ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΖΩΗ»

Transcript

1 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ: «ΦΥΤΑ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ, ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΖΩΗ» ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΤΖΑΦΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΗΜΗΤΡΑ ΠΕ 05 ΣΧΟΛΙΚΟ ΈΤΟΣ

2 ΟΜΑ ΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑ Α Α ΜΠΟΥΛΛΑ ΧΑΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΡΟΚΟΜΑ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΤΑΣΙΟΥΛΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΤΣΙΓΑΡΑ ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΟΜΑ Α Β ΑΛΕΞΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΟΥΣΙΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΤΣΙΡΑΣ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΤΣΙΓΑΡΑΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΜΑ Α Γ ΝΑΤΣΙΟΣ ΙΟΝΥΣΙΟΣ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ ΠΑΠΠΑ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΠΑΤΣΟΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ 2

3 3

4 ΒΟΤΑΝΑ ΣΗΜΑΣΙΑ Βοτάνη ( η ) κ.νεωτ.γεν. το επί της γης φυόµενον χόρτον το κατάλληλον διά την τροφήν των ζώων, το χορτάρι, η βοσκή [ ], 8) νεωτ. πάσα ιαµατική πόα, δηµ. βότανο ή βοτάνη. ηµητράκου, 1964, Μέγα Λεξικόν Όλης της Ελληνικής Γλώσσης, Τόµος Β, Αθήνα, Εκδ. Οργανισµός «Ελληνική Παιδεία». βότανο ( το ), µεσν. βότανον αρχ. Βοτάνη Ν. Π. Ανδριώτης, 1983, Ετυµολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Τρίτη Έκδοση, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυµα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. βότανο ( το ) βοτάν ου - ων ποώδες φυτό, κυρ. αυτό που έχει φαρµακευτικές ιδιότητες [ ΕΤΥΜ. µεσν. βότανον αρχ. βοτάνη βοτόν «βόσκηµα» θ. βο - από όπου και το ρ. βόσκω ] Γ. Μπαµπινιώτη, 2008, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Τρίτη Έκδοση, Αθήνα, Κέντρο Λεξικολογίας Ε. Π. Ε. ΟΡΙΣΜΟΣ Τα βότανα είναι αυτοφυή φυτά, που αναπτύσσονται σε διαφορές άγονες η και καλλιεργηµένες περιοχές και τα οποία κατά διαφορά χρονικά διαστήµατα οι γεωργοί τα µαζεύουν η όπως συνήθως λένε, τα «βοτανίζουν». Όλα τα χρήσιµα φυτά είναι βότανα. Έτσι περίπου ορίζει τη λέξη το λεξικό της Αγγλικής της Οξφόρδης, αναφέροντας λεπτοµερώς πως ο όρος "αφορά φυτά των οποίων τα φύλλα ή οι µίσχοι και τα φύλλα χρησιµεύουν ως τροφή ή θεραπεία ή µε κάποιον τρόπο, χάρη στη µυρωδιά ή το άρωµα τους''. Αναλογιζόµενος την ατέλειωτη γκάµα των σύγχρονων φυτών και τις τρέχουσες χρήσεις τους, θα έµπαινε κανείς στον πειρασµό να πλατύνει, 4

5 παρά να περιορίσει αυτόν τον ορισµό. Θα περιλάµβανε, για παράδειγµα, τα άνθη και τις ρίζες κι όχι µόνο τα φύλλα και τα κοτσάνια, φυτά που χρησιµοποιούνται ως απορρυπαντικά και βαφές κι όχι µονάχα για τροφή και θεραπείες και κάποιες από τις πρώτες ύλες που χρησιµοποιούν άτοµα τόσο άσχετα µεταξύ τους όπως όσοι πίνουν κοκτέιλς, οι ιστορικοί της κηποκαλλιέργειας και οι ολιστικοί θεραπευτές. Για να επεκτείνουµε, λοιπόν, τον ορισµό του Λεξικού της Οξφόρδης, βότανο µπορεί να ονοµάζεται κάθε φυτό που χρησιµοποιείται στην ιατρική ή ως συστατικό τροφής ή ποτού, χάρη στις συντηρητικές και ενισχυτικές της γεύσης ιδιότητες του ή για σχετικές µε την υγεία αρετές του ή για την αρωµατική, καλλυντική ή καθαριστική του δράση πάνω σε οποιοδήποτε άλλο προιόν. Ένας τέτοιος ορισµός περιλαµβάνει µια µεγάλη ποικιλία φυτών µε πολλαπλές χρήσεις. Η αναβίωση της βοτανολογίας δεν έχει, ευτυχώς, να κάνει µε ένα κίνηµα µε προκαθορισµένο πλαίσιο αντιλήψεων και στόχων. Ένα από τα πιο σηµαντικά πλεονεκτήµατα της είναι η ποικιλία της. Ωστόσο, περιέργως, η κοινή αντίληψη περί "βοτάνου" έχει αποκτήσει πιο περιορισµένη και ειδικευµένη σηµασία στην καθηµερινή χρήση. Έχουµε, για παράδειγµα την τάση ν' αποκλείουµε τα φυτά εκείνα που χρησιµεύουν µόνο ως τροφή. Το νεροκάρδαµο ως σαλάτα είναι απλώς ένα λαχανικό. Αλλά σε µια συνταγή του 18ου αιώνα, όπου το σιγόβραζαν ανακατεµένο µε κοχλιωτά χορτάρια και πορτοκάλια, το χρησιµοποιούσαν αναµφισβήτητα ως βότανο. Επίσης εξαιρούµε τα φυτά εκείνα που χρησιµοποιούνται αποκλειστικά ως διακοσµητικά ή για πρακτικούς λόγους. Κανείς δεν θα λογάριαζε στα σοβαρά σ' ένα καλάθι κλαδάκια ιτιάς ως βότανο, ωστόσο παλιότερα χρησιµοποιούνταν ως αφέψηµα για τα κρυολογήµατα και τους πονοκέφαλους και τα δραστικά συστατικά τους οδήγησαν στην παραγωγή της ασπιρίνης. ύο κοινοτοπίες παραµένουν, εντούτοις, προσκολληµένες στην τρέχουσα έννοια των βοτάνων. Η µία ιδέα πως αποτελούν µικρής, οικιακής κλίµακας "παραδοσιακά" φυτά ότι οφείλουν να κάνουν κατά οποιοδήποτε τρόπο καλό, βελτιώνοντας την υγεία, την εµφάνιση ή την ευεξία. Μια λιγότερο συµπαθητική παράλληλη εικόνα, είναι αυτή της παραξενιάς, του ερασιτεχνισµού και των προλήψεων. Η ιστορία της βοτανολογίας είναι γεµάτη από µύθους, κι αν ακόµη δεν την παίρνουν στα σοβαρά κάποιοι, αυτό οφείλεται εν µέρει στο γεγονός ότι αρκετή από την υπάρχουσα βιβλιογραφία απέτυχε στο διαχωρισµό µεταξύ των αξιόπιστων και των κίβδηλων µαρτυριών του παρελθόντος. 5

6 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Όλοι οι πολιτισµοί της Γης, µέσα από τους µύθους και τις παραδόσεις τους αναφέρονται και στις θεραπευτικές χρήσεις των φυτών. Στην αρχαιότητα, βότανα αποκαλούσαν όλα τα φαρµακευτικά φυτά που κατά την µάσηση παρουσίαζαν πικράδα, γλυκάδα ή και αρωµατική γεύση. Τις ιδιότητες αυτές, οι πρώτοι άνθρωποι τις απέδιδαν σε µαγικές ικανότητες που είχαν την δύναµη, όταν εισέλθουν στον οργανισµό ενός πάσχοντος, να τον ανακουφίσουν η και να τον θεραπεύουν από οποιαδήποτε αρρώστια. Η ονοµασία αυτή διατηρήθηκε και µέχρι σήµερα, ώστε σ ολόκληρη σχεδόν την χώρα να τα λένε «Μαγικά Βότανα». Σε µερικές περιπτώσεις ο λαό µεταχειρίζεται για τα βότανα ειδικές λέξεις, όπως «δεν βρίσκω βοτάνι για να γιάνω τις πληγές µου», που δείχνει τη σπουδαιότητα που τους αποδιδόταν. Αλλού πάλι συναντάµε την ονοµασία των βοτάνων µε τις σύνθετες λέξεις: θερµοβότανο, που χρησιµοποιείται σε περιπτώσεις που ο ασθενής έχει πυρετό, η Μυρµηγκοβότανο που χρησιµοποιείται για τις διαφορές δερµατικές εκβλαστήσεις, σερνικό βότανο, που το λαµβάνουν οι εγκυµονούσες γυναίκες που επιθυµούν να κάνουν αγόρι, χελωνοβότανο, που το χρησιµοποιούν στις χοιραδώσεις και αλλά. Βότανα επίσης θεωρεί ο λαός κάθε φυτό στο οποίο από πρόληψη αποδίδονται µαγικές δυνάµεις, όπως λ.χ. το Βοτάνι της Αγάπης, το Βοτάνι για το µάτι. Στα αρχεία των διαφορών φαρµακευτικών εγκυκλοπαιδειών πολλοί βοτανοσυλλέκτες προσπάθησαν να περιβάλουν τη συλλογή των βοτάνων µε µυστήρια καθώς και µε µέσα και συνήθειες γεµάτες από µία αποπνικτική µαγεία, γιατί, κατ' αυτόν τον τρόπο έπαιζε ρόλο και ο δόλος, γι αυτό και αποµάκρυναν µε πειστικότητα κάθε ακατατόπιστον από την πραγµατικότητα και του ανέπνεαν µε την έγνοια και τον φόβο. Λ.χ. διέδιδαν πως για να έχουν δύναµη τα βότανα, πρέπει να συλλέγονται τη νύχτα και µάλιστα τα µεσάνυχτα, τις σκοτεινές βραδιές, µε άδειο η γεµάτο φεγγάρι, κάνοντας έτσι τους αφελείς να πιστεύουν πως η συγκοµιδή τους πρέπει να γίνει στα σταυροδρόµια η σε πυκνές δασώδεις περιοχές, γιατί τότε ήταν άφθονα και δραστικά. Έτσι βέβαια ήταν και πιο επικερδή γι' αυτούς. Άλλες φορές πάλι οι βοτανοσυλλέκτες προσπαθούσαν να εµπνεύσουν στον κόσµο τον φόβο, λέγοντας πως εκείνος που θα τολµούσε χωρίς να γνωρίζει ορισµένα µυστικά, να µαζέψει θεραπευτικά βότανα, θα τιµωρούταν από τις κακές δυνάµεις µε θάνατο. Ε να 6

7 χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ο τρόπος που έβγαζαν τον Μανδραγόρα. Για να βγάλουν την ρίζα του οι συλλέκτες πήγαιναν νύχτα µε φεγγάρι και αφού έβρισκαν το µέρος που ήταν το φυτό, έδεναν στην ούρα ενός σκυλού τη ρίζα του, αφού προηγουµένως είχαν παραµερίσει τα γύρω χώµατα και εν συνέχεια χτυπούσαν τον σκύλο, ο οποίος φεύγοντας τραβούσε φυσικά και την δεµένη ρίζα του Μανδραγόρα. Μυθολογικά ο µανδραγόρας οφείλεται στην τρίτη κατά σειράν από τις Μοίρες, την Άτροπο, που κατά την ελληνική µυθολογία κρατούσε ένα ψαλίδι και έκοβε το νήµα της ζωής, δηλ. καθόριζε κατά τη στιγµή της γέννησης, πόσο θα ζήση και πότε θα πεθάνει κάθε άνθρωπος που έρχεται στον κόσµο, πράγµα το οποίο µας δηλώνει την τοξικότητα του φυτού. Η ετυµολογία ως προς την ονοµασία Μανδραγόρας είναι άγνωστος. Μάλλον πρόκειται περί προελληνικής λέξεως, ίσως Αιγυπτιακής προέλευσης. Αναφέρεται δε στο βιβλίο που αποδίδεται στον Τρισµέγιστο Ερµή και στα ιερογλυφικά του τάφου Φαραώ Σέττι του Α (1350 π.χ). Ο υάκινθος φυτρώνει τη στιγµή που το αίµα του νεαρού Υάκινθου, φίλου του Απόλλωνα, ποτίζει τη γη. Ο Χείρων Κένταυρος που ζούσε στο Πήλιο, θεωρούνταν βαθύς γνώστης των βοτάνων και ήταν δάσκαλος του Ιπποκράτη. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε να βάζουν οι άνθρωποι πολλά αρωµατικά βότανα στα φαγητά τους για να χορταίνουν εύκολα και γρήγορα. Οι Αρχαίοι Έλληνες, Ρωµαίοι Άραβες, Κινέζοι Ινδοί, κατανάλωναν καθηµερινά ως τροφές τα διάφορα βότανα ή σε συνδυασµό µε άλλα υλικά ( κρέας, ψάρι, δηµητριακά) για να έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Το µεσαίωνα, «ανθίζει» η βοτανολογία στους κήπους των µοναστηριών. Οι µοναχοί έφτιαχναν αρωµατικά λάδια και αλοιφές για τη θεραπεία των ασθενών, και διέσωσαν µε τα κείµενά τους πολλές συνταγές που, µε το πέρασµα των χρόνων εµπλουτίστηκαν. Στην Ελλάδα, το µάζεµα των βοτάνων γίνονταν µε µεγάλη προσοχή και µυστικότητα. Τα µάζευαν Πέµπτη ή Παρασκευή, συνήθως το χάραµα, ή το καταµεσήµερο ή και τα µεσάνυχτα. Η ελληνική χλωρίδα ήταν και παραµένει πλούσια. Ο Λευκάδιος ΠέτροςΒρυώνης για λογαριασµό του βρετανού William Herbert κατέβαλε προσπάθεις για την κατάρτιση του 7

8 ελληνικού βοτανολογίου. Το 1845 δηµοσιεύθηκε στο Λονδίνο µέρος της µελέτης του για τα φυτά της Στερεάς Ελλάδας. Ξακουστοί ήταν οι βοτανοσυλλέκτες της Ηπείρου, που µάζευαν τα βότανα στο φαράγγι του Βίκου και γι αυτό ονοµάζονταν βικογιατροί. Στη χαράδρα του Βίκου αναγνωρίστηκαν 219 φυτά, 54 από αυτά είχαν φαρµακευτικές ιδιότητες. Στην Κρήτη καταγράφονται 445 φυτά και βοτάνια για τα περισσότερα διασώζονται και θεραπευτικές εφαρµογές. Στην Λευκάδα αναγνωρίζονται 235 φυτά που αναφέρονται σε γιατροσόφια. Στο όρος Πάρνων µας βεβαιώνουν ότι φύονται περίπου 1000 φυτά, 25 απ' αυτά θεωρούνται σπάνια ή ενδηµικά. Τα φαρµακευτικά φυτά και οι θεραπευτικές εφαρµογές τους δεν καταγράφονται µόνον από βοτανολόγους, φυσιογνώστες ή γιατρούς. Αναφορές τους έχουµε και από λογίους. Αναφορές βοτάνων σε λογοτεχνικά έργα έχουµε κιόλας από την ελληνική µυθολογία και τα οµηρικά έπη, στα Ορφικά και τα Αργοναυτικά, στα έργα βυζαντινής λογοτεχνίας αλλά και στην κρητική λογοτεχνία. ιάσπαρτοι στίχοι σε δηµοτικά τραγούδια αναφέρονται σε φαρµακευτικά φυτά. Αναφορές σε βότανα συναντούµε και σε έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τόσο στην ποίηση, όσο και στην πεζογραφία. Η ΑΓΙΑ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ Η Αγία Αναστασία η Φαρµακολύτρια, η Αγία γιατρός, όπως την ονόµαζαν, στη βυζαντινή αγιογραφία, κρατά στο ένα της χέρι βότανα και στο άλλο το φαρµακευτικό µπουκάλι. Οι Συναξαριστές της έλεγαν πως πήγαινε συχνά στις φυλακές, για να γιατρέψει τις πληγές των βασανισµένων χριστιανών. Σε µερικά χωριά της Βόρειας Ελλάδας, στη γιορτή της 22 εκεµβρίου, ζυµώνουν ψωµιά µε βότανα. 8

9 ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ Ήλθεν ουν και ήρε το σώµα του Ιησού. Ήλθε δε και Νικόδηµος ο ελθών προς τον Ιησούν νυκτός το πρώτον, φέρων µίγµα σµύρνης και αλόης ως λίτρας εκατόν ( Εκ του κατά Ιωάννην, ιθ ) ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ Οι άνθρωποι από τα πολύ παλιά χρόνια, παρατηρώντας τη φύση, ανακάλυψαν ότι πολλά φυτά µπορούσαν να απαλύνουν τους πόνους τους, να θεραπεύουν τραύµατα και πληγές, να ξεπερνούν αρρώστιες, ακόµη και να προλαβαίνουν την εξέλιξή τους. Οι Αιγύπτιοι χρησιµοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς τα φύλλα ελιάς, το δενδρολίβανο, το σκόρδο, 4000 χρόνια πριν. Ο Ιπποκράτης, που θεωρείται ο πατέρας της επιστηµονικής Ιατρικής, παρουσιάζει στα έργα του 237 είδη φυτών µε θεραπευτικές ιδιότητες. Πίστευε π.χ. πως ο βασιλικός χρησιµοποιείται ως αντιεµετικό, το κυδώνι ως παυσίπονο στους πόνους της µήτρας, το ρόδι για παθήσεις του συκωτιού, η µολόχα για καταπλάσµατα. Απ τα φυτά αυτά, τουλάχιστον τα 40, χρησιµοποιούνται και σήµερα από την φαρµακοποιία. O Iπποκράτης µπορεί να είναι σήµερα γνωστός ως πατέρας της ιατρικής, αλλά για αιώνες η τιµή αυτή ανήκε στον Γαληνό, έναν γιατρό του 2ου αιώνα, που έγραψε εκτεταµένα για τις τέσσερις «διαθέσεις» αίµα, φλέγµα, µαύρη χολή και κίτρινη χολή- και ταξινόµησε τα βότανα σύµφωνα µε τις ουσιώδεις τους ιδιότητες ως θερµά ή ψυχρά, ξηρά ή υγρά. Θεώρησαν πως η καλή υγεία διατηρείται όταν οι ιδιότητες αυτές είναι σε ισορροπία µέσω των θεραπευτικών τροφών, καθώς και µε τη φυσική άσκηση και τον άφθονο καθαρό αέρα. Αργότερα οι θεµελιώδεις αυτές θεωρίες επεκτάθηκαν από Άραβες ιατρούς του 7ου αιώνα, όπως ο Αβικέννας, και σήµερα οι θεωρίες του Γαληνού επικρατούν ακόµη στην ιατρική Γιουνάνι (Unani, λέξη των ισλαµικών λαών που σηµαίνει «ελληνικός»). Οι περιγραφές του Γαληνού για τα βότανα όπως, για παράδειγµα, «θερµό στον τρίτο 9

10 βαθµό» ή «ψυχρό στον δεύτερο» χρησιµοποιούνταν ακόµη και τον 18ο αιώνα. Βότανα σε αιγυπτιακούς παπύρους που χρονολογούνται το 1700 π.χ. µαρτυρούν τη χρήση τους από το 4000 π.χ.. Μέχρι την εποχή του Ιπποκράτη ( ) η Ευρωπαϊκή βοτανολογική παράδοση είχε ήδη απορροφήσει ιδέες από την Ασσυρία και την Ινδία, µε τα βότανα της Ανατολής. Η πολύπλοκη θεωρία των διαθέσεων και των ουσιωδών υγρών του σώµατος είχε ήδη αρχίσει να διαµορφώνεται. Ο Πεδάνιος ιοσκορίδης, γιατρός του Καίσαρα και της Κλεοπάτρας, έγραψε το κλασικό κείµενο De Materia Medicaγύρω στο 60 µ.χ., όπου περιελάµβανε πάνω από 600 θεραπευτικά φυτά, και παρέµεινε σαν ένα πρότυπο εγχειρίδιο για 1500 χρόνια. Πολλές από τις δράσεις των βοτάνων είναι οικείες έως και σήµερα, µε τη χρήση του µαϊντανού, µάραθου, µαρρούβιου και µελιού και τόσων άλλων. Οι ελληνικές ιατρικές θεωρίες έφτασαν στη Ρώµη γύρω στο 100 π.χ. και µε τον καιρό έγιναν πιο µηχανιστικές, παρουσιάζοντας το σώµα σαν µηχανή που πρέπει να επιδιορθωθεί, σε πλήρη αντίθεση µε ό,τι πίστευε ο Ιπποκράτης. Μετά την πτώση της Ρώµης τον 5ο αιώνα το κέντρο της κλασικής γνώσης µεταφέρθηκε στην Ανατολή και κέντρο µελέτης της Γαλήνιας Ιατρικής έγιναν η Κωνσταντινούπολη και η Περσία. Ο Γαληνισµός υιοθετήθηκε από τους Άραβες και συγχωνεύτηκε µε τις λαϊκές παραδόσεις και την Αιγυπτιακή γνώση δηµιουργώντας έτσι ένα µίγµα αυτοβοτανολογικών ιδεών, πρακτικής και παραδόσεων. Το πιο σηµαντικό ίσως έργο της εποχής ήταν το Κιτάµπ αλ-κανούµ (Kitab al-qanum) ή Κανόνας της Ιατρικής από τον Αβικέννα που βασιζόταν στις Γαλήνιες αρχές. Οι κλασσικοί Έλληνες και γιατροί της αρχαιότητας έγραψαν διάφορα συγγράµµατα για τις θεραπευτικές ιδιότητες και τον τρόπο χρήσης των φυτών βασισµένοι στις λαϊκές παραδόσεις της εποχής τους. Ο ιοκλής ο Καρύστιος (330 π.χ.) έγραψε το Ριζοτοµικόν που θεωρείται το αρχαιότερο φαρµακογνωστικό έργο και πηγή όλων των φαρµακολόγων. Αποσπάσµατά του διασώθηκαν και θεωρείται πως χρησιµοποιήθηκαν για τα έργα του Θεόφραστου, ιοσκουρίδη και Πλινίου. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι (500 π.χ.) θεώρησαν πως τα φυτά είναι όντα οργανικά και ζώντα. Ενώ ο ηµόκριτος ( π.χ.) έγραψε ένα έργο για τη Γεωπονία και παράλληλα ασχολήθηκε µε πολλές άλλες υψηλές τέχνες. 10

11 Ο Αριστοτέλης ( π.χ.) είχε πλούσιο βοτανικό υλικό της Ελλάδας και της Ασίας οφειλόµενο στον Μέγα Αλέξανδρο, µέσω των εκστρατειών του. Έχοντας τον τίτλο του Βοτανολόγου έγραψε το Περί Φυτών του οποίου µόνο αποσπάσµατα διασώθηκαν, ενώ ίδρυσε Βοτανικό Κήπο όπου δίδονταν µαθήµατα Βοτανικής. Κατά τον Μεσαίωνα οι γνώσεις αυτές διαδόθηκαν µέσω των µοναστηριών που ήταν κέντρα βοτανοθεραπείας. Είχαν ιδρύσει νοσοκοµεία µε ειδικούς κήπους για την καλλιέργεια φυτών, από τα οποία οι µοναχοί έφτιαχναν τα φαρµακευτικά ποτά, τα έλαια και τις αλοιφές που χρειάζονταν για τη θεραπεία των ασθενειών. Καθώς η µάθηση βγήκε από τα µοναστήρια άρχισε πάλι να δίνεται έµφαση στη θεραπευτική τέχνη και τις επιστηµονικές αρχές που διδάσκονταν κάποτε στη Σχολή του Σαλέρνο. Τον 16ο αιώνα ο Παράκελσος έφερε επανάσταση στις Ευρωπαϊκές απόψεις για τη φροντίδα της υγείας. Ως γιατρός και αλχηµιστής υποστήριζε την επιστροφή στα πιο απλά φάρµακα εµπνευσµένος από τη θεωρία της Φυσιογνωµικής. Υποστήριζε πως η εξωτερική εµφάνιση ενός φυτού είναι ενδεικτική των ασθενειών που θεραπεύει. Ήταν φορές που αυτή του η θεωρία αποδείχθηκε απρόσµενα ακριβής. Πίστευε ότι η υγεία του σώµατος βασίζεται στην αρµονία του ανθρώπου (µικρόκοσµος) µε τη φύση (µακρόκοσµος). Η προσέγγισή του ήταν ότι πρέπει να υπάρχει ισορροπία στα µεταλλικά στοιχεία στο σώµα και ότι οι ασθένειες µπορούν να θεραπευτούν µε τη χρήση χηµικών ουσιών. Ο ίδιος έλεγε «Πολλοί λένε για την Αλχηµεία ότι χρησιµεύει για την κατασκευή χρυσού και ασηµιού. Για µένα, αυτός δεν είναι ο σκοπός αλλά η δύναµη και οι αρετές (της αλχηµείας) µπορεί να κρύβονται στην ιατρική». Πράγµατι, υπάρχουν ευρήµατα των Αλχηµιστών που βρίσκουν εφαρµογή στη σηµερινή ιατρική, αλλά και σε επιστήµες όπως η Χηµεία. Μετά το θάνατό του το επιστηµονικό του έργο αναγνωρίσθηκε από πολλούς ιατρούς της Γερµανίας και της Γαλλίας προσδίδοντάς του την προσωνυµία του «Λούθηρου της Ιατρικής». Στον ιδιόρρυθµο αυτόν ιατροφιλόσοφο αποδίδονται 106 γραπτά έργα, ενώ ο Φραντς Χάρτµαν δίνει στοιχεία για τη ζωή και τη διδασκαλία του µε έναν εξαιρετικά κατανοητό τρόπο. Και την εποχή της Τουρκοκρατίας στη χώρα µας, η χρήση των βοτάνων ήταν, επίσης, 11

12 πολύ διαδεδοµένη. Τα φαρµακευτικά φυτά χρησιµοποιούνταν σύµφωνα µε διάφορες οικογενειακές παραδόσεις ή µε τις οδηγίες των πρακτικών γιατρών, κάτι που έχει παραµείνει ακόµη µέσα στις ικανότητες του λαού. Ο Samuel Thomson, ιδρυτής του κινήµατος της Φυσικής Ιατρικής, γεννήθηκε στο New Ηamshire το 1769 και διδάχτηκε, από παιδί ακόµη, τη θεραπευτική µε ρίζες και βότανα. Συνδύασε την τέχνη των Ιθαγενών Αµερικάνων µε τον παραδοσιακό ρόλο της γιάτρισσας του χωριού µε θεαµατικά αποτελέσµατα. Tα βότανα, από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα, έπαιξαν ζωτικό ρόλο στην παραδοσιακή ιατρική αρκετών πολιτισµών. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα δηµοσιεύθηκαν πολλά βοτανολόγια που στόχευαν να βοηθήσουν όσους ασχολούνταν µε τη βοτανοθεραπεία στον προσδιορισµό και στη χρήση των φυτών. Η τακτική χρήση των βοτανικών παρασκευασµάτων είχε αρχίσει το 1600 και διατηρήθηκε έως τη δηµιουργία της συνθετικής φαρµακευτικής αγωγής τη δεκαετία του Ο γιατρός William Witheringi το 1775 άρχισε να πειραµατίζεται µε διάφορα βότανα που τα θεώρησε σηµαντικά µετά από τη βελτίωση ενός ασθενή του µε χρήση ροφήµατος βοτάνων. Ξόδεψε δέκα χρόνια µελέτης πριν δηµοσιεύσει την πρωτοπόρα εργασία του για τις παρενέργειες της δακτυλίτιδας, λόγω της τοξικής της δράσης, προσδιορίζοντας την ακριβή δοσολογία και τη σωστή χρήση της. Και µετά από αυτό περνάµε στην εποχή όπου τα σύγχρονα φάρµακα αποµονώθηκαν από τα φυτά όπου πρώτος ο Friedrich Sertuner το 1803 ανακάλυψε τη µορφίνη, καθώς και τη βασική ύλη της ασπιρίνης που ήταν ο φλοιός της ιτιάς. Ακόµη και σήµερα που η φαρµακοβιοµηχανία στηρίζεται πια στα χηµικά σκευάσµατα, στην κεντρική Ευρώπη οι βοτανικές θεραπείες χρησιµοποιούνται ευρέως στη συµβατική ιατρική. Εκµεταλλευόµενοι τις ευεργετικές ιδιότητες των φυτών και των βοτάνων έχουν µπει στη γραµµή παραγωγής µε κλινικά πρότυπα όπως γίνεται και σε όλες τις σύγχρονες φαρµακοβιοµηχανίες. Η βοτανοθεραπεία «γεννήθηκε» µαζί µε τον άνθρωπο. Αυτή η αρχέγονη γνώση που 12

13 αποκτήθηκε στην πορεία του χρόνου µε κόπο και ριψοκίνδυνες εµπειρικές δοκιµές, διατηρήθηκε σε κάποιες περιοχές της Γης και σχεδόν χάθηκε σε κάποιες άλλες. Σήµερα, στο δυτικό κόσµο η βοτανοθεραπεία ανακτά το χαµένο έδαφος και θεωρείται πλέον µία από τις αξιόπιστες συµπληρωµατικές µεθόδους θεραπείας. Η εφαρµογή της έχει εξαπλωθεί και στα φυτικά καλλυντικά, ενώ είναι ευρέως διαδεδοµένη η θεραπευτική της ιδιότητα µε τη µορφή εισπνοών, µε λουτρά, κοµπρέσες, εντριβές, µασάζ, αφεψήµατα, εγχύµατα, καταπλάσµατα, βάµµατα και σε εκχυλίσµατα, καλύπτοντας έναν µεγάλο αριθµό θεραπειών. εν θα έπρεπε,παρ όλα αυτά να πιστέψουµε ότι τα βότανα είναι πανάκεια στις όποιες ασθένειες. Η σύγχρονη Ιατρική θεωρεί ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία και µιας και µιλάµε για βότανα, ας προσέχουµε τη διατροφή µας και ας έχουµε στο τραπέζι µας καθηµερινά, χόρτα, λαχανικά και βότανα. ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΜΑΧΟΜΕΝΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Το 1850 το 80% των φαρµάκων προερχόταν από φυτά. Σήµερα µε την κυριαρχία της χηµικής φαρµακοβιοµηχανίας, µόνο το 20-30% των φαρµάκων παρασκευάζονται από φυτά. Τα φαρµακευτικά βότανα είναι σηµαντικό όπλο στην φαρέτρα παραδοσιακών θεραπευτικών όπως η κινέζικη ιατρική, η αρχαία ελληνική ιατρική, η βοτανοθεραπεία. Αν και τα περισσότερα βότανα είναι ασφαλή, ορισµένα µπορεί να έχουν σηµαντικές ανεπιθύµητες ενέργειες. Λόγω των µικρών σχετικά περιθωρίων κέρδους που έχει η πώληση των βοτάνων, της υπαγωγής των σκευασµάτων αυτών στην νοµοθεσία για τα τρόφιµα, η επιστηµονική έρευνα για τα βότανα δεν χρηµατοδοτείται επαρκώς. Το αποτέλεσµα είναι ότι παρά την ευρεία χρήση των βοτάνων σε παραδοσιακές θεραπευτικές, οι σοβαρές επιστηµονικές έρευνες αξιολόγησης είναι λίγες. Έτσι ο ιατρός στην εφαρµοσµένη κλινική πράξη, είναι υποχρεωµένος να µελετάει και να αξιολογεί επιπροσθέτως ιστορικά δεδοµένα αναφορικά µε την αποτελεσµατικότητα και τους µηχανισµούς δράσης πολλών βοτάνων, απορρίπτοντας όσα αντιστοιχούν σε λαϊκές δοξασίες, πριν αποφασίσει να τα χορηγήσει 13

14 µε ασφάλεια σε ένα συγκεκριµένο ασθενή. Επίσης ο µαχόµενος ιατρός είναι υποχρεωµένος να µελετάει και τυχόν αναφορές που έχουν γίνει από καταναλωτές αναφορικά µε ανεπιθύµητες ενέργειες κατά την χρήση των βοτάνων, σε παγκόσµιο επίπεδο. Οι ανεπιθύµητες ενέργειες του ma huang για παράδειγµα, ενός βοτάνου που χρησιµοποιεί η παραδοσιακή κινέζικη θεραπευτική, διαπιστώθηκαν έπειτα από οκτακόσιες αναφορές ανεπιθύµητων ενεργειών στο FDA κατά την χρήση του στις ΗΠΑ. Η βιοµηχανοποίηση, είχε πολλές φορές δυσµενή αποτελέσµατα στην ποιότητα και καθαρότητα των βοτάνων. Παραδοσιακά οι άνθρωποι, καλλιεργούσαν και χρησιµοποιούσαν ατόφια τα βότανα. Σήµερα καλλιεργούνται και παρασκευάζονται συχνά σε ανεξέλεγκτα περιβάλλοντα και µε πρωτόκολλα που ποικίλλουν, συσκευάζονται σε κάψουλες ή δισκία σε µορφές που καθόλου δεν παραπέµπουν στο αρχικό βότανο, ενώ σύµφωνα µε επιστηµονικές µελέτες, κατά την ενσωµάτωσή του σε κάψουλα, το βότανο πολλές φορές νοθεύεται µε προσµίξεις, µικρόβια, βαρέα µέταλλα και τοξικές ουσίες µε δυσµενείς συνέπειες στην υγεία. Η ποσότητα µάλιστα του δραστικού βοτάνου είναι σε ορισµένες περιπτώσεις ελάχιστη ή ανύπαρκτη ανά χάπι. Τα βότανα δεν επιδρούν σε ένα µόνο όργανο, αλλά έχουν ολιστικές επιδράσεις. Αυτό σηµαίνει ότι ένα βότανο που είναι κατάλληλο για ένα συγκεκριµένο για παράδειγµα υπερτασικό άτοµο, µπορεί να µην συνιστάται για ένα άλλο. Επίσης αλληλεπιδρούν µε τυχόν χορηγούµενα φάρµακα. Ορισµένα βότανα παρουσιάζουν σοβαρές παρενέργειες. Έτσι η χρήση των βοτάνων πρέπει να γίνεται µετά από σοβαρή ιατρική µελέτη του οργανισµού και όχι ανεξέλεγκτα. Τα βότανα έχουν µία σειρά από ιατρικές εφαρµογές όπως το προ εµµηνορρυσιακό σύνδροµο, η εµµηνόπαυση, το σύνδροµο ευερέθιστου εντέρου, η υπέρταση, η υπερχοληστερολαιµία ( «υψηλή χοληστερίνη»), οι διαταραχές µνήµης, η κατάθλιψη, η αϋπνία, οι ρευµατοπάθεια, η ηπατοπάθεια, η υπερπλασία του προστάτη, η δυσκοιλιότητα, οι πνευµονικές παθήσεις. 14

15 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΒΟΤΑΝΩΝ-ΓΙΑΤΡΟΣΟΦΙΑ ΤΡΟΠΟΙ ΧΡΗΣΗΣ ΒΟΤΑΝΩΝ ΑΦΕΨΗΜΑ: σιγοβράζουµε το βότανο, 10 λεπτά µε µισή ώρα. Η αναλογία συνήθως είναι µια κουταλιά της σούπας βότανο, για 3 φλιτζάνια νερό. Βράζουµε ρίζες, κλαδάκια και φλοιούς. ΕΓΧΥΜΑ: Βάζουµε το βότανο µέσα σε δοχείο που κλείνει καλά. Ρίχνουµε ζεστό νερό πριν βράσει, το αφήνουµε για 10 λεπτά και µετά το στραγγίζουµε. ΚΑΤΑΠΛΑΣΜΑ: ιπλώνουµε σε πανί νωπά βότανα. Βυθίζουµε για λίγο το πανί σε βραστό νερό. Το στραγγίζουµε και το βάζουµε στο σηµείο που πονάµε ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΜΑΣ Χρησιµοποιούµε τη ρίγανη στα ψητά, στις σαλάτες, στους κεφτέδες. Το δενδρολίβανο στα τηγανητά ψάρια και τα σαλιγκάρια. Τη δάφνη στα όσπρια. Το θυµάρι, το δυόσµο στο κοτόπουλο και τη γαλοπούλα. Το φασκόµηλο και το δενδρολίβανο στο χοιρινό. Το αρνί και το κατσίκι θέλουν ρίγανη, θυµάρι, δενδρολίβανο και σάλτσα µέντας. Το βασιλικό και το δυόσµο στα ζυµαρικά, τις ντοµάτες και τις µελιτζάνες. Τα βότανα τα χρησιµοποιούµε στα φαγητά και στα γλυκά µας για να δώσουµε άρωµα και γεύση. Ένα απλό φαγητό µπορεί να γίνει πιο ελκυστικό αν χρησιµοποιήσουµε κάποιο βότανο, αρκεί να είναι το κατάλληλο. Προσέχουµε επίσης, να χρησιµοποιούµε τη σωστή δόση βοτάνου για να αναδείξουµε την υπέροχη γεύση κάθε φαγητού. ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΙΑΤΗΡΗΣΗ ΒΟΤΑΝΩΝ Καλό είναι να συλλέγουµε την ποσότητα που πραγµατικά χρειαζόµαστε. Μαζεύουµε τα φύλλα πριν ανθίσει το φυτό, ενώ σπόρους και βλαστούς µετά την ανθοφορία. ΕΝ τα ξεριζώνουµε. Κόβουµε προσεκτικά, µε κοφτερό εργαλείο το µέρος που θέλουµε, ώστε του χρόνου να ξαναβλαστήσει. 15

16 Αν θέλουµε τις ρίζες, τις συλλέγουµε φθινόπωρο και χειµώνα. Ο γνωστότερος τρόπος διατήρησής τους είναι η αποξήρανση. Αφού µαζέψουµε τα βότανα, φτιάχνουµε µικρά µατσάκια και τα κρεµούµε ανάποδα σε µέρος που αερίζεται και δεν το βλέπει ο ήλιος. Μόλις αποξηραθούν, τα τοποθετούµε σε αεροστεγή βάζα και τα φυλάσσουµε σε σκοτεινό και δροσερό µέρος. Τα καταλληλότερα βότανα για αποξήρανση είναι:η ρίγανη, το θυµάρι, το δενδρολίβανο, το χαµοµήλι, το τσάι του βουνού, η δάφνη και η µέντα. Κάποια άλλα καταψύχονται πολύ καλά, όπως η µαντζουράνα, ο µάραθος, ο βασιλικός, ο δυόσµος και το µελισσόχορτο. Ένας άλλος τρόπος διατήρησης είναι να βάλουµε τα βότανα µέσα σε λάδι. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΣ Ο ΗΓΙΕΣ ΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΒΟΤΑΝΩΝ Για να µπορούµε να απολαµβάνουµε φρέσκα βότανα από τον κήπο µας για αρκετούς µήνες η παραδοσιακή µέθοδος είναι να τα αποξηράνουµε ή και να τα καταψύξουµε! Η αποξήρανση είναι εύκολη και αποδοτική µέθοδος συντήρησης των βοτάνων, αλλά τα βότανα µε µεγαλύτερο ποσοστό υγρασίας ενδέχεται να µουχλιάσουν πριν ξεραθούν. Για αυτά τα βότανα, όπως ο βασιλικός, ο µαϊντανός, το πράσο, το σπανάκι η καλύτερη λύση είναι να τα αποθηκεύσετε φρέσκα στην κατάψυξη. Τα φύλα θα γίνουν σκληρά, αλλά η γεύση τους θα µείνει ανέπαφη για πολλούς µήνες! Αντίθετα µε τα αποξηραµένα βότανα, των οποίων η γεύση γίνεται πιο «συµπυκνωµένη» όσο αποξηραίνονται, τα κατεψυγµένα µπορούν να χρησιµοποιηθούν στις ίδιες αναλογίες µε τα φρέσκα. Συντήρηση µε κατάψυξη: Μπορείτε να καταψύξετε τα βότανα σας ακολουθώντας τις παρακάτω δύο µεθόδους: Ξηρή κατάψυξη Κόψτε τα πιο φρέσκα, υγιή φύλλα Πλύνετε τα, αν χρειάζεται, και στεγνώστε τα µε χαρτί κουζίνας Απλώστε τα φύλλα σε ένα πιάτο ή σε λαδόκολλα. Έτσι δε θα κολλήσουν µεταξύ τους όταν τα καταψύξουµε. 16

17 Καλύψετε το πιάτο και βάλτε το στην κατάψυξη. Όταν ψυχθούν καλά, τοποθετήστε τα φύλλα σε αεροστεγή σακούλα και βάλτε τα πίσω στην κατάψυξη. Τα παγωµένα φύλλα δε θα κολλήσουν µεταξύ τους. Κατάψυξη σε παγάκι Τα δύο πρώτα βήµατα είναι τα ίδια µε παραπάνω. Στριµώξτε δύο τρία φύλλα ή µια κουταλιά ψιλοκοµµένο βότανο µέσα στις θήκες µιας παγοθήκης. Φροντίστε ώστε τα φύλλα να είναι όσο το δυνατόν βυθισµένα µέσα στο νερό. Θα έχουν την τάση να επιπλέουν, αλλά µην ανησυχείτε, αυτό θα το φροντίσουµε στο επόµενο βήµα. Μισογεµίστε τις θήκες µε νερό και τοποθετήστε την παγοθήκη στην κατάψυξη. Όταν τα βοτανο-παγάκια µας έχουν σχεδόν πήξει, συµπληρώστε τις θήκες µε νερό. Τα φύλλα δε θα επιπλέουν πια! Βάλτε την παγοθήκη ξανά στην κατάψυξη. Όταν έχουν «γίνει» τα παγάκια, αφαιρέστε τα και τοποθετήστε τα µέσα σε αεροστεγής σακούλες κατά προτίµηση. Για να χρησιµοποιήσετε τα βότανα, ρίξτε ολόκληρο το παγάκι µέσα στο φαγητό! Συντήρηση µε αποξήρανση Η αποξήρανση είναι µέθοδος κατάλληλη για βότανα, τα οποία δεν περιέχουν πολύ µεγάλο ποσοστό υγρασίας, όπως το δεντρολίβανο, ο άνηθος, η ρίγανη, το φασκόµηλο και άλλα. Αποξήρανση των βοτάνων Κόβουµε τα υγιή κλαράκια από το φυτό Αποµακρύνουµε τα ξηρά ή άρρωστα φύλλα Τα τινάζουµε µαλακά για να διώξουµε τυχόν ανεπιθύµητους επισκέπτες, όπως έντοµα ή ζουζούνια! 17

18 Αν το θεωρούµε απαραίτητο, τα ξεπλένουµε µε νερό και τα στεγνώνουµε µε χαρτί κουζίνας (για τη ρίγανη αυτή η πρακτική δεν ενδείκνυται!). Αποµακρύνουµε τα φύλλα που βρίσκονται στο κάτω µέρος του κλαριού, σε απόσταση µέχρι και3 εκατοστάπερίπου. Κάνουµε µατσάκια των 4-5 κλαριών. Χρησιµοποιούµε σπάγκο ή λαστιχάκι για να τα πιάσουµε µεταξύ τους. Καθώς αποξηραίνονται, το µατσάκι θα «µαζεύει» και ο σπάγκος θα χαλαρώνει. Οπότε θυµηθείτε να τσεκάρετε περιοδικά τα µατσάκια σας σε αυτή τη φάση. Αν θέλετε να αποξηράνετε βότανα µε σχετικά µεγάλο ποσοστό υγρασίας, φτιάξτε µικρά µατσάκια. Πάρτε µια χάρτινη σακούλα, όπως αυτές που βρίσκετε στα µανάβικα, και ανοίξτε της αρκετές τρύπες. Γράψτε πάνω στη σακούλα το όνοµα του βοτάνου που αποξηραίνετε. Τοποθετήστε το µατσάκι ανάποδα µέσα στη σακούλα. Πιάστε το άνοιγµα της σακούλας µαζί µε το άκρο του µατσακίου και δέστε τα µαζί. Φροντίστε τα βότανα που έχετε τοποθετήσει µέσα στη σακούλα να µη στριµώχνονται! έστε τη σακούλα, ώστε να κρέµεται µε το άνοιγµά της προς τα πάνω, σε ένα ζεστό δωµάτιο που αερίζεται. Τσεκάρετε σε µία εβδοµάδα για να δείτε πως προχωράει η αποξήρανση των βοτάνων σας. Συνεχίστε να τσεκάρετε ανά εβδοµάδα, µέχρι τα βότανα να αποξηραθούν τελείως. Αποθήκευση των αποξηραµένων βοτάνων µας Χρησιµοποιήστε αεροστεγή δοχεία. Τα βαζάκια από διάφορες έτοιµες σάλτσες ή άλλα προϊόντα που αγοράζουµε περιοδικά είναι ιδανικά! Κάνουµε και επαναχρησιµοποίηση Βάλτε ταµπελάκι σε κάθε δοχείο µε το όνοµα του βοτάνου και την ηµεροµηνία αποθήκευσης. Τα βότανά σας θα διατηρήσουν καλύτερα το άρωµά τους αν τα τοποθετήσετε ως έχουν µέσα στο δοχείο (πχ ολόκληρα φύλλα) και τα τρίψετε κατά τη χρήση. Αν κάποια φύλλα µοιάζουν σάπια κατά το ελάχιστο, αποµακρύνετέ τα. ε θέλουµε να ρισκάρουµε να µας καταστρέψουν όλη µας τη δουλειά! Τοποθετήστε τα δοχεία σε ένα δροσερό, ξηρό µέρος, µακριά από το φως του ήλιου. 18

19 Τα αποξηραµένα βότανα έχουν µέγιστη διάρκεια ένα έτος. Καθώς χάνουν το χρώµα τους χάνουν παράλληλα και το άρωµά τους. Όσον αφορά στη δοσολογία: χρησιµοποιούµε ένα κουτάλι τριµµένο αποξηραµένο βότανο για κάθε ένα κουτάλι φρέσκου. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΒΟΤΑΝΩΝ Πολλοί άνθρωποι έχουν την εσφαλµένη εντύπωση ότι, είναι φυσικό, όλα τα βότανα και τα τρόφιµα είναι ασφαλή. Αυτό δεν είναι έτσι σωστό Πολύ συχνά, τα βότανα και τα τρόφιµα µπορούν να αλληλεπιδράσουν µε τα φάρµακα που συνήθως λαµβάνουν και έχουν ως αποτέλεσµα σοβαρές ανεπιθύµητες αντιδράσεις. Είναι πάντα µια καλή πρακτική να ενηµερώσετε το γιατρό σας ώστε να µπορεί να σας συµβουλέψει για πιθανές επιπλοκές, αν υπάρχουν Θα πρέπει επίσης να παρατηρήσουµε για ασυνήθιστα συµπτώµατα. Πολύ συχνά, αυτό µπορεί να είναι τα συµπτώµατα της φαρµακευτικής αλληλεπίδρασης. Οι εµπειρογνώµονες προτείνουν ότι φυσικά δεν είναι απολύτως ασφαλής. Τα πάντα να βάλετε στο στόµα σας έχει τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν µε κάτι άλλο. Το φάρµακο που λαµβάνεται από το στόµα ταξιδεύει µέσω του πεπτικού συστήµατος σε µεγάλο βαθµό µε τον ίδιο τρόπο όπως τα τρόφιµα και τα βότανα Έτσι, όταν ένα φάρµακο είναι αναµεµειγµένο στην τροφή ή κάποιο άλλο βότανο, το καθένα µπορεί να αλλάξει τον τρόπο µε τον οποίο το σώµα µεταβολίζετε Ορισµένα φάρµακα επηρεάζουν την ικανότητα του οργανισµού να απορροφά θρεπτικά συστατικά. Επίσης, ορισµένα βότανα η τρόφιµα να µειώσουν ή να αυξήσουν την επίδραση ενός φαρµάκου. Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι ανακαλύπτουν νέα βότανα, υπάρχει όλο και περισσότερες δυνατότητες για την κατάχρηση αυτών των βοτάνων και των ασθενών µπορεί να καταλήξουν σε σοβαρά προβλήµατα. Ασθενείς υψηλού κινδύνου, όπως οι ηλικιωµένοι, οι ασθενείς που λαµβάνουν τρία ή περισσότερα φάρµακα για χρόνιες παθήσεις, οι ασθενείς που πάσχουν από διαβήτη, υπέρταση, η κατάθλιψη, η υψηλή χοληστερόλη ή η συµφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, θα πρέπει να προσέχουν για ιδιαίτερα για τέτοιου είδους ανεπιθύµητες αντιδράσεις 19

20 ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Υπάρχουν συχνές αναφορές βοτάνων σε δηµοτικά τραγούδια και ποιήµατα. Ακολουθούν µερικά δείγµατα: ΕΤΙΝΑΞΕ ΤΗΝ ΑΝΘΙΣΜΕΝΗ ΑΜΥΓ ΑΛΙΑ Ετίναξε την ανθισµένη αµυγδαλιά µε τα χεράκια της κι εγέµισ από άνθη η πλάτη η αγκαλιά και τα µαλλάκια της. Κι εγέµισ από άνθη... Αχ, σαν την είδα χιονισµένη την τρελή γλυκά τη φίλησα της τίναξα όλα τ άνθη από την κεφαλή κι έτσι της µίλησα: Της τίναξα όλα τ άνθη... Τρελή, σαν θες να φέρεις στα µαλλιά σου τη χιονιά τι τόσο βιάζεσαι; Μονάχη της θε να `ρθει η βαρυχειµωνιά, δεν το στοχάζεσαι; Μονάχη της θε να `ρθει... Του κάκου τότε θα θυµάσαι τα παλιά τα παιχνιδάκια σου σκυφτή γριούλα µε τα κάτασπρα µαλλιά και τα γυαλάκια σου. Σκυφτή γριούλα... 20

21 ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Ο βασιλικός έχει σηµαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση. Σύµφωνα µε αυτή το φυτό φύτρωσε στο χαµένο τάφο του Χριστού και η έντονη µυρωδιά του έγινε αφορµή να ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Τίµιο Σταυρό από το έντονο άρωµα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Την ονοµασία του το φυτό την πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Χριστός. Στα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς µε αγιασµό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό µέσα στο άγιασµα. Στη γιορτή της Υψώσεως του Τίµιου Σταυρού στις 14 Σεπτεµβρίου στις εκκλησίες µοιράζεται βασιλικός. O βασιλικός είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Ως τόπος καταγωγής του θεωρείται η τροπική και η υποτροπική ζώνη της Αφρικής και της Ασίας, µε πρώτο κέντρο εξάπλωσης την Ινδία. Οι χριστιανοί τον θεωρούν ευλογηµένο φυτό, καθώς η Ιερά Παράδοση αναφέρει ότι η Αγία Ελένη ανακάλυψε τον Τίµιο Σταυρό από το άρωµα του βασιλικού που φύτρωσε στο µέρος που ήταν θαµµένος, γι' αυτό ονοµάζεται και σταυρολούλουδο. Λαογραφικά δίστιχα Βασιλικέ µου της βραγιάς και κρίνε µου του δάσου αχού, εγώ πουλάκι µου πως θες να σε ξεχάσω! Στο παραθύρι που σαι συ, βασιλικός δεν πρέπει, γιατί σαι συ βασιλικός κι οπ έχει µάτια βλέπει! Βασιλικιά και ροζµαρί κι ανθό του γλυκανίσου ο έρωτας τα µάζεψε, κι έκαµε το κορµί σου! Βασιλικό κι αρισµαρί δε βάνω πια στ' αφτί µου γιατί µου την εκλέψανε την αγαπητική µου. 21

22 Bασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου κι ανύπαντρος θα µείνω για το χατήρι σου. Έλα, έλα µε τ' εµένα να περνάς χαριτωµένα. Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ τη µάνα σου και κάνε πως ποτίζεις τη µατζουράνα σου. Tούτο δω το καλοκαίρι θέλω να σε κάνω ταίρι. O ήλιος βασιλεύει κι η µέρα σώνεται κι ο νους µου απ την αγάπη δε συµµαζώνεται. Έλα, έλα το πουλί µου τώρα που µαι µοναχή µου. Tέσσερα πορτοκάλια, τα δυο σαπίσανε, ήρθα για να σε πάρω και δε µ αφήσανε. Mαύρα µάτια και µεγάλα ζυµωµένα µε το γάλα. Κρητική µαντινάδα Ποτέ µου δεν το λόγιαζα, ούτε στο νου µου το χα ν αφήσεις το βασιλικό, να πάρεις τη µολόχα. Ερνήθης το βασιλικό κι αγάπησες τον πρίνο απού δεν έχει µυρουδιά, διά(ο)λε και σε και κείνο! Χαλάλι σου Βασιλικέ όσο νερό κι αν πίνεις, γιατί τό κάµεις άρωµα καί πίσω µου τό δίνεις! εν ηµπορώ Βασιλικέ συχνά νά σε ποτίζω, γιατί έχεις µυρωδιές πολλές και δεν τις νταγιαντίζω! 22

23 ΜΩΒ ΛΕΒΑΝΤΑ Μώβ Λεβάντα πώς µ αρέσεις σαν ανθείς σαν λεζάντα σε τοπίο της στιγµής Μώβ Λεβάντα θα σε βάλω θα το δείς σε κανάτα µε νερό αχ της βροχής Μώβ Λεβάντα σε στεφάνι σαν δεθείς στην βεράντα θα σε βάλω θα το δείς Ρεφρέν Μυρίζοµαι, µπερδεύοµαι, τρελλαίνοµαι µε σέ, τα χάνω όλα κι έρχοµαι, να πάρω όσµη από σέ. ΛΥΓΑΡΙΑ Κόρη καραβοκύρη και όµορφη κοπελιά κορµί κυπαρισσένιο λυγά σαν λυγαριά Λυγαριά λυγαριά εσένα έχω στην καρδιά 23

24 λυγαριά λυγαριά θα σε κλέψω µια βραδιά Σαιτεµένο µ` έχεις πληγή δε φαίνεται κι άλλος από σένα γιατρός δε γίνεται Το φεγγαράκι ρώτα και τ άστρα να σου πουν τα µάτια µου πως κλαίνε όταν σε θυµηθούν ΜΑΣΤΙΧΟ ΕΝΤΡΟ Μοιάζω µε το δέντρο εκείνο που πληγώνουνε κι ανθίζει, άσπρο δάκρυ σαν το κρίνο απ το σώµα µου δακρύζει, µοιάζω µε το δέντρο εκείνο που πληγώνουνε κι ανθίζει. Μαστιχόδεντρο και κρίνο Άγιο Μύρο και λιβάνι ποιος αγάπησε να γιάνει. Που σκορπάει την ευωδιά του και στο χώµα που θα γείρει κι ας κεντήσαν την καρδιά του µ ασηµένιο κεντητήρι, που σκορπάει την ευωδιά του και στο χώµα που θα γείρει. 24

25 Μαστιχόδεντρο και κρίνο Άγιο Μύρο και λιβάνι ποιος αγάπησε να γιάνει. Μοιάζω µε το δέντρο εκείνο που το σώµα του αγιάζει, απ το δάκρυ του που τρέχει απ το µόσκο του που στάζει, µοιάζω µε το δέντρο εκείνο που το σώµα του αγιάζει. Μαστιχόδεντρο και κρίνο Άγιο Μύρο και λιβάνι ποιος αγάπησε να γιάνει. ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΑ Ένα πουλί µάνα µου µατζουράνα µου µάνα, ένα πουλί απ το χωριό µας, ένα πουλί απ το χωριό µας φεύγει για καηµό δικό µας. Φεύγει και µάνα µου µατζουράνα µου µάνα, φεύγει και πάει στα ξένα, φεύγει και πάει στα ξένα ξένα και ξενιτεµένα. Απόψε είδα µάνα µου µατζουράνα µου µάνα, απόψε είδα στ όνειρό µου, απόψε είδα στ όνειρό µου µαύρα µάτια στο πλευρό µου. Και ξυπνώ µάνα µου 25

26 µατζουράνα µου µάνα, και ξυπνώ και δεν τα βρίσκω, και ξυπνώ και δεν τα βρίσκω κάλλιο πια να ξεψυχήσω. Με τα ρούχα µάνα µου µατζουράνα µου µάνα, µε τα ρούχα µου µαλώνω, µε τα ρούχα µου µαλώνω τα ξεσκίζω τα µπαλώνω. Ρούχα µου µάνα µου µατζουράνα µου µάνα, ρούχα µου παλιά µου ρούχα, ρούχα µου παλιά µου ρούχα που ν τα µαύρα µάτια που χα. ΞΑΝΘΟ ΜΟΥ ΧΑΜΟΜΗΛΙ Ξανθό µου χαµοµήλι η οµορφιά του Απρίλη το άρωµα του χνώτου του έρωτα του πρώτου Μικρή δροσοσταλίδα µε την ξανθιά πλεξίδα της άνοιξης αυγούλα και τ ουρανού δροσούλα Χάθηκες και χάθηκε η χαρά µου κι όλο γυρνάς στα όνειρά µου Ξανθό µου χαµοµήλι η οµορφιά του Απρίλη 26

27 αγάπη, δάκρυ, φως µου το νόηµα του κόσµου Μικρή µου ειµαρµένη βροχούλα ανθισµένη χρυσή µου ηλιαχτίδα και της ζωής ελπίδα Χάθηκες και χάθηκε η χαρά µου κι όλο γυρνάς στα όνειρά µου ΜΑΣΤΙΧΟ ΕΝΤΡΟ Ο Χρυσόστοµος Γάνιαρης έχει γράψει: Σχίνε πρώτε µου τύραννε και φίλε το πλούτος και τη δύναµή σου στείλε Οληµερίς σου πλήγωνα το σώµα, µα έγειρα γω και συ κρατάς ακόµα. Σαν της µαστίχας τα κλαριά Στάζει η ψυχή µου δάκρυ Κι εγώ στη θάλασσα του νου Σαν αστεράκια τ ουρανού εν βρίσκω φως και άκρη Κι εσύ µε άδεια αγκαλιά Μικρή µου Παναγιά Λουλούδι στην ξερολιθιά Σαν την αγάπη µου βαθειά Πονάει η νοσταλγία Γυµνή κι αραχνοΰφαντη Με διάφανο µετάξι Στα ακροδάχτυλά µου σπας Πυγολαµπίδα µου πού πας Σε λίγο θα χαράξει 27

28 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΟΤΑΝΩΝ ΑΓΚΙΝΑΡΑ Η αγκινάρα είναι πολυετές λαχανικό της οικογένειας των Αστεροειδών Αναπτύσσεται σε σχήµα θάµνου, ύψους περίπου 1,5 µ. Η αγκινάρα είναι πλούσια σε βιταµίνες Α, Β1, Β2, νιασίνη και C. [2] Στην Ελλάδα καλλιεργείται στην Αργολίδα,ιδιαίτερα στην περιοχή των Ιρίων και της Κάντιας, στην Κρήτη (όπου βρίσκουµε κυρίως την "άγρια" αγκινάρα µε µεγάλα αγκάθια στα πέταλα), στη Λακωνία, στην Κέρκυρα, στην Ηλεία και αλλού, ενώ καλλιεργείται σε όλες σχεδόν τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, τηνβρετανία και την Γαλλία. ΑΓΡΑΨΙΘΙΑ Φυτό µε τονωτικές ιδιότητες και ορεκτικό. Κατά των αερίων των εντέρων. ιεγερτικό, διουρητικό, αντινευρικό, κατά της ατονίας, αντιρευµατικό. Κατά των πόνων του στοµάχου. Ευεργετικό στην καρδιά. Κατά της λευκόρροιας. Είναι φυτό ευεργετικό στην κολίτιδα και τις γαστρικές παθήσεις. Τονώνει τη λειτουργία των νεφρών. Είναι ρυθµιστικό της περιόδου. Συνίσταται κατά του αρχόµενου διαβήτη. Καθαρίζει το λιπαρό δέρµα (ατµόλουτρο), τονωτικό των µαλλιών (εµποδίζει την τριχόπτωση) και ευεργετικό στα σκασίµατα των χεριών. Συντελεί στη ρύθµιση του συστήµατος των αδένων και του σωµατικού βάρους. 28

29 Αχιλλεία έλεγαν στην αρχαιότητα το φυτό του Αχιλλέα, που είχε γιατρέψει τον πληγωµένο Τήλεφο. Η συλλογή του φυτού γίνεται το καλοκαίρι που ανθίζει. Συλλέγονται τα άνθη και τα φύλλα του. Καλλιεργείται στους κήπους και είναι κατάλληλη για µπορντούρες και τάπητες χλόης, γιατί δέχεται κουρέµατα και αντέχει στη ζέστη. Έχει άνθη λευκά και άλλη ποικιλία της κόκκινα το καλοκαίρι. Φτάνει σε ύψος 50 εκατοστών και ανθίζει τον Ιούλιο µέχρι και τον Σεπτέµβριο. Χρησιµεύει ολόκληρο το φυτό ανθισµένο. ΑΓΡΙΟΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ Η αγριοτριανταφυλλιά είναι πολυετής θάµνος πολύκλαδος και αγκαθωτός, που φθάνει σε ύψος από 1-3 µέτρα,και ανήκει στην οικογένεια των Ροδανθών (Rosaceae). Αυτή η οµάδα φυτών βρίσκεται στις εύκρατες περιοχές και στα δύο ηµισφαίρια, και υπάρχουν πάνω από 100 είδη της. Η Rosa canina έχει άνθη ρόδινα ή λευκά, µε λίγα φύλλα και πολύ άρωµα. Τα πέταλά της είναι αραιά και ο καρπός της είναι γνωστός σαν «κυνόρροδο». Ωριµάζει αργά το καλοκαίρι προς το φθινόπωρο,και είναι τροφή για τα πουλιά και άλλα µικρά θηλαστικά. Η αγριοτριανταφυλλιά είναι θάµνος αυτοφυής σε πλαγιές και ξέφωτα. Ο βλαστός της είναι πολύκλαδος και αγκαθωτός, τα φύλλα της λογχοειδή και οδοντωτά, οι καρποί κόκκινοι και ωοειδείς µε πολλούς σπόρους, τα κυνόροδα, και άνθη λευκά ή ροζ. Ανθίζει την άνοιξη και χρησιµοποιούµενα µέρη είναι τα άνθη και οι καρποί. Οι καρποί και τα άνθη περιέχουν µεγάλη ποσότητα βιταµίνης και γι αυτό είναι πρώτης τάξεως αντισκορβουτικό και φάρµακο για το ραχιτισµό. Το αφέψηµα θεωρείται ιδανικό τονωτικό σε λοιµώξεις του αναπνευστικού συστήµατος, στο συνάχι, την ατονία, την 29

30 ανορεξία και στην δυσπεψία. Έχει στυπτικές ιδιότητες και βοηθά στην καταπολέµηση της διάρροιας και των κολικών των εντέρων. Επίσης θεωρείται πολύ αποτελεσµατικό αντισηπτικό για µολύνσεις και ερεθισµούς των βλεφάρων και των οφθαλµών. Το αιθέριο έλαιο θεωρείται πολύ αγνό και ασφαλές για χρήση αλλά σπάνια κυκλοφορεί ανόθευτο. Τα άνθη και οι καρποί της αγριοτριανταφυλλιάς χρησιµοποιούνται για γλυκά του κουταλιού, µαρµελάδας, σιρόπια και ζεστά ροφήµατα µε έξοχη γεύση. Οι καρποί της αγριοτριανταφυλλιάς περιέχουν: ασβέστιο κιτρικά άλατα κιτρικό οξύ σίδηρο µηλικό οξύ νιασίνη οργανικά οξέα πηκτίνη φώσφορο ρητίνη ζάχαρα ταννίνη Βιταµίνη Α Βιταµίνη Β1 Βιταµίνη Β2 Βιταµίνη C Βιταµίνη Ε 30

31 Βιταµίνη Κ Βιταµίνη P Έχει δράση: Στυπτική ( µειώνει τις εκκρίσεις των βλεννογόνων και των υγρών από το σώµα). ιουρητική (αυξάνει τον όγκο και τη ροή των ούρων και καθαρίζει το ουροποιητικό σύστηµα -καθαρίζει τα νεφρά και την κύστη-εµποδίζει την κατακράτηση υγρών ). Καθαρτική (είναι ένα ήπιο διεγερτικό που προάγει τη φυσική κίνηση των εντέρων) Θρεπτική (παρέχει τροφή µέσω των βιταµινών). Ψυκτική (εξισορροπεί την ανώµαλη θερµότητα του σώµατος, και ανακουφίζει από τη δίψα ). Τονωτική (ενισχύει και ενδυναµώνει τα όργανα ή ολόκληρο τον οργανισµό δίνοντας ένα αίσθηµα ευεξίας). Χρήσεις : σε λοιµώξεις του θώρακα - κρυολογήµατα- βήχα - γρίπη. συντελεί στην αποκατάσταση και θεραπεία της πνευµονικής λειτουργίας ή σε άλλες ασθένειες των πνευµόνων και του στήθους αποβάλλει τις συσσωρεύσεις του ουρικού οξέως βοηθά στην ουρική αρθρίτιδα και σε ρευµατικούς πόνους. στην υπερβολική εµµηνόρροια, σε συσπάσεις και πόνους της µήτρας διάρροια - δυσεντερία - στοµαχικές διαταραχές είναι αποτελεσµατικό αντισηπτικό για µολύνσεις και ερεθισµούς των βλεφάρων και των οφθαλµών. Κατάλληλο για έλκη του στόµατος, εξασθενηµένη µνήµη. Προάγει τη δύναµη της ανάρρωσης, συµπληρώνει την ανεπάρκεια της βιταµίνης C στα παιδιά,βοηθά όταν υπάρχει γενική αδυναµία και εξάντληση. 31

32 Ακόµη τα πέταλα της άγριας τριανταφυλλιάς είναι πλούσια σε ανθοκυανίνες και αρωµατικά αιθέρια έλαια. Οι καρποί είναι ευεργετικοί για την ατονία, την ανορεξία, και η διουρητική τους δράση δεν ερεθίζει τα νεφρά. Όταν υπάρχει τάση για πέτρες ή άµµο στα νεφρά µπορεί να γίνεται και προληπτική χρήση.to κυνόρροδο είναι ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό και αφροδισιακό. Βοηθά στην αποκατάσταση της διαταραγµένης ορµονικής ισορροπίας, και στην ακανόνιστη περίοδο. εν έχει παρενέργειες και µπορεί να δίνεται στα παιδιά. Ένα τσάι από θρυµµατισµένους καρπούς χρησιµοποιείται για τον πυρετό. Με χρήση εξωτερική και εσωτερική είναι µια καλή θεραπεία για τη νεανική ακµή. Η Κινεζική ιατρική συνιστά το τσάι από ροδοπέταλα για τους ίδιους λόγους και για την αποκατάσταση του "τσι". Στις µέρες µας οι καρποί αυτοί χρησιµοποιούνται πολύ λίγο, αλλά µάλλον είναι καιρός να τους γνωρίσουµε και να εκτιµήσουµε τις φαρµακευτικές τους ιδιότητες, πριν τους πατεντάρουν οι εταιρείες. Φαρµακευτικά µέρη που χρησιµοποιούνται: τα πέταλα και τα κυνόρροδα. Εξωτερική χρήση: Το ροδέλαιο φτιάχνεται κυρίως από τις ποικιλίες Damasks και Gallicas και ειναι πανάκριβο. Θεωρείται πολύ αγνό και ασφαλές για χρήση αλλά συχνά κυκλοφορεί νοθευµένο από ήµερες ποικιλίες.τρέφει κατευνάζει και επουλώνει το δέρµα. Τα πέταλα χρησιµοποιούνται σε αλοιφές για τα χέρια, τα χείλη και τα έλκη. Το απόσταγµα από τα ροδοπέταλα το ροδόνερο, είναι στυπτικό και τονωτικό του δέρµατος, κατάλληλο για λιπαρές επιδερµίδες. Το αιθέριο έλαιο του τριαντάφυλλου έχει γλυκό και αισθησιακό άρωµα. Μπορεί και δηµιουργεί καλή διάθεση, και διώχνει το στρες. Έχει αντισηπτική και τονωτική δράση, βοηθά τις ξηρές και αφυδατωµένες επιδερµίδες µε προβλήµατα ραγάδων και σπασµένων αγγείων. Η χρήση του την ηµέρα θα πρέπει να ακολουθείται από αντιηλιακή προστασία γιατί αυξάνει την ευαισθησία του δέρµατος στην ηλιακή ακτινοβολία. Οι ποικιλίες που χρησιµοποιούνται συχνότερα είναι:η Rosa Damaskena-Η Rosa californica-η Rosa Gallica-Rosa egalanteria - Rosa laevigata,κλπ. 32

33 Προϊόντα που κυκλοφορούν στο εµπόριο. Τα άγρια κυνόρροδα είναι διαθέσιµα σαν: -Αποξηραµένοι καρποί στα καταστήµατα βοτάνων και µπαχαρικών. -Αιθέριο Έλαιο. -Αποξηραµένα µπουµπούκια. -Μαρµελάδες και γλυκό του κουταλιού. -Ροδόνερο. Γλυκά µπορούµε να βρούµε σε πολλούς Συνεταιρισµούς. Το άγριο τριαντάφυλλο υπάρχει και στα Ανθοΐάµατα του Bach.Το Wild Rose βοηθά όσους αισθάνονται έλλειψη ενδιαφέροντος για το παρόν. Το εκχύλισµα από κυνόρροδα και η σκόνη των καρπών σε κάψουλες κυκλοφορούν πια στα φαρµακεία *. Τους καρπούς τους βρίσκουµε να συντροφεύουν την Echinacea σε δεκάδες σκευάσµατα επίσης. Όλες οι εταιρείες τονίζουν τα οφέλη που προέρχονται από τις βιταµίνες και τα αντιοξειδωτικά όπως πολυφαινόλες και καροτενοειδή, που έχουν τα κυνόρροδα. Μπορεί να χορηγηθούν σε οποιαδήποτε ηλικία, και δεν περιορίζεται η χρήση τους από συνυπάρχοντα νοσήµατα. Φαρµακευτικές αλληλεπιδράσεις: δεν έχουν αναφερθεί. Σε πολλές νεώτερες έρευνες διαπιστώθηκε ότι η χρήση του καρπού προκαλεί αισθητή µείωση στο πόνο και τη δυσφορία που βιώνουν άτοµα που πάσχουν από ρευµατοειδή αρθρίτιδα*, και ακόµη ότι το εκχύλισµα της Rosa canina L. αυξάνει εντυπωσιακά την αποτελεσµατικότητα ορισµένων αντιβιοτικών. Παραδοσιακή χρήση. Η αγριοτριανταφυλλιά -και οι θεραπευτικές της ιδιότητες- ήταν γνωστή στη λαϊκή µας παράδοση. Στα νησιά του Αιγαίου και αλλού,τα χρόνια που τα τρόφιµα δεν βρίσκονταν µε ευκολία, οι γυναίκες έµαθαν να εκµεταλλεύονται ότι τους έδινε η φύση και έφτιαχναν γλυκά λικέρ και ροδόνερο, που χρησιµοποιούσαν στους κουραµπιέδες και για την οµορφιά τους από άγρια και ήµερα τριαντάφυλλα. Γνώριζαν τη µεγάλη ποσότητα 33

34 βιταµινών που είχαν οι καρποί, και γι' αυτό τους χρησιµοποίησαν σαν αντισκορβουτικό, και στο ραχιτισµό. Όµως η χρήση ήταν εποχιακή και όπως και σήµερα οι καρποί ήταν δυσεύρετοι. Ο καρπός µπορεί να γίνει γλυκό του κουταλιού ή µαρµελάδα,ή να αποξηρανθεί για να γίνει τσάι. Τα κυνόρροδα δεν τρώγονται ωµά(δεν είναι τοξικός καρπός όµως κάτω από το σαρκώδες περίβληµα βρίσκονται οι σκληρές τρίχες και οι σπόροι που είναι ερεθιστικές για το πεπτικό σύστηµα), και είναι ουδέτερης γεύσης σαν άγουρα φρούτα. Οι καρποί και τα ροδοπέταλα διατηρούνται σε σκοτεινό µέρος, µακριά από υγρασία ή οσµές. Είναι καλύτερο να τους έχουµε σε χάρτινη ή πάνινη σακούλα. Τρόπος παρασκευής / Tips : Τσάι: Σε ένα φλιτζάνι µε βραστό νερό ρίχνουµε δύο καρπούς αφού τους σπάσουµε, και το σκεπάζουµε. Το αφήνουµε να κάτσει για λεπτά. Σουρώνουµε και το πίνουµε. Σύµφωνα µε όσα γνωρίζουµε αν βράσουµε τα κυνόρροδα η περισσότερη βιταµίνη C θα καταστραφεί. Γι αυτό το λόγο µουλιάζουµε τα σπέρµατα ή τα ροδοπέταλα για 10 λεπτά σε ζεστό νερό και πίνουµε µέχρι δύο φλιτζάνια την ηµέρα. Το ρόφηµα δεν έχει κάποια ιδιαίτερη γεύση, έτσι µπορούµε να βάλουµε λεµόνι, ή να το αρωµατίσουµε µε κάποιο άλλο µπαχαρικό που βρίσκεται στην κουζίνα µας. Ροδέλαιο*: Σε καθαρό γυάλινο σκεύος προσθέτουµε µιάµιση κούπα παρθένο ελαιόλαδο. Στο λάδι θα προσθέσουµε τα φρεσκοµαζεµένα ροδοπέταλα έτσι ώστε να το καλύπτουν. Τα αφήνουµε να σταθούν για 24 ώρες. Στραγγίζουµε το λάδι σε άλλο δοχείο µε τουλουπάνι και πιέζοντας τα ροδοπέταλα. Τα πετάµε και στο λάδι προσθέτουµε άλλα φρέσκα. Επαναλαµβάνουµε τη διαδικασία µέχρι να πάρουµε την ένταση του αρώµατος που επιθυµούµε. Μια άλλη µεθοδος µε οινόπνευµα(όχι αυτό που χρησιµοποιούµε για εντριβές)σε ένα φλιτζάνι µη αρωµατισµένης βότκας βάλτε πέταλα,φύλλα ή και αγκάθια τόσα ώστε να καλυφτεί το υγρό. Αφήστε να σταθεί για 2 εβδοµάδες. Σουρώστε σε τουλπάνι πιέζοντας 34

35 τα υλικά. Τώρα έχετε φυσικό άρωµα τριαντάφυλλου αλλά υπάρχει κι ένα ακόµα κολπάκι... Καταψύξτε το υγρό για 24 ώρες.το λάδι παγώνει, το οινόπνευµα όχι. Βγάλτε λοιπόν προσεκτικά το έλαιο και φυλάξτε το σε ένα κουτάκι που να κλείνει ερµητικά. Κρατήστε το οινοπνευµα(χικ!***)για επόµενη χρήση. εν είναι φυσικά η ευκολότερη µέθοδος, αλλά δίνει ένα σχεδόν παρθένο αιθέριο έλαιο. Καλλιέργεια Το φυτό δεν καλλιεργείται συχνά. Λίγες ποικιλίες έχουν δηµιουργηθεί, µία από τις οποίες δε φέρει αγκάθια. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί ως ρίζα πάνω στην οποία εµβολιάζονται καλλιεργηµένες ποικιλίες. Γενικά καλλιεργείται όπως µια τριανταφυλλιά, αλλά υπάρχουν κάποιες σηµαντικές διαφορές. Το κλάδεµα θα πρέπει να γίνεται µόνο στους άρρωστους, τραυµατισµένους, κατεστραµµένους ή σ αυτούς που ξεφεύγουν πολύ απ το σχήµα βλαστούς. Αυτό γιατί οι αγριοτριανταφυλλιές όπως και πολλές παλιές καλλιεργηµένες ποικιλίες, ανθίζουν µόνο σε βλαστούς της προηγούµενης χρονιάς και η µερική αφαίρεσή τους θα επηρεάσει αρνητικά την ανθοφορία. Επίσης, το φυτό ανθίζει µόνο µια φορά το χρόνο, έτσι τα µαραµένα άνθη δε θα πρέπει ν αφαιρεθούν, ώστε να ωριµάσουν σε καρπούς. Το φυτό χρειάζεται στήριξη σε πέργκολα, δέντρα κλπ. Σε σχέση µε πολλές καλλιεργηµένες 35

36 ποικιλίες, η αγριοτριανταφυλλιά είναι ανθεκτικότερη σε ασθένειες και προσβολές από έντοµα. Ο πολλαπλασιασµός από σπόρο δεν προτιµάται, επειδή οι σπόροι αργούν πολύ να βλαστήσουν (έως και δύο χρόνια). Περισσότερη επιτυχία έχουν τα µοσχεύµατα, τα οποία µπορούν να παρθούν είτε ως µοσχεύµατα ηµιώριµου ξύλου µε ένα µικρό κοµµάτι ξύλου και φλοιού από το γονικό βλαστό το καλοκαίρι, είτε ως ώριµο ξύλο µήκους εκατοστών το φθινόπωρο. Τα µοσχεύµατα θα πρέπει να φυτευθούν σ ένα προστατευµένο µέρος µέχρι ν αρχίσει η ανάπτυξή τους. Τον πρώτο χρόνο τα φυτά µπορεί να µην αναπτυχθούν πολύ. Επίσης πολλαπλασιάζεται µε διαίρεση των παραφυάδων το χειµώνα και φύτευση στην οριστική θέση ή καταβολάδες που παίρνουν 1 χρόνο ώσπου να ριζώσουν. Από το 2004 καλλιεργούνται κάποια στρέµµατα µς ρόδα στους Νοµούς Κοζάνης και Γρεβενών και υπάρχει ζωηρό ενδιαφέρον για νέες φυτεύσεις και νέα µέλη στο συνεταιρισµό. ΑΛΜΥΡΙΚΙ Γενικά χαρακτηριστικά: Περιγραφή: Το αλµυρίκι είναι µικρό δέντρο ή θάµνος, ηµιφυλλοβόλος, µε σχετικά γρήγορη ανάπτυξη. Μπορεί να φτάσει τα 4 µέτρα σε ύψος, µετά όµως από πολλά χρόνια. Όταν ανθίζει, το Μάιο, δίνει πανέµορφα λευκορόζ άνθη. Υπάρχουν βέβαια και ποικιλίες που ανθίζουν το φθινόπωρο. Πλεονεκτήµατα & µειονεκτήµατα: + πολύ ανθεκτικό σε κακής ποιότητας νερό και χώµα 36

37 + πανέµορφο όταν ανθίζει + ιδανικό για παραθαλάσσιους κήπους - σε κάποιους ανθρώπους δηµιουργεί αλλεργίες Tο αλµυρίκι ή αρµυρίκι αποτελεί γένος αγγειόσπερµων, δικότυλων φυτών, που ανήκει στην τάξη των Ιωδών, στην οικογένεια των Ταµαριδοειδών. Είναι δενδρύλλια που βρίσκονται αυτοφυή σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας και της Μεσογείου, κοντά σε παραλίες, όχθες ποταµών και ρέµατα που ο υδάτινος ορίζοντας είναι υφάλµυρος. Το αλµυρίκι έχει δυνατό ριζικό σύστηµα και οι ρίζες του διακλαδώνονται φτάνοντας σε µεγάλο βάθος. Τα κλαδιά του είναι λεπτά και τα φύλλατου είναι πολυάριθµα σχηµατίζοντας λέπια. Τα άνθη του είναι πολύ µικρά ρόδινα ή λευκορόδινα, διατάσσονται δε σε µακριές ταξιανθίες και φύονται στα άκρα των κλαδιών. Εξαιρετικά ανθεκτικό στη ξηρασία και στην αλατότητα του εδάφους ευνοείται κιόλας από το ράντισµα µε θαλασσινό νερό. Καλλιεργείται κατά µήκος των ακτών ως καλλωπιστικό, για τη δηµιουργία ανεµοφρακτών, αλλά και για τη σκιά του στις παραλίες. Ο Τάµαριξ ή Ταµάριξ ή Ταµαρίς (Tamarix), όπως ονοµάζεται στη βοτανική και Αρµυρίκι ή Αλµυρίκι, όπως το ονοµάζει ο λαός µας, είναι ένα φυλλοβόλο φυτό (στην Ελλάδα, λόγω του ήπιου κλίµατός της, δεν γίνεται αντιληπτό, ως φυλλοβόλο), το οποίο ανήκει στο γένος των Αγγειόσπερµων ικότυλων φυτών ( ικοτυλήδονα), στην τάξη Ταµαρικώδη και στην οικογένεια Ταµαρικίδες (Tamaricaceae Ταµαριδοειδή). Περιλαµβάνει 54 περίπου είδη θάµνων και χαµηλών ή και ψηλών δέντρων, που φύονται σε αλµυρές ερήµους ή ελώδης περιοχές, σε παραθαλάσσιες ακτές, σε ορεινές περιοχές και σε άλλες ηµιερηµικές τοποθεσίες, από τη υτική Ευρώπη και τη Μεσόγειο µέχρι την Ανατολική Ασία, τη βόρεια Κίνα και την Ινδία. 37

38 Ο Τάµαριξ είναι είδος αλόφυτου, δηλαδή φυτρώνει και ευδοκιµεί σε αλατούχα εδάφη, όπως και το κρίταµο (αρµύρα). Βρίσκεται αυτοφυής σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας και της Μεσογείου, κυρίως, κοντά σε παραλίες, αλλά και σε όχθες ποταµών και σε ρέµατα, των οποίων ο υδάτινος ορίζοντας είναι υφάλµυρος. Ως είδος αλόφυτου, ο Τάµαριξ αντιδρά στην τοξική δράση των αλατούχων εδαφών µε τους εξής τρόπους: 1) ελαττώνει την είσοδο των αλάτων, 2) επιλέγει ορισµένα µόνο ιόντα, και 3) δεν αποθηκεύει, αν και απορροφά, άλατα στον κυτταρικό χυµό του, αλλά τα εκκρίνει µε πολυάριθµους αδένες. Γι αυτόν το λόγο, επάνω στα ταµαρικοειδή ή ταµαριδοειδή διακρίνονται κρυσταλλωµένα επανθίσµατα αλάτων, τα οποία επιδρούν και από αυτή τη θέση στην απορρόφηση του νερού από το έδαφος. Τα περισσότερα από αυτά τα φυτά έχουν ανατοµικές και µορφολογικές οµοιότητες µε τα Ξηρόφυτα. Τα είδη του γένους Τάµαριξ είναι ελκυστικά για το περίπου πτερωτό ελαφρύ φύλλωµά τους, για τις όµορφες ανθοταξίες, τις οποίες σχηµατίζουν και οι οποίες µοιάζουν επίσης σαν πλούσιο πτέρωµα, καθώς και για την εξαιρετική ανθεκτικότητά τους (αντέχουν σε δύσκολες καιρικές συνθήκες, δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις και δεν προσβάλλονται από έντοµα και ασθένειες). Είναι, πράγµατι, εξαιρετικά ανθεκτικά στην ξηρασία, στην αλατότητα του εδάφους και στον ψεκασµό τους µε θαλασσινό νερό, καθώς τα κύµατα σκάνε στην ακτή. Αυτός ο ψεκασµός µε θαλασσινό νερό τα ευνοεί. Είναι ανθεκτικά και στους ψυχρούς και ξηρούς ανέµους, όταν φυτεύονται σε κήπους της ενδοχώρας, αλλά και ανθεκτικά στους ισχυρούς παράκτιους θαλασσινούς ανέµους. Για όλους τους παραπάνω λόγους ο Τάµαριξ καλλιεργείται κατά µήκος των ακτών και σε αµµώδη ερηµικά εδάφη, όχι µόνο ως καλλωπιστικό φυτό, αλλά και για τη δηµιουργία ανεµοφρακτών, καθώς και για τη σκιά του στις παραλίες. Το είδος Τ. gallica αποτελεί τυπικό δείγµα Ταµάρικος, το οποίο καλλιεργείται στις ακτές. Το είδος Τ. aphylla µπορεί να φθάσει σε ύψος τα 18 µέτρα και αποτελεί τυπικό δείγµα Ταµάρικος, ο οποίος καλλιεργείται σε ερηµικές περιοχές για τη δηµιουργία ανεµοφρακτών. Ορισµένα είδη είναι πολύ διαδεδοµένα καλλωπιστικά φυτά κήπων. Χαρακτηριστικά αναφέρονται τα είδη T. Chinensis, T. Capsica, T. Elegans και T. Gallica µε λευκά ή ρόδινα άνθη. 38

39 Τα ταµαρικοειδή ή ταµαριδοειδή ευδοκιµούν σε ιδιαιτέρως ηλιόλουστα µέρη και σε καλά αποστραγγιζόµενα εδάφη, όταν φύονται σε παράκτιες περιοχές, ή σε εδάφη µε υγρασία, όταν φύονται στην ενδοχώρα. Προτιµούν τα αµµώδη εδάφη. Έχουν δυνατό ριζικό σύστηµα και οι ρίζες τους διακλαδώνονται, φθάνοντας σε µεγάλο βάθος. Τα κλαδιά τους είναι λεπτά, µε πολυάριθµα µικρά γκριζοπράσινα λεπιοειδή φύλλα (µοιάζουν µε λέπια ή µε βελόνες). Τα άνθη τους είναι πολύ µικρά, λευκά ή ρόδινα, και διατάσσονται σε µακριές ταξιανθίες βότρυς, που φύονται είτε στον κορµό είτε στα άκρα των κλαδιών και δίνουν την εντύπωση πλούσιου πτερώµατος. Κάθε άνθος έχει 4-5 σέπαλα, 4-5 πέταλα και 4-10 στήµονες. Τα πέταλα και οι στήµονες εκφύονται από έναν σαρκώδη δίσκο. Ο καρπός είναι κάψα µε πολυάριθµα σπέρµατα. Κάθε σπέρµα έχει έναν θύσανο τριχών στο ένα άκρο του. ΑΛΟΗ Η αλόη, είναι ένα απ;o τα πιο δηµοφιλή φαρµακευτικά και χρήσιµα φυτά και γι αυτό θα την κατατάξουµε στα βότανα. εν είναι τυχαίο που την αποκαλούν και ελιξήριο της ζωής. Ανήκει στα παχύφυτα και καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια για τις πολλές ευεργετικές ιδιότητες της. Ιστορία: Η Αλόη κατάγεται από την Αφρική και την Ασία. Στην Ευρώπη την έφεραν οι Ισπανοί, ως φάρµακο ενάντια σε προβλήµατα του στοµαχιού και των εντέρων. Το όνοµα της, πιθανότατα προέρχεται απ;o την λέξη alloeh που σηµαίνει πικρή και γυαλιστερή ουσία. Λέγεται ότι η οµορφιά της Κλεοπάτρας, οφειλόταν στη χρήση αλόης. 39

40 Ευεργετικές ιδιότητες-υγεία-χρήσεις: Η αλόη είναι ένας πολύτιµος σύµµαχος για την υγεία µας. Έχει αντιφλεγµονώδη και αντιµικροβιακή δράση και περιέχει αµινοξέα, βιταµίνες (A, B12, C, E), πρωτείνες, ασβέστιο, µαγνήσιο και ψευδάργυρο. Το ζελέ της αλόης που βρίσκεται στα φύλλα της, έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες και αµέτρητες χρήσεις ΑΜΥΓ ΑΛΙΑ Η Αµυγδαλιά είναι είδος φυτών της οικογένειας τών Ροδιδών που πολλές φορές εντάσσεται στο γένος Προύµνη. Το κοινότερο είδος είναι η Προύµνη η γλυκεία που φύεται σε όλες σχεδόν τις θερµές και ξηρές περιοχές της Παραµεσογειακής ζώνης όπου καλλιεργείται από τα αρχαία χρόνια. Για αυτόν το λόγο ο καθορισµός τού τόπου προέλευσής του είναι πολύ δύσκολος. Είναι δένδρο φυλλοβόλο µε ύψος από 4 ώς 12 µέτρα και φύλλα ελλειψοειδή, λογχοειδή, οδοντωτά. Ιστορία Η µη εξηµερωµένη Αµυγδαλιά εµφανίζεται σε ανασκαφές στην Ελλάδα από το π.χ. Ώς το π.χ. γίνεται η εξηµέρωση της. Η εξηµερωµένη Αµυγδαλιά ήταν ευρέως γνωστή στουςεβραίους από τον 16ο π.χ. αιώνα. Όταν πέθανε ο Αιγύπτιος βασιλιάς Τουταγχαµών γύρω στο 1325 π.χ. τα αµύγδαλα ήταν µία από τις τροφές που τοποθετήθηκαν στον περίφηµο τάφο του για να τον τρέφουν στη µετά θάνατο ζωή του. Στους Έλληνες και τους Πέρσες αναφέρεται σαφώς ως εδώδιµο από τον 6ο π.χ. αιώνα. Από την Ελλάδα διαδόθηκε στην Ιταλία κατά τον 2ο π.χ. αιώνα η δελατινική ονοµασία τού αµυγδάλου ήταν nux Graecum (=ελληνικό καρύδι). 40

41 Καρποί και Χρήσεις Ο καρπός αν και κατατάσσεται στα ακρόδρυα είναι µια χνουδωτή δρύπη που συγκοµίζεται µετά την υπερωρίµανση. Το περικάρπιο σταµατάει τη διόγκωσή του µετά την ξυλοποίηση του ενδοκαρπίου, χάνει υγρασία, ξεκολλάει από το ενδοκάρπιο και σκίζεται κατά µήκος της ραφής του καρπόφυλλου. Στο εσωτερικό υπάρχει ο πυρήνας που αποτελεί και το εµπορεύσιµο µέρος. Μέσα σε αυτόν υπάρχουν ένα ή δύο σπέρµατα, τα βρώσιµα αµύγδαλα (αµυγδαλόψυχα). Λόγω της φυσικής επιλογής η συντριπτική πλειονότητα των αµυγδάλων των αγριαµυγδαλιών είχε πολύ πικρή γεύση, ώστε να αποφεύγεται το τσιµπολόγηµα τους από τα πουλιά (δεν αποτελούσε συνειδητή επιλογή, απλώς τα πικρά αµύγδαλα αποκτούσαν µε αυτόν τον τρόπο απογόνους). Η ανθρώπινη παρέµβαση µέσω της τεχνητής επιλογής επέλεξε τους ελάχιστους άπικρους καρπούς και τους καλλιέργησε συστηµατικά, έτσι σήµερα έχουµε πολλούς άπικρους καρπούς και ελάχιστους πικρούς. Τα αµύγδαλα περιέχουν µικρό ποσοστό πρωτεΐνης, σιδήρου, ασβεστίου,φωσφόρου, και βιταµινών Β καθώς και υψηλό ποσοστό λιπαρών ουσιών. Το ξύλο της αµυγδαλιάς χρησιµοποιείται κυρίως για ξυλολεπτουργικές εργασίες και για την παραγωγή στοµίων του µουσικού οργάνου Γκάιντα. Η Αµυγδαλιά ως έµπνευση στην τέχνη Στην Ελλάδα η αµυγδαλιά είναι προάγγελος της άνοιξης και επακόλουθα του έρωτα, ως εκ τούτου ενέπνευσε τον ποιητή Γεώργιο ροσίνη να γράψει την "Ανθισµένη αµυγδαλιά" τον θεατρικό συγγραφέα ηµήτρη Γιαννουκάκη να γράψει θεατρικό και κινηµατογραφικό έργο µε τον ίδιο τίτλο, όπου αναφέρεται στην παλιά Αθήνα και τον έρωτα που αναπτύσσεται µεταξύ δύο νέων. Το ποίηµα του Γ. ροσίνη µελοποίησε ο Γιώργος Κωστής και έγινε παγκόσµια επιτυχία µε τίτλο "Ετίναξε την ανθισµένη αµυγδαλιά". 41

42 ΑΡΚΤΟΣΤΑΦΥΛΟΣ O Αρκτοσταφυλος ο Αλπικός (Uva ursi) ευδοκιµεί στα ψυχρά κλίµατα, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία και τη Βόρεια Αµερική. Οι καρποί του φυτού είναι βρώσιµοι αλλά έχουν άσχηµη γεύση. Στη βοτανοθεραπεια χρησιµοποιούνται µόνο τα φύλλα. Οι ινδιάνοι της Αµερικής χρησιµοποιούσαν το βότανο από τον 2ο αιώνα για την αντιµετώπιση των λοιµώξεων της ουροδόχου κύστης, την ουρηθρίτιδα, τις πέτρες νεφρών και την κυστίτιδα. Τους καρπούς τους χρησιµοποιούσαν για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας. Τα φύλλα επίσης, τα έβαζαν ως αρωµατικό µαζί µε καπνό στις πίπες που κάπνιζαν στις θρησκευτικές τους τελετές. Η πρώτη µνεία του αρκτοστάφυλου ως φαρµακευτικού βοτάνου στην Ευρώπη αναφέρεται στον 12ο αιώνα. Κατά τον Μεσαίωνα χρησιµοποιήθηκε ως διουρητικό βότανο. Ο Clusius το περιγράφει το 1601 και ο Gerhard το 1763 το συνιστά για φαρµακευτική χρήση. Ο Μάρκο Πόλο τον 13ο αιώνα αναφέρει ότι οι κινέζοι το χρησιµοποιούσαν ως διουρητικό, για να θεραπεύσουν νεφρούς και προβλήµατα ουροδόχου κύστης. Ο Αρκτοστάφυλος χρησιµοποιείται σήµερα από τους βοτανοθεραπευτές κυρίως για την αντιµετώπιση της κυστιτιδας. Το κύριο συστατικό των φύλλων του Αρκτοσταφυλου που επιδρά θετικά στην αντιµετώπιση της κυστιτιδας είναι η αρµπουτίνη (περιεκτικότητα µέχρι 17%). Η αρµπουτίνη µεταβολίζεται µέσα στον ανθρώπινο οργανισµό σε υδρικινόνη (glucuronide και sulphate) η οποία έχει ισχυρή αντιµικροβιακή δράση. Ο Αρκτοσταφυλος αποτελεί ουσιαστικά ένα φυσικό απολυµαντικό του ουροποιητικού και θεωρείται πάρα πολύ αποτελεσµατικός στη περίπτωση αλκαλικών ούρων και της κυστιτιδας γενικότερα. 42

43 Τα φύλλα του Αρκτοσταφυλου περιέχουν µεταξύ άλλων µεθυλαρµπουτίνη, τανίνες (6-7%), φλενοειδή (myricetin, quercetin), αλλαντοϊνη και ρητίνη. Η µέγιστη προτεινόµενη ηµερήσια δόση Αρκτοσταφυλου από τους βοτανοθεραπευτές είναι 10,0gr. Σας προτείνουµε να καταναλώνετε 6,0gr σε 3 δόσεις των 2,0gr (σε µία κούπα νερό) πρωί, µεσηµέρι, βράδυ. Ο Αρκτοσταφυλος είναι ένα πολύ ισχυρό βοτανο το οποίο δεν πρέπει να καταναλώνεται σε µεγάλες δόσεις, ούτε για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Τα βότανα είναι και πρέπει να αντιµετωπίζονται ως φάρµακα. Στα Sensities δεν υποστηρίζουµε την αυτοθεραπεία και σας προτείνουµε να συµβουλεύεστε πάντοτε το γιατρό σας πριν από τη λήψη τους Αειθαλής θάµνος που εξελίσσεται σε µικρό δέντρο. Ο καρπός της έχει χρώµα κόκκινο και µοιάζει σαν ρόγα. Υπάρχουν περίπου 70 είδη που ανήκουν στο ίδιο γένος. Στην Ελλάδα υπάρχει το είδους Α uva-ursi στην βόρεια περιοχή της χώρας σε ορεινές περιοχές. Μερικές από τις ποικιλίες καλλιεγούνται ως καλλωπιστικά για τα άνθη και το φύλλωµα τους. Έχει αντισηπτική και στυπτική δράση στις βλεννογόνους µεµβράνες του ουροποιητικού συστήµατος, άµµο ή πέτρες στα νεφρά, κατά της νυχτερινής ενούρησης (ακράτεια). Τα φύλλα της χρησιµοποιούνται στην βυρσοδεψία. Το αφέψηµα των φύλλων στην Ρωσία πίνεται σαν τσάϊ, (καυκασιανό τσάϊ). Συστατικά: Αρµπουτίνη, Μεθυλαρµπουτίνη, Γαλλικό οξύ, Φενολογλυκοζίτες, εψικές ουσίες Χρησιµεύει: Λιθίαση των νεφρών (έγχυµα), Λιθίαση της ουροδόχου κύστης (έγχυµα), Λοιµώξεις του κόλπου (κολπικές πλύσεις), Νυχτερινή ενούρηση (έγχυµα) 43

44 ΑΡΝΙΚΑ Το φαρµακευτικό φυτό άρνικα και οι θεραπευτικές της ιδιότητες: Η άρνικα είναι ένα πανέµορφο βότανο µε ένα πανέµορφο σαν µαργαρίτα λουλούδι... σαν ενδηµικό φυτό της Ευρώπης φύεται στα ορεινά και αλπικά λιβάδια της σε όξινα κυρίως εδάφη... την συναντάµε στην νότια Πορτογαλία και στην νοτιοδυτική Γαλλία... στην Ισπανία... και από εκεί στα νότια της σκανδιναβικής χερσονήσου και στα Καρπάθια αλλά δεν την συναντάµε στην βαλκανική και την ιταλική χερσόνησο ούτε στα βρετανικά νησιά... µερικά είδη της τα συναντούµε και στις εύκρατες περιοχές της βορειοδυτικής Αµερικής... η άρνικα είναι ένα γένος που απαριθµεί περίπου τριάντα ποώδη πολυετή είδη που ανήκουν στην οικογένεια του ηλίανθου -asteraceae-... και λέγεται ότι το όνοµά της προέρχεται από την ελληνική λέξη "αρνάκι" λόγω των µαλακών και χνουδωτών λουλουδιών και φύλλων της... ο δε ιοσκουρίδης την ανέφερε ως το "άλκιµο βότανο" πληροφορία την οποία συναντάµε στα γραφτά κείµενα του Ιταλού γιατρού και βοτανολόγου Pierandrea Mattioli... η άρνικα συνολικά είναι σπάνιο είδος αλλά κατά τόπους µπορεί να την βρούµε να γεµίζει λιβάδια... µε τα καταπράσινα... 44

45 οδοντωτά και ελαφρώς χνουδωτά φύλλα της και τα πανέµορφα πορτοκαλοκίτρινα λουλούδια της που κιτρινίζουν τα λιβάδια και τους χερσότοπους όλον τον Ιούνιο και τον Αύγουστο που είναι και η εποχή της ανθοφορίας της... λόγω της σπανιότητάς της η άρνικα σε πολλά µέρη είναι προστατευόµενο φυτικό είδος και καλλιεργείται ειδικά για φαρµακευτικές χρήσεις... π.χ στην Γερµανία η συλλογή της ελέγχεται αυστηρά και απαιτείται ειδική άδεια ενώ απαγορεύεται η συλλογή της για εµπορικούς σκοπούς... στην Ελβετία θεωρείται είδος που κινδυνεύει και η συλλογή της µε σκοπό το κέρδος απαιτεί ειδική άδεια... στην Ουγγαρία θεωρείται ότι είναι είδος που απειλείται µε εξαφάνιση και είναι από τα πολύ λίγα είδη που απαγορεύεται η συλλογή του... η άρνικα λοιπόν χρησιµοποιείται εδώ και εκατοντάδες χρόνια... στην Αρχαία Ελλάδα έχουµε αναφορές και στον ιοσκουρίδη και στον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο... για τους Ευρωπαίους και τους ιθαγενείς της Αµερικής ήταν η πρώτη θεραπεία για τους πόνους των µυών... για τους µώλωπες... τις εξαρθρώσεις... τις φλεγµονές... τους τραυµατισµούς... σήµερα δεν είναι λίγοι αυτοί οι οποίοι έχουν πάντα µαζί τους µια αλοιφή άρνικας για µελανιές... για µικροτραυµατισµούς... διαστρέµµατα... και συνήθης πόνους... και δεν είναι λίγοι αυτοί που πίστευαν -όπως Johann Wolfgang von Goethe -και πιστεύουν... ότι µέσα στην άρνικα βρίσκεται συµπυκνωµένη ενέργεια και ότι έχει την δύναµη να αναζωογονήσει το νευρικό σύστηµα,το οποίο είναι τόσο δύσκολο να θεραπευτεί... οι ιδιότητές της είναι: 45

46 αντιαρθριτικές... αντιρρευµατικές... αντισηπτικές... απολυµαντικές... αντιµικροβιακές... τοπικές αντιερεθιστικές... αντιφλεγµονώδεις... και που οφείλονται οι αξιοσηµείωτες και θαυµάσιες αυτές θεραπευτικές ιδιότητες της άρνικας; την άρνικα χρησιµοποιούµε για την θεραπεία: της οστεοαρθρίτιδας... των νευραλγιών... των αιµατωµάτων... των διαστρεµµάτων- στραµπουλίγµατα-... των εξαρθρώσεων... των µωλώπων... των οιδηµάτων λόγω θλάσης... των ρευµατοειδών πόνων των αρθρώσεων και των µυών... η άµεση ανακούφιση των πόνων της πλάτης και των ώµων µε άρνικα είναι θεαµατική... της ακαµψίας των αρθρώσεων... 46

47 της νευρωτικής αλωπεκίας... της φλεβίτιδας... ακόµα µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε την άρνικα για... την µείωση του µετεγχειρητικού οιδήµατος και του πόνου... για τις χιονίστρες... για τα τσιµπήµατα των εντόµων... για την δοθιήνωση... ή... σαν θερµαντικό µασάζ πριν από κάθε άθληση αλλά και σαν χαλαρωτικό µασάζ µετά από την άθληση... µετά από µια κουραστική µέρα... µετά από µια επίπονη εργασία... το χαλαρωτικό αυτό µασάζ µε λάδι άρνικας θα βοηθήσει τους µύες να χαλαρώσουν και να ξεκουραστούν ενώ παράλληλα θα µας προστατεύσει από επίπονα πιασίµατα... και... µερικοί ενδεικτικοί τρόποι χρήσης... κάνοντας επάλειψη µε λάδι ή αλοιφή άρνικας σε σηµείο που έχουµε χτυπήσει το δέρµα δεν σπάει και ανακουφίζεται αµέσως... κάνοντας µασάζ µε λάδι άρνικας σε µυϊκούς πόνους και σε ρευµατικούς πόνους έχουµε άµεση ανακούφιση... χρησιµοποιώντας κοµπρέσες εµποτισµένες µε λοσιόν άρνικας ή µε έγχυµα άρνικας βοηθάµε να µειωθούν άµεσα οι φλεγµονές... οι µελανιές και οι µώλωπες... προφυλάξεις: η άρνικα είναι γενικά ασφαλής όταν την χρησιµοποιούµε τοπικά εξωτερικά... ωστόσο όπως και τα περισσότερα βότανα έτσι και την άρνικα πρέπει να την χρησιµοποιούµε µε σύνεση... ποτέ παρατεταµένη και ανεξέλεγκτη χρήση... ειδικά την άρνικα δεν την χρησιµοποιούµε ποτέ εσωτερικά... δεν την χρησιµοποιούµε σε πληγές... 47

48 σε σπασµένο δέρµα... δεν την χρησιµοποιούµε αν είµαστε αλλεργικοί αυτά τα λίγα για ένα φυτό γεµάτο ευαισθησία... δύναµη και ενέργεια άγνωστο στον περισσότερο κόσµο και το ίδιο και οι θεραπευτικές του ιδιότητες ΑΦΡΟΞΥΛΙΑ Φυλλοβόλο δενδρύλλιο, ύψους µέχρι 10 µέτρα, ευρύτατα διαδεδοµένο, ανήκει στην οικογένεια των Καπριφολιδών (Caprifoliaceae). Τα φύλλα του είναι σύνθετα µε φυλλάρια λογχοειδή, οδοντωτά. Τα άνθη είναι λευκοκίτρινα, µικρά, σχηµατίζουν σκιαδόµορφους κορύµβους και είναι εντόνως αρωµατικά και εµφανίζονται πριν την έκπτυξη των φύλλων. Μετά την καρπόδεση σχηµατίζουν µικρές µαύρες ράγες. Ο κορµός του δέντρου έχει ανοιχτόχρωµο φλοιό µε σχισµές και λευκά στίγµατα. Τα κλαδιά του περιέχουν άφθονη εντεριώνη (κουφο-ξυλιά). Είναι αυτοφυές σε δροσερά δασώδη εδάφη, σε άκρες χειµάρρων και καλλιεργειών. Φαρµακευτικές ιδιότητες: Τα άνθη, τα φύλλα, οι ρώγες και η φλούδα είναι τα µέρη που χρησιµοποιούµε για διάφορες ασθένειες. Από ξεραµένα άνθη φτιάχνουµε τσάι, κατάλληλο για την καταπολέµηση των κρυολογηµάτων. Ακόµη συνιστάται για εντριβές κατά τον σπυριών της επιδερµίδας. Καταπλάσµατα από φύλλα απαλύνουν τους πόνους από αιµορροΐδες και εγκαύµατα. Τέλος, ξεκουράζουν τα κουρασµένα και κόκκινα µάτια. Οι ρώγες του σαµπούκου δεν πρέπει να τρώγονται ποτέ ωµές, ούτε να πίνεται ο χυµός 48

49 του ωµός, γιατί και τα δυο µπορούν να προκαλέσουν διάρροια. Επίσης η φλούδα δεν πρέπει να χρησιµοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης. Φυτό γνωστό από την µακρινή αρχαιότητα! Οφείλει το όνοµά του στην ελληνική λέξη "σαµβύκη" ή " ιαµβύκη" (Ησύχιος), αιολικός τύπος του "σάνδυξ", που σηµαίνει κόκκινο! Από το φυτό έφτιαχναν κόκκινο χρώµα. Επιπλέον, σάνδυκες ήταν τα ωραία διαφανή ενδύµατα των γυναικών. Σαµβύκη, ακόµη, ήταν ένα γνωστό στον αρχαίο κόσµο µουσικό όργανο, το οποίο προερχόταν από την Ανατολή (Συρία, Περσία) και αναφέρεται από πλήθος συγγραφέων, όπως τον Αριστοτέλη, τον Πλούταρχο κ.λπ. Μάλλον το έφτιαχναν µε ξύλο σαµπούκου, όπως φαίνεται να έφτιαχναν και µια πολιορκητική µηχανή, ενώ αναφέρεται και φάρµακο µε την ίδια ονοµασία! Στα προϊστορικά χρόνια ο καρπός χρησιµοποιήθηκε ως τροφή και τα άνθη ως ίαµα.η έντονη ευχάριστη µυρουδιά οφείλεται στο αιθέριο έλαιο πλούσιο σε γλυκοσίδια, τανίνες και χρησιµοποιείται ως εφιδρωτικό και σπασµολυτικό. Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης, χρησιµοποίησε το φυτό για την αντιµετώπιση γυναικολογικών προβληµάτων, και ως φάρµακο κατά της υστερίας. Ο ιοσκουρίδης χρησιµοποιούσε τους βλαστούς σε κατάπλασµα κατά της ποδάγρας, των φλεγµονών, των εγκαυµάτων και των δαγκωµάτων σκύλου.χρηση: Οι καρποί τρώγονται ή χρησιµοποιούνται στην παρασκευή γλυκισµάτων για τον αρωµατισµό κέικ, µπισκότων, χυµών φρούτων.. Οι Καυκάσιοι οινοποιούν τον µούστο βάζοντας άνθη σαµπούκου και αρωµατίζουν τις κρέµες, οι Βούλγαροι φτιάχνουν ξύδι σαµπούκου, οι Σέρβοι µαρµελάδες. Μόνο σε συνδυασµό µε άλλα βότανα χρησιµοποιείται για αφέψηµα. 49

50 ΒΑΛΕΡΙΑΝΑ Η Βαλεριάνα µε επίσηµη ονοµασία valeriana officinalis είναι γνωστή και ως βαλεριανή η φαρµακευτική, νάρδος, κέντρανθος, ιοσκουρίδειος, Αγριοζαµπούκος και πολλές ακόµα ονοµασίες. Η βαλεριάνα είναι φυτό πολυετές ποώδες και ανθοφόρο της οικογένειας των Βαλεριανοειδών. Η βαλεριάνα χρησιµοποιείται ως υπνωτικό, αγχολυτικό και κατευναστικό, µιας και τα έλαια που περιέχει έχουν παρόµοια δράση µε τις βενζοδιαζεπίνες. Ο µηχανισµός δράσης της ωστόσο παραµένει γενικά άγνωστος. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Το όνοµά του προέρχεται από την Ελληνική λέξη βασιλιάς. Χρησιµοποιείται στην µαγειρική για αρωµατισµό σαλτσών. Το εκχύλισµα του βασιλικού προλαµβάνει τις άφτρες, τους πονοκεφάλους, βοηθά στην πέψη και καταπραΰνει νεύρα και σπασµούς. Ο βασιλικός (Ώκιµον το βασιλικόν, λατ. Ocimum basilicum) είναι αρωµατικό ετήσιο, ποώδες φυτό της οικογένειας των Χειλανθών και της τάξης των σωληνανθών. Η καταγωγή του είναι από την Ινδία και το Ιράν και σήµερα καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσµου. Η ονοµασία "βασιλικός" του αποδόθηκε 50

51 καθώς, σύµφωνα µε θρύλο, φύτρωσε στο σηµείο όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος και η µητέρα του Αγία Ελένη ανακάλυψαν τον Τίµιο Σταυρό. Τα φύλλα του είναι ωοειδή, µυτερά, ακέραια ή οδοντωτά, πράσινα (έντονα ή σκούρα σε ορισµένες ποικιλίες). Τα άνθη του είναι µικρά και λευκά ή λευκορόδινα. Στο εµπόριο κυκλοφορούν διάφορες ποικιλίες που διακρίνονται για το µέγεθος των φύλλων (µικρόφυλλες και πλατύφυλλες). Ο βασιλικός καλλιεργείται ως καλλωπιστικό φυτό σε γλάστρες και κήπους και τα φύλλα του χρησιµοποιούνται αποξηραµένα ως καρύκευµα και αφέψηµα. Περιέχουν αιθέριο έλαιο που κύριο συστατικό του είναι η λιναλοόλη και η µεθυλοχαβικόλη και χρησιµοποιείται στην αρωµατοποιία. Με την ονοµασία βασιλικός είναι γνωστά και άλλα είδη που βρίσκονται σε τροπικές περιοχές. Είναι θάµνοι µικρού ύψους και καλλιεργούνται και ως καλλωπιστικοί. Ένα από τα είδη αυτά έχει την ονοµασία φυτό του πυρετού και στις περιοχές της υτικής Αφρικής χρησιµοποιείται ως αντιπυρετικό. Στην Ελλάδα είναι από τα πιο κοινά οικιακά φυτά. Χρησιµοποιείται στη λαϊκή φαρµακευτική ως βότανο καθώς πιστεύεται πως είναι καλό διουρητικό, καταπραΰνει το στοµαχόπονο και το πονοκέφαλο ενώ στην αρχαιότητα τον χρησιµοποιούσαν ως επίθεµα µετά από δάγκωµα εντόµου, σκορπιού ή και φιδιού. Σήµερα καλλιεργείται ως ετήσιο φυτό στη Γαλλία, Ιταλία, Αίγυπτο, Μαδαγασκάρη, Ουγγαρία, Ινδονησία, Μαρόκο, Ισραήλ, Η.Π.Α. και στην Ελλάδα. Tο αιθέριο έλαιο του βασιλικού Τo αιθέριο έλαιο του βασιλικού εξάγεται από ολόκληρο το φυτό, είναι σχεδόν διαφανές και έχει µυρωδιά που είναι γλυκιά και πικάντικη. Επηρεάζει σχεδόν όλα τα συστήµατα του οργανισµού µας. Τονώνει το νευρικό σύστηµα, καταπολεµάει το στρες, το άγχος, την πνευµατική κόπωση και βοηθά στη συγκέντρωση. Επιπλέον ανακουφίζει από το βήχα, τη γρίπη και το κρύωµα, την κατάθλιψη και την ατονία και καταπραΰνει τα τσιµπήµατα από τα έντοµα και τα φίδια. 51

52 ΒΡΩΜΗ Η βρώµη (Avena sativa, Αβένα η ήµερη) είναι η κοινή ονοµασία ορισµένων ειδών του γένους Αβένα (Avena) της οικογένειας Αγρωστώδη(Graminae). Ενώ η βρώµη είναι κατάλληλη τροφή και για ανθρώπους, ως επι το πλείστον χρησιµοποιείται ως ζωοτροφή. Η βρώµη διακρίνεται σε τρεις οµάδες: ιπλοειδής των Strigosabrevis (fodder oats) Τετραπλοειδής της abyssinica Εξαπλοειδής των Satina-byzantina-nuda Καλλιέργεια Για την ανάπτυξη της βρώµης δεν απαιτούνται ιδιαίτερα θερµά κλίµατα και µεγάλη ηλιοφάνεια και γενικά το φυτό είναι περισσότερο ανθεκτικό σε υγρό περιβάλλον σε σχέση µε τα άλλα δηµητριακά, το σιτάρι, το κριθάρι και την σίκαλη. Έτσι η καλλιέργεια της είναι ιδιαίτερα σηµαντική σε χώρες µε σχετικά ψυχρό κλίµα και υψηλή συχνότητα βροχών κατά τους θερινούς µήνες, όπως είναι οι χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Η καλλιέργεια της φτάνει ακόµη µέχρι και στη µακρινή Ισλανδία. Η βρώµη είναι φυτό ετήσιας καλλιέργειας και η σπορά της µπορεί να γίνει είτε το φθινόπωρο, για θερισµό το καλοκαίρι, είτε την άνοιξη, για θερισµό νωρίς το φθινόπωρο. Χρήση 52

53 Η βρώµη µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διατροφή του ανθρώπου µε πολλούς τρόπους. Συνήθως παρασκευάζεται ως πληγούρι, µετά από τεµαχισµό των καρπών, ή ως αλεύρι βρώµης µετά από άλεση. Η βρώµη τρώγεται κυρίως σε µορφή χυλού. Μπορεί όµως να χρησιµοποιηθεί και ως συστατικό σε πολλές συνταγές όπως για παράδειγµα για γλυκά βρώµης, πληγούρι βρώµης, µπισκοτάκια και ψωµί βρώµης. Μπορεί επίσης να καταναλωθεί ωµή. Ήδη τα µπισκότα ωµής βρώµης έχουν αρχίσει να γίνονται ιδιαίτερα δηµοφιλή. Στην Αγγλία η βρώµη χρησιµοποιείται και για την παρασκευή µπύρας. Υγεία Η βρώµη θεωρείται ιδιαίτερα υγιεινή τροφή. Η ανακάλυψη µετά από κλινικές έρευνες ότι η βρώµη µειώνει τις ποσότητες της "κακής" χοληστερίνης (LDL) στο αίµα την έκανε ιδιαίτερα δηµοφιλή τα τελευταία χρόνια. Γλουτένη Η βρώµη δεν περιέχει γλουτένη [1][2]. Πρακτικά όµως δεν υπάρχει βρώµη που να είναι χωρίς γλουτένη και να µην προκαλεί προβλήµατα σε άτοµα µε δυσανεξία στη γλουτένη. Οι συνθήκες καλλιέργειας [1], µεταφοράς και επεξεργασίας της βρώµης προκαλούν τη µεταφορά ελάχιστης έστω γλουτένης από άλλα δηµητριακά [3]. Αυτή η ελάχιστη ποσότητα είναι ικανή να προκαλέσεικοιλιοκάκη σε άτοµα µε αυτήν τη δυσανεξία. Αβενίνη Όµως η βρώµη περιέχει την ουσία αβενίνη. Η αβενίνη είναι µια ουσία τοξική για τον υποβλεννογόνο του εντέρου και µπορεί να προκαλέσει αντίδραση στους κοιλιακούς µύες, προκαλώντας σπασµούς και πόνους. Πιστεύεται ότι προκαλεί προβλήµατα στο 10% [4] των ατόµων που έχουν δυσανεξία στη γλουτένη. Γεωργία Σπορά Η βρώµη σπέρνεται την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι, όσο νωρίς µπορούν να δουλέψουν στο έδαφος. Είναι σηµαντικό να αρχίζει κανείς νωρίς, για να πετύχει ο θερισµός επειδή το καλοκαίρι µε τη ζέστη κάνει τη βρώµη να µην αποδίδει. Η βρώµη αντέχει στο κρύο και είναι ανεπηρέαστη από παγετό ή χιόνι 53

54 Θερισµός Μοντέρνες τεχνικές θερισµού βασίζονται στον εξοπλισµό, την τοπική παράδοση και τις προτεραιότητες. Η καλύτερη σοδειά γίνεται µε τη βοήθεια Τρακτέρ, που κόβει τα φυτά γύρω στα 10 εκατοστά πάνω από το έδαφος και τα τοποθετεί µέσα σε "παράθυρα" µε τους κόκκους οργανωµένους σε σειρά. Αυτό το κάνουν όταν ο πυρήνας έχει 35% υγρασία ή όταν οι πιο πράσινοι πυρήνες παίρνουν κρεµ χρώµα. Τα "παράθυρα" του τρακτέρ τα αφήνουν να στεγνώσουν στον ήλιο για αρκετές ηµέρες πριν τα συνδυάσουν µε ένα εργαλείο. Μετά το άχυρο µαζεύεται σε δέµατα. Ιστορικά ο θερισµός γινόταν µε το να κόβουν µε ένα δρεπάνι και αλωνίζοντας τα κάτω από τα πόδια των βοοειδή. Αργά τον 20ο και 21ο αιώνα ο θερισµός γινόταν µέσω αλωνισµού. Μάζευαν τη βρώµη σε µπουκέτα για να τα βάλουν σε µια αλωνιστική µηχανή. Καθαρισµός και διαλογή Για τη µεταφορά της βρώµης προς το µύλο ξεχωρίζεται η ήρα, οι πέτρες, άλλοι κόκκοι και ξένα υλικά. ΓΑΙ ΟΥΡΑΓΚΑΘΟ Το γαιδουράγκαθο είναι ένα βότανο θησαυρός που κάθε σπίτι πρέπει να έχει στο ντουλαπάκι του! Θεωρείτε το καλύτερο βότανο αν θέλετε να προστατέψετε το συκώτι σας από κίρρωση και ηπατίτιδα. Ειδικά αν λαµβάνετε φάρµακα για διάφορες παθήσεις, 54

55 των οποίων η διεργασία περνάει από το συκώτι και το κουράζουν, το γαιδουράγκαθο θα το βοηθήσει να ανταπεξέλθει οµαλά. ΓΛΥΚΑΝΙΣΟΣ Το συναντούµε ακόµη µε το όνοµα Άνισον του ιοσκουρίδου, Γλυκανθής, Άνισος, Ιλίκιον, Πιµπινέλα κ.α. Ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων.Ο γλυκάνισος είναι µονοετής πόα και ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδανθών. Kαλλιεργείται από την αρχαία εποχή. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια του είναι περιορισµένη. Υπάρχει και άλλη ποικιλία το Ρηξιπετροειδές γλυκάνισον (P. Saxagraga) που το συναντούµε στην Ελλάδα µε 6 διαφορετικές ποικιλίες και του οποίου η ρίζα είναι φαρµακευτική. Είναι το έµπετρον του ιοσκουρίδου. Το γλυκάνισο έχει άνθη µικρά λευκά σε σκιάδια αρκετά µεγάλα. Φύλλα µε µεγάλες στρογγυλές περιφέρεις και τρεις λοβούς. Στέλεχος µε λεπτές ραβδώσεις, διακλαδιζόµενο. Καρπό αυγοειδή, χνουδωτό. Ανθίζει από Ιούνιο µέχρι Αύγουστο. Φτάνει σε ύψος τους 50 πόντους ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Ο γλυκάνισος πολλαπλασιάζεται µε σπόρο. Η σπορά γίνεται από µέσα Μαρτίου µέχρι τέλος Απριλίου, σε καλά προετοιµασµένο χωράφι. Για σπορά µε πνευµατική µηχανή απαιτούνται 750 γρ./στρ. Για σπορά µε το χέρι ή µε κοινή σπαρτική απαιτείται διπλάσια ποσότητα. 55

56 ΣΥΓΚΟΜΙ Η Η συγκοµιδή γίνεται µε θέρισµα των φυτών όταν οι περισσότεροι καρποί µιας ταξιανθίας βρίσκονται στο στάδιο της ωρίµανσης περίπου το πρώτο 15νθήµερο του Ιουλίου. Τα φυτά αφήνονται θερισµένα επιτόπου για 2-3 µέρες και µετά αλωνίζονται µε θεριζοαλωνιστική µηχανή. Η απόδοση σε καρπό στις ξηρικές καλλιέργειες είναι κιλά το στρέµµα ενώ στις ποτιστικές διπλασιάζεται. ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Οι κυριότερες ασθένειες που προσβάλλουν τον γλυκάνισο είναι ο περονόσπορος του αµπελιού και η σκλεροτινίαση οι οποίες αντιµετωπίζονται µε χαλκούχα σκευάσµατα. ΧΡΗΣΗ Ο γλυκάνισος καλλιεργείται για το σπόρο του και χρησιµοποιείται για τον αρωµατισµό ποτών ιδιαίτερα του ούζου και του τσίπουρου. Επίσης έχει και φαρµακευτικές χρήσεις και χρησιµοποιείται ως αποχρεµπτικό, γαλακταγωγό και ως ήπιο ηρεµιστικό. Επίσης χρησιµεύει στην άρτυση γλυκισµάτων και άρτων, για βραστάρια γιατί είναι ευστόµαχο και για παραγωγή αιθέριου ελαίου, που είναι χρήσιµο στη φαρµακοποιία, ποτοποιία και µυροποιία. Το βότανο περιέχει πτητικά έλαια 1-6% (στα οποία περιλαµβάνεται η ανισόλη, 30% έλαια σταθερά), χολίνη. Είναι ένα θερµαντικό, διεγερτικό χόρτο, το οποίο βελτιώνει την πέψη, δρα ευεργετικά στο συκώτι και το κυκλοφοριακό σύστηµα και έχει αποχρεµπτική και οιστρογονική δράση. Είναι αρκετά αποτελεσµατικό µέσο ενάντια στους σπασµούς των εσωτερικών µυών (του στοµάχου και των εντέρων). Βοηθά στην αποβολή των αερίων των εντέρων (άφυσο) και αυξάνει την έκκριση υγρών από όλους τους ενδοκρινικούς αδένες, συµπεριλαµβάνοντας και την έκκριση των γαλακτούχων αδένων. Επειδή το αιθέριο έλαιο του γλυκάνισου αποβάλλεται από τον οργανισµό τµηµατικά και από την αναπνοή συµβάλλει και στον καθαρισµό των φλεµάτων από τους αναπνευστικούς οδούς. Για τις ιδιότητές του αυτές ο γλυκάνισος χρησιµοποιείται στις ανωµαλίες του στοµάχου και των εντέρων, αυξάνει την αποβολή αερίων των εντέρων και την περισταλτικότητα 56

57 τους, χρησιµοποιείται ενάντια στον βήχα και τον ερεθισµό των άνω αναπνευστικών οδών, στην βραχνάδα της φωνής, σαν εφιδρωτικό και αντιπυρετικό µέσο. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικό στα παιδιά για βρογχικά προβλήµατα και άσθµα. Το αφέψηµα των σπόρων έχει καλή δράση και συµβουλεύεται σαν διουρητικό µέσο στις ασθένειες των νεφρών, του συκωτιού και του παγκρέατος συνδυασµένο µε άλλα κατάλληλα σκευάσµατα. Συστήνεται στις µητέρες που θηλάζουν γιατί αυξάνει το γάλα. Συνδυάζεται καλά µε τον δυόσµο για πεπτικά προβλήµατα και κολικούς των εντέρων. Οι σπόροι του γλυκάνισου συνδυάζονται καλά και µε τα άνθη του κράταιγου για τη βελτίωση της καρδιακής λειτουργίας. Εξωτερικά το έλαιο µπορεί να συνδυαστεί µε µια βάση αλοιφής για την θεραπεία της ψώρας. Το γλυκανισέλαιο επίσης βοηθά στην αποβολή των ψειρών. Για κολικό που συνοδεύεται από τυµπανισµό ανακατεύουµε Γλυκάνισο µε ίσες ποσότητες από Μάραθο και Κάρβι. Για την βρογχίτιδα συνδυάζεται καλά µε το Βήχιο, το Μαρρούβιο και τη Λοµπέλια. ΑΦΝΗ Είναι θάµνος ή µικρό δέντρο. Τα φύλλα του είναι εναλλασσόµενα, ακέραια, λογχοειδή, βαθυπράσινα µε µικρό µίσχο και µε ελαφρά κυµατοειδή µορφή. Η οσµή τους είναι αρωµατική και η γεύση τους είναι λίγο πικρή. Τα άνθη βγαίνουν το Μάρτιο µε Απρίλιο. Ο καρπός είναι δρύπη µε σαρκώδες περικάρπιο και µεγάλο σπέρµα. Το χρώµα του είναι κυανόµαυρο ή µαύρο όταν ωριµάσει, σχήµα ωοειδές και µέγεθος µικρής ελιάς. Από τους καρπούς παράγεται το δαφνέλαιο, που έχει µορφή αλοιφής και στη συνηθισµένη θερµοκρασία είναι πράσινο. Τα φύλλα του φυτού χρησιµοποιούνται ως άρτυµα στη µαγειρική (νοστιµίζει φαγητά όπως τα όσπρια) και στη συσκευασία ξηρών καρπών, 57

58 όπως σύκα ή σταφίδες. Το αιθέριο έλαιο που έχουν τα φύλλα και οι καρποί (δαφνέλαιο) χρησιµοποιείται για την παρασκευή εντοµοκτόνων και παρασιτοκτόνων. Ένα αραιό αφέψηµα από αυτά χρησιµοποιείται ως παρασιτοκτόνο οργανισµών που παρασιτούν σε άλογα. ΕΝ ΡΟΛΙΒΑΝΟ Επιστηµονική ονοµασία: Rosmarinus officinalis-ροσµαρίνος ο φαρµακευτικός. Οικογένεια: Χειλανθή (Labiatae). Άλλα ονόµατα: δεντρολίβανο, λιβανόδενδρο, διοσµαρίνι, λασµαρί, αρισµαρί, δουσµαρίνι, λεσµαρί, λιβανωτίς ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Πολυετές αειθαλής θάµνος που φθάνει, µέχρι το ενάµισυ µέτρο ύψος. Τα φύλλα του είναι βελονοειδή στενά σκουροπράσινα και τα άνθη του µικρά ελαφρώς γαλάζια-µωβ. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Το δεντρολίβανο είναι αυτοφυές στη νότια Ευρώπη και καλλιεργείται ως καλλωπιστικό σε όλο τον κόσµο. Πολλαπλασιάζετε µε σπόρους αλλά πιο εύκολα µε µοσχεύµατα. Προτιµά τα θερµά, ξηρά κλίµατα. Αντέχει εύκολα µέχρι -10 βαθµούς Κελσίου και είναι ανθεκτικό στη ζέστη και στους ανέµους. ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΑ ΜΕΡΗ 58

59 Στη βοτανοθεραπευτική χρησιµοποιούνται τα φύλλα και τα ανθισµένα µέρη του και συλλέγεται κυρίως τους καλοκαιρινούς µήνες. ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ Πτητικό έλαιο, φλαβονοειδή, ταννίνες, ροζµαρινικό οξύ, ροζµαρικίνη, διτερπένια. ΙΣΤΟΡΙΑ & ΠΑΡΑ ΟΣΗ Σύµφωνα µε τη λαογραφία, πήρε το όνοµά του από τη Παναγία, η οποία άφησε το µανδύα της πάνω στο θάµνο. Μέχρι το επόµενο πρωί, τα λουλούδια του θάµνου είχαν γίνει µπλε και από τότε ονοµάστηκε rose of Mary. Οι αρχαίοι Έλληνες το θεωρούσαν δώρο της Αφροδίτης. Οι µαθητές φορούσαν στεφάνια από δεντρολίβανο όταν είχαν εξετάσεις, γιατί βοηθούσε την συγκέντρωση και την µνήµη. Το δεντρολίβανο το χρησιµοποιούσαν παλιότερα ως λιβάνι γι αυτό λεγόταν και λιβανόδενδρο. Αναφέρεται ότι αφέψηµα δενδρολίβανου, κέδρου και τερβινθίνης ήταν ένα ελιξίριο νεότητας, που ονοµαζόταν το νερό της βασίλισσας της Ουγγαρίας. Στα νοσοκοµεία παλιά έκαιγαν δεντρολίβανο για να απολυµάνουν τον αέρα. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ & ΧΡΗΣΕΙΣ Το δεντρολίβανο είναι θερµαντικό και διεγείρει την κυκλοφορία του αίµατος προς τον εγκέφαλο και βελτιώνει τη συγκέντρωση και τη µνήµη. Είναι χρήσιµο για τους νευρικούς πονοκεφάλους και τις ηµικρανίες. Ενισχύει την ανάπτυξη της τριχοφυΐας, ενισχύοντας την κυκλοφορία του αίµατος στο τριχωτό της κεφαλής.τα φύλλα του δεντρολίβανου, µαζί µε ρίζες τσουκνίδας και ρίζες λάπατου, µουσκεµένες σε οινόπνευµα, βοηθούν να προκαλούν τριχοφυΐα κάνοντας εντριβές στο τριχωτό µέρος του κεφαλιού. Ανεβάζει τη διάθεση και είναι χρήσιµο σε περιπτώσεις κατάθλιψης ήπιας έως µετρίως σοβαρής µορφής. Τα µπάνια που γίνονται µε αφέψηµα δεντρολίβανου βοηθούν αυτούς που υποφέρουν από ρευµατισµούς στις αρθρώσεις. 59

60 Είναι αποχρεµπτικό και βοηθάει στο βήχα στο άσµα σε βρογχίτιδες και στη γρίπη. Η σκόνη από τα κονιοποιηµένα φύλλα του δεντρολίβανου επουλώνει τις πληγές. Το αφέψηµα του δεντρολίβανου είναι και κατά της λιποθυµίας και των ζαλάδων. Κοπανισµένο φρέσκο δεντρολίβανο κάνοντάς το κατάπλασµα ξεραίνει τις αιµορροΐδες. Βοηθάει στην υπερκόπωση και στην αδυναµία. Βρασµένο δεντρολίβανο µε κρασί βοηθάει στον ύπνο. Γενικά θεωρείται αντιβακτηριδιακό, αντιµυκητιακό και αντιρρευµατικό, τονωτικό της καρδιάς και της όρασης αλλά και κατά του διαβήτη. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Το ενεργό συστατικό στο δεντρολίβανο, γνωστό ως carnosic acid (CA), µπορεί να προστατεύσει τον εγκέφαλο από το εγκεφαλικό και τη νευροεκφύλιση, που οφείλεται στα επιβλαβή χηµικά και τους ελεύθερους ριζοσπάστες. Αυτοί οι ριζοσπάστες θεωρούνται ότι συµβάλουν όχι µόνο στα εγκεφαλικά αλλά και στις καταστάσεις νευροεκφύλισης όπως του Alzheimer, αλλά και στα άρρωστα συµπτώµατα της κανονικής γήρανσης του εγκεφάλου. Επίσης έχει τα οφέλη σαν µέσο πρόληψης του καρκίνου. Χρησιµοποιώντας δεντρολίβανο στα ψητά µπορεί να µπλοκάρει τις ενδεχοµένως καρκινογόνες (HCAs) ενώσεις που µπορούν να σχηµατιστούν, όταν µαγειρεύεται το κρέας σε υψηλές θερµοκρασίες. Η αντιοξειδωτική περιεκτικότητα σε δεντρολίβανο καθιστά αυτήν την µέθοδο πιθανή, λόγου της παρουσίας των φαινολικών ενώσεων. Οι ενώσεις rosmarinic οξύ, carnosic οξύ και carnosol µπλοκάρουν και εµποδίζουν τα HCAs προτού να µπορέσουν να διαµορφωθούν κατά τη διάρκεια της θέρµανσης. ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Το δεντρολίβανο το χρησιµοποιούσαν παλιά στο κρασί για να µην χαλάσει και να του δώσει άρωµα. Το ίδιο και στη φέτα αλλά και στο κάπνισµα των κρεάτων τον χρησιµοποιούσαν για µυρωδιά αλλά και για τις αντί µικροβιακές του ιδιότητες. Το δεντρολίβανο διώχνει και αυτό τους σκόρους και τα διάφορα έντοµα από τα διπλανά φυτά. 60

61 Το δεντρολίβανο χρησιµοποιείται και στη µαγειρική για το αρωµατισµό των ψαριών και του κρέατος ιδίως του αρνιού και του χοιρινού από τα παλιά χρόνια. Ο Αγάπιος ο µοναχός γράφει-πόσες χάρες έχει το δενδρολίβανο:βράσε τα άνθη δενδρολίβανου µε νερό, έως να µείνει το µισό και πίνε το νερό εκείνο να σου γιατρεύσει ότι ασθένεια έχεις στα εντόσθια. Κάψε το ξύλο του και κάνε τα κάρβουνα σκόνη, την οποία βάλε σε ένα κοµµάτι ψιλό λινό πανί και τρίβε καλά τα δόντια σου να γίνουν άσπρα και να γιατρευτεί κάθε τους ασθένεια και αν έχουν σκώληκες ψοφάνε. Βάλε τα φύλλα του στο στρώµα σου, να µην δεις κακό όνειρο. Στούµπισε τα φύλλα του και βάλτο στην πληγή να την θεραπεύσεις. Κάνε το ξύλο του αγγείο να τρως από αυτό, να µην σε βλάψει πράµα εναντίον σου. Αν κάνεις φλασκί από αυτό, δεν χαλά ποτέ το κρασί, αλλά το φυλάει όπως το έβαλες, ούτε σε βλάπτει κανένα φάρµακο πίνοντας από το κρασί εκείνο. Έτσι να βάλεις στο βαρέλι τα φύλλα του, δεν φοβάσαι να χαλάσει το κρασί. Αν τα βάλεις στην πόρτα και µέσα σε δύο τρεις µεριές του σπιτιού σου, δεν σε βλάπτει φίδι, σκορπιός, ούτε άλλο ζώο θανάσιµο. Μάλιστα αν είναι κανένα φίδι σε καµιά τρύπα, κάψε κοµµάτι από αυτό εκεί δίπλα και νιώθοντας την µυρωδιά του ή βγαίνει να φύγει ή πεθαίνει. Όποιος έχει καύση πολλή στο στοµάχι και πολλή δίψα, ας το βράσει σε νερό, να το πίνει µε χυµό του ρογδιού και άλλες πολλές ασθένειες θεραπεύει θαυµασιώτατα. ΟΣΟΛΟΓΙΑ Σαν έγχυµα ένα κουταλάκι δεντρολίβανο σε ζεστό νερό. 50 γρ. περίπου σε 1 κιλό βραστό νερό είναι καλό για µπάνια για τους ρευµατισµούς. ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ εν λαµβάνεται κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης. Σε πολύ µεγάλες ποσότητες µπορεί να προκαλέσει δηλητηριάσεις. 61

62 ΙΚΤΑΜΟ Χρησιµοποιείται ως φάρµακο µε τη µορφή συνήθως του αφεψήµατος, αντικαθιστώντας το τσάι µε αναλογία 1 γρ δίκταµο µε 100 γρ νερό. Το ίκταµο (η έρωντας) (επιστηµονική ονοµασία: Origanum dictamnus, Ορίγανον το δίκταµνον [1] ) είναι ένα ενδηµικό φυτόπου συναντάται στην Κρήτη και χρησιµοποιείται ως ρόφηµα. Το όνοµα προέρχεται από το όρος ίκτη (Λασιθιώτικα) όπου παλαιότερα αφθονούσε. Ειδικότερα καλλιεργείται εδώ και 70 χρόνια στην Έµπαρο, [2]. Τα φύλλα του είναι χνουδωτά και έχουν χρώµα γκριζοπράσινο [3]. Το δίκταµο λέγεται και δίκταµνο(ς). 62

63 ΥΟΣΜΟΣ Μια φορά και έναν καιρό στα δάση του οµώνυµου βουνού της Ζαχάρως στην Πελοπόννησο ζούσε µία νύµφη, η Μίνθη. Όµως για κακή της τύχη την ερωτεύτηκε ο Πλούτωνας, ο θεός του Κάτω Κόσµου. Αυτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε τη ζήλεια της επίσηµης συζύγου Περσεφόνης η οποία, για να απαλλαχτεί από τη Μίνθη, τη µεταµόρφωσε σε φυτό. Ο Πλούτωνας µη µπορώντας να διορθώσει το κακό, τουλάχιστον φρόντισε το φυτό να σκορπά παντού µια γλυκύτατη µυρωδιά. Έτσι, κατά την ελληνική µυθολογία, γεννήθηκε η µέντα. Η οικογένεια της µέντας περιλαµβάνει δεκάδες είδη, ανάµεσα σε αυτά και τον δυόσµο ή ηδύοσµο όπως τον ονόµασαν οι αρχαίοι ηµών πρόγονοι λόγω της γλυκιάς µυρωδιάς του που έχει το πιο έντονο πράσινο χρώµα. Ο δυόσµος όµως, εκτός από χαρακτηριστική ευωδιά, έχει επίσης πλούσια ιατρική φήµη, όπως και πολλές οικιακές χρήσεις που έρχονται από τα βάθη των αιώνων. Σκορπίζει το άρωµά του παντού Ιδιαίτερα αγαπητός σε όλες τις χώρες της Μεσογείου, ο δυόσµος χρησιµοποιείται εδώ και αιώνες στη µαγειρική, την ιατρική, τη φαρµακοποιία και τη µυροποιία. Στην αρχαιότητα έκανε το νερό των λουτρών να ευωδιάζει, ενώ οι Αθηναίοι λέγεται ότι τον φορούσαν ως άρωµα τρίβοντάς τον στο σώµα τους. Στα µέσα του περασµένου αιώνα σκόρπιζε αφειδώς το άρωµά του σε χώρους αναψυχής, ψυχαγωγίας και χαλάρωσης, σε γιορτές και δεξιώσεις. Συστατικό σε αρχαία οδοντόκρεµα Σήµερα τσίχλες, σιρόπια ζαχαροπλαστικής και οδοντόκρεµες έχουν δηµιουργήσει µια σχέση λατρείας µαζί του. Όµως έτσι συνέβαινε πάντα: Συνταγή οδοντόκρεµας, που βρέθηκε σε αρχαίο αιγυπτιακό πάπυρο (στα ελληνικά), περιλάµβανε δυόσµο, αλάτι, πιπέρι και σκόνη ίριδας (είδος κρίνου). 63

64 Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες τον έτριβαν στο τραπέζι; Υπάρχει καλύτερο τραπεζοµάντιλο από τον χυµό του δυόσµου; Όχι, κατά τους αρχαίους Έλληνες. Όπως λέγεται, όταν έστρωναν τραπέζι, πρώτα το αρωµάτιζαν τρίβοντας επάνω στην επιφάνειά του φυλλαράκια δυόσµου και µετά κάθονταν να γευµατίσουν. Προφανώς το έκαναν για να τους ανοίξει η όρεξη (ο δυόσµος διεγείρει το πεπτικό σύστηµα), για να ηρεµήσει το πνεύµα και να δηµιουργηθεί κλίµα ευφορίας (από το γλυκό του άρωµα). Και ίσως για να κρατήσουν µακριά απρόσκλητους επισκέπτες, όπως µυρµήγκια, σαρανταποδαρούσες, κουνούπια, και ποντίκια. Πρώτος και καλύτερος στα γιατροσόφια Εκτός από διαιτητικές ίνες, ο δυόσµος περιέχει φολικό οξύ, ριβοφλαβίνη, βιταµίνες Α, Β6, Ε, ασβέστιο, µαγνήσιο, σίδηρο, κάλιο, µαγγάνιο και χαλκό. Λόγω λοιπόν των συστατικών του χρησιµοποιείται σε πολλά γιατροσόφια, όπως σε γαργάρες για θεραπεία πληγών του στόµατος, ουλίτιδας, φαρυγγίτιδας και αµυγδαλίτιδας, ως αντίδοτο στην κακοσµία του στόµατος, χωνευτικό και καταπραϋντικό της γαστρεντερικής δυσφορίας, ως ηρεµιστικό, για την τόνωση της µνήµης, τη θεραπεία των σκασµένων χεριών και της πιτυρίδας αλλά και ως αφροδισιακό (σε συγκεκριµένες δόσεις) και εµµηναγωγό (ακατάλληλο για εγκυµονούσες). Θεωρείται ότι προσφέρει ανακούφιση στην αϋπνία, τον πονοκέφαλο, τον πονόδοντο (από αποστήµατα), στους ρευµατόπονους και τον πόνο των κλειδώσεων µε το τρίψιµο φρέσκων φύλλων στις πονεµένες περιοχές. Μειώνει την τεστοστερόνη; Ιατρικές έρευνες έδειξαν ότι ο δυόσµος έχει αντιφλεγµονώδη, αντιοξειδωτική και ανοσορυθµιστική δράση χάρη στο ροσµαρινικό οξύ που περιέχει, µια πολυφαινόλη η οποία απαντάται σε αρκετά µυρωδικά βότανα (βασιλικός, θυµάρι, δεντρολίβανο κ.ά.). Γι αυτό και προτείνεται, εκτός των άλλων, ως ρόφηµα για την ανακούφιση της οστεοαρθρίτιδας, επειδή αναστέλλει τις χρόνιες και οξείες φλεγµονές. Επίσης διαθέτει εξαιρετικές αντιµυκητισιακές ιδιότητες (π.χ. εξολοθρεύει τον µύκητα Candida albicans καθώς και µύκητες που εµφανίζονται κατά την αποσύνθεση των τροφίµων). Έτσι προτείνεται και για την αντιµετώπιση προβληµάτων πέψης. Επιπλέον µειώνει τα τριγλυκερίδια αλλά και τις αρσενικές ορµόνες σε άντρες και γυναίκες που τον πίνουν 64

65 συχνά σε αφέψηµα (η τεστοστερόνη υπάρχει και στον γυναικείο οργανισµό). Πότε να πεις «όχι» στο ρόφηµα Οι επιστήµονες συνιστούν να µην καταναλώνεται από τα ζευγάρια που προσπαθούν να τεκνοποιήσουν, γιατί ενδέχεται να προκαλέσει µείωση της πυκνότητας του σπέρµατος, βλάβη στον ιστό των όρχεων, αλλά και να διαταράξει την ορµονική ισορροπία και των δύο φύλων. Γενικότερα χρειάζεται µέτρο στην κατανάλωση τσαγιού από δυόσµο, γιατί σε µεγάλη ποσότητα γίνεται τοξικό για τα νεφρά και το συκώτι. Επίσης δεν πρέπει να συνδυάζεται µε φάρµακα που καταστέλλουν το κεντρικό νευρικό σύστηµα, ενώ µπορεί να ενισχύσει την υπνηλία που προκαλούν κάποια ηρεµιστικά και αντικαταθλιπτικά σκευάσµατα. Προσοχή στο αιθέριο έλαιο Το αιθέριο έλαιο του δυόσµου έχει ισχυρή αντιµικροβιακή δράση. Καταπολεµά πολλά βακτηρίδια, όπως τον E. Coli που προσβάλει τα έντερα, το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, τη σαλµονέλα, τον χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο και τα βακτήρια που προκαλούν τερηδόνα. Ως εκ τούτου χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό αλλά και ως µέσο συντήρησης των τροφίµων. Ο ψεκασµός της φλούδας της πατάτας µε αιθέριο έλαιο δυόσµου παρατείνει την αποθήκευσή της έως και έναν χρόνο χωρίς να φυτρώνει, ενώ ψεκασµοί µε δυόσµο γενικώς εφαρµόζονται όπου χρειάζεται να εξαλειφθούν παράσιτα και ζωύφια. Ίσως γι αυτό κάποιες νοικοκυρές αποθηκεύουν τα όσπρια µαζί µε φυλλαράκια δυόσµου, ώστε να συντηρηθούν καλύτερα. Ακόµα, το έλαιο του δηµοφιλούς βοτάνου δρα και ως προστατευτικό από επιζήµιες ακτινοβολίες και χηµειοθεραπείες. Όµως, όπως συµβαίνει µε κάθε φυτικό αιθέριο έλαιο, η χρήση του απαιτεί προσοχή, γιατί σε µεγάλες δόσεις είναι τοξικό. Έγκυοι, θηλάζουσες και παιδιά καλύτερα να το αποφεύγουν τελείως και φρονιµότερο είναι να προηγείται έλεγχος αλλεργίας πριν από τη χρήση του. 65

66 Για τους απρόκλητους επισκέτες Αν έχεις ενδείξεις ότι στο σπίτι της πόλης ή το εξοχικό έχουν κάνει την εµφάνισή τους ποντίκια, τότε σκόρπισε φύλλα (προτιµότερο φρέσκα) δυόσµου στο διάβα τους. Καθώς τα τρωκτικά αντιπαθούν τη µυρωδιά του, θα µαζέψουν τα µπογαλάκια τους για να αναζητήσουν αλλού φωλιά. Αν σε περιτριγυρίζουν κουνούπια, κάνε το όπως οι αρχαίοι: Τρίψε επάνω στο σώµα σου (χέρια, πόδια) φρέσκο δυόσµο. Αυτό θα απωθήσει τα ενοχλητικά έντοµα, που επίσης αντιπαθούν τη µυρωδιά του. EΛΙΑ Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο (επιστ. Ελαία, Olea) είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών(Oleaceae), το οποίο συναντάται πολύ συχνά και στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονοµάζεται επίσης ελιά και από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο. Η ελιά υπήρξε το σύµβολο της θεάς Αθηνάς. Είναι δέντρο αειθαλές, έχει φύλλα αντίθετα, λογχοειδή, δερµατώδη, σκουροπράσινα στην άνω επιφάνεια και αργυρόχροα στην κάτω. Τα άνθη της είναι λευκωπά, µονοπέταλα και πολύ µικρά, σχηµατίζουν ταξιανθία βότρυος και εµφανίζονται προς το τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριµάζει και συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειµώνα. Ο κορµός της ελιάς είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο φλοιό. 66

67 ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ Ο ευκάλυπτος είναι αγγειόσπερµο, δικότυλο, ιθαγενές φυτό και ανήκει στην τάξη Μυρτώδη και στην οικογένεια των Μυρτοειδών. Περιλαµβάνει 550 περίπου είδη µεγάλων ως επί το πλείστον δέντρων που καλλιεργούνται στις εύκρατες περιοχές για εµπορική εκµετάλλευση και για τη σκιά τους. Τα φύλλα του είναι µακριά, δερµατώδη και κρέµονται από το δέντρο. Ο καρπός είναι κάψα που περιβάλλεται από µία θήκη και περιέχει πολλά µικρά σπόρια ενώ τα άνθη όταν ανοίγουν ενώνονται µεταξύ τους σχηµατίζοντας ένα µικρό δοχείο. Τα φύλλα πολλών ειδών περιέχουν ένα έλαιο γνωστό και ως ευκαλυπτέλαιο που χρησιµοποιείται στη φαρµακευτική σε διάφορα σπρέι κατά της ρινικής καταρροής. Από τον κορµό κάποιων άλλων ειδών λαµβάνεται η ρητίνη, χρήσιµη στη βυρσοδεψία και στη φαρµακευτική. Τα δέντρα είναι ψηλά και µπορούν να φτάσουν σε ύψος και τα 90 µέτρα και η περιφέρεια του κορµού τα 8 µέτρα. Είναι τα ψηλότερα ανθοφόρα φυτά. Ο φλοιός του ευκαλύπτου έχει χρήσεις στη βυρσοδεψία, ενώ το ξύλο του, επειδή έχει την ιδιότητα να είναι σκληρό και στερεό, έχει χρήσεις στη ναυπηγική σε βαριές και ελαφριές κατασκευές, στην κατασκευή αποβάθρων, στη γεφυροποιία, σε τηλεγραφικούς στύλους και σε οικοδοµές. Στην Αυστραλία χρησιµοποιείται ως καύσιµο. Επίσης χρησιµοποιείται πολύ σε αναδασώσεις γιατί αναπτύσσεται πολύ γρήγορα ενώ παράλληλα δεν είναι ευαίσθητος στις διάφορες ασθένειες. Στην Ελλάδα βρίσκουµε το είδος Ευκάλυπτος ο σφαιρικός (Eucalyptus globulus) που φτάνει σε ύψος τα 80 µέτρα. Ο ευκάλυπτος εισήχθη στην Ελλάδα από τον βοτανολόγο και λόγιο Θεόδωρο Ορφανίδη το Έχει ξερό φλοιό που µαδάει βγάζοντας µακριές 67

68 ταινίες αφήνοντας τον κορµό λείο και το χρώµα του σταχτίλευκο. Καλλιεργείται κυρίως στη νότια Ελλάδα και στη Χαλκιδική και βρίσκεται σε δάση και κήπους. Μερικοί τον φυτεύουν στον κήπο του σπιτιού τους αφού εκτός της σκιάς και της δροσιάς που παρέχει έχει τη δυνατότητα να αποµακρύνει και τα κουνούπια. ΕΧΙΝΑΚΕΙΑ Η εχινάκεια ή εχινάτσια (Echinacea purpurea) είναι ένα αρκετά δηµοφιλές βότανο, ειδικά για την τόνωση του ανοσοποιητικού συστήµατος και την αντιµετώπιση της γρίπης και του κοινού κρυολογήµατος. Είναι ένα ποώδες, πολυετές, ανθοφόρο φυτό και συγγενεύει µε τη γνωστή σε όλους µαργαρίτα. Η εχινάκεια χρησιµοποιήθηκε ευρέως από τους ιθαγενείς Αµερικανούς, εκατοντάδες χρόνια πριν την άφιξη των Ευρωπαίων εξερευνητών. Έγινε γνωστή στις ΗΠΑ στις αρχές του 1800 µ.χ. ως φυτικό φάρµακο και πολύ σύντοµα η φήµη της διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη. Παρ όλα αυτά, η εχινάκεια ξεκίνησε να γίνεται παγκοσµίως δηµοφιλής το έτος 1920, όταν Γερµανοί ερευνητές εξέτασαν τις µαγικές της ιδιότητες. Η εχινάκεια µπορεί να βρεθεί πλέον σε αποξηραµένη µορφή για προετοιµασία αφεψήµατος στο σπίτι, σε κάψουλες, δισκία ή εκχυλίσµατα καθώς και σε διάφορες καραµέλες για την αντιµετώπιση του κρυολογήµατος. 68

69 Το βότανο της εχινάκειας ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστηµα, βελτιώνει την αντίδραση του οργανισµού σε ιογενείς ή µικροβιακές µολύνσεις και φυσικά µειώνει πολλά από τα συµπτώµατα της γρίπης και του κρυολογήµατος. Ποιες είναι οι δραστικές ουσίες της εχινάκειας; Η εχινάκεια περιέχει ένα πολύπλοκο µείγµα δραστικών ουσιών, µερικές από τις οποίες είναι αντιµικροβιακές (δρουν ως φυσικά αντιβιοτικά) ενώ άλλες πιστεύεται ότι ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστηµα του ανθρώπου. Όλα τα είδη της εχινάκειας (Echinacea angustifolia - Echinacea pallida - Echinacea purpurea) περιέχουν ουσίες που υπάγονται στην κατηγορία των φαινολών. Οι φαινόλες βρίσκονται στα περισσότερα φρούτα και λαχανικά και είναι αυτές που τα προστατεύουν από διάφορες µολύνσεις καθώς και από την ηλιακή ακτινοβολία. Οι φαινόλες έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και είναι ιδιαίτερα ευεργετικές για την ανθρώπινη υγεία. Επιπλέον, στην εχινάκεια βρίσκονται παράγωγα καφεϊκού οξέος (εχινακοσίδη, κυναρίνη), πολυσακχαρίτες, γλυκοσίδια (εχινακίνη), πολυκετυλένια, αλκυλαµίδια, βεταϊνη, εχινολόνη, χουµουλένιο, κάλιο, σίδηρος, χαλκός, ινουλίνη καθώς και βιταµίνες Α, C και Ε. Πολλές από τις παραπάνω ουσίες της εχινάκειας ενεργοποιούν εκείνες τις χηµικές ενώσεις του σώµατος που µειώνουν τη φλεγµονή µειώνοντας έτσι τα συµπτώµατα της γρίπης και του κρυολογήµατος. Ορισµένες εργαστηριακές έρευνες δείχνουν ότι η εχινάκεια µπορεί να διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστηµα του σώµατος αλλά χρειάζονται περισσότερες µελέτες για να εξακριβωθεί αν ισχύει κάτι τέτοιο στους ανθρώπους. Τέλος, η εχινάκεια φαίνεται να περιέχει ορισµένες χηµικές ουσίες που µπορούν να επιτεθούν στα βακτήρια και στους µύκητες, λειτουργούν δηλαδή ως αντιµικροβιακές ουσίες. Πόσο αποτελεσµατική είναι η εχινάκεια; 69

70 Αν κάνουµε αναζήτηση στο διαδίκτυο µε τη λέξη εχινάκεια, θα βρούµε δεκάδες εκατοντάδες άρθρα που να λένε «η εχινάκεια είναι καλή για αυτό», «η εχινάκεια είναι καλή για το άλλο». Στην πραγµατικότητα, η βάση δεδοµένων του Natural Medicines Comprehensive, η οποία βασίζεται αποκλειστικά και µόνο σε επιστηµονικά στοιχεία και ευρήµατα, ταξινοµεί την εχινάκεια σε: Αποτελεσµατική, πιθανόν αποτελεσµατική, ενδεχοµένως αποτελεσµατική, ενδεχοµένως αναποτελεσµατική, πιθανόν αναποτελεσµατική, αναποτελεσµατική και τέλος σε ανεπαρκή στοιχεία για την αποτελεσµατικότητα της όσον αφορά τις ιδιότητες της στην υγεία. Όσον αφορά την αξιολόγηση της εχινάκειας ως αποτελεσµατική στην εν λόγω βάση δεδοµένων αναφέρονται τα εξής: Ενδεχοµένως αποτελεσµατική για: Κοινό κρυολόγηµα. Αρκετές επιστηµονικές µελέτες έχουν δείξει ότι η λήψη ορισµένων προϊόντων εχινάκειας κατά τη διάρκεια του κοινού κρυολογήµατος µπορούν να µειώσουν τα συµπτώµατα και τη διάρκειά του. Άλλες πάλι δεν έδειξαν κανένα όφελος. Το πρόβληµα είναι ότι οι επιστηµονικές µελέτες χρησιµοποιούν διαφορετικά είδη εχινάκειας και διαφορετικές µεθόδους παρασκευής. Λαµβάνοντας εχινάκεια δεν φαίνεται να εµποδίζεται η απόκτηση του κρυολογήµατος αλλά µειώνει τα συµπτώµατα του. Κολπικές µολύνσεις. Λαµβάνοντας εχινάκεια και εφαρµόζοντας στο δέρµα κρέµες που την περιέχουν φαίνεται πως µειώνεται το ποσοστό υποτροπής της λοίµωξης ενώ επιταχύνεται η θεραπεία της. Ενδεχοµένως αναποτελεσµατική για: Έρπητα των γεννητικών οργάνων (ιός HSV): Λαµβάνοντας εχινάκεια δεν φαίνεται να εµποδίζεται ή να µειώνεται η συχνότητα ή η διάρκεια του υποτροπιάζοντος γεννητικού έρπητα. 70

71 Ανεπαρκή στοιχεία για την αποτελεσµατικότητα της για: Λοιµώξεις του ουροποιητικού συστήµατος. Ηµικρανίες. Σύνδροµο χρόνιας κόπωσης. Έκζεµα. Αλλεργική ρινίτιδα. Αλλεργίες. Τσιµπήµατα µελισσών. Σύνδροµο Ελλειµµατικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ADHD). Γρίπη (γρίπη). Φλεγµονώδεις καταστάσεις. Άλλα προβλήµατα υγείας. Απαιτούνται περισσότερες έρευνες για την αποτελεσµατικότατα της εχινάκειας στις παραπάνω παθολογικές καταστάσεις µιας και τα αποτελέσµατα των µελετών είναι ελλιπή ή αντικρουόµενα Ασφάλεια Η εχινάκεια είναι, πιθανότατα, ασφαλής για τους περισσότερους ανθρώπους όταν βέβαια χρησιµοποιείται βραχυπρόθεσµα (δεν πρέπει να λαµβάνεται χωρίς διακοπή για περισσότερο από 6-7 εβδοµάδες) καθώς δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες για την µακροχρόνια χρήση της. Μερικές ανεπιθύµητες ενέργειες που έχουν αναφερθεί είναι ο πυρετός, η ναυτία, ο έµετος, η αλλοίωση της γεύσης, πόνος στο στοµάχι, διάρροια, πονόλαιµος, ξηροστοµία, πονοκέφαλοι, µούδιασµα της γλώσσας, ζαλάδες, αϋπνία, αποπροσανατολισµός και µυαλγίες. Η εχινάκεια είναι πιθανόν ασφαλής σε παιδιά ηλικίας 2-11 ετών όταν χρησιµοποιείται για διάστηµα έως 10 ηµερών και αντενδείκνυται για παιδία κάτω των 2 ετών. Επίσης 71

72 είναι πιθανή η εµφάνιση εξανθηµάτων στα παιδιά ηλικίας 2-11 ετών λόγω της χρήσης εχινάκειας. Η εχινάκεια µπορεί να προκαλέσει αλλεργικές αντιδράσεις, ιδιαίτερα σε άτοµα που είναι αλλεργικά στο αγριόχορτο, στην καλεντούλα και στις µαργαρίτες. Η εφαρµογή της εχινάκειας στο δέρµα µπορεί να προκαλέσει ερυθρότητα, φαγούρα, ή εξανθήµατα. Ειδικές προφυλάξεις και προειδοποιήσεις: Εγκυµοσύνη και θηλασµός: εν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για τη χρήση της εχινάκειας κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης και του θηλασµού και γι αυτό συστήνεται να αποφεύγεται. Αυτοάνοσα νοσήµατα: Η εχινάκεια µπορεί να έχει επιδράσει µε αρνητικό τρόπο στο ανοσοποιητικό σύστηµα και να επιδεινώσει αυτές τις παθήσεις. Μην πάρετε εχινάκεια εάν έχετε µια αυτοάνοση διαταραχή (σκλήρυνση κατά πλάκας, ερυθηµατώδης λύκο, ρευµατοειδή αρθρίτιδα, νόσο Crohn κ.α.). Η εχινάκεια µπορεί να τονώσει το ανοσοποιητικό σας σύστηµα, πόσο µάλιστα σε συνδυασµό µε µια ισορροπηµένη διατροφή, και να έχει πολλαπλά οφέλη για την υγεία, αν και σε πολλές περιπτώσεις τα επιστηµονικά δεδοµένα είναι ανεπαρκή. Παρ όλα αυτά, συστήνεται ανεπιφύλακτα η ασφαλής χρήση της. ΗΛΙΑΝΘΟΣ Ο Ηλίανθος (Helianthus) είναι γένος Αγγειόσπερµων ικότυλων φυτών που ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae) της τάξης τωναστερωδών (Asterales). 72

73 Περιλαµβάνει 65 ως 100 περίπου είδη, πολυετή ή µονοετή ποώδη, ιθαγενή της αµερικανικής ηπείρου. Η καλλιέργεια του ήταν γνωστή από το 3000 π.χ. Είναι ψηλά φυτά µε φύλλα µεγάλα, ωοειδή, οδοντωτά στην περιφέρεια και τριχωτά. Η ονοµασία του γένους οφείλεται στο γεγονός ότι η ταξιανθία (κεφαλή) ακολουθεί τον ήλιο καθ' όλη τη διάρκεια της ηµέρας και στρέφεται πάλι προς την ανατολή το πρωί. Η κίνηση αυτή που οφείλεται σε κάµψη του βλαστού, σταµατά µετά την άνθηση και την γονιµοποίηση των ανθέων και τα κεφάλια παραµένουν στραµµένα προς την ανατολή. Ο Ηλίανθος στην Ελλάδα Το είδος H. anuus καλλιεργείται κυρίως στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη σε έκταση 40 έως 50 χιλιάδων στρεµµάτων σύµφωνα µε στοιχεία του ΘΥΜΑΡΙ Το θυµάρι ή θύµιο (Θύµος ο κοινός, λατ. Thymus vulgaris) είναι αγγειόσπερµο, δικότυλο φυτό, το οποίο ανήκει στην τάξη των Σωληνανθών (Tubiflorae) και στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Είναι θάµνος µικρού ύψους (έως 30 εκατοστά), µε όρθιους βλαστούς, εξαιρετικά ανθεκτικός, αναδύει πολύ ευχάριστο άρωµα. Απαντάται στις νότιες και µεσογειακές περιοχές της Ευρώπης σε διάφορες περιοχές της Ασίαςκαι καλλιεργείται στη βόρεια Αµερική. Τα φύλλα του θυµαριού, όταν ξεραθούν, αποκτούν καφεπράσινο χρώµα και αναδύουν το άρωµα τους όταν θρυµµατιστούν. Η γεύση τους είναι πολύ δυνατή, ελαφρώς καυστική και πλούσια. Μαζί µε τους αποξηραµένους ανθούς χρησιµοποιούνται ως µπαχαρικό για 73

74 τον αρωµατισµό διαφόρων φαγητών σε ψάρια, κρέατα, σε διάφορες σάλτσες, σούπες κ.λ.π. Είναι ένα από τα βασικά συστατικά του λικέρ βενεδικτίνη. Το θυµάρι είναι ιδιαίτερα αγαπητό στις µέλισσες και το θυµαρίσιο µέλι είναι εξαιρετικής ποιότητας. Φαρµακευτική Χρήση Το θυµάρι περιέχει αιθέριο έλαιο σε ποσοστό 1-2%. To κύριο συστατικό του αιθέριου έλαιου του θυµαριού κατά 20-54% είναι η θυµόλη ή, αλλιώς, καµφορά του θυµαριού, έχει δε χρήσεις στην αρωµατοποιία και στην οδοντιατρική. Η θυµόλη έχει αντισηπτική δράση και αποτελεί το κυρίως συστατικό πολλών εµπορικών σκευασµάτων για την πλύση του στόµατος, όπως η Listerine. Πριν την έλευση των σύγχρονων αντιβιοτικών, το αιθέριο έλαιο θυµαριού χρησίµευε για την επάλειψη των γαζών. Η θυµόλη έχει αποδειχτεί επίσης αποτελεσµατική στην καταπολέµηση των µυκητων που συχνά µολύνουν τα νύχια των ποδιών. Αποτελεί επίσης ενεργό συστατικό σε κάποια φυτικά σκευάσµατα χωρίς οινόπνευµα, για την απολύµανση των χεριών. Το ρόφηµα από θυµάρι µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τη θεραπεία του βήχα και της βρογχίτιδας. Για να παρασκευάσουµε έγχυµα βάζουµε 1 κουταλιά του γλυκού ξηρό ή 2 κουταλιές του γλυκού φρέσκο βότανο, χωρίς κοτσάνι, σε 1 φλιτζάνι βραστό νερό, το σκεπάζουµε για 10 λεπτά και µετά το σουρώνουµε. Σηµαντικές Ποικιλίες Στην Ελλάδα υπάρχουν 23 αυτοφυή είδη και τα πιο σηµαντικά είναι: 1.-Αγριοθυµάρι. Θύµος ο κεφαλωτός Thymus capitatus Μικρός θάµνος µε βλαστούς ξυλώδεις ξαπλωµένους. Βρίσκεται σε πολλές βραχώδεις, ορεινές, ξηρές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Κοντά στις περιοχές όπου φύεται το άγριο θυµάρι τοποθετούνται κυψέλες µε µέλισσες και παράγεται εκλεκτό µέλι. 2.-Χαµοθρούµπι. Θύµος ο γραπτός Τhymus striatus. Πολύ κοινό σε διάφορες πεδινές περιοχές και λιβάδια της Μακεδονίας και της Θράκης. 74

75 3.-Σµάρι. Θύµος η Ζυγίς ή Θύµος ο αττικός Thymus atticus ή θυµάρι της Aττικής. Βρίσκεται σε διάφορες βραχώδεις περιοχές της Αττικής, της Αχαΐας, Κορινθίας και Ολύµπου. Υπάρχουν και καλλωπιστικές ποικιλίες θυµαριού που καλλιεργούνται σε διάφορους κήπους. ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΈΑ ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΙΑ Συνών : Αίσκουλος (Aesculus), Αγγλιστί ( Horse Chestnut-tree η Bucheye), Γαλλιστί (Marronnier d Inde.) Οικογένεια : Ιπποκαστανίδες (Hippocastanaceae) Κοινό όνοµα : Αγριοκαστανιά Το γένος περιλαµβάνει 15 περίπου είδη δέντρων και θάµνων που κατάγονται από τη βόρεια Αµερική την Ανατολική Ασία και τη νότια Ευρώπη. Τα δεντρώδη είδη µπορούν να φτάσουν σε ύψος 30 περίπου µ. Έχουν εύρωστο κορµό, λείο φλοιό και παλαµοσχιδή φύλλα που αποτελούνται από 5-9 φυλλάρια µε οδοντωτές παρυφές. Τα λουλούδια άσπρα ή ροζ είναι ενωµένα σε όρθιες φόβες που ανοίγουν στα τέλη της ανοίξεως. Τα περισσότερα είδη είναι ανθεκτικά και εύκολα στην καλλιέργεια. Οι ιπποκαστανέες είναι κατάλληλες για τη διακόσµηση πάρκων και κήπων ή για να σχηµατίζουν δεντροστοιχίες κατά µήκος δρόµων και λεωφόρων. <<..ο δε καρπός του απαλλασσόµενος δια ζέσεως εν ύδατι της πικράς γεύσεώς του, χρησιµεύει προς διατροφήν των αιγοπροβάτων και των χοίρων (Π.Γ. Γεννάδιος Λεξικόν Φυτολογικόν σελίς 436 ). 75

76 Είδη και ποικιλίες Αίσκουλος η καλιφορνική (Aesculus californica) Θάµνος που κατάγεται από την Καλιφόρνια και δεν ξεπερνά το ύψος των 12µ. Έχει επεκτατική ή θυσανώδη µορφή και αχνορόδινα, αρωµατικά λουλούδια ενωµένα σε κυλινδρικές φόβες που ανοίγουν τον Απρίλιο. Παράγει µεγάλους, λείους καρπούς. Πρόκειται για είδος πολύ ανθεκτικό ιδιαίτερα κατάλληλο για κήπους περιορισµένων διαστάσεων. Φυτεύεται µεµονωµένο ή κατά συστάδες. Αίσκουλος x σαρκόχρους (Aesculus x carnea) Υβρίδιο κηπευτικής προελεύσεως που δηµιουργήθηκε από διασταύρωση των ειδών Αίσκουλος η ιπποκαστανέα (A hippocastanum) και Αίσκουλος η περιδεής (A.paria). Είναι γνωστό σαν κόκκινη ιπποκαστανέα και έχει ύψος 10-15µ µε συµπαγή και στρογγυλωπή µορφή. Τα φύλλα πιο σκούρο και πιο γυαλιστερά από την κοινή ιπποκαστανέα είναι σχετικά µικρά και αποτελούνται από 5 φυλλάρια. Τα λουλούδια ανοιχτοκόκκινα ή ροζ καρµινόχρωµα εµφανίζονται ενωµένα σε βότρεις µήκους 15-20εκατ µεταξύ Μαΐου και Ιουνίου. Οι καρποί περιβάλλονται από ένα χαλκοπράσινο περίβληµα χωρίς αγκάθια. Είναι ένα είδος µε αργή ανάπτυξη ανθεκτικό στην ξηρασία. Από τις διάφορες ποικιλίες του αναφέρουµε τη Μελανοπόρφυρο (Atropurpureum), µε πορφυρά λουλούδια την Μπριότειος (Briotti) πιο εύρωστη από το τυπικό είδος µε κόκκινα λουλούδια και την Όρθια (Erecta) µε όρθια λουλούδια. Αίσκουλος η ετερόχρους (Aesculus discolor) Είναι δενδρύλλιο που κατάγεται από τις Ηνωµένες Πολιτείες και µπορεί να φτάσει σε ύψος 10µ. Η επάνω επιφάνεια των φύλλων είναι γυαλιστερή ενώ η κάτω καλύπτεται από ελαφρό χνούδι. Παρουσιάζει κίτρινα ή κόκκινα λουλούδια ενωµένα σε φόβες µήκους εκατ και παράγει στην συνέχεια καστανόχρωµους καρπούς. Αίσκουλος η λεία (Aesculus glabra) Πρόκειται για δενδρύλλια που κατάγεται από τις Ηνωµένες Πολιτείες και δεν ξεπερνά το ύψος των 10µ. Έχει στρογγυλωπή κόµη και σύνθετα φύλλα αποτελούµενα από 5 φυλλάρια που το φθινόπωρο παίρνουν ένα ζωηρό κίτρινο χρώµα. Τα λουλούδια κιτρινοπράσινα εµφανίζονται τον Μαίο. Οι καρποί είναι ωοειδής και χωρίς αγκάθια. Αίσκουλος η ιπποκαστανέα (Aesculus hippocastanum) Πρόκειται για την κοινή ιπποκαστανέα ή αγριοκαστανιά ένα θαυµάσιο δέντρο που 76

77 κατάγεται από τη Μικρά Ασία και τη δυτική Ελλάδα.(Ήπειρο κλπ) Το ύψος της κυµαίνεται κατά µέσο όρο γύρω στα µ αλλά µπορεί να φτάσει και τα 40. Ο κορµός είναι εύρωστος συχνά µε αυλακώσεις καλυµµένος από λεία φλούδα. Φέρει µάλλον θεαµατικούς καστανούς «οφθαλµούς» που στις αρχές της ανοίξεως γίνονται κολλώδεις. Έχει εξάλλου βαθυπράσινα φύλλα αποτελούµενα από 5-7 οδοντωτά φυλλάρια το πιο µεγάλο από τα οποία µπορεί να φτάσει το µήκος των 25 εκατ και το πλάτος των 10εκατ. Κατά το φθινόπωρο τα φύλλα παίρνουν πολύ ζωηρά χρώµατα από το έντονο κόκκινο ως το χρυσοκίτρινο και το πορτοκαλί. Τον Μαίο παρουσιάζει άφθονα άσπρα αρωµατικά λουλούδια ενωµένα σε όρθιους κωνικούς στόχεις µήκους εκατ. Οι καρποί (γνωστοί και σαν ινδικά κάστανα ) µοιάζουν µε τα κοινά κάστανα : αποτελούνται από ένα πράσινο αγκαθωτό περίβληµα που περικλείει έναν χοντρό καστανόχρωµο γυαλιστερό σπόρο. Η ιπποκαστανέα είναι δέντρο µε γρήγορη ανάπτυξη : ένα νεαρό φυτό µπορεί να ξεπεράσει τα 50εκατ από τις αρχές της Ανοίξεως ως τις αρχές του καλοκαιριού. Επίσης είναι µακρόβιο δέντρο (µπορεί να ζήσει πάνω από 150χρόνια) Είναι κατάλληλο για πάρκα και κήπους καθώς και για δεντροστοιχίες λεωφόρων. Από τις διάφορες ποικιλίες του αναφέρουµε τη Μπαουµάνειος (Baumani) µε διπλά άσπρα λουλούδια τα οποία διαρκούν περισσότερο από του τυπικού είδους αλλά δεν παράγουν καρπούς και την «Κίτρινη» ποικιλόχρωµη (Luteo variegata) µε φύλλα που έχουν κίτρινες κηλίδες. Αίσκουλος η ινδική (Aesculus indica). Ελάχιστα διαδοµένο είδος που κατάγεται από τα Ιµαλαία και µπορεί να φτάσει σε ύψος 20µ. Πρόκειται για ανθεκτικό δέντρο µε κοντό κορµό και µε πολύ αναπτυγµένη «κόµη». Τα φύλλα του αποτελούνται από 9 κρεµάµενα φυλλάρια τα οποία είναι πορτοκαλοκίτρινα στην αρχή και γίνονται στη συνέχεια πράσινα και γυαλιστερά. Τα λουλούδια άσπρα µε κίτρινες και κόκκινες αποχρώσεις εµφανίζονται τον Ιούνιο Ιούλιο ενωµένα σε όρθιες φόβες µήκους 30εκατ και παράγουν γυαλιστερούς, µαύρους και δερµατώδεις σπόρους. Το είδος αυτό που είναι αξιοσηµείωτο για τη µορφή, το φύλλωµα, την ανθοφορία και την ανθεκτικότητα του θα άξιζε να καλλιεργείται πολύ περισσότερο στα πάρκα και στους λεωφόρους. 77

78 Αισκούλος η παραµεληµένη (Aesculus neglecta) Πρόκειται για δενδρύλλιο ύψους 8µ που κατάγεται από τη βόρεια Αµερική. Στο είδος αυτό ανήκει η πολύ γνωστή ποικιλία «Ερυθρόβλαστος» (Erythrovlastos) η οποία είναι περιζήτητη για το ωραίο της φύλλωµα. Τα φύλλα της τα οποία έχουν ένα ανοιχτό ροζ χρώµα στην αρχή ενώ στη συνέχεια γίνονται κιτρινοπράσινα και τέλος τείνουν προς το πορτοκαλί. Το είδος αυτό µπορεί να καλλιεργηθεί τόσο σε µικρούς όσο και σε µεγάλους κήπους. Αίσκουλος η όκτανδρος (Aesculus octandra). Το δέντρο αυτό που είναι γνωστό και σαν κιτρινολούλουδη ιπποκαστανέα κατάγεται από τις Ηνωµένες Πολιτείες και µπορεί να φτάσει το ύψος των 30µ. Τα φύλλα του που αποτελούνται από 5-7 φυλλάρια έχουν βαθυπράσινο χρώµα στην πάνω επιφάνεια και κιτρινοπράσινο στην κάτω. Τα λουλούδια ωχρά κίτρινα ανοίγουν τον Μαίο Ιούνιο ενωµένα σε στάχεις και παράγουν στη συνέχεια λείους και σφαιρικούς καρπούς. Αίσκουλος η ολιγανθής (Aesculus parviflora) Είναι ένα δενδρύλλιο µε θαµνώδη µορφή που κατάγεται από τις νοτιοανατολικές Ηνωµένες Πολιτείες και δεν ξεπερνά το ύψος των 5µ. Από τις ρίζες του αναπτύσσονται πολυάριθµες παραφυάδες. Τα λουλούδια άσπρα και ενωµένα σε πολύ µακριές φόβες ανοίγουν τον Ιούλιο. Αίσκουλος η περιδεής (Aesculus pavia) Μικρό δέντρο που κατάγεται από τις νοτιοανατολικές Ηνωµένες Πολιτείες και δεν ξεπερνά το ύψος των 10µ. Έχει βαθυπράσινα φύλλα που αποτελούνται από 5 λεπτά και µυτερά φυλλάρια και κόκκινα λουλούδια ενωµένα σε όρθιους βότρεις που ανοίγουν τον Μαίο Ιούνιο. Παράγει λείους και ωοειδής καρπούς. Αίσκουλος η ταραγµένη (Aesculus furbinata) έντρο ύψους 30 περίπου µ που κατάγεται από την Ιαπωνία. Τα φύλλα του αποτελούνται από 7 πολύ µεγάλα φυλλάρια µε λαµπερό πράσινο χρώµα στην πάνω επιφάνεια και ωχροπράσινο στην κάτω που το φθινόπωρο γίνονται πορτοκαλιά. Τα λουλούδια άσπρα µε κόκκινες κηλίδες είναι ενωµένα σε κωνικούς βότρεις µήκους 25εκατ. Παρά την ανθεκτικότητα του το είδος αυτό είναι ελάχιστα διαδοµένο. 78

79 ΙΠΠΟΦΑΕΣ Το Ιπποφαές (Hippophae L.) είναι φυλλοβόλος θάµνος που ανήκει στην οικογένεια των Ελαιαγνοειδών. Η κοινή ονοµασία στα αγγλικά sea-buckthorn, γράφεται µε ενωτικό (-) για να µην συγχέεται µε το buckthorn, που αποτελεί κοινή ονοµασία του φυτού ράµνος (λευκαγκαθιά) Υπάρχουν 6 είδη και 12 υποείδη αυτόχθονα σε µια ευρεία περιοχή της Ευρώπης και της Ασίας, συµπεριλαµβανοµένης της περιοχής Λαντάκ (Ladakh, Ινδία), όπου χρησιµοποιείται για παραγωγή χυµού. Πάνω από το 90% ή περίπου 1.5 εκατοµµύρια εκτάρια των παγκόσµιων πηγών του Ιπποφαούς, εντοπίζονται στην Κίνα, όπου γίνεται η εκµετάλλευσή του µε σκοπο τον έλεγχο των απωλειών νερού και της διάβρωσης του εδάφους. [2] Ο θάµνος φθάνει σε ύψος m, σπάνια έως τα 10 m στην κεντρική Ασία και συνήθως αναπτύσσεται σε ξηρές και αµµώδεις περιοχές. Είναι ανθεκτικό σε αλατούχες συνθήκες είτε δια του αέρα είτε δια του εδάφους, αλλά έχει µεγάλη απαίτηση σε πλούσια ηλιοφάνεια για την καλή ανάπτυξή του και δεν ανέχεται σκιερές συνθήκες δίπλα σε µεγαλύτερα δέντρα. 79

80 ΚΑΛΕΝΤΟΥΛΑ Η Καλέντουλα είναι ένα όµορφο αγριολούλουδο, πολύ συνηθισµένο στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο. Ανήκει στην οικογένεια των σύνθετων που αποτελούν την µεγαλύτερη οικογένεια στο φυτικό βασίλειο. Είναι συγγενικό φυτό µε τη µαργαρίτα. Η Καλέντουλα είναι µονοετές φυτό µε άνθηέντονα κίτρινα ή πορτοκαλί. Η περίοδος ανθοφορίας της είναι πολύ µεγάλη και κρατάει από τον Φεβρουάριο µέχρι τον Οκτώβριο. Η Καλέντουλα αναπτύσσεται κυρίως σε χαµηλότερα υψόµετρα και συναντάται σε χωράφια, πλαγιές και άκρες δρόµων. Χρησιµοποιείται επίσης και ως καλλωπιστικό. Αυτό το όµορφο, ετήσιο φυτό είναι ενδηµικό της νότιας Ευρώπης. Το ύψος του φθάνει τα 50 µε 70 εκατοστά. Οι διακλαδώσεις των µίσχων του καλύπτονται µε απλά, εναλλασσόµενα φύλλα και το καλοκαίρι παράγουν µεγάλα λουλούδια σε διάφορες αποχρώσεις του κίτρινου και του πορτοκαλί. Τα φυτά της καλέντουλας αναπτύσσονται πολύ εύκολα. Το κύριο είδος τους είναι η Calendula officinalis, η κοινή καλέντουλα των κήπων), έχει φύλλα µε ανοιχτό πράσινο χρώµα και κοντούς µίσχους, όπου αναπτύσσονται µονά ή διπλά άνθη µε χρώµα πορτοκαλί, κίτρινο, κρεµ ή άσπρο και διάµετρο 5 µε 7 εκατοστά. Αυτά τα φυτά είναι πολύτιµα για πολλούς περισσότερους λόγους εκτός από την όµορφη παρουσία τους. Η καλέντουλα έχει καλλιεργηθεί σαν φυτό κήπου για πολλά χρόνια σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αµερική. Τα λουλούδια της καλέντουλας C. officinalis έχουν χρησιµοποιηθεί σαν φάρµακο για αιώνες, και βοτανικά ιάµατα που βασίζονται στην καλέντουλα ήταν γνωστά επί γενεές. 80

81 Οι πρώτοι Χριστιανοί αποκαλούσαν την καλέντουλα "Mary's Gold" - χρυσάφι της Μαρίας - και την τοποθετούσαν δίπλα στα αγάλµατα της Παρθένου Μαρίας. Η καλέντουλα ήταν επίσης ένα από τα πιο ιερά λουλούδια της αρχαίας Ινδίας. Σχηµάτιζαν γιρλάντες δένοντας µε σπάγγο µίσχους καλέντουλας και κεφάλια λουλουδιών και τα τοποθετούσαν γύρω από το λαιµό των ιερών αγαλµάτων. Το λουλούδι της καλέντουλας στρέφει το κεφάλι προς τον ήλιο ακολουθώντας την πορεία του, γι' αυτό µερικές φορές αποκαλείται "νύφη του καλοκαιριού". Στη γλώσσα των λουλουδιών, το λουλούδι της καλέντουλας συµβολίζει τη λαµπρότητα της νίκης. Το όνοµα αυτού του φυτού προέρχεται από τους αρχαίους Ρωµαίους, που πρόσεξαν ότι τα λουλούδια του φυτού ήταν ανθισµένα την πρώτη µέρα στις καλένδες (ή calends) κάθε µήνα και έτσι το θεώρησαν ένα χρήσιµο ίαµα για τις ανωµαλίες της εµµηνόρροιας. Η καλέντουλα θεωρήθηκε φυτό µε µαγικές δυνάµεις, που επιτρέπει στους ανθρώπους να δουν τις νεράιδες και τις γυναίκες να επιλέξουν τον κατάλληλο σύντροφο. Πιο πρακτική ήταν η χρήση του στη διάρκεια του εµφύλιου πολέµου στις ΗΠΑ: τα φυτά εφαρµόστηκαν σε πληγές για να τις σταµατήσουν και να τις θεραπεύσουν. Στην αρχαιότητα έφτιαχναν ένα ποτό, αναµιγνύοντας άνθη καλέντουλας µέσα σε κρασί, που το χρησιµοποιούσαν για τη θεραπεία της δυσπεψίας. Τα πέταλα της καλέντουλας χρησιµοποιήθηκαν συχνά για την παρασκευή αλοιφών που θεράπευαν ερεθισµούς του δέρµατος, ίκτερο, πόνους στα µάτια και πονόδοντους. Έχει χρησιµοποιηθεί επίσης για να θεραπεύσει κράµπες, βήχα και δαγκώµατα από φίδια. Τα άνθη της καλέντουλας έχουν θεωρηθεί ευεργετικά για τη µείωση των φλεγµονών, τη γρήγορη αποθεραπεία πληγών και τις αντισηπτικές τους δυνατότητες. Έχουν χρησιµοποιηθεί για να θεραπεύσουν ποικίλες δερµατικές ασθένειες και είναι αποτελεσµατικά ενάντια στα δερµατικά έλκη. Όταν λαµβάνονται εσωτερικά ως τσάι, µπορούν να αντιµετωπίσουν έλκη του στοµάχου φλογώσεις - φλεγµονές. Η καλέντουλα ερευνάται σήµερα για τις αντικαρκινικές της ιδιότητες. Η καλέντουλα εκτιµήθηκε ιστορικά και για τις και µαγειρικές της χρήσεις. Οι Ρωµαίοι χρησιµοποιούσαν µίγµα καλέντουλας µε ξίδι για να καρυκέψουν κρεατικά και σαλάτες. Τα πέταλα µε την ελαφριά αρωµατική και κάπως πικρή γεύση τους, νοστιµίζουν σούπες ψαριών και κρεατικών, πιάτα µε ρύζι, σαλάτες και δίνουν κίτρινο χρώµα σε τυριά και 81

82 βούτυρα. Ολόκληρο το λουλούδι χρησιµοποιήθηκε σαν γαρνιτούρα σε πιάτα της µεσαιωνικής εποχής. Εκχύλισµα των πετάλων µπορεί να χρησιµοποιηθεί σαν µαλακτικό των µαλλιών για να τα κάνει ανάλαφρα και φωτεινά. Τα πέταλα κάνουν επίσης µια θρεπτική κρέµα για το δέρµα. Οι καλέντουλες σε γλάστρα παράγουν ένα γοητευτικό κοπτόµενο άνθος και αν φυτευτούν στον λαχανόκηπο, βοηθούν στον έλεγχο των εντόµων. ΕΡΥΘΡΑΙΑ - ΚΕΝΤΑΥΡΙΟ Η ερυθραία ή κενταύριο είναι µικρό, ετήσιο ή διετές χορτάρι. Ο µίσχος αυξάνεται µέχρι 30 cm, διακλαδισµένος αρκετά στην κορυφή όπου πλαισιώνεται από µια τούφα µικρών, φύλλων. Τα πολυάριθµα ρόδινα ή κόκκινα λουλούδια προκύπτουν σε έναν τελικό κορυφαίο ρόδακα. Ευνοείται στις υγρές, σκιερές τοποθεσίες, τα κράσπεδα και τα λιβάδια. Τα φύλλα του είναι αντίθετα. Μίσχοι και φύλλα είναι άτριχα. Στην µυθολογία Το όνοµα του γένους Κενταύριο προέρχεται απο το ελληνικό κένταυρος αναφορά στον Kένταυρο Χείρωνα που κατά την µυθολογία δίδαξε στους ανθρώπους τη θεραπευτική δύναµη των βοτάνων. Οι µύθοι θέλουν τον Χείρωνα να είναι το παιδί του Τιτάνα Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας η τελευταία ήταν θεότητα των αρωµάτων, της θεραπείας, της γραφής και της οµορφιάς. Όταν η Τιτανίδα Ρέα, η νόµιµη σύζυγος του Κρόνου, πιάνει επ αυτοφώρω το 82

83 παράνοµο ζευγάρι, ο Κρόνος µεταµορφώνεται σε άλογο, ενώ η Φιλύρα καταφεύγει στο Πήλιο και γεννά τον Χείρωνα που είναι µισός άνθρωπος και µισός άλογο - φαίνεται λόγω της «αγχώδους» µεταµόρφωσης του πατέρα του. Η ίδια η Φιλύρα θα µεταµορφωθεί λίγο αργότερα στο οµώνυµο δέντρο, τη φιλύρα το γένος Tilia-, ίσως από ντροπή, µην αντέχοντας να αντικρίζει το τερατόµορφο παιδί της. Ο Χείρωνας ήταν αθάνατος και είχε κληρονοµήσει από τη µητέρα του µια εξωραϊσµένη και ευγενική φύση, σε αντιδιαστολή µε τους περισσότερους άλλους κενταύρους (διαφορετικής γενεαλογίας) που χαρακτηρίζονται από τα βίαια πάθη τους και τα αχαλιναγώγητα ζωώδη ένστικτά τους. Χρησιµοποιεί τα βότανα που φυτρώνουν στις πλαγίες του Πηλίου και παρασκευάζει φάρµακα µε τα οποία θεραπεύει τα άρρωστα ζώα. Εξαιτίας των γνώσεων και του πράου χαρακτήρα του, άνθρωποι και Θεοί του εµπιστεύονται τη διαπαιδαγώγηση των διάσηµων παιδιών τους. Έτσι, ήρωες όπως ο Αχιλλέας και ο Ιάσωνας εκπαιδεύονται πλάι στον σοφό κένταυρο και µαθαίνουν κυνήγι, µουσική και τη στρατιωτική τέχνη, ενώ ο ίδιος ο γιος του Απόλλωνα Ασκληπιός µυείται στην ιατρική τέχνη µε τον Χείρωνα. Πλούσια σε συµβολισµούς, η επίγεια µυθική ζωή του Χείρωνα τελειώνει όταν εκείνος θα παραχωρήσει την αθανασία του στον Προµηθέα. Προηγουµένως, ο Ηρακλής στη διένεξη µε τους κενταύρους της Φολόης τον είχε κατά λάθος πληγώσει µε δηλητηριασµένο βέλος, ποτισµένο στο αίµα της Λερναίας Ύδρας. Ο Χείρωνας, αν και τόσο ικανός θεραπευτής, δεν θα καταφέρει να θεραπεύσει τον εαυτό του και θα προτιµήσει να χαρίσει την αθανασία παρά να υποφέρει την αιώνια πληγή του. Στη συνέχεια µεταφέρεται τιµητικά στο στερέωµα σχηµατίζοντας τον αστερισµό του Κενταύρου. Θεραπευτικές ιδιότητες ερυθραίας Θεωρείται ένα από τα σηµαντικότερα πικρά βότανα, που διευκολύνει την πέψη αυξάνει την έκκριση χολής, ορεκτικό, χολαγωγό,χωνευτικό. Χρησιµοποιήθηκε κατά της ελονοσίας πριν την επικράτηση του κινίνου, γι αυτό και σε µερικά µέρη της Ελλάδας το 83

84 ονοµάζουν ριγόχορτο >ρίγος. Εξωτερικά χρησιµοποιείται σαν επουλωτικό τραυµάτων και πληγών. ΕΡΥΘΡΑΙΑ (κενταύριο): Ορεκτικό, Πυρετός, Χωνευτικό, Ίκτερος, Συκώτι. Χρησιµοποιούµενα µέρη: Τα ανθίζοντα και εναέρια µέρη του φυτού: Τα φύλλα, τα στελέχη και τα άνθη ( herba centaurii ), τα οποία πρέπει να µαζεύονται τον Ιούλιο, κατά την πλήρη ανθοφορία του φυτού, να ξεραίνονται αµέσως και να διπλώνονται µέσα σε χαρτιά, για να διατηρούνται το χρώµα και οι ιδιότητες τους. Συλλογή: Κατά τη διάρκεια της περιόδου άνθισης, από τον Ιούνιο µέχρι τον Αύγουστο. Η ερυθραία έχει πικρή γεύση και είναι τονωτική, ορεκτική, χολαιρετική και χωνευτική. Πριν ανακαλυφτεί το κινίνο, η ερυθραία ήταν βασικό αντιπυρετικό. Είναι ακόµη καθαριστικό των αερίων της κοιλιάς, αντιαναιµικό, αντισκορβουτικό και πολύ αποτελεσµατικό για τις καούρες. Η πικρή δράση του υποκινεί τις χωνευτικές εκκρίσεις. Η έκκριση του γαστρικού χυµού αυξάνεται µόλις ενεργεί το χορτάρι στις βλεννώδεις µεµβράνες του στόµατος. Υποκινεί επίσης το συµπαθητικό σύστηµα και την κυκλοφορία, και έχει µια τονωτική επίδραση στην κυκλοφορία του αίµατος. Στην Ευρώπη, η Ερυθραία χρησιµοποιείται στην αναιµία και σε ασθένειες του ήπατος και των χοληδόχων κύστεων. Είναι ήπιο καθαρτικό και όταν λαµβάνεται µετά από τα γεύµατα, είναι µια άριστη θεραπεία για την καούρα. Όπως πολλά από τα πικρά τονωτικά, είναι αποτελεσµατικό στη µείωση του πυρετού και έχει χρησιµοποιηθεί πετυχηµένα ως υποκατάστατο κινίνης στο παρελθόν. Η έρευνα έχει δείξει ότι αυτή η δράση οφείλεται εν µέρει στα όξινα φαινολικά συστατικά του.έχει χρησιµοποιηθεί ως ανθελµινθική, καθώς και κατά του άτονου αρθριτισµού και των πόνων της κοιλιάς, των αρθριτικών, των ρευµατισµών και της ποδάγρας. Ο Γερµανός βοτανολόγος S. Kneipp συνιστούσε την ερυθραία για τη µελαγχολία ενώ στην Αίγυπτο χρησιµοποιείται εναντίον της υπέρτασης και της πέτρας των νεφρών. Η ερυθραία χρησιµοποιείται ακόµη για τις παθήσεις του συκωτιού και της χοληδόχου κύστης. 84

85 Παρενέργειες από τη χρήση του βοτάνου Πρέπει να αποφεύγονται οι µεγάλες δόσεις, γιατί προκαλούν στοµαχόπονους, εµετούς και διάρροια. ΚΙΣΣΟΣ Ο κισσός είναι γένος φυτών της οικογένειας Αραλιίδες (Araliacae) και ανήκει στην τάξη των σκιαδανθών (Umbelliferae) ή σελινωδών (Apiales). Το γένος κισσός (Hedera) περιλαµβάνει 2, ή σύµφωνα µε άλλες ταξινοµήσεις, 5, 6 ή 16 [1] είδη, ιθαγενή της Βόρειας Αφρικής, των Καναρίων νήσων, της Ευρώπης και της Ασίας. Το γνωστότερο στην Ελλάδα είναι το καλλιεργούµενο αλλά και αυτοφυές είδος Κισσός η έλιξ (Hedera helix), κοινά κισσός. Είναι αειθαλής θάµνος, µακρόβιος, αναρριχώµενος ή έρπων και σπάνια δενδρύλλιο. Τα φύλλα του είναι τοποθετηµένα εναλλάξ, µε µακρύ µίσχο, ωοειδή, τριγωνικά, ροµβοειδή και καρδιόσχηµα. Συχνά εµφανίζουν το φαινόµενο της ετεροφυλλίας. Αυτό σηµαίνει ότι πάνω στο ίδιο φυτό υπάρχουν φύλλα µε διαφορετικό σχήµα (ροµβοειδή και τρίλοβα ή πεντάλοβα). Ο αναρριχώµενος κισσός δηµιουργεί µικρές εναέριες ρίζες (τις λεγόµενες απτικές ρίζες), που συντελούν στη συγκράτηση του φυτού κατά την αναρρίχηση σε διάφορα υποστηρίγµατα. Τα άνθη του είναι διγενή µε 5 σέπαλα, 5 πέταλα, 5 στήµονες και πεντάχωρη ωοθήκη. Είναι διαταγµένα σε σφαιρικά σκιάδια, που µπορεί να είναι απλά ή να ενώνονται σε σύνθετες ταξιανθίες. Τα άνθη του δίνουν γύρη µέτριας αξίας και µέλι λευκό αρωµατικό [2] που κρυσταλλώνει γρήγορα. Ο καρπός είναι ράγα, συνήθως µελανού χρώµατος, µε 2-5 σπέρµατα. 85

86 Εκτός από το γνωστό είδος Hedera helix το γένος περιλαµβάνει και τα ακόλουθα είδη: Hedera algeriensis (Κισσός ο αλγεριανός) Hedera azorica (Κισσός ο αζορικός) Hedera canariensis (Κισσός ο κανάριος). Είδος ιθαγενές των Καναρίων νήσων και της βορείου Αφρικής. Πολυετές, αναρριχώµενο, αειθαλές φυτό, αναπτύσσει ύψος µέχρι και 30 µέτρα, µε πλατιά (5-20 εκ.), βαθυπράσινα, γυαλιστερά, λεία φύλλα. Τα άνθη του είναι πρασινωπά και οι ώριµοι καρποί του σφαιρικοί, µαύρου χρώµατος. Χρησιµοποιείται ως καλλωπιστικό. Hedera colchica (Κισσός ο κολχικός). Απαντά αυτοφυής στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Είναι φυτό αειθαλές, αναρριχώµενο µε ύψος που φτάνει και τα 40 µέτρα, είδος µακρόβιο, ζει µέχρι τα 400 χρόνια. Προτιµά υγρά αλλά καλά στραγγιζόµενα, αλκαλικά εδάφη. Οι καρποί του προσφέρονται ως τροφή για πολλά είδη πτηνών. Hedera cypria (Κισσός ο κύπριος). Είναι φυτό ενδηµικό της Κύπρου. Όπως σχεδόν όλα τα είδη κισσού, ο κισσός ο κύπριος είναι αειθαλές, αναρριχώµενο φυτό µε αργή ανάπτυξη. Μπορεί να φτάσει µέχρι και τα είκοσι µέτρα ύψος, παρουσία κάθετων επιφανειών όπου µπορεί να αναρριχηθεί. Ελλείψει κάθετης επιφάνειας µπορεί να εξαπλωθεί οριζόντια. Η αναρρίχηση επιτυγχάνεται µε τη βοήθεια ειδικών ριζιδίων, των απτικών ριζών, οι οποίες το στερεώνουν στο υπόστρωµα. Συναντάται συχνότερα σε υψόµετρο πάνω από 500 µέτρα, κυρίως σε βραχώδεις και σκιερές, υγρές περιοχές. Μοιάζει πολύ µε το υποείδος Hedera helix subsp. poetarum που φέρει χρυσοκίτρινους καρπούς. Ο κισσός ο κύπριος έχει πάντοτε καρπούς µαύρου χρώµατος. Hedera hibernica (Κισσός ο ιουερνικός). Ο ιρλανδικός ή ατλαντικός κισσός. Είδος ιθαγενές της Ιρλανδίας απ όπου πήρε και το όνοµά του. Για τους Ρωµαίους Hibernia ήταν η χώρα που οι Έλληνες αποκαλούσαν Ιουερνία ή Ιέρνη, [3] δηλαδή η σηµερινή Ιρλανδία. Το είδος αυτό απαντάται κατά µήκος των ατλαντικών ακτών της Ευρώπης από την Πορτογαλία µέχρι και τις ακτές της Βαλτικής θάλασσας. Είναι φυτό αειθαλές, αναρριχώµενο, µε ύψος που µπορεί να φτάσει και τα 30 µέτρα. Φύεται κατά προτίµηση σε ηλιόλουστες ή ηµισκιαζόµενες 86

87 θέσεις αλλά µπορεί να αναπτυχθεί και σε σκιερά µέρη. Αντέχει σε θερµοκρασίες µέχρι -17 βαθµών Κελσίου. Όλα τα µέρη του φυτού είναι ελαφρώς δηλητηριώδη. Ο ιρλανδικός κισσός έχει εξαπλωθεί και στις ανατολικές ακτές της Β. Αµερικής µε ήπιους χειµώνες και προκαλεί προβλήµατα λόγω της επιθετικότητάς του και της έλλειψης άµυνας των τοπικών φυτών κατά του εισβολέα. Hedera iberica (Κισσός ο ιβηρικός) Hedera maroccana (Κισσός ο µαροκινός) Hedera nepalensis (Κισσός ο νεπαλικός). Ο κισσός των Ιµαλαϊων. Το είδος αυτό απαντάται στο Νεπάλ, Ινδία, Κίνα, Βιετνάµ, Αφγανιστάν σε υψόµετρο από 1000 µέχρι 3000 µέτρα. Είναι ανθεκτικό σε θερµοκρασίες µέχρι και 12 βαθµών υπό το µηδέν. Μπορεί να φτάσει τα τριάντα µέτρα σε ύψος, φέρει φύλλα απλά που κυµαίνονται από 2 µέχρι 15 εκατοστά. Τα άνθη του είναι κίτρινα και οι καρποί του µελανόχρωµοι. Φύεται ως επί το πλείστον σε υγρές, σκιερές θέσεις. Όλα τα µέρη του φυτού είναι δηλητηριώδη λόγω των σαπωνινών που περιέχουν. Προκαλεί ερεθισµό του δέρµατος, των µατιών καθώς επίσης και γαστρεντερικές διαταραχές. Hedera pastuchowii (Κισσός του Παστουχόφ). Συναντάται στον ανατολικό Καύκασο. Αναρριχώµενο, αειθαλές φυτό, ελλείψει κάθετων επιφανειών για αναρρίχηση δύσκολα εξαπλώνεται οριζόντια σε αντίθεση µε άλλα είδη κισσού. Περιλαµβάνεται στην κόκκινη λίστα απειλούµενων ειδών του Αζερµπαϊτζάν και της Ρωσίας λόγω της συνεχούς µείωσης των ατόµων του. Hedera rhombea (Κισσός ο ροµβοειδής). Πολυετές, αειθαλές φυτό. Το είδος αυτό απαντάται στις ακτές της ανατολικής Ασίας, στην Ιαπωνία και την Κορέα. Φτάνει τα δέκα µέτρα σε ύψος αλλά µπορεί να καλύψει και οριζόντιες επιφάνειες. Αναρριχάται µε τη βοήθεια απτικών ριζών. Τα στελέχη του είναι δηλητηριώδη. Τα φύλλα του είδους αυτού έχουν σχήµα ρόµβου απ όπου και η ονοµασία του, είναι βαθυπράσινα και γυαλιστερά. Φέρει κιτρινοπράσινα άνθη διαµέτρου 4-5 χιλιοστών. Οι καρποί του είναι σφαιροειδείς, µαύρου χρώµατος. Χρησιµοποιείται ως καλλωπιστικό. Hedera sinensis (Κισσός ο σινικός) Hedera taurica (Κισσός ο ταυρικός 87

88 Ο κισσός µπορεί να αναπτυχθεί σε µεγάλο εύρος περιβαλλοντικών συνθηκών, όµως αναπτύσσεται καλύτερα σε ηµισκιαζόµενες και σκιασµένες θέσεις, σε µέτρια υγρά, καλά στραγγιζόµενα, ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη. Οι κισσοί φυτεύονται για να αναρριχηθούν σε πέργολες, φράχτες και τοίχους [4]. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν και για κάλυψη εδαφών. Ο κισσός ήταν γνωστός στην Ελλάδα από την εποχή του Οµήρου και ονοµαζόταν «ιονύσιον», επειδή ήταν αφιερωµένος στο θεό ιόνυσο. Οι αρχαίοι Έλληνες στεφάνωναν µε κισσό τα αγάλµατα του ιονύσου, τους ποιητές και τους πότες, επειδή τον θεωρούσαν σύµβολο της αθανασίας και αντίδοτο για τον πονοκέφαλο από τη µέθη. Σε ορισµένες τελετές έδιναν στο ιόνυσο και το επώνυµο «Κισσός», επειδή όταν ήταν µωρό του φορούσαν [5] ένα στεφάνι από κισσό. Εκτεταµένες αναφορές στον κισσό κάνει ο Θεόφραστος στο έργο Περί Φυτών Ιστορίαι, καθώς επίσης και ο ιοσκουρίδης, που τον θεωρεί πανάκεια για πολλές ασθένειες. Ο Θεόφραστος περιγράφει λεπτοµερώς και ακριβέστατα τον κισσό. Μεταξύ άλλων τον χαρακτηρίζει φυτόν αείφυλλον, θαµνώδες, αποδενδρούµενον, αερόρριζον, οψίκαρπον, φιλόψυχρον, έµβιον, επαλληλόκαυλον Αναφέρει επίσης ότι ο κισσός είναι πολυειδής, γράφοντας χαρακτηριστικά: «Τρία δε ουν φαίνεται τα µέγιστα, ο τε λευκός και ο µέλας, και τρίτον η έλιξ η δε έλιξ εν µεγίσταις διαφοραίς και ο κιττός, όταν άρχηται σπερµούσθαι µετέωρον έχει και ορθόν τον βλαστόν. Πολύρριζος µεν ουν άπας κιττός, συνεστραµµένος ταις ρίζαις και παχείαις παραφύεται πάσι τοις δένδροις και αφαυαίνει παραιρούµενος την τροφήν. Λαµβάνει δε µάλιστα πάχος ούτος και αποδενδρούται και γίνεται αυτό καθ αυτό κιττού δένδρον» [6] 88

89 ΚΟΛΛΙΤΣΙ Α Κολλιτσίδα ένα ισχυρότατο αντικαρκινικό,διουρητικό και αποτοξινωτικό βότανο. Eνα από τα 10 ισχυρότερα βότανα στον κόσµο Arctium lappa Burdock root αrctium minus λάππα πλατανοµαντηλίδα αρκουδοβότανο βοηθά στην αποτοξίνωση και στον καθαρισµό του αίµατος είναι ένα από τα ισχυρότερα διουρητικά βότανα το οποίο βοηθά στην αποβολή των άχρηστων συσσωρευµένων υλικών του οργανισµού και ένα από τα ισχυρότερα εφιδρωτικά βότανα η κολλιτσίδα είναι το βότανο που αυξάνει την έκκριση χολής ώστε να αφοµοιωθούν καλύτερα τα λιπαρά τρόφιµα έχει χρησιµοποιηθεί εδώ και αιώνες σε µιά σειρά από παθήσεις και έχει µιά µακρά ιστορία µέσα στο διάβα των αιώνων ενώ κατέχει τη φήµη ενός από τα θρεπτικότερα και ισχυρότερα τονωτικά βότανα του ήπατος -µαζί µε το γαϊδουράγκαθο το οποίο ήταν µιά από τις πιο σηµαντικές παραδοσιακές θεραπείες 89

90 ΚΡΑΤΑΙΓΟΣ Ο κράταιγος (Crataegus), επίσης γνωστός ως Τρικουκιά, Μουρζιά, Μπουρµπουτζελιά, Ξανθή Τσαµπουρνιά και Ξαγκαθιά, είναι γένος της τάξης των ροδωδών που περιλαµβάνει περί τα 200 είδη. Είναι θάµνος-δέντρο µε ύψος 5 µε 15 µέτρα, κοινός κυρίως στο βόρειο ηµισφαίριο. Τα διάφορα ονόµατα που διαθέτει πολλές φορές περιγράφουν το είδος Κράταιγος ο µονόγυνος (Crataegus monogyna). Έχει κόκκινους καρπούς που χρησιµοποιούνται στην εναλλακτική ιατρική ως τονωτικά του κυκλοφορικού συστήµατος. Είναι εδώδιµος και χρησιµοποιείται στην παρασκευή µαρµελάδας. Καρποφορεί από Σεπτέµβριο µέχρι Νοέµβριο. Φύεται σε υψόµετρο από µέτρων. Είναι είδος ολιγαρκές και εξαιρετικά ανθεκτικό στην ξηρασία. Πολλαπλασιάζεται µε σπέρµατα και µοσχεύµατα. 90

91 ΚΡΟΚΟΣ Ο κρόκος γνωστός και µε τις ονοµασίες ζαφορά και σαφράνι είναι φυτό από το οποίο παράγεται ένα από τα πιο ακριβά µπαχαρικά που υπάρχουν στον κόσµο. Το σαφράν(ι) προέρχεται από τον ύπερο του άνθους του φυτού κρόκος, η επιστηµονική ονοµασία του οποίου είναι Κρόκος ο ήµερος (Crocus sativus) L. το οποίο ανήκει στην οικογένεια των Ιριδoειδών (Iridaceae). Το φυτό του κρόκου αποτελεί φυσική µετάλλαξη που συνέβη πριν από πολλά χρόνια σε περιοχές της Περσίας και της λεκάνης της Μεσογείου. Ανήκει στην κατηγορία των τριπλοειδών φυτών, πράγµα που σηµαίνει ότι είναι στείρο και δεν µπορεί να αναπαραχθεί εγγενώς. εν παράγει σπόρους. Ο µόνος τρόπος για την αναπαραγωγή του είναι µέσω της διάσπασης και σποράς των βολβών του. Η διαδικασία αναπαραγωγής του είναι περίπου ίδια µε αυτής του σκόρδου. Ο ένας βολβός παράγει νέους βολβούς και αυτοί µπορούν να δώσουν νέα φυτά όταν φυτευθούν. Η ιστορία του κρόκου ξεκινάει από την Ανατολή. Αναφορές χρήσης του φυτού αυτού βρίσκονται στην Μικρά Ασία καθώς και στην Αρχαία Αίγυπτο όπου χρησιµοποιούνταν ως αρωµατικό από την βασίλισσα Κλεοπάτρα και από άλλους Φαραώ ως αρωµατική και σαγηνευτική ουσία. ιαδεδοµένη ήταν η χρήση του και σε ναούς και ιερά µέρη ως αρωµατική ουσία. Η χρήση του κρόκου απαντάται στην Μινωϊκή αλλά και στην Κλασική Ελλάδα όπου χρησιµοποιούνταν ως αρωµατικό καθώς και ως χρωστική ουσία. Τοιχογραφίες που παρουσιάζουν λουλούδια κρόκου µπορεί κανείς να βρει στις ανασκαφές των Μινωϊκών Ανακτόρων. Επίσης χαρακτηριστική είναι η τοιχογραφια µε τις κροκοσυλλέκτριες που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών Στους αρχαίους Έλληνες ήταν γνωστές και οι φαρµακευτικές ιδιότητες του κρόκου καθώς το χρησιµοποιούσαν για να καταπολεµήσουν την αϋπνία και τα δυσάρεστα αποτελέσµατα του µεθυσιού από το κρασί. Επίσης χρησιµοποιούνταν ως άρωµα στα λουτρά αλλά και ως αφροδισιακό. Οι Άραβες χρησιµοποιούσαν τον κρόκο ως αναισθητικό και είναι αυτοί που το εισήγαγαν στην Ισπανία τον δέκατο αιώνα. Αποτέλεσε βασικό συστατικό πάνω 91

92 στο οποίο χτίστηκε η Ενετική αυτοκρατορία καθώς ήταν ένα από τα εµπορικά κέντρα. Σήµερα χρησιµοποιείται σε όλο το κόσµο στην ζαχαροπλαστική, στην αρτοποιία καθώς και ως µέρος διαφόρων διασήµων πιάτων όπως για παράδειγµα η ισπανική παέγια. Η καλλιέργεια του κρόκου απαιτεί ακραίες κλιµατικές συνθήκες. Χρειάζεται ξηρό και θερµό καιρό το καλοκαίρι και κρύο το χειµώνα. Η γη στην οποία θα καλλιεργηθεί θα πρέπει να είναι ξηρή, ασβεστώδης, επίπεδη και χωρίς δένδρα. Το έδαφος πρέπει να είναι καλά στραγγιζόµενο ώστε να αποµακρύνεται το νερό και να αποφεύγονται έτσι πιθανές προσβολές µυκήτων στους βολβούς που θα έχουν ως αποτέλεσµα το σάπισµα τους. Η σπορά γίνεται τους µήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Η σπορά γίνεται µε την τοποθέτηση των βολβών σε αυλάκια βάθους 20 εκατοστών και σε απόσταση 10 εκατοστών µεταξύ τους. Η συγκοµιδή γίνεται στα τέλη Οκτωβρίου µε αρχές Νοέµβριου. Το λουλούδι του φυτού ανοίγει την αυγή και πρέπει να µείνει κατά το δυνατόν λιγότερο πάνω στο φυτό διότι µαραίνεται γρήγορα και τα στίγµατα χάνουν το χρώµα και το άρωµα τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η συγκοµιδή γίνεται από όταν ξηµερώσει µέχρι πριν τις 10 το πρωί. Μόλις τα λουλούδια µαζευτούν γίνεται διαχωρισµός του στίγµατος από το υπόλοιπο λουλούδι. Υπολογίζεται ότι χρειάζονται 85,000 λουλούδια για να συγκοµισθεί ένα κιλό από φρέσκα στίγµατα κρόκου. Μετά το τέλος της συγκοµιδής τα στίγµατα πρέπει να αποξηρανθούν για να µπορούν να διατηρηθούν για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Κατά αυτή την διαδικασία ο φρέσκος κρόκος χάνει περίπου τα 4/5 του αρχικού του βάρους και αποκτά το χαρακτηριστικό του κόκκινο χρώµα. Από ένα κιλό φρέσκα στίγµατα κρόκου το τελικό προϊόν είναι 200 γραµµάρια αποξηραµένων στιγµάτων. Τα αποξηραµένα στίγµατα για να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά τους πρέπει να αποθηκευτούν και να προστατευθούν από την υγρασία, το ηλιακό φως και τη θερµότητα. Το χωριό Κρόκος στον Νοµό Κοζάνης βρίσκεται η µοναδική κροκοκαλλιεργούµενη περιοχή της Ελλάδας, στην οποία γίνεται από πάρα πολλά χρόνια συστηµατική καλλιέργεια του φυτού. Ο διεθνής οργανισµός έχει θεσπίσει συγκεκριµένα χαρακτηριστικά και κανόνες µε βάση τα οποία ο κρόκος κατατάσσεται σε διαφορετικές κατηγορίες ποιότητας. 92

93 ΛΕΒΑΝΤΑ εκπληκτική οµορφιά, εντυπωσιακό χρώµα και µαγευτικό άρωµα. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΥΤΟΥ Η λεβάντα είναι αειθαλής, πολυετής θάµνος µε πολλά κλαδιά. Οι βλαστοί της είναι όρθιοι και ελαφρώς πλαγιαστοί, µε ύψος που ποικίλει από εκ. Τα φύλλα της έχουν µήκος 5 εκ., είναι στενόµακρα, λογχοειδή, µαλακά, µε γκριζοπράσινο ή αργυροπράσινο χρώµα, ανάλογα και µε την ποικιλία. Αναλόγως και των κλιµατολογικών συνθηκών, ανθίζει έντονα από Μάιο µέχρι και Αύγουστο, µε µικρά µοβ ή βιολετί λουλουδάκια. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Αν και οι πληροφορίες για την προέλευσή της είναι συγκεχυµένες, πιστεύεται ότι κατάγεται από τη Μεσόγειο. Το όνοµά της, προέρχεται από τη λατινική λέξη «lavare», που σηµαίνει πλένω, γιατί οι Ρωµαίοι τη χρησιµοποιούσαν στα λουτρά τους. Το Μεσαίωνα χρησιµοποιούσαν τη λεβάντα για να περιποιηθούν τραύµατα και πληγές στο δέρµα. ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 93

94 Η λεβάντα ίσως είναι από τα φυτά που όλοι, κηπουροί και µη, θέλουν να έχουν στον κήπο ή στη βεράντα τους, γιατί συνδυάζει εκπληκτικό άρωµα, µοναδική οµορφιά και ιδιότητες που µόνο καλό µπορούν να µας κάνουν. Το εκπληκτικό είναι ότι µπορεί να υπάρξει τόσο σε παραδοσιακά όσο και σε µοντέρνα σπίτια. Ε ΑΦΟΣ Η λεβάντα χρειάζεται χώµα µε πολύ καλή αποστράγγιση, γιατί διαφορετικά κινδυνεύουν να σαπίσουν οι ρίζες της. Ακόµη και αν είναι φτωχό σε θρεπτικά συστατικά, δεν έχει κανένα πρόβληµα, αρκεί να µη λιµνάζουν νερά. Οπότε µε καλή αποστράγγιση και µπόλικο ήλιο, η λεβάντα σας θα νιώθει υπέροχα. εν της αρέσει καθόλου το όξινο χώµα και προτιµά αυτά που είναι ελαφρώς ασβεστώδη, γιατί έχουν το πλεονέκτηµα ότι δεν διατηρούν υπερβολική υγρασία στη ρίζα της. ΚΛΙΜΑ Αντέχει το κρύο. Επίσης, οι ζέστες του καλοκαιριού δεν της κάνουν κακό, αρκεί να ποτίζεται σωστά. Χρειάζεται οπωσδήποτε άφθονο ήλιο, για να έχει πλούσιο φύλλωµα και να ανθίζει πολύ και µε διάρκεια. Θα πρέπει να την έχετε σε σηµείο προστατευµένο από δυνατούς ανέµους, για να µη σπάνε τα κλαδιά και τα άνθη της. 94

95 ΛΙΝΑΡΙ Αγγειόσπερµο, ποώδες, δικότυλο φυτό το λινάρι επιστ. Λίνον (Linum) ανήκει στην τάξη Λινώδη και στην οικογένεια Λινίδες µε 230 περίπου είδη των εύκρατων περιοχών και των περιοχών της Μεσογείου. Το λινάρι καλλιεργείται για τις κλωστικές ίνες του από τις οποίες κατασκευάζονται λινά νήµατα και υφάσµατα. Η καταγωγή του είναι από την Ασία και είναι ένα από τα αρχαιότερα κλωστικά φυτά. είγµατα λινών υφασµάτων βρέθηκαν σε ανασκαφές σε άριστη κατάσταση και χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχή. Στην Αίγυπτο το 3400 π.χ. κατασκεύαζαν υφάσµατα και ρούχα από λινάρι. Στις πυραµίδες µερικές από τις µούµιες ήταν τυλιγµένες µε λεπτές λωρίδες από λινό ύφασµα. Από την Αίγυπτο το λινάρι διαδόθηκε στις άλλες χώρες της Μεσογείου και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το λινάρι είναι ετήσιο φυτό και οι κυριότερες ποικιλίες του είναι δύο. Αυτές που καλλιεργούνται για τις ίνες τους και λέγονται κλωστικές και αυτές που καλλιεργούνται για τους σπόρους τους από τα οποία βγαίνει ένα είδος λαδιού, το λινέλαιο. Οι τελευταίες λέγονται ελαιοδοτικές ποικιλίες. Το ύψος του φυτού στις κλωστικές ποικιλίες φτάνει το 1,5 µέτρο, ενώ στις ελαιοδοτικές το ένα. Τα άνθη του έχουν πέντε πέταλα και είναι χρώµατος γαλάζιου ή µπλε, σπανιότερα λευκού ή απαλού ροζ. Τα φύλλα του είναι χωρίς µίσχο, λογχοειδή και πέφτουν όταν το 95

96 φυτό ωριµάζει. Ο καρπός είναι κάψα και περιέχει 10 περίπου γυαλιστερά, ωοειδή σπόρια. Στο φλοιό του βλαστού υπάρχουν πολλές ίνες που τον σταθεροποιούν. Αυτές οι κλωστικές ίνες χρησιµοποιούνται στην κατασκευή νηµάτων και υφασµάτων. Σε κάθε βλαστό υπάρχουν γύρω στις 40 δέσµες ινών και κάθε δέσµη έχει µήκος 25 έως 70 εκατοστά. Οι ίνες αποτελούνται από µεµονωµένα κυλινδρικά κύτταρα που συγκρατούνται µεταξύ τους από διάφορες κολλώδεις ουσίες. Το λινάρι ευδοκιµεί σε εύκρατα κλίµατα χωρίς µεγάλες και έντονες βροχοπτώσεις. Στις περισσότερες περιοχές το λινάρι φυτεύεται κάθε 5 χρόνια στο ίδιο χωράφι γιατί είναι ιδιαίτερα απαιτητικό στην άντληση θρεπτικών ουσιών από το έδαφος µε συνέπεια την εξάντληση του εδάφους. Η συγκοµιδή γίνεται όταν πέσουν τα φύλλα ένα περίπου µήνα µετά την εµφάνιση των πρώτων ανθών. Γίνεται µε µηχανικό ξερίζωµα και τα ξεριζωµένα φυτά τοποθετούνται σε ειδικούς χώρους µέχρι να ξεραθούν. Στη συνέχεια αποχωρίζονται τα περιττά σώµατα και οι καρποί που περιέχουν τα ελαιώδη σπόρια και οι αποξηραµένοι βλαστοί γίνονται δεµάτια και προωθούνται για περαιτέρω επεξεργασία. Στα ψυχρότερα κλίµατα η κλωστή του λιναριού γίνεται λεπτή. Στα ζεστά κλίµατα κάνει χοντρή κλωστή. Το πυκνοσπαρµένο λινάρι κάνει καλή (ψιλή) κλωστή, το µέτριο κλωστή και σπόρο και το αραιό σπόρο. Για την εξαγωγή ινών το λινάρι πρέπει, αφού ξηρανθεί, να µπει για 8-10 ηµέρες στο νερό να σαπίσει. Το σάπισµα ή µούσκεµα του λιναριού µπορεί να γίνει και µέσα σε βαλτόνερο, για να γίνει όµως καλύτερη η ποιότητα του πρέπει να µπει σε καθαρό νερό. Μπορεί ακόµα να µπει και σε χαντάκι που να τρέχει σιγανά νερό, γιατί αν τρέχει δυνατά η κλωστή του σκληραίνεται και χάνει το φίνο χρώµα της. Το νερό πρέπει να σκεπάζει το λινάρι. Το µούσκεµα του λιναριού γίνεται και σε αλµυρό νερό, αλλά οι ίνες δεν είναι τόσο καλής ποιότητας. Η κλωστή του λιναριού που µουσκεύεται σε στεκούµενο γλυκό νερό γίνεται πιο σταχτιά και πιο µαλακή, δηλαδή καλύτερη σε ποιότητα από τη κλωστή του λιναριού που σάπισε σε τρεχούµενο. Το ασβεστούχο ή σιδηρούχο νερό είναι ακατάλληλο. Στη συνέχεια απλώνεται ηµέρες στον ήλιο και όταν ξηρανθεί εντελώς διαχωρίζονται οι κλωστικές ίνες από τον φλοιό των φυτών. Οι κλωστικές ίνες του έχουν µεγάλη χρονική αντοχή, καλή στιλπνότητα και εύκολη επεξεργασία. Είναι 96

97 ανθεκτικές στις διάφορες προσβολές από µύκητες και µικροοργανισµούς και ανθεκτικότερες από αυτές του βαµβακιού. Μπορούν ακόµα να αποχρωµατιστούν αλλά η βαφή τους είναι δύσκολη γιατί δεν διαπερνώνται εύκολα. Τα υφάσµατα που παράγονται από το λινάρι είναι τα γνωστά λινά υφάσµατα, εξαιρετικής ποιότητας. Οι ίνες του λιναριού έχουν µικρή ελαστικότητα και σκληρή υφή και είναι η αιτία που τα λινά υφάσµατα τσαλακώνονται εύκολα και το σιδέρωµα τους είναι πολύ δύσκολο. Με ειδικές επεξεργασίες το πρόβληµα αυτό ελαττώνεται. Τα λινά ρούχα είναι εξαιρετικά δροσερά επειδή το λινάρι έχει τη δυνατότητα να απορροφά και να απελευθερώνει υγρασία. Τα υφάσµατα από λινάρι εκτός από την παραγωγή ρούχων χρησιµοποιούνται για την επένδυση των επίπλων. Κατώτερης ποιότητας λινάρια χρησιµοποιούνται στην κατασκευή σάκων και διάφορων µουσαµάδων. Τα υπολείµµατα τους χρησιµοποιούνται στη χαρτοποιία στην κατασκευή χαρτιών πολυτελείας, επιστολογραφίας κ.λ.π. Το δεύτερο σηµαντικό προϊόν του είναι ο λιναρόσπορος, µε σηµαντικές διατροφικές και θεραπευτικές ιδιότητες γνωστές από την αρχαιότητα σε αναφορές από τον Ιπποκράτη, το Γαληνό κ.α. Ο λιναρόσπορος περιέχει 25-40% λινέλαιο. Το χρώµα του είναι κίτρινο, η θερµοκρασία πήξεώς του είναι οι -20 βαθµοί Κελσίου. Τα κατάλοιπα µετά την εξαγωγή του λινελαίου χρησιµοποιούνται ως προσµίξεις σε ζωοτροφές. Το λινέλαιο µε την προσθήκη διαφόρων αλεύρων χρησιµοποιείται ως κτηνοτροφή αφού είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία. Επίσης στη φαρµακευτική σε διάφορες παθήσεις του αναπνευστικού και του στοµάχου καθώς και στην παρασκευή διαφόρων αλοιφών. Η Ρωσία έχει τη µεγαλύτερη παραγωγή λιναριού στον κόσµο µε τόνους ετησίως και πάνω από το ¼ της παγκόσµιας παραγωγής. Ακολουθούν η Γαλλία, η Λευκορωσία, η Ινδία και η Λιθουανία. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια του είναι σε µικρή έκταση και περιορίζεται στη Μεσσηνία. Το κλίµα δεν ευνοεί τη παραγωγή ίνας καλής ποιότητας και η καλλιέργεια γίνεται κυρίως για την παραγωγή λιναρόσπορου. Εκτός από το Λίνον το χρησιµώτατον ή Λίνον το ωφελιµότατον [1] (Linum usitatissimum) στην Ελλάδα 97

98 υπάρχουν γύρω στα 15 είδη που είναι αυτοφυή και είναι κοινώς γνωστά ως αγριολινάρια. Αν και σήµερα στην πράξη πολύ λίγο χρησιµοποιείται ο λιναρόσπορος για θεραπευτικούς σκοπούς, κατά το παρελθόν η χρήση του ήταν αρκετά διαδεδοµένη. Η λαϊκή ιατρική, η οποία ανέδειξε πρώτη ως ένα βαθµό τις φαρµακευτικές ιδιότητες του λιναρόσπορου, σήµερα ενισχύεται από τη σύγχρονη ιατρική, καθώς και από τη διατροφική έρευνα και αναδεικνύεται ο λιναρόσπορος και τα προϊόντα του ως πολύτιµα διατροφικά-φαρµακευτικά προϊόντα που δικαιώνουν την αρχή του Ιπποκράτη: Η τροφή σου το φάρµακό σου και το φάρµακό σου η τροφή σου. Η χρήση του λιναρόσπορου σε πυώδη σπυριά υπό µορφή καταπλάσµατος ήταν από τις πιο συνηθισµένες. Σαν υπακτικό, οι σπόροι έχουν και θεραπευτική επίδραση διότι ρυθµίζουν και τακτοποιούν τις κενώσεις. Το αφέψηµα κάνει καλό στα βρογχικά, στην πνευµονία, στις πέτρες της χολής, στους ρευµατικούς πόνους, καθώς και σε κάθε είδος φλεγµονές. Το λινέλαιο είναι εύκολο στη χρήση του και η περιεκτικότητά του σε ω-3 είναι πολύ υψηλή. Το καθαρό λινέλαιο µπορεί να προστεθεί σε φαγητά. Είναι όµως προϊόν το οποίο οξειδώνεται και ταγγίζει πολύ γρήγορα κα πρέπει να φυλάσσεται επιµελώς. Αν κατά την εξαγωγή του η θερµοκρασία είναι πολύ υψηλή, µπορεί ορισµένα συστατικά του να υποστούν υποβάθµιση. Επί πλέον στο λινέλαιο δεν µεταφέρονται οι διαιτητικές ίνες καθώς και τα αντιοξειδωτικά του λιναρόσπορου. Ο λιναρόσπορος περιέχει πολλές βιταµίνες, ιδίως του συµπλέγµατος Β. [3] 98

99 ΛΟΥΙΖΑ Θάµνος ύψους 1-1,5 µέτρου που ανήκει στην οικογένεια Verbenaceae µε προέλευση από τη Λατινική Αµερική. Έχει µακριά ανοιχτοπράσινα φύλλα από τα οποία αναδύεται το δυνατό λεµονάτο άρωµα της. Τον Αύγουστο και τον Σεπτέµβριο εµφανίζονται στα φύλλα της µικρά λευκά ή µοβ ανθάκια. Για να ευδοκιµήσει χρειάζεται υψηλή θερµοκρασία, πλήρη ηλιοφάνεια και εύφορο έδαφος µε αρκετή υγρασία. Σε περιοχές µε ψυχρό κλίµα γίνεται φυλλοβόλο. Το αρωµατικό έλαιο της χρησιµοποιείται στη φαρµακευτική και στη βιοµηχανία καλλυντικών και αρωµάτων χαρίζοντας το πλούσιο άρωµά του σε οδοντόκρεµες, σαπούνια και σαµπουάν. Ιστορία Η λουίζα διαδόθηκε στην Ευρώπη µόλις τον 17ο αιώνα από τους Ισπανούς κατακτητές, οι οποίοι την πήραν από τον τόπο προέλευσής της, την Αργεντινή και τη Χιλή, και την έφεραν στην Ευρώπη. Της έδωσαν το όνοµα «λουίζα» από το όνοµα της Βασίλισσας Μαρίας Λουίζας της Πάρµα ( ), της συζύγου του Βασιλιά Κάρολου του IV της Ισπανίας. Τη Βικτωριανή περίοδο, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι γυναίκες έβαζαν φύλλα λουίζας στα µαντήλια τους προκειµένου να δροσιστούν από το λεµονάτο άρωµα της λουίζας. 99

100 Προέλευση Ευρώπη (Γαλλία, Ελλάδα), Λατινική Αµερική, ΗΠΑ και Βόρεια Αφρική. Χρήσεις Χρησιµοποιείται κυρίως σε σούπες αλλά και για τη δηµιουργία δροσιστικών ροφηµάτων. ίνει ακόµα άρωµα και λεµονάτη γεύση στο ψάρι, το κοτόπουλο, τις µαρινάδες και τα ντρέσινγκς των σαλατών. Μπορεί ακόµα να χρησιµοποιηθεί στα κέικ και στα muffins, στις φρουτοσαλάτες, στις κρέµες και στο σπιτικό παγωτό. Στη Μεξικάνικη κουζίνα, τα φύλλα της λουίζας σωτάρονται και σερβίρονται σαν λαχανικό. ΛΥΓΑΡΙΑ Αυτό το µεσογειακό βότανο συγκαταλέγεται στα κορυφαία φυτά της γυναικείας γονιµότητας. ιεγείρει την υπόφυση και συµβάλλει στην παραγωγή και την ισορροπία των ορµονών. Σύµφωνα µε τη δρα Μέριλιν Γκλένιβιλ, συγγραφέα του βιβλίου Naturalsolutions to infertility ( Φυσικές λύσεις για την υπογονιµότητα ), η λυγαριά συµβάλλει στην αντιµετώπιση της δυσµηνόρροιας, της αµηνόρροιας, ρυθµίζει τη διάρκεια του εµµηνορροϊκού κύκλου όταν αυτός είναι πολύ βραχύς, παρέχει 100

101 ανακούφιση από τη δυσµηνόρροια και αυξάνει την αναλογία των οιστρογόνων έναντι της προγεστερόνης, εξισορροπώντας τις υπερβολικές τιµές των οιστρογόνων. Η δρ. Γκλένβιλ χορήγησε το βότανο σε µεγαλύτερες γυναίκες που είχαν υψηλές τιµές ωοθυλακιοτρόπου ορµόνης (ένδειξη ότι η εµµηνόπαυση πλησιάζει) και συνεπώς είχαν κριθεί ακατάλληλες για εξωσωµατική γονιµοποίηση. Η λυγαριά µείωσε τις τιµές της ωοθυλακιοτρόπου ορµόνης, κι έτσι οι γυναίκες υποβλήθηκαν σε εξωσωµατική γονιµοποίηση. Η γονιµότητα των γυναικών που υποφέρουν από σύνδροµο πολυκυστικών ωοθηκών θα ωφεληθεί σε µεγάλο βαθµό από τη λήψη της λυγαριάς. Η λυγαριά είναι ισχυρότατο βότανο, και κατά πάσα πιθανότητα θα είναι πιο αποτελεσµατική σε σύγκριση µε την κρέµα από άγριο γιαµ, στις γυναίκες που έχουν βραχύ εµµηνορροϊκό κύκλο. Σε µια έρευνα στην οποία µετείχαν σαράντα οκτώ γυναίκες µε πρόβληµα γονιµότητας που πήραν λυγαριά επί τρεις µήνες, οι επτά έµειναν έγκυες, ενώ είκοσι πέντε από αυτές εµφάνισαν φυσιολογικές τιµές προγεστερόνης, που είναι απαραίτητες για να λάβει χώρα η σύλληψη. Ένα µειονέκτηµα της λυγαριάς είναι ότι ενδέχεται να απαιτηθούν τρεις µήνες προτού γίνει εµφανής η δράση της. Έτσι, µην προσδοκάτε εντυπωσιακές αλλαγές εν µία νυκτί από τη λήψη της λυγαριάς. Λυγαριά:το βότανο ίαµα όποιος λυγαριά δεν πιάσει την αγάπη του θα χάσει και όποιος δεν τη µυριστεί θα την αποχωριστεί!!!!!! λυγαριά... Λυγαριά - η αναφορά σε αυτήν του ιοσκουρίδη 101

102 Λυγαριά-ονοµάζεται και γυναικείο βοτάνι θάµνος αυτοφυόµενος και φυλλοβόλος... στις ακροποταµιές την συναντάµε να φυτρώνει και στις όχθες των χειµάρρων και των ρυακιών... αγαπάει τις υγρές τοποθεσίες... µε βλαστό πολύ χνουδωτό τετραγωνικό µε µακρόµισχα φύλλα στενόµακρα... λογχοειδή γεµάτα αρώµατα και φαρµακευτικές ιδιότητες... τα λουλούδια της µε τον κωδωνοειδή κάλυκα ξεπετιούνται στις κορυφές των διακλαδισµένων µίσχων -βότρυς-κάθε τέλος καλοκαιριού... άσπρα... γαλάζια και µενεξεδιά χαρίζοντάς µας την ευωδιά τους µέχρι το τέλος του Νοέµβρη... ο καρπός της µια τετράσπερµη αρωµατική δρύπη πλήρεις φαρµακευτικών ιδιοτήτων ο οποίος ωριµάζει τον φθινόπωρο... τα ευλύγιστα κλαδιά της της έδωσαν το όνοµά της... λυγαριά την λέµε...και... λυγιά και καναπίτσα και αλυγαριά... οι επιστήµονες την ονοµάζουν "άγνος η κοινή"και είναι παγκοσµίως γνωστή ως"vitex agnus-castus"... αυτά τα ευλύγιστα κλωνάρια της χρησιµοποιούσαν οι καλαθοποιοί-καλαθοπλέχτες να κάνουν κοφίνια για... να µεταφέρουν οι νοικοκυρές την µπουγάδα τους... οι σταφιδοπαραγωγοί την σταφίδα τους στ'αλώνια... οι αµπελουργοί τα σταφύλια τους στα πατητήρια και... οι ελαιοπαραγωγοί τις ελιές τους στα λιοτρίβια... οι φαρµακευτικές ιδιότητες της λυγαριάς πολλές : κατευναστικές... αντικαταθλιπτικές... αποχρεµπτικές... ευστόµαχες-άριστο γιατρικό για τον µετεωρισµό και την σωστή πέψη

103 στυπτικές... αντιγηραντικές... αντιοξειδωτικές... ορεκτικές... διουρητικές... τονωτικές των γεννητικών οργάνων... αντικαρκινικές... ισχυρές αντιφλεγµονώδεις... αντιβακτηριδιακές... αντιπυρετικές-βοηθάει να απαλλαγούµε από τον πυρετό και τους πονοκεφάλους... βοηθάει στην θεραπεία των ηµικρανιών και στον πονοκέφαλο από µέθη"οι τρυφεροί βλαστοί και τα άνθη της λυγαριάς αναµεµιγµένα µε λάδι τριανταφυλλιάς αποµακρύνουν τον πονοκέφαλο τον προερχόµενο από µέθη"έλεγε ο Πλίνιος... εντοµοαπωθητικές-διώχνει µακρυά τα ενοχλητικά έντοµα... βοηθάει στην αντιµετώπιση της δυσκοιλιότητας η οποία συνδέεται µε ορµονικά προβλήµατα... αντιαφροδισιακές...ο Πλίνιος έλεγε ότι "ελέγχει πλήρως την βίαιη σεξουαλική επιθυµία" αφροδισιακές... παρατηρώντας τις ιδιότητες της λυγαριάς ίσως σκεφτούµε ότι είναι αντιφατικές... δεν είναι όµως έτσι διότι το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα ή ιδιότητα της λυγαριάς είναι ότι είναι ένα βότανο εξοµαλυντικό... είναι ένα ίαµα το οποίο βοηθάει τον οργανισµό που έχει ταλαιπωρηθεί και νοσεί να επανέλθει στην πρότερή του υγιή κατάσταση τον... βοηθάει να βρει πάλι την ισορροπία του... θα επιτρέψει να συµβεί ότι είναι καλύτερο!!!!! 103

104 και πάµε πίσω στον χρόνο-στη µυθολογία µας: λέγεται ότι ο Προµηθέας,όταν ο κένταυρος Χείρωνας τον ελευθέρωσε από τα δεινά του,έφτιαξε ένα στεφάνι µε κλάδους λυγαριάς το... έβαλε στο κεφάλι του για να θυµάται τα δεσµά του... λέγεται ότι ο Αχιλλέας έδεσε τα παιδιά του Πρίαµου µε κλαδιά λυγαριάς εκεί ψηλά στα δάση της Ίδης στην Κρήτη...και... µε βέργες λυγαριάς ο πολυµήχανος Οδυσσέας έδεσε τους συντρόφους του κάτω από την κοιλιά των προβάτων του Πολύφηµου ώστε... να τους βγάλει ανέπαφους από την σπηλιά του Κύκλωπα... η Ήρα - η θεά του γάµου - γεννήθηκε κάτω από µια λυγαριά... στην αρχαία Σπάρτη τον Μεγάλο Ασκληπιό τον ονόµαζαν και "Aγνίτα"επειδή... το άγαλµά του ήταν κατασκευασµένο από ξύλο άγνου -γιατί οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν τηνλυγαριά "άγνος" Έχει ονοµαστεί "άγνος"... έχει και µιά αδερφή η Λυγαριά-τη άφνη... τα πολύ παλιά χρόνια οι δύο αδελφές- η Λυγαριά και η άφνη- είχαν έναν µονάκριβο πολυαγαπηµένο αδερφό...τον έχασαν όµως... η Λυγαριά από την µεγάλη της λύπη τα λουλούδια της από άσπρα έγιναν µοβπένθιµα... γυρνώντας να δει την αδελφή της και βλέποντάς την στολισµένη µε τα κόκκινα-ροζ λουλούδια της της λέει: - µα πως είναι δυνατόν ο αδελφός µας χάθηκε και συ είσαι ντυµένη στα κόκκινα; και η άφνη: - µην κοιτάς τα ρούχα µου!την καρδιά µου δες που είναι µες την πίκρα... και µεις από τότε την αδελφή της Λυγαριάς την λέµε Πικροδάφνη!!!!!!!!!!! η λυγαριά µας λοιπόν είναι ένα φυτό... φαρµακευτικό... αρωµατικό... µελισσοτροφικό... καλλυντικό... όλα τα µέρη του φυτού χρησιµοποιούνται και έχουν φαρµακευτικές ιδιότητες

105 τα φύλλα... οι καρποί... τα άνθη... οι βλαστοί... οι ανθοφόροι βλαστοί περιέχουν ένα εξαίσιο αιθέριο έλαιο το οποίο χρησιµοποιείται ευρύτατα στην σαπωνοποιία και στην αρωµατοποιία... το αφέψηµα των φύλλων της βοηθάει: στα στοµαχικά προβλήµατα και... στους κολικούς... στις κυστίτιδες µε... τονωτικές ιδιότητες κατάλληλες για το συκώτι και την σπλήνα... και ερχόµαστε τώρα να δούµε γιατί η λυγαριά ονοµάζεται το "γυναικείο βοτάνι".. αυτός ο διάσπαρτος θάµνος της Ελληνικής υπαίθρου από αιώνες τώρα χρησιµοποιείται για την ρύθµιση των γυναικείων ορµονών και τις οποίες γνώριζαν πολλοί αρχαίοι λαοί όπως: οι Πέρσες... οι Αιγύπτιοι... οι Ρωµαίοι... οι Έλληνες... την αναφέρουν: ο Ιπποκράτη... ο ιοσκουρίδης... ο Πλίνιος... η λυγαριά ενδείκνυται για την αποτελεσµατική αποκατάσταση της ορµονικής ισορροπίας... η λυγαριά είναι το βότανο που µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την αποτελεσµατική ρύθµιση των γυναικείων ορµονών... η λυγαριά ενδείκνυται για τις θεραπευτικές της ικανότητες: στην ακατάστατη περίοδο

106 στη δευτερογενή εµµηνόρροια... στο προεµµηνορυσιακό σύνδροµο- το οποίο ταλαιπωρεί περίπου το 40% των γυναικών...ανακουφίζει από τον µετεωρισµό...την κατάθλιψη...την ευερεθιστότητα...την αϋπνία-όλα συµπτώµατα του ΠΕΣ στη δυσµηνόρροια... σε περιπτώσεις ινοµυωµάτων της µήτρας... στην αµηνόρροια... στην γυναικεία ακµή... σε περιπτώσεις χαµηλής προγεστερόνης...εξισορροπεί τα επίπεδα οιστρογόνωνπρογεστερόνης...ενώ το ίδιο το βότανο δεν είναι ορµόνη έµµεσα αυξάνει τα επίπεδα της προγεστερόνης µετατοπίζοντας την αναλογία οιστρογόνων - προγεστερόνης υπέρ της προγεστερόνης... στην ανεπάρκεια του ωχρού σωµατίου..είναι άµεση η σχέση της λυγαριάς µε την ωχρινική ανεπάρκεια... στο σύνδροµο πολυκυστικών ωοθηκών-το οποίο ταλαιπωρεί το 7-10% περίπου των γυναικών... σε περιπτώσεις υπερπρολακτιναιµίας - παρεµποδίζει την απελευθέρωση της προλακτίνης καταστέλωντας µε αυτόν τον τρόπο την υπερπρολακτιναιµία... στην στειρότητα η οποία οφείλεται στα χαµηλά επίπεδα της προγεστερόνης... στην οστεοπενία... στην κυκλική µασταλγία... στην ενδοµητρίωση... στα προβλήµατα της κλιµακτηρίου...όπως ευερεθιστότητα...νεύρα...αϋπνία... στα συµπτώµατα της εµµηνόπαυσης...όπως εφιδρώσεις...κόπωση...αϋπνία...εξάψεις...κολπική ξηρότητα... βοηθάει το σώµα να επανακτήσει την φυσική του ισορροπία µετά την χρήση αντισυλληπτικών χαπιών... και µια µικρή ιστορική αναδροµή: 106

107 µετά τον Ιπποκράτη και την Ρωµαϊκή περίοδο ξαναβρίσκουµε την λυγαριά στο Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση... πολλοί γιατροί-βοτανολόγοι της Αναγέννησης χορηγούσαν την λυγαριά για προβλήµατα της σπλήνας και του συκωτιού για... την παραφροσύνη... την τρέλα και την επιληψία ενώ... σε συνδυασµό µε το φλισκούνι το χορηγούσαν σε γυναίκες µε προβλήµατα έµµηνου ρύσεως και στειρότητας... και φτάνουµε στο 1700 οπότε και πέφτει σε αφάνεια µέχρι το 1930 όπου... στην Γερµανία ο δρ Gerhard Madaus διεξάγει τις πρώτες επιστηµονικές έρευνες σχετικά µε τις θεραπευτικές ιδιότητες της λυγαριάς στο γυναικείο ορµονικό σύστηµα και... παρασκευάζει ένα σκεύασµα από το απόσταγµα αποξηραµένων καρπών λυγαριάς... το σκεύασµα αυτό από τότε έχει χρησιµοποιηθεί σε όλες τις έρευνες για την λυγαριά... έτσι βρέθηκε ότι οι καρποί της λυγαριάς έχουν 1,3-1,6% αιθέριο έλαιο,22% sabinene (φυσικό µονοτερπένιο),1,8-cineole,6% α-pinene,φλαβονοειδή,iridoid glycosides... το αιθέριο έλαιο των καρπών της λυγαριάς έχει και αντιβακτηριδιακή δράση... το 2001 είχε γίνει µία έρευνα στην Γερµανία σε ένα δείγµα 1542 γυναικών... στο δείγµα των γυναικών αυτών που ήταν µε διαγνωσµένο προεµµηνορυσιακό σύνδροµο χορηγήθηκε εκχύλισµα λυγαριάς για περίπου 170 ηµέρες κατά µέσο όρο... το αποτέλεσµα έδειξε ότι το 90% των γυναικών επιβεβαίωσε την υποχώρηση των συµπτωµάτων... και οι µελέτες και οι έρευνες για την λυγαριά συνεχίζονται... τα φύλλα... τα άνθη και... οι καρποί της λυγαριάς µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να παρασκευάσουµε: αφεψήµατα... εγχύµατα... βάµµατα

108 ελιξίρια... στο εµπόριο η λυγαριά µε το όνοµα "Vitex agnus-castus" κυκλοφορεί: σε βάµµα... σε χάπια... σε κάψουλες...και... βρίσκουµε σε αποξηραµένη µορφή: τα άνθη της... τα φύλλα της.. τους καρπούς της... τους βλαστούς της... η λυγαριά χρειάζεται-όπως και πάρα πολλά άλλα βότανα-ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα για να δράσει και είναι πιο αποτελεσµατική όταν λαµβάνεται σε κάψουλες ή βάµµα... ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΑ Αγγειόσπερµο, δικότυλο, πολυετές φυτό η µατζουράνα (Ορίγανον η µαντζουράνα, λατ. Origanum majorana) ανήκει στην τάξη λαµιώδη και στην οικογένεια χειλανθή, είναι δε συγγενικό φυτό µε τη ρίγανη. Αναφέρεται στον Ψαλµό Ν (50) ως ύσσωπος. [1] Ιθαγενές των χωρών της Μεσογείου µε 6 είδη ποωδών φυτών. Το πιο σηµαντικό είδος είναι η µατζουράνα ορίγανο ή κοινή, το ύψος της φτάνει τα 60 εκατοστά, ο βλαστός είναι τετραγωνικός, πολύκλαδος. Τα φύλλα της είναι µικρά, αντίθετα, 108

109 χνουδωτά, ωοειδή και έχουν µία χαρακτηριστική όµορφη οσµή λεβάντας. Τα άνθη της είναι µικρά λευκού χρώµατος. Τα φύλλα της χρησιµοποιούνται ως µπαχαρικό, συνήθως στο κρέας και το ψάρι, αλλά και ως αφέψηµα. Από τα φύλλα του φυτού λαµβάνεται αιθέριο έλαιο που χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό και αντισπασµωδικό ενώ έχει χρήσεις και στην αρωµατοποιία. Στην Ελλάδα η µατζουράνα είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια όπου την χρησιµοποιούσαν ως φάρµακο κατά στοµαχικών και εντερικών ενοχλήσεων. Ο Γαληνός προτρέπει την χρήση της ως χωνευτικού. [2] Σήµερα καλλιεργείται ως καλλωπιστικό και αρωµατικό φυτό σε γλάστρες και κήπους. Η Μαντζουράνα και οι χρήσεις της... Αγγειόσπερµο, δικότυλο, πολυετές φυτό η µατζουράνα (Ορίγανον η µαντζουράνα, λατ. Origanum majorana) ανήκει στην τάξη λαµιώδη και στην οικογένεια χειλανθή. Φυτό ποώδες µε πολλές παραφυάδες, µε φύλλα µικρά και µυρωδάτα, συγγενικό της ρίγανης. Τα άνθη της είναι φαιά µε λέπια. Ανθίζει από Ιούλιο µέχρι Σεπτέµβριο. Ιθαγενές των χωρών της Μεσογείου µε 6 είδη ποωδών φυτών. Το πιο σηµαντικό είδος είναι η µατζουράνα ορίγανο ή κοινή, το ύψος της φτάνει τα 60 εκατοστά, ο βλαστός είναι τετραγωνικός, πολύκλαδος. Τα φύλλα της είναι µικρά, αντίθετα, χνουδωτά, ωοειδή και έχουν µία χαρακτηριστική όµορφη οσµή λεβάντας. Τα άνθη της είναι µικρά λευκού χρώµατος. Τα φύλλα της χρησιµοποιούνται ως µπαχαρικό, συνήθως στο κρέας και το ψάρι, αλλά και ως αφέψηµα. Από τα φύλλα του φυτού λαµβάνεται αιθέριο έλαιο που χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό και αντισπασµωδικό ενώ έχει χρήσεις και στην αρωµατοποιία. Στην Ελλάδα η µατζουράνα υπάρχει σαν αυτοφυές φυτό, ωστόσο είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια όπου την χρησιµοποιούσαν ως φάρµακο κατά στοµαχικών και εντερικών ενοχλήσεων. Ο Γαληνός προτρέπει την χρήση της ως χωνευτικού. Ο Ιπποκράτης το χρησιµοποιούσε σαν αντισηπτικό. Σήµερα καλλιεργείται ως καλλωπιστικό και αρωµατικό φυτό σε γλάστρες και κήπους. 109

110 Η µαντζουράνα χρησιµοποιείται στην αρωµατοποιία, την µαγειρική, την ζαχαροπλαστική και σαν θεραπευτικό υλικό. Στον ξένο τύπο έχει γραφτεί : απορούµε γιατί πεθαίνουν οι Έλληνες από την στιγµή που αυτοφύεται η µαντζουράνα. Χρήση: Ως αφέψηµα, βράζουµε λίγα λεπτά ένα κουταλάκι του γλυκού µαντζουράνα σε ένα µπρίκι νερό. Το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε µέλι. Ως έγχυµα: ένα κουταλάκι του γλυκού µαντζουράνα σε ένα µπρίκι µε καυτό νερό. Το αφήνουµε 10 λεπτά, το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε µέλι. Το ρόφηµα καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, ιλίγγους, βοηθά στις νευρικές παθήσεις, καταπραΰνει το βήχα και τον πόνο των δοντιών, βοηθά σε πόνους ρευµατισµών, σε εντερικές διαταραχές και πόνους της κοιλιάς. Οι ανθισµένες της κορυφές χρησιµοποιούνται ως αρωµατικό στην κουζίνα. Από αυτές βγαίνει και το έλαιο που χρησιµοποιείται στην φαρµακευτική και στην αρωµατοποιία. Εξωτερικά βοηθά στην αντισηψία των τραυµάτων. Αφέψηµα µαντζουράνας στο νερό του µπάνιου καταπραΰνει και τονώνει (βράζουµε 100γρ. ρίγανης σε 1 λίτρο νερό). Αιθέριο έλαιο: 3-4 σταγόνες σε µία κουταλιά µέλι, 2-3 φορές την ηµέρα. Το έλαιο χρησιµοποιείται στην παρασκευή σαπουνιών, µύρων και οδοντόκρεµας. Θεραπευτικές ιδιότητες 110

111 Οι ιδιότητες της µαντζουράνας είναι ίδιες µε αυτές του θυµαριού και της µέντας. Η µαντζουράνα είναι πιο γνωστή για τις στοµαχικές της ιδιότητες ως χωνευτικό και καταπραϋντικό για τους στοµαχοπόνους. Είναι όµως και ηρεµιστικό και σε µεγάλες δόσεις ναρκωτικό. Είναι πολύ καλό αναλγητικό σε µυϊκούς πόνους, διαστρέµµατα, στραµπουλήγµατα και νευραλγίες. Επίσης είναι έξοχο αντίδοτο στα µικρόβια του τυφοειδούς πυρετού. Για τις παθήσεις του αναπνευστικού συστήµατος θεωρείται αποχρεµπτικό, εφιδρωτικό και ευεργετικό για το νευρικό βήχα, το κρυολόγηµα, τις αµυγδαλές, τη βρογχίτιδα, το άσθµα. Για τις ανωµαλίες του πεπτικού συστήµατος είναι χωνευτικό, σπασµολυτικό, αντιεµετικό, ανακουφίζει από το µετεωρισµό και τη δυσπεψία, διεγείρει το συκώτι και τη σπλήνα. Είναι ακόµη διουρητικό, αγγειδιασταλτικό, υποτασικό, αντιδιαβητικό, αλλά και ευεργετικό σε νευρικής φύσεως παθήσεις, υπερευαισθησία, νευρασθένεια, ψυχασθένεια, άγχος, αϋπνίες, ηµικρανίες, ίλιγγο, επιληψία, απώλεια µνήµης. Σε εξωτερική χρήση είναι επουλωτικό, παυσίπονο σε ρευµατισµούς και πονόδοντο. Το ρόφηµα καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, ιλίγγους, βοηθάει στις νευρικές παθήσεις, καταπραΰνει το βήχα και τον πόνο των δοντιών, βοηθάει σε πόνους ρευµατισµών, σε εντερικές διαταραχές και πόνους της κοιλιάς.βοηθάει στην αντισηψία των τραυµάτων. Αφέψηµα µαντζουράνας στο νερό του µπάνιου καταπραΰνει και τονώνει (βράζουµε 100γρ. ρίγανης σε 1 λίτρο νερό).αφέψηµα: Bράζουµε λίγα λεπτά ένα κουταλάκι του γλυκού µαντζουράνα σε ένα µπρίκι νερό. Το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε µέλι.εγχυµα: Ένα κουταλάκι του γλυκού µαντζουράνα σε ένα µπρίκι µε καυτό νερό. Το αφήνουµε 10 λεπτά, το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε µέλι. 111

112 ΜΑΣΤΙΧΟ ΕΝΤΡΟ ΣΧΙΝΟΣ Στο όµορφο νησί της Χίου παράγεται η µοναδική στον κόσµο µαστίχα. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι από τον πρώτο αιώνα µ. Χ. η µαστίχα καλλιεργούνταν στη Χίο και την χρησιµοποιούσαν σαν φάρµακο. Τον 2ο αιώνα µ.χ. ο Γαληνός πίστευε πως: «Η µαστίχα ανεβάζει τις συνθήκες του αίµατος, θεραπεύει τον χρόνιο βήχα, την βρογχίτιδα και την αιµόπτυση. Χρησιµοποιείται για την θεραπεία από δάγκωµα φιδιών, ψώρας, φλόγωση του στοµάχου και των εντέρων καθώς και την φαλάκρα». Τον 4ο αιώνα µετά Χριστόν ο Μάρκελλος Εµπειρίκος αναφέρει: «Η µαστίχα είναι φάρµακο που θεραπεύει τους πόνους του στοµάχου και της ουροδόχου κύστης» Τον 7ο αιώνα µ.χ. ο Παύλος Αιγινήτης υποστηρίζει πως: «η µαστίχα έχει θεραπευτικές ιδιότητες για το στοµάχι, τα έντερα και το συκώτι». Το πόσο αµφίδροµα συνδεδεµένη είναι η µαστίχα µε την Χίο µπορούµε να το καταλάβουµε και από το ότι, σύµφωνα µε την άποψη κάποιων µελετητών, η ονοµασία του νησιού προέρχεται από την Φοινικική λέξη Χίος που σηµαίνει µαστίχα. Η λέξη µαστίχα κατά κάποιους, προέρχεται από το ρήµα µαστιχάω ή την λέξη µασώ ενώ κατά άλλους από την λέξη µάστιξ που σηµαίνει µαστίγιο, αντικείµενο που παλιότερα χρησιµοποιούσαν οι Χιώτες για να πάρουν τη µαστίχα από το δέντρο. Μια παράδοση αναφέρει πως οι Ρωµαίοι το 250 µ.χ. προσπάθησαν να αναγκάσουν τον Άγιο Ισίδωρο να αλλάξει την πίστη του. Κυνηγηµένος αυτός και προσπαθώντας να τους διαφύγει, κατέφυγε στην Νότια Χίο όπου και τον ανακάλυψαν. Βλέποντάς τους να τον πλησιάζουν, παρακάλεσε τον Θεό να τον βοηθήσει και τότε τα δέντρα χαµήλωσαν τα 112

113 κλαδιά τους για να κρύψουν από κάτω τον Άγιο. Αυτό δεν µπόρεσε να τον σώσει από τους διώκτες του, οι οποίοι τον βασάνισαν και τελικά τον αποκεφάλισαν. Το µαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου συγκίνησε τον σχίνο, που έβγαλε ευωδιαστά δάκρυα. Αυτό το δάκρυ είναι η µαστίχα. Η µαστίχα βοήθησε την Χίο και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το νησί είχε ειδικά προνόµια που χάρη σε αυτά, η εµπορική, οικονοµική και κοινωνική ζωή της Χίου δεν επηρεάστηκε σε µεγάλο βαθµό τα χρόνια της σκλαβιάς. Το δέντρο που παράγει τη µαστίχα λέγεται σχίνος (pistacia lentiscus). Ο σχίνος είναι αειθαλής θάµνος που ζει πάνω από εκατό χρόνια, ενώ το ύψος του δεν ξεπερνάει τα δύο µε τρία µέτρα. Έχει µακριά κλαδιά, γερµένα προς τα κάτω, και κορµό κοντόχοντρο. Ο πολλαπλασιασµός του γίνεται µε µοσχεύµατα. Είναι δέντρο ανθεκτικό που µπορεί να ευδοκιµήσει και σε περιοχές µε άγονο έδαφος. Όµως, σε εδάφη ασβεστολιθικά µε καλή αποστράγγιση, ζει περισσότερα χρόνια απ ότι σε εδάφη άγονα. Σχίνοι µπορούν να ευδοκιµήσουν σε διάφορα µέρη του κόσµου. Αλλά σχίνοι που δακρύζουν και δίνουν τη µαστίχα βρίσκονται µόνο στη Χίο και ειδικότερα στην Νότια µεριά του νησιού, στα λεγόµενα Μαστιχοχώρια. Επιστήµονες υποστηρίζουν ότι αυτό συµβαίνει λόγω των υποθαλάσσιων ηφαιστείων και του κλίµατος που επικρατεί στην περιοχή. Σηµειώνουµε ότι στην Χίο, σπάνια η θερµοκρασία τους χειµερινούς µήνες πέφτει κάτω από 0 C. Το 1850 η θερµοκρασία έπεσε τον Ιανουάριο στους -5 C και κατέστρεψε πολύ µεγάλο ποσοστό των µαστιχόδεντρων. Το µαστιχόδεντρο όµως επηρεάζεται και από την πολύ υψηλή θερµοκρασία. Το 1987 οι 45 C τον Ιούλιο προκάλεσαν σηµαντική µείωση της παραγωγής. Ένας τρίτος παράγοντας που επηρεάζει την παραγωγή της µαστίχας είναι η ξηρασία. Χρονιές που υπήρχε µεγάλη ξηρασία, η παραγωγή ήταν µειωµένη. Οι εργασίες διατήρησης της υγείας των µαστιχόδεντρων που κάνει ο µαστιχοπαραγωγός είναι το ετήσιο καθάρισµα από τα ξερά, η ετήσια λίπανση και όργωµα του εδάφους καθώς και το κλάδεµα κάθε πέντε χρόνια. Η µαστίχα παράγεται κυρίως τους θερινούς µήνες ενώ η παραγωγή της παρατείνεται έως και τον Οκτώβριο εάν ο καιρός είναι ευνοϊκός. Στα τέλη Ιουνίου οι µαστιχοπαραγωγοί, χαράζουν µε αιχµηρά εργαλεία τον κορµό του δέντρου από όπου βγαίνει και η µαστίχα. Πριν γίνει αυτό, ο χώρος κάτω από 113

114 το δέντρο έχει καθαριστεί, ισοπεδωθεί και έχει καλυφθεί µε άσπρο χώµα που υπάρχει άφθονο σε συγκεκριµένη περιοχή της νότιας Χίου. Η µαστίχα στάζει πάνω στο ασπρόχωµα και από εκεί µαζεύεται από τους µαστιχοπαραγωγούς. Οι κατηγορίες της µαστίχας είναι τρεις: η πίττα, η χοντρή και η ψιλή. Η µαστίχα χρησιµοποιείται στην παραγωγή αλοιφών που θεραπεύουν εγκαύµατα, εκζέµατα, κρυοπαγήµατα και άλλες δερµατοπάθειες. Επιστήµονες πιστεύουν ότι η µαστίχα απορροφά την χοληστερόλη και βοηθάει στην καταπολέµηση της υπέρτασης, στη µείωση των τριγλυκεριδίων, ενώ έχει και αντισηπτικές ιδιότητες. Μια άλλη χρήση της µαστίχας είναι η παρασκευή λικέρ και ούζου. Την χρησιµοποιούµε σε γλυκά, τσουρέκια και µπισκότα, καθώς και στο αγαπηµένο µας, τα παλαιότερα χρόνια, «υποβρύχιο», γλυκό που σερβιριζόταν µέσα σε ποτήρι µε νερό. Στην Κύπρο αλλά και σε πολλά Αραβικά κράτη την προσθέτουν στο ψωµί. Ενώ αλλού χρησιµοποιείται και στην παρασκευή τυριού. Στα ιερά κείµενα των Αράβων υπάρχουν αναφορές στη µαστίχα κι αυτός είναι ο λόγος που για τους Άραβες η µαστίχα είναι δείγµα πλούτου. ΜΕΛΙΣΣΟΧΟΡΤΟ Το Μελισσόχορτο (Melissa officinalis - Μέλισσα η φαρµακευτική), γνωστό και ως βάλσαµο καθώς και ως µελισσοβότανο, είναι ένα µονοετές βότανο που ανήκει στην οικογένεια Χειλανθή, την οικογένεια της µέντας. Το φυτό είναι ιθαγενές της νότιας Ευρώπης και της περιοχής της Μεσογείου, αλλά σήµερα καλλιεργείται σε όλο το κόσµο. Έχει φαρµακευτική δράση. 114