5 ο ΓΕΛ Νίκαιας. Ερευνητική εργασία «ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "5 ο ΓΕΛ Νίκαιας. Ερευνητική εργασία «ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ»"

Transcript

1 5 ο ΓΕΛ Νίκαιας Ερευνητική εργασία «ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ» ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : Project 3 5o ΓΕΛ Νίκαιας ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΜΝΙΕΣ ΑΘΗΝΑ 20-2

2 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 2 Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 4 Κεφάλαιο Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Διατροφής ανθρώπων και των προσπαθειών τους να βελτιώσουν τα φυτά και τα ζώα Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί- Μέθοδοι γενετικής τροποποίησης Δημιουργία γενετικά τροποποιημένων βακτηρίων Δημιουργία γενετικά τροποποιημένων φυτών Δημιουργία γενετικά τροποποιημένων ζώων... Κεφάλαιο Εφαρμογές Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών Παραδείγματα επιθυμητών ιδιοτήτων που επιδιώκονται να αποδοθούν στα φυτά Εφαρμογές στα ζώα Κεφάλαιο Περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης Ισχύουσα νομοθεσία Εισαγωγή γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στην αγορά Οι θέσεις διάφορων ομάδων και φορέων Έρευνες που έχουν γίνει Κεφάλαιο Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων Τα θετικά των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων είναι τα εξής: Τα αρνητικά των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων είναι τα εξής: Επιπτώσεις από τη συνύπαρξη γενετικά τροποποιημένων και μη γενετικά... 4 τροποποιημένων καλλιεργειών Κεφάλαιο Επίδραση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον Εισβολή σε φυσικά οικοσυστήματα Μεταφορά γονιδίων σε άλλα φυτά μέσω διασταυρώσεων (κάθετη ροή γονιδίων) Οριζόντια ροή γονιδίων Δευτερογενείς οικολογικές επιπτώσεις Επίδραση στην γενετική καθαρότητα των φυτών Επίδραση στη βιοποικιλότητα Επίδραση με αποτέλεσμα τη δημιουργία μη αντιμετωπίσιμων ειδών καθώς και ασθενειών Κεφάλαιο Συμπεράσματα... 53

3 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος «Ερευνητική Εργασία» του Project 3, του 5 ου ΓΕΛ Νίκαιας Το θέμα της εργασίας μας «Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία» επιλέχτηκε από την ομάδα μας με αφορμή την επικαιρότητα του θέματος αυτού και του έντονου προβληματισμού γύρω από αυτό το θέμα. Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη: Το θεωρητικό μέρος όπου αναλύεται το θέμα από επιστημονική σκοπιά και αναφέρονται οι θέσεις διαφόρων φορέων. Το πρακτικό μέρος όπου οι μαθητές θα παρουσιάσουν την εργασία τους.. 2

4 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project

5 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 4

6 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Μεταλλαγμένα και περιβάλλον Πολλά ακούγονται και γράφονται τα τελευταία χρόνια σχετικά με τα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Από τη μία πλευρά, παρουσιάζονται ως η μόνη λύση στο πρόβλημα της επισιτιστικής κρίσης του πλανήτη ενώ, ταυτόχρονα, δημοσιεύονται όλες οι πιθανές καταστροφικές τους συνέπειες και οργανώνονται διαδηλώσεις διαμαρτυρίας ενάντια στη χρήση τους. Πέρα από αυτό, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα σχετίζονται και με θέματα επιστημονικά, τεχνολογικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά, ηθικά, οικονομικά και πολιτικά. Στη παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια προσέγγισης του ζητήματος και διερεύνηση των χαρακτηριστικών, των εφαρμογών και των επιπτώσεων των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών αλλά και αναφορά στις ποικίλες αντιδράσεις των επιστημόνων και των υπολοίπων ατόμων που είναι υπεύθυνα για τη χρήση τους.. Εισαγωγή Κεφάλαιο Για πολλά χρόνια ο άνθρωπος προσπάθησε να επηρεάσει την ανάπτυξη των φυτών και των ζώων με όποια μέσα διέθετε και ιδιαίτερα με τη γενετική βελτίωση. Έτσι αναπτύχθηκαν καλύτερες ποικιλίες φυτών, καλύτερες φυλές ζώων. Η συμβατική γενετική βελτίωση φυτών και ζώων είναι μια μακροχρόνια διαδικασία και υπόκειται σε κάποιους περιορισμούς που έχουν τεθεί από την ίδια τη φύση. Αντίθετα, με τη γενετική μηχανική η έκταση και η ένταση (ταχύτητα) των γενετικών μεταβολών μπορούν να αυξηθούν δραστικά, αφού μπορούμε να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε ένα ή περισσότερα γονίδια κόβοντας και ράβοντας γενετικό υλικό από δύο ή περισσότερα είδη. Έτσι οι επιδιωκόμενες βελτιώσεις μπορούν να επιτευχθούν σε πολύ συντομότερο χρόνο. Επιπλέον η γενετική μηχανική προσφέρει τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε τους φραγμούς που μας βάζει η φύση και να συνδυάσουμε γονίδια από πολύ διαφορετικά είδη τα οποία ποτέ δεν θα μπορούσαν να βρεθούν στον ίδιο πυρήνα κάτω από φυσικές συνθήκες. Με άλλα λόγια, γονίδια από ζώα μπορούν να εισαχθούν σε φυτά. Αυτό από μια άποψη ακούγεται υπέροχο. Από την άλλη μεριά όμως, μιλάμε για μια νέα επανάσταση. Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας, θρυμματίζει την εικόνα μας για τη ζωή και τη φύση με έναν πολύ προσωπικό και άμεσο τρόπο, δημιουργώντας πολλά θεμελιώδη ερωτηματικά. Γιατί τελικά θέλουμε να μεταφέρουμε ένα γονίδιο ψαριού σε κάποιο φυτό ή να ανταλλάξουμε γονίδια ανάμεσα σε εντελώς διαφορετικά είδη φυτών; Γιατί να εφαρμόσουμε γενετική μηχανική; 5

7 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Ιστορική Αναδρομή Διατροφής ανθρώπων και των προσπαθειών τους να βελτιώσουν τα φυτά και τα ζώα. Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, από όταν άρχισε ο άνθρωπος να καλλιεργεί τη γη, γίνονταν προσπάθειες για την επιτυχή συντήρηση των τροφίμων και την αύξηση της φυτικής και ζωικής παραγωγής. Σιγά-σιγά, ο άνθρωπος επινοούσε τρόπους για να συντηρεί τα προϊόντα που έπαιρνε από την καλλιέργεια της γης και την εκτροφή των ζώων. Έτσι, εφηύρε τη διατήρηση στον πάγο, την ξήρανση, το κάπνισμα, το αλάτισμα, το ψήσιμο, το βρασμό. Το 9ο αιώνα παρατηρήθηκε «έκρηξη» της επιστήμης και της τεχνολογίας και έτσι έγινε δυνατή η δημιουργία νέων βελτιωμένων ποικιλιών φυτών και φυλών ζώων ενώ η εξέλιξη του κλάδου της βιομηχανίας των τροφίμων, συνετέλεσε στην αναβάθμιση της ποιότητας, της ποσότητας και της ποικιλίας των αγαθών, που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος, για τη διατροφή του. Από αυτό το σημείο και μετά η πρόοδος της επιστήμης οδήγησε στην ανακάλυψη και εφαρμογή μεθόδων που είχαν ως σκοπό την αύξηση και βελτίωση της γεωργικής παραγωγής και της κτηνοτροφίας. Αποκορύφωμα αυτής της πορείας είναι η χρήση των τεχνικών της γενετικής μηχανικής και η παραγωγή γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Χρονολογία Γεγονός 975 ξεκινά η γενετική τροποποίηση οργανισμών και ζώων 996 γίνεται η πρώτη καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων σπόρων στις ΗΠΑ για εμπορική χρήση εισαγωγή των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στην τροφική αλυσίδα. 200 αίτηση για γενετικά τροποποιημένα χρυσόψαρα στις ΗΠΑ 2003 Αφρικανικές χώρες απορρίπτουν βοήθεια τροφίμων από τις ΗΠΑ λόγω γενετικά τροποποιημένου αραβόσιτου 2004 νέο κοινοτικό πλαίσιο για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς οι ΗΠΑ ξεκινούν διαδικασίες αγωγής ενάντια της ΕΕ στον ΠΟΕ 2008 γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες σε 272 εκατομμύρια εκτάρια παγκοσμίως Πίνακας : Σημαντικά γεγονότα στη πορεία της γενετικής τροποποίησης 6

8 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί- Μέθοδοι γενετικής τροποποίησης Ως γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί ορίζονται οι οργανισμοί των οποίων το γενετικό υλικό έχει τροποποιηθεί και είναι διαφορετικό από αυτό που θα είχαν φυσιολογικά. Η τεχνολογία στην οποία στηρίζονται περιλαμβάνεται στο κλάδο της βιοτεχνολογίας και ονομάζεται τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. Η τεχνολογία αυτή επιτρέπει τη μεταφορά επιλεγμένων γονιδίων από έναν οργανισμό σε έναν άλλο με σκοπό να του προσδώσει επιθυμητές ιδιότητες. Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι κυρίως φυτά που προορίζονται για κατανάλωση από ανθρώπους ή ζώα. Εκτός από φυτά παράγονται και μεταλλαγμένα ζώα τα οποία ονομάζονται διαγονιδιακά. Τα διαγονιδιακά ζώα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή χρήσιμων πρωτεϊνών σε μεγάλη ποσότητα. Στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των επιλεκτικών διασταυρώσεων με σκοπό την παραγωγή οργανισμών με επιθυμητές ιδιότητες. Στη μέθοδο αυτή γίνεται επιλογή φυτών και ζώων που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως φυτά με μεγάλο μέγεθος καρπών ή ζώα που παράγουν μεγάλες ποσότητες κρέατος και γίνονται επιλεκτικές διασταυρώσεις με σκοπό τη δημιουργία αμιγών στελεχών ως προς την επιθυμητή ιδιότητα. Η διαδικασία αυτή όμως είναι πολύ χρονοβόρα και επίπονη επειδή απαιτούνται συνεχείς διασταυρώσεις. Επιπλέον οι απόγονοι που προκύπτουν φέρουν συνήθως μόνο ορισμένους από τους επιθυμητούς χαρακτήρες μαζί με άλλες μη επιθυμητές ιδιότητες. Τη δεκαετία του 30 ξεκίνησε και η εφαρμογή της μεθόδου των τεχνητών μεταλλάξεων, όταν παρατηρήθηκε ότι οι ακτίνες Χ αυξάνουν τη συχνότητα των μεταλλάξεων και άρα τη γενετική ποικιλομορφία του πληθυσμού. Οι τεχνητές μεταλλάξεις είναι αποτέλεσμα της επίδρασης διαφόρων μεταλλαξογόνων τα οποία διαιρούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις ακτινοβολίες και τα χημικά μεταλλαξογόνα. Καλλιέργεια Καλλιεργητικό όνομα Μέθοδος μετάλλαξης Ρύζι Calrose 76 Ακτίνες γάμμα Αλεύρι Lewis Thermal neutrons Δημητριακά Alamo-X Ακτίνες Χ Σταφύλια Rio red/ Star Ruby Thermal neutrons Λάχανο Ice cube/ Mini Green Ethyl methanesulphonate Φασόλι Seafarer/ Seaway Ακτίνες Χ Πίνακας 2: Φυτά που έχουν προέλθει από μεταλλάξεις (Γενετικά Τροποποιημένοι οργανισμοί στα αγροτικά συστήματα παραγωγής: τροφή για σκέψη. Παναγιώτης Ν. Σκοτειδάκης, 2003) Αυτές οι μέθοδοι παραμερίστηκαν όταν αναπτύχθηκε ο κλάδος της γενετικής μηχανικής. Με τη τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA έγινε δυνατή η εισαγωγή ξένων γονιδίων σε οργανισμούς με σκοπό την έκφρασή τους και την απόδοση νέων ιδιοτήτων στους οργανισμούς. 7

9 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Η διαδικασία ακολουθεί τα εξής στάδια:. Επιλογή και προετοιμασία του προς μεταφορά γονιδίου. 2. Μεταφορά και ενσωμάτωση του γονιδίου. 3. Επιλογή των γενετικά τροποποιημένων κυττάρων. Απαραίτητα για την πραγματοποίηση γενετικής τροποποίησης είναι τα ένζυμα που ονομάζονται περιοριστικές ενδονουκλεάσες και έχουν την ιδιότητα να κόβουν το DNA σε συγκεκριμένες θέσεις. Φυσιολογικά, αυτά τα ένζυμα εντοπίζονται σε βακτήρια και ο ρόλος τους είναι η προστασία των βακτηρίων από την προσβολή από βακτηριοφάγους. Υπάρχουν διαφορετικές περιοριστικές ενδονουκλεάσες, που κόβουν σε διαφορετικές θέσεις το DNA. Οι περιοριστικές ενδονουκλεάσες που χρησιμοποιούνται στη γενετική μηχανική δεν κόβουν και τις δύο αλυσίδες του DNA στο ίδιο σημείο. Έτσι δημιουργούνται κομμάτια DNA με συμπληρωματικά άκρα που μπορούν να ενωθούν είτε μεταξύ τους είτε με άλλα τμήματα DNA με τα ίδια άκρα. Το ένζυμο DNA λιγάση χρησιμοποιείται για την ένωση δύο τμημάτων DNA όταν τα άκρα τους ζευγαρώνουν μεταξύ τους λόγω συμπληρωματικότητας. Για την είσοδο του ξένου DNA σε ένα κύτταρο χρησιμοποιούνται φορείς κλωνοποίησης που είναι γενετικά στοιχεία, συνήθως ένας βακτηριοφάγος ή ένα πλασμίδιο, τα οποία χρησιμοποιούνται για να δέχονται και να μεταφέρουν ένα κομμάτι DNA (ένθεση) σε ένα κύτταρο αποδέκτη (ξενιστής), με σκοπό την κλωνοποίησή του. Υπάρχουν πέντε βασικοί τύποι φορέων κλωνοποίησης που δέχονται διαφορετικά μεγέθη DNA ενθέσεων. Φορείς Μέσο μέγεθος ένθεσης ( bp) πλασμίδιο 4000 Βακτηριοφάγος Κοσμίδιο Τεχνητό χρωμόσωμα ζύμης (YAC) τεχνητό χρωματόσωμα βακτηρίου (BAC) Πίνακας 3: Φορείς κλωνοποίησης..3.. Δημιουργία γενετικά τροποποιημένων βακτηρίων Για να δημιουργηθούν γενετικά τροποποιημένα βακτήρια, τα πλασμίδια, τα οποία ανοίγουν με ένα περιοριστικό ένζυμο, αναμιγνύονται με το γονίδιο στόχο, το οποίο έχει αποκοπεί από το ολικό DNA του οργανισμού δότη με το ίδιο περιοριστικό ένζυμο. Η DNA λιγάση χρησιμοποιείται για να συνδέσει το γονίδιο με το πλασμίδιο. Σχεδόν πάντοτε, προστίθεται και ένα δεύτερο γονίδιο (λέγεται γονίδιο επιλογής), το οποίο θα επιτρέψει μετά το τέλος της μεταφοράς και ενσωμάτωσης να ξεχωρίσει κανείς τα κύτταρα που τροποποιήθηκαν από εκείνα που δεν τροποποιήθηκαν. Αυτό το «ανασυνδυασμένο» πλασμίδιο αναμιγνύεται στη συνέχεια με βακτήρια, τα οποία, υπό κατάλληλες συνθήκες το δεσμεύουν. Τα βακτηριακά κύτταρα είναι γενετικά τροποποιημένα και μπορούν να καλλιεργηθούν, να απομονωθούν και, εάν είναι 8

10 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project κατάλληλο, να αναπτυχθούν με ζύμωση σε βιομηχανική κλίμακα. Κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας, το πλασμίδιο αντιγράφεται πιστά σε κάθε κύκλο της κυτταρικής διαίρεσης, κατά τρόπο τέτοιο, ώστε η τελική βακτηριακή καλλιέργεια να περιέχει πολλά αντίγραφα από το πλασμίδιο και το γονίδιο που έχει εισαχθεί σε αυτό. Εικόνα : Γενετικά τροποποιημένων στελέχη του κυανοβακτήριο Synechococcus elongatus σε ένα τρυβλίο Petri.3.2 Δημιουργία γενετικά τροποποιημένων φυτών Με τεχνικές «κοπής» και «ανασυνδυασμού» τμημάτων του DNA του δότη με φορείς κλωνοποίησης, όπως περιγράφηκε παραπάνω, παρασκευάζεται ένα τεχνητό γονίδιο (chimeric gene) που περιλαμβάνει το κυρίως τμήμα που μας ενδιαφέρει μαζί με όλα τα βοηθητικά τμήματα που θα εξασφαλίσουν την έκφραση του γονιδίου Η μεταφορά και η ενσωμάτωση του γονιδίου στα φυτά επιτυγχάνεται με διάφορες μεθόδους που διακρίνονται σε έμμεσες και άμεσες. Έμμεση μέθοδος είναι εκείνη του βακτηρίου Agrobacterium tumefaciens, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία ιδιαίτερα σε πολλά δικοτυλήδονα φυτά. Είναι ένα βακτήριο που υπάρχει στο έδαφος και προκαλεί τους γνωστούς όγκους (καρκινώματα) στις ρίζες και στο κορμό των φυτών. Το βακτήριο αυτό έχει από μόνο του την ικανότητα να μεταφέρει και να ενσωματώνει στα φυτικά κύτταρα το πλασμίδιο Ti. Στη γενετική μηχανική χρησιμοποιούνται τροποποιημένα βακτήρια από τα οποία έχουν αφαιρεθεί τα ογκογόνα γονίδια και έχουν προστεθεί τα προς μεταφορά επιθυμητά γονίδια (άλλου οργανισμού). Εικόνα 2: Τα διάφορα στάδια για την παραγωγή των γενετικά τροποποιημένων φυτών 9

11 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Εικόνα 3: Μέθοδος ανασυνδυασμού DNA με χρήση του βακτηρίου Agrobacterium tumefaciens Από τις διάφορες άμεσες μεθόδους,το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μέθοδος του «βομβαρδισμού» που χρησιμοποιείται περισσότερο στα μονοκοτυλήδονα φυτά (σιτηρά κυρίως). Με τη μέθοδο αυτή, το προς μεταφορά και ενσωμάτωση DNA επιχρίεται σε μικρά τεμάχια χρυσού ή άλλου μετάλλου τα οποία μέσω ειδικών συσκευών εκσφενδονίζονται με μεγάλη δύναμη στα κύτταρα (πρωτοπλάστες) από τα οποία έχουν αφαιρεθεί τα κυτταρικά τοιχώματα. Μόνο ένας μικρός αριθμός από τα κύτταρα που υποβλήθηκαν σε μία από τις παραπάνω διαδικασίες υφίστανται τελικά την επιδιωκόμενη γενετική τροποποίηση. Τα υπόλοιπα πρέπει να απορριφθούν και αυτό επιτυγχάνεται με τη βοήθεια του γονιδίου επιλογής. Σαν γονίδια επιλογής χρησιμοποιούνται συνήθως γονίδια από ένα βακτήριο με ανθεκτικότητα στο αντιβιοτικό καναμικίνη ή από ένα μύκητα με ανθεκτικότητα στο ζιζανιοκτόνο glufosinate. Με τη χρήση επομένως του αντιβιοτικού ή του ζιζανιοκτόνου σκοτώνονται τα μη τροποποιημένα κύτταρα και δεν συμμετέχουν στο επόμενο στάδιο. 0

12 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Στη συνέχεια, τα κύτταρα που έχουν τροποποιηθεί γενετικά, καλλιεργούνται για την παραγωγή μιας αδιαφοροποίητης κυτταρικής μάζας, η οποία, όταν αναπτυχθεί σε κατάλληλο μέσο καλλιέργειας, παράγει ρίζες και εξελίσσεται σε φυτό. Σημειώνεται ότι κάθε κύτταρο του φυτού αυτού προέρχεται από ένα μόνο πατρικό κύτταρο και, επομένως, περιέχει το γονίδιο που έχει εισαχθεί..3.3 Δημιουργία γενετικά τροποποιημένων ζώων Προκειμένου να τροποποιηθούν γενετικά ζώα, το πλασμίδιο με το επιθυμητό γονίδιο αποσπάται από το βακτήριο και κόβεται με το περιοριστικό ένζυμο που χρησιμοποιήθηκε για τον ανασυνδυασμό του. Το γονίδιο μπορεί τότε να εισαχθεί σε μεμονωμένα κύτταρα. Αυτό γίνεται συνήθως με εισαγωγή πολλών εκατομμυρίων αντιγράφων του γονιδίου στον πυρήνα ενός ωαρίου υπό γονιμοποίηση. Σε περίπου % των περιπτώσεων το κλωνοποιημένο γονίδιο θα ενωθεί με τα χρωμοσώματα του ζυγώτη και, κατά την κυτταρική διαίρεση, θα περάσει σε κάθε κύτταρο του εμβρύου. Τα γενετικά τροποποιημένα ζώα ονομάζονται και διαγονιδιακά. Εικόνα 4: Δημιουργία διαγονιδιακών ζώων

13 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Κεφάλαιο 2 2. Εφαρμογές Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών Οι εφαρμογές των σύγχρονων τεχνικών της γενετικής μηχανικής και τροποποίησης οδήγησε στη δημιουργία νέων μορφών τροφίμων. Ορισμένες κατηγορίες αυτών των τροφίμων είναι: τρόφιμα τα οποία αποτελούν αυτούσια προϊόν γενετικής τροποποίησης τρόφιμα στην παραγωγή των οποίων συμμετέχουν μικροβιακά ένζυμα ή πρωτεΐνες ως αποτέλεσμα γενετικής μηχανικής ζώα που κατά την εκτροφή τους καταναλώνουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς Εφαρμογές στα φυτά Τα γενετικά τροποποιημένα φυτά αποκτούν χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν από τα φυσικά είδη. Τέτοια χαρακτηριστικά φαίνονται στο παρακάτω πίνακα: Χαρακτηριστικά Γενετικά Τροποποιημένων Φυτών Βελτίωση χρώματος Επιβράδυνση ωρίμανσης Ευκολία επεξεργασίας Αντίσταση στα βακτήρια Αντίσταση στους ιούς Αντίσταση στα έντομα Αντίσταση στα νηματοειδή σκουλήκια Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανοχή στη ξηρασία Ανοχή στα άλατα Ανοχή στα βαρέα μέταλλα Πρώιμη άνθιση Απορρόφηση και αξιοποίηση θρεπτικών Παρασκευή θεραπευτικών πρωτεϊνών ( εμβόλια, αντισώματα, φάρμακα) Πίνακας 3: Χαρακτηριστικά γενετικά τροποποιημένων φυτών 2

14 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Παραδείγματα επιθυμητών ιδιοτήτων που επιδιώκονται να αποδοθούν στα φυτά Μια πολύ γνωστή εφαρμογή αφορά την αντίσταση στα έντομα. Η πιο κοινή στρατηγική μέχρι σήμερα είναι η εισαγωγή του γονιδίου της ενδοτοξίνης του Bacillus thuringiensis (Bt) στο γονιδίωμα του φυτού.με τον τρόπο αυτό τα φυτά έχουν αποκτήσει την ικανότητα να παράγουν τα ίδια κάποιες από τις ενδοτοξίνες του βακτηρίου που είναι γνωστές για την εντομοκτόνο δράση τους. Η τοξίνη Bt καταστρέφει τη μεμβράνη του μέσου εντέρου με αποτέλεσμα τη μεγάλη απώλεια νερού, παράλυση και θάνατο των ευαίσθητων χορτοφάγων οργανισμών, όπως είναι τα σκαθάρια, οι νύμφες, διάφορες κάμπιες και νηματοειδή σκουλήκια, χωρίς να προσβάλλει τον άνθρωπο και τα άλλα σπονδυλωτά. Εικόνα 5: Γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι (αριστερά) και φυσιολογικό (δεξιά) με προσβολή από το πράσινο σκουλήκι Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της εφαρμογής αυτής είναι: Μειωμένη εφαρμογή χημικών εντομοκτόνων Κατάργηση επικίνδυνων χημικών Αποτελεσματικότητα ανεξάρτητη του καιρού Συνεχής δράση καθ όλη την περίοδο βλάστησης Η έκφραση της τοξίνης Bt μπορεί να σχεδιαστεί με τρόπο ώστε να απλώνεται σε μέρη του φυτού που δεν καλύπτονται από τα χημικά εντομοκτόνα (π.χ. μέσα στα αναπτυσσόμενα καρύδια του βαμβακιού) Η τοξίνη Bt δεν είναι τοξική για τον άνθρωπο και απλά διασπάται όπως και οι υπόλοιπες τροφές Επηρεάζονται μόνο τα έντομα τα οποία τρέφονται από το φυτό και όχι άλλα ωφέλιμα έντομα Η τοξίνη Bt είναι βιοδιασπώμενη και επομένως η πιθανότητα μόλυνσης των υδάτων ή δημιουργίας άλλων περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι πολύ μικρή 3

15 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Ορισμένα μειονεκτήματα είναι: Ανάπτυξη ανθεκτικότητας από τα έντομα Εξαφάνιση χρήσιμων εντόμων (πχ πεταλούδα Monarch από κατανάλωση γύρης) Συσσώρευση της τοξίνης στο έδαφος (καταστροφή και οργανισμών που δεν είναι στόχοι) Μια άλλη εφαρμογή αφορά την ανοχή στα ζιζανιοκτόνα. Τα ανθεκτικά στο ζιζανιοκτόνο είδη φυτών ή άλλων οργανισμών, συνήθως οφείλουν την ανθεκτικότητά τους είτε γιατί έχουν τη θέση δράσης του ζιζανιοκτόνου διαφοροποιημένη κατά τρόπο που ενώ αυτή επιτελεί το βιολογικό ρόλο της (λειτουργία) δεν επηρεάζεται από το ζιζανιοκτόνο (στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η ανθεκτικότητα οφείλεται σε «ανθεκτική θέση δράσης» (ένζυμο)), είτε γιατί έχουν ένα μηχανισμό που αδρανοποιεί γρήγορα το ζιζανιοκτόνο πριν φτάσει στη θέση δράσης του. Ο μηχανισμός αυτός ρυθμίζεται από ένα άλλο ένζυμο που καταλύει αντιδράσεις διάσπασης του ζιζανιοκτόνου. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για ανθεκτικότητα «λόγω αδρανοποίησης» του ζιζανιοκτόνου. Έτσι αυτό που συμβαίνει είναι ο μετασχηματισμός φυτών όπως καλαμπόκι, σόγια, βαμβάκι κ.ά. από ευαίσθητα σε ανθεκτικά, όπου επιτεύχθηκε με τη μεταφορά γονιδίων ανθεκτικότητας από άλλα είδη οργανισμών, αξιοποιώντας τον ένα ή τον άλλο μηχανισμό ανάλογα με το ζιζανιοκτόνο. Ορισμένοι πιθανοί κίνδυνοι από την εφαρμογή αυτή: Αύξηση αντί μείωση της κατανάλωσης ζιζανιοκτόνων (η Monsanto πέτυχε την αύξηση του ανώτερου επιτρεπτού ορίου του Roundup αύξησε τις πωλήσεις του κατά 50 %) Ο καθολικός ψεκασμός εξοντώνει και μη βλαβερά φυτά με καταστρεπτικές συνέπειες για έντομα, πουλιά, ζώα που εξαρτώνται από αυτά Μεταφορά του γονιδίου της ανθεκτικότητας στο ζιζανιοκτόνο σε συγγενικά άγρια είδη Εικόνα 6: Σόγια και ελαιοκράμβη ανθεκτική στο ζιζανιοκτόνο Roundup Όσο αφορά στην ανοχή σε περιβαλλοντικές συνθήκες όπως τον παγετό και την ξηρασία, επίσης εφαρμόζεται η τεχνολογία της γενετικής μηχανικής. Ένα είδος γλώσσας (ψάρι) παράγει μια πρωτεΐνη η οποία παρεμποδίζει το σχηματισμό κρυστάλλων πάγου. Έτσι με τη βοήθεια της γενετικής μηχανικής έγινε κατορθωτό το 4

16 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project υπεύθυνο γονίδιο για το σχηματισμό της πρωτεΐνης να ενσωματωθεί στο γονιδίωμα του καπνού. Με τη βοήθεια αυτής της τεχνικής επομένως θα μπορούμε να καλλιεργούμε εσπεριδοειδή σε ψυχρά κλίματα. Επίσης γίνονται προσπάθειες για γενετική τροποποίηση που θα κάνει τα φυτά να είναι ανθεκτικά στην ξηρασία ιδιαίτερα για περιοχές με χαμηλή βροχόπτωση. Το αποφλοιωμένο ρύζι δεν περιέχει ούτε βιταμίνη Α ούτε προβιταμίνη Α. Γι αυτό το λόγο υποφέρουν πολλοί κάτοικοι τροπικών χωρών, όπως Κίνα, Ινδία, Βιρμανία, Μαλαισία ή Ινδονησία, των οποίων η διατροφή εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από το ρύζι, από αρρώστιες που προέρχονται από έλλειψη βιταμίνης Α. Η παγκόσμια οργάνωση υγείας υπολογίζει σε 34 εκατομμύρια περίπου τα παιδιά και τους νέους που υποφέρουν από τις παθήσεις αυτές. Έλλειψη βιταμίνης Α οδηγεί ένα εκατομμύριο παιδιά σε ολοκληρωτική τύφλωση. Μακρινός στόχος της γενετικής μηχανικής είναι να παράγει ρύζι, το οποίο θα περιέχει την προβιταμίνη Α. Νεώτερες πληροφορίες αναφέρουν πως οι Ιάπωνες ερευνητές το έχουν κιόλας επιτύχει. Μια ακόμα εφαρμογή είναι η καλύτερη σύνθεση των φυτών που παράγουν έλαια. Στα περισσότερα φυτά το % του βάρους των ελαιούχων σπόρων τους μετατρέπεται σε έλαια. Ειδικοί πιστεύουν πως με τη βοήθεια της γενετικής μηχανικής αυτό το ποσοστό μπορεί να φτάσει έως %.Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μέθοδοι με τις οποίες μπορεί να μεταβληθεί η σύνθεση των ελαίων. Έχει ήδη τροποποιηθεί ένα είδος σόγιας, ώστε να παράγει περισσότερο ελαϊκό οξύ (πάνω από 80%) και λιγότερο κορεσμένα λιπαρά οξέα. Αυτό γίνεται γιατί τα φυτικά έλαια περιέχουν πολύ ευεργετικές ουσίες για τον άνθρωπο. Μερικές από αυτές είναι:. Η βιταμίνη Ε είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό και τα φυτικά έλαια είναι σημαντική διαιτητική πηγή αυτής της βιταμίνης. 2. Κάθε λιπαρό οξύ έχει επίσης τις δικές του συγκεκριμένες ιδιότητες. Το λινελαϊκό οξύ είναι ένα πολυακόρεστο λιπαρό οξύ που μπορεί να μειώνει τη χοληστερόλη και το α-λινολενικό οξύ συνδέεται επίσης με την υγεία της καρδιάς. Το ρικινελαϊκό οξύ είναι το ενεργό συστατικό στο καστορέλαιο και είναι ένα ισχυρό καθαρτικό, ενώ το γ-λινολενικό οξύ παρέχει τα κύρια οφέλη του λαδιού του νυχτολούλουδου, το οποίο χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, για να αντιμετωπίσει τον πόνο στο στήθος και το ατοπικό έκζεμα. 3. Οι φυτοστερόλες βρίσκονται στα φυτικά έλαια, ιδιαίτερα στα έλαια των φύτρων σπόρων. Οι μαργαρίνες που ενισχύονται με στερόλες πρόσφατα έλαβαν δημοσιότητα, επειδή η ικανότητα τους να μειώνουν τη χοληστερόλη είναι παρόμοια με πολλών φαρμάκων. 4. Πολλές άλλες ευεργετικές ενώσεις εξάγονται και συγκεντρώνονται από την επεξεργασία των φυτικών ελαίων, συμπεριλαμβάνοντας: το β-καροτένιο, τη βιταμίνη Κ, τη φωσφατιδυλοχολίνη, που χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση προβλημάτων του ήπατος και τη φωσφατιδυλοσερίνη, που χρησιμοποιείται κυρίως για να αποτρέψει την αλλοίωση της εγκεφαλικής λειτουργίας. 5

17 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Είναι γνωστό πως ο άνθρωπος μπορεί να συνθέσει 2 από τα 20 αμινοξέα που χρειάζεται για τη σύνθεση των πρωτεϊνών του. Τα υπόλοιπα 8 απαραίτητα αμινοξέα πρέπει να τα προσλαμβάνει με την τροφή του. Δυστυχώς η περιεκτικότητα των φυτών κύριας διατροφής είναι πολύ μικρή σε αμινοξέα. Το καλαμπόκι για παράδειγμα περιέχει πολύ μικρές ποσότητες λυσίνης και μεθειονίνης. Με τη βοήθεια της γενετικής τεχνολογίας γίνεται προσπάθεια να αυξηθεί η θρεπτική αξία των βασικών φυτών κύριας διατροφής,όπως το καλαμπόκι, η σόγια, η ελαιοκράμβη με αύξηση της περιεκτικότητάς τους σε απαραίτητα αμινοξέα. Κατά τη φυσική ωρίμανση των φρούτων παράγεται αιθυλένιο. Με κατάλληλη διαδικασία μπορεί να αναστέλλεται η παραγωγή αιθυλενίου και με αυτό τον τρόπο να επιβραδύνεται η ωρίμανση. Οι περισσότερες ντομάτες που πωλούνται, συλλέγονται πράσινες και σκληρές. Αυτό διευκολύνει τη μεταφορά τους αφού υπό άλλες συνθήκες το προϊόν θα ήταν πολύ ευαίσθητο στην πίεση, το οποίο βέβαια είναι εις βάρος της γεύσης. Πριν από την πώληση οι ντομάτες ψεκάζονται με αιθυλένιο και ωριμάζουν τεχνητά. Εφαρμογές υπάρχουν και όσο αφορά τη βελτίωση των γευστικών ιδιοτήτων. Η θαυματίνη είναι μια γλυκαντική ουσία, η οποία είναι πιο γλυκιά από τη ζάχαρη αλλά περιέχει λιγότερες θερμίδες. Παράγεται από ένα δύσκολα καλλιεργήσιμο φυτό στη Δυτική Αφρική, το Thaumatococcus daniellii. Με τη τεχνολογία της γενετικής μηχανικής καλλιεργήθηκαν πατάτες, οι οποίες περιέχουν θαυματίνη και έτσι έχουν γλυκιά γεύση. Βέβαια τα φυτά μπορεί να φέρουν και κάποιες ανεπιθύμητες ιδιότητες. Πάλι με τη χρήση της γενετικής μηχανικής τέτοιες ιδιότητες όπως διάφορα αλλεργιογόνα ή πρωτεΐνες που εμποδίζουν την πέψη μπορούν να απομακρυνθούν. Μία άλλη εφαρμογή αφορά το άμυλο. Το άμυλο έχει δυο συστατικά, την αμυλόζη και την αμυλοπηκτίνη. Η βιομηχανία άλλοτε ενδιαφέρεται για το ένα και άλλοτε για το άλλο, γι αυτό χρησιμοποιεί χημικά μέσα για να απομακρύνει το ένα συστατικό και να κρατήσει το άλλο. Όταν θέλει να κάνει παιδικές τροφές, κρατά την αμυλόζη, ενώ όταν θέλει να κάνει αμυλόκολλα, κρατά την αμυλοπηκτίνη. Με τη βοήθεια της γενετικής τεχνολογίας μπορούν να παραχθούν πατάτες που θα έχουν σαν συστατικό τους την αμυλόζη ή την αμυλοπηκτίνη, ανάλογα με τη χρήση τους. Έτσι οι πρώτες ύλες θα είναι οι καταλληλότερες γιατί δεν θα χρειαστεί να υποστούν χημική επεξεργασία. Το ίδιο γίνεται με τις προτηγανισμένες πατάτες που μαυρίζουν. Αυτοί που τις φτιάχνουν, 6

18 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project βάζουν σουλφίδια που αναστέλλουν τα οξειδωτικά ένζυμα που προκαλούν το μαύρισμα. Αν γενετικά αφαιρεθεί το ένζυμο τότε δε θα χρειάζονται πλέον συντηρητικά. Μια εταιρία επίσης δημιούργησε μια πατάτα η οποία περιέχει περισσότερο άμυλο απ ότι νερό. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα κατά το τηγάνισμά τους να χρησιμοποιούνται λιγότερες λιπαρές ουσίες. Μηχανισμός και προέλευση ανθεκτικότητας στα γενετικά τροποποιημένα φυτά που είναι σήμερα διαθέσιμα στον παραγωγό Ζιζανιοκτόνο Τύπος Ανθεκτικότητας Ανθεκτική θέση δράσης Αδρανοποίηση Ζιζανιοκτόνου (προέλευση τροποποιημένου ενζύμου) Glyphosate EPSP-synthase (από το βακτήριο Glyphosate oxidoreductase (Roundup) Salmonella typhimurium ή από φυτά (από μικροοργανισμούς) Glufosinate (Basta) πετούνιας) Bromonyxil (Buctril) - Sulfonylureas - Phosphinothricin acetyl transferase ( PAT) (από το μύκητα Streptomyces hygroscopicus) Acetolactate synthase (ALS ή AHAS) (από φυτικά κύτταρα) Bromoxynil-specific-nitrilase (από το βακτήριο εδάφους Klebsiella ozaenae) Πίνακας 4: Χαρακτηριστικές μορφές ανθεκτικότητας στα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Οργανισμός Αιτήσεις Οργανισμός Αιτήσεις Ακτινίδιο 3 Κουνουπίδι, Μπρόκολα, λάχανο Αρμπαρόριζα Κριθάρι 3 Βακτήρια 44 Κτηνοτροφικά τεύτλα 6 Βαμβάκι 27 Κτηνοτροφικά 4 τεύτλα,ζαχαρότευτλα Γαρύφαλλο 8 Λάχανο 2 Γογγύλι 2 Λεμονιά 3 Γογγύλι (εί6ος) Λεύκη 3 Δαμασκηνιά Λύκος (παράσιτο) Δέντρα του δάσους 3 Μαρούλι 6 Ελαιοκράμβη 30 Μελιτζάνα 7 Ελιά 2 Μενεξές (Usambara) Ευκάλυπτος 4 Μηλιά 3 Ζαχαρότευτλο 255 Μπιζέλι Ζύμες 2 Πατάτα 77 Ηλιόσπορος 2 Πατάτα, Καπνός Ιοί 7 Πεπόνι 0 Καλαμπόκι 408 Πετούνια 4 Καλαμπόκι, 7 Πορτοκαλιά 7

19 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Ελαιοκράμβη Καλαμπόκι, 4 Ραπάνι Ελαιοκράμβη, Ζαχαρότευτλο Καπνός 53 Ρύζι 7 Καρότο Σιτηρά 8 Καρπούζι Σμέουρο Κατηφές Σόγια 4 Καφές Σταφύλι 5 Κερασιά 3 Τομάτα 74 Κιχώριο 38 Τριφύλλι 2 Κολοκυθιά 5 Φεστούκη Κουνουπίδι 3 Φράουλα 7 Κουνουπίδι, Χρυσάνθεμα Μπρόκολα Σύνολο 603 Ενημερωμένο μέχρι Παρατήρηση: Το Robert- Κoch lνστιτούτο δεν διαθέτει αρχεία για την εξέλιξη των παραπάνω αιτήσεων. Πηγή: Summary Notification and Information Format (SNIF) Πίνακας 5: Πειραματικά απελευθερωμένοι οργανισμοί στις χώρες- μέλη της Ευρωπαϊκής ένωσης. Ακτινίδιο 3 Pίζωμα 2 Αντίσταση στους μύκητες Αρμπαρόριζα... Ρίζωμα Βακτήριο Ενδοτοξίνες 2 Μυκητοκτόνα Υδρογενετική δράση Σήμανση 28 Σήμανση, Μεταβολισμός 3 Αντίσταση στα έντομα 3 Ανθεκτικότητα στα βαρέα μέταλλα, Σήμανση Ανθεκτικότητα στα βαρέα μέταλλα Σήμανση. Πρόσληψη αζώτου 2 Αλλαγές στο μεταβολισμό Μεταλλαξιογένεση Καφές... Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Αντίσταση στα έντομα Κερασιά... 3 Ρίζωμα 3 Κιχώριο Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 5 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, ανδρική στειρότητα 3 Αντίσταση στα ζιζανιοκτόνα, ανδρική στειρότητα, σήμανση Ανδρική στειρότητα 8

20 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Βαμβάκι Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Αντίσταση στα έντομα 4 Αντίσταση στα έντομα 2 Κολοκυθιά... 5 Αντίσταση στους ιούς 5 Γαρύφαλλο Κουνουπίδι... 3 Χρώμα ανθών, Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, ανοχή στα ζιζανιοκτόνα ανδρική στειρότητα 3 Διατηρησιμότητα Κουνουπίδι, Μπρόκολα... 5 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Σύσταση Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, 2 Γογγύλι ανδρική στειρότητα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Κουνουπίδι, Μπρόκολα, Δέντρα του δάσους Λάχανο, Μπιζέλια... Σήμανση 2 Σύσταση, αντίσταση στα έντομα Αλλαγές μεταβολισμού Κριθάρι... 3 Ελαιοκράμβη Μεταβολισμός υδατανθράκων Εξέλιξη ανάπτυξης 5 Σήμανση 2 Σύσταση λιπών 28 Λάχανο... 2 Λίπη, ωρίμανση Αντίσταση στα έντομα 2 Ωρίμανση Λεμονιά... 3 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανάπτυξη 3 33 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σύσταση Λεύκη Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Εξέλιξη ανάπτυξης 2 σύσταση, αντίσταση στους μύκητες Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Σύσταση 5 ανδρική στειρότητα Σύσταση, σήμανση 95 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Αντίσταση στα έντομα, ανδρική στειρότητα, ανδρική στειρότητα αντίσταση στους μύκητες 2 Σήμανση(δείκτες επιλογής) 3 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σήμανση Μαρούλι... 6 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Μεταβολισμός αζώτου 4 9

21 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project αντίσταση στους μύκητες Αντίσταση στους ιούς 6 2 Σύσταση 9 Μελιτζάνα... 7 Σύσταση, σήμανση Βελτίωση ανάπτυξης Αντίσταση στα έντομα Περιεχόμενες ουσίες 2 Αντίσταση στα έντομα, Αντίσταση στα έντομα 5 Αντίσταση στους μύκητες Μενεξές... Ανδρική στειρότητα Σήμανση Σήμανση 3 Μηλιά... 3 Αντίσταση στους μύκητες Βελτίωση ανάπτυξης 6 Ελιά Αντοχή στα ζιζανιοκτόνα, Αντίσταση Ρίζωμα στα έντομα και τους μύκητες Αντίσταση στους μύκητες Αντίσταση στους Μύκητες Ευκάλυπτος Μπιζέλια... Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Παραγωγή ενζύμων Σήμανση 3 Πατάτα Ζαχαρότευτλο Αντίσταση στα βακτήρια 6 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Βελτίωση ανάπτυξης 90 2 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Ανάπτυξη, μεταβολισμός σύσταση, Αντίσταση στους ιούς υδατανθράκων 2 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Ανοχή στον παγετό 2 Αντίσταση στα έντομα,ανδρική Αντίσταση στα ζιζανιοκτόνα, στειρότητα, σήμανση, αντίσταση αντίσταση στους μύκητες στους μύκητες Σύσταση Αντίσταση στην ένταση Αντίσταση στα έντομα 7 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σήμανση Αντίσταση στα έντομα, αντίσταση 0 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σήμανση, στα νηματοειδή σκουλήκια αντίσταση στους ιούς 4 Αντίσταση στα έντομα, Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, αντίσταση στους ιούς αντίσταση στους μύκητες Μεταβολισμός 83 υδατανθράκων 20

22 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Μεταβολισμός υδατανθράκων, αντίσταση στους ιούς Σήμανση 3 5 Σύσταση Ανδρική στειρότητα, αντίσταση Μεταβολισμός υδατανθράκων 4 στα νηματοειδή σκουλήκια Σήμανση Σήμανση 2 Σήμανση, αντίσταση στους ιούς Σήμανση, αντίσταση στους ιούς Αντίσταση στους μύκητες Αντίσταση στα νηματοειδή 2 Αντίσταση στους ιούς Αντίσταση στα νηματοειδή, 20 αντίσταση στους μύκητες, Ζύμες 2 αντίσταση στους ιούς Σύσταση Πρόσληψη αζώτου Μεταβολισμός υδατανθράκων Αντίσταση στους μύκητες 4 Αντίσταση στους μύκητες, Ηλίανθος 2 αντίσταση στους ιούς 2 Λίπη 2 Αντίσταση σε διάφορες βλάβες Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Μεταβολισμός 5 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σύσταση, Μεταβολισμός, σύσταση φλοιού ανδρική στειρότητα, Αντίσταση στους ιούς σήμανση 8 Σύσταση, σήμανση Σήμανση 2 Πεπόνι Αντίσταση στους μύκητες Εξέλιξη ανάπτυξης 3 Αντίσταση σε παρασιτικά φυτά Σύσταση (λύκος) 2 Αντίσταση στους ιούς 8 Ιός 7 Απάλειψη ιδιοτήτων Πετούνια Εκδήλωση ιογενών Χρώμα ανθών αντιγόνων 6 4 Σύσταση Σήμανση Δαμασκηνιά. Αλλαγές στο μεταβολισμό Εκδήλωση τοξίνης Αντίσταση στους ιούς 2

23 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Συμβατότητα Καλαμπόκι 405 Ενδοτοξίνες Παραγωγή ενζύμων 3 Ανοχή στον παγετό,ανοχή στα ζιζ/κτόνα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 7 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Σύσταση 6 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Σύσταση, Αντίσταση στα έντομα, ανδρική στειρότητα, αντίσταση στους ιούς 2 Πορτοκαλιά... Σήμανση Ραπάνι... Αντίσταση στα ζιζανιοκτόνα Ρύζι... 6 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 3 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, αντίσταση στα έντομα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Σύσταση, Αντίσταση στα έντομα 2 Ανδρική στειρότητα, σήμανση, αντίσταση στους ιούς Σιτάρι... 8 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 3 αντίσταση στα έντομα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σύσταση 27 3 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, αντίσταση Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σύσταση, στα έντομα, ανδρική στειρότητα Ανοχή στα ζιζ/κτόνα, ανδρ. στειρότητα 26 σήμανση Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Αντίσταση σε διάφορους εχθρούς ανδρική στειρότητα 3 2 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σήμανση αντίσταση στους ιούς Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, 2 Σύσταση 4 αντίσταση στους μύκητες Αντίσταση στα έντομα Σύσταση 2 54 Μεταβολισμός Μεταβολισμός υδατανθράκων υδατανθράκων 2 Αντίσταση σε διάφορους εχθρούς Σήμανση

24 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Αντίσταση στους ιούς Αντίσταση στους μύκητες Καλαμπόκι, ελαιοκράμβη 7 Σμεουριά... Ωρίμανση καρπών Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 7 Σόγια....4 Καπνός 54 Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 4 Αντίσταση στα βακτήρια Σταφύλι Παραγωγή ενζύμων Ωρίμανση Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Αντίσταση στους μύκητες Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σύσταση Σύσταση 20 Ανδρική στειρότητα Αντίσταση στους ιούς 3 Τεύτλα Ανδρική στειρότητα, Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 0 αντίσταση στα νηματοειδή Σήμανση 2 Τομάτα Μεταβολισμός νιτρικών αλάτων 7 Αντίσταση στους μύκητες 3 Αλλαγές στον μεταβολισμό 2 Αντίσταση στους ιούς 4 Εξέλιξη ανάπτυξης Ωρίμανση Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, ανδρική στειρότητα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σήμανση Καρότο Σύσταση 9 Αντίσταση στους μύκητες Αντίσταση στα έντομα 4 Μεταβολισμός υδατανθράκων 20 Καρπούζι Ανδρική στειρότητα Εξέλιξη ανάπτυξης Αντίσταση στους μύκητες 3 Μεταλλαξιογένεση Κατηφές Αντίσταση στους ιούς 23

25 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Σήμανση 9 Αντίσταση στους ιούς 2 29 Τριφύλλι Μεταβολισμός υδατανθράκων Αντίσταση στους ιούς Φεστούκη Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα, σύσταση Φράουλα Ρίζωμα Βελτίωση ανάπτυξης Ωρίμανση φρούτων 2 Αντίσταση στα έντομα Σήμανση Αντίσταση στους μύκητες Χρυσάνθεμα Χρώμα ανθών Ενημερωμένο μέχρι Πηγή: Robert Koch-Ινστιτούτο Κέντρο Γενετικής Τεχνολογίας Πίνακας 6: Ιδιότητες των απελευθερωμένων οργανισμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αριθμός δήλωσης B/GR/96/ B/GR/96/2 B/SE/96/005 8 Εταιρεία ος χρόνος καλλιέργεια ς Zeneca Hellas S.A. AgrEvo Hellas S.A. Plant Genetic Systems NV Οργανισμός 997 Lycopersico n esculentum (κοινό όνομα) Τομάτα Ιδιότητες Μεταβολισμ ός υδατανθράκω ν 997 Zea mays Καλαμπόκι Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 997 Brassica Ελαιοκράμβ napus η Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανδρική στειρότητα 24

26 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project B/GR/97/ B/GR/97/2 Β/GR/97/3 Malmohus Lans Hushallning s sallskap Hellaseed mit Monsanto Company St Louis Hellaseed mit Monsanto Company and Delta and Pine Land Company Hellaseed mit Monsanto Company and Delta and Pine Land Company 997 Gossypίum hίrsutum 997 Gossypίum hίrsutum 997 Gossypίum hίrsutum Β/GR/97/5 Monsanto 998 Gossypίum hίrsutum Β/GR/97/6 Monsanto 998 Gossypίum hίrsutum Β/GR/97/7 Monsanto 998 Gossypίum hίrsutum Β/GR/98/ Β/GR/98/2 Β/GR/98/3 Β/GR/99/ AgrEvo Hellas S.A. AgrEvo Hellas S.A. Hellaseed S.A. Monsanto Hellas Ltd in collaboratio n with Monsanto Eυrορe S.A. and Monsanto Βαμβάκι Βαμβάκι Βαμβάκι Βαμβάκι Βαμβάκι Βαμβάκι Αντίσταση στα έντομα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Αντίσταση στα έντομα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Αντίσταση στα έντομα 998 Zea mays Καλαμπόκι Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 998 Zea mays Καλαμπόκι Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 998 Zea mays Καλαμπόκι Ανοχή στα έντομα 999 Zea mays Καλαμπόκι Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα 25

27 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Β/GR/99/2 Β/GR/98/5 Β/GR/98/6 Β/GR/98/7 Co. Rhone- Poulenc Αgrο Hellas Monsanto Hellas Ltd Monsanto Hellas Ltd Monsanto Hellas Ltd 999 Gossypίum hίrsutum 999 Gossypίum hίrsutum 999 Gossypίum hίrsutum 999 Gossypίum hίrsutum Βαμβάκι Βαμβάκι Βαμβάκι Βαμβάκι Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Αντίσταση στα έντομα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Αντίσταση στα έντομα Ανοχή στα ζιζανιοκτόνα Β/GR/98/8 AgrEvo Hellas S.A. 999 Beta vulgaris Ζαχαρότευτλ α Πηγή: Robert Koch Institut, Πίνακας ενημερωμένος μέχρι Πίνακας 7: Πειραματικές Απελευθερώσεις γενετικά τροποποιημένων φυτών στην Ελλάδα. 2.3 Εφαρμογές στα ζώα Η εκτροφή γενετικά τροποποιημένων, διαγονιδιακών ζώων, ερευνήθηκε πειραματικά στα ποντίκια. Οι μέθοδοι φυσικά είναι κοινές για όλα τα ζώα και τον άνθρωπο. Εκτός από τα ποντίκια χρησιμοποιούνται οι μέθοδοι της γενετικής μηχανικής και στα πρόβατα, τις αγελάδες και τους χοίρους. Οι έρευνες στα ζώα αποσκοπούν στη βελτίωση ιδιοτήτων τους. Έτσι: Στο πρόβατο η έρευνα στοχεύει στην καλύτερη ποιότητα μαλλιού. Στις αγελάδες στοχεύει στην καλύτερη ποιότητα γάλατος. Στους χοίρους ερευνάται αν είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν ως δότες οργάνων στον άνθρωπο. Για το σκοπό αυτόν έχουν τροποποιηθεί οι επιφάνειες των κυττάρων, έτσι ώστε να μη θεωρούνται ξένα από το αμυντικό σύστημα του ανθρώπου. Με τα παραδείγματα αυτά θέλαμε να δώσουμε μια ιδέα σε ποιο φάσμα εκτείνεται η ερευνητική προσπάθεια. Επιπλέον επιδιώκονται εφαρμογές όπως η εισαγωγή κατάλληλων γονιδίων στα κύτταρα μαστικών αδένων αγελάδων ή προβάτων ώστε η πρωτεΐνη που μας ενδιαφέρει να παράγεται μόνο στο γάλα, από το οποίο μπορεί να αποκτηθεί σχετικά εύκολα. Επειδή αυτά τα προϊόντα δρουν συνήθως θεραπευτικά ως φάρμακα εισήχθη γι αυτά ο όρος Pharming από τη σύνθεση των όρων Pharma και Farming. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι η Tracey, ένα πρόβατο του οποίου το γάλα περιέχει την πρωτεΐνη α -αντιθρυψίνη. Αυτή η ιδιότητα δόθηκε στην Tracey από σκωτσέζους επιστήμονες, οι οποίοι ενσωμάτωσαν στο γονιδίωμα του προβάτου το ανθρώπινο γονίδιο, που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της πρωτεΐνης α -αντιθρυψίνης. Η πρωτεΐνη αυτή παράγεται στο ήπαρ και η απουσία της έχει ως αποτέλεσμα γενετική ασθένεια, που οδηγεί στο εμφύσημα. Η Tracey και οι απόγονοί της παράγουν αρκετές ποσότητες της πρωτεΐνης αυτής. Από ένα λίτρο γάλατος διαγονιδιακού προβάτου παράγονται 35 gr πρωτεΐνης, που σημαίνει ότι ένα κοπάδι μερικών χιλιάδων προβάτων θα αρκούσε για την κάλυψη των παγκόσμιων αναγκών σε α -αντιθρυψίνη. Μια 26

28 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project σκωτσέζικη εταιρεία έχει ξεκινήσει ήδη την αναπαραγωγή 4000 προβάτων στη Νέα Ζηλανδία με στόχο την παραγωγή της πρωτεΐνης α -αντιθρυψίνης.η παραγωγή θεραπευτικών μέσων από τα κύτταρα των μαστικών αδένων αποκτά μεγάλη σημασία, γιατί κάποιες πρωτεΐνες δεν μπορούν να παραχθούν από βακτήρια, τα οποία δεν διαθέτουν μηχανισμούς τροποποίησης των πρωτεϊνών που διαθέτουν οι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. Ειδική κατηγορία γενετικά τροποποιημένων ζώων είναι τα γενετικά τροποποιημένα ψάρια. Σε διάφορα εργαστήρια και ειδικά σε Αμερική, Καναδά, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία και Ιαπωνία έχουν γίνει γενετικές τροποποιήσεις σε περίπου είκοσι είδη ψαριών, με κύριο στόχο τη βασική έρευνα. Πέραν όμως αυτής έχουν γίνει και γενετικές τροποποιήσεις με σκοπό την εισαγωγή τους στην κατανάλωση. Ψάρια που έχουν τροποποιηθεί γενετικά είναι ο κυπρίνος, η πέστροφα, ο σολομός, ο βακαλάος και το καλκάνι. Η γενετική τροποποίηση στα ψάρια είναι ευκολότερη από εκείνη στα άλλα ζώα γιατί υπάρχουν πολλές μέθοδοι γενετικής τροποποίησης, είναι απλούστερη η ενσωμάτωση των ξένων γονιδίων και επιπλέον είναι διαθέσιμα πολλά ωάρια. Για παράδειγμα ο σολομός παράγει από μέχρι ωάρια. Στόχοι γενετικής τροποποίησης: Α) Γρήγορη ανάπτυξη και μεγάλο βάρος. Αρχικά επιχειρήθηκε η ενσωμάτωση γονιδίων αυξητικών ορμονών από άλλα ψάρια, ποντίκια, βόδια, ακόμη και άνθρωπο για τη δημιουργία υπέρβαρων ψαριών. Όμως η εμπειρία απέδειξε ότι η χρησιμοποίηση τέτοιων γονιδίων από το ίδιο είδος ψαριού αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα. Για παράδειγμα διαπιστώθηκε ότι η ενσωμάτωση γονιδίων από το σολομό του Ειρηνικού σε σολομό του Ατλαντικού Ωκεανού έχει ως αποτέλεσμα να αναπτύσσεται ο σολομός του Ατλαντικού όλη τη διάρκεια του έτους και όχι μόνο την άνοιξη και το καλοκαίρι. Β) Προσαρμογή σε χαμηλές θερμοκρασίες. Ένα είδος γλώσσας ζει περίπου στη θερμοκρασία πήξης του νερού επειδή διαθέτει ένα γονίδιο που παράγει μία πρωτεΐνη (antifreeze protein,afp),η οποία αποτρέπει την πήξη του αίματος. Ενσωματώνοντας αυτό το γονίδιο για παράδειγμα στο σολομό θα είναι δυνατή η επιβίωσή του σε θαλάσσιες περιοχές με χαμηλή θερμοκρασία. Γ) Αντίσταση στους παράγοντες ασθενειών. Στον κλειστό χώρο του ιχθυοτροφείου προκαλούνται ιογενείς και βακτηριακές ασθένειες με συνέπεια την απώλεια παραγωγής,λόγω του συνωστισμού των ψαριών. Επειδή η καταπολέμηση των παθογόνων αιτιών με κλασικές πρακτικές (εμβόλια, φάρμακα) είναι ανέφικτη ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται με τη μέθοδο της γενετικής τροποποίησης και τη χρηση γονιδίων με τη σχετική ικανότητα. Ηδη υπάρχουν ψάρια που παράγουν λυσοζύμη με έντονη αντιβακτηριακή δράση. Τα διαγονιδιακά ψάρια έχουν παραχθεί στην Αμερική και τον Καναδά μόνο για πειραματικούς σκοπούς αλλά σύντομα θα κυκλοφορήσουν και στις αγορές των παραπάνω χωρών. Ήδη από την εταιρία «A/F PROTEIN»,που εδρεύει στη Μασαχουσέτη, προβλέπεται η εισαγωγή στην κατανάλωση των ψαριών πέστροφας, 27

29 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project σολομού και τα οποία αναπτύσσονται σε χρόνο μικρότερο κατά 4 έως 6 φορές του φυσιολογικού. Εικόνα 7 : Σύγκριση ανάπτυξης γενετικά τροποποιημένων και μη σολομών. 28

30 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Κεφάλαιο 3 3. Περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης Σε αυτή την ενότητα θα γίνει προσπάθεια να δοθεί η εικόνα της μέχρι σήμερα διαμορφωμένης κατάστασης σχετικά με την νομοθεσία και τις θέσεις των διαφόρων φορέων και ομάδων απέναντι στα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα Ισχύουσα νομοθεσία Η εισαγωγή γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στη παγκόσμια αγορά δημιούργησε την ανάγκη λήψης συγκεκριμένων μέτρων και τη θέσπιση νόμων και κανόνων ώστε να αντιμετωπιστούν οι ποικίλοι προβληματισμοί για τους πιθανούς κινδύνους και να αντιμετωπιστούν οι εκάστοτε παράγοντες που αφορούν το κάθε προϊόν ξεχωριστά, ανάλογα με το περιβάλλον και τις χρήσης του. Η νομοθετική ρύθμιση ξεκίνησε από τις Η.Π.Α, όπου έγινε και η εισαγωγή των πρώτων γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στην αγορά. Στην Ευρώπη έχει θεσπιστεί ένα αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο ισχύει και στην Ελλάδα. Η νέα Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για τη σήμανση και την κυκλοφορία των μεταλλαγμένων τροφίμων στις αγορές αποτελεί την πιο αυστηρή νομοθεσία στον κόσμο. Οι νέοι Κανονισμοί (κανονισμός 829/2003 και κανονισμός 830/2003), οι οποίοι τέθηκαν σε εφαρμογή στις 8 Απριλίου 2004, μπορούν να επηρεάσουν την παρούσα, αλλά και τη μελλοντική πορεία της αγοράς των μεταλλαγμένων προϊόντων, όπως καλλιέργειες φυτών, λαχανικών, φρούτων, αλλά και τρόφιμα και ζωοτροφές που προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς. Οι δύο πιο σημαντικές καινοτομίες της νέας Νομοθεσίας, οι οποίες αφορούν στο 90% των εισαγωγών μεταλλαγμένων προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι:. Η υποχρεωτική σήμανση, ακόμη και στις περιπτώσεις που η ανίχνευση του μεταλλαγμένου DNA ή της μεταλλαγμένης πρωτεΐνης δεν είναι εφικτή, όπως στην περίπτωση των φυτικών ελαίων. 2. Η σήμανση στις μεταλλαγμένες ζωοτροφές. Σύμφωνα με τη νέα Νομοθεσία, όλα τα προϊόντα τα οποία περιέχουν ή προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς, σε ποσοστό πάνω από 0,9%, πρέπει να φέρουν σήμανση ότι αυτό το προϊόν «περιέχει ή προέρχεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς» ή «αυτό το προϊόν παράγεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς». 3. Η σήμανση όμως των προϊόντων ζωικής προέλευσης δεν είναι υποχρεωτική. Αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής δε μπορεί να γνωρίζει εάν καταναλώνει μεταλλαγμένα τρόφιμα ζωικής προέλευσης. 29

31 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Η Ελλάδα έχει εναρμονιστεί με το νομοθετικό πλαίσιο της Ε.Ε από τον Δεκέμβριο του 995. Επιπλέον δεν καλλιεργούνται γενετικά τροποποιημένα φυτά για εμπορία, επιτρέπεται όμως η κατανάλωση προϊόντων που προέρχονται από γενετικά τροποποιημένα φυτά σόγιας και καλαμποκιού. Για αυτά τα προϊόντα επιβάλλεται υποχρεωτική σήμανση. Οι βασικές διαφορές μεταξύ Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής νομοθεσίας για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα: Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία εξετάζει κάθε προϊόν ως προς τον τρόπο με τον οποίο παράχθηκε ενώ η Αμερικανική ως προς τα χαρακτηριστικά του (δηλαδή ελέγχονται τα προϊόντα και όχι οι διαδικασίες). Τουλάχιστον κατ αρχήν δεν θεωρούνται ουσιαστικά διαφορετικοί από τους φυσικούς οργανισμούς στην αμερικανική νομοθεσία. Στην αμερικανική νομοθεσία οι ρυθμιστικές αρχές μπορούν να επέμβουν μόνο στην περίπτωση που υπάρχει ένδειξη ότι η εισαγωγή ενός προϊόντος στην αγορά είναι επικίνδυνη καθώς δεν απαιτείται ειδικό ρυθμιστικό καθεστώς για τα προϊόντα της βιοτεχνολογίας. Οι Η.Π.Α, ο Καναδάς και η Αργεντινή δεν απαιτούν ειδική σήμανση για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Άπω Ανατολή, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία υποστηρίζουν την υποχρεωτική σήμανση. Ελευθέρωση στο περιβάλλον γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (καλλιέργεια) Διαδικασία αξιολόγησης Αίτηση από εταιρεία σε ένα κράτος-μέλος Αξιολόγηση αίτησης από κράτος-μέλος, την EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αξιολόγηση από άλλα κράτη-μέλη. Σχόλια από το κοινό ενδιαφερόμενα μέρη Αν εξασφαλιστεί ειδική πλειοψηφία από τα κράτη-μέλη, ο γενετικά τροποποιημένος οργανισμός αδειοδοτείται. Αν όχι, η απόφαση αφήνεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Υποχρέωση από όλα τα κράτη-μέλη να μην εμποδίζουν τον αδειοδοτημένο γενετικά τροποποιημένο οργανισμό Ρήτρα Ασφάλειας βάσει της Αρχής της Προφύλαξης: αν ένα κράτος-μέλος αποδείξει επιστημονικά τους κινδύνους από συγκεκριμένο γενετικά τροποποιημένο οργανισμό, μπορεί να τον απαγορεύσει ή να τον περιορίσει. Πίνακας 8: Διαδικασία αξιολόγησης 30

32 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Εισαγωγή γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στην αγορά Παρόλο που δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι ρυθμιστικοί κανόνες για το διεθνές εμπόριο γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, πολλοί διεθνείς οργανισμοί ασχολούνται με τη θέσπιση κανόνων σχετικά με αυτό. Ο Διεθνής Οργανισμός Υγείας (WHO) έχει δημιουργήσει ειδικό σώμα (CODEX) που ασχολείται με τη διαμόρφωση προτύπων, οδηγιών και προτάσεων που συνιστούν τον διεθνή κώδικα εμπορίας τροφίμων. Επιπλέον ο Διεθνής Οργανισμός Υγείας αναπτύσσει αρχές για τον έλεγχο των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων που προορίζονται για κατανάλωση. Σε αυτό το πλαίσιο εισήχθη η έννοια της «κατ ουσία ισοδυναμίας» η οποία καθορίζει ότι η σύγκριση ενός προϊόντος με κάποιο αποδεκτό πρότυπο ασφαλείας ως σημαντικό στοιχείο για την αξιολόγηση της ασφάλειας. Αν ένα νέο τρόφιμο ή συστατικό βρεθεί «κατ ουσία» ισοδύναμο με κάποιο προϋπάρχον, τότε μπορεί να αντιμετωπιστεί με τον ίδιο τρόπο όσον αναφορά την ασφάλεια. Αυτοί οι κανόνες έχουν ως σκοπό μία προκαταρκτική εκτίμηση των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων και των επιπτώσεων τους, άμεσων ή εμμέσων, αλλά δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα όσο αναφορά την ισχύουσα νομοθεσία για κάθε κράτος. Τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα που βρίσκονται ήδη στις αγορές έχουν περάσει μία σειρά από ελέγχους από τις κρατικές αρχές. Αυτές οι διαφορετικές εκτιμήσεις που γίνονται σε κάθε κράτος ακολουθούν συγκεκριμένες βασικές αρχές που περιλαμβάνουν τον έλεγχο των επιπτώσεων αυτών των προϊόντων στην υγεία και στο περιβάλλον. 3.3 Οι θέσεις διάφορων ομάδων και φορέων Ι. Καταναλωτές Αφότου έγινε η πρώτη εισαγωγή γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στις αγορές, στα μέσα της δεκαετίας του 90, εκφράστηκαν ανησυχίες και προβληματισμοί σχετικά με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν αυτά τα προϊόντα στην υγεία και στο περιβάλλον από ακτιβιστές, καταναλωτές, επιστήμονες και πολιτικούς. Στις αρχές της δεκαετίας του 90, τα αποτελέσματα από πολύχρονες έρευνες στο τομέα της μοριακής βιολογίας έγιναν γνωστά στο ευρύτερο κοινό. Το γεγονός της χρήσης της βιοτεχνολογίας για τη δημιουργία νέων ειδών φυτών και ζώων που προορίζονταν για κατανάλωση δημιούργησε ανησυχία σχετικά με το ενδεχόμενο ρίσκο σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία. Όσο αναφορά τη χρήση των νέων τεχνολογιών για τη παραγωγή φαρμάκων, οι πολίτες την αντιμετώπισαν θετικά σε αντίθεση με το ενδεχόμενο να δημιουργηθούν τρόφιμα «μεταλλαγμένα». Πολλοί καταναλωτές αμφισβητούν την εγκυρότητα των ελέγχων των τροφίμων και τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα ορισμένων ερευνών. Πολλοί οργανισμοί καταναλωτών εκφράζουν έντονες αντιδράσεις σχετικά με την ασφάλεια αυτών των τροφίμων καθώς επικεντρώνονται στους πιθανούς κινδύνους πρόκλησης αλλεργιών και στα περιβαλλοντικά προβλήματα. Επιπλέον ορισμένες ομάδες ανησυχούν για τη δύναμη που αποκτούν ορισμένες εταιρίες πάνω στο εμπόριο τροφίμων και ιδιαίτερα των σπόρων και των λαχανικών. 3

33 Μεταλλαγμένα προϊόντα και Βιοτεχνολογία Project Διεθνείς καταναλωτικές οργανώσεις που έχουν ασχοληθεί ερευνητικά με θέματα εφαρμογών της γενετικής μηχανικής προβάλλουν τις παρακάτω απαιτήσεις σε σχέση με τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα:. Να υπάρχουν σαφή οφέλη για τον καταναλωτή 2. Ασφαλή προϊόντα και μέθοδοι παραγωγής για τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον σε μακροχρόνια οικολογικά αειφορική προοπτική 3. Επαρκή πρωτόκολλα για αξιολόγηση και παρακολούθηση γενετικά τροποποιημένων τροφίμων από ανεξάρτητα ιδρύματα, πριν την απελευθέρωσή τους στο περιβάλλον ΙΙ. Αγρότες Για τους καλλιεργητές το οικονομικό όφελος προκύπτει μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις, όχι πάντοτε. Για παράδειγμα οι καλλιεργητές καλαμποκιού έχουν όφελος μόνο όταν ο βαθμός προσβολής από τα έντομα και η τιμή του προϊόντος είναι αρκετά υψηλά, έτσι ώστε η αύξηση των εσόδων από την πρόληψη της προσβολής να ξεπερνά το αυξημένο κόστος που προκύπτει από την αγορά του σπόρου. Όσον αφορά τους καλλιεργητές γενετικά τροποποιημένης σόγιας αυτοί φαίνεται ότι στην υπάρχουσα κατάσταση είχαν όφελος όλοι, και αυτοί που καλλιεργούσαν συμβατικές ποικιλίες και αυτοί που καλλιεργούσαν γενετικά τροποποιημένα φυτά. Αυτό συνέβη γιατί λόγω του ανταγωνισμού των εταιρειών είχαμε μείωση της τιμής όλων των ζιζανιοκτόνων. Ένα ακόμα ζήτημα είναι το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των καταναλωτών αντιμετωπίζει τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα με σκεπτικισμό. Γεγονότα όπως ο εκμηδενισμός των εξαγωγών του καλαμποκιού των ΗΠΑ και της ελαικράμβης του Καναδά στην Ευρώπη, την Ιαπωνία και τη Β. Κορέα έχει οδηγήσει ενώσεις αγροτών όπως η Αμερικανική ένωση καλλιεργητών καλαμποκιού να προτείνουν στους αγρότες να μη καλλιεργούν γενετικά τροποποιημένα φυτά από το ΙΙΙ. Διεθνείς οργανώσεις Η επιτροπή τροφίμων και διατροφής και η διεθνής Ένωση Συνεργασίας Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών με εκπρόσωπο τον Dr. Cutberto Garza, καθηγητή στο τμήμα διατροφικών επιστημών στο Cornell υποστηρίζουν το δικαίωμα των καταναλωτών να αποφασίζουν τι θα συμπεριλαμβάνουν στη διατροφή τους οπότε επισημαίνουν την αναγκαιότητα σήμανσης των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων. Υπάρχουν έντονες διαφωνίες ανάμεσα σε Ευρωπαϊκές και Αμερικάνικες οργανώσεις σχετικά με την αναγκαιότητα σήμανσης των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων. Η Επιτροπή Τροφίμων και φαρμάκων υποστηρίζει ότι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι ταυτόσημα με τα φυσικά προϊόντα ώστε δε χρειάζεται ειδική σήμανση. Αντίθετα οι κανονισμοί που ισχύουν στη Ευρώπη είναι πολύ αυστηροί με αποτέλεσμα να μην γίνονται εισαγωγές τέτοιων προϊόντων από την Αμερική. 32

ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ:

ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ: ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ: ΕΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑ ΜΕ ΑΓΝΩΣΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ, ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΡΙΜΗΚΥΡΙΟΣ, ΓΕΩΠΟΝΟΣ, Δρ. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες σε τροφή του αυξανόμενου ανθρώπινου πληθυσμού, πρέπει να αυξηθεί η φυτική και ζωική παραγωγή Ελεγχόμενες διασταυρώσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ 5ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΙΛΙΟΥ 1 9. Εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας στην Γεωργία και την Κτηνοτροφία

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Τετάρτη, 27 Μάρτιος :09 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 27 Μάρτιος :29

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Τετάρτη, 27 Μάρτιος :09 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 27 Μάρτιος :29 Όταν λέμε μεταλλαγμένα τρόφιμα ή γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, αναφερόμαστε σε τρόφιμα, τα οποία έχουν δημιουργηθεί χρησιμοποιώντας τις πρόσφατες τεχνικές της μοριακής βιολογίας. Τα τρόφιμα αυτά έχουν

Διαβάστε περισσότερα

Υγιεινή Τροφίμων. Γενετικά Μεταλλαγμένα Τρόφιμα (GMFs)

Υγιεινή Τροφίμων. Γενετικά Μεταλλαγμένα Τρόφιμα (GMFs) Υγιεινή Τροφίμων Γενετικά Μεταλλαγμένα Τρόφιμα (GMFs) Γενετική τροποποίηση Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί προκύπτουν από την ενσωμάτωση στο γενετικό τους υλικό συγκεκριμένων γονιδίων τα οποία έχουν

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 9: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Κεφάλαιο 9: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Κεφάλαιο 9: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ -ΘΕΩΡΙΑ- Βασικοί τρόποι βελτίωσης φυτικής και ζωϊκής παραγωγής: Ελεγχόμενες διασταυρώσεις. Δημιουργία διαγονιδιακών ή γενετικά τροποποιημένων

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΗΠΟΥΡΓΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΗΠΟΥΡΓΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΗΠΟΥΡΓΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΤΜΗΜΑ Γ2 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΟΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2011-2012 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Έχουν περάσει περίπου 15 χρόνια από τη δημιουργία γενετικά τροποποιημένων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας Μάθημα 10 ο Εισαγωγή στην γεωργική και κτηνοτροφική βιοτεχνολογία Διδάσκων Δρ. Ιωάννης Δρίκος Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων (ΠΙ)

Διαβάστε περισσότερα

«Γενετικά τροποποιημένα φυτά» ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΥΔΡΙΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

«Γενετικά τροποποιημένα φυτά» ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΥΔΡΙΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ «Γενετικά τροποποιημένα φυτά» ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΥΔΡΙΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2015-2016 ΤΑΞΗ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί Με τον όρο γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί εννοούμε τους ζωντανούς οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

Γενετική μηχανική Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί Διαγονιδιακοί οργανισμοί

Γενετική μηχανική Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί Διαγονιδιακοί οργανισμοί Γενετική μηχανική Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί Διαγονιδιακοί οργανισμοί Εργασία στο μάθημα της Βιολογίας Υπεύθυνος καθηγητής : Κ.Κεραμάρης Μαθητές : Λιούμη Κυριακή, Μωραΐτης Βαγγέλης Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογέςτης Βιοτεχνολογίας. στη γεωργία και την κτηνοτροφία

Εφαρμογέςτης Βιοτεχνολογίας. στη γεωργία και την κτηνοτροφία Εφαρμογέςτης Βιοτεχνολογίας στη γεωργία και την κτηνοτροφία κεφάλαιο Διαγονιδιακές αγελάδες 9. Ειφαρμογές της Βιοτεχνολογίας στη γεωργία και την κτηνοτροφία Οι ελεγχόμενες διασταυρώοεις οδηγούν στην τροποποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. γ Α4. δ Α5. α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β Β1. Σχολικό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Project B3

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Project B3 ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΡΟΦΙΜΑ Project B3 ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Με τον όρο αυτό νοείται η μεταφορά γενετικού υλικού (DNA) από οργανισμούς ενός είδους σε οργανισμούς ενός άλλου Χαρακτηριστικά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Η ποιότητα της τροφής που καταλήγει στο πιάτο μας σχετίζεται με το περιβάλλον, την καλλιέργεια της γης και τον τρόπο παραγωγής της. Πολύς

Διαβάστε περισσότερα

Τί είναι οι μεταλλαγμένες τροφές; (Γεωργία Αποστόλου)

Τί είναι οι μεταλλαγμένες τροφές; (Γεωργία Αποστόλου) Τί είναι οι μεταλλαγμένες τροφές; (Γεωργία Αποστόλου) Date : Φεβρουαρίου 9, 2009 Οι καλλιέργειες γενετικώς μεταλλαγμένων προϊόντων αποτελούν, πλέον, τον νέο μεγάλο κίνδυνο για το περιβάλλον και την υγεία

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 4: Ανασυνδυασμένο DNA

Κεφάλαιο 4: Ανασυνδυασμένο DNA Κεφάλαιο 4: Ανασυνδυασμένο DNA 1. Η ανάπτυξη της γενετικής μηχανικής επέτρεψε: α. την κατανόηση των μηχανισμών αντιγραφής του γενετικού υλικού β. την απομόνωση των πλασμιδίων από τα βακτήρια γ. την πραγματοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ-ΙΟΥΣ)

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ-ΙΟΥΣ) ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ-ΙΟΥΣ) 1 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΜΕ ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ 19 Παράγοντες που συμβάλλουν σε αύξηση των εντόμων 1. Μονοκαλλιέργειες 2. Βελτίωση με κριτήριο αποκλειστικά την

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α Α1. δ Α2. γ Α3. δ Α4. β Α5. α 2 β 5 γ 6 δ 1 ε 3 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφ.3. Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. 1. Τι ονομάζεται ανασυνδυασμένο DNA και τι τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. Ποιά η σημασία της.

Κεφ.3. Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. 1. Τι ονομάζεται ανασυνδυασμένο DNA και τι τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. Ποιά η σημασία της. 1 Κεφ.3. Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA 1. Τι ονομάζεται ανασυνδυασμένο DNA και τι τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. Ποιά η σημασία της. Ανασυνδυασμένο DNA: είναι αυτό που προκύπτει από την συνένωση 2 τμημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2 ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2 ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2 ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ 4 ο ΓΕΛ ΚΟΖΑΝΗΣ 2011-2012 ΟΜΑΔΑ Γ Χεριστανίδου Πελαγία Αγατσίκογλου Γεωργία Κατραντζόγλου Κυριακή Τσουρή Στέλλα Οκριασβίλι Θεώνη ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ-

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1. Η μεταφορά ανθρώπινου γονιδίου σε βακτήριο δίνει διαφορετικό προϊόν μεταγραφής και μετάφρασης, ενώ σε μύκητες μεταγράφεται κανονικά αλλά το προϊόν μετάφρασης εμφανίζει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 (ΟΜΑΔΑ Α)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 (ΟΜΑΔΑ Α) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 (ΟΜΑΔΑ Α) ΘΕΜΑ Α (Μονάδες 25) Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: Α1. Ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. β Α4. δ Α5. α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β Β1. Σχολικό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Ως βιολογικά τρόφιμα χαρακτηρίζονται τα τρόφιμα που προκύπτουν από ένα ειδικό είδος παραγωγής, τη βιολογική παραγωγή. Η βιολογική παραγωγή αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: ΑΡΑΠΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ 84/04 ΚΕΡΑΜΥΔΑ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ 42/03 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΠΑΛΑΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: ΑΡΑΠΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ 84/04 ΚΕΡΑΜΥΔΑ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ 42/03 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΠΑΛΑΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: ΑΡΑΠΗ

Διαβάστε περισσότερα

Σήµερα οι εξελίξεις στην Επιστήµη και στην Τεχνολογία δίνουν τη

Σήµερα οι εξελίξεις στην Επιστήµη και στην Τεχνολογία δίνουν τη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΑΡΧΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Συνδυασµός ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Προσφέρει τη δυνατότητα χρησιµοποίησης των ζωντανών οργανισµών για την παραγωγή χρήσιµων προϊόντων 1 Οι ζωντανοί οργανισµοί

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ. Η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA και οι εφαρμογές της...

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ. Η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA και οι εφαρμογές της... ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA και οι εφαρμογές της... Γενετική Μηχανική o Περιλαμβάνει όλες τις τεχνικές με τις οποίες μπορούμε να επεμβαίνουμε στο γενετικό υλικό των οργανισμών.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Διδάσκων - Δρ. Ιωάννης Δρίκος

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Διδάσκων - Δρ. Ιωάννης Δρίκος ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Διδάσκων - Δρ. Ιωάννης Δρίκος Επιλέξετε τη σωστή απάντηση, θέτοντας σε κύκλο το κατάλληλο γράµµα. 1. Για την παραγωγή ανθρώπινης ινσουλίνης από βακτήρια

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόζμια Γκπαίδερζη «Σοξθή για όλξρπ Σοξθή για ζκέση»

Παγκόζμια Γκπαίδερζη «Σοξθή για όλξρπ Σοξθή για ζκέση» Παγκόζμια Γκπαίδερζη «Σοξθή για όλξρπ Σοξθή για ζκέση» Πείνα /Γενετικά Σροποποιημένα Σρόφιμα ΓΓΩΡΓΙΑΝΑ ΚΟΤΡΙΔΟΤ Γ- ΛΤΚΓΙΟΤ- ΛΤΚΓΙΟ ΑΓΙΟΤ ΙΩΑΝΝΗ ΛΓΜΓΟΤ Διαηοξθή και η ζημαζία ηηπ για ηημ ργεία 1) «Άφησε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:Κ.Κεραμάρης ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:Κ.Κεραμάρης ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:Κ.Κεραμάρης ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Κωνσταντίνος Ρίζος Γιάννης Ρουμπάνης Βιοτεχνολογία με την ευρεία έννοια είναι η χρήση ζωντανών

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΟΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: : ΤΜΗΜΑ Γ2

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΟΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: : ΤΜΗΜΑ Γ2 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΗΠΟΥΡΓΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΟΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: : 2011-2012 2012 ΤΜΗΜΑ Γ2 Γενετική µηχανική- Γενετικά τροποποιηµένα τρόφιµα Ο ρόλος τους(γ.τ.τ.).)

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA

Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Φώτης Καρβέλης Ιστορική αναδρομή Ανακάλυψη του DNA Μελέτη αντιγραφής Απομόνωση ενζύμων Μελέτη της δράσης τους Αποκάλυψη των περιοριστικών ενδονουκλεασών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΖΑΡΦΤΖΙΑΝ Μ. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Διαφορές κλειστής και συνεχούς καλλιέργειας (θρεπτικά, απομάκρυνση, φάσεις μικροοργανισμών)

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Η βιοτεχνολογία είναι ένας όρος που πρόσφατα μπήκε στη ζωή μας, παρ όλο ότι η πρακτική εφαρμογή βιοδιεργασιών για

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η παραγωγή τροφής Καλύπτει τη βασικότερη ανθρώπινη ανάγκη Ιστορικά, η πρώτη αιτία ανθρώπινης παρέµβασης στο φυσικό περιβάλλον Σχετίζεται άµεσα µε τον υπερπληθυσµό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές διεργασίες. Βιομάζα Βιομόρια Οργ. μόρια Ανοργ. μόρια

Τεχνικές διεργασίες. Βιομάζα Βιομόρια Οργ. μόρια Ανοργ. μόρια Τεχνικές διεργασίες Βιομάζα Βιομόρια Οργ. μόρια Ανοργ. μόρια ΓΕΩΡΓΙΑ Γενετική βελτίωση ποικιλιών φυτών για αντοχή στις ασθένειες, ξηρασία, αφιλόξενα εδάφη Μαζική παραγωγή κλώνων Ανάπτυξη βιο-εντομοκτόνων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση. 1. H β- θαλασσαιμία είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ... ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...10 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

7. Βιοτεχνολογία. α) η διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών στο θρεπτικό υλικό, β) το ph, γ) το Ο 2 και δ) η θερμοκρασία.

7. Βιοτεχνολογία. α) η διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών στο θρεπτικό υλικό, β) το ph, γ) το Ο 2 και δ) η θερμοκρασία. 7. Βιοτεχνολογία Εισαγωγή Τι είναι η Βιοτεχνολογία; Η Βιοτεχνολογία αποτελεί συνδυασμό επιστήμης και τεχνολογίας. Ειδικότερα εφαρμόζει τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί για τις βιολογικές λειτουργίες των

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΑΕΙ (ΠΕΓΑ)

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΑΕΙ (ΠΕΓΑ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΑΕΙ (ΠΕΓΑ) «Οι σύγχρονες τεχνικές βιο-ανάλυσης στην υγεία, τη γεωργία, το περιβάλλον και τη διατροφή» ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μία από τις ασθένειες που ταλαιπωρεί μεγάλο αριθμό ατόμων σε όλο τον κόσμο. Οι διαβητικοί αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, επειδή

Διαβάστε περισσότερα

Ορισμός: Είναι η τέχνη και η επιστήμη της βελτίωσης της κληρονομικότητας των φυτών για χαρακτηριστικά που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο

Ορισμός: Είναι η τέχνη και η επιστήμη της βελτίωσης της κληρονομικότητας των φυτών για χαρακτηριστικά που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο Ορισμός: Είναι η τέχνη και η επιστήμη της βελτίωσης της κληρονομικότητας των φυτών για χαρακτηριστικά που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο Τέχνη: το μάτι του βελτιωτή Επιστήμη: εφαρμοσμένη γενετική Περιεχόμενο:

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ή ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ (ΓΤΤ)

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ή ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ (ΓΤΤ) ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ή ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ (ΓΤΤ) 7 Οκτωβρίου 2006 Μάριος Α. Καριόλου Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί Γενικά Σχόλια Οι γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) που

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης. 4 ο Κεφάλαιο - Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA

Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης. 4 ο Κεφάλαιο - Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης 4 ο Κεφάλαιο - Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA Αναπτύχθηκε λόγω της ανακάλυψης: i. Περιοριστικών ενδονουκλεασών ii. Ειδικών φορέων DNA Έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική Γλωσσάρι για το Μάθημα της Διατροφικής Ιατρικής Λιπαρά οξέα: περιέχουν μακριές αλυσίδες μορίων που αποτελούν σχεδόν όλο το σύμπλεγμα λιπιδίων τόσο για τα ζωικά όσο και για τα φυτικά λίπη. Αν αποκοπούν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ)

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ) ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ) 1 ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ (αρχές γονιδιακού χειρισμού ): προσδιορισμός θέσης ταυτοποίηση τεχνητή αναπαραγωγή & ανασυνδυασμός διατήρηση ΓΕΝΕΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία (4 Ο Κεφάλαιο) επιμέλεια: Μιχάλης Χαλικιόπουλος καθηγητής Βιολογίας

Θεωρία (4 Ο Κεφάλαιο) επιμέλεια: Μιχάλης Χαλικιόπουλος καθηγητής Βιολογίας Θεωρία (4 Ο Κεφάλαιο) επιμέλεια: Μιχάλης Χαλικιόπουλος καθηγητής Βιολογίας 1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA 2 Θεωρία (4 Ο Κεφάλαιο) 3 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA 1 2 3 ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ 4 5 6 ορισμός:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΩΤΕΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΙΡΟΥΣ. Ιωάννης Μαυρομιχάλης, PhD

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΩΤΕΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΙΡΟΥΣ. Ιωάννης Μαυρομιχάλης, PhD ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΩΤΕΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΙΡΟΥΣ Ιωάννης Μαυρομιχάλης, PhD Οι τιμές του σογιαλεύρου και των κρυσταλλικών αμινοξέων παραμένουν ασταθείς. Κατά καιρούς, υπάρχει ενδιαφέρον για λιγότερο γνωστές

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ Κεφάλαιο 7: Εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας 1. Η βιοτεχνολογία άρχισε να εφαρμόζεται α. μετά τη βιομηχανική επανάσταση (18ος αιώνας) β. μετά την ανακάλυψη της δομής του μορίου του DNA από τους Watson και

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων

Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων Διάλεξη 3.2 : Ποιοτικός έλεγχος & ασφάλεια στην αλυσίδα παραγωγής βιολογικών προϊόντων Εργαστήριο Πληροφορικής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών http://infolab.aua.gr

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2 Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας Κεφάλαιο 2.2 Ο ρόλος της ενέργειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.2 Τροφικές σχέσεις και ροή ενέργειας Τροφικές Σχέσεις και Ροή Ενέργειας Κάθε οργανωμένο σύστημα,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2016 B ΦΑΣΗ. ΒΙΟΛΟΓΙΑ Ηµεροµηνία: Τετάρτη 4 Μαΐου 2016 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2016 B ΦΑΣΗ. ΒΙΟΛΟΓΙΑ Ηµεροµηνία: Τετάρτη 4 Μαΐου 2016 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ ΤΑΞΗ: Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ: ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ Ηµεροµηνία: Τετάρτη 4 Μαΐου 2016 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΘΕΜΑ Α ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς από

Διαβάστε περισσότερα

Τι τρώμε ; Τα τρελά κολοκυθάκια. Βουκάι Αντελίνα Δοβλιατίδου Άννα Λαδοπούλου Σοφία Ξανθοπούλου Άννα Παπαδοπούλου Αναστασία

Τι τρώμε ; Τα τρελά κολοκυθάκια. Βουκάι Αντελίνα Δοβλιατίδου Άννα Λαδοπούλου Σοφία Ξανθοπούλου Άννα Παπαδοπούλου Αναστασία Τι τρώμε ; Ομάδα 1 : Τα τρελά κολοκυθάκια Βουκάι Αντελίνα Δοβλιατίδου Άννα Λαδοπούλου Σοφία Ξανθοπούλου Άννα Παπαδοπούλου Αναστασία Ιστορική αναδρομή εξέλιξης τροφίμων Παράλληλα με την εξέλιξη του ανθρώπινου

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Πανελλαδικών

Θέματα Πανελλαδικών Θέματα Πανελλαδικών 2000-2015 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ Κεφάλαιο 7 Περιεχόμενα Περιεχόμενα 1 Κεφάλαιο 1 ο Το γενετικό υλικό Θέμα 1 ο 2 Θέμα 2 ο 8 Θέμα 3 ο 12 Θέμα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ. (ΜΑΘΗΜΑ 4ο)

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ. (ΜΑΘΗΜΑ 4ο) ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (ΜΑΘΗΜΑ 4ο) 1 ΜΕΤΑΦΟΡΑ DNA ΣΤΑ ΦΥΤΑ Agrobacterium tumefaciens (οικ. Rhizobiaceae) 2 Agrobacterium - ΜΕΤΑΦΟΡΑ DNA Agrobacterium tumefaciens (οικ. Rhizobiaceae) κορονωτός κάλλος:

Διαβάστε περισσότερα

«Η επιτραπέζια ελιά ως λειτουργικό προϊόν- Μια νέα προσέγγιση»

«Η επιτραπέζια ελιά ως λειτουργικό προϊόν- Μια νέα προσέγγιση» «Η επιτραπέζια ελιά ως λειτουργικό προϊόν- Μια νέα προσέγγιση» Ευστάθιος Ζ. Πανάγου - Σταµατούλα Μπονάτσου Τµήµα Επιστήµης Τροφίµων & Διατροφής του Ανθρώπου Τι είναι τα λειτουργικά τρόφιµα; «Λειτουργικό

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ''

ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ'' ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ'' Από το 1950 και µετά αρχίζει η εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής εστιάζοντας το ενδιαφέρον της αποκλειστικά

Διαβάστε περισσότερα

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι.

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι. Γράφει: Δημήτρης Τσουκαλάς, Ιατρός Φυσικής Υγείας Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι ασθένειες που προκύπτουν γιατί το σώμα μας επιτίθεται και καταστρέφει τα δικά του κύτταρα και όργανα. Γνωρίζετε ότι ένας στους

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΦΑΛΑΝΗΣ Σχολικό έτος 2013-14 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Υπεύθυνοι καθηγητές: Στέλιος Μασούρας - Βάσω Χατζή Για την εργασία εργάστηκαν οι µαθητές: Φαλάνη 2014 ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Ενότητα 1: Εισαγωγή στα τρόφιμα

Διδακτική Ενότητα 1: Εισαγωγή στα τρόφιμα Διδακτική Ενότητα 1: Εισαγωγή στα τρόφιμα 15 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΧΩΡΑ: CARDET Κύπρος ΤΙΤΛΟΣ: ΗΛΙΚΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ: Εισαγωγή στα Τρόφιμα 9-12 χρονών [Γ - Στ Δημοτικού] ΜΑΘΗΜΑ/ΘΕΜΑ: Αγωγή Υγείας, Νέα Ελληνικά / Αειφόρος

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA (ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ)

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA (ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA (ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) Ι) ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Οι μαθητές θα πρέπει : Να γνωρίζουν ποιο μόριο είναι ο φορέας της γενετικής

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ & Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2018 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Αριάδνη Μαύρου Καθηγήτρια Γενετικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Αριάδνη Μαύρου Καθηγήτρια Γενετικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Αριάδνη Μαύρου Καθηγήτρια Γενετικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών Τι είναι η βιοτεχνολογία Βιοτεχνολογία = Βιολογία + Τεχνολογία Χρησιμοποίηση της Γενετικής για τροποποίηση ζωντανών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Συντήρηση τροφίμων με την εφαρμογή ακτινοβολιών ιονισμού Γενικά Επισήμανση ακτινοβολημένων τροφίμων (Radura) Η ακτινοβόληση των τροφίμων είναι μια φυσική μέθοδος συντήρησης η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Τρίτη 18 Ιουνίου 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ. (Ενδεικτικές Απαντήσεις)

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Τρίτη 18 Ιουνίου 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ. (Ενδεικτικές Απαντήσεις) ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Τρίτη 18 Ιουνίου 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (Ενδεικτικές Απαντήσεις) ΘΕΜΑ Α Α1. α Α2. β Α3. γ Α4. γ Α5. β ΘΕΜΑ Β Β1. 1-ζ 2-στ

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων

Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων Διάλεξη 3.1: Ασφάλεια βιολογικών τροφίμων & προστασία καταναλωτών Εργαστήριο Πληροφορικής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών http://infolab.aua.gr Δομή παρουσίασης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΟΥΝΙΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑ Α Α1. δ Α2. δ Α3. β Α4. γ Α5. α ΘΕΜΑ B B1. I Α II Ε III

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ 1ο 1. β 2. β 3. α 4. α 5. β

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ 1ο 1. β 2. β 3. α 4. α 5. β ΘΕΜΑ 1ο 1. β 2. β 3. α 4. α 5. β 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΕΚΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΤΡΙΤΗ 21 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2004 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: BΙΟΛΟΓΙΑ (ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ)

Διαβάστε περισσότερα

γ. δύο φορές δ. τέσσερεις φορές

γ. δύο φορές δ. τέσσερεις φορές 1 ο Διαγώνισμα Βιολογίας Γ Λυκείου Θέμα Α Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση Α1. Σε ένα ανασυνδυασμένο πλασμίδιο που σχηματίστηκε με την επίδραση της EcoRI, η αλληλουχία που αναγνωρίζει η συγκεκριμένη περιοριστική

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Θέμα 1 ο : Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση: 1. Το σύμπλοκο έναρξης της πρωτεϊνοσύνθεσης δεν περιλαμβάνει α. το mrna β. τη μεγάλη ριβοσωμική υπομονάδα γ.

Διαβάστε περισσότερα

Απώλειες των βιταμινών κατά την επεξεργασία των τροφίμων

Απώλειες των βιταμινών κατά την επεξεργασία των τροφίμων Απώλειες των βιταμινών κατά την επεξεργασία των τροφίμων Αποφλοίωση και καθαρισμός Πολλά φυτικά προϊόντα π.χ, μήλα, πατάτες χρειάζονται αποφλοίωση ή καθαρισμό μερικών τμημάτων τους πριν από την κατεργασία.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2016

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2016 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2016 ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. β Α4. γ Α5. γ ΘΕΜΑ Β Β1. 1 Α 2 Β 3 Α 4 Α 5 Β 6 Β 7 Α Β2. Ρύπανση είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

ΔΠΘ - Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ

ΔΠΘ - Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ ΔΠΘ - Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ Θερινό εξάμηνο 2011 ΣΠΕΡΜΑΤΟΦΥΤΑ Τα πιο διαδεδομένα είδη της γήινης βλάστησης βάση διατροφής

Διαβάστε περισσότερα

Παραγωγή και κατανομή της τροφής. Β ΜΕΡΟΣ: Κτηνοτροφία Αλιεία

Παραγωγή και κατανομή της τροφής. Β ΜΕΡΟΣ: Κτηνοτροφία Αλιεία Παραγωγή και κατανομή της τροφής Β ΜΕΡΟΣ: Κτηνοτροφία Αλιεία Τι τρώμε; Τι τρώει ο άνθρωπος; Ας αφήσουμε τους αριθμούς να μιλήσουν Μόλις 9 είδη ζώων (βόδι, χοίρος, πρόβατο, κατσίκι, βούβαλος, κοτόπουλο,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η παραγωγή τροφής Καλύπτει τη βασικότερη ανθρώπινη ανάγκη Ιστορικά, η πρώτη αιτία ανθρώπινης παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον Σχετίζεται άμεσα με τον υπερπληθυσμό

Διαβάστε περισσότερα

Ξεκινήστε με C. Εμπλουτίστε τη διατροφή σας με αντιοξειδωτικά

Ξεκινήστε με C. Εμπλουτίστε τη διατροφή σας με αντιοξειδωτικά Ο οργανισμός ενός καπνιστή δέχεται συνεχώς τη βλαπτική δράση του τσιγάρου, είναι φυσικό, λοιπόν, να έχει και διαφορετικές διατροφικές ανάγκες από τον οργανισμό ενός μη καπνιστή. Υπάρχουν τροφές που μειώνουν

Διαβάστε περισσότερα

Σχέση Διατροφής-Ιώσεων-Ανοσοποιητικού Συστήματος - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 08 Οκτώβριος :40

Σχέση Διατροφής-Ιώσεων-Ανοσοποιητικού Συστήματος - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 08 Οκτώβριος :40 Γράφει: Κωνσταντίνου Κρήνη, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος Οι ιώσεις ανεξάρτητα από το εάν είναι ήπιες ή όχι έχουν αρνητικές επιδράσεις στη διατροφική κατάσταση του ατόμου. Οι σπουδαιότητα των επιδράσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο... 2 I. Τεχνολογία του ανασυνδυασµένου DNA... 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο... 2 I. Τεχνολογία του ανασυνδυασµένου DNA... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο... 2 I. Τεχνολογία του ανασυνδυασµένου DN... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο I. Τεχνολογία του ανασυνδυασµένου DN Εκπαιδευτικοί στόχοι: Μετά την ολοκλήρωση της µελέτης αυτού του κεφαλαίου ο µαθητής

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΑ 1 Η ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΙ - ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΟΙ

ΟΜΑΔΑ 1 Η ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΙ - ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΟΙ ΟΜΑΔΑ 1 Η ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΙ - ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΟΙ Είναι γεγονός ότι μια από τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου είναι η πρόσληψη τροφής, η ποιότητα και η ποσότητα της οποίας καθορίζουν την ανάπτυξή του και επηρεάζουν

Διαβάστε περισσότερα

Φροντιστήριο Μ.Ε "ΕΠΙΛΟΓΗ" Καλαμάτα

Φροντιστήριο Μ.Ε ΕΠΙΛΟΓΗ Καλαμάτα ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΘΕΜΑ 1ο Α. Για τις ημιτελείς προτάσεις 1 έως και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 16 Ιουνίου 2017 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Εσπερινών Λυκείων Γενικών ΘΕΜΑ Α Α.1 δ Α.2 δ Α.3 β Α.4 γ Α.5 α ΘΕΜΑ B B.1 I. A II. E III. ΣΤ IV.

Διαβάστε περισσότερα

Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ

Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ 1 Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑ 1 o 1 Β 2 3 Γ 4 5 Β. ΘΕΜΑ 2 o ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Όπως στο σχολικό, σελίδα 20: «Κάθε φυσιολογικό µεταφασικό ως προς τη θέση του κεντροµεριδίου» και σελίδα «Κατά

Διαβάστε περισσότερα

BIO111 Μικροβιολογια ιαλεξη 13 Μικροβια και Ανθρωπος

BIO111 Μικροβιολογια ιαλεξη 13 Μικροβια και Ανθρωπος BIO111 Μικροβιολογια ιαλεξη 13 Μικροβια και Ανθρωπος Ετσι αρχισε η Ζωη? To δεντρο της Ζωης Και τι µας νοιαζει αν υπαρχουν µικροοργανισµοι η οχι? H ανυπολόγιστη αξία της Mικροβιολογίας για τη Βιολογια Το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ Β Β1. Στήλη Ι Στήλη ΙΙ 1 Α 2 Β 3 Α 4 Α 5 Β 6 Β 7 Α

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ Β Β1. Στήλη Ι Στήλη ΙΙ 1 Α 2 Β 3 Α 4 Α 5 Β 6 Β 7 Α 1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2016 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ (συμβάλλουν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Ανθεκτικότητα Γενικά Η εξέλιξη των καλλιεργούµενων φυτών είναι το αποτέλεσµα φυσικής και τεχνητής επιλογής Η επιλογή για αυξηµένες

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές εξετάσεις 2015. Υγιεινή και Ασφάλεια Τροφίμων Γ ΕΠΑ.Λ ΟΜΑΔΑ Α & Β

Γενικές εξετάσεις 2015. Υγιεινή και Ασφάλεια Τροφίμων Γ ΕΠΑ.Λ ΟΜΑΔΑ Α & Β Φροντιστήρια δυαδικό 1 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ δυαδικό Γενικές εξετάσεις 2015 Υγιεινή και Ασφάλεια Τροφίμων Γ ΕΠΑ.Λ ΟΜΑΔΑ Α & Β Τα θέματα επεξεργάστηκαν οι καθηγητές των Φροντιστηρίων «δυαδικό» Μπουρδούνη Κ. ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μαθητές: Σαγιόγλου Σάββας,Ορφανίδου Μαρία, Πλατής Βασίλης, Μπορμπόκη Αγγελική, Νουλίκα Μαρία, Τριανταφυλλίδης Ιωσήφ

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μαθητές: Σαγιόγλου Σάββας,Ορφανίδου Μαρία, Πλατής Βασίλης, Μπορμπόκη Αγγελική, Νουλίκα Μαρία, Τριανταφυλλίδης Ιωσήφ ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μαθητές: Σαγιόγλου Σάββας,Ορφανίδου Μαρία, Πλατής Βασίλης, Μπορμπόκη Αγγελική, Νουλίκα Μαρία, Τριανταφυλλίδης Ιωσήφ Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Κ. Ελένη Κοκκίνου Σχολικό Έτος: 2012-2013

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Σηµαντική αύξηση στη παραγωγή σιτηρών και γάλακτος το 2008 σε σχέση µε το έτος 2007

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Σηµαντική αύξηση στη παραγωγή σιτηρών και γάλακτος το 2008 σε σχέση µε το έτος 2007 ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Πειραιάς, 1/9/29 ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ OΣ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Σηµαντική αύξηση στη παραγωγή σιτηρών και γάλακτος το 28 σε σχέση µε το έτος 27 ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 26 ΜΑΪΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 26 ΜΑΪΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 26 ΜΑΪΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1ο 1. γ 2. β 3. α 4. β 5. δ ΘΕΜΑ 2ο 1. Σχολικό βιβλίο, σελ.

Διαβάστε περισσότερα

Διαγώνισμα Βιολογίας Προσανατολισμού Γ Λυκείου

Διαγώνισμα Βιολογίας Προσανατολισμού Γ Λυκείου Διαγώνισμα Βιολογίας Προσανατολισμού Γ Λυκείου ΘΕΜΑ Α Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση. Α1. Ουδέτερη μετάλλαξη μπορεί να είναι:

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογικά τρόφιµα. ηµήτρης Γρηγοράκης, MSc Κλινικός ιαιτολόγος- ιατροφολόγος. Κέντρο ιαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου

Βιολογικά τρόφιµα. ηµήτρης Γρηγοράκης, MSc Κλινικός ιαιτολόγος- ιατροφολόγος. Κέντρο ιαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου Βιολογικά τρόφιµα ηµήτρης Γρηγοράκης, MSc Κλινικός ιαιτολόγος- ιατροφολόγος Επιστηµονικός ιευθυντής ΑΠΙΣΧΝΑΝΣΙΣ Κέντρο ιαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου Τα τελευταία χρόνια η παραγωγή βιολογικών

Διαβάστε περισσότερα

Η λίπανση καλλιεργειών υψηλής οικονομικής αξίας» e-school by agronomist.gr

Η λίπανση καλλιεργειών υψηλής οικονομικής αξίας» e-school by agronomist.gr Η λίπανση καλλιεργειών υψηλής οικονομικής αξίας» e-school by agronomist.gr 29/10/2013 Η λίπανση των καλλιεργειών αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα ζητήματα της γεωργικής πρακτικής. Τα λιπάσματα, οργανικά

Διαβάστε περισσότερα

Bιολογικά Προϊόντα στη Ζωή μας. Δρ Κωνσταντίνος Μακρής

Bιολογικά Προϊόντα στη Ζωή μας. Δρ Κωνσταντίνος Μακρής Bιολογικά Προϊόντα στη Ζωή μας Δρ Κωνσταντίνος Μακρής Ποιοι είμαστε; Εργαστήριο Νερό και Υγεία - Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία Πληθυσμιακές Μελέτες: Αξιολόγηση έκθεσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1 α Α2 β Α3 γ Α4 γ Α5 β ΘΕΜΑ Β Β1. 1 ζ 2 στ 3

Διαβάστε περισσότερα

ΚεφάΠαιο 4 ΤεχνοΠογία ίου ανασυνουασμένου DNA

ΚεφάΠαιο 4 ΤεχνοΠογία ίου ανασυνουασμένου DNA ΚεφάΠαιο 4 ΤεχνοΠογία ίου ανασυνουασμένου DNA 1. Γιατί οι περιοριστικές ενδονουκλεάσες και οι φορείς κλωνοποίησης είναι απαραίτητα εργαλεία για τη Γενετική Μηχανική; Οι περιοριστικές ενδονουκλεάσες είναι

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία. Θετικής Κατεύθυνσης

Βιολογία. Θετικής Κατεύθυνσης Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης Κεφάλαιο 4ο ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΈΝΟΥ DNA Γενετική Μηχανική 3 Είναι ο κλάδος της Βιολογίας που περιλαμβάνει τις τεχνικές με τις οποίες ο άνθρωπος επεμβαίνει στο γενετικό

Διαβάστε περισσότερα

Ζεύγη βάσεων ΓΕΝΕΤΙΚΗ 11. ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ. Φωσφοδιεστερικός δεσμός

Ζεύγη βάσεων ΓΕΝΕΤΙΚΗ 11. ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ. Φωσφοδιεστερικός δεσμός Ζεύγη βάσεων Αδενίνη Θυμίνη Γουανίνη Κυτοσίνη ΓΕΝΕΤΙΚΗ Φωσφοδιεστερικός δεσμός 11. ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ 1 ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ άμεση πρόσβαση στο γενετικό υλικό εφαρμογές στην υγεία, βελτίωση φυτών και ζώων, προστασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 IOYNIΟΥ 2014 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. γ Α4. δ Α5. α ΘΕΜΑ Β Β1. Σχολικό βιβλίο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΡΑΒΙΑΣ 1998 1999 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ «ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΘΗΤΕΣ: Β Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΡΗΓΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα