ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ. Υπόθεμα Ομάδας: Ιστορία των φυλακών, συνθήκες κράτησης και αιτήματα κρατουμένων. Σχολική Χρονιά Βίβιαν Χριστίνα Ηλίοβιτς

Transcript

1 ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Υπόθεμα Ομάδας: Ιστορία των φυλακών, συνθήκες κράτησης και αιτήματα κρατουμένων Σχολική Χρονιά Βίβιαν Χριστίνα Ηλίοβιτς Χρυσάνθη Γκιρίνη Μαρία Παρασκευή Βαφειάδου

2 Η έννοια Σωφρονισμός Ο όρος σωφρονισμός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό δίκαιο, όπου και ορίστηκε ως η διαδικασία φύλαξης υποδίκων οι οποίοι παραπέμφθηκαν σε δίκη µε σκοπό να µην έρχονται σε επαφή µε το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο βλάπτοντάς το, µε τις άνομες πράξεις τους. Στην Ελλάδα η έννοια του σωφρονισμού, ορίζεται από το άρθρο 10 του σωφρονιστικού κώδικα ως εξής: «Οι στερούμενοι της προσωπικής αυτών ελευθερίας κρατούνται, αναλόγως του σκοπού και της διάρκειας της κρατήσεως». Σωφρονιστικά Συστήματα: Ο σωφρονισμός ορίζεται μέσα από τέσσερα διαφορετικά συστήματα. Τα συστήματα αυτά, σύμφωνα µε τον Δασκαλάκη (1985), είναι τα εξής: 1. Το κοινοβιακό σύστημα, το οποίο ορίζει το σωφρονισμό μέσα από τη συνεχή επικοινωνία των κρατουμένων, τη συνεργατική εργασία και τη γενικότερη συνύπαρξη τους. 2. Το απομονωτικό σύστημα, το οποίο ορίζει το σωφρονισμό μέσα από τη διαδικασία της απομόνωσης, της σιωπής και το οποίο θεωρεί το σωφρονισμό μια διαδικασία μοναχισμού. 3. Το μικτό σύστημα, ορίζει το σωφρονισμό μέσα από το συνδυασμό της μερικής επικοινωνίας και της μερικής απομόνωσης. 4. Τέλος, το προοδευτικό σύστημα το οποίο είναι και το πιο ουσιαστικό ορίζει το σωφρονισμό ως τη διαδικασία της σταδιακής ένταξης του ατόμου στη κοινωνία ως τη πορεία από τον εγκλεισμό στη κοινωνικοποίησή του.

3 Ποιες είναι οι φυλακές ανηλίκων; Η Ελλάδα διαθέτει έξι ειδικά καταστήματα και τμήματα κράτησης νέων: το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου, το Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων Κασσαβέτειας, το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, το Τμήμα Κράτησης Νέων στη Δικαστική Φυλακή Θεσσαλονίκης και το Τμήμα Κράτησης Νέων (κοριτσιών) στην Κεντρική Φυλακή Γυναικών Κορυδαλλού. Υπάρχει επίσης το Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου, μια μορφή επιβίωσης του παλαιού «αναμορφωτήριου», καθώς τύποις δεν αποτελεί χώρο κράτησης αλλά τόπο εκτέλεσης του αντίστοιχου αναμορφωτικού μέτρου. Φυλακές Ανηλίκων (Αυλώνα) Το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ) ή Φυλακές Ανηλίκων, αποτελεί ένα χώρο κράτησης για νεαρούς - έφηβους κρατουμένους ηλικίας από ετών. Τον Φεβρουάριο του 1998 με υπουργική απόφαση (αριθ.26248/ ) που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβέρνησης, μεταφέρθηκε από τον Κορυδαλλό στον Αυλώνα και μετονομάσθηκε από Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων (ΣΚΑ) σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ). Σήμερα στο κατάστημα κρατούνται πάνω από 400 κρατούμενοι από τους οποίους οι περισσότεροι είναι αλλοδαποί, με σοβαρά κοινωνικά προβλήματα καθώς και έλλειψη οικογενειακού στηρίγματος. Στο κατάστημα λειτουργεί σχολείο (Δημοτικό - Γυμνάσιο - Λύκειο) που υπάγεται στο εθνικό σύστημα παιδείας στο οποίο υλοποιούνται πολλά προγράμματα όπως αγωγής, υγείας, περιβάλλοντος και πολλά πολιτιστικά.

4 Η υποστήριξη των ανηλίκων και νεαρών κρατουμένων παρέχεται από το επιστημονικό προσωπικό του ΕΚΚΝΑ (κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι) σε καθημερινή βάση, σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Επίσης υπάρχει και συμβουλευτική υποστήριξη που παρέχεται από το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων, ΚΕΘΕΑ-Στροφή, σε παιδιά που έχουν κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών, με σκοπό την προετοιμασία τους για ένταξη σε Θεραπευτικό πρόγραμμα εκτός φυλακής. Επίσης, γίνονται μαθήματα θεάτρου και μουσικής σε συνεργασία με εθελοντές καλλιτέχνες. Η θεατρική ομάδα έχει δώσει σειρά παραστάσεων σε προσκεκλημένους του ΕΚΚΝΑ όσο και σε κρατουμένους σ άλλες φυλακές. Η δε μουσική ομάδα πραγματοποιεί διάφορες εκδηλώσεις στο Κατάστημα, κάποιες από τις οποίες προς τιμήν γνωστών καλλιτεχνών που καλούνται και παρευρίσκονται. Επιπροσθέτως, η Σκακιστική Ακαδημία Χαλκίδας «Παλαμήδης ο Ευβοεύς», διδάσκει εθελοντικά σκάκι ενώ έχουν διοργανωθεί και σκακιστικά τουρνουά. Τέλος, πραγματοποιούνται εκδηλώσεις χορού, φωτογραφίας, ζωγραφικής τοίχου, ψυχαγωγικές και θεατρικές. Ηθική, οικονομική και υλική υποστήριξη παρέχουν σε εβδομαδιαία βάση εθελοντές από διάφορους χριστιανικούς συλλόγους. ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΣΩΦΡΟΝΤΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ: α) Η ασφαλής κράτηση των νεαρών κρατουμένων. Η τήρηση της πειθαρχίας και τάξης μέσα στο χώρο των Φυλακών, με τον σεβασμό και την πιστή εφαρμογή των κανόνων που ρυθμίζουν τους όρους και τις συνθήκες εκτέλεσης των ποινών και μέτρων ασφαλείας κατά της ελευθερίας, σύμφωνα με το Σύνταγμα, τις διεθνείς συμβάσεις και τους νόμους που εκδίδονται. β) Η ίση μεταχείριση των κρατουμένων χωρίς οποιαδήποτε δυσμενή διάκριση ένεκα φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων των κρατουμένων.

5 γ) Η διασφάλιση συνθηκών κράτησης που να κατοχυρώνουν το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ενισχύοντας παράλληλα τον αυτοσεβασμό και την ανάπτυξη του αισθήματος ευθύνης των κρατουμένων με την παροχή σ αυτούς ευκαιριών εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης, δημιουργικής ψυχαγωγίας, προβληματισμού, αυτοκριτικής και αυτογνωσίας. δ) Η καθοδήγηση και υποβοήθηση των κρατουμένων για ένα νέο ξεκίνημα στη ζωή τους. ε) Η επιδίωξη της μεγαλύτερης δυνατής μείωσης του αριθμού των υπότροπων κρατουμένων με την ηθική, ψυχολογική, προσωπική και κοινωνική υποστήριξή τους για μια όσο το δυνατό πιο ομαλή επανένταξή τους στην κοινωνία. στ) Η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των οικονομικών πόρων που παρέχονται στο κατάστημα για την ανάπτυξη των κτιριακών του εγκαταστάσεων, τον εμπλουτισμό των σωφρονιστικών προγραμμάτων και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και εκπαίδευσης του προσωπικού.

6 Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ Η ιστορική θεμελίωση της αναμορφωτικής/ ιδρυματικής αγωγής ανηλίκων στη χώρα μας. Το τιμωρητικό πρότυπο, είναι αυτό που απεικονίζει το πνεύμα του περασμένου αιώνα και σπέρματά του βρίσκουμε μέχρι τις αρχές του αιώνα μας. Εκπροσωπείται από την Κλασσική Σχολή Ποινικού Δικαίου. Σύμφωνα με την παραπάνω σχολή, έγκλημα είναι κάθε πράξη που απαγορεύει ο ποινικός νόμος και η εγκληματική συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα ατομικών χαρακτηριστικών, τα οποία και δικαιολογούν την ύπαρξη της εγκληματικής πράξης. Η ποινή είναι ανάλογη με την εγκληματική πράξη, αποτελεί έκφραση ηθικής αποδοκιμασίας του δράστη και ανταπόδοσης του κακού προκειμένου να αποκατασταθεί η δικαιοσύνη. Έτσι, στο συγκεκριμένο πρότυπο η ποινή αποτελεί τρόπο εξιλέωσης του κρατούμενου για το έγκλημά του απέναντι στο Θεό και τους ανθρώπους. Έχει τιμωρητικό και εξιλαστικό χαρακτήρα και επιτυγχάνεται με τον περιορισμό του κρατουμένου στη φυλακή, η οποία εκπροσωπεί την εξουσία και επιβάλλει την τάξη. Οι φύλακες είναι οι αυταρχικοί εκπρόσωποι της εξουσίας. Η εργασία αποτελεί μέρος της ποινής, γι αυτό και ο χαρακτήρας της κρίνεται άσκοπος και ανιαρός. Οι δυνατότητες για εκπαίδευση και κοινωνικο-πολιτική δραστηριότητα είναι μηδαμινές. Έτσι, στο συγκεκριμένο πρότυπο η ποινή αποτελεί τρόπο εξιλέωσης του κρατούμενου για το έγκλημά του απέναντι στο Θεό και τους ανθρώπους. Έχει τιμωρητικό και εξιλαστικό χαρακτήρα και επιτυγχάνεται με τον περιορισμό του κρατουμένου στη φυλακή, η οποία εκπροσωπεί την εξουσία και επιβάλλει την τάξη. Οι φύλακες είναι οι αυταρχικοί εκπρόσωποι της εξουσίας. Η εργασία αποτελεί μέρος της ποινής, γι αυτό και ο χαρακτήρας της κρίνεται άσκοπος και ανιαρός. Οι δυνατότητες για εκπαίδευση και κοινωνικο-πολιτική δραστηριότητα είναι μηδαμινές. Στη συνέχεια, το πνεύμα του προνοιακού προτύπου κυριάρχησε κατά τα έτη Η «προνοιακή» αντίληψη ενισχύθηκε από τους απανωτούς πολέμους στις αρχές του αιώνα, που είχαν ως αποτέλεσμα τα εκατοντάδες ορφανά, άπορα και εγκαταλελειμμένα ανήλικα. Πάντως, στην καθιέρωσή του συντέλεσαν οι ιδέες της Νέας Κοινωνικής Άμυνας και του Συνόλου Στοιχειωδών Κανόνων για τη Μεταχείριση των Κρατουμένων του ΟΗΕ (1955). Στο συγκεκριμένο πρότυπο η ποινή δεν είναι ανταπόδοση του

7 κακού, αλλά στοχεύει στην άμυνα του κοινωνικού συνόλου. Ειδικότερα, η ποινή και η στέρηση της ελευθερίας αποσκοπούν στην ηθική βελτίωση της προσωπικότητας του κρατουμένου και την κοινωνική «επαναπροσαρμογή» του. Η προνοιακή/ θεραπευτική προσέγγιση συνέβαλε στην εξατομίκευση της μεταχείρισης του κρατουμένου και μετέθεσε το βάρος από την πράξη στην προσωπικότητα, από το έγκλημα στον εγκληματία. Η αντεγκληματική πολιτική ορίστηκε με γνώμονα τη μεταβολή της δομής της προσωπικότητας του εγκληματία στις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες. Συμπερασματικά, το πρότυπο προνοίας αποβλέπει στην αναζήτηση ενός αποτελεσματικού τρόπου μεταχείρισης του ατόμου, και δη και του ανηλίκου, με βάση τη διερεύνηση των αναγκών του και με σκοπό να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο κατά παραγωγικό τρόπο. Πρόκειται δηλαδή για ένα μοντέλο, κατά το οποίο η απονομή της κοινωνικής δικαιοσύνης στηρίζεται σε κοινωνικο-προνοιακές μεθόδους του κρατικού φορέα, στο οποίο συμμετέχουν επιστήμονες από διάφορους τομείς της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ενώ στο προνοιακό πρότυπο σκοπός είναι η ηθική βελτίωση του κρατουμένου και η κοινωνική του αναπροσαρμογή, στο δικαιϊκό το κέντρο βάρους εντοπίζεται: α) στο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων του κρατουμένου, β) στην εκούσια υποβολή του σε προγράμματα αγωγής, και γ) στην ελαχιστοποίηση της παραμονής του στα καταστήματα κράτησης. Σύμφωνοι με το πνεύμα αυτό είναι οι Ευρωπαϊκοί Σωφρονιστικοί Κανόνες του 1973 και του Στο παρόν πρότυπο γίνεται λόγος για την αγωγή του κρατουμένου και την κοινωνική του επανένταξη. Ιδιαίτερα για τους ανήλικους παραβάτες κύριο ρόλο παίζει η διαπαιδαγώγησή τους. Ωστόσο, στη διαπαιδαγώγηση αυτή σημαντική είναι η προσωπική συμμετοχή του ανηλίκου, με παράλληλο όμως σεβασμό από την πλευρά της Πολιτείας προς την αξία και τα δικαιώματά του ως ελεύθερης προσωπικότητας. Η εργασία, η αγωγή και η εκπαίδευση παύουν να είναι ηθοπλαστικού και αναμορφωτικού χαρακτήρα και αποκτούν νέα διάσταση προσδίδοντας νέα προοπτική, ως μέσα στην επαγγελματική αποκατάσταση και την κοινωνική επανένταξη του κρατούμενου. Η επικοινωνία με το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον επιβάλλεται σε μια προσπάθεια ενός ανοίγματος της φυλακής, ενός κλειστούιδρυματικού καταστήματος, προς τον έξω κόσμο.

8 Η δημιουργία του ποινικού δικαίου, μια από τις διαστάσεις του οποίου αποτελεί κι ο τρόπος αντιμετώπισης των ατόμων που διαπράττουν αδικήματα, συμβαδίζει με τον πρώτο σχηματισμό οργανωμένου κράτους. Από τότε μέχρι σήμερα, τα στοιχεία που το συνθέτουν, όπως είναι οι διαφορετικές συμπεριφορές που θεωρούνται ως αδικήματα, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την καταστολή τους κι η μεταχείριση των εγκληματιών, διαφοροποιούνται συνεχώς, ανάλογα πάντα με τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες. Τα διαφορετικά κοινωνικά δεδομένα κάθε εποχής επιδρούν σε μεγάλο βαθμό τόσο στην ποινικοποίηση ή αποποινικοποίηση συγκεκριμένων μορφών συμπεριφοράς, όσο και στην κοινωνική αλλά και θεσμοθετημένη αντίδραση που αυτές προκαλούν. Με τον ίδιο τρόπο, η γέννηση της φυλακής, ως μέθοδος ποινικής καταστολής κι η ιστορική της εξέλιξη έως ότου αυτή λάβει τη σημερινή της μορφή, συνιστούν αποτέλεσμα διαδοχικών κοινωνικών μεταβολών. Παρά το γεγονός ότι η στέρηση της ελευθερίας κι ο περιορισμός, μέσω της φυλάκισης, ατόμων που διαπράττουν αδικήματα ανάγεται στα βάθη των αιώνων, ακόμη κι από την ελληνική αρχαιότητα, η καθιέρωση της φυλακής ως χώρου έκτισης της θεσμοθετημένης τιμωρίας αποτελεί ένα σχετικά σύγχρονο φαινόμενο, η εμφάνιση του οποίου τοποθετείται χρονικά στην εποχή του Μεσαίωνα. Η δημιουργία της φυλακής συνιστά την αφετηρία ανθρωπιστικών τρόπων εκτέλεσης της ποινής, σε αντίθεση με τα βασανιστήρια, δηλαδή τις σκληρές και βάναυσες σωματικές κυρώσεις, που χρησιμοποιούνταν πριν την συγκρότησή της. Για το λόγο αυτό και σε σύγκριση με τα προηγούμενα είδη τιμωριών, η φυλακή χαρακτηρίζεται ως «ποινή κάθε πολιτισμένης κοινωνίας» Η πρώτη φυλακή, το πρώτο «σωφρονιστήριο», ιδρύθηκε στο Λονδίνο, το 1557 κι ακολούθησε η ίδρυση δύο σωφρονιστηρίων στο Άμστερνταμ, το 1596 και λίγο αργότερα στη Γερμανία και την Ελβετία. Μέχρι την ίδρυσή τους οι κρατούμενοι τοποθετούνταν σε διαφόρων ειδών ιδρύματα, χωρίς να εξυπηρετεί η κράτησή τους κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα ιδρύματα αυτά οι κρατούμενοι συνυπήρχαν με ασθενείς με ανίατες νόσους, άστεγους, εγκαταλειμμένα παιδιά κι άλλες

9 κατηγορίες ανθρώπων. Αργότερα, το 1704, εγκαινιάστηκε από τον πάπα Κλήμη 11ο το πρώτο σωφρονιστικό ίδρυμα για ανήλικους εγκληματίες. Στην Ελλάδα οι πρώτες φυλακές δημιουργήθηκαν περίπου το 1887, ενώ πριν από την ίδρυσή τους το σκοπό αυτό εξυπηρετούσαν κυρίως τα ενετικά φρούρια (Κουράκης, Αλεξιάδης, Χάιδου, 2002). Ωστόσο, τα σωφρονιστήρια αυτά δεν θεμελίωναν την τιμωρία του εγκληματία κατά τη δημιουργία τους. Αρχικά, είχαν χαρακτήρα φύλαξης, καθώς σε αυτά κρατούνταν οι υπόδικοι μέχρι την παραπομπή τους σε δίκη και τον ορισμό της ποινής. Η θέσπιση της φυλακής σαν χώρος εκτέλεσης της ποινής ή οι ποινές κατά τις ελευθερίας, που αποτελούν τις ποινικές κυρώσεις της εποχή μας, έκαναν την εμφάνισή τους μόλις στα τέλη του 18ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, μέχρι το 18ο αιώνα οι διάφορες μέθοδοι ποινικής καταστολής στόχευαν στην ανταπόδοση για το διαπραχθέν έγκλημα και στην εξόντωση ή το στιγματισμό του δράστη. Είδη κυρώσεων αποτελούσαν η θανατική ποινή, που μπορούσε να πραγματοποιηθεί με 150 περίπου διαφορετικούς τρόπους, όπως περιγράφεται στην Constitutio Criminalis Carolina του 1532, οι σωματικές ποινές, όπως η αποκοπή μελών του σώματος, το μαστίγωμα ή ο στιγματισμός, η καταδίκη σε καταναγκαστική εργασία, για παράδειγμα σε γαλέρες, η εξορία ή η αποστολή σε αποικίες, καθώς κι οι χρηματικές ποινές. Η στέρηση της ελευθερίας ήταν άγνωστη σαν τρόπος τιμωρίας. Η κράτηση αποσκοπούσε είτε στον περιορισμό του εγκληματία μέχρι να πραγματοποιηθεί η δίκη και να εκτελεστεί η ποινή είτε στην εκμετάλλευση της εργασίας του, με τη μορφή καταναγκαστικής εργασίας σε γαλέρες, δημόσια έργα ή μεταλλεία Η υιοθέτηση των ποινών κατά της ελευθερίας συνιστά επίδραση του κινήματος του Διαφωτισμού Η ατομική ελευθερία ανάγεται σε ύψιστο αγαθό κατά τη συγκεκριμένη εποχή, με αποτέλεσμα η αφαίρεσή της να συνιστά από μόνη της τιμωρία. Παράλληλα, οι υπάρχουσες μορφές ποινικής καταστολής, δηλαδή η καταδίκη σε θάνατο ή τα βασανιστήρια, προκαλούν την αντίδραση των οπαδών του Διαφωτισμού, οι οποίοι αποσκοπούν στην ανθρωπιστική κι ορθολογική αντιμετώπιση του εγκληματία. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η χρήση των σωματικών ποινών εγκαταλείπεται σταδιακά κι οι ποινές κατά της ελευθερίας εξαπλώνονται Από την πρώτη εμφάνιση των «ποινών κατά της ελευθερίας» έως τη σημερινή εποχή, τόσο ο τρόπος εκτέλεσής τους, όσο κι η κατάσταση των ιδρυμάτων, στα οποία αυτές εκτίονται, δηλαδή των φυλακών, έχουν μεταβληθεί, προσαρμοζόμενα στα εκάστοτε κοινωνικά δεδομένα. Ο τρόπος εκτέλεσης της ποινής αφορά το ιδιαίτερο περιεχόμενο και τους στόχους, στους οποίους η ποινή αποβλέπει, στοιχεία που οδηγούν σε συγκεκριμένη

10 μορφή οργάνωσής της, ώστε αυτά να επιτευχθούν. Η κατάσταση των ιδρυμάτων αναφέρεται στη μέθοδο οργάνωσής τους, ανάλογα με τους διαφορετικούς τρόπους έκτισης της ποινής. Οι δύο αυτοί παράγοντες, οδήγησαν στη διαμόρφωση συγκεκριμένων συστημάτων οργάνωσης της εκτέλεσης των ποινικών κυρώσεων, των «σωφρονιστικών συστημάτων». Τα σωφρονιστικά συστήματα μπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατηγορίες: τα σωφρονιστικά συστήματα κλειστής μεταχείρισης και τα σωφρονιστικά συστήματα ανοιχτής μεταχείρισης Τα σωφρονιστικά συστήματα κλειστής μεταχείρισης κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες, κάθε μια από τις οποίες διαθέτει διαφορετικά χαρακτηριστικά κι επικράτησε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Αυτές είναι: το κοινοβιακό σύστημα, το απομονωτικό ή πενσυλβανικό σύστημα, το μικτό ή ωβούρνειο σύστημα και το προοδευτικό ή ιρλανδικό σύστημα ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ Στην Ελλάδα το 5% των κρατουμένων, 600 περίπου άτομα, είναι έφηβοι και νεαροί ενήλικες. Η διεθνής έρευνα δείχνει ότι ο εγκλεισμός των

11 ανηλίκων αποτελεί παράγοντα κινδύνου για περαιτέρω εμπλοκή με το σωφρονιστικό σύστημα και υιοθέτηση αρνητικών μορφών κοινωνικής συμπεριφοράς. Την περίοδο της κρίσης η παραβατικότητα των ανηλίκων αναμένεται να απασχολήσει περισσότερο τη χώρα μας, καθώς η ανέχεια, η έλλειψη προοπτικής και ο εντεινόμενος κοινωνικός αποκλεισμός μπορούν να καταστήσουν τη νεανική παραβατικότητα μέσο επιβίωσης και ένταξης σε μια ομάδα. Η γενικότερη εικόνα των καταστημάτων κράτησης νέων χαρακτηρίζεται κυρίως από ελλείψεις χώρων και υλικοτεχνικής υποδομής, με κυρίαρχο ζήτημα τον υπερπληθυσμό σε συγκεκριμένα καταστήματα. Οι συνθήκες διαβίωσης σε αρκετές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα δυσχερείς με σημαντικά προβλήματα σίτισης, καθαριότητας, υγιεινής, θέρμανσης, παροχής τρεχούμενου νερού και υγειονομικής περίθαλψης. Τα προβλήματα αυτά επιδεινώνονται λόγω της οικονομικής κρίσης. Η παραπάνω εικόνα συμπληρώνεται από περιορισμένες, κατά βάση, δυνατότητες απασχόλησης, ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης και κατάρτισης, που είναι απολύτως αναγκαίες για την επανένταξη στην κοινωνία. Θετικά αξιολογήθηκαν τόσο από τους κρατουμένους όσο και από τους εργαζόμενους οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για τα ναρκωτικά όπου αυτές λειτουργούν. Στα καταστήματα οι μηχανισμοί πρόληψης ή αντιμετώπισης φαινομένων καταπάτησης των δικαιωμάτων των κρατουμένων και προσβολής της αξιοπρέπειάς τους από το φυλακτικό προσωπικό είναι ελλιπείς, και δεν λείπουν τέτοια φαινόμενα, αν και οι σχέσεις κρατουμένων φυλακτικού προσωπικού περιγράφονται γενικά από τυπικές έως καλές. Στην έρευνα επισημάνθηκαν επίσης από τους νεαρούς κρατούμενους η πρακτική της ακύρωσής του επισκεπτηρίου ως τιμωρητικός μηχανισμός, ο περιορισμός του δικαιώματος χρήσης ολιγοήμερων αδειών από τις εισαγγελικές αρχές και η απουσία επαφής με το «έξω» και με ό,τι συμβαίνει στην κοινότητα. Η έλλειψη υποστηρικτικού κοινωνικού και οικογενειακού δικτύου εκτός φυλακής, οι σοβαρές εκπαιδευτικές ελλείψεις, η απουσία επαγγελματικών εφοδίων και κοινωνικών δεξιοτήτων επισημάνθηκαν ως τα κύρια προβλήματα που δυσχεραίνουν την κοινωνική ενσωμάτωση των κρατουμένων μετά την αποφυλάκιση. «Άθλιες» και «απάνθρωπες» χαρακτηρίζονται οι συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας πολλές φορές μάλιστα και από επίσημα χείλη. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για το 2009, η ανάγκη να

12 αναλάβει η πολιτεία δράση προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ. Το πιο ενδεικτικό παράδειγμα που σημειώνεται στην έκθεση είναι αυτό των φυλακών Ιωαννίνων, όπου διαπιστώθηκε ότι οι συνθήκες «επαρκούν» ώστε να χαρακτηριστεί η κατάσταση την οποία βιώνουν οι κρατούμενοι ως «απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση» σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Σαν κύρια αιτία της επιδείνωσης των συνθηκών κράτησης προβάλλεται η όξυνση του προβλήματος του υπερπληθυσμού των φυλακών, για τη λύση του οποίου η παρούσα κυβέρνηση έχει δεσμευτεί με προώθηση διατάξεων αποσυμφόρησης των φυλακών. Επιπλέον η ποιότητα των υποδομών κρίνεται ανεπαρκής, η αναλογία σωφρονιστικών υπαλλήλων και κρατουμένων μη ικανοποιητική, ενώ η χρηματοδότηση δεν επαρκεί επίσης, με το ποσό που δικαιολογείται για την ημερήσια σίτιση του κρατουμένου να είναι εξαιρετικά χαμηλό και τα χρήματα να μην επαρκούν για την αγορά βασικών ειδών υγιεινής. Άθλιες συνθήκες κράτησης διαπιστώνει και η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Σύμφωνα με την έκθεση, τα περισσότερα καταστήματα κράτησης έχουν μικρή ή και καθόλου πρόσβαση σε φυσικό φως, ανεπαρκή εξαερισμό, ελλιπή καθαριότητα ειδικά στους χώρους υγιεινής, έλλειψη ειδών υγιεινής, κρεβατιών και κουβερτών, ενώ είτε δεν έχουν προαύλιο χώρο είτε δεν επιτρέπουν τη χρήση του. Προτάσεις βελτίωσης συνθηκών κράτησης στις φυλακές: Δημιουργία πρότυπων κέντρων με κύριο στόχο την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας που σχετίζεται με τη χρήση ουσιών και την ομαλή κοινωνική ένταξη, το οποίο θα λειτουργεί με την ευθύνη και την εποπτεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης και τη συνεργασία φορέων ψυχικής υγείας και απεξάρτησης. Να περιλαμβάνονται στις υπηρεσίες των φυλακών κέντρα σωματικής αποτοξίνωσης και μονάδες ψυχικής απεξάρτησης που θα συνδεθούν με κέντρα κοινωνικής επανένταξης στην κοινωνία, ώστε να δίνεται η δυνατότητα συνέχισης της θεραπείας και μετά την αποφυλάκιση.

13 Να στελεχωθούν με επιστημονικό κυρίως προσωπικό (ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, ειδικοί θεραπευτές, απόφοιτοι θεραπευτικών προγραμμάτων κ.λπ.). Προσφορά ατομικής και ομαδικής συμβουλευτικής, θεραπείας, εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης. Προσφορά δυνατότητας για εκπαίδευση, έρευνα και κλινική πρακτική σε φοιτητές και νέους επιστήμονες.