ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

Transcript

1 ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Ιωάννου Ιωάννης Λύκειο Βεργίνας, Μαθηματικός ΒΔ Αναγνωρίζοντας και τιμώντας την αξία να είμαστε και να νιώθουμε όλοι ίσοι, η Επιτροπή Στατιστικών Μελετών του σχολείου μας διεξήγαγε έρευνα ερωτηματολογίου, ανάμεσα στους μαθητές του Λυκείου, για να αποτυπώσει το βαθμό αποδοχής της διαφορετικότητας μεταξύ των μαθητών. «Οὐκ ἔνι Ιουδαῖος οὐδὲ Ελλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ιησοῦ.» (Γαλάτας Γ. 28) Με αυτά τα λόγια ο απόστολος Παύλος καλεί τους χριστιανούς κατοίκους, της Γαλατίας στη Μικρά Ασία να πάψουν να ανυψώνουν διαχωριστικά τείχη ανάμεσα τους, αλλά να αναγνωρίσουν πως μπροστά στο δημιουργό όλοι είναι ίσοι. Η Ιουδαϊκή αντίληψη για περιούσιο λαό δεν έχει πια θέση. Ο «άλλος» παύει να είναι ο εχθρός που θα πρέπει να κατατροπωθεί και να εκμηδενιστεί. Αντίθετα, είναι αναγκαίος επειδή γίνεται το μέσο για μια ασφαλή πορεία προς την αυτογνωσία. Γράφει σχετικά ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον Εστί». «Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι και δε γίνεται Αυτοί χωρίς Εσένα και δε γίνεται μ αυτούς χωρίς, Εσύ Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι και ανάγκη πάσα να τους αντικρίσεις η μορφή σου αν θέλεις ανεξάλειπτη να ναι και να μείνει αυτή.» αξιολόγηση του έργου του σχολείου στον τομέα της αποδοχής της διαφορετικότητας. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Στην έρευνα έλαβαν μέρος 175 μαθητές και από τις τρεις τάξεις του σχολείου. Συγκεκριμένα, 50 μαθητές από την Α τάξη, 58 από την Β τάξη και 67 από τη Γ τάξη. Σε ό,τι αφορά στο φύλο, τα κορίτσια ήταν 101 και τα αγόρια 74. Τα παιδιά κλήθηκαν να απαντήσουν σε 38 ερωτήματα ενός ερωτηματολογίου διατακτικής κλίμακας από το 1 5 («πολύ λίγο», «λίγο», «μέτρια», «πολύ», «πάρα πολύ»). Το ερωτηματολόγιο ετοιμάστηκε από την επιτροπή Στατιστικών Μελετών του σχολείου σε συνεργασία με μαθητές και είναι βασισμένο σε αντίστοιχο ερωτηματολόγιο του πανεπιστημίου του Berkeley, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Την καθοδήγηση της έρευνας είχε ο Ιωάννης Ιωάννου, Β.Δ, Μαθηματικός. Όσο πιο οικείος και αποδεκτός γίνεται ο «άλλος» σε μένα, όσο περισσότερο αντιλαμβάνομαι τους λόγους και τις αιτίες των λόγων, των ενεργειών του, των συμπεριφορών του, τόσο περισσότερο διευρύνω τη συνείδησή μου. Ο φόβος του «άλλου» εκτοπίζεται από την κατανόηση και αποδοχή της διαφορετικότητας και η δική μου ζωή αποκτά νόημα, γίνεται περισσότερο ευτυχισμένη. Το Λύκειο Βεργίνας φιλοξενεί, όπως άλλωστε και άλλα δημόσια σχολεία της πατρίδας μας, ένα μικρό αριθμό μαθητών που έλκουν την καταγωγή τους από άλλες χώρες, κοινοτικές και μη. Για το λόγο αυτό η διεύθυνση του σχολείου είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε ό,τι αφορά ζητήματα ξενοφοβίας ή ρατσισμού και μέσα από διάφορες δράσεις και ενέργειες της προσπαθεί να καλλιεργήσει στους μαθητές αξίες όπως η αρμονική συνύπαρξη, η μη περιθωριοποίηση, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η συμπαράσταση και προστασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Η μελέτη αυτή αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, μια εσωτερική Η επιλογή των τμημάτων που κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο ήταν τυχαία. Επιλέγηκαν τρία τμήματα από την κάθε τάξη καθώς και ένα τμήμα του προγράμματος ταχύρρυθμης εκμάθησης της Ελληνικής Γλώσσας, το οποίο παρακολουθούν αλλόγλωσσοι μαθητές του σχολείου. Τα ερωτήματα του ερωτηματολογίου κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα παραγόντων που αφορούν στην αποδοχή της διαφορετικότητας ή την απομόνωση, την ισότητα απέναντι στην ετερότητα. 1

2 ΑΝΑΛΥΣΗ Οι απαντήσεις του ερωτηματολογίου έτυχαν επεξεργασίας στο στατιστικό πακέτο SPSS. Δεδομένου ότι το ερωτηματολόγιο ετοιμάστηκε με γνώμονα την κάλυψη μεγάλου φάσματος παραγόντων που συνιστούν το φαινόμενο της αποδοχής της διαφορετικότητας και της απομόνωσης, ήταν απαραίτητο πέρα από την περιγραφική στατιστική ανάλυση να προβούμε και σε παραγοντική ανάλυση για να καταγράψουμε τις φορτίσεις των διαφόρων παραγόντων στο πρόβλημα της αποδοχής/ διαφορετικότητας. Τέλος, επιχειρήσαμε να εξετάσουμε τη διάκριση φύλου καθώς και τη διάκριση ηλικίας-τάξης απέναντι στους παράγοντες ή και σε επιμέρους κρίσιμα ερωτήματα. Η παραγοντική ανάλυση έφερε στο φως 11 ερμηνεύσιμους παράγοντες. Κατά φθίνουσα σειρά φορτίσεων στο παραγοντικό μοντέλο αυτοί είναι: (α) ισότητα και παροχή ίσων ευκαιριών, (β) τάσεις γενικής απομόνωσης μεταξύ μαθητών, (γ) τάσεις απομόνωσης από καθηγητές, (δ) γενική αποδοχή, (ε) ίσες ευκαιρίες που παρέχονται από τη διεύθυνση και φορείς στο σχολείο, (στ) αποδοχή παιδιών με ειδικές ανάγκες ή με μαθησιακά προβλήματα, (ζ) ξενοφοβία (αποδοχή αλλόθρησκων και αλλόγλωσσων μαθητών), (η) ψυχολογικός εκφοβισμός, (θ) οικογενειακή / οικονομική κατάσταση, (ι) αποδοχή απέναντι στην εμφάνιση και το ντύσιμο, (δ) σεβασμός θρησκευτικών και πολιτικών διαφορών. Ο επόμενος πίνακας συνοψίζει τους βασικούς παράγοντες του ερωτηματολογίου παραθέτοντας και κάποια χαρακτηριστικά ερωτήματα σε κάθε παράγοντα. Έγινε έλεγχος αξιοπιστίας των δευτερευόντων παραγόντων του μοντέλου, με αρκετά καλά αποτελέσματα. Η τιμή κριτηρίου «α» του Cronbach για τον κάθε παράγοντα φαίνεται στον πίνακα των παραγόντων. Αντικείμενα 7 3. Γενική τάση απομόνωσης από καθηγητές προς μαθητές. Αντικείμενα 6 4. Γενική αποδοχή 5. Ίσες ευκαιρίες (που παρέχονται από τη διεύθυνση και φορείς στο σχολείο). Αντικείμενα 4 6. Μαθησιακά προβλήματα / ειδικές ανάγκες. πνευματικές διανοητικές τους ικανότητες, τον τρόπο που ντύνονται, την καταγωγή τους, το θρήσκευμά τους, την οικογενειακή τους κατάσταση; ii. Πόσο συχνά ακούς από συμμαθητές σου να χαρακτηρίζουν μαθητές με μαθησιακά προβλήματα; Πόσο συχνά ακούς από καθηγητές να χαρακτηρίζουν μαθητές για: την καταγωγή τους, το θρήσκευμα τους, τις πνευματικές διανοητικές τους ικανότητες, τη σιλουέτα τους; i. Πόσο πολύ νιώθεις να είσαι αποδεκτός από τους συμμαθητές σου; ii. Πόσο πολύ νιώθεις άνετα να πεις την άποψή σου στους συμμαθητές σου; i. Πόσο πολύ πιστεύεις ότι η διεύθυνση του σχολείου δίνει σε όλους τις ίδιες ευκαιρίες και μεταχειρίζεται όλους τους μαθητές ως ίσους; ii. Πόσο πολύ πιστεύεις ότι οι καθηγητές δίνουν σε όλους τους μαθητές τις ίδιες ευκαιρίες και μεταχειρίζονται όλους τους μαθητές ως ίσους; iii. Πόσο πολύ πιστεύεις ότι το Μαθητικό Συμβούλιο του τμήματός σου δίνει σε όλους τις ίδιες ευκαιρίες; i. Πόσο πολύ θα ένιωθες άνετα να κάνεις παρέα με συμμαθητή σου, που έχει μαθησιακά προβλήματα; ii. Πόσο πολύ θα ένιωθες άνετα να κάνεις παρέα με συμμαθητή σου που είναι άτομο με αναπηρία; Παράγοντες αποδοχής /απομόνωσης 1. Ίσες ευκαιρίες (σχολική αντιπροσώπευση / μαθητικές εκλογές). Αντικείμενα 8 2. Γενική τάση απομόνωσης μεταξύ μαθητών. Δειγματικά ερωτήματα Πόσο πολύ επηρεάζει την απόφασή σου να ψηφίσεις ένα συμμαθητή/τρια σου στις μαθητικές εκλογές: το φύλο του, τα πολιτικά του φρονήματα, η καταγωγή του, η εθνικότητά του, η οικογενειακή του κατάσταση, η εμφάνισή του, η σωματική του διάπλαση, το θρήσκευμά του; i. Πόσο συχνά ακούς από συμμαθητές σου να χαρακτηρίζουν άλλους μαθητές για: τη σιλουέτα τους, τις 7. Ξενοφοβία (αλλόγλωσσοι, αλλόθρησκοι μαθητές). 8. Ψυχολογικός εκφοβισμός (bulling) για αλλαγή προσωπικών χαρακτηριστικών i. Πόσο πολύ νιώθεις άνετα να κάνεις παρέα με αλλόγλωσσους συμμαθητές σου; ii. Πόσο πολύ νιώθεις άνετα να κάνεις παρέα με αλλόθρησκους συμμαθητές σου; i. Πόσο πολύ είσαι διατεθειμένη/ος να αλλάξεις τη συμπεριφορά σου προκειμένου να γίνεις αποδεκτός από μια παρέα συμμαθητών σου; ii. Πόσο πολύ είσαι διατεθειμένη/ος να αλλάξεις το ντύσιμό σου προκειμένου να γίνεις αποδεκτή/ος 2

3 9. Οικογενειακή / οικονομική κατάσταση. 10. Εμφάνιση / ντύσιμο. α= Θρησκευτικές / πολιτικές πεποιθήσεις. από μια παρέα συμμαθητών σου; Πόσο πολύ θα σε ενοχλούσε, αν γνώριζαν οι συμμαθητές σου στο σχολείο την οικογενειακή σου κατάσταση (π.χ. ορφανός/ή, διαζευγμένοι γονείς, συγγενικό πρόσωπο στη φυλακή, εξώγαμο παιδί); Πόσο πολύ νιώθεις να είσαι αποδεκτή/ος από τους συμμαθητές σου λόγω της εμφάνισής σου; i. Πόσο πολύ νιώθεις άνετα να εκδηλώσεις στο σχολείο τα θρησκευτικά σου αισθήματα; ii. Πόσο πολύ νιώθεις άνετα να εκφράσεις τα πολιτικά σου αισθήματα μέσα στο σχολείο; Ο πρώτος παράγοντας, «Ίσες ευκαιρίες (σχολική αντιπροσώπευση / μαθητικές εκλογές)», με μέση τιμή μ=2,0 στην κλίμακα 1-5, φανερώνει ότι οι μαθητές του Λυκείου Βεργίνας είναι διατεθειμένοι να δώσουν σχετικά ίσες ευκαιρίες σε συμμαθητές τους που έχουν την πρόθεση να διεκδικήσουν μια θέση στα Μαθητικά Συμβούλια. Δεν κάνουν διακρίσεις ανάμεσα στο φύλο (μ=1,69), την καταγωγή (μ=1,96), την εμφάνιση (μ=1,67), τη σωματική διάπλαση (μ=1,52). Είναι αξιοσημείωτο πως ούτε η εθνική καταγωγή (μ=2,34), ούτε ακόμα και το θρήσκευμα (μ=2,32) θεωρούν οι μαθητές ως σημαντικό στοιχείο στην απόφασή τους να εκλέξουν τους αντιπροσώπους. Το σημείο που ιδιαίτερα λαμβάνουν υπόψη στις μαθητικές εκλογές είναι τα πολιτικά φρονήματα των υποψηφίων (μ=3,10). Στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια έχουν παρατηρηθεί σε επιμέρους αντικείμενα του παράγοντα αυτού. Η απόφαση των αγοριών να στηρίξουν την υποψηφιότητα κάποιου συμμαθητή τους στις μαθητικές εκλογές, επηρεάζεται σε μεγαλύτερο βαθμό από όσο στα κορίτσια από το φύλο (μ=1,92 με μ=1,5), την εθνικότητα (μ=2,58 με μ=2,0), την καταγωγή (μ=2,36 με μ=1,7). Ακόμα και η σωματική διάπλαση έχει το ρόλο της στην επιλογή των αγοριών (μ=1,68 με 1,30). Το αντικείμενο των πολιτικών φρονημάτων δεν παρουσιάζει διαφορές ούτε ανάμεσα στο φύλο, αλλά και ούτε ανάμεσα στις τάξεις ηλικίες. Διαφορές στις στάσεις των μαθητών λόγω ηλικίας τάξης σημειώθηκαν σε επιμέρους ερωτήματα του παράγοντα «ίσες ευκαιρίες». Η διαφορά του φύλου λαμβάνεται περισσότερο υπόψη από τους μαθητές της Α τάξης και λιγότερο από τους μεγαλύτερους μαθητές. Το ίδιο συμβαίνει και στο θέμα των θρησκευτικών αντιλήψεων. Αντίθετα, οι μαθητές των μεγάλων τάξεων φαίνεται να αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία, από όση οι μαθητές της Α τάξης, στην εθνική ταυτότητα των υποψηφίων. Ένας ακόμα παράγοντας στο παραμετρικό μοντέλο της στατιστικής μας ανάλυσης σχετίζεται με την ισότητα και την παροχή ίσων ευκαιριών. Ο παράγοντας αυτός διακρίνεται στο ότι καταγράφει τις αντιλήψεις των μαθητών ως αποδέκτες πολιτικής ίσων ευκαιριών από διάφορες αρχές και σχολικούς θεσμούς (διεύθυνση, καθηγητές, Κεντρικό Μαθητικό Συμβούλιο, συμβούλια τμημάτων). Η αθροιστική μέση τιμή του παράγοντα αυτού είναι μ=2,71 που λεκτικά ερμηνεύεται πως οι μαθητές πιστεύουν σε μεγάλο βαθμό ότι τυγχάνουν ίσων ευκαιριών από τις αρχές και τους θεσμούς του σχολείου. Ειδικότερα, όσο η αρχή ή ο θεσμός εξουσίας βρίσκεται πλησιέστερα στους μαθητές τόσο περισσότερο δίκαιος θεωρείται. Έτσι, τα μαθητικά συμβούλια των τάξεων πιστεύεται ότι δίνουν σε όλους ίσες ευκαιρίες, ενώ λιγότερο ικανοποιητικά βαθμολογείται το Κεντρικό Μαθητικό Συμβούλιο, λιγότερο ακόμα οι καθηγητές ως φορείς εξουσίας και τέλος, ακόμα λιγότερο η διεύθυνση του σχολείου. Ταυτόχρονα, οι μαθητές του Λυκείου μας δηλώνουν ότι ακούν από συμμαθητές τους χαρακτηρισμούς απομόνωσης όχι τόσο για το πρόσωπό τους, αλλά για άλλους συμμαθητές τους. Το φαινόμενο αυτό καταγράφει ο δεύτερος παράγοντας (μ=3,21). Ευτυχώς, οι λεκτικοί χαρακτηρισμοί απομόνωσης φαίνεται να μην έχουν ουσιαστική βαρύτητα, αφού οι μαθητές δηλώνουν πως σε προσωπικό επίπεδο νιώθουν να είναι αποδεκτοί από τους συμμαθητές τους (μ=4,12) και περισσότερο ακόμα νιώθουν άνετα να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους ανάμεσα στους συμμαθητές τους (μ=4,02). Τα πιο πάνω καταγράφονται από τον παράγοντα «γενική αποδοχή», ο οποίος δεν παρουσιάζει στατιστικά σημαντικές αποκλίσεις ανάμεσα στο φύλο ή την ηλικία των μαθητών. Η συμπεριφορά των μαθητών μας σε άτομα με μαθησιακά προβλήματα ή με άλλου είδους ειδικές ανάγκες είναι απλώς ανεκτική (μ=2,80). Ενώ δε χαρακτηρίζουν ή απομονώνουν τέτοια άτομα, ταυτόχρονα δε νιώθουν ιδιαίτερα άνετα να τα έχουν στην παρέα τους. Ανάμεσα στις δυο κατηγορίες παιδιών, πιο προβληματική στάση έχουν οι μαθητές 3

4 μας απέναντι στα άτομα με μαθησιακά προβλήματα. Σε ποσοστό 39,7% δηλώνει πως πολύ λίγο θα ένιωθε άνετα να κάνει παρέα τα παιδιά αυτά. Οι μαθητές της Α τάξης εμφανίζονται περισσότερο ευαισθητοποιημένοι και αποδέχονται περισσότερο συμμαθητές τους με μαθησιακά προβλήματα, μ=3,04 (αποδέχονται σε μεγάλο βαθμό), σε αντίθεση με τους μαθητές της Β τάξης που στον ίδιο δείκτη αποδοχής εμφανίζουν μέση τιμή μ=2,09 (αποδέχονται λίγο). Οι μαθητές της Γ τάξης πλησιάζουν στον βαθμό αποδοχής των παιδιών με μαθησιακά προβλήματα τους μαθητές της Α τάξης. Διαφορές φύλου στον παράγοντα αυτό δεν υπάρχουν. Πολύ σημαντικές κρίνονται οι στάσεις των μαθητών απέναντι στα θέματα της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Συγκεκριμένα, με μέση τιμή μ=3,12 στην κλίμακα 1-5, δηλώνουν πως νιώθουν άνετα να κάνουν παρέα με αλλόγλωσσους ή αλλόθρησκους συμμαθητές τους. Εντούτοις, ένα ποσοστό γύρω στο 38% των μαθητών δηλώνει πως λίγο ή πολύ λίγο νοιώθει άνετα να έχει στην παρέα του τα παιδιά αυτά. Καλύτερη φαίνεται να είναι η στάση των μαθητών απέναντι στους αλλόγλωσσους και αλλόθρησκους συμμαθητές τους όταν δεν αφορά το ζήτημα της παρέας αλλά της απλής συγκατοίκησης στη τάξη (διπλανός). Συγκεκριμένα 33 μόνο από τους ερωτηθέντες απάντησαν ότι πολύ λίγο θα δεχόντουσαν για διπλανό τους έναν τέτοιο μαθητή. Ταυτόχρονα, όμως είναι διατεθειμένοι οι μαθητές μας να παράσχουν στους αλλόγλωσσους και αλλόθρησκους μαθητές ίσες ευκαιρίες στο σχολείο. Αξιοσημείωτο πως μόνο 21 στους 175 μαθητές που ρωτήθηκαν δήλωσε πως θα λάμβανε σοβαρά υπόψη την εθνική καταγωγή στην απόφαση του να ψηφίσει έναν μαθητή ως αντιπρόσωπό του στα μαθητικά συμβούλια. Μαθητές μας σε ποσοστό 17% δηλώνουν πως θα τους ενοχλούσε από λίγο έως πολύ η γνωστοποίηση σοβαρών οικογενειακών τους στοιχείων (διαζευγμένοι γονείς, συγγενικό πρόσωπο στη φυλακή, εξώγαμο παιδί). Ανάλογο είναι και το ποσοστό που αφορά στη γνωστοποίηση της οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς τους. Παράλληλα όμως, οι μαθητές μας φαίνεται να μην απομονώνουν συμμαθητές τους με οικογενειακά προβλήματα. Για παράδειγμα, πολύ λίγο θα επηρέαζε την απόφασή τους να κάνουν παρέα με παιδιά ή με συμμαθητές τους, το γεγονός ότι είναι εξώγαμα ή οι γονείς τους είναι φορείς του AIDS. Εξωτερικά στοιχεία όπως η εμφάνιση και το ντύσιμο φαίνεται να μην αποτελούν πρόβλημα στην αποδοχή ανάμεσα στους μαθητές. Συγκεκριμένα, με μέση τιμή μ=3,24 στην κλίμακα 1-5, οι μαθητές δηλώνουν πως νοιώθουν να είναι αποδεκτοί από τους συμμαθητές τους λόγω της εμφάνισης τους. Ακόμη, δεν ενοχλεί τους μαθητές να κάνουν παρέα με παιδιά που ντύνονται διαφορετικά ή ακόμα και εξεζητημένα. Εντούτοις, είναι σημαντικός ανάμεσα στους μαθητές ο φόβος της απόρριψης λόγω της σιλουέτας. Γύρω στο 20% των μαθητών θεωρεί ότι πως θα κατακριθούν από συμμαθητές τους λόγω της σιλουέτας τους. Οι πεποιθήσεις αυτές δεν παρουσιάζουν φυλετικές ή ηλικιακές διαφορές. Η ελευθερία της έκφρασης σε ένα σχολικό περιβάλλον είναι υψίστης σημασίας. Ο παράγοντας που καταγράφει το επίπεδο στο οποίο οι μαθητές σχολείου μας νοιώθουν ελεύθεροι να εκφραστούν έχει μέση τιμή μ=3,66. Δηλαδή, οι μαθητές κατά γενική ομολογία νοιώθουν, σε μεγάλο βαθμό, ελεύθεροι να εκφράσουν τις θρησκευτικές ή πολιτικές τους πεποιθήσεις. Τέλος, το ερωτηματολόγιο αποτίμησε τον βαθμό στον οποίο οι μαθητές νοιώθουν να εξασκείται πάνω τους ψυχολογικός εκφοβισμός (bulling) για αλλαγή χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς τους. Η μέση τιμή του παράγοντα αυτού είναι μ=1,63 που λεκτικά αντιστοιχεί στο ότι από «πολύ λίγο» έως «λίγο» έχουν οι μαθητές την αίσθηση κάποιου είδους εξάσκησης λεκτικού ψυχολογικού εκφοβισμού στο πρόσωπό τους. Εντοπίζονται ηλικιακές διαφορές στον παράγοντα αυτό. Όσο μεγαλώνουν οι μαθητές τόσο λιγότερο νοιώθουν να βιώνουν αισθήματα ψυχολογικού εκφοβισμού. Φυλετικές διαφορές δεν έχουν παρατηρηθεί. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το ερωτηματολόγιο κατέγραψε τόσο θετικά όσο και αρνητικά στοιχεία που συνθέτουν το ζήτημα της αποδοχής της διαφορετικότητας στο σχολικό περιβάλλον του Λυκείου μας. Είναι εμφανές πως οι προσπάθειες τόσο της διεύθυνσης όσο και του προσωπικού στο σχολείο προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας κουλτούρας αποδοχής της διαφορετικότητας, αποτροπής της αποξένωσης, καθώς και η συνειδητή προσπάθεια ισονομίας και ισοπολιτείας, παροχής ίσων ευκαιριών, απέδωσαν τους καρπούς τους. Τα στοιχεία όπως καταγράφονται, δεν επιτρέπουν, ωστόσο, τον εφησυχασμό. Για παράδειγμα, ο παράγοντας που καταγράφει την αποδοχή παιδιών με ειδικές ανάγκες ή μαθησιακά προβλήματα θα πρέπει να προβληματίσει προς την αναζήτηση παρεμβάσεων, ώστε η απλώς ανεκτική αντιμετώπιση των παιδιών αυτών να μετατραπεί σε 4

5 ουσιαστική συνύπαρξη. Το ποσοστό των παιδιών που δηλώνουν πως δεν τους είναι καθόλου εύκολο να γνωστοποιήσουν στο σχολείο σοβαρά οικογενειακά τους προβλήματα φανερώνει το σκληρό πρόσωπο της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Το σχολείο έχει υποχρέωση να παρέμβει, στο μέτρο των δυνάμεών του. Οι προσπάθειες για εξάλειψη ξενοφοβικών συμπεριφορών θα πρέπει να συνεχιστούν. Τέλος, έχοντας επίγνωση πως για κάθε είδους στερεότυπα που φέρουν οι νέοι, σοβαρή ευθύνη, πέραν του σχολείου, έχουν όλοι οι φορείς κοινωνικοποίησης - οικογένεια, Μ.Μ.Ε, κόμματα, εκκλησία, κράτος, μαζικές οργανώσεις - θα πρέπει ως κοινωνία να προβληματιστούμε πιο σοβαρά, και ο κάθε φορέας να αναδιαμορφώσει το ρόλο του στο κρίσιμο αυτό ζήτημα. Βιβλιογραφία: 1. Wendell D. Hall, 2009, A tale of two groups: Differences between minority students and nonminority students in their predispositions to and engagement with divers peers at a predominantly white institution. PhD dissertation, University of Maryland. 2. Γκότοβος E. Αθανάσιος, Μαθητές και πολιτισμική ετερότητα: Εμπειρίες, αντιλήψεις και στάσεις των μαθητών απέναντι στο διαφορετικό. Eπιμορφωτικό υλικό στα πλαίσια του προγράμματος του ΥΠ.Ε.Π.Θ., «Ένταξη Τσιγγανοπαίδων στο Σχολείο» 3. Milem, J. F., & Hakuta, K. (2000). The benefits of racial and ethnic diversity in higher education, featured report. In D. Wilds (Ed.), Minorities in higher education: Seventeenth annual status report (pp.39 67). Washington, DC: American Council on Education. 4. University of California, Berkley, (2010), Undergraduate Campus Climate Questionnaire Results. 5