσοστιαίας μεταβολής του πληθυσμού των εχόντων ελληνική υπηκοότητα και του συνολικού πληθυσμού (Ελλήνων και αλλοδαπών) Ταξινόμηση των ΚΔ βάσει της ποσοστιαίας μεταβολής του πληθυσμού τους ( ) Πλήθος ΚΔ κάθε ομάδας (1) Πλήθος ΚΔ κάθε ομάδας (2) Σύνολο πληθυσμού των Ελλήνων που συγκεντρώνουν οι ΚΔ κάθε ομάδας 2001(1) Σύνολο πληθυσμού (Ελλήνων και αλλοδαπών) που συγκεντρώνουν οι ΚΔ κάθε ομάδας 2001 (2) % του πληθυσμού της ομάδας στο συνολικό πληθυσμό της χώρας (1) % του πληθυσμού της ομάδας στο συνολικό πληθυσμό της χώρας (2) 1 <=-70% ,00 0, ,99 έως -50,00% ,00 0, ,99 έως - 30,00% ,26 0, ,99 έως - 20,00% ,10 0, ,99 έως - -10,00% ,09 3,21 6-9,99 έως - 0,00% ,48 28,22 7 0,01 έως +10,00% ,20 31, ,01 έως +20,00% ,92 20, ,01έως +30,00% ,63 7, ,01 έως +50,00% ,19 4, ,01 έως +70,00% ,50 2,19 12 >70,00% ,63 2,26 Σύνολο ,00 100,00 (1) ΚΔ και πληθυσμός των εχόντων ελληνική υπηκοότητα (2) ΚΔ και συνολικός πληθυσμός (Έλληνες και αλλοδαποί) Η εικόνα αλλάζει συνταρακτικά όμως αν εξετάσουμε τις μεταβολές αυτή τη φορά του συνολικού πληθυσμού (Ελλήνων και αλλοδαπών) ανάμεσα στις δύο απογραφές (Πίνακας 1). Αφενός μεν το πλήθος των Κ.Δ. που χάνει πληθυσμό συρρικνώνεται (461 «μόνον» ενότητες, ήτοι το 44% του συνόλου των Κ.Δ. που συγκεντρώνουν το 1/3 του συνολικού πληθυσμού το 2001), αφετέρου δε η ένταση των αρνητικών προσμετρώμενων μεταβολών περιορίζεται σημαντικά 12. Παράλληλα, το πλήθος των δήμων με θετικές μεταβολές του πληθυσμού τους ανάμεσα στο 1991 και το 2001 αυξάνεται σημαντικά (από 455 σε 573 ενότητες που συγκεντρώνουν το 67% του συνολικού πληθυσμού της χώρας). Για να προσδιορίσουμε την συμβολή των αλλοδαπών στις πληθυσμιακές εξελίξεις των Κ.Δ. υπολογίσαμε τον λόγο της μεταβολής του πληθυσμού των αλλοδαπών {Δ αλλοδαποί } προς την μεταβολή συνολικού πληθυσμού {Δ συνολικού πληθυσμού } ανά ΚΔ. Στον χάρτη που δημιουργήσαμε με βάση το κριτήριο αυτό (Χάρτης 2) οι δήμοι μας διακρίνονται σαφώς σε 4 μεγάλες ομάδες: Ομάδα Α: Δήμοι που, παρόλη την αύξηση του πληθυσμού των αλλοδαπών έχασαν πληθυσμό ανάμεσα στο 1991 και το Οι δήμοι αυτοί αποτελούν το 42% του συνόλου των Κ.Δ. της Ελλάδας 13. Στην μεγάλη πλειοψηφία τους είναι ορεινοί ή ημι-ορεινοί, συγκεντρώνονται στην ηπειρωτική Ελλάδα (και δευτερευόντως στα νησιά του βορείου Αιγαίου και στο νότιο τμήμα της Κρήτης, είναι μικρού ή μεσαίου πληθυσμιακού μεγέθους (< κατοίκους) 14, ο συνολικός δε μόνιμος πληθυσμός τους αποτελεί το 32% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας στην απογραφή του Ομάδα Β: Δήμοι όπου τόσο ο συνολικός πληθυσμός όσο και ο πληθυσμός των αλλοδαπών μειώθηκε ανάμεσα στο 1991 και το Ο αριθμός των δήμων αυτών είναι μικρός (19 Κ.Δ., <2% του συνόλου των Κ.Δ. της Ελλάδας) και σε αυτούς συγκεντρώνεται μόλις το 0,5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας στην απογραφή του Οι ενότητες αυτές εντοπίζονται βασικά στην Ήπειρο και το ορεινό κεντρικό τμήμα της Στερεάς Ελλάδας. Ομάδα Γ: Δήμοι των οποίων ο συνολικός πληθυσμός αυξήθηκε αλλά ο πληθυσμός των αλλοδαπών μειώθηκε ανάμεσα στο 1991 και το 2001 (ελάχιστοι δήμοι, μόλις 11, που συγκεντρώνουν ένα ασήμαντο ποσοστό - 0,3% - του συνολικού πληθυσμού). Ομάδα Δ: Δήμοι των οποίων τόσο ο συνολικός όσο και πληθυσμός των αλλοδαπών αυξήθηκε ανάμεσα στις δύο τελευταίες απογραφές. Οι δήμοι αυτοί, οι πλέον δυναμικοί δημογραφικά (544 ενότητες, το 55% του συνόλου των ΚΔ όπου συγκεντρώνεται το 68% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας) παρουσιάζουν σημαντική γεωγραφική διασπορά και είναι συνήθως μεγάλοι δήμοι (ή δήμοι μεσαίου μεγέθους) 15. Στην ομάδα αυτή εξετάσαμε την συμμετοχή της αύξησης του πληθυσμού των αλλοδαπών στην συνολική αύξηση του πληθυσμού τους (%). Στο 1/5 σχεδόν των δήμων της ομάδας αυτής (122 ΚΔ) που συγκεντρώνουν σχεδόν άτομα στην απογραφή του 2001 (το 9% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας), το σύνολο της θετικής προσμετρώμενης αύξησης οφείλεται αποκλειστικά και μόνον στην αύξηση του πληθυσμού των αλλοδαπών 16. Στους υπόλοιπους ΚΔ (422), στην αύξηση του πλήθους των αλλοδαπών αποδίδεται μεν ποσοστό <100% της συνολικής αύξησης του πληθυσμού τους, αν και σε 58 εξ αυτών που συγκεντρώνουν κατοίκους στην αύξηση του πλήθους των αλλοδαπών αποδίδεται το 79% της συνολικής αύξησης του πληθυσμού και σε 83 εξ αυτών το 50-75% Ειδικότερα, με βάση το κριτήριο αυτό οι δήμοι με αρνητική μεταβολή του πληθυσμού τους από 0,1 έως 10% είναι «μόνον» 278 (28% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, αυτοί με μείωση από 10-20% είναι 118 (έναντι 179) και τέλος αυτοί με αρνητικές μεταβολές >20% είναι μόνον 65 (έναντι 86) ΚΔ επί 994. Υπενθυμίζουμε ότι από την ανάλυση έχουν αποκλεισθεί οι δήμοι με πληθυσμό μικρότερο των 200 κατοίκων το 2001 (28ΚΔ), οι έχοντες μηδενικό μόνιμο πληθυσμό αλλοδαπών το ίδιο έτος (10) καθώς και όσοι έχουν τον ίδιο πληθυσμό αλλοδαπών το 1991 και το 2001 (2 μόνον Κ.Δ.) 14 Οι 38 στους 420. Στην ομάδα αυτή εντάσσονται όμως και αρκετοί από τους δήμους του Π.Σ. Πρωτευούσης όπως και ο Δήμος Θεσσαλονίκης 15 Το 1/3 τους έχει πληθυσμό άνω των και το 60% άνω των κατοίκων 16 Λόγος {(Δ αλλοδαποί )/ (Δ συνολικού πληθυσμού )} > Μόνον σε 281 εκ των 544 Κ.Δ. της ομάδας αυτής, στην αύξηση του πληθυσμού των αλλοδαπών αποδίδεται λιγότερο του 50% της προσμετρώμενης συνολικής αύξησης του πληθυσμού τους ανάμεσα στις δύο απογραφές 7

8 Χάρτης 2 : Μεταβολή πληθυσμού των αλλοδαπών (Δ αλλοδαποί )/Μεταβολή συνολικού πληθυσμού (Δ συνολικού πληθυσμού ) ανά ΚΔ Τα συμπεράσματα της πρότερης ανάλυσης είναι προφανή: η μαζική είσοδος των αλλοδαπών στην χώρα μας ενίσχυσε σημαντικά το ανθρώπινο δυναμικό της και σε αυτήν οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, τόσο ο δημογραφικός δυναμισμός των περισσοτέρων από τους Δήμους που είχαν θετικές μεταβολές την περίοδο , όσο και η σημαντική επιβράδυνση των ρυθμών μείωσης του πληθυσμού στο ήμισυ των Κ.Δ στους οποίους κατεγράφησαν αρνητικές μεταβολές την ίδια δεκαετία. Κατ επέκταση, εάν ο πληθυσμός των αλλοδαπών παρέμενε σταθερός στα επίπεδα του 1991 οι πληθυσμιακές μεταβολές στην εξεταζόμενη περίοδο θα ήταν σαφώς διαφοροποιημένες από αυτές που πραγματικά κατεγράφησαν. Στην περίπτωση αυτή σε 86 Κ.Δ. ο πληθυσμός θα μειωνόταν >20% και σε 265 Κ.Δ. > 10% ανάμεσα στο 1991 και το 2001, ενώ μόλις στο 1/12 του συνόλου τους (σε 87 δήμους) η αύξηση του πληθυσμού θα υπέρβαινε το 30% (το όριο αυτό υπερέβησαν στην πραγματικότητα 1 στους 9 Κ.Δ. της χώρας μας την ίδια περίοδο). Κατ επέκταση οι αλλοδαποί συνέβαλαν καθοριστικά στην επιβράδυνση της πληθυσμιακής συρρίκνωσης του μεγαλύτερου τμήματος της ελληνικής υπαίθρου και δευτερευόντως στην δημογραφική ενίσχυση των πλέον δυναμικών γεωγραφικών ενοτήτων της χώρας μας. Το στοιχείο αυτό οφείλει να αξιολογηθεί δεόντως, πόσο μάλλον αν λάβουμε ταυτόχρονα υπόψη και τις σημαντικές διαφορές ανά φύλο και ηλικία ανάμεσα στις δύο συνιστώσες (Έλληνες και αλλοδαπούς) του μόνιμου πληθυσμού της Ελλάδας στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας. 1.4 Η συμβολή των αλλοδαπών στις μεταβολές των δημογραφικών δομών των ελληνικών δήμων 18 Εξετάζοντας τις δημογραφικές δομές των αλλοδαπών σε εθνικό επίπεδο (&1.1) και συγκρίνοντάς τις με αυτές των Ελλήνων αναδείξαμε τις υφιστάμενες διαφοροποιήσεις τόσο ανάμεσα στις δύο ομάδες όσο και στο εσωτερικό των αλλοδαπών, επισημαίνοντας ταυτόχρονα ότι, στο επίπεδο αυτό, οι δημογραφικές επιπτώσεις από την εγκατάστασή τους στην χώρα μας ήταν σχετικά περιορισμένες (Πίνακας 2, Παράρτημα). Τίθεται όμως ένα ερώτημα, η απάντηση στο οποίο προϊδεάζεται ως ένα βαθμό από την διαπιστωθείσα άνιση κατανομή των αλλοδαπών στον χώρο: αν οι επιπτώσεις αυτές είναι σχετικά περιορισμένες σε επίπεδο χώρας, ισχύει το αυτό και στις επιμέρους συνιστώσες του εθνικού χώρου; Η σύντομη ανάλυση σε επίπεδο ΚΔ που θα επιχειρήσουμε θα μας επιτρέψει να απαντήσουμε στο πρότερο ερώτημα, αναδεικνύοντας τις ενδεχόμενες διαφοροποιημένες επιπτώσεις που συχνότατα υποκρύπτονται κάτω από τους υπολογιζόμενους εθνικούς μέσους όρους Η συμβολή των αλλοδαπών στην μεταβολή της αναλογίας των φύλων Για να εκτιμήσουμε την επίδραση των αλλοδαπών στην μεταβολή της αναλογίας φύλων υπολογίσαμε τις αλλαγές που οι τελευταίοι επέφεραν στους υπολογιζόμενους 19 δείκτες και χαρτογραφήσαμε τα αποτελέσματα (Χάρτης 3). 18 Από την ανάλυσή μας έχουν αποκλεισθεί οι δήμοι με πληθυσμό μικρότερο των 200 κατοίκων το 2001 (28ΚΔ) ως και οι έχοντες μηδενικό μόνιμο πληθυσμό αλλοδαπών το ίδιο έτος (10), σε ορισμένες δε περιπτώσεις και το Άγιο Όρος (πληθυσμός γυναικών αναπαραγωγικών ηλικιών, γεννήσεις αλλοδαπών παιδιών) Ο πληθυσμός των αποκλεισμένων δήμων στην απογραφή του 2001 δεν υπερβαίνει τις άτομα, ήτοι το 0,1% του απογραφέντος πληθυσμού. 19 Δείκτης: {Δ (αναλογία φύλων στον συνολικό πληθυσμό του ΚΔ - αναλογία φύλων στον πληθυσμό των εχόντων ελληνική υπηκοότητα του ιδίου ΚΔ)}/ (αναλογία φύλων στον συνολικό πληθυσμό του ΚΔ)} *100. 8

9 Χάρτης 3: Συμβολή των αλλοδαπών στη μεταβολή της αναλογίας των φύλων του συνολικού πληθυσμού των ΚΔ Από μια πρώτη ανάγνωση του χάρτη είναι προφανές ότι στο σύνολο σχεδόν των εξεταζόμενων ενοτήτων μας (με εξαίρεση τους ΚΔ της Θράκης και δευτερευόντως των Δωδεκανήσων) οι αλλοδαποί συνέτειναν στην μείωση της αναλογίας φύλων (του αριθμού δηλαδή των γυναικών που αναλογούν σε 100 άνδρες). Οι επιπτώσεις όμως στην πλειοψηφία των ΚΔ ήταν περιορισμένες 20 (Χάρτης 3). Μόνον στο 1/5 των διοικητικών μας ενοτήτων (132 ΚΔ συνολικά) η επίδραση των αλλοδαπών θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως βαρύνουσα 21. Οι δήμοι αυτοί εντοπίζονται βασικά εκατέρωθεν του κεντρικού οδικού άξονα (ΠΑΘΕ) Βορρά Νότου από Πάτρα έως Κατερίνη και δευτερευόντως στα σύνορα με την Αλβανία, ως και στους νομούς Μεσσηνίας Λακωνίας στο νότιο τμήμα της Πελοποννήσου και Θεσσαλονίκης-Χαλκιδικής στην κεντρική Μακεδονία. Στην πλειοψηφία τους είναι δήμοι όπου το ποσοστό των αλλοδαπών στον συνολικό πληθυσμό είναι σαφώς υψηλότερο του μέσου εθνικού (υπερβαίνει το 10%) και ταυτόχρονα υπάρχει είτε έντονη συγκέντρωση αλλοδαπών της ομάδας χωρών 4 είτε άλλων υπο-ομάδων με σαφή υπεροχή των ανδρών 22. Η διαφοροποιημένη συμβολή των αλλοδαπών στην μεταβολή της αναλογίας των φύλων είναι και η πρώτη άμεση και απτή επίπτωση αφενός μεν της ανισοκατανομής τους στον χώρο, αφετέρου δε των διαφορετικών δημογραφικών δομών στο εσωτερικό τους Η συμβολή στην μεταβολή της μέσης ηλικίας του πληθυσμού και του % των άνω των 65 ετών Όπως όμως έχουμε ήδη αναφέρει οι δημογραφικές δομές των Ελλήνων και των αλλοδαπών δεν διαφέρουν μόνον ως προς την συνιστώσα φύλο αλλά, ακόμη περισσότερο, ως προς την συνιστώσα ηλικία, καθώς ο πληθυσμός των αλλοδαπών (παρά τις επιμέρους διαφορές ανάμεσα στις τέσσερεις μεγάλες ομάδες που τον αποτελούν) είναι σημαντικά νεανικότερος από αυτόν των Ελλήνων 23 (Πίνακας 2, Παράρτημα). Με δεδομένες τις τάσεις γήρανσης του ελληνικού πληθυσμού, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκτίμηση των επιπτώσεων από την μαζική εισροή νεανικών κυρίως πληθυσμών αλλοδαπών στην χώρα μας: α) στην μέση ηλικία του πληθυσμού των δήμων και β) στα ποσοστά του πληθυσμού των άνω των 65 ετών. Όσον αφορά το πρώτο κριτήριο 24, διαπιστώνουμε ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, η εγκατάσταση των αλλοδαπών οδήγησε σε πτώση της μέσης ηλικίας του απογραφέντος πληθυσμού ανεξαρτήτως υπηκοότητας στο σύνολο των εξεταζόμενων ΚΔ, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων (Χάρτης 4). Φυσικά, η προκαλούμενη από την εγκατάσταση των αλλοδαπών αυτή πτώση της μέσης ηλικίας του συνολικού πληθυσμού είναι σαφώς διαφοροποιημένη στον χώρο. Η πτώση της είναι περιορισμένη στην πλειοψηφία των δήμων, και ειδικότερα στους υπερ-γηρασμένους δήμους της ορεινής ηπειρωτικής Ελλάδας. Αντιθέτως, στην πλειοψηφία των ΚΔ των νομών Αργολίδας-Αττικής, Βοιωτίας- Φθιώτιδας, Μαγνησίας Λαρίσης, στους ομόρους της Αλβανίας δήμους, ως και σε αυτούς του νοτίου τμήματος της Πελοποννήσου (και δευτερευόντως σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου) η εγκατάσταση των αλλοδαπών επηρέασε σημαντικά την μέση ηλικία του συνολικού πληθυσμού, προκαλώντας την πτώση της 1,5 έως και 5,5 έτη. Χάρτης 4: Συμβολή των αλλοδαπών στη μεταβολή της μέσης ηλικίας του συνολικού πληθυσμού των ΚΔ 20 Μείωση μικρότερη του 1% της αναλογίας αυτής 21 Στους δήμους αυτούς η μείωση της αναλογίας φύλων είναι μεγαλύτερη του 5% 22 Β. Κοτζαμάνης κ.α, Υπενθυμίζουμε ότι η μέση ηλικία των απογραφέντων αλλοδαπών στην χώρα μας είναι σχεδόν 10 χρόνια μικρότερη από αυτή των Ελλήνων (30,9 έναντι 40,6 έτη), και αυτό οφείλεται κυρίως στους προερχόμενους από τις βαλκανικές χώρες αλλοδαπούς που ως κυρίαρχη συνιστώσα (σχεδόν τα 2/3 του συνόλου) είναι εξαιρετικά νέοι (μέση ηλικία 28,7 έτη). 24 Δείκτης: Μέση ηλικία στο συνολικό πληθυσμό - μέση ηλικία εχόντων ελληνική υπηκοότητα στην απογραφή του

10 Χάρτης 5: Συμβολή των αλλοδαπών στην μεταβολή του % των άνω των 65 ετών στον συνολικό πληθυσμό των ΚΔ Όσον αφορά το δεύτερο κριτήριο, την συμβολή δηλαδή των αλλοδαπών στο % >65 ετών, οι επιπτώσεις από την εγκατάστασή τους στη μεταβολή του ειδικού βάρους της ομάδας αυτής σε εθνικό επίπεδο είναι περιορισμένη καθώς οι εντασσόμενοι στην ηλικιακή αυτή ομάδα αλλοδαποί αποτελούν 10

11 μόνον το 3,5% του συνολικού πληθυσμού τους (και μόλις το 1,5% του απογραφέντος πληθυσμού 65 ετών και άνω). Ισχύει όμως αυτό και σε μικρότερες κλίμακες, και ειδικότερα στους ΚΔ της χώρας μας; 25 Η εγκατάσταση των αλλοδαπών προφανώς οδηγεί παντού στην πτώση του ειδικού βάρους της ομάδας 65 ετών και άνω. Στο 1/2 περίπου των εξεταζόμενων ενοτήτων (576/996), στην τεράστια πλειοψηφία των οποίων το % των αλλοδαπών είναι περιορισμένο (<5% του συνολικού πληθυσμού), η συμβολή τους είναι μηδενική έως ασήμαντη (πτώση του % των >65 ετών στον συνολικό πληθυσμό μικρότερη του 1%). Αντιθέτως, στο ¼ σχεδόν των δήμων (δήμων όπου το ποσοστό των αλλοδαπών στον συνολικό πληθυσμό είναι συνήθως διπλάσιο του μέσου εθνικού όρου) η συμβολή τους μπορεί να χαρακτηρισθεί ως σημαντική, καθώς οδηγούν στη συρρίκνωση του ειδικού βάρους των ηλικιωμένων από 2-8% (Χάρτης 5). Οι δήμοι αυτοί συγκεντρώνονται σε ένα εξαιρετικά μικρό αριθμό νομών (Φθιώτιδας, Βοιωτίας, Φωκίδας και Μαγνησίας, στα σύνορα με την Αλβανία και τέλος στο βορειο-ανατολικό και νότιο τμήμα της Πελοποννήσου) Η συμβολή των αλλοδαπών στον πληθυσμό των παραγωγικών ηλικιών (15-64 ετών) και των οικονομικά ενεργών ηλικίας ετών Η συμβολή των αλλοδαπών εξαιτίας των ηλικιακών τους δομών στην μεταβολή του ειδικού βάρους των οικονομικά ενεργών ηλικίας ετών στον συνολικό πληθυσμό ανεξαρτήτως ηλικίας είναι ισχυρή σε εθνικό επίπεδο (αύξηση κατά 1,1%) 26. Αντιθέτως, οι επιπτώσεις στην μεταβολή του πληθυσμού παραγωγικών ηλικιών είναι σαφώς μικρότερη (+ 0,9%). Χάρτης 6: Ποσοστό αλλοδαπών ετών στον συνολικό πληθυσμό ετών των ΚΔ Η ανισοκατανομή των αλλοδαπών στον χώρο προσδίδει και εδώ διαφοροποιημένες επιπτώσεις (Χάρτης 6). Σε 386 δήμους 27 το ειδικό βάρος των αλλοδαπών είναι ιδιαίτερα συρρικνωμένο (< 5% στο σύνολο των ετών). Αντιθέτως, σε 100 ΚΔ (1/10 του συνόλου, στην ομάδα αυτή εντάσσεται και ο πολυπληθέστερος δήμος της χώρας) που συγκεντρώνουν το 12% του συνολικού μόνιμου πληθυσμού, το ποσοστό των αλλοδαπών υπερβαίνει το 15% 28.Οι δήμοι της τελευταίας αυτής ομάδας εντοπίζονται αφενός μεν στα σύνορα με την Αλβανία, αφετέρου στο ανατολικό ηπειρωτικό τμήμα της χώρας και σε ορισμένα νησιά (Ιόνια, Κυκλάδες, Ρόδο και Κρήτη). Από την σύγκριση του Χάρτη 6 με αυτόν που απεικονίζει το ειδικό τους βάρος στους ΚΔ της χώρας (Χάρτης 1) προκύπτει μια ισχυρή συναρτησιακή σχέση, καθώς η πλειοψηφία των δήμων στους οποίους το ποσοστό των αλλοδαπών 25 Δείκτης: % άνω των 65 ετών στο συνολικό πληθυσμό - % άνω των 65 ετών των εχόντων ελληνική υπηκοότητα στην απογραφή του Υπενθυμίζουμε ότι στους 100 αλλοδαπούς 80 εντάσσονται στην ηλικιακή ομάδα ετών (67 αντιστοίχως στους 100 Έλληνες) και ότι οι αλλοδαποί ετών αποτελούν το 8,2 % του συνολικού πληθυσμού των ετών στην απογραφή του 2001 (Πίνακας 2, Παράρτημα). Το ποσοστό των οικονομικά ενεργών ηλικίας ετών στον συνολικό πληθυσμό της χώρας ανέρχεται στο 42,2 %. Το ίδιο % στους Έλληνες είναι 41,1% (διαφορά 15 ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με αυτό των αλλοδοπών που ανέρχεται σε 56,3%). Εντονότατες διαφοροποιήσεις καταγράφονται στο εσωτερικό των αλλοδαπών αναλόγως της ομάδας χωρών προέλευσής τους (min 37,8% για τους προερχόμενους από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες, max 68,5% για αυτούς που προέρχονται από τις λιγότερο ανεπτυγμένες (Πίνακας 5, Παράρτημα) 27 Το 39% του συνόλου των ΚΔ της χώρας που συγκεντρώνει το 27% του απογραφέντος πληθυσμού το Σε ένα μικρότερο δε υποσύνολό της που αποτελείται από δήμους με πληθυσμό συνήθως από κατοίκους και συγκεντρώνει μόλις το 1,3% του συνολικού πληθυσμού της χώρας το ποσοστό των αλλοδαπών στους ετών υπερβαίνει το 20%. 11

12 στους ετών υπερβαίνει το προαναφερθέν όριο του 15% εντάσσεται ταυτόχρονα στην ομάδα όπου το % των αλλοδαπών στον συνολικό πληθυσμό είναι υπερδιπλάσιο του μέσου εθνικού. Η συμβολή των αλλοδαπών στον πληθυσμό των οικονομικά ενεργών ετών είναι ελαφρώς ισχυρότερη (Χάρτης 7) καθώς σε εθνικό επίπεδο (2001) αποτελούν το 9,3% της ομάδας αυτής, % σαφώς υψηλότερο από αυτό που αντιπροσώπευαν στον συνολικό πληθυσμό (μόλις 7%). Οι επιπτώσεις όμως από την παρουσία τους είναι παρόλα αυτά εξαιρετικά περιορισμένες στο μεγαλύτερο μέρος των ενοτήτων μας. Ειδικότερα, στα 2/3 των ΚΔ της χώρας που συγκεντρώνουν το 68% του συνολικού πληθυσμού και το ίδιο % στους οικονομικά ενεργούς, το ειδικό βάρος των αλλοδαπών στην ομάδα των οικονομικά ενεργών ηλικίας ετών είναι ιδιαίτερα συρρικνωμένο (<10%) και στο 1/3 του συνόλου των δήμων δεν υπερβαίνει το 5% 29. Αντιθέτως, είναι συμβολή τους είναι ιδιαίτερα σημαντική (>15%) σε ένα μικρό τμήμα των ΚΔ (150) που συγκέντρωναν μεν στην απογραφή το 14,5% του συνολικού πληθυσμού και το 15,5% των οικονομικά ενεργών, αλλά το υπερδιπλάσιο ποσοστό (35%) του συνόλου των οικονομικά ενεργών αλλοδαπών. Από την εξέταση των Χαρτών 6 και 7 διαπιστώνουμε ότι, αν και υπάρχει ισχυρή συσχέτιση, δεν υπάρχει πλήρης ταύτιση των χωρικών μας ενοτήτων με βάση τα δύο προαναφερθέντα κριτήρια: οι δήμοι που εντάσσονται στην ομάδα όπου το ποσοστό των αλλοδαπών υπερβαίνει το 15% στον συνολικό πληθυσμό είναι σαφώς περισσότεροι από εκείνους όπου οι αλλοδαποί συγκεντρώνουν το ίδιο ποσοστό στον οικονομικά ενεργό. Οι διαφορές δύνανται να αποδοθούν κυρίως στην διαφοροποιημένη σύνθεση των αλλοδαπών ανά χώρα προέλευσης (ισχυρές συγκεντρώσεις ανδρών από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες στο βόρειο τμήμα του νομού Αττικής και την Βοιωτία, γυναικών από την Βουλγαρία στην νοτια-νοτιοδυτική Πελοπόννησο, από άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες στην Χαλκιδική, συγκέντρωση αλβανικής καταγωγής νεανικών ατόμων στους όμορους της Αλβανίας δήμους). Χάρτης 7: Ποσοστό οικονομικά ενεργών αλλοδαπών ετών στον συνολικό οικονομικά ενεργό πληθυσμό ετών των ΚΔ Η συμβολή στον πληθυσμό γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας (15-49 ετών) Η συμβολή στον πληθυσμό των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας, λαμβάνοντας υπόψη και την προαναφερθείσα δυσαναλογία των δύο φύλων στον πληθυσμό των αλλοδαπών, είναι περιορισμένη σε εθνικό επίπεδο 30. Με δεδομένη όμως αφενός μεν την άνιση κατανομή των αλλοδαπών στον χώρο, αφετέρου δε -και κυρίως- τις έντονες διαφοροποιήσεις της αναλογίας φύλων στο εσωτερικό τους (Πίνακας 2, Παράρτημα), αναμένονται και καταγράφονται ισχυρές διαφοροποιήσεις στα χαμηλότερα χωρικά επίπεδα, (Χάρτης 8). Έτσι, σε μια μικρή ομάδα δήμων (115, το 1/9 σχεδόν των ΚΔ της χώρας μας) το % των αλλοδαπών γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας στο σύνολο των γυναικών ετών υπερβαίνει το 15%. Οι δήμοι της ομάδας αυτής συγκεντρώνουν μεν μόνον το 1/8 του συνολικού πληθυσμού στην τελευταία απογραφή-και το αυτό ποσοστό στο σύνολο των γυναικών αναπαραγωγικών ηλικιών- αλλά το 1/3 σχεδόν των αλλοδαπών γυναικών ετών. Στο εσωτερικό της ομάδας αυτής, μια μικρότερη ακόμη ομάδα ΚΔ (5% του συνόλου) που συγκεντρώνει μόλις το 9% του συνολικού πληθυσμού αλλά το 25% των αλλοδαπών γυναικών αναπαραγωγικών ηλικιών διαφοροποιείται ακόμη περισσότερο: στους δήμους που εντάσσονται σε αυτήν, η συμβολή των αλλοδαπών είναι ισχυρότατη, καθώς τουλάχιστον 1 29 Οι ΚΔ αυτοί συγκέντρωναν το 22 % περίπου του συνολικού πληθυσμού της χώρας-και το ίδιο σχεδόν ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της-, αλλά μόνον το 7,3% των οικονομικά ενεργών αλλοδαπών. 30 Οι αλλοδαπές αναπαραγωγικών ηλικιών στην απογραφή του 2001 αποτελούσαν το 8,8% του συνόλου των γυναικών ηλικίας ετών. 12

13 στις 5 γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας δεν είναι ελληνίδα. Αν και στον χάρτη μας δεν διακρίνουμε έντονες χωρικές συγκεντρώσεις με βάση το προαναφερθέν κριτήριο, οι δήμοι της τελευταίας αυτής ομάδας έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: το % των αλλοδαπών στο συνολικό πληθυσμό είναι συνήθως διπλάσιο του μέσου εθνικού, η συμβολή τους στην μεταβολή της αναλογίας φύλων ισχυρότερη και ταυτόχρονα το ειδικό βάρος των προερχόμενων αλλοδαπών από χώρες που χαρακτηρίζονται από έντονη υπεροχή του γυναικείου φύλου είναι αυξημένο. Χάρτης 8: % των αλλοδαπών γυναικών αναπαραγωγικών ηλικιών στον συνολικό πληθυσμό των γυναικών ετών των ΚΔ στην απογραφή του Η συμβολή των αλλοδαπών στην γεννητικότητα και στον πληθυσμό προσχολικής ηλικίας 0-3 ετών το 2008 Στις προηγούμενες ενότητες εξετάσαμε την χωρική κατανομή των αλλοδαπών και την συμβολή τους αφενός μεν στις μεταβολές του πληθυσμού ανάμεσα στις δύο τελευταίες απογραφές, αφετέρου δε στις δημογραφικές δομές του απογραφέντος το 2001 πληθυσμού στην χώρα μας. Στην ενότητα αυτή θα επικεντρωθούμε στην συμβολή των αλλοδαπών στην γεννητικότητα 31. Τα δεδομένα της φυσικής κίνησης του πληθυσμού που διαθέτει η ΕΣΥΕ για την περίοδο , διαχωρίζοντας τις γεννήσεις αναλόγως της υπηκοότητας της μητέρας μας επιτρέπουν να εκτιμήσουμε την συμβολή των αλλοδαπών στην γεννητικότητα, και, εμμέσως, το ειδικό βάρος των αλλοδαπών στον πληθυσμό των παιδιών ηλικίας 0-3 ετών την 1/1/2008. Είναι προφανές ότι συσσωρευτικά οι γεννήσεις της περιόδου αυτής, εν απουσία διαφορικής θνησιμότητας και μετανάστευσης, 32 δίδουν την 1/1/2008 τον πληθυσμό ηλικίας 0-3 ετών, και, κατ επέκταση, μια πρώτη αδρή εικόνα της αναλογίας Ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση τα αμέσως επόμενα έτη. Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα κατά την εξεταζόμενη τετραετία, το % των γεννήσεων που προέρχονται από αλλοδαπές μητέρες σε εθνικό αγγίζει το 17%. Η συμβολή τους αυτή στην γεννητικότητα, με δεδομένο το διαφοροποιημένο ειδικό βάρος των αλλοδαπών γυναικών αναπαραγωγικών ηλικιών (&1.4.4) και την διαφοροποιημένη κατανομή των γυναικών αυτών ανά ομάδα χωρών προέλευσης στους περισσοτέρους ΚΔ της χώρα μας, ήταν σημαντική (Χάρτης 9). Ειδικότερα: α) σε 374 δήμους (38% του συνόλου των ΚΔ) που συγκεντρώνουν το 29% του συνολικού πληθυσμού το 2001 και στους οποίους καταγράφηκε το 26% των συνολικών γεννήσεων της εξεταζόμενης περιόδου (και το ήμισυ σχεδόν των γεννήσεων αλλοδαπών), τουλάχιστον μια στις πέντε γεννήσεις προέρχεται από αλλοδαπή μητέρα, β) εξ αυτών, σε 149 ενότητες (το 1/7 σχεδόν του συνόλου των δήμων της Ελλάδας όπου απεγράφη το 12,5% του συνολικού πληθυσμού, το 11% των γεννήσεων της περιόδου και το 25% των γεννήσεων αλλοδαπών) τουλάχιστον 3/10 γεννήσεις προέρχονται από αλλοδαπές μητέρες και γ) τέλος, σε ένα εξαιρετικά περιορισμένο αριθμό δήμων της προηγούμενης ομάδας (60) που συγκεντρώνουν μόλις το 9% του συνολικού πληθυσμού της χώρας και το 7,5% των γεννήσεων της τετραετίας (αλλά το 1/5 των γεννήσεων αλλοδαπών) περισσότερες από 4 στις 10 γεννήσεις προέρχεται από αλλοδαπές μητέρες. Συγκρίνοντας το πλήθος των ΚΔ στους οποίους οι επιπτώσεις των αλλοδαπών στην γεννητικότητα ήταν έντονες (άνω του 20% των γεννήσεων προέρχεται από αλλοδαπές μητέρες -Χάρτης 9-) με το πλήθος των ΚΔ όπου το ποσοστό των αλλοδαπών γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας στο σύνολο των ετών υπερβαίνει το 15% (βλέπε και Χάρτη 8) διαπιστώνουμε ότι η πρώτη ομάδα περιέκλειε σαφώς μεγαλύτερο αριθμό δήμων. Η 31 Δείκτης: % των γεννήσεων των αλλοδαπών στο σύνολο των γεννήσεων. 32 Δεχόμενοι αφενός μεν ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην θνησιμότητα των αλλοδαπών και των Ελλήνων στις εξεταζόμενες ηλικίες, αφετέρου δε ότι η κινητικότητα των αλλοδαπών και των Ελλήνων στην περίοδο δεν διαφοροποιείται συνταρακτικά. 13

14 πλειοψηφία τους τοποθετείται νοτίως του νοητού άξονα Αλεξανδρούπολη-Πρέβεζα 33, και οι διαφορές δύνανται να αποδοθούν αφενός μεν στην διαφοροποιημένη ανά δήμο οικογενειακή κατάσταση και ηλικιακή κατανομή των αλλοδαπών γυναικών αναπαραγωγικών ηλικιών αφετέρου δε στην διαφορική γονιμότητά τους, παράγοντες που έχουν ισχυρή συσχέτιση με την χώρα προέλευσης των αλλοδαπών. 34 Χάρτης 9: Συμβολή των αλλοδαπών γυναικών στην γεννητικότητα των ΚΔ την τετραετία (% γεννήσεων από αλλοδαπές μητέρες στο σύνολο των γεννήσεων) Η συμβολή των αλλοδαπών στα φυσικά ισοζύγια (ΦΙ) των ΚΔ ( ) Την τετραετία κατεγράφησαν από την ΕΣΥΕ στην χώρα μας 435,7χιλ. γεννήσεις και 423,3 χιλ. θάνατοι, αφήνοντας ένα οριακό θετικό ισοζύγιο 12,5 χιλιάδων ατόμων. Οι γεννήσεις αλλοδαπών στην ίδια περίοδο αποτελούσαν, όπως προαναφέραμε, το17% του συνόλου ενώ οι θάνατοι (λιγότεροι των 5000) μόλις το 1,2% των συνολικά καταγραφέντων θανάτων. Προφανώς, τα ΦΙ των μεν και των δε, εξαιτίας των δημογραφικών προφίλ των δύο ομάδων ( βλ. &1.1), διαφέρουν σημαντικά σε εθνικό επίπεδο: αρνητικά για τους έχοντες την ελληνική υπηκοότητα (-56,2 χιλ) και θετικά για τους αλλοδαπούς (+68,7 χιλ). Η συμβολή των αλλοδαπών επομένως, ήταν καθοριστική, στο βαθμό που εν απουσία τους, στην περίπτωση των μηδενικών μεταναστευτικών ισοζυγίων, θα επέφερε μείωση του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας την εξεταζόμενη περίοδο κατά 56 χιλ. 35. Ποια όμως η συμβολή των αλλοδαπών στα ΦΙ των ΚΔ; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό διαχωρίσαμε τους δήμους μας σε δύο μεγάλες ομάδες, με βάση τα συνολικά φυσικά τους ισοζύγια 36 (Χάρτης 10). Η πρώτη ομάδα αποτελείται από δήμους με συνολικά θετικά Φ.Ι την τετραετία Στην ομάδα αυτή εντάσσονται 259 δήμοι (26% του συνόλου των ΚΔ) που συγκέντρωναν το 2001 το 1/2 του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Στο 1/3 των δήμων της ομάδας αυτής (που συγκέντρωσαν το 2001 το 1/9 του συνολικού πληθυσμού), τα Φ.Ι των αλλοδαπών συνέβαλαν κατ αποκλειστικότητα στο θετικό πρόσημο των συνολικών ΦΙ των συγκεκριμένων δήμων, στον βαθμό που εν απουσία αλλοδαπών, αυτά θα ήταν αρνητικά ενώ σε άλλους 55 ΚΔ (1/10 του συνολικού πληθυσμού) η συμβολή των αλλοδαπών ήταν καθοριστική (ποσοστό % των θετικών συνολικών ΦΙ των δήμων αυτών αποδίδονται στους αλλοδαπούς). Στην δεύτερη ομάδα, με συνολικά αρνητικά Φ.Ι, εντάσσονται 724 ΚΔ (το 73% του συνόλου των δήμων) που συγκέντρωναν το 2001 το 47% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Στα ΦΙ 51 εξ αυτών που συγκέντρωναν μόλις το 0,7% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας δεν κατεγράφησαν γεννήσεις αλλοδαπών( μηδενική συμβολή). Στους υπόλοιπους όμως δήμους της ίδιας ομάδας (673) 37, τα θετικά ΦΙ των αλλοδαπών συνέβαλαν μεν στον περιορισμό των αρνητικών ΦΙ του πληθυσμού των εξεταζομένων ενοτήτων, μη δυνάμενα όμως να αποτρέψουν το αρνητικό τους πρόσημο. Σε 33 Με σπάνιες εξαιρέσεις στους όμορους της Αλβανίας δήμους της Ηπείρου. 34 Σε επίπεδο χώρας η εκτίμηση της διαφορικής συγχρονικής γονιμότητας Ελληνίδων και αλλοδαπών είναι εφικτή - βλ. Β. Κοτζαμάνης, Κ. Σοφιανοπούλου (2008), C. Tsibos (2008b)-, οριακά δε εφικτή σε επίπεδο νομού (Β. Κοτζαμάνης, Κ. Σοφιανοπούλου, idem), ενώ η εκτίμηση της σε επίπεδο ΚΔ ανέφικτη. Η με βάση τα δεδομένα της τελευταίας απογραφής εκτίμηση της διαγενεακής γονιμότητας των Ελληνίδων και των αλλοδαπών (συνόλου και ανά χώρες προέλευσης) είναι μεν δυνατή με βάση κάποιες παραδοχές (Sofianopoulou, K. (2006), αλλά δεν είναι δυνατόν να διαχωρισθεί για τις αλλοδαπές στις δύο συνιστώσες του (εντός και εκτός Ελλάδας). 35 Υπενθυμίζουμε, ότι με βάση τις εκτιμήσεις της ΕΣΥΕ, ο πληθυσμός μας αυξήθηκε την εξεταζόμενη τετραετία κατά 173 χιλ. 36 Δείκτης: {ΦΙ αλλοδαπών/φι (Ελλήνων +αλλοδαπών)}* Στους δήμους αυτούς απογράφηκε το 2001 το 46% σχεδόν του συνολικού πληθυσμού της χώρας. 14