ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ Υ ΡΟΦΟΡΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΑΜΑΛΙΑ ΑΣ Κουλούρη Αθανασία Γεωλόγος ΠΑΤΡΑ 2006

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ 2.1 Εισαγωγή Ιόνιος Ζώνη Μεταλπικά ιζήµατα Εβαπορίτες Αλατοκίνηση ιαπειρισµός των Εβαποριτών ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 3.1 Γεωτεκτονική θέση Νεοτεκτονική Μακροδοµή ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 4.1 Ανάγλυφο Υδρογραφικό δίκτυο Ποσοτική ανάλυση υδρογραφικού δικτύου Υ ΡΟΛΟΓΙΑ 5.1 Εισαγωγή Ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα Σχέση απόλυτου υψοµέτρου ύψους βροχής Όγκος ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων Εξατµισοδιαπνοή Κατείσδυση Επιφανειακή απορροή Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ 6.1 Υδρολιθολογική ταξινόµηση των σχηµατισµών Ο κύριος υδροφόρος Πιεζοµετρία

3 7. Υ ΡΟΧΗΜΕΙΑ 7.1 Εισαγωγή ειγµατοληψία υπόγειου νερού Αναλύσεις δειγµάτων Υδροχηµικά χαρακτηριστικά του υπό πίεση υδροφόρου ορίζοντα Προβλήµατα υποβάθµισης του υπόγειου νερού Θερµοµεταλλική υδροφορία ΠΟΛΥΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 8.1 Εισαγωγή Εφαρµογή R-τύπου παραγοντικής ανάλυσης στα δεδοµένα των χηµικών αναλύσεων των υπόγειων νερών Υπολογισµός και διερεύνηση των συντελεστών συσχέτισης Εξαγωγή των παραγόντων 71 i) Ανάλυση σε κύριες συνιστώσες ii) Περιστροφή κύριων συνιστωσών ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 84 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διπλωµατική εργασία πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του διατµηµατικού προγράµµατος µεταπτυχιακών σπουδών στις Περιβαλλοντικές Επιστήµες. Η ανάθεση του θέµατος έγινε από τον καθηγητή κ. Νικόλαο Λαµπράκη τον οποίο ευχαριστώ θερµά τόσο για την ανάθεση του θέµατος όσο και για τη συνεχή καθοδήγηση και επίβλεψη καθ όλη τη διάρκεια της εργασίας. Επίσης ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στον Καθηγητή κ. Κουτσούκο Πέτρο και τον Επίκουρο Καθηγητή κ. Παπαθεοδώρου Γιώργο για τη συµµετοχή τους στην τριµελή επιτροπή. Ακόµα ευχαριστώ όλους όσους µε τη βοήθειά τους συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της εργασίας και ιδιαίτερα: Τον γεωλόγο κ. Παναγόπουλο Ανδρέα υπάλληλο της Νοµαρχίας Ηλείας και τον γεωλόγο κ. Καραµαλίκη ιονύσιο για την παραχώρηση στοιχείων. Τον διδάκτορα γεωλόγο κ. Παναγόπουλο Γεώργιο και τον υποψήφιο διδάκτορα κ. Καραπάνο Ηλία για την πολύτιµη βοήθειά τους κατά τη διάρκεια των εργασιών υπαίθρου. Τους µεταπτυχιακούς φοιτητές Κατσάνου Κωνσταντίνα και Στρατικόπουλο Κωνσταντίνο για τη βοήθειά τους στις εργαστηριακές µετρήσεις. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους κατοίκους της περιοχής για την άψογη συνεργασία κατά τη διάρκεια των εργασιών υπαίθρου. 4

5 Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή Η εξεταζόµενη περιοχή (εικόνα 1.1) εκτείνεται στη υτική Πελοπόννησο, στο δυτικό τµήµα του Νοµού Ηλείας. Τα γεωγραφικά όρια της περιοχής µπορούν να καθοριστούν µε βάση το Ελληνικό Σύστηµα Προβολής Ε.Γ.Σ.Α. 87, από τις συντεταγµένες ανατολή και βορράς Η συνολική έκταση της περιοχής έρευνας ανέρχεται περίπου σε 72 km 2 και περιλαµβάνει τµήµατα από τους διευρυµένους δήµους Αµαλιάδας και Ιάρδανου. Εικόνα 1.1: Θέση περιοχής έρευνας Πρόκειται για µία άκρως αγροτική περιοχή όπου οι ανάγκες για άρδευση είναι αυξηµένες. Σκοπός της εργασίας είναι η περιβαλλοντική υδρογεωλογική 5

6 Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή µελέτη των υδροφόρων οριζόντων της περιοχής. Για την περιγραφή, την ανάλυση και την ερµηνεία των υδρογεωλογικών και υδροχηµικών συνθηκών που επικρατούν στη περιοχή µελέτης πραγµατοποιήθηκε καταµέτρηση ενός µεγάλου αριθµού γεωτρήσεων της περιοχής, µέτρηση της στάθµης και συλλογή δειγµάτων νερού από έναν αριθµό γεωτρήσεων. Αρχικά έγινε εκτενής αναφορά στις επικρατούσες γεωλογικές και τεκτονικές συνθήκες. Περιεγράφη η γεωµορφολογία της περιοχής και έγινε ποσοτική ανάλυση των κυριότερων ρεµάτων. Στη συνέχεια έγινε επεξεργασία των µετεωρολογικών δεδοµένων από τους κοντινότερους, στη περιοχή έρευνας, µετεωρολογικούς σταθµούς και κατασκευάστηκε ο βροχοµετρικός χάρτης. Για την εξαγωγή συµπερασµάτων όσον αφορά τα υπόγεια νερά αρχικά έγινε ο διαχωρισµός των σχηµατισµών µε βάση την υδροπερατότητά τους και στη συνέχεια δόθηκε έµφαση στον κύριο υδροφόρο της περιοχής. Κατασκευάστηκαν οι πιεζοµετρικοί χάρτες του υπό πίεση υδροφόρου κατά την ξηρή και την υγρή περίοδο και πραγµατοποιήθηκε στο εργαστήριο υδρογεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών η ανάλυση των συλλεχθέντων δειγµάτων. Τέλος πραγµατοποιήθηκε στατιστική επεξεργασία των µετρήσεων µε τη βοήθεια του στατιστικού προγράµµατος Spss

7 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Γεωλογία 2.1 Εισαγωγή Το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής µελέτης δοµείται από την Ιόνιο ζώνη η οποία ανήκει στις εξωτερικές ελληνίδες. Όλες οι ζώνες που ανήκουν στις εξωτερικές ελληνίδες έχουν τα εξής χαρακτηριστικά γνωρίσµατα: Συνεχείς στρωµατογραφικές στήλες Τεκτονίστηκαν µόνο µία φορά κατά το Ηώκαινο- Μειόκαινο, δηλαδή κατά την κύρια φάση της ορογένεσης Εικόνα 2.1: Χάρτης γεωτεκτονικών ζωνών των Ελληνίδων Au: Σειρά Plattenkalk, Px: Σειρά Παξών, I: Ιόνιος Ζώνη, G: Ζώνη Τριπόλεως, P: Ζώνη Πίνδου, Pk: Ζώνη Παρνασσού Γκιώνας, Sp: Ζώνη Υποπελαγονικής, Pl: Ζώνη Πελαγονικής, Al: Ζώνη Αλµωπίας, Pa: Ζώνη Πάικου, Pe: Ζώνη Παιονίας, CR: Ζώνη Περιροδοπική, Rh: Ζώνη Ροδόπης, Sm: Σερβοµακεδονική µάζα, Ac: Αττικοκυκλαδική µάζα. (Μουντράκης, 1985) 7

8 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία 2.2 Ιόνιος Ζώνη Η Ιόνιος ζώνη εκτείνεται από την Ήπειρο στα Ιόνια νησιά, τη. Στερεά, τη Β Πελοπόννησο και φτάνει µέχρι τα ωδεκάνησα. Συγκεκριµένα στην Κάρπαθο και τη Ρόδο η ενότητα Ακραµύτη εµφανίζεται µε την ίδια στρωµατογραφική κολώνα µε αυτήν της Ιόνιας ενότητας (Παπανικολάου, 1986). Στη Β Πελοπόννησο η Ιόνιος ενότητα εκτείνεται από τα βόρεια βορειοδυτικά, µέχρι τα δυτικά παράλια της Πελοποννήσου. Οριοθετείται γεωγραφικά από τις εξωτερικές ενότητες του Ελληνικού τόξου (Γαβρόβου Τρίπολης, Ολωνού Πίνδου) από τα ανατολικά, από τα βόρεια µε τη µεγάλη τεκτονική τάφρο του Κοριθνιακού Πατραϊκού κόλπου, από τα δυτικά µε το Ιόνιο πέλαγος και από τα νότια πάλι από τις εξωτερικές ενότητες Γαβρόβου Τρίπολης και Ολωνού Πίνδου. Οι επιφανειακές εµφανίσεις της Ιόνιας περιορίζονται στο χώρο µεταξύ Κυλλήνης και του ακρωτηρίου Άραξος (Aubouin και Dercourt, 1962, Τσόφλιας, 1977) Κατά τον Abouin (1958), η Ιόνιος ζώνη αποτελεί παλαιογεωγραφικά µια συνεχή αύλακα, διακοπτόµενη από υβώµατα αντίκλινα, µε αποτέλεσµα το πάχος των ιζηµάτων να µην είναι σταθερό και να δηµιουργούνται στρωµατογραφικά κενά και ασυµφωνίες. Το κύριο χαρακτηριστικό της Ιόνιας ενότητας είναι ότι κατά την εξέλιξή της από το Τριαδικό µέχρι το Αν. Ολιγόκαινο Μειόκαινο άλλαξε παλαιογεωγραφικές συνθήκες. Είναι η µοναδική από τις µεγάλες ισοπικές ζώνες που άλλαξε το βασικό παλαιογεωγραφικό της χαρακτήρα από νηριτικό σε πελαγικό κατά τη διάρκεια της προορογενετικής εξέλιξης του αλπικού κύκλου. Αυτή η αλλαγή έχει προσδιοριστεί ότι συνέβη στο Αν. Λιάσιο. Μέχρι τότε οι ενότητες Παξών, Μάνης, Ιονίου, Γαβρόβου, Τρίπολης αποτελούσαν µία ενιαία ανθρακική πλατφόρµα. Από το ογγέριο ο χώρος της Ιόνιας αρχίζει και βαθαίνει ενώ οι χώροι των Παξών από τη µια και της Τρίπολης από την άλλη συνεχίζουν να δέχονται νηριτικά ιζήµατα. Η βάθυνση του χώρου της Ιόνιας ενότητας πιθανό να συνδέεται µε τη διάνοιξη του ωκεανού της Τηθύος και τη δηµιουργία τυπικών οφιολίθων στις πιο εσωτερικές ζώνες (Παπανικολάου, 1986). Η στρωµατογραφική στήλη της Ιονίου αρχίζει κατά το Τριαδικό µε την ιζηµατογένεση των εβαποριτών (Savoyat, 1977), που συνεχίζεται µέχρι το Ανώτερο Τριαδικό. Τότε αρχίζει η ανθρακική ιζηµατογένεση. Η Ιόνιος ενότητα χαρακτηρίζεται από µία κατώτερη ακολουθία αποτελούµενη από νηριτικούς ασβεστόλιθους παχυστρωµατώδεις έως άστρωτους που περιέχουν φύκη και 8

9 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία ελασµατοβράγχια στη βάση των οποίων υπάρχουν οι εβαπορίτες (Κάρνιο) και από µία ανώτερη ακολουθία µε πελαγικά, κυρίως ανθρακικά, ιζήµατα. Για να περάσουµε από τη µία ακολουθία στην άλλη υπάρχει µία µεταβατική περίοδος που έχει ως αποτέλεσµα πολυµορφία φάσεων. Στη βάθυνση της Ιόνιας ζώνης συνετέλεσαν συνιζηµατογενή ρήγµατα που άρχιζαν σταδιακά να βυθίζουν ένα τµήµα της µέχρι τότε ενιαίας πλατφόρµας. Αυτό είχε σαν συνέπεια τον διαχωρισµό της αρχικής λεκάνης σε µικρές παλαιογεωγραφικές ενότητες καθεµιά από τις οποίες υπέστη διαφορική βύθιση ούτως ώστε συνεχείς και παχιές ακολουθίες να αντιστοιχούν σε βυθισµένους χώρους ενώ µικρού πάχους ακολουθίες χαρακτηρίζουν τους ανυψωµένους χώρους. Ο Renz (1955) έδωσε διάφορες στρωµατογραφικές ονοµασίες σε χαρακτηριστικούς σχηµατισµούς της Ιόνιας όπως: ασβεστόλιθοι «Φουσταπήδηµα» για τους µαύρους ασβεστόλιθους που επίκεινται των εβαποριτών, δολοµίτες «Haupt Dolomit» του κατώτερου Νόριου, ασβεστόλιθοι «Παντοκράτορα» που είναι πολύ πλούσιοι σε φύκη, ασβεστόλιθοι µε Ποσειδώνιες (κυρίως το Posidonomya bronni), η φάση Ammonitico rosso ηλικίας ογγέριο-κατ.μάλµιο καθώς και ασβεστόλιθοι Βίγλας ηλικίας Μάλµιο- Κατ.Σενώνιο. Οι ασβεστόλιθοι του Παντοκράτορα δείχνουν ιζηµατογένεση πολύ µικρού βάθους και δηλώνουν το τέλος των προ-ρηξιγενών ιζηµάτων της Ιονίου σειράς ενώ οι ασβεστόλιθοι της Βίγλας δηλώνουν τη γενική βύθιση της Ιονίου λεκάνης και την οµογενοποίηση των συνθηκών ιζηµατογένεσης σε όλη της την έκταση αντιπροσωπεύοντας την αρχή των µεταρηξιγενών ιζηµάτων της σειράς (Τσιπούρα-Βλάχου, 1991). Στην Ιόνια ενότητα έχουµε την ανάπτυξη ενός τυπικού φλύσχη. Η έναρξη της φλυσχογένεσης, που αλλάζει από περιοχή σε περιοχή µέσα στην ενότητα, αρχίζει µε την ανάδυση της οροσειράς της Πίνδου και τοποθετείται από το Αν. Ηώκαινο έως τη βάση του Ολιγοκαίνου. Αποτελείται από κίτρινους, λεπτοστρωµατώδεις και λεπτόκοκκους έως µεσόκοκους ψαµµίτες και αργίλους. Μεταξύ των νεότερων οριζόντων του φλύσχη επικρατούν πολύµεικτα κροκαλοπαγή τα οποία εµφανίζονται κυρίως στην Ν. Μανωλάδα και την Πάτρα. 9

10 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία 2.3Μεταλπικά ιζήµατα Οι µεταλπικοί σχηµατισµοί καλύπτουν το µεγαλύτερο µέρος της. Πελοποννήσου. Είναι κυρίως θαλάσσιοι σχηµατισµοί Νεογενούς και Τεταρτογενούς ηλικίας. Η λεκάνη των νεογενών ιζηµάτων της Ηλείας είναι µία από τις πολλές που δηµιουργήθηκαν στον Ελληνικό χώρο, µετά το τέλος της Αλπικής ορογένεσης. Η διαδοχή ανάπτυξης των νεογενών είναι από Ανατολή προς ύση, σύµφωνα µε την κίνηση του ορογενετικού τόξου, δηλαδή από τις αρχαιότερες προς τις νεότερες ζώνες. Το υπόβαθρο της λεκάνης είναι οι εξωτερικές ζώνες του Ελληνικού τόξου Ιόνιος, Γάβροβο Τρίπολη, Ολωνού Πίνδου. Εικόνα 2.2: Απόσπασµα του χάρτη κατανοµής νεογενών λεκανών της περιοχής Πύργου Ηλείας κατά ΕΠ/BEICIP (1977) Το πάχος των νεογενών στη Β Πελοπόννησο, το οποίο εµφανίζεται µεγάλο και µεταβαλλόµενο από θέση σε θέση, δεν εξαρτάται µόνο από τους ρυθµούς ιζηµατογένεσης αλλά και από τα φαινόµενα συνιζηµατογενούς τεκτονισµού. Χαρακτηριστικά των µεταλπικών σχηµατισµών είναι η µεγάλη 10

11 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία ποικιλία λιθοφάσεων, οι οποίες παρουσιάζουν επαναληψιµότητα µέσα σε κάθε σχηµατισµό, καθώς και η οριζόντια αλλαγή των λιθολογικών τύπων που µαρτυρούν την ύπαρξη διαφορετικών συνθηκών απόθεσης (Λέκκας και συνεργάτες, 1992). Οι επιφανειακές εµφανίσεις συνίστανται από κλαστικά ιζήµατα, άµµους, ιλυάργιλους τα οποία αποτέθηκαν σε διαφορετικά παλαιοπεριβάλλοντα όπως ποτάµια, λιµναία, λιµνοθαλάσσια και ρηχής θάλασσας. Στο χάρτη (εικόνα 2.2) απεικονίζεται η κατανοµή των νεογενών λεκανών στη περιοχή της Ηλείας. Παρατηρείται ότι το Μειόκαινο της Β Πελοποννήσου έχει περιορισµένη έκταση, σε σχέση µε το Πλειόκαινο, µε το µέγιστο πάχος του να είναι στη περιοχή της Αµαλιάδας και να ξεπερνά τα 1500m και το ελάχιστο να εµφανίζεται στη γεώτρηση Σώστη 1 (στο φύλλο Αµαλιάδα του ΙΓΜΕ) και να φτάνει έως τα 150m (Τσιπούρα-Βλάχου, 1991). Από διάφορες ερευνητικές γεωτρήσεις που έχουν γίνει στις περιοχές Αµαλιάδας, Κατάκολου και Κυπαρισσίας έχει προσδιοριστεί ιζηµατογένεση ανώτερου Μειόκαινου κατώτερου Πλειόκαινου σε επί µέρους λεκάνες µε αποθέσεις άµµων και αργίλων, φάσης ρηχής θάλασσας (Καµπέρης, 1987). Συγκεκριµένα στη περιοχή µελέτης συναντάµε από τα ανατολικά προς τα δυτικά τους εξής σχηµατισµούς (από τους αρχαιότερους στους νεότερους): Σχηµατισµός Περιστερίου ηλικίας Αν.Πλειόκαινο ο οποίος αποτελείται από πέντε ορίζοντες κροκαλοπαγών στους οποίους παρεµβάλλονται άµµοι και άργιλοι µε Μαλάκια. Το περιβάλλον απόθεσης είναι κυρίως ρηχής θάλασσας και ποταµοχειµαρώδες ενώ λιµναίας φάσης είναι µόνο ο νεότερος ορίζοντας των αργίλων. Το πάχος του είναι περισσότερο από 500 m. Σχηµατισµός Βούναργου ηλικίας Αν.Πλειόκαινο-Πλειστόκαινο. Περιλαµβάνει λεπτόκοκκες άµµους οι οποίες λόγω διάβρωσης των υπερκείµενων αργίλων σχηµατίζουν τράπεζες ορατές και από αεροφωτογραφίες. Ο χώρος απόθεσης είναι ρηχή θάλασσα (π.χ. ανοικτός κόλπος) ή λιµνοθάλασσα και το πάχος του ξεπερνά τα 700 m. Σχηµατισµός Κεραµιδιάς ηλικίας Αν.Πλειόκαινο-Πλειστόκαινο. Το πάχος του είναι συνήθως 400 m και περιλαµβάνει άστρωτες αµµούχες ή ιλιούχες αργίλους µε ποικιλία χρωµάτων (φαιό, κίτρινο, κ.ά.). Ο χώρος απόθεσης του σχηµατισµού είναι ρηχή θάλασσα και λιµνοθάλασσα. Σχηµατισµός Καλαθά ηλικίας Κατ. Πλειστόκαινο. Αποτελείται από µεσόκοκκες έως αδρόκοκκες άµµους και ψηφίδες ενώ κατά θέσεις παρεµβάλλονται 11

12 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΗΛΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΠΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Αλλουβιακές αποθέσεις Χειµαρώδεις αποθέσεις Σχηµατισµός Σχηµατισµός Κατάκολου Κατάκωλου Ιζηµάµατα της επικλύσεως του Τυρρηνίου Σχηµατισµός Καλαθά - Άµµοι Σχηµατισµός Κεραµιδιάς Άργιλοι Μπλε ΑΝΩΤΕΡΟ ΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΟ Σχηµατισµός Βούναργου Άµµοι - Άργιλοι Σχηµατισµός Περιστερίου Κροκαλοπαγή - Άµµοι - Άργιλοι ΑΝΩΤΕΡΟ ΠΛΕΙΟΚΑΙΝΟ ΠΛΕΙΟΚΑΙΝΟ Σχηµατισµός Προφ. Ηλία - Οινόης Άµµοι, άργιλοι µε φακούς λιγνιτών και κροκαλοπαγών Φακοειδείς ενστρώσεις άµµων, ψηφίδων ΑΝΩΤΕΡΟ ΟΛΙΓΟΚΑΙΝΟ Φλύσχης Εικόνα 2.3: Στρωµατογραφική στήλη των µεταλπικών σχηµατισµών (σύµφωνα µε το φύλλο Αµαλιάδα του ΙΓΜΕ) 12

13 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία ενστρώσεις από ανοιχτόχρωµους µεσόκοκκους ψαµµίτες. Ο σχηµατισµός παρουσιάζει µεγάλο πάχος από 150 έως και 280m (δεδοµένα γεωτρήσεων). Σχηµατισµός Κατάκολου Τυρρήνιας ηλικίας. Πρόκειται για θαλάσσιες αποθέσεις πάχους 2-10 m, οι οποίες αποτελούνται από µεσόκοκκους έως ανδρόκοκκους ψαµµίτες και ανθρακική συνδετική µάζα. Χαρακτηρίζεται από πλούσια πανίδα (ελασµατοβράγχια, γαστερόποδα) Το πεδινό τµήµα της περιοχής καλύπτεται από προσχώσεις ολοκαινικής ηλικίας µε άµµους και ψηφίδες. Στην παράκτια περιοχή υπάρχουν θίνες της ίδιας ηλικίας ύψους 3-4m και πλάτους µέχρι 750m. 2.4 Εβαπορίτες Όπως έχει ήδη αναφερθεί στη βάση της Ιόνιας ενότητας υπάρχουν ανωτριαδικοί εβαπορίτες. Ο ρόλος τους είναι πολύ σηµαντικός γιατί έχουν άµεση σχέση µε την τεκτονική εξέλιξη της περιοχής, τη διαµόρφωση περιβαλλόντων ιζηµατογένεσης και πιθανόν την δηµιουργία και µετανάστευση κοιτασµάτων υδρογονανθράκων. Οι εβαπορίτες συνίστανται από άρρυθµες εναλλαγές γύψου, ανυδρίτη, αλίτη, συλβίτη (σε µικρότερα ποσοστά) µε ενδιαστρώσεις δολοµίτη και ασβεστόλιθου. Από ερευνητικές γεωτρήσεις που έγιναν στη περιοχή προέκυψε ότι τόσο οι εβαπορίτες όσο και οι ασβεστόλιθοι και οι δολοµίτες των πυρήνων των γεωτρήσεων είναι έντονα διερρηγµένοι, έχουν χρώµα σκούρο τεφρό οφειλόµενο στα οργανικά (βιτουµενικά) στοιχεία του περιεχοµένου και έχουν χαρακτηριστική οσµή H 2 S (Τσιπούρα-Βλάχου, 1991). Οι κινήσεις των εβαποριτών προκάλεσαν τον κατακερµατισµό των υπερκείµενων ανθρακικών και τον σχηµατισµό κροκαλοπαγών στις επιφάνειες ολίσθησης και στην ράχη των εβαποριτών, τα οποία είναι ταµιευτήρες φυσικών υδρογονανθράκων (Καµπέρης, 1987). Από στοιχεία γεωτρήσεων παλαιότερων µελετών στην περιοχή έχει προκύψει ότι το πάχος των εβαποριτών στη. Ελλάδα είναι µεγαλύτερο από 1000 m. Η πρώτη φορά που αναφέρθηκε η εµφάνιση εβαποριτικού υποβάθρου στην ευρύτερη περιοχή µελέτης και συγκεκριµένα στη περιοχή του Κατάκολου ήταν το µετά τις γεωτρήσεις του Helis. Το 1979 έρευνες στη περιοχή πραγµατοποιεί η.ε.π. σε συνεργασία µε την BEICIP όπου επιβεβαιώνεται η 13

14 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία ύπαρξη µιας διαπειρικής δοµής γνωστή και ως «δοµή Κατάκολου». Η συγκεκριµένη δοµή είναι ένα αντίκλινο, µια αναθόλωση από την άνοδο του διάπειρου. Ο άξονάς της έχει διεύθυνση Β-Ν και 2,5 km νοτιότερα του ακρωτηρίου κάµπτεται κατά τη διεύθυνση Β-ΒΑ (Τσιπούρα-Βλάχου, 1991). 2.5 Αλατοκίνηση ιαπειρισµός των Εβαποριτών Ο µηχανισµός της αλατοκίνησης έχει ως εξής: τα εβαποριτικά στρώµατα υπό το βάρος των υπερκείµενων ιζηµάτων, τα οποία δεν είναι οµοιόµορφα κατανεµηµένα σε όλη τη λεκάνη αλλά διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, συµπεριφέρονται σαν εύπλαστα υλικά, µε αποτέλεσµα την ανοδική κίνησή τους, στις περιοχές µικρότερης πίεσης, µε άλλα λόγια σε περιοχές µικρότερου βάρους απόθεσης υπερκείµενων ιζηµάτων. Με την αύξηση του βάρους των υπερκείµενων ιζηµάτων αυξάνεται και η ανοδική κίνηση των εβαποριτών, µε την ανύψωση να είναι µεγαλύτερη από την αντίστοιχη βάθυνση της λεκάνης. Στο τελευταίο στάδιο ο διάπειρος διαπερνά τα υπερκείµενα στρώµατα, διαφοροποιεί την ιζηµατογένεση και προκαλεί στρωµατογραφικά κενά (Τσιπούρα-Βλάχου, 1991). Η τεκτονική της ρηξιγενούς ζώνης της Ηλείας επηρεάζεται άµεσα από τους Τριαδικούς εβαπορίτες, οι οποίοι διατάσσονται παράλληλα προς τις εξωτερικές Ελληνίδες και δρουν ως επιφάνειες αποκόλλησης βοηθώντας αρχικά στην προς τα δυτικά επώθηση των Ελληνίδων λόγω της Α- συµπίεσης (Underhill, 1989). Στην περιοχή της υτικής Ελλάδας, σε πολλές περιπτώσεις, οι εβαπορίτες ενεργοποιούνται σχηµατίζοντας δόµους και παράλληλα δοµές διαστολής στην γύρω περιοχή (Underhill, 1989). Η δράση των εβαποριτών στην περιοχή του Πύργου αρχίζει από το Ανώτερο Μειόκαινο και συνεχίζεται στο Πλειόκαινο και το Τεταρτογενές (Kelletat et al., 1976). 14

15 Κεφάλαιο 2ο Γεωλογία Εικόνα 2.4: Γεωλογικός χάρτης της περιοχής µελέτης 15

16 Κεφάλαιο 2 ο Γεωλογία ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ Σηµερινή ακτή: άµµοι, χαλίκια, θαλάσσιες αποθέσεις Παράκτιοι σχηµατισµοί (Ολόκαινο) Πρόσφατες προσχώσεις (Ολόκαινο) Παράκτιος ασβεστόλιθος του Κατακόλου Ανώτερη κάτω αναβαθµίδα Σχηµατισµός Κατακόλου-Θαλάσσιες αποθέσεις (Τυρρήνιο) Σχηµατισµός Καλαθά (Κατ. Πλειστόκαινο) Σχηµατισµός Κεραµιδιάς (Αν. Πλειόκαινο - Πλειστόκαινο) Σχηµατισµός Βούναργου (Κατ. Πλειστόκαινο) Σχηµατισµός Περιστερίου (Αν. Πλειόκαινο) Σχηµατισµός Πρ. Ηλία - Οινόης (Αν. Πλειόκαινο) Ισοϋψείς (m) Υδρογραφικό δίκτυο Ρήγµα Σιδηροδροµική γραµµή ρόµος Y Χωριό - Πόλη Εικόνα 2.5: Υπόµνηµα του Γεωλογικού χάρτη 16

17 Κεφάλαιο 3 ο Τεκτονική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 3.1 Γεωτεκτονική θέση Νεοτεκτονική Μακροδοµή Η νεοτεκτονική δοµή της Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται από την παρουσία µεγάλων νεοτεκτονικών µπλοκ τα οποία αντιστοιχούν είτε σε ρηξιγενείς τάφρους είτε σε τεκτονικά κέρατα. Αυτά τα µπλοκ συνορεύουν µε ρηγµατικές ζώνες διεύθυνσης Α- και ΒΒ -ΝΝΑ δηµιουργώντας ένα πολυσύνθετο µωσαϊκό, µε ξεχωριστή νεοτεκτονική δοµή (Μαριολάκος et al., 1985). Εικόνα 3.1: Σχηµατικό διάγραµµα της περίστρεψης των τεκτονικών διπόλων κατά µήκος του βορείου τµήµατος του τόξου του Αιγαίου προς το κεντρικό του τµήµα κατά Παπανικολάου, ερµιτζάκη (1981). 1:ξηρά, 2:βάθος 0-3km, 3: βάθος άνω των 3km, 4: µέτωπο του τόξου, 5: Πλειοτεταρτογενή ηφαίστεια, 6:τάφροι, 7: διεύθυνση περίστρεψης τεκτονικών διπόλων, 8: ζώνες οριζοντίων µετατοπίσεων. Μια θεωρία που µπορεί να ερµηνεύσει το µεγάλο πάχος των ιζηµάτων της λεκάνης είναι η θεωρία του τεκτονικού δίπολου (εικόνα 3.1). Οι ερµιτζάκης και 17

18 Κεφάλαιο 3 ο Τεκτονική Παπανικολάου (1981) αναφέρουν την ύπαρξη µεγατεµαχών που βρίσκονται στην ηπειρωτική Ελλάδα από τη Θεσσαλία και νοτιότερα και αναπτύσσονται σε διεύθυνση Β-Ν. Τα τεµάχη αυτά εµφανίζονται στραµµένα προς τα Νοτιοανατολικά ακολουθώντας τη γεωµετρία του Ελληνικού τόξου. Σαν ένα τεκτονικό δίπολο εµφανίζεται και η Β Πελοπόννησος, µε τις βόρειες ακτές της να ανυψώνονται, ενώ προς το νότο η νεογενής λεκάνη της Ηλείας να βυθίζεται. Γι αυτό το λόγο η λεκάνη της Ηλείας χαρακτηρίζεται από µεγάλο πάχος ιζηµάτων σε σχέση µε τις άλλες λεκάνες του Ελληνικού χώρου. Η διαφοροποίηση άρχισε από το Μ.Μειόκαινο και συνεχίστηκε κατά το Πλειόκαινο, όταν τα τεκτονικά δίπολα είχαν εντονότερη δράση που ίσως να συνεχίζεται µέχρι σήµερα (Τσιπούρα-Βλάχου, 1991). Αναλύοντας τις τοπικές γεωτεκτονικές συνθήκες αξίζει να αναφερθεί ότι η ευρύτερη περιοχή της Ηλείας αντιστοιχεί σε µία πρώτης τάξης ρηξιγενή δοµή ως αποτέλεσµα της γειτνίασής της µε τη περιοχή σύγκλισης της Αφρικανικής πλάκας η οποία κινείται προς τα βόρεια και βυθίζεται κάτω από την Ευρασιατική πλάκα. Η ρηξιγενής τάφρος της Ηλείας οριοθετείται από τα Ν-ΝΑ από το τεκτονικό κέρας του Ερύµανθου, από τα Α από το τεκτονικό κέρας Τρόπεα και στα Ν από το τεκτονικό κέρας του όρους Λάπιθα. Όλες οι δοµές βρίσκονται πάνω σε Αλπικούς σχηµατισµούς. Οι ρηγµατικές ζώνες που περιβάλλουν τα τεκτονικά κέρατα είναι εύκολα διακριτά και σχηµατίζουν εντυπωσιακές µορφολογικές ασυνέχειες. Εικόνα 3.2: Η νεοτεκτονική τάφρος της Ηλείας µε τα πιο σηµαντικά ρήγµατα και ρηξιγενείς ζώνες (Lekkas et al.) 18

19 Κεφάλαιο 3 ο Τεκτονική Η ρηξιγενής τάφρος της Ηλείας, µια περιοχή 1500 km 2, είναι γεµάτη µε µεταλπικές αποθέσεις του Αν.Μειόκαινου-Ολόκαινου, µε µέγιστο πάχος περίπου 3000 m. Αυτές οι µεταλπικές αποθέσεις καλύπτουν ακανόνιστα το καλά σχηµατισµένο παλαιοανάγλυφο που αναπτύσσεται στους Αλπικούς σχηµατισµούς. Ο ενεργός τεκτονισµός κατά τη φάση της ιζηµατογένεσης έπαιξε κύριο ρόλο στην εξέλιξη των µεταλπικών σχηµατισµών και δηµιούργησε ρηξιγενείς ζώνες και τεκτονικά κέρατα µικρότερης τάξης µέσα στην πρώτης τάξης ρηξιγενούς δοµής της Ηλείας. Η έντονη τεκτονική δραστηριότητα κατά το Μειόκαινο-Ολόκαινο οφείλεται στη γειτονία της περιοχής µε το όριο σύγκλισης των δύο τεκτονικών πλακών και από τον διαπειρισµό των εβαποριτών του αλπικού υποβάθρου. Πιο συγκεκριµένα κατά το Ολόκαινο, η τεκτονική δραστηριότητα ήταν έντονη και εκφραζόταν κυρίως µε παραµορφώσεις (Mariolakos et al., 1991). Μεγάλος αριθµός ρηγµάτων έχει εντοπιστεί και µελετηθεί κατά τη διάρκεια χαρτογραφήσεων, κάποια από τα οποία ήταν ενεργά σε προηγούµενες νεοτεκτονικές περιόδους (π.χ. Πλειόκαινο, Κ. Πλειστόκαινο) ενώ άλλα ήταν ενεργές δοµές του Ολόκαινου (Lekkas et al., 1992). Τα καταγεγραµµένα επίπεδα σεισµικότητας, τα οποία πιθανώς να είναι τα υψηλότερα στην Ελλάδα (Hatzafelt et al., 1990) επιβεβαιώνουν τις νεοτεκτονικές µελέτες, οι οποίες δείχνουν ότι η περιοχή υφίσταται έντονη παραµόρφωση. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι µεταλπικοί σχηµατισµοί, οι οποίοι απαντώνται στην περιοχή γύρω από τον Πύργο, είναι ένα µικρό κοµµάτι της ρηξιγενούς ζώνης της Ηλείας. Το υπόβαθρό τους αποτελείται από αλπικούς σχηµατισµούς. Σύµφωνα µε γεωφυσικές έρευνες, το υπόβαθρο αποτελείται από εβαπορίτες του Τριαδικού και Κρητιδικούς Ηωκαινικούς ασβεστόλιθους, ενώ ο Ολιγοκαινικός φλύσχης απαντάται τοπικά. Συναντάται σ ένα βάθος το οποίο ποικίλει από 1800 έως 3000 m. Τέτοια µεγάλη διαφορά δικαιολογείται από τις έντονες τεκτονικές και διαπειρικές δοµές. Στην ευρύτερη περιοχή της ρηξιγενούς ζώνης της Ηλείας οι σχηµατισµοί φαίνεται να έχουν υποστεί σηµαντική παραµόρφωση ακόµα και στο Τεταρτογενές. Αυτό κυρίως εκδηλώνεται από πτυχές και ρήγµατα. Σηµαντικός είναι ο αριθµός τόσο των αποµονωµένων ρηγµάτων όσο και αυτών που 19

20 Κεφάλαιο 3 ο Τεκτονική σχηµατίζουν µεγάλες ρηξιγενείς ζώνες. Σύµφωνα µε λεπτοµερή τεκτονική ανάλυση (Lekkas et al., 1992, 1994) διακρίνονται µια σειρά από τεκτονικές ζώνες µε τη ρηξιγενή ζώνη Κατάκολου Βούναργου να είναι η κύρια ρηξιγενής ζώνη που αναπτύσσεται στην περιοχή µελέτης. Αποτελείται από έναν αριθµό ρηγµάτων γενικής διεύθυνσης Ν -ΒΑ τα οποία τέµνουν τους σχηµατισµούς από το Κατάκολο έως το Βούναργο. Η ζώνη Κατάκολου-Βούναργου είναι η πρώτη αναγνωρισµένη από τους εντυπωσιακούς µορφολογικούς κρηµνούς (εικόνα 3.3) που βρίσκονται κυρίως κοντά στο Βούναργο. Η ρηξιγενής ζώνη δεν παρουσιάζει σ όλο το µήκος της αυτές τις εντυπωσιακές δοµές αλλά στα δυτικά εµφανίζεται ένας µεγάλος αριθµός από µικρής κλίµακας ρήγµατα και στα ανατολικά βαθµιαία µεταπίπτει σε µονοκλινείς παραµορφώσεις στους σχηµατισµούς Βούναργου και Περιστερίου. Η ρηξιγενής ζώνη Κατάκολου Βούναργου, η οποία εκτείνεται σε 25km µήκος, είναι ένα κύριο τεκτονικό στοιχείο της περιοχής µε σηµαντικά διάφορη γεωλογική και τεκτονική δοµή. Σύµφωνα µε τα υπάρχοντα δεδοµένα η δραστηριοποίηση της ρηξιγενούς ζώνης άρχισε το Κ. Πλειόκαινο και συνέχισε στο Ολόκαινο, όπως αποδεικνύεται από τη µετατόπιση των ασβεστιτικών ψαµµιτών του Κατάκολου και τα όρια των αλλουβιακών σχηµατισµών. Η ολική εµφάνιση κατά πλάτος της ζώνης είναι σχεδόν 500m. Εικόνα 3.3: Η ρηξιγενής ζώνη Κατάκολου-Βούναργου 20

21 Κεφάλαιο 4 ο Γεωµορφολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Γεωµορφολογία 4.1 Ανάγλυφο Το ανάγλυφο µιας περιοχής είναι αποτέλεσµα της λιθολογίας του εδάφους, της επίδρασης πάνω σ αυτό των διεργασιών διάβρωσης και αποσάθρωσης και των τεκτονικών φαινοµένων που επιδρούν στην περιοχή. `Όπως έχει ήδη αναφερθεί η περιοχή µελέτης αποτελεί τµήµα της µεταλπικής λεκάνης της Ηλείας. Η περιοχή στο µεγαλύτερο τµήµα της χαρακτηρίζεται από οµαλό ανάγλυφο (εικόνα 4.1). Προς τα ανατολικότερα, καθώς η επίδραση της τεκτονική είναι εντονότερη (εικόνα 4.2), το υψόµετρο της περιοχής σταδιακά αυξάνει και φτάνει µέχρι τα 330m ενώ το µέσο υψόµετρο είναι τα 88m. Έτσι η περιοχή αυτή µπορεί να χαρακτηριστεί από πεδινή έως ηµιορεινή. #'] Σαβάλια '] Αµαλιάδα ΥΠΟΜΝΗΜΑ '] Περιστέρι υδρογραφικό δίκτυο '] Κορυφή Χελωνίτης κόλπος '] ουναίικα '] Βούναργο N W S E '] Σκαφιδιά '] Πράσινο km Εικόνα 4.1: Χάρτης ισοϋψών καµπυλών 4.2 Υδρογραφικό δίκτυο Υδρογραφικό δίκτυο µιας λεκάνης αποτελεί το σύνολο των ρεµάτων, χειµάρρων, παραποτάµων και ποταµών παροδικής ή µόνιµης ροής τα οποία 21

22 Κεφάλαιο 4 ο Γεωµορφολογία αποστραγγίζουν τη λεκάνη αυτή. Η µορφή του υδρογραφικού δικτύου επηρεάζεται από παράγοντες όπως το ανάγλυφο, η λιθολογική σύσταση της περιοχής, η τεκτονική καθώς επίσης και από τις επικρατούσες κλιµατολογικές συνθήκες. Η περιοχή µελέτης αποστραγγίζεται µέσω µικρών ρεµάτων. Όπως φαίνεται και στην εικόνα 4.3 δεν υπάρχει πλήρως ανεπτυγµένο δίκτυο. Τα ρέµατα είναι κυρίως πρώτης και δεύτερης τάξης. Τα πρώτης τάξης ρέµατα που αναπτύσσονται στο νοτιοανατολικό τµήµα της περιοχής µελέτης καταλήγουν στο πιο ανεπτυγµένο ρέµα νοτίως της περιοχής µελέτης, ονοµαζόµενο «κυράς Λαγκάδι», το οποίο είναι 3 ης τάξης. ΥΠΟΜΝΗΜΑ Σαβάλια Περιοχή µελέτης Ρήγµα Υδρογραφικό δίκτυο Οικισµοί Αµαλιάδα Κορυφή ουναίικα Βούναργο Σκαφιδιά km Εικόνα 4.2: Τεκτονικός χάρτης της περιοχής µελέτης 4.3 Ποσοτική ανάλυση Υδρογραφικού δικτύου Ενδεικτικά έγινε ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου του µεγαλύτερου ρέµατος, «Κυράς Λαγκάδι», που απαντάται στην ευρύτερη περιοχή (εικόνα 4.4). Η υδρολογική λεκάνη έχει έκταση 90,167 km 2 µε περίµετρο 49,227 km. Το υδρογραφικό δίκτυο παρουσιάζει δενδριτική µορφή µε τους µικρότερης τάξης κλάδους να ενώνονται µε τους µεγαλύτερης τάξης υπό οξεία γωνία. Οι 22

23 1 Κεφάλαιο 4 ο Γεωµορφολογία κυριότερες µορφολογικές παράµετροι του υδρογραφικού δικτύου παρουσιάζονται στον πίνακα 4.1. Χελωνίτης κόλπος '] Σαβάλια 2 2 '] Αµαλιάδα '] Καρδαµάς '] ΥΠΟΜΝΗΜΑ Υδρογραφικό δίκτυο Όρια περιοχής µελέτης Εθνική οδός Οικισµοί '] Κορυφή 1 '] Περιστέρι '] ουναίικα '] Βούναργο 1 N W S E Σκαφιδιά '] '] Πράσινο km Εικόνα 4.3 : Υδρογραφικό δίκτυο περιοχής µελέτης. '] ΥΠΟΜΝΗΜΑ '] Σαβάλια Υδρογραφικό δίκτυο εθνική οδός υδρολογική λεκάνη Οικισµοί '] Αµαλιάδα '] Περιστέρι Χελωνίτης κόλπος '] Καρδαµάς '] Κορυφή '] ουναίικα '] Βούναργο N '] Πράσινο W S E Σκαφιδιά '] Km Εικόνα 4.4: Η εξεταζόµενη υδρολογική λεκάνη. 23

24 Κεφάλαιο 4 ο Γεωµορφολογία Πίνακας 4.1: Οι κυριότερες µορφολογικές παράµετροι του υδρογραφικού δικτύου Κλάδοι 1 ης τάξης 14 Κλάδοι 2 ης τάξης 7 Κλάδοι 3 ης τάξης 5 Συνολικό µήκος κλάδων (m) Υδρογραφική πυκνότητα 0,865 Υδρογραφική συχνότητα 0,29 24

25 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Υ ΡΟΛΟΓΙΑ 5.1 Εισαγωγή Η ποιότητα και η ποσότητα του υπόγειου νερού είναι άρρηκτα συνδεδεµένη τόσο µε τα επιφανειακά νερά όσο και από τις γεωλογικές δοµές και το είδος των διάφορων γεωλογικών σχηµατισµών µε τις οποίες έρχεται σε επαφή το νερό (επιφανειακό και υπόγειο). Τα µετεωρολογικά δεδοµένα σταθµών της ευρύτερης περιοχής και η χρήση της εξίσωσης του υδρολογικού ισοζυγίου βοηθούν στην εκτίµηση του δυναµικού του υπόγειου νερού. Το υδρολογικό ισοζύγιο της περιοχής µελέτης για µία χρονική περίοδο (π.χ. ένα έτος) εκφράζεται µε την εξίσωση: όπου: P = E + R + I P το ποσό των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων που δέχεται η περιοχή µελέτης Ε το ποσό της εξατµισοδιαπνοής R η επιφανειακή απορροή Ι το ποσό του νερού που κατεισδύει στα βαθύτερα στρώµατα και είτε αναπληρώνει τη φυσική υγρασία είτε προστίθεται στους υδροφόρους ορίζοντες. Το νερό που κατεισδύει στους υδροφόρους ορίζοντες αποτελεί την ενεργή κατείσδυση που έχει και την µεγαλύτερη σηµασία στην υδρολογία Τα δεύτερα µέλη της εξίσωσης γνωστά σαν φάσεις του υδρολογικού ισοζυγίου εκφράζονται είτε σε χιλιοστά, είτε σε µονάδες όγκου (π.χ. κυβικά µέτρα), είτε σε εκατοστιαίο ποσοστό επί των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων. 25

26 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία 5.2 Ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα Με τον όρο ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα (ή υετός) περιγράφεται το νερό που φτάνει στην επιφάνεια της γης ανεξαρτήτως της µορφής που αυτό έχει (βροχή, χιόνι, πάγος, χαλάζι, οµίχλη, δροσιά). Στη περιοχή µελέτης η βροχή είναι η κύρια µορφή των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων αποτελώντας την σηµαντικότερη παράµετρο των εισροών του υδρολογικού ισοζυγίου. Η επεξεργασία των βροχοµετρικών δεδοµένων (πίνακες I, II και III του παραρτήµατος) θα οδηγήσει στην κατασκευή της εξίσωσης της βροχοβαθµίδας. Για να έχουµε όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικές παρατηρήσεις επιλέχθηκαν µετεωρολογικοί σταθµοί που καλύπτουν όλο το φάσµα των υψοµετρικών κλάσεων (πίνακας 5.1). Στον ακόλουθο πίνακα φαίνονται τα υψόµετρα των σταθµών, το µέσο ετήσιο ύψος βροχής κάθε σταθµού καθώς και η περίοδος την οποία καλύπτουν οι παρατηρήσεις µας. Ως υδρολογικό έτος ορίζεται µια περίοδος, ίση µε το ηµερολογιακό έτος, η έναρξη όµως της οποίας συµπίπτει µε την αρχή της υγρής περιόδου. Έτσι στη περιοχή µελέτης το υδρολογικό έτος ξεκινά την 1 η Οκτωβρίου και τελειώνει την 30 η Σεπτεµβρίου του επόµενου έτους. Πίνακας 5.1: Βροχοµετρικοί σταθµοί Σταθµός Υψόµετρο Μέσο ετήσιο ύψος βροχής Περίοδος (mm) Βασιλάκι , Στρέφι , Πύργος , Στα βροχοµετρικά δεδοµένα είναι σύνηθες το γεγονός να λείπουν κάποιες µετρήσεις. Η εκτίµηση των ελλιπών παρατηρήσεων πραγµατοποιήθηκε µε τη χρήση της µεθόδου του κανονικού λόγου, κατά την οποία η εκτίµηση της ελλείπουσας παρατήρησης ενός σταθµού Χ βασίζεται στις ταυτόχρονες παρατηρήσεις των υπόλοιπων σταθµών (1, 2,, n) σύµφωνα µε τη σχέση: 26

27 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία Px P1 P2 Pn P x = ( ), όπου n 1) P P P ( 1 2 P x = η ελλείπουσα τιµή βροχόπτωσης στο σταθµό Χ n = το πλήθος των σταθµών P 1, P 2,, περίοδο P n = η βροχόπτωση στους υπόλοιπους σταθµούς για την ίδια P x = το µέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στο σταθµό Χ n P 1, P 2,, σταθµούς. P n = το µέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στους υπόλοιπους Πίνακας 5.2: Μέσο ετήσιο ύψος βροχής (mm) ΕΤΟΣ ΒΑΣΙΛΑΚΙ ΣΤΡΕΦΙ ΠΥΡΓΟΣ ,0 1299,0 1081, ,1 759,1 519, ,9 1050,4 597, ,5 915,0 736, ,2 1040,0 980, ,8 1454,6 967, ,2 1087,5 698, ,9 1977,5 804, ,7 1066,3 1156, ,9 987,5 730, ,9 900,5 743, ,1 982, ,9 1203,7 - Σ αυτό το σηµείο κρίνεται αναγκαίος ο έλεγχος της οµοιογένειας των βροχοµετρικών δεδοµένων. Για το λόγο αυτό χρησιµοποιείται η τεχνική της διπλής αθροιστικής καµπύλης (εικόνα 5.1). Κατά τη µέθοδο αυτή κατασκευάζεται ένα γράφηµα των αθροιστικών ετήσιων υψών βροχόπτωσης κάθε ενός σταθµού, του οποίου θέλουµε να ελέγξουµε την οµοιογένεια, µε το άθροισµα των αντίστοιχων αθροιστικών τιµών των υπόλοιπων σταθµών. Εάν 27

28 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία τα δεδοµένα του σταθµού είναι οµοιογενή, τότε τα σηµεία θα βρίσκονται πάνω σε µία ευθεία γραµµή. Σταθµός Βασιλακίου Αθροιστικό ύψος βροχής σταθµού (mm) y = 1,0054x - 32,375 R 2 = 0, Αθροιστικό µέσο ύψος βροχής των σταθµών αναφοράς(mm) Σταθµός Στεφίου Αθροιστικό ύψος βροχής σταθµού (mm) y = 2,3679x + 522,84 R 2 = 0, Αθροιστικό µέσο ύψος βροχής των σταθµών αναφοράς(mm) Σταθµός Πύργου Αθροιστικό ύψος βροχής σταθµού (mm) y = 3,8826x - 635,38 R 2 = 0, Αθροιστικό µέσο ύψος βροχής των σταθµών αναφοράς(mm) Εικόνα 5.1 : ιπλή αθροιστική καµπύλη των σταθµών Βασιλακίου, Στρεφίου και Πύργου 28

29 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία Από την εφαρµογή της µεθόδου της διπλής αθροιστικής καµπύλης παρατηρείται ότι δεν παρουσιάζεται αλλαγή στη κλίση των τριών ευθειών. Άρα οι παρατηρήσεις κρίνονται ως οµοιογενείς και εποµένως δεν απαιτείται διόρθωσή τους. Στα παρακάτω διαγράµµατα βλέπουµε τη διακύµανση του ύψους των βροχοπτώσεων κάθε σταθµού στις διάφορες περιόδους. Βροχοµετρικός σταθµός Βασιλακίου Ύψος βροχόπτωσης (mm) Περίοδοι Βροχοµετρικός σταθµός Στρεφίου Ύψος βροχόπτωσης (mm) Περίοδοι Βροχοµετρικός σταθµός Πύργου Ύψος βροχόπτωσης (mm) Περίοδοι Εικόνα 5.2: Ετήσια πορεία βροχοπτώσεων των βροχοµετρικών σταθµών Βασιλακίου, Στρεφίου και Πύργου 29

30 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία Σχέση απόλυτου υψοµέτρου ύψους βροχής Οι σπουδαιότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τα ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα είναι οι εξής: το υψόµετρο και η µορφολογία της περιοχής το γεωγραφικό πλάτος και η απόσταση από τη θάλασσα ο προσανατολισµός της περιοχής σε σχέση µε τη θάλασσα και η διεύθυνση των επικρατούντων ανέµων η µέση θερµοκρασία και η υγρασία της περιοχής Συνήθως τα ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα αυξάνονται αναλογικά αυξανοµένου του υψοµέτρου, ακολουθώντας τη βροχοβαθµίδα της περιοχής. Για τον υπολογισµό της βροχοβαθµίδας απαιτούνται τα απόλυτα υψόµετρα των βροχοµετρικών σταθµών και τα αντίστοιχα ύψη βροχών (πίνακας 5.1). Μ αυτά κατασκευάζουµε ένα διάγραµµα µεταβολής ύψους βροχής υψοµέτρου (εικόνα 5.3). Αν το ύψος βροχής εξαρτιόταν µόνο από το υψόµετρο, τότε όλα τα σηµεία του διαγράµµατος θα βρίσκονταν πάνω στην ίδια ευθεία. Η εξίσωση της ευθείας είναι της µορφής: y = αx + β όπου: y = το ύψος της βροχής στο υψόµετρο x x = υψόµετρο α = βροχοβαθµίδα β = ύψος βροχής στο ύψος της θάλασσας Για την κατασκευή του βροχοµετρικού χάρτη (εικόνα 5.4) της περιοχή χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος των ισοϋέτιων καµπυλών. Στον ακόλουθο πίνακα δίνεται η αντιστοιχία των ισοϋψών και των ισοϋέτιων καµπυλών µε χρήση της βροχοµετρικής εξίσωσης y=4,4581x+859,68 30

31 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία ιάγραµµα µεταβολής ύψους βροχής - υψοµέτρου ύψος βροχής (mm) y = 4,4581x + 859,68 R 2 = 0, υψόµετρο του σταθµού (m) Εικόνα 5.3: Μεταβολή της βροχόπτωσης συναρτήσει του απόλυτου υψοµέτρου Πίνακας 5.3: Αντιστοιχία ισοϋψών και ισοϋέτιων καµπυλών. Απόλυτο υψόµετρο (m) Ύψος βροχόπτωσης (mm) 0 859, , , , , , , , ,272 31

32 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία (X Σαβάλια N $ Αµαλιάδα W S E # Καρδαµάς # Κορυφή Χελωνίτης Κόλπος # ουναίικα # Βούναργο # Βροχίτσα # Άγιος Ηλίας # Πράσινο # Σκαφιδιά km ΥΠΟΜΝΗΜΑ Ύψος βροχής σε mm 859, , , , ,3-1929, , , , , , , , ,27 $ # Υδρογραφικό δίκτυο Εθνική οδός Σιδηροδροµική γραµµή Πόλη Χωριό Εικόνα 5.4: Βροχοµετρικός χάρτης περιοχής µελέτης Όγκος ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων Ο προσδιορισµός του µέσου ετήσιου όγκου ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων που δέχεται η περιοχή µελέτης έγινε µε τη µέθοδο των ισοϋέτιων καµπυλών. Μετά τη κατασκευή του βροχοµετρικού χάρτη υπολογίστηκε το εµβαδόν µεταξύ των ισοϋέτιων. Το γινόµενο του εµβαδού της επιφάνειας µεταξύ δύο ισοϋψών µε το µέσο όρο του ύψους βροχής που δείχνουν δίνει τον όγκο των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων της αντίστοιχης περιοχής. Αθροίζοντας τα επιµέρους γινόµενα προκύπτει ο ετήσιος όγκος νερού βροχόπτωσης της περιοχής µελέτης. Στον πίνακα 5.4 παρατίθενται τα αποτελέσµατα από την εφαρµογή της µεθόδου, όπου φαίνεται ότι ο συνολικός µέσος ετήσιος όγκος νερού βροχόπτωσης που δέχεται η περιοχή ανέρχεται σε 89,925 x 10 6 m 3. 32

33 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία Σαβάλια Αµαλιάδα Καρδαµάς Κορυφή ουναίικα Βούναργο Βροχίτσα Άγιος Ηλίας Πράσινο Σκαφιδιά km ΥΠΟΜΝΗΝΑ Άµµος Αργιλοµαργαϊκά Αµµούχοι άργιλοι Αµµούχος σχήµατισµός - Υδροφόρο στρώµα Κλίµακα 40 m km Εικόνα 6.1: Τοµές γεωτρήσεων που δείχνουν σχηµατικά τη θέση του υπό µελέτη υδροφόρου ορίζοντα και ο χάρτης µε τις θέσεις των γεωτρήσεων. 40

34 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία Πίνακας 5.4: Μέσος ετήσιος όγκος νερού βροχόπτωσης που δέχεται η περιοχή µελέτης Pi: Μέσο ετήσιο Ισοϋετής (mm) Ai: Επιφάνεια (km 2 ) ύψος βροχής επί της επιφάνειας Συνολικός ετήσιος όγκος βροχής (m 3 ) (mm) 859, ,87 948,84 19,802x ,33 17, ,165 19,343x , ,65 15, ,49 19,893x , ,98 7, ,815 11,866x , ,3 4, ,14 8,085x ,3-1929,62 2, ,46 5,385x , ,95 1, ,785 4,035x , ,27 0, ,11 1,516x10 6 Σύνολο Α: 71,745 Σύνολο: 89,925x10 6 Η µέση ετήσια βροχόπτωση ορίζεται ως ο λόγος του όγκου του νερού που δέχεται η λεκάνη προς την έκταση αυτής. P= ΣA I P I / A Όπου : Α: το εµβαδόν της υδρολογικής λεκάνης. Ρ 1 : το µέσο ετήσιο ύψος βροχής επί της επιφανείας Στη συγκεκριµένη περιοχή το µέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης ανέρχεται σε 1253,4 mm 5.3 Εξατµισοδιαπνοή Με τον όρο εξατµισοδιαπνοή ορίζεται η ποσότητα του νερού που επανέρχεται στην ατµόσφαιρα µέσα από διαδικασίες εξάτµισης και διαπνοής. Η εξάτµιση περιγράφει τη διαδικασία όπου το νερό µε τη µορφή υδρατµών µεταφέρεται από την επιφάνεια της γης στην ατµόσφαιρα µε ταυτόχρονη κατανάλωση ηλιακής ενέργειας. Η διαπνοή περιλαµβάνει το σύνολο των διεργασιών όπου το νερό µεταβαίνει από την υγρή φάση στην αέρια διαµέσου των φυτών. 33

35 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την εξατµισοδιαπνοή είναι: 1. Η θερµοκρασία και η υγρασία του εδάφους 2. Η θερµοκρασία και η απόλυτη υγρασία του στρώµατος του αέρα που είναι αµέσως πάνω από την εξατµιζόµενη επιφάνεια. 3. Ο άνεµος που αποµακρύνει τους υδρατµούς από την περιοχή της εξατµιζόµενης επιφάνειας και διατηρεί χαµηλή την απόλυτη υγρασία 4. Η πίεση των υδρατµών στην επιφάνεια και στο υπερκείµενο στρώµα αέρος. 5. Η ποσότητα των διαλελυµένων στο νερό αλάτων. 6. Το βάθος της επιφάνειας του υπόγειου νερού. 7. Η δοµή και η σύσταση του εδάφους που ελέγχουν την τριχοειδή τάση πάνω από την επιφάνεια του υπόγειου νερού και εποµένως την υδραυλική του αγωγιµότητα. 8. Η πυκνότητα και το είδος της βλάστησης. 9. Οι βροχοπτώσεις σε συνδυασµό µε την εποχή και τον τρόπο που πραγµατοποιούνται. Η τιµή της πραγµατικής εξατµισοδιαπνοής για την υπό µελέτη περιοχή, υπολογίστηκε από την εµπειρική σχέση του Turc: E P [ 0,90 + ( P / L) = (1) 2 2 ] 1/ Όπου: Ε: η µέση ετήσια εξατµισοδιαπνοή (mm) Ρ: το µέσο ετήσιο ύψος βροχής (mm) L: η συνάρτηση της θερµοκρασίας, L= T T 3 Τ: η µέση ετήσια θερµοκρασία. Οι µέσες µηνιαίες τιµές θερµοκρασίας όπως δίνονται από το µετεωρολογικό σταθµό του Πύργου δίδονται στο Πίνακα IV του παραρτήµατος. Αντικαθιστώντας στη σχέση 1 τις τιµές P=1253,4 και Τ=18,14 προκύπτει ότι L= 1051,9 και E= 822,95mm. Ο συνολικός όγκος της εξατµισοδιαπνοής ανέρχεται στα 59,04 x 10 6 m 3 που αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 65,6%. 34

36 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία 5.4 Κατείσδυση Με τον όρο κατείσδυση περιγράφεται το σύνολο των διαδικασιών µε τις οποίες το νερό των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων και της απορροής µε τη δράση της βαρύτητας διεισδύει στα επιφανειακά στρώµατα του εδάφους και στη συνέχεια διηθείται προς τα βαθύτερα. Με αυτό τον µηχανισµό αναπληρώνεται η φυσική υγρασία του εδάφους και ανανεώνονται τα αποθέµατα των υδροφόρων οριζόντων. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την κατείσδυση µπορούν να χωριστούν σε δύο µεγάλες κατηγορίες. Η µία περιλαµβάνει τα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής και η άλλη τους κλιµατικούς παράγοντες που επικρατούν σ αυτή. Πιο αναλυτικά την κατείσδυση επηρεάζουν η µορφολογική κλίση και η λιθολογική σύσταση του εδάφους, το είδος και η πυκνότητα της φυτοκάλυψης, η ένταση και η διάρκεια της βροχόπτωσης, η υγρασία του εδάφους και η εποχή του χρόνου. Μέτρο της κατείσδυσης αποτελεί ο συντελεστής κατείσδυσης, ο οποίος εκφράζει σε τι ποσοστό το νερό της βροχής κατεισδύει στο έδαφος. Για τον υπολογισµό του συντελεστή χρησιµοποιήθηκαν δεδοµένα από µετρήσεις άλλων περιοχών. Ο Βουδούρης (1995), βάση βιβλιογραφικών δεδοµένων, υιοθετεί τιµές κατείσδυσης 20% για τις τεταρτογενείς αποθέσεις, 15% για τα Πλειο-Πλειστοκαινικά ιζήµατα της Βορειοδυτικής Αχαΐας και 7% για τα νεογενή. Ο Σταυρόπουλος (1992) εκτιµά τιµές 16% για τις σύγχρονες και χαλαρές αποθέσει της πεδινής ζώνης στη περιοχή της Κάτω Αχαΐας- Μανωλάδας µε µέτρια φυτοκάλυψη. Ο Παναγόπουλος (2004) για την περιοχή της Τριφυλίας στο νοµό Μεσσηνίας δίνει 35% για τα αδροµερή πλειστοκαινικά ιζήµατα και 23% για τα αντίστοιχα λεπτοµερή. Για την περιοχή µελέτης θα υιοθετηθεί τιµή κατείσδυσης 20%. Έτσι ο συνολικός όγκος νερού που κετεισδύει ανέχεται στα 17,985 x 10 6 m Επιφανειακή απορροή Το ποσοστό των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων το οποίο αφού πέσει στην επιφάνεια της γης και µέσω του υδρογραφικού δικτύου καταλήγει στις λίµνες ή στη θάλασσα αποτελεί την επιφανειακή απορροή. Το ποσοστό 35

37 Κεφάλαιο 5 ο Υδρολογία της επιφανειακής απορροής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες µε κυριότερους την ένταση των βροχοπτώσεων και την διαπερατότητα των σχηµατισµών που αναπτύσσονται στη λεκάνη απορροής. Άλλοι παράγοντες που επιδρούν είναι η διάρκεια και η κατανοµή των βροχοπτώσεων στη λεκάνη απορροής, η βλάστηση, η µορφολογική κλίση και η έκταση της λεκάνης, το βάθος της ελεύθερης επιφάνειας του υπόγειου νερού κ.τ.λ. Η ολική απορροή µπορεί να προσδιοριστεί άµεσα µε µετρήσεις στην έξοδο κάθε λεκάνης ενώ η επιφανειακή απορροή υπολογίζεται έµµεσα µε χρήση του υδρολογικού ισοζυγίου. Στη περιοχή µελέτης ο όγκος νερού της επιφανειακής απορροής είναι 12,9 x 10 6 m 3 που αντιστοιχεί σε ποσοστό 14,35%. 36

38 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ 6.1 Υδρολιθολογική ταξινόµηση των σχηµατισµών Η υδρολιθολογική ταξινόµηση αποσκοπεί στον διαχωρισµό των σχηµατισµών ανάλογα µε την υδροπερατότητά τους σε διαπερατούς, ηµιπερατούς και αδιαπέρατους και στην κατασκευή ενός υδρολιθογικού χάρτη. Για πολλά χρόνια οι υδρογεωλόγοι χρησιµοποιούσαν διαφόρους τρόπους κατάταξης µε αποτέλεσµα να παρουσιάζεται µια ανοµοιοµορφία στους παραγόµενους χάρτες. Τα τελευταία χρόνια έχει υιοθετηθεί η πρόταση της ιεθνούς Ένωσης Υδρογεωλόγων (IAH) και της UNESCO (Struckmeier and Margat 1995) για ενιαία ταξινόµηση των σχηµατισµών. Σύµφωνα µε την πρόταση αυτή το σύνολο των γεωλογικών σχηµατισµών µπορεί να καταταγεί σε 6 υδρογεωλογικές ενότητες (3 ενότητες µε 2 υποενότητες η κάθε µία). Πιο αναλυτικά οι ενότητες αυτές είναί: 1. Πορώδη (µη συνεκτικά πετρώµατα) 1α. Εκτεταµένοι και µε υψηλή απόδοση υδροφόροι 1β. Τοπικοί ή µικρού πάχους υδροφόροι µε υψηλή απόδοση ή εκτεταµένοι αλλά µέτριας απόδοσης υδροφόροι. 2. Συνεκτικά πετρώµατα µε δευτερογενή υδροπερατότητα 2α. Εκτεταµένοι και µε υψηλή απόδοση υδροφόροι 2β. Τοπικοί ή µικρού πάχους υδροφόροι µε υψηλή απόδοση ή εκτεταµένοι αλλά µέτριας απόδοσης υδροφόροι. 3. Συνεκτικά και πορώδη πετρώµατα µε περιορισµένη ή µη συγκέντρωση υπόγειων υδάτων άνευ πρακτική σηµασίας. 3α. Τοπικής σηµασίας υπόγεια νερά κυρίως σε ζώνες διάρρηξης και αποσάθρωσης συνεκτικών πετρωµάτων 3β. Υδροφόροι χωρίς πρακτική σηµασία ή µη υδροφόροι σχηµατισµοί. 37

39 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί που απαντώνται στη περιοχή µελέτης ταξινοµήθηκαν µε βάση το συγκεκριµένο πρότυπο. Συγκεκριµένα: Κατηγορία 1α: Σχηµατισµός Καλαθά: Αναπτύσσεται σε πολύ µεγάλη έκταση και εµφανίζει µεγάλο πάχος της τάξης των m. Στο µεγαλύτερο µέρος του φύλλου Αµαλιάδα έχει επιφανειακή εξάπλωση αν και στη περιοχή µελέτης αυτή περιορίζεται σε µία πολύ µικρή έκταση. Αποτελείται από µεσόκοκκες έως ανδρόκοκκες άµµους και ψηφίδες ενώ κατά θέσεις παρεµβάλλονται µεσόκκοκοι ψαµµίτες. Κατηγορία 1β: Παράκτιοι σχηµατισµοί: Είναι οι γνωστές θίνες. Αναπτύσσονται κατά µήκος της ακτής. Στη περιοχή µελέτης έχουν µικρό πλάτος και πάχος. Πρόσφατες προσχώσεις: Αναπτύσσονται σε µεγάλη έκταση και αποτελούνται από άµµους κροκάλες και ψηφίδες. Εµφανίζεται κατά µήκος της παραλιακής ζώνης και για αρκετά km ανατολικότερα. Το µικρό τους όµως πάχος (<2 m) δεν επιτρέπει την ανάπτυξη υδροφόρων οριζόντων σηµαντικής υδρογεωλογικής σηµασίας. Θαλάσσιες αποθέσεις του σχηµατισµού Κατάκολου. Αποτελούνται από µεσόκοκκους έως αδρόκοκκους ψαµµίτες. Και αυτός ο σχηµατισµός παρουσιάζει µεγάλη επιφανειακή ανάπτυξη. Το πολύ µικρό τους πάχος από 2 έως 6 m έχει ως αποτελέσµατα την ανάπτυξη περιορισµένης υδροφορίας που µπορεί να καλύψει µόνο τοπικές υδρευτικές ανάγκες. Σχηµατισµός Προφ. Ηλία Οινόης: Οι επιφανειακές εµφανίσεις του σχηµατισµού περιορίζονται ανατολικά της περιοχής µελέτης. Αποτελείται από λεπτόκοκκες έως µεσόκκοκες άµµους και παρά το µεγάλο του πάχος (>450m κατά θέσεις) κατατάσσεται σε αυτή τη κατηγορία γιατί ανάµεσα στις άµµους παρεµβάλλονται κυανές άργιλοι µε αποτέλεσµα να µειώνεται η υδροπερατότητά του. Ανώτερη κάτω αναβαθµίδα: Ο σχηµατισµός αυτός αναπτύσσεται στο νότιο τµήµα της περιοχής µελέτης. Ουσιαστικά βρισκόµαστε στις παρυφές της λεκάνης του Αλφειού Πηνειού. Αποτελείται από χαλίκια, άµµο, ιλυώδη άµµο και από ένα στρώµα αλλουβιακού πηλού στη κορυφή. Είναι ένας υδροπερατός σχηµατισµός 38

40 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία αλλά το µικρό του πάχος δεν επιτρέπει την ανάπτυξη υδροφόρου ορίζοντα σηµαντικής υδρογεωλογικής σηµασίας. Σχηµατισµός Κεραµιδιάς: Αποτελείται από άστρωτες αµµούχες και ιλιούχες αργίλους. Είναι ένα στρώµα µε µεγάλο πάχος (από 350 έως 420m) και µεγάλη επιφανειακή εξάπλωση βορειότερα της περιοχής µελέτης στο χωριό Κεραµιδιά. Σχηµατισµός Βούναργου: Και αυτός ο σχηµατισµός έχει µεγάλο πάχος (450m) και µεγάλη επιφανειακή εξάπλωση. Αποτελείται από εναλλαγές πάγκων και άµµων και αργίλων γι αυτό και παρά το µεγάλο του πάχος σχηµατίζει υδροφόρο µέτριας απόδοσης. Σχηµατισµός Περιστερίου: Πρόκειται για έναν σχηµατισµό που αποτελείται από πέντε ορίζοντες πολύµικτων κροκαλοπαγών στους οποίους παρεµβάλλονται µεσόκοκκες έως λεπτόκοκκες άµµοι και άργιλοι. Η παρουσία των αργίλων µειώνει την περατότητα του σχηµατισµού καθιστώντας τον, παρά το µεγάλο του πάχος (450 m), έναν υδροφόρο µέτριας απόδοσης. Κατηγορία 2β: Παράκτιος «ασβεστόλιθος του Κατάκολου»: Στη περιοχή µελέτης εµφανίζεται στο χωριό ουναίικα. Πρόκειται για συγκολληµένες παράκτιες άµµους που αναπτύσσονται σαν ασβεστόλιθος και εν µέρει σαν ασβεστιτικός ψαµµίτης στα κατώτερα µέρη του οποίου υπάρχουν στρώµατα βασικών κροκαλοπαγών. 6.2 Ο κύριος υδροφόρος Όπως αναφέρθηκε παραπάνω πολλοί σχηµατισµοί παρουσιάζουν εναλλαγές διαπερατών (π.χ άµµος) και αδιαπέρατων (π.χ. άργιλος) φάσεων. Για λόγους απλούστευσης έγινε οµαδοποίηση παρόµοιων σχηµατισµών και µε τη βοήθεια των γεωλογικών τοµών των γεωτρήσεων της περιοχής προέκυψε η εικόνα 6.1. Υποθέτουµε ότι ο κύριος υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής αναπτύσσεται στο σχηµατισµό Καλαθά στις πρώτες δύο γεωτρήσεις του σχήµατος. Οι υπόλοιπες έχουν διατρήσει παρόµοιας λιθολογίας παλαιότερους σχηµατισµούς που µε τον προηγούµενο φαίνεται να δηµιουργούν έναν ενιαίο ορίζοντα. 39

41 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία Εικόνα 6.2: Υδρολιθολογικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής µελέτης 41

42 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία ΥΠΟΜΝΗΜΑ Υ ΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΑΤΡΗ (µε βάση την παράγραφο 6.1) 1. Πορώδες (κυρίως µη συνεκτικοί σχηµατισµοί) α. Εκτεταµένοι και µε υψηλή απόδοση υδροφόροι Σχηµατισµός Καλαθά β. Τοπικοί ή µικρού πάχους υδροφόροι µε υψηλή απόδοση ή εκτεταµένοι αλλά µέτριας απόδοσης υδροφόροι Πρόσφατες προσχώσεις Θαλάσσιες αποθέσεις Παράκτιοι σχηµατισµοί Αν. κάτω αναβαθµίδα Σχηµατισµός Προφ. Ηλία - Οινόης Θαλάσσιες αποθέσεις σχηµατισµού Κατάκολου Σχηµατισµός Κεραµιδιάς Σχηµατισµός Βούναργου Σχηµατισµός Περιστερίου 2. Συνεκτικά πετρώµατα µε δευτερογενή υδροπερατότητα β. Τοπικοί ή µικρού πάχους υδροφόροι µε υψηλή απόδοση ή εκτεταµένοι αλλά µέτριας απόδοσης υδροφόροι Παράκτιος ''ασβεστόλιθος'' της Βαθµίδας του Κατάκολου Ρήγµα Υδρογραφικό δίκτυο (^ Πόλεις - χωριά Εικόνα 6.2: συνέχεια 42

43 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία 6.3 Πιεζοµετρία Για την καλύτερη κατανόηση των υδρογεωλογικών χαρακτηριστικών της περιοχής µελέτης πραγµατοποιήθηκε µέτρηση της στάθµης του υπόγειου νερού σε µία σειρά γεωτρήσεων και σε δύο περιόδους. Η πρώτη µέτρηση της στάθµης αφορούσε στην ξηρή περίοδο του υδρολογικού έτους και πραγµατοποιήθηκε στις 15/10/05 και η δεύτερη µέτρηση αφορούσε στην υγρή περίοδο του ιδίου έτους και πραγµατοποιήθηκε στις 07/04/06. Ο υδροφόρος ορίζοντας είναι υπό πίεση και σε πολλές περιπτώσεις στις χαµηλότερες τοπογραφικά περιοχές οι γεωτρήσεις είναι αυτόµατης ροής Σαβάλια Αµαλιάδα Καρδαµάς Κορυφή ουναίικα Βούναργο Βροχίτσα Άγιος Ηλίας Σκαφιδιά Πράσινο km Υπόµνηµα Υδρογραφικό δίκτυο Σιδηροδροµική γραµµή Εθνική οδός Πόλεις Χωριά Υδροσηµείο παρατήρησης Εικόνα 6.3: Το σύνολο των καταµετρηµένων γεωτρήσεων. Από το σύνολο των 150 περίπου καταγεγραµµένων γεωτρήσεων, επιλέχθηκε ένα δίκτυο µετρήσεων της στάθµης που αποτελείται από 19 σηµεία, οµοιόµορφα κατανεµηµένα στο σύνολο της περιοχής. 43

44 Κεφάλαιο 6 ο Υδρογεωλογία Τα βήµατα που ακολουθήθηκαν για τη κατασκευή των πιεζοµετρικών χαρτών είχαν ως εξής: Απογραφή ενός ικανού αριθµού σηµείων των υδροληπτικών έργων της περιοχής (γεωτρήσεις, πηγές). Τοποθέτηση και αρίθµηση των σηµείων επακριβώς πάνω σε τοπογραφικό χάρτη. Μέτρηση της στάθµης του νερού σε κάθε σηµείο. Όλες οι µετρήσεις έγιναν την ίδια µέρα για την επίτευξη όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικών αποτελεσµάτων. Η µορφή κάθε πιεζοµετρικού χάρτη δίνει µια σειρά από χρήσιµες πληροφορίες όπως για παράδειγµα σχετικά µε τη ροή των υπόγειων νερών του υδροφόρου ορίζοντα, τα σηµεία τροφοδοσίας και εκφόρτησής του κ.ά. Στην συνέχεια παρατίθενται οι πιεζοµετρικοί χάρτες της ξηρής και της υγρής περιόδου Σαβάλια Αµαλιάδα Καρδαµάς Κορυφή Χελωνίτης κόλπος ουναίικα Άγιος Ηλίας Βούναργο Πράσινο Βροχίτσα Σκαφιδιά km Εικόνα 6.4: Χάρτης πιεζοµετρικών καµπυλών του υπό µελέτη υδροφόρου ορίζοντα κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου. (βλ. υπόµνηµα εικόνας 6.5) 44