Περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών

Transcript

1 ΤΟΜΟΣ ΔΕΚΑΤΟΙ ΟΓΔΟΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 35 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2001 ί ΓΛ ΙΣΤΟΡΙΚΑ Περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών Δ. ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗΣ, Στοιχεία γιά τη μελέτη της βενετικής κυριαρ χίας στό 'Ιόνιο D Κ. ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, Ή σύσταση της Φιλικής Εταιρείας Γ ΕΦΗ ΚΑΝΝΕΡ, Λόγοι περί γυναικών στην Κωνσταν τινούπολη C Α. ΓΛΥΤΖΟΥΡΗΣ, Ό Δ. Π. Ταγκόπουλος καί τό πρόβλημα του ρεαλισμού στη νεοελληνική δραματουργία Π ΡΙΚΑ ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤΕ, Βίαιοι θάνατοι καί εξημερωμένη βία στή μεσαιωνική Δύση D ΕΥΑΓΓΕΛΗ ΝΤΑΤΣΗ, Ό λαϊκός πολιτισμός ώς εργαλείο κατανόησης τοϋ ανώτερου πολιτισμού D ΟΛΓΑ ΜΠΑΔΗΜΑ-ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΗ, Ό αρχιτέκτων Gustav Lüders U Σ. ΠΛΟΥΜΙΔΗΣ, Ό Σύνδεσμος Έλληνοβουλγαρικής Φιλίας Π ΧΡΟ ΝΙΚΟ: "Αλκής Αγγέλου, Μνήμη Νικόλαου Ι. Πανταζόπουλου, Μνήμη Ruggiero Romano, Επιχειρηματικά δίκτυα τής διασπο ράς, Ελληνικά Βυρσοδεψεία D ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ: Νάσια Γιακωβάκη, Δ. Δημητρόπουλος, Β. Παναγιωτόπουλος, Κατερίνα Μπρέγιαννη m ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΝΑΥΑΡΧΟΥ 10,10680 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ , FAX Μ Ε Λ Ι Σ Σ Α ΓΡΑΦΕΙΑ: ΣΚΟΥΦΑ 77, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ ,

2 Τεκμήρια γιά τόν πληθυσμό των Κυθήρων Καί ατούς δύο τόμους έχουν ακολουθη θεί κοινοί εκδοτικοί κανόνες, σύμφωνα μέ τόν τύπο έκδοσης πού εφάρμοσαν οϊ Μ. Ι. Μανούσακας καί Ίω. Γ. Σκουλάς, στό έργο τους Τά ληξιαρχικά βιβλία της Ελληνικής Άδελφότητος τής Βενετίας. Α' Πράξεις Γά μων ( ), Βενετία 1993: τά κείμενα τών χειρογράφων εκδίδονται μέ πιστή τή ρηση τής ορθογραφίας καί τού τονισμού τού πρωτοτύπου, αποκαθίσταται ή στίξη, Τά Κύθηρα είναι γιά τόν Ιστορικό ενα νησί κεφαλαιογραφοΰνται τά κύρια ονόματα τό εξαιρετικά φιλόξενο, καθώς έχει τό προνό πων καί προσώπων. Στά εκδιδόμενα χειρό μιο νά φυλάσσεται στό 'Ιστορικό 'Αρχείο Κυ γραφα οι έκδοτες προτάσσουν σύντομα, κα θήρων πλουσιότατο αρχειακό υλικό άπό τήν τατοπιστικά, εισαγωγικά κείμενα, στά όποια περίοδο τής βενετικής κυριαρχίας. Ή Εται περιγράφονται τά ενοριακά βιβλία, παρου ρεία Κυθηραϊκών Μελετών έδώ καί λίγα σιάζονται τά προβλήματα πού ανέκυψαν κα χρόνια έχει ξεκινήσει μία σημαντική προ τά τήν έκδοση τών κειμένων καί ο'ι λύσεις σπάθεια δημοσίευσης πηγών τής 'ιστορίας πού δόθηκαν, καί γίνονται ορισμένες επιση τών Κυθήρων. Στό πλαίσιο τής σειράς αυ μάνσεις γιά θέματα όπως οι όροι πού είχε τής, πού φέρει τόν τίτλο «Πηγές Κυθηραϊθέσει ή βενετική διοίκηση γιά τήν τήρηση κής Ιστορίας» καί διευθύνεται άπό τήν κα ληξιαρχικών βιβλίων ή τό ονοματολογικό θηγήτρια Χρύσα Μαλτέζου, είχαν έκδοθεϊ υλικό τών κατάστιχων. Τά βιβλία συνοδεύ ήδη τρεις τόμοι μέ τις απογραφές πληθυ ονται άπό αναλυτικά ευρετήρια κυρίων ονο σμού τών Κυθήρων κατά τόν 18ο αιώνα καί μάτων, εργαλεία απαραίτητα στον ερευνη ένας τόμος μέ νοταριακές πράξεις τοΰ 16ου τή πού θά θελήσει νά τά χρησιμοποιήσει. Ή αιώνα, τοΰ votapiou 'Εμμανουήλ Κασιμάτη1. σύνταξη τους απαίτησε έπίμοχθη εργασία Πρόσφατα προστέθηκαν δύο ακόμη τόμοι. τών εκδοτών, καθώς προϋπέθετε νά δο Στον πρώτο εκδίδονται, μέ επιμέλεια τής θούν λύσεις σέ σειρά ζητημάτων σχετικών 'Ασπασίας Παπαδάκη, τέσσερα ληξιαρχικά μέ τόν τρόπο κατάταξης καί τόν ενιαίο τρό βιβλία τής ενορίας Εσταυρωμένου τής Χώ ρας Κυθήρων, πού καλύπτουν τά ετη πο εκφοράς τών βαπτιστικών καί κυρίως τών οικογενειακών ονομάτων κατά τήν ευ Στον δεύτερο εκδίδονται, μέ επιμέ ρετηρίαση τους. λεια τοΰ 'Εμμανουήλ Καλλίγερου, εξι ληξι αρχικά κατάστιχα τής ενορίας 'Αγίου 'Ιωάν Στά κατάστιχα πού εκδίδονται καταγρά νου Προδρόμου τοΰ χωριού Στραπόδι, τής φονται πράξεις θανάτων, γεννήσεων, βα περιόδου πτίσεων καί γάμων τών κατοίκων πού άνη καν στις δύο παραπάνω ενορίες. ΟΊ έκδοτες τών δύο τόμων σημειώνουν στά εισαγωγικά τους κείμενα ('Ασπασία Παπαδάκη, σ , 1. Βλ. αντίστοιχα 'Απογραφές πληθυσμού τών Έμμ. Καλλίγερος, σ ) ότι ο'ι ληξιαρχι Κυθήρων (18ος αι.), τ. Α'-Γ, Πρόλογος: Χρύσα Μαλ τέζου, 'Αθήνα 1997 καί Έμμ. Γ. Δρακάκης, Εμμα κές πράξεις τών κατάστιχων παρέχουν πο λύτιμο υλικό γιά τή δημογραφία, τήν ονομα νουήλ Κασιμάτης νοτάριος Κυθήρων ( ), 'Αθήνα τολογία, τά επαγγέλματα καί τις μετακινήασπασια ΠΑΠΑΔΑΚΗ (εκδ.), Ληξιαρχικά βιβλία Κυθήρων. Ένορία'Εσταυρωμένου Χώρας , 'Αθήνα. [Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελε τών 12], 2001 (8ο, 374 σ. + 7 πίνακες) καί EMM. ΚΑΛΛΙΓΕΡΟΣ (εκδ.), Ληξιαρχικά βιβλία Κυθή ρων. 'Ενορία 'Αγίου 'Ιωάννου Προδρόμου Στραποδίουΐ , 'Αθήνα, ['Εταιρεία Κυ θηραϊκών Μελετών 13], 2001 (8ο, 262 α) 459

3 σεις τών κατοίκων, τις ασθένειες πού έπλη ξαν αντιστοίχως τό τμήμα εκείνο τής Χώρας πού άνηκε στην ενορία τοΰ 'Εσταυρωμένου καί τους κατοίκους τοϋ μικρού χωριού τών Κυθήρων Στραπόδι, στό διάστημα τοΰ ενά μιση περίπου αιώνα πού καλύπτουν οι δημο σιευόμενες πηγές. Ο'ι αναγραφές αυτές συνιστούν πράγματι μία σημαντική πηγή γνώσης καί παρέχουν ερεθίσματα γιά προσεγγίσεις σέ ένα ευρύ φάσμα θεμάτων πού σχετίζονται μέ τήν 'ι στορία τοϋ πληθυσμού τής περιοχής. Ή συ στηματική επεξεργασία καί αξιοποίηση τών πληροφοριών πού περιέχουν τά βιβλία αυτά -καθώς καί άλλα ανάλογα, κυρίως άπό τόν επτανησιακό χώρο, τά όποια παραμένουν ανέκδοτα- θά σωρεύσει νέα ιστορική ύλη, παράλληλα όμως, ελπίζω ότι θά συντελέσει καί στην βελτίωση τών προσεγγίσεων πού επιχειρούνται. Στό σύντομο αυτό σημείωμα θά ήθελα νά αναφερθώ ενδεικτικά σέ μίαδύο άπό τις όψεις τής σχετικής θεματολο γίας. Σύμφωνα μέ τις επιταγές τής βενετικής διοίκησης, ήδη άπό τά μέσα τού 17ου αιώνα επιβαλλόταν ή πιστή τήρηση τών ληξιαρ χικών βιβλίων άπό τους εφημέριους τών να ών καί ή συστηματική καταχώρηση τών πρά ξεων βαπτίσεων, γάμων, θανάτων, ή ακρί βεια τών όποιων μάλιστα προβλεπόταν νά ελέγχεται σέ τακτά χρονικά διαστήματα ('Ασπασία Παπαδάκη, σ ). Τηρούνταν όμως μέ ακρίβεια ο'ι εντολές τών βενετικών άρχων άπό τους κατά τόπους εφημέριους; Μία υποψία αμφιβολίας προέρχεται ήδη άπό τήν επισήμανση ότι ο'ι πράξεις καταγράφον ται σέ χρόνο μεταγενέστερο άπό τήν ήμερα πού τελέστηκαν (Έμμ. Καλλίγερος, σ ). Μία δεύτερη προέρχεται άπό τόν αριθμό τών έγγραφων πού καταμετρούνται σέ κάθε τύπο πράξης. Στό βιβλίο τής ενορίας Ε σταυρωμένου Χώρας (Α. Παπαδάκη, ο ), γιά παράδειγμα, σέ ένα διάστημα επτά ετών, άπό τις 23 Νοεμβρίου 1673 έως τις 22 Αυ γούστου 1680, καταγράφονται 20 θάνατοι, άπό τους όποιους ο'ι 6 αφορούν άνδρες καί 460 ο'ι 14 γυναίκες. Παράλληλα στό 'ίδιο διάστη μα, άπό τίς 7 Νοεμβρίου 1673 έως τίς 30 Αυ γούστου 1680, καταγράφονται 48 γεννήσειςβαπτίσεις, άπό τίς όποιες ο'ι 31 αφορούν αγόρια, ο'ι 16 κορίτσια, ένώ σέ μία περίπτω ση δέν δηλώνεται τό φύλο τοϋ παιδιού. Στην ίδια επίσης περίπου χρονική περίοδο, άπό τίς 22 Νοεμβρίου 1673 έως τίς 29 'Ιουλίου 1680, έχουν καταγραφεί 11 πράξεις γάμων. Είναι φανερό ότι τά παραπάνω αριθμητικά στοιχεία δέν αποτυπώνουν πιστά τά πραγ ματικά δεδομένα τοϋ πληθυσμού τής ενο ρίας Εσταυρωμένου, ούτε όσον άφορα τήν αναλογία γεννήσεων-θανάτων οϋτε όσον ά φορα τήν κατανομή τους ανάμεσα στά δύο φύλα. Διαφοροποιημένη παρουσιάζεται ή εικό να πού προκύπτει άπό ενα άλλο δείγμα κα ταγραφών. Πρόκειται γιά τίς καταγραφές γεννήσεων-βαπτίσεων, θανάτων καί γάμων τοϋ κατάστιχου τής ενορίας 'Αγίου 'Ιωάννου Προδρόμου Στραποδίου πού χρονολογούν ται μεταξύ τών ετών (Έμμ. Καλλί γερος, σ ). Ή αποδελτίωση τών πράξε ων αυτών απέδωσε τά ακόλουθα αριθμητικά δεδομένα: γεννήσεις 56, άπό τίς όποιες α γοριών 33 καί κοριτσιών 23. Σημειώνουμε ότι καταγράφονται επίσης 2 βαπτίσεις κορι τσιών, χωρίς μνεία τής γέννησης τους. Ή παράλειψη αυτή, έάν δέν προέρχεται άπό λάθος τοϋ γραφέα, πιθανόν οφείλεται στό γεγονός ότι τά παιδιά αυτά βαπτίστηκαν στον "Αγιο 'Ιωάννη Στραποδίου, γεννήθηκαν όμως σέ περιοχή πού άνηκε σέ άλλη ενορία. Καταγράφονται επίσης 33 θάνατοι, 16 αν δρών καί 17 γυναικών, καθώς καί 9 πράξεις γάμων. Τά αριθμητικά στοιχεία άπό τό κατάστιχο αυτό μοιάζουν νά αποδίδουν μέ μεγαλύτε ρη ακρίβεια τήν πραγματικότητα. Καταρχήν ο'ι θάνατοι εμφανίζονται μοιρασμένοι ανά μεσα στά δύο φύλα. Κατόπιν, όσον άφορα τίς γεννήσεις, τά αγόρια εμφανίζονται νά υπερτερούν καί πάλι, γεγονός πού θά πρέ πει νά οφείλεται σέ ύποκαταγραφή τών κο ριτσιών, ή αναλογία όμως αρρένων καί θη-

4 Τεκμήρια γιά τόν πληθυσμό των Κυθήρων λέων είναι βελτιωμένη έάν συγκριθεί μέ εκείνη τοϋ κατάστιχου τής ενορίας Εσταυ ρωμένου. πού αναφέραμε παραπάνω. Πα ράλληλα, έάν παρατηρήσουμε τίς πράξεις γεννήσεων καί θανάτων άνά έτος, εμφανί ζουν μία σχεδόν 'ισομερή κατανομή καί δέν παρουσιάζουν απότομες αυξομειώσεις ή ε ξάρσεις. Σέ επίπεδο δεκαετιών ο'ι θάνατοι καί ο'ι γεννήσεις, όπως καταγράφονται στό κατάστιχο τοϋ Άγιου 'Ιωάννη Στραποδίου, έχουν ώς έξης: : 20 γεννήσεις καί 12 θάνατοι, : 19 γεννήσεις καί 9 θάνατοι, : 16 γεννήσεις καί 9 θά νατοι. Τά αριθμητικά αυτά στοιχεία οδηγούν καταρχήν στην παρατήρηση ότι, σύμφωνα τουλάχιστον μέ τίς καταγεγραμμένες πρά ξεις γεννήσεων καί θανάτων, ò πληθυσμός τοϋ Στραποδίου στή χρονική περίοδο παρουσιάζει αυξητική τάση. Γιά τόν πληθυσμό τών Κυθήρων, καί ειδι κότερα τοϋ Στραποδίου πού μας ενδιαφέρει έδώ, έχουμε τήν τύχη νά είναι διαθέσιμη μία ακόμη πηγή τής εποχής. Πρόκειται γιά τίς αναλυτικές καταγραφές τοϋ πληθυσμού, πού πραγματοποιήθηκαν κατά τόν 18ο αιώ να μέ εντολή τής βενετικής διοίκησης. Γιά τήν περίοδο πού εξετάζουμε, ό πληθυσμός τοϋ χωριού υπολογίζεται στην απογραφή τοϋ 1721 σέ 64 άτομα, στην απογραφή τοϋ 1724 σέ 66, σέ αυτήν τοϋ 1753 σέ 49 καί τέ λος σέ μία απογραφή πού κατά προσέγγιση χρονολογείται γύρω στό 1760 σέ 63 άτομα2. Επομένως, σύμφωνα μέ τά απογραφικά αυ τά τεκμήρια, ό πληθυσμός τοΰ χωριού, έάν δέν μειώνεται, παραμένει στάσιμος, οπωσ δήποτε όμως δέν παρουσιάζει αύξηση, ό πως προέκυπτε άπό τά δεδομένα τοϋ λη ξιαρχικού κατάστιχου. Ο'ι δύο διαθέσιμες λοιπόν πηγές παρουσιάζουν διαφορετική ει κόνα γιά τόν πληθυσμό τοϋ χωριού κατά τήν περίοδο Έάν επιμείνουμε στή συνδυαστική έξέτα- 2. Βλ. 'Απογραφές πληθυσμού Κυθήρων, ό.π., τ. Α', σ , , , ση τών δύο τεκμηρίων καί διερευνήσουμε λεπτομερέστερα τίς πληροφορίες πού περι λαμβάνονται σέ αυτά -δηλαδή άπό τή μία πλευρά τά ονόματα τών προσώπων πού εμ φανίζονται στις έγγραφες γεννήσεων καί θανάτων τών ενοριακών βιβλίων καί άπό τήν άλλη τά ονοματεπώνυμα μέ τίς συγγενι κές σχέσεις καί τίς ηλικίες τών προσώπων εκείνων πού στους καταλόγους τών απο γραφών συναπαρτίζουν μία οικογένεια- θά παρατηρήσουμε ότι είναι Ικανοποιητική ή αντιστοιχία τών στοιχείων πού προκύπτουν άπό τίς συγχρονικές αυτές πηγές, χωρίς βέ βαια νά αποκλείονται πλήρως καί ορισμένες απώλειες οτήν ταύτιση τών δεδομένων τους. Νά επισημάνουμε στό σημείο αυτό ότι όσον άφορα τό χωριό Στραπόδι, ή προσπάθεια ταύτισης τών προσώπων δυσχεραίνεται ση μαντικά άπό τό γεγονός ότι τό σύνολο σχε δόν τών κατοίκων του φέρουν τό οικογενει ακό όνομα Καλλίγερος. "Ας σταθούμε γιά λίγο σέ ένα τυχαίο πα ράδειγμα, τήν οικογένεια τοϋ «Νικόλα Καλλίγερου τοϋ παπά Γιώργη»3. Στην απογραφή τοϋ 1721 ή οικογένεια δέν καταγράφεται. Στην απογραφή τοϋ 1724 παρουσιάζεται νά αποτελείται άπό τόν Νικόλα Καλλίγερο τοϋ παπά 37 ετών, τή σύζυγο του Μαρία 25 ετών καί τήν κόρη τους Καλή 1 έτους. Ή πράξη γάμου τους εντοπίζεται στό ενοριακό κατά στιχο: «1722 'Οκτωβρίου 26 Έστεφάνοσα τόν Νικόλα Καλιγέρο τοϋ παπά Γεώργη μέ τήν Μαρία Τζανοπούλα θυγάτηρ τοϋ Γιάνη Βρούχα». Ή γέννηση τής κόρης τους Καλής σημειώνεται επίσης στό κατάστιχο καί φέρει ημερομηνία 24 Σεπτεμβρίου 1723 (Έμμ. Καλ λίγερος, σ , έγγραφες 16 καί 19 αντί στοιχα). Στην απογραφή τοϋ 1753 ή καρτέλα τής οικογένειας, εκτός άπό τους δύο γονείς, πε ριλαμβάνει καί τά τέκνα: Ρεγγίνα 25 ετών, 3. Γιά τήν παρουσία της οικογένειας Ν. Καλλίγερου στίς απογραφές βλ. στό ίδιο, σ ,160 (έγγραφη 508), 251 (έγγραφη 299). 461

5 Μπενέτο 17 ετών καί Άθανάση 12 ετών. Ο'ι γεννήσεις τών παιδιών αυτών εντοπίζονται επίσης στό ενοριακό κατάστιχο: τής Ρεγγί νας ή Έργήνας, όπως αναγράφεται στό τε λευταίο, στις 23 'Οκτωβρίου 1729 (σ. 72, έγγρ. 42), τοϋ Μπενέτου στις 28 Μαΐου 1735 (σ. 75, έγγρ. 61) καί τοϋ Αθανάσιου στις 12 Σεπτεμβρίου 1741 (σ. 78, έγγρ. 82). Αντίθε τα δέν εντοπίστηκε ή περαιτέρω τύχη τής πρωτότοκης θυγατέρας τής οικογένειας, τής Καλής, ή όποια δέν περιλαμβάνεται στή μερίδα τής οικογένειας στην απογραφή τοϋ "Αγνωστη είναι επίσης ή τύχη καί ενός άλλου γιου τοϋ Ν. Καλλίγερου, τοϋ Γεώργη, τοϋ οποίου γνωρίζουμε μόνο τήν πράξη γέννησης στις 11 Φεβρουαρίου 1725 (σ. 69, έγγρ. 27). Ή 'ίδια άλλωστε ή σχετικά μεγάλη χρονική απόσταση, ή όποια χωρίζει τή γέν νηση τών περισσότερων άπό τά παιδιά τής οικογένειας Ν. Καλλίγερου πού εντοπίστη καν στά ληξιαρχικά βιβλία, δημιουργεί τήν υπόνοια ότι ενδεχομένως υπήρξαν καί άλλα παιδιά, τά όποια πέθαναν 'ίσως σέ μικρή ηλι κία καί πάντως δέν καταγράφηκαν στά ενο ριακά κατάστιχα. Τά παραδείγματα πού αναφέραμε παρα πάνω αποτελούν ένα ελάχιστο δείγμα τών δυσχερειών αλλά καί τών δυνατοτήτων επε ξεργασίας πού παρέχουν τά ληξιαρχικά βι βλία τών ενοριών τών Κυθήρων σέ συσχετι σμό μέ τίς απογραφές τοϋ πληθυσμού. Ο'ι πηγές μάλιστα αυτές είναι δυνατόν νά συμ πληρωθούν μέ τήν παράλληλη χρήση τοϋ εξαιρετικά πλούσιου νοταριακοϋ αρχείου τοϋ νησιού4. Ή σπάνια αυτή, γιά τά δεδομέ να τών πρό τοϋ 19ου αιώνα ελληνικών πη γών, δυνατότητα παράλληλης χρήσης άλλη- 4. Βλ. παρουσίαση τοϋ αρχείου αύτοϋ άπό τή Χρύσα Μαλτέζου, «Τό νοταριακό αρχείο Κυθή ρων», Δελτίον τής'ιονίου Ακαδημίας, τ. 1,1977, σ λοτροφοδοτούμενων, λεπτομερών καί πυ κνών σέ πληροφορίες τεκμηρίων, σέ συνάρ τηση μέ τό γεγονός ότι απαρτίζουν μακρές σειρές πού καλύπτουν χρονικό διάστημα ενάμιση περίπου αιώνα, επιτρέπουν τή συγ κρότηση ενός παραδείγματος-όδηγού καί δημιουργούν τίς προϋποθέσεις συστημα τικής μελέτης ποικίλων όψεων τής 'ιστορίας τοϋ πληθυσμού καί τής οικογένειας στά Κύ θηρα. Κλείνοντας τό σύντομο αυτό σημείωμα, θά ήθελα νά επισημάνω τήν εκδοτική φρον τίδα καί τυπογραφική ποιότητα τών δύο τό μων τους όποιους εξέδωσε ή Εταιρεία Κυ θηραϊκών Μελετών, αναδεικνύοντας μέ τόν καλύτερο τρόπο ένα κομμάτι τής ιστορίας καί τοϋ πολιτισμού τοϋ τόπου της. Ή ποιότη τα όμως έκδοσης καί τό αντίστοιχο κόστος εκτύπωσης γεννά έναν εύλογο προβλη ματισμό γιά τή συνέχεια τοϋ εγχειρήματος, έάν αναλογιστούμε ότι μόνο στό 'Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων φυλάσσονται 383 ληξιαρχι κά βιβλία τών ενοριών τοϋ νησιού, τής περιό δου =. Είναι άραγε εφικτή ή έκδο ση, μέ τίς προδιαγραφές ποιότητας τών δύο αυτών τόμων, τοϋ συνόλου τών ληξιαρχικών κατάστιχων, μέ δεδομένο μάλιστα ότι τό α ναγνωστικό κοινό βιβλίων τέτοιου περιεχο μένου, άν δέν περιορίζεται αποκλειστικά σέ μελετητές τής 'ιστορίας, είναι πάντως εξαι ρετικά περιορισμένο; ΟΊ δυνατότητες πού προσφέρει ή σύγχρονη τεχνολογία ψηφια κής επεξεργασίας καί αποτύπωσης μπορούν 'ίσως νά αποτελέσουν σέ αυτήν τήν περίπτω ση μία χρήσιμη, εναλλακτική όδό. Δημήτρης Δημητρόπουλος 5. Παρουσίαση τοϋ ληξιαρχικού αρχείου Κυθή ρων βλ. Μ. Δρακάκης, «Τό ληξιαρχικό αρχείο Κυ θήρων ( )», Έπετηρίς τών Γενικών Αρ χείων του Κράτους τών ετών , 'Αθήνα 1997, σ