Ξεκινώντας από το χώρο της τραγωδίας, που ενδείκνυται. Αναπαραστάσεις της νόσου και της ίασης στην αρχαία ελληνική τραγωδία και κωμωδία

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ξεκινώντας από το χώρο της τραγωδίας, που ενδείκνυται. Αναπαραστάσεις της νόσου και της ίασης στην αρχαία ελληνική τραγωδία και κωμωδία"

Transcript

1 Αναπαραστάσεις της νόσου και της ίασης στην αρχαία ελληνική τραγωδία και κωμωδία Καίτη Διαμαντάκου-Αγάθου Λέκτορας Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Αθηνών Στο πλαίσιο της ενεργητικής, καταρχήν «συμβολικής σχέσης», που συνδέει το δραματικό πρόσωπο με την ιστορική οντότητα, αλλιώς με το κοινωνικό υποκείμενο, 1 τα δραματικά πρόσωπα δεν παύουν να υπόκεινται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα σε παρόμοιους βιολογικούς όρους με τα πραγματικά πρόσωπα και ως εκ τούτου δεν παύουν κατά καιρούς να ασθενούν και να αναζητούν τρόπους ίασης για τον νοσούντα τον εαυτό τους ή κάποιο άλλο, συνήθως οικείο τους, πρόσωπο. Με βάση αυτή τη θεωρητική, δυνάμει θεατρική «αξιοποιησιμότητα» των «νόσων», θα παρακολουθήσουμε στη συνέχεια τη συγκεκριμένη «τυπολογία» και το υλοποιημένο σημασιολογικό φάσμα που παρουσιάζει η νόσος, αυτό το «οντολογικό μεταίχμιο» ή «ψυχολογικό κατώφλι», 2 στο ειδικό πεδίο της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και κωμωδίας, με βάση τις μαρτυρίες που μας παρέχουν κατεξοχήν τα σωζόμενα θεατρικά έργα. Μέσα από την καταγραφή και την παρατήρηση συγκεκριμένων δραματικών επιλογών και αποκλεισμών, στόχος μας είναι να προσεγγίσουμε αντιστικτικά την αναπαράσταση της «νόσου», της υφής, των συμπτωμάτων, των αιτιών και των τρόπων θεραπείας της από την αρχαία τραγική και κωμική θεατρική τέχνη. Στη συνέχεια θα σχολιάσουμε την κυριαρχούσα αντίληψη περί της νόσου συνολικά στο αρχαίο δράμα σε σχέση, από τη μια μεριά, με την αρχαϊκή, πλην θριαμβεύουσα μέχρι τα τέλη του παγανισμού μαγικο-θρησκευτική αντίληψή της από τους θεράποντες της λατρείας ειδικά του Ασκληπιού και, από την άλλη, με την πιο ορθολογική, επιστημονική και φυσιοκρατική αντίληψή της από την ανερχόμενη στη διάρκεια του 5ου αιώνα και εξής ιπποκρατική ιατρική. 3 Ξεκινώντας από το χώρο της τραγωδίας, που ενδείκνυται για την υπό όρους αποτύπωση τραγικών καταστάσεων, οι οποίες μπορεί να προκληθούν από σοβαρές δυσλειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, 4 οι «νόσοι» που ταλαιπωρούν κατεξοχήν τα αρχαία τραγικά πρόσωπα είναι κατά πρώτο και κύριο λόγο ψυχικής τάξεως, είτε πρόκειται για σαφώς διακριτές ψυχικές ασθένειες (ο Oρέστης στο τέλος των Χοηφόρων, στον Oρέστη και στην Ιφιγένεια εν Ταύροις, η Ιώ στον Προμηθέα Δεσμώτη, ο Ηρακλής μαινόμενος και ο Αίας στα ομότιτλα δράματα, η Αγαύη των Βακχών) είτε για έντονα πάθη που εξελίσσονται ακραία αγγίζοντας τα όρια της συναισθηματικο-ψυχι- 1. Σκηνή από την τραγωδία του Eυριπίδη Mήδεια. H παιδοκτόνος αποχωρεί από τη σκηνή του φονικού πάνω σε άρμα που σέρνουν δράκοι, αφήνοντας πίσω τα δυο της νεκρά παιδιά. Mια ηλικιωμένη τροφός θρηνεί, ενώ ο άνδρας της Iάσονας κοιτά τη γυναίκα του όρθιος στο κάτω δεξί τμήμα του αγγείου. Δύο Eρινύες, που εδώ απεικονίζονται με φτερά, παρακολουθούν τη σκηνή. Eρυθρόμορφος κρατήρας, περ. 400 π.x. Iνστιτούτο Kαλών Tεχνών του Kλίβελαντ. 64 τχ. 102 APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ

2 2. H Aντιγόνη μπροστά στον νεκρό Πολυνείκη. Έργο του Nικηφόρου Λύτρα. Λάδι σε μουσαμά, Aθήνα, Eθνική Πινακοθήκη. κής διαταραχής (η ερωτευμένη και κατόπιν απορριφθείσα Φαίδρα, η απατημένη Μήδεια). 5 Αναζητώντας καταρχάς να αντλήσουν μέσα από τις νόσους ό,τι πιο δραματικό και θεαματικό αυτές μπορεί να διαθέτουν, οι τραγικοί ποιητές επιλέγουν κατεξοχήν στιγμές «κρίσης», κρίση η οποία μπορεί να εκδηλώνεται είτε με τρόπο παθητικό (η περίπτωση της οιστρηλατούμενης Ιούς στον Προμηθέα Δεσμώτη, του διωκόμενου από παραισθήσεις Oρέστη στο τέλος των Χοηφόρων και στην αρχή του Oρέστη) είτε, κυρίως, με τρόπο ενεργητικό και μοιραία (αυτο)καταστροφικό (η περίπτωση του Αίαντα, του Ηρακλή Μαινόμενου, της Αγαύης, της Φαίδρας, της Μήδειας). 6 Oι νόσοι που επιφυλάσσονται για τα τραγικά πρόσωπα είναι νόσοι ψυχικές και ψυχο-συναισθηματικές, μεγάλης έντασης, επώδυνης συμπτωματολογίας και τρομακτικών επιπτώσεων. Τα τραγικά πρόσωπα είναι πρόσωπα ηρωικά και μυθικά και ως εκ τούτου μάλλον απρόσβλητα από σωματικές ασθένειες κοινές στους πραγματικούς θνητούς ομολόγους τους. Ατομική σωματική καθαρά νόσος που δεν οφείλεται σε θανάσιμο τραυματισμό ούτε αποτελεί αμετάκλητη εθελούσια αναπηρία, ούτε συλλογική APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ τχ. 102 μεταδοτική ασθένεια 7 εντοπίζεται μόνο στον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή, όπου ο ομώνυμος ήρωας, εγκαταλελειμμένος από τους Αχαιούς στη Λήμνο, υποφέρει από φρικτούς πόνους στο μολυσμένο πόδι του, όπου τον είχε δαγκώσει κάποτε ένα φίδι και το οποίο επί χρόνια τον τυραννάει με την ανοικτή πληγή και την αποφορά του. Στα χνάρια της πίστης στην υπερφυσική προέλευση των νόσων και μάλιστα των επιδημιών, πίστη για την οποία η ομηρική Ιλιάδα ( , ) και τα ησιόδεια Έργα ( ) παρέχουν ήδη τις αρχαιότερες λογοτεχνικές καταγραφές, 8 οι τραγικοί ποιητές του κλασικού 5ου αιώνα ανάγουν τα αίτια των νόσων στην απόλυτη δικαιοδοσία του «θείου», με τα εξοντωτικά χτυπήματα να προέρχονται ανεξαίρετα από τη σκοτεινή περιοχή του μυστηρίου και εξωλογικών δυνάμεων, οι οποίες παίρνουν κάθε φορά και διαφορετικά ονόματα: η Ιώ καταδιώκεται από την Ήρα, ο Oρέστης διώκεται από τις χθόνιες Ερινύες της μητέρας του, τον Αίαντα τον τρελαίνει η Αθηνά, τον Ηρακλή τον τρελαίνει η Λύσσα με διαταγή της Ήρας και της Έριδας, η Αγαύη βακχεύει υπό τη μεθυστική επήρεια του Διονύσου, η «àγρία» και «àδηφάγος» νόσος του Φιλοκτήτη, 65

3 3. Σκηνή από την Iφιγένεια εν Tαύροις. H Iφιγένεια συνομιλεί με τον Oρέστη, που κάθεται σε βωμό. Στο άνω επίπεδο της σύνθεσης, η θεά Άρτεμις και ο ναός της. Kατωιταλιώτικος κρατήρας, 4ος αι. π.x. Nεάπολη, Eθνικό Mουσείο. που προκάλεσε το δάγκωμα από τον οικουρό όφι στο βωμό της Χρύσης, αποδίδεται επίσης αν και πιο αόριστα από τον Νεοπτόλεμο σε κάποια «θε ν μελέτη». Όπως παρατηρεί ο Jacques Jouanna, o Χορός στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, μετά την πρωταρχική υπόθεση της θεϊκής αιτιότητας της «νόσου» της Φαίδρας, εξετάζει την πιο ορθολογική πιθανότητα μιας αιτίας ψυχολογικής («λύπη» της βασίλισσας, στ. 159) και μιας αιτίας φυσικής («δύστροπος êρμονία τ ν γυναικ ν», στ. 161 κ.ε.). Ωστόσο, από τις τρεις πιθανές αιτίες της νόσου, που αναφέρει ο Χορός (θεϊκή, ψυχολογική, φυσική), καθοριστική πραγματική αιτία αποδεικνύεται να είναι και σ αυτή την περίπτωση, όπως και στις άλλες, η θεϊκή, που εδώ θα πάρει το όνομα και τη σκηνική μορφή της Αφροδίτης. 9 Η ασθένεια, όπως και το πάθος, οφείλονται κυρίως σε εξωτερικά στοιχεία που εισβάλλουν εντός, και είναι ακριβώς αυτός ο υπερκαθορισμός της θεϊκής αιτιότητας σε ό,τι αφορά τα ψυχικά νοσήματα και πάθη, 10 που ακυρώνει ή έστω σχετικοποιεί οποιαδήποτε προσπάθεια ορθολογικής καθολίκευσης των κινήτρων του ήρωα και οποιαδήποτε προσπάθεια ερμηνευτικής ανάλυσης και εξήγησης του αττικού δράματος και των αττικών προσώπων με όρους «χαρακτήρα», «πνεύματος» ή «ανθρώπινης φύσης». 11 Τα τραγικά πρόσωπα κινούνται αβοήθητα, σωματικά και ψυχικά, σε έναν κόσμο όπου το κακό ενεδρεύει να τα πλήξει ανά πάσα στιγμή μέσω της επενέργειας ενός προσβεβλημένου συνήθως θεού και όπου αυτό το κακό σπανίως μπορεί να θεραπευτεί ή, αν θεραπευτεί, έχει ήδη επιφέρει τα αμετάκλητα καταστρεπτικά του αποτελέσματα, απαραίτητα ωστόσο για την απόκτηση του «μάθους» και της τραγικής εμπειρίας. Η μόνη δυνατότητα για τη θεραπεία της νόσου ή, κυρίως, για την απάλυνση των ηθικών κατεξοχήν επιπτώσεών της έρχεται και πάλι από τη θεϊκή επικράτεια, πίστη η οποία αντανακλάται στο γεγονός ότι οι μεγάλοι γιατροί, που αναφέρονται σποραδικά στην τραγωδία, είναι αποκλειστικά και μόνο θεοί: ο κατεξοχήν θεός της αρρώστιας και της ίασης μέχρι τον 5ο αιώνα Απόλλων, ο αποκαλούμενος «ατρόμαντις», «τερατοσκόπος καd τοöσιν ôλλοις δωμάτων καθάρσιος» (Ευμ ), «Λύκειος εéμενcς» (Αισχύλ. Ικ ) και «νόσου παυστήριος» (OΤ 150), 12 ο επίσης αποκαλούμενος «ατρόμαντις» Άπις (Ικ ), οι Ασκληπιάδες, που διδάχτηκαν από τον Φοίβο τρόπους ίασης των ανθρώπων (Άλκ ), ο «παυστcρ νόσου» Ασκληπιός (Φιλ ), που προϊόντος του 5ου αιώνα θα αντικαταστήσει σταδιακά τον Απόλλωνα. 13 Η «στενή γειτονεία ανάμεσα στον παπά και το γιατρό», η οποία αναγόταν σε μια πολύ πιο πρώιμη εποχή και το τέλος της οποίας προετοίμαζαν η ιωνική επιστήμη και ο διαφωτισμός του 5ου αιώνα, δεν φαίνεται να έχει ακόμη αρθεί στο μυθικό τραγικό σύμπαν. 14 Μέσα σ αυτό το θανατηφόρο περιβάλλον, όπου κινούνται και σπαράσσονται από θεήλατες νόσους και θεήλατα νοσηρά πάθη τα τραγικά πρόσωπα, τα ιαματικά παρασκευάσματα, φίλτρα ή αντίδοτα, παράγωγα της λαϊκής ιατρικής, είναι πενιχρά και, σε κάθε περίπτωση παραμένουν σε αφηγηματικό επίπεδο, χωρίς να επιστρατεύονται άμεσα στην πορεία της δράσης για τον επηρεασμό των παριστώμενων νόσων (πρβλ. Αισχύλ. Ικ , Ευρ. Ιππ ). Αντίθετα, καίρια αποτελεσματικές ως προς την επενέργειά τους είναι μόνο εκείνες οι δραστικές, επαλειφόμενες ή πόσιμες, δηλητηριώδεις ουσίες που γίνονται εργαλείο κάποιου προσωπικού σκοπού στα χέρια γυναικών κυρίως (της Κρέουσας στον Ίωνα, της Μήδειας στην ομότιτλη τραγωδία, της Δηιάνειρας στις Τραχίνιες), αυτές οι «σπάνιες και μοιραίες ουσίες του κακού, προϊόντα μαγείας είτε πρακτικής γνώσης ή επιστήμης» όπως τις χαρακτηρίζει η Χαρά Μπακονικόλα που, είτε θεωρούνται δήθεν ευεργετικές από το χρήστη τους είτε θεωρούνται εξαρχής ολέθριες, συνδέονται ανεξαίρετα με μια αποτελεσματική «πράξη αυτοδικίας και με μια βούληση εξισορρόπησης κάποιων αξιών». 15 Μοναδικά ικανά δείγματα αισιόδοξης πίστης σε μια γενικευμένη δυνατότητα αποτελεσματικής θεραπείας των θεατρικών νόσων, υπάρχουν στον αμφισβητούμενης γνησιότητας, έκτασης, διασκευαστικών παρεμβάσεων και χρονολόγησης Προμηθέα Δεσμώτη και στις αδιαμφισβήτητα σοφόκλειες τραγωδίες Αντιγόνη του 442 π.χ. και Φιλοκτήτης του 409 π.χ. Στο δεύτερο επεισόδιο του Προμηθέα Δεσμώτη, 66 τχ. 102 APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ

4 4. Mια από τις σπάνιες απεικονίσεις της τραγωδίας Άλκηστις του Eυριπίδη. H μελλοθάνατη αποχαιρετά την οικογένειά της καθισμένη σε κλίνη συνδεδεμένη με το «εκκύκλημα», μηχάνημα που χρησίμευε για την παρουσίαση στο κοινό «εσωτερικών» σκηνικών με ακίνητα πρόσωπα (νεκρά, άρρωστα ή κοιμισμένα). Aπουλική λουτροφόρος, 4ος αι. π.x. Bασιλεία, Mουσείο Tέχνης. μεταξύ των πολλών και ποικίλων, πνευματικής κυρίως και ηθικής τάξεως, αγαθοεργιών του προς τους ανθρώπους, ο Τιτάνας διακρίνει («τe μbν μέγιστον») την προσφορά του σε θεραπευτικά μέσα: «Ε τις âς νόσον πέσοι, / οéκ qν àλέξημ οéδέν, οûτε βρώσιμον, / οé χριστeν οéδb πιστόν, àλλa φαρμάκων / χρείαι κατεσκέλλοντο, πρίν γ âγώ σφισιν / öδειξα κράσεις äπίων àκεσμάτων, / αxς τaς êπάσας âξαμύνονται νόσους» (στ ). 16 Σε μια αδιευκρίνιστη, ανιούσα ή κατιούσα, χρονική απόσταση, στο περίφημο πρώτο στάσιμο της Αντιγόνης ο Χορός, αφού πρώτα συνοψίσει τα επιτεύγματα του «παντοπόρου» ανθρώπου (στ ) και πριν προχωρήσει στην κρίση της ηθικής αξίας ή απαξίας του με βάση τη στάση του απέναντι στους νόμους της πατρικής γης και την ένορκη δίκη των θεών (στ ), κορυφώνει τον ύμνο του στον «δεινeν ôνθρωπον», ο οποίος, αν και έχει πάντα να αντιμετωπίσει ως ακατάβλητο όριο των δυνάμεών του τον Άδη («Aιδα μόνον φεüξιν οéκ âπάξεται»), ωστόσο έχει επινοήσει μέσα για να αποφεύγει τις αθεράπευτες αρρώστιες («νόσων δ àμηχάνων φυγaς ξυμπέφρασται») (στ ). Πρόκειται για δύο μεμονωμένα, ολιγόστιχα αποσπάσματα, ενταγμένα σε ένα ευρύτερο αφηγηματικό σύνολο κατορθωμάτων ή αγαθοεργιών, χωρίς APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ τχ. 102 την ελάχιστη πρακτική εμπλοκή στην εξέλιξη των δρώμενων, τα οποία, ωστόσο, μαρτυρούν μια πρωτόγνωρη και απροσδόκητη, συγκριτικά με την πλειονότητα των άλλων τραγικών περιπτώσεων, θετική εξελικτική αντίληψη και αισιόδοξη πίστη στην ανθρώπινη θεραπευτική, πρώιμη μαρτυρία των οποίων μας παρέχει ήδη ένα συγγενικό στο νόημά του απόσπασμα του Ξενοφάνη (VS 21b 18). 17 Παρόμοια θεραπευτική αισιοδοξία, συναρτημένη ακόμη στενά με το χώρο της λαϊκής, μαγικο-θρησκευτικού περιεχομένου, ιατρικής, θα μας δώσει πάλι ο Σοφοκλής, αυτή τη φορά όχι απλώς σε αφηγηματικό επίπεδο μεμονωμένων αναφορών, αλλά σε επίπεδο άμεσης παριστώμενης δράσης και μάλιστα στην κομβική καταληκτήρια σκηνική ακολουθία του Φιλοκτήτη: O από μηχανής Ηρακλής υπόσχεται στον Φιλοκτήτη να στείλει τον Ασκληπιό για να θεραπεύσει την πληγή που τον κατατρώει εδώ και δέκα χρόνια: «âγg δ \Aσκληπιeν παυστéρα πέμψω σéς νόσου πρeς Iλιον» (στ ). Η καταληκτήρια αυτή προβολή τού σχετικά νεόκοπου τότε θεραπευτή θεού Ασκληπιού και η αναχρονιστική αναγωγή του σε «παυστéρα νόσων» ήδη κατά την αρχαϊκή εποχή συσχετίζεται πιθανότατα με την αυξανόμενη σπουδαιότητα της λατρείας του Ασκληπιού στα τέλη του 5ου αιώνα, όπως επίσης και με τη ζωή του ίδιου του Σοφοκλή, ο οποίος συμμετείχε δραστικά στην εισαγωγή της λατρείας του θεραπευτή θεού από την Επίδαυρο στην Αθήνα περί το 420 π.χ. 18 Η αισιοδοξία που διακρίνει την έξοδο του Φιλοκτήτη, με τον ομώνυμο ήρωα να αποχαιρετά με ανακούφιση τον τόπο που φιλοξένησε τον ασίγαστο πόνο του επί μία δεκαετία, ακολουθώντας τη μοίρα που του επιφύλαξαν αξεδιάλυτα «γνώμη τε φίλων χè πανδαμάτωρ δαίμων» (στ ), φαίνεται να επιβεβαιώνει σε εμπειρικό επίπεδο τη θεωρητική αισιοδοξία του Προμηθέα Δεσμώτη και του Χορού της Αντιγόνης σχετικά με τις θεραπευτικές ανακαλύψεις, από τις οποίες επωφελείται πλέον η ανθρωπότητα. Ταυτόχρονα, φαίνεται να μεταφέρει στο δραματικό σύμπαν την πραγματική αισιοδοξία που βίωνε ένα μερίδιο τουλάχιστον του αθηναϊκού πληθυσμού από τον προσεταιρισμό και την επισημοποίηση της λατρείας του Ασκληπιού, αυτού του καταρχήν μυθικού γιατρού και προστάτη της συντεχνίας των γιατρών, ο οποίος, με τη σχετικά νεότερη θεϊκή ιδιότητά του (που απέκτησε ανάμεσα στα π.χ.), θα λατρευόταν στη συνέχεια σε πλήθος ναών εγκατασπαρμένων σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο (αρχαία Ελλάδα, Μικρά Ασία, Ρώμη, ρωμαϊκές κτήσεις) και θα κληροδοτούσε μέχρι σήμερα στο ιατρικό επάγγελμα τα σύμβολά του, τη ράβδο και τον ιερό όφι. Παρά το ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί μιας μορφής συνειδητή ή ασυνείδητη ανιούσα επιρροή των αρχαιότερων πραγματειών της Ιπποκρατικής Συλλογής προς το τέλος της δραματικής σταδιοδρομίας του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, όπως αυτή η επιρροή αποτυπώνεται στον 67

5 αυξανόμενο ρεαλισμό των παθολογικών περιγραφών στο θέατρο, γεγονός παραμένει ότι στην ευρεία κίνηση του 5ου αιώνα «όπου ο άνθρωπος χειραφετείται από τη μυθική σκέψη για να εισέλθει στον ορθολογισμό», τα έργα των τραγικών παραμένουν ακόμη υπόλογα σε μια κληροδοτημένη σκέψη αρχαϊκή και σε μια αντίληψη της νόσου, της αιτιότητας και της θεραπείας της, μαγικοθρησκευτική, αντίθετη με την ιπποκρατική αντίληψη των νόσων με όρους καταρχήν φυσιοκρατικούς. 19 Πρόκειται άραγε για έναν ειδητικό κατά βάση περιορισμό της τραγωδίας, η οποία, αντλώντας τις υποθέσεις και τα πρόσωπά της από ένα αρχαϊκό προϊστορικό σύμπαν, αντλεί και μεταφέρει αναπόφευκτα επί σκηνής και την αρχαϊκή αναπαράσταση της νόσου, σε μια προσπάθεια όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ιστορικής πιστότητας και αποφυγής εξόφθαλμων αναχρονισμών; Ή μήπως η πρωτόγνωρη πρόκριση της λαϊκής θεραπευτικής λατρείας ειδικότερα του Ασκληπιού στο τέλος του Φιλοκτήτη μαρτυρεί απλώς μια προσωπική, δραματουργική επιλογή και ιδεολογική πεποίθηση του συγκεκριμένου τραγικού ποιητή, του Σοφοκλή, ο οποίος σχετίστηκε δυναμικά με την εισαγωγή και την καθιέρωση της λατρείας του Ασκληπιού στην Αθήνα από την Επίδαυρο; Η μεταφορά μας σε ένα διαμετρικά αντίθετο είδος, την κωμωδία, που είναι πολύ πιστότερα αγκυρωμένη στην πραγματικότητα και διαθλά πολύ συχνότερα την επικαιρότητα και τις εξελίξεις της, ίσως μας επιτρέψει να υποστηρίξουμε καλύτερα τις υποθέσεις μας. Διαφορετικά από τα τραγικά πρόσωπα, που σπανίως υποφέρουν από κάποια τρέχουσα σωματική νόσο, αποκομμένη από μια πρωταρχική ψυχικο-συναισθηματική παθολογία, τα κωμικά πρόσωπα επιδεικνύουν ένα μεγάλο εύρος σωματικών παθήσεων, αντίστοιχων με αυτές που εξακολουθούν να ταλαιπωρούν μέχρι σήμερα τον καθημερινό άνθρωπο: έτσι, τα αρχαία κωμικά πρόσωπα ενδέχεται να υποφέρουν από πυρετό (Σφ. 284, 813, 1038), πλευρίτιδα (Εκκλ ), ποδάγρες (Πλ ), φλεγμονές (Σφ ), φλύκταινες (Σφ , Βάτρ , Εκκλ ), χιονίστρες (Σφ. 1176) ή εγκαύματα (Πλ ), διάρροια (Θεσμ ), δυσκοιλιότητα (Εκκλ ) ή δυσουρία (Σφ Θεσμ. 616), να αντιμετωπίζουν προβλήματα κωφότητας (Ιππ. 43), χωλότητας (Ειρ , Θεσμ ), προβλήματα οφθαλμολογικά (Νεφ. 327, Βάτρ. 191, 1247, Εκκλ. 245, ), προβλήματα κυφότητας, κήλης, μαλλιών και οδόντων (Πλ ), να βγά- 5. O Oρέστης προσφέρει στην Hλέκτρα την κάλπη που υποτίθεται ότι περιέχει τα οστά του αδελφού της, ο οποίος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια αρματοδρομίας. Aπό την τραγωδία Hλέκτρα. Λευκανικός κρατήρας, 4ος αι. π.x. Bιέννη, Mουσείο Tέχνης. 68 τχ. 102 APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ

6 ζουν ακαλαίσθητα σπυριά (Σφ. 1172), να κινδυνεύουν να λιποθυμήσουν (Σφ , , Ειρ ), να πάθουν ναυτία (Θεσμ. 882), εγκεφαλική διάσειση (Νεφ. 1276), κρανιακές κακώσεις (Ειρ ), παραλυσία (Σφ ), να τραυματίζονται σοβαρά (Αχ ), να έχουν σπασμούς στα γενετήσια όργανά τους λόγω μακρόχρονης σεξουαλικής αποχής (Λυσ , 967, 980). Στο πεδίο της αρχαίας κωμωδίας η σωματικότητα κυριαρχεί και, κατ επέκταση, κυριαρχεί και η σωματική νοσηρότητα και φυσική δυσφορία, με τις δυο τους να συμβάλλουν στην επιδιωκόμενη υποβάθμιση της αξιοπρέπειας του κωμικού προσώπου, επιδεικνύοντας την τελείως αδύναμη πλευρά της ανθρώπινης φύσης του και κυρίως την εξάρτηση των διανοητικών του δυνατοτήτων από τις σωματικές του ανάγκες, στοιχεία απαραίτητα για να ενεργοποιηθεί στο θεατή εκείνος ο περίεργος ψυχολογικός μηχανισμός που, ταλαντευόμενος μεταξύ της συμπάσχουσας ταύτισης και της υπεροπτικής αποστασιοποίησης, γεννά το γέλιο. 20 Αν τα δραματικά πρόσωπα στο κωμικό σύμπαν «ταλαιπωρούνται» συχνότερα από λιγότερο ή περισσότερο σοβαρές οργανικές ενοχλήσεις και ασθένειες σε σύγκριση με τα δραματικά πρόσωπα του τραγικού σύμπαντος, σε αντιστάθμισμα πάσχουν πολύ σπανιότερα από καταστροφικά ψυχικά νοσήματα ή νοσηρά πάθη. Αλλά και όταν τα κωμικά πρόσωπα εκδηλώνουν δείγματα μιας ιδιαίτερης ψυχικής παραφοράς, αυτή όχι μόνο εκδηλώνεται και εντοπίζεται πολύ μεμονωμένα σε σκηνικό και λεκτικό επίπεδο, 21 αλλά και πολύ γρήγορα μεταστρέφεται σε ζωτική δύναμη παρέμβασης και δράσης για την επίτευξη ενός ιδεατού στόχου, ο οποίος και υλοποιείται τελικά, παρ όλες τις αμφισημίες και τις αντιφάσεις που η υλοποίησή του μπορεί να υποκρύπτει κάτω από το «διαλεκτικό πρίσμα της διάνοιας του Αριστοφάνη ως κωμωδιογράφου πρωτίστως αλλά και ως στοχαστή». 22 Η μόνη πιο σοβαρή, σε ένταση και σε διάρκεια, περίπτωση ψυχολογικής διαταραχής, η οποία μάλιστα δηλώνεται κατ επανάληψη ως «νόσος», είναι η περίπτωση του «φιληλιασμού» ή της «δικοφιλίας» του Φιλοκλέωνα των Σφηκών, διαταραχή η οποία εκδηλώνεται με έντονα και λεπτομερώς περιγραφόμενα, παρ όλη την κωμική υπερβολή τους, συμπτώματα, όπως αϋπνία, διάφορες ιδεοληπτικές συνήθειες, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, έως και ψυχωτικά δείγματα παραποίησης της πραγματικότητας (στ ). Αυτή τη «νόσο» του πατέρα του «φέρει βαρέως» ο «υîός αéτοü» (στ. 114) και από αυτή θα προσπαθήσει να τον απαλλάξει με ανεπιτυχή τελικά τρόπο, αφού στην έξοδο της κωμωδίας ο Oικέτης του Φιλοκλέωνα θα χαρακτηρίζει πάλι τη διαφορετικά αλλοπρόσαλλη τώρα διονυσιακή συμπεριφορά του κυρίου του χρησιμοποιώντας όρους όπως «μανίας àρχc» (στ. 1486) και «μανικa πράγματα» (στ. 1496). 23 Σε αντίθεση με τις κατ αποκλειστικότητα «θεήλατες» τραγικές νόσους, οι κωμικές ασθένειες δεν είναι κατά κανόνα APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ τχ. 102 αποτέλεσμα κάποιας μοιραίας θεϊκής επενέργειας: οι κωμικές νόσοι απλώς συμβαίνουν και αν αναζητάται η αιτιολογία τους, αυτή εντοπίζεται σε πηγές καθαρά φυσικές και οργανικές, ορθολογικά έστω με κωμική υπερβολή δικαιολογημένες. O θεϊκός παράγοντας δεν φαίνεται να υποχωρεί, όμως, μόνο από το πεδίο της αιτιότητας των νόσων, αλλά ως ένα σημαντικό βαθμό υποχωρεί και από το πεδίο της θεραπείας τους, για να παραχωρήσει τη θέση του σε πιο εξορθολογισμένες και πρακτικές λύσεις, όπου ο ανθρώπινος παράγοντας συμμετέχει πλέον πολύ πιο ενεργά σε σχέση με τις περιορισμένες δυνατότητές του στο πεδίο της αττικής τραγωδίας. O «δοθιήν», το εξάνθημα, μπορεί να συγκαλυφθεί με την απάλειψη σκόρδου (Σφ ), η «μανική» διάθεση μπορεί να καταπραϋνθεί με το βοτάνι «ëλλέβορος» (Σφ ), το υπερβολικό λιπώδες έκκριμα στην άκρη των ματιών, η «τσίμπλα», μπορεί να θεραπευτεί με ένα μείγμα τριμμένου σκόρδου και διαφόρων δριμέων βοτάνων (Εκκλ ). Εναλλακτικές και ποικίλες θεραπευτικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται και από τον Βδελυκλέωνα πριν καταλήξει στην κατ οίκον φυλάκιση του «δικόφιλου» και «κλεωνόφιλου» πατέρα του: δοκιμάζει την «πειθώ» και την «παραμυθία» (Σφ ), τον «καθαρμό» (Σφ. 118) και τον μυστικιστικό «εξορκισμό» της νόσου με τελετές των Κορυβάντων (Σφ ) και, σε μια ύστατη προσπάθεια θεραπείας, διαπλέει στην Αίγινα, για να πλαγιάσει τον πατέρα του τη νύχτα στο Ασκληπιείο, σύμφωνα με τις θεραπευτικές προδιαγραφές της «εγκοιμήσεως» που όριζε η λατρεία του θεού στο νησί η Αίγινα ήταν τότε υπό αθηναϊκή κατοχή και είχε γίνει ήδη το επίκεντρο του ανερχόμενου ενδιαφέροντος των Αθηναίων για τις θεραπευτικές δυνατότητες του Ασκληπιού (Σφ ). 24 Την ίδια στιγμή, παράλληλα με τις «πρακτικές» συμβουλές μιας εμπειρικής και/ή μαγικοθρησκευτικής θεραπευτικής, δεν αποκλείεται και η μεμονωμένη δυνατότητα της προσφυγής σε δημόσιους γιατρούς της εποχής: στον Πίτταλο και τους μαθητές του, όπου ξαποστέλνει τον Γεωργό Δερκέτη ο Δικαιόπολης (Αχ. 1032) και όπου ζητά αργότερα από τους ακολούθους του να τον μεταφέρουν ο τραυματισμένος Λάμαχος (Αχ ), στον Αμύνωνα και τον Αντισθένη, που έρχονται στο μυαλό του Βλέπυρου όταν αναζητά τον κατάλληλο «ατρeν» για να τον βοηθήσει στη δυσάρεστη «δυστοκία» του (Εκκλ ). Ωστόσο, κατεβαίνοντας στην έσχατη χρονική βαθμίδα της αρχαίας κωμωδίας, τα πράγματα αλλάζουν αρκετά: στον όψιμο Πλούτο παραστάθηκε το 388 π.χ. σε άγνωστο διαγωνιστικό πλαίσιο και διασκευάζει ριζικά ένα προγενέστερο ομότιτλο κωμικό έργο, που διδάχτηκε το 408 π.χ. και του οποίου αγνοούμε τα στοιχεία 25 η σωματική αναπηρία του τυφλού Πλούτου αποδίδεται κατεξοχήν σε ένα θεό και μάλιστα στον πατέρα των θεών, Δία (Πλ ), με τη θεϊκή αιτιότητα να σχολιάζεται, να αναπτύσσεται και να δέχεται κρι- 69

7 τική σε μεγάλη έκταση και ένταση από τα βασικά δραματικά πρόσωπα. Δεν είναι, όμως, μόνο ο θεήλατος χαρακτήρας της «νόσου» που διαφοροποιεί την τελευταία κωμωδία του Αριστοφάνη από τις προηγούμενες και την προσεγγίζει έντονα με την αττική τραγωδία του 5ου αιώνα. Στη θεϊκή υπαιτιότητα της νόσου προστίθεται εδώ και η θεϊκή δυνατότητα θεραπείας της, με την έντονη παράλληλα συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα στη δρομολόγηση και την οργάνωση της προσφυγής στον θεραπευτή θεό Ασκληπιό. Ενθουσιασμένος με την προοπτική της θεραπείας του τυφλού Πλούτου, ο Βλεψίδημος θα ρωτήσει τον Χρεμύλο μήπως θα έπρεπε να καλέσουν κάποιο γιατρό (Πλ. 406). Διαφορετικά, ωστόσο, από τις Εκκλησιάζουσες αλλά και από τους πολύ προγενέστερους Αχαρνείς, η απάντηση στην έκκληση για ιατρική βοήθεια δεν θα αποκλείσει εδώ μόνο τον οποιονδήποτε Πίτταλο, Αμύνωνα ή Αντισθένη, αλλά θα αποκλείσει de facto τον οποιονδήποτε δημόσιο γιατρό της πόλης: «Τίς δéτ ατρός âστι νüν âν τ É πόλει; / Oûτε γaρ ï μισθeς οéδbν öτ öστ οûθ τέχνη» (Πλ ). Η μόνη και καλύτερη λύση που απομένει («κράτιστον») είναι αυτή που «πάλαι» είχε στο μυαλό του ο Χρεμύλος, δηλαδή «κατακλίνειν αéτeν [τον Πλούτο] ε ς \AσκληπιοÜ» (Πλ ). Η αφήγηση της ίασης του Πλούτου από τον Καρίωνα (στ ), σε σύγκριση με τις αφηγήσεις θεραπειών στις επιγραφές του ιερού της Επιδαύρου, φαίνεται να αναπαριστά με πλήρη πιστότητα τη διαδικασία μιας «επώασης», μέχρι του σημείου που τα φώτα σβήνουν και οι ασθενείς υποχρεούνται να κλείσουν τα μάτια τους και να μείνουν σιωπηλοί. Πέραν αυτού του σημείου της «εγκοίμησης», ο δαιμόνιος δούλος περιγράφει μεν πράγματα που κανείς πιστός δεν θα μπορούσε να έχει δει, ωστόσο μας μεταφέρει ό,τι ο κοινός νους φανταζόταν ότι συνέβαινε όταν ο Ασκληπιός επιτελούσε μια θεραπεία. 26 Η αριστουργηματική ασεμνολογική περιγραφή του Αριστοφάνη βρίθει από σαρκασμό για τις λαϊκές προλήψεις και συμπεριφορές, οι οποίες την ίδια στιγμή θεωρούνται και αντιμετωπίζονται ως απαραίτητες και συστατικές της όλης επιτυχούς και καθολικά αναγνωρισμένης θεραπευτικής διαδικασίας που φέρει σε πέρας ο Ασκληπιός και η θεϊκή ακολουθία του. Πράγματι, ο τυφλός Πλούτος αναβλέπει, για να επανεμφανιστεί επί σκηνής με νέο προσωπείο, σαν ένας αντίστροφος Oιδίποδας, οξυδερκής και μεταμορφωμένος 27 και να παραμείνει έτσι μέχρι τέλους της μυθοπλασιακής δράσης, όταν θα εγκατασταθεί στον «οπισθόδομο» του ναού της Αθηνάς, σε μια καταληκτήρια πράξη που μεταθέτει έστω και καθυστερημένα και όχι πολύ πειστικά το επίκεντρο του ενδιαφέροντος από το ατομικό στο συλλογικό, από τον οίκο του Χρεμύλου στο αθηναϊκό άστυ, μετατρέποντας ένα πανανθρώπινο κοινωνικό φαινόμενο σε υπόθεση πολιτική. 28 Σε κάποια αβέβαιη χρονολογία, ο «δεξίθεος» Σοφοκλής έδωσε στον Ασκληπιό εξέχοντα ρόλο σε ένα από τα δύο έργα του σχετικά με τον τυφλό Φινέα, ενώ στον Φιλοκτήτη του 409 θα ανέθετε επίσης στον Ασκληπιό τη θεραπεία της επώδυνης πληγής του τραγικού ήρωα. 29 Είκοσι τρία χρόνια αργότερα, ο Αριστοφάνης με τον Πλούτο του θα προσέφερε μία ακόμη την τελευταία δραματική μαρτυρία για τη μεγάλη διάδοση της ιαματικής λατρείας του Ασκληπιού και της πίστης των ανθρώπων της εποχής σε αυτήν, ενάντια ενδεχομένως στον αυξανόμενο ορθολογισμό που χαρακτήριζε την επίσημη ιατρική του ιπποκρατικού κύκλου. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα ίασης της «νόσου» του Φιλοκλέωνα στο Ασκληπιείο της Αίγινας στους Σφήκες του 422 π.χ., ο τυφλός Πλούτος του 388 π.χ., απορροφώντας μέσα του τον σοφόκλειο Φιλοκτήτη και τον σοφόκλειο Oιδίποδα επί Κολωνώ των ομότιτλων τραγωδιών που έχουν στο μεταξύ μεσολαβήσει, θεραπεύεται από την τυφλότητά του χάρη στη θεραπευτική δεινότητα του Ασκληπιού που διαθέτει πλέον δύο ιερά στην Αθήνα 30 και, ιαθείς, «αποθεώνεται» επί σκηνής στην εορταστική έξοδο. Στη δεύτερη δεκαετία του 4ου αιώνα ο Αριστοφάνης, φύσει και θέσει προσκολλημένος στις παραδοσιακές αξίες και πρακτικές, φαίνεται να θέλει να γυρίσει πίσω το ρολόι του χρόνου ενάντια στις εξελίξεις της ιωνικής επιστήμης και του διαφωτισμού του 5ου αιώνα, που, χωρίς να αποκλείουν τη θεϊκή απαρχή και αιτιότητα, συνυπολόγιζαν τη φυσική αιτιότητα και αναζητούσαν επιστημονικούς τρόπους εξήγησης και θεραπείας των νόσων ενάντια στη δαιμονολογική σύγχυση και τη δεισιδαιμονία, που έφερε το κοσμοείδωλο πολλών από τους συγχρόνους τους. O αριστοφανικός Πλούτος, χωρίς να φείδεται της ανελέητης διακωμώδησης ανάλογων δαιμονολογικών προλήψεων και δεισιδαιμόνων κοινωνικών πρακτικών, προβάλλει την ισχύ και τη διάρκεια της λαϊκής ιατρικής ενάντια ή συμπληρωματικά με την επίσημη συμβατική ιατρική και τους αναπόφευκτους περιορισμούς της, 31 στις απαρχές αυτού του «συγκλονιστικού χρονικού ενός άνισου και απελπισμένου αγώνα εναντίον του πεπρωμένου και της φθοράς», που αποτελεί η ιστορία της ιατρικής από την αρχαιότητα έως και σήμερα. 32 Την ίδια στιγμή, η βαθιά ειρωνεία που υποκρύπτει η παραδοχή ότι μόνο με ένα θεϊκό θαύμα η οικονομική δύναμη μπορεί να αλλάξει ιδιοκτήτη και να πάει στα σωστά χέρια, υπονομεύει αναπόφευκτα τόσο την ίδια την πιθανότητα της πραγματοποίησης της ουτοπίας για δίκαιη κατανομή του πλούτου όσο και τον ίδιο τον υπερβατικό, σχεδόν μαγικό τρόπο με τον οποίο επιχειρείται η πραγματοποίηση της ουτοπίας. 33 Η αμφισημία της κλασικής σκέψης δεν θα μπορούσε ίσως να αποτυπωθεί με πιο πειστικό τρόπο απ ό,τι στην τελευταία σωζόμενη αριστοφανική κωμωδία και τελευταίο δείγμα της αρχαίας δραματικής γραμματείας, όπου το φυσικό συμμειγνύεται με το διανοητικό, η κατάφαση στη θεϊκή αρχή συμπορεύεται με τη ριζική αμφισβήτησή της, τέλος, η κατάφαση στη λαϊκή ιατρική συμπορεύεται με την παρωδιακή υπονόμευσή της. 70 τχ. 102 APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ

8 ΣΗΜEIΩΣEIΣ 1 Βλ. Γ.Π. Πεφάνης, Το Θέατρο και τα Σύμβολα. Διαδικασίες συμβόλισης του δραματικού λόγου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999, κεφ. «6.2. Το πρόσωπο ως υποκείμενο της δράσης», σ , Γ.Π. Πεφάνης, Κείμενα και νοήματα. Μελέτες και άρθρα για το θέατρο, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 2005, κεφ. «Ασθένειες και θεραπείες στο ελληνικό θέατρο του 20ού αιώνα», σ , Βλ. ενδεικτικά E.H. Ackerknecht (με συμπληρώσεις A.H. Murken), Iστορία της Ιατρικής (πρόλογος Θ. Τζαβάρας, επιμ. Β. Πασχάλης, μτφρ. Β. Πασχάλης / Γ. Ηλιάδης / Β. Καρατζούλης), εκδ. Μαραθιά, Αθήνα 1998, κεφ. 5 «Ελληνική ιατρική: Γιατροί, ιερείς, φιλόσοφοι», σ , και κεφ. 6 «Ελληνική ιατρική: ιπποκρατική ιατρική», σ Για την αρρώστια ή και το θάνατο ως φαινόμενο δυνάμει τραγικό, βλ. Χ. Μπακονικόλα, Στιγμές της ελληνικής τραγωδίας, τόμ. 2, Ινστιτούτο του Βιβλίου Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2004, κεφ. «Νόσος και φάρμακον στην αττική τραγωδία», σ , Για τα διαπερατά όρια μεταξύ τρέλας και πάθους με πολλά αντίστοιχα παραδείγματα, βλ. R. Padel, Whom Gods Destroy. Elements of Greek 6. Σειληνός και δύο σάτυροι που διασκεδάζουν. O ένας από αυτούς κρατά θεατρικό προσωπείο, γεγονός που υποδηλώνει την παρουσία του θεάτρου σε ποικίλες εκφάνσεις της καθημερινότητας των αρχαίων. Zωφόρος των Διονυσιακών Mυστηρίων. 1ος αι. π.x. Πομπηία, Bίλα των Mυστηρίων. and Tragic Madness, Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1995, κεφ. 15 «Disease, Passion», σ Για τη διάκριση των τύπων «κρίσης» της νόσου «παθητικός», «ενεργητικός» και «ενδιάμεσος» στη μεμονωμένη περίπτωση του Oρέστη στην Ιφιγένεια εν Ταύροις, βλ. J. Jouanna, «M decine hippocratique et trag die grecque», στο Anthropologie et Th tre Antique. Actes du colloque international Montpellier 6-8 mars 1986 (textes r unis par Paulette Ghiron-Bistagne avec la collaboration de Bernard Schouler), Cahiers du GITA 3 (Octobre 1987), σ , Μιλούμε, αντίστοιχα, για τις τρεις περιπτώσεις θανάσιμου τραυματισμού του Ιππολύτου στο ομότιτλο δράμα του Ευριπίδη, της μνηστής του Ιάσονα στη Μήδεια του ίδιου δραματουργού, του Ηρακλή στις Τραχίνιες του Σοφοκλή, για την επίκτητη αναπηρία του τυφλού Oιδίποδα στις τραγωδίες Oιδίπους Τύραννος, Φοίνισσαι, Oιδίπους επί Κολωνώ και για τον επιδημικό λοιμό στον Oιδίποδα Τύραννο, που κυριαρχεί σε αφηγηματικό επίπεδο στην έναρξη της τραγωδίας. 8 Βλ. Δ. Ανωγιάτης-Pel / Β.Κ. Βαϊόπουλος (επιμ.), F.C.H.L. Pouqueville, H πανώλη τύπου Orientalis (εισαγωγή Δ. Ανωγιάτης-Pel, μτφρ.-σχόλια Β. Βαϊόπουλος), εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2005, σ , σημ Βλ. Jouanna, «M decine hippocratique», ό.π., σ Πρβλ. τις αντίστοιχες εξηγήσεις τρεις δαιμονικής αιτιολογίας, μία φυσικής, που παραδίδει ο Ηρόδοτος σχετικά με τις αιτίες της τρέλας και το οικτρό τέλος του σπαρτιάτη βασιλιά Κλεομένη, για να επιλέξει τελικά μία από τις δαιμονολογικές (6.66, 75, 84) βλ. σχετικά Padel, Whom Gods destroy, ό.π., σ. 160 (βιβλιογραφία). 10 Πρβλ. R. Padel, In and Out of the Mind: Greek Images of the Tragic Self, Princeton University Press, Princeton 1992, σ , J. Longrigg, Greek Medicine, From the Heroic to the Hellenistic Age. A Source Book, Duckworth, London 1998, σ. 123, Πρβλ. Simon Goldhil, Reading Greek Tragedy, Cambridge University Press, Cambridge 1986, κεφ. 7 «Mind and Madness», σ , ιδίως σ Βλ. σχετικά M. Jameson, «Apollo Lykeios in Athens», Archaiognosia 12 (1980), σ Πρβλ. R. Gersht, «Gods of Medicine in the Greek and Roman World», στο M. Rosovsky (επιμ.), Illness and Healing in Ancient Times (english translation and editing: M. Rosovsky), University of Haifa, Haifa 1996, 8-12 Ackerknecht, Iστορία της Ιατρικής, ό.π., σ Βλ. A. Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας (μτφρ. Α. Τσοπανάκης), εκδ. Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη (αναθ. έκδ.), κεφ. «O Διαφωτισμός και οι αντίπαλοί του: Oι ειδικές επιστήμες», σ , Βλ. Μπακονικόλα, Στιγμές της ελληνικής τραγωδίας, ό.π., κεφ. «Παθογόνες ουσίες στην ελληνική τραγωδία», σ , «Αν κάποιος έπεφτε άρρωστος, / δεν είχε γιατρικό κανένα να πιει, να φάει, / ν αλειφτεί. Χωρίς αντίδοτο μαράζωνε, / πριν να ρθω να τους δείξω εγώ ν αναμειγνύουν / ακίνδυνα φαρμάκια και βοτάνια / που τις αρρώστιες όλες θεραπεύουν», μτφρ. Κ.Χ. Μύρης (Κ. Γεωργουσόπουλος), εκδ. Πατάκη, Αθήνα Βλ. A. Lesky, Η τραγική ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων (μτφρ. Ν.Χ. Χουρμουζιάδης), ΜΙΕΤ, Αθήνα 2003, τόμ. Α, «Από τη γένεση του είδους ως τον Σοφοκλή», σ Βλ. σχετικά Jouanna, «M decine hippocratique», ό.π., σ Στο ίδιο, σ Για τις αρχές και τα είδη του κωμικού, βλ. ενδεικτικά P. Pavis, Dictionnaire du Th tre, Messidor / ditions Sociales, Paris 1987, λ. «comique», σ (βιβλιογραφία). 21 Πρβλ. κυρίως Ειρ , Πλ Bλ. Πεφάνης, Κείμενα και νοήματα, ό.π., «Πολιτικά τοπία του αριστοφανικού κόσμου», σ Σχετικά με το αμφιλεγόμενο τέλος των Σφηκών πρβλ. ενδεικτικά K.J. Dover, H κωμωδία του Αριστοφάνη (μτφρ. Φ.Ι. Κακριδής), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1989, «O χαρακτήρας του Φιλοκλέωνα», σ , και Angus M. Bowie, Αριστοφάνης. Μύθος, τελετουργία και κωμωδία (μτφρ. Π. Μοσχοπούλου, APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ τχ

9 επιμ. Α. Μαρκαντωνάτος), εκδ. Τυπωθήτω, Αθήνα 1999, «Φιλοκλέων, ο γηραιός Ηλιαστής» και «O Φιλοκλέων Redidivus», σ Βλ. σχετικά A.Η. Sommerstein (εκδ.), Wealth (edited with translation and commentary by Alan Sommerstein), The Comedies of Aristophanes τόμ. 11, Aris & Philipps Ltd, Warminster England 2001, «Introduction», σ Βλ. ενδεικτικά Η. Σπυρόπουλος, Αριστοφάνης. Σάτιρα-Θέατρο-Ποίηση, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988, κεφ. «O Αριστοφάνης των 44 κωμωδιών», σ , 37 και Πρβλ. Bowie, Αριστοφάνης, ό.π., σ Sommerstein (εκδ.), Wealth, ό.π., σ F. Sartori, «Aristofane e il culto di Asclepio», Atti e memorie dell Accademia Patavina di Scienze 85 (1972), σ Βλ. P. Thiercy, O Αριστοφάνης και η αρχαία κωμωδία (μτφρ. Γ.Φ. Γαλάνης), εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2001, σ Σχετικά με τον «μεταβατικό» χαρακτήρα του Πλούτου ανάμεσα στο «πολιτικό περιβάλλον» της αρχαίας κωμωδίας του 5ου αιώνα και το «αστικό περιβάλλον» της νέας κωμωδίας, βλ. ενδεικτικά Bernhardt Zimmermann, H αρχαία ελληνική κωμωδία (μτφρ. Η. Τσιριγκάκης, επιμ. Δ.Ι. Ιακώβ), εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2002, σ Άλλες ιστορικές και λογοτεχνικές μαρτυρίες σχετικά με τη διάδοση της λατρείας του Ασκληπιού στα τέλη του 5ου αιώνα παραδίδει ο Sommerstein (εκδ.), Wealth, ό.π., σ Πρβλ. στο ίδιο, σ Βλ. N. Koutouvidis / E. Papamichael / A. Fotiadou, «Aristophanes Wealth: ancient alternative medicine and its modern survival», Journal of the Royal Society of Medicine 89/11 (1996), σ Β. Πούχνερ, Σταθμίσεις και ζυγίσματα. Δέκα θεατρολογικά μελετήματα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2006, κεφ. 5 «Η τέχνη του Ιπποκράτη στη νεοελληνική δραματουργία», σ , Για την αμφισημία και την ειρωνεία της διαλεκτικής αριστοφανικής σκέψης, βλ. Πεφάνης, Κείμενα και νοήματα, ό.π., ιδίως σ σχετικά με τον Πλούτο. BIBΛIOΓPAΦIA ACKERKNECHT E.H. (με συμπληρώσεις A.H. Murken), Iστορία της Ιατρικής (πρόλογος Θ. Τζαβάρας, επιμ. Β. Πασχάλης, μτφρ. Β. Πασχάλης / Γ. Ηλιάδης / Β. Καρατζούλης), εκδ. Μαραθιά (σειρά: Άνθρωπος στην επιστήμη), Αθήνα ΑΝΩΓΙΑΤΗΣ-PELE Δ. / ΒΑΪOΠOΥΛOΣ Β.Κ. (επιμ.), POUQUEVILLE F.C.H.L., H πανώλη τύπου Orientalis (εισαγωγή Δ. Ανωγιάτης-P l, μτφρ.-σχόλια: Β. Βαϊόπουλος), εκδ. Παπαζήση, Αθήνα BOWIE A.M., Αριστοφάνης. Μύθος, τελετουργία και κωμωδία (μτφρ. Π. Μοσχοπούλου, επιμ. Α. Μαρκαντωνάτος), εκδ. Τυπωθήτω, Αθήνα DOVER K.J., H κωμωδία του Αριστοφάνη (μτφρ. Φ.Ι. Κακριδής), ΜΙΕΤ, Αθήνα GERSHT R., «Gods of Medicine in the Greek and Roman World», στο Murray Rosovsky (επιμ.), Illness and Healing in Ancient Times (english translation and editing: Murray Rosovsky), University of Haifa, Haifa GOLDHIL S., Reading Greek Tragedy, Cambridge University Press, Cambridge JAMESON Κ., «Apollo Lykeios in Athens», Archaiognosia 12 (1980), σ JOUANNA J., «M decine hippocratique et trag die grecque», στο Anthropologie et Th tre Antique. Actes du colloque international Montpellier 6-8 mars 1986 (textes r unis par Paulette Ghiron- Bistagne avec la collaboration de Bernard Schouler), Cahiers du GITA 3 (Octobre 1987), σ KOUTOUVIDIS Ν. / PAPAMICHAEL E. / FOTIADOU A., «Aristophanes Wealth: ancient alternative medicine and its modern survival», Journal of the Royal Society of Medicine 89/11 (1996), σ LESKY A., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας (μτφρ. Α. Τσοπανάκης), εκδ. Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη (αναθ. έκδ.)., Η τραγική ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων (μτφρ. Ν.Χ. Χουρμουζιάδης), ΜΙΕΤ, Αθήνα LONGRIGG J., Greek Medicine, From the Heroic to the Hellenistic Age. A Source Book, Duckworth, London ΜΠΑΚOΝΙΚOΛΑ X., Στιγμές της ελληνικής τραγωδίας, τόμ. 2, Ινστιτούτο του Βιβλίου Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα PADEL R., In and Out of the Mind: Greek Images of the Tragic Self, Princeton University Press, Princeton 1992., Whom Gods Destroy. Elements of Greek and Tragic Madness, Princeton University Press, Princeton, New Jersey PAVIS P., Dictionnaire du Th tre, Messidor / ditions Sociales, Paris ΠΕΦΑΝΗΣ Γ.Π., Το Θέατρο και τα Σύμβολα. Διαδικασίες συμβόλισης του δραματικού λόγου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999., Κείμενα και νοήματα, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα ΠOΥΧΝΕΡ Β., Σταθμίσεις και ζυγίσματα. Δέκα θεατρολογικά μελετήματα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα SARTORI F., «Aristofane e il culto di Asclepio», Atti e memorie dell Accademia Patavina di Scienze 85 (1972), σ SOMMERSTEIN A.H. (εκδ.), Wealth (edited with translation and commentary by Alan Sommerstein), The Comedies of Aristophanes τόμ. 11, Aris & Philipps Ltd, Warminster England ΣΠΥΡOΠOΥΛOΣ Η., Αριστοφάνης. Σάτιρα-Θέατρο-Ποίηση, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη THIERCY P., O Αριστοφάνης και η αρχαία κωμωδία (μτφρ. Γ.Φ. Γαλάνης), εκδ. Πατάκη, Αθήνα ZIMMERMANN B., H αρχαία ελληνική κωμωδία (μτφρ. Ηλ. Τσιριγκάκης, επιμ. Δ. Ιακώβ), εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα Representations of Disease and Treatment in Ancient Greek Tragedy and Comedy Kaiti Diamantakou The article deals with the predominant representations of disease and its cause and treatment in the ancient tragic and comic drama in relation, on the one hand, to the magic-religious approach of Asclepius priesthood; and on the other, to the rational-scientific perception of Hippocrates followers, which was remarkably developed and disseminated during the fifth century BC. It also traces the differently recorded representation of disease and treatment in the ancient tragedy and comedy and follows the escalation of medical syncretism and therapeutic optimism evident in dramatic literature: being literary introduced by Aeschylus Prometheus Bound and Sophocles Antigone, they are established by Euripides Alcestis and Sophocles Philoctetes, to be finally differentiated and prevalent in the plays of Aristophanes Wasps and Wealth, respectively. In the latter play, the last extant ancient comedy, the ambivalence of the classical thought has been remarkably portrayed. K.D. 72 τχ. 102 APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ. Προδραματικά και παραδραματικά δρώμενα

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ. Προδραματικά και παραδραματικά δρώμενα Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ Α Προδραματικά και παραδραματικά δρώμενα Μια πρώιμη «θεατρική» απεικόνιση ιππέων σε αμφορέα του Zωγράφου του Βερολίνου 1686 (περ. 540-530 π.χ.)

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

«ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ «ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΕΠΟΣ ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΔΡΑΜΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Συνδέεται με θρησκευτικές τελετές Λατρεία Διονύσου (πανελλήνιο χαρακτήρα) Έκσταση (=ο πιστός έφευγε από την πραγματικότητα)

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να:

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να: ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 2015-2016 ΘΕΑΤΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΘΝ ΑΓΓΕΙΟΓΑΦΙΑ. * Τραγωδία (1-8)

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 2015-2016 ΘΕΑΤΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΘΝ ΑΓΓΕΙΟΓΑΦΙΑ. * Τραγωδία (1-8) Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 2015-2016 ΘΕΑΤΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΘΝ ΑΓΓΕΙΟΓΑΦΙΑ Α * Τραγωδία (1-8) Μια ματιά ςτα παραςκήνια: απεικονίςεισ τραγικών υποκριτών εκτόσ ςκηνήσ, ςε δφο αττικά ερυθρόμορφα αγγεία τησ κλαςικήσ

Διαβάστε περισσότερα

& ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ»

& ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ» «ΙΑΤΡΙΚΗ & ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ» Εισηγήτριες ΒΟΥΛΙΓΕΑ ΕΛΕΝΗ, Αρχαιολόγος της Η Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων ΣΙΤΑΡΑ ΜΑΡΙΑ, Αρχαιολόγος της Η Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Οι ρίζες του δράματος

Οι ρίζες του δράματος Οι ρίζες του δράματος Σύνθετη ποιητική δημιουργία Το δράμα, το έπος και η λυρική ποίηση = αρχαίος ελληνικός ποιητικός λόγος. ράμα: θεατρικό είδος. Περιλάμβανε το λόγο, τη μουσική και την όρχηση (κίνηση).

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα στην Αρχαία Ελλάδα Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη ΡΑΜΑ σύνθετη ποιητική δηµιουργία στοιχεία από το Έπος και τη Λυρική Ποίηση µουσική όρχηση Προέλευση του δράµατος θρησκευτικά δρώµενα παραστάσεις µε δραµατικό

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Ερευνητικό έργο με συνεργαζόμενους φορείς το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας της Ακαδημίας Αθηνών & τη Δραματική Σχολή του Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα ΙΙ. Η τραγωδία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα ΙΙ. Η τραγωδία ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα 1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του δράματος και τι νέο προσέφερε στο κοινό σε σχέση με το έπος και τη λυρική ποίηση; 2. Ποια είναι η προσέλευση του δράματος και με ποια γιορτή συνδέθηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας.

Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας. Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας. Eίδε τις φλέβες των ανθρώπων σαν ένα δίχτυ των θεών, όπου μας πιάνουν

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Ενότητα: 13. Ερμηνευτικές παρατηρήσεις στίχων 663-718 της Μήδειας Μενέλαος Χριστόπουλος Τμήμα Φιλολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραµµα Πρόγραµµα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο στην Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα Αρχαία Ελλάδα + Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 1 - Το μυστικό της ιατρικής Σε κάθε θέμα ή επιστήμη υπάρχει πάντα ένα δεδομένο που είναι σημαντικότερο σε σύγκριση με

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page 3 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΥΠΟΥΡΛΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008 LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page

Διαβάστε περισσότερα

κάθε μήνα έχουμε... θέμα!

κάθε μήνα έχουμε... θέμα! Στο αρχαίο θέατρο οι υποκριτές και τα μέλη του χορού έπαιζαν φορώντας προσωπεία, δηλαδή θεατρικές μάσκες. Το προσωπείο δημιουργούσε ένα πρόσωπο χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά περισσότερο απέδιδε ένα χαρακτήρα.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Το θέατρο είναι ο κλάδος της τέχνης που αναφέρεται στην απόδοση ιστοριών μπροστά σε κοινό, με τη χρήση κυρίως του λόγου, αλλά και της μουσικής

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Πάτρα, Δεκέμβρης 2012 Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την πληροφόρηση; Πώς μπορεί η φωτογραφία να είναι τέχνη, εάν είναι στενά συνδεδεμένη με την αυτόματη

Διαβάστε περισσότερα

Το θέατρο της αρχαιότητας Δ

Το θέατρο της αρχαιότητας Δ Τίτλος µαθήµατος Το θέατρο της αρχαιότητας Δ Κωδικός µαθήµατος 68Θ206 Ακαδηµαϊκό έτος 2014-2015 Σχολή Φιλοσοφική Τµήµα Θεατρικών Σπουδών Επίπεδο Προπτυχιακό Περίοδος διδασκαλίας Εαρινή Τύπος παρακολούθησης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΩΑΝΝΑ Ν. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Επίκουρος Καθηγήτρια της Κλασικής Φιλολογίας iopapad@helit.duth.gr

ΙΩΑΝΝΑ Ν. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Επίκουρος Καθηγήτρια της Κλασικής Φιλολογίας iopapad@helit.duth.gr ΙΩΑΝΝΑ Ν. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Επίκουρος Καθηγήτρια της Κλασικής Φιλολογίας iopapad@helit.duth.gr Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πανεπιστημιούπολη ΤΚ 69100 τηλ.: +30-25310-39947 φαξ:

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Δήμου Νέας Σμύρνης

Σύγχρονο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Δήμου Νέας Σμύρνης Σύγχρονο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Δήμου Νέας Σμύρνης Δρ. Δέσποινα Μωραΐτου Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Ο πολιτισμός ως καθρέφτης αλλά και φάρμακο της λύπης στην αρχαία Ελλάδα ΟΜΗΡΟΣ Οι θεοί όρισαν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων Σχολικό Έτος 2017-2018 Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΟΦΟΚΛΗΣ Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ηλιοπούλου Φωτεινή ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κορυφαίος

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε Οι Έλληνες φώτισαν τον κόσμο με τα δικά τους έργα σήμερα πρέπει να βρούμε ξανά τις δικές τους ιδιότητες Περίληψη: Η σοφία της ψυχής είναι μια ξεχασμένη ιδιότητα που ο άνθρωπος πρέπει πάλι να την βρει για

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με προβληματισμούς για την αλήθεια και τη γνώση. Απηχεί τις

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας ελληνιστικός ονομάστηκε o πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων κατά τους τρεις

Διαβάστε περισσότερα

Φλιούκα Αλίκη, μαθήτρια Β2 Λυκείου του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων Διδάσκουσα-επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός (ΠΕ02)

Φλιούκα Αλίκη, μαθήτρια Β2 Λυκείου του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων Διδάσκουσα-επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός (ΠΕ02) Μουσικό Σχολείο Τρικάλων Σχολικό Έτος 2016-17 Συνθετική-δημιουργική εργασία με θέμα: ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ «Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη στον ελληνικό και ευρωπαϊκό πολιτισμό». Φλιούκα Αλίκη, μαθήτρια

Διαβάστε περισσότερα

Η Ακουστική Λειτουργία της Σκηνογραφίας σε Σύγχρονες Παραστάσεις Αρχαίου Δράματος

Η Ακουστική Λειτουργία της Σκηνογραφίας σε Σύγχρονες Παραστάσεις Αρχαίου Δράματος 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ 2010 - Αθήνα, 4 έως 6 Οκτωβρίου 2010 Η Ακουστική Λειτουργία της Σκηνογραφίας σε Σύγχρονες Παραστάσεις Αρχαίου Δράματος 1950 1975 Μαρία Αγγελική Ζάννη mazanni@teemail.gr

Διαβάστε περισσότερα

ραµατική Ποίηση Το δράµα - Η τραγωδία - Το αρχαίο θέατρο Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός κλειστού και ανοικτού τύπου 1. Αφού λάβετε υπόψη σας τι

ραµατική Ποίηση Το δράµα - Η τραγωδία - Το αρχαίο θέατρο Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός κλειστού και ανοικτού τύπου 1. Αφού λάβετε υπόψη σας τι ραµατική Ποίηση Το δράµα - Η τραγωδία - Το αρχαίο θέατρο Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός κλειστού και ανοικτού τύπου 1. φού λάβετε υπόψη σας τις σκηνοθετικές συνήθειες που είχαν επικρατήσει στην

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Λογικοθυμική προσέγγιση (Rational-Emotive Therapy) Αναπτύχθηκε από τον Albert Ellis τη δεκαετία του 1950. Πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες

Διαβάστε περισσότερα

Οιδίποδας Τύραννος Σοφοκλής. Σπύρος Αντωνέλλος ΕΜΕ

Οιδίποδας Τύραννος Σοφοκλής. Σπύρος Αντωνέλλος ΕΜΕ Οιδίποδας Τύραννος Σοφοκλής Σπύρος Αντωνέλλος ΕΜΕ 2 μαθήματα πριν την ανάλυση της τραγωδίας του Σοφοκλή«Οιδίποδας Τύραννος» Προϋπoθέσεις: Οι μαθητές: 1)Να γνωρίζουν το περιεχόμενο της συγκεκριμένης τραγωδίας.

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 3 ο μάθημα 24.10.2018 Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης (στους πολιτικοκοινωνικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο, 2011-2012

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο, 2011-2012 ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΔΩΔΩΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο, 2011-2012 Περιεχόμενα Αρχαία Δωδώνη γεωγραφικά στοιχεία Κοίλον Ορχήστρα Σκηνή Ρωμαϊκά χρόνια Παραστάσεις που φιλοξενήθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Καὶ νιν καλεῖτ τοῦτ ἔχων ἅπαντ ἔχω. Μονάδες 30

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Καὶ νιν καλεῖτ τοῦτ ἔχων ἅπαντ ἔχω. Μονάδες 30 ΘΕΜΑ 201 ον οφοκλέους, Αντιγόνη, στ. 491-507 1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Καὶ νιν καλεῖτ τοῦτ ἔχων ἅπαντ ἔχω. 2. Ποια ήταν η κατάρα του Οιδίποδα για τους δύο γιους του και ποια η αιτία της; 3. εἶδον, φιλεῖ,

Διαβάστε περισσότερα

Παραδειγματικό σενάριο στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών

Παραδειγματικό σενάριο στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών Π.3.1.4 Ολοκληρωμένα παραδείγματα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείμενο με εφαρμογή των αρχών σχεδίασης Παραδειγματικό σενάριο στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών Πάμε θέατρο: Εισαγωγή στη δραματική

Διαβάστε περισσότερα

Το θέατρο της αρχαιότητας Γ

Το θέατρο της αρχαιότητας Γ Τίτλος µαθήµατος Το θέατρο της αρχαιότητας Γ Κωδικός µαθήµατος 68Θ204 Ακαδηµαϊκό έτος 2014-2015 Σχολή Φιλοσοφική Τµήµα Θεατρικών Σπουδών Επίπεδο Προπτυχιακό Περίοδος διδασκαλίας Χειµερινή Τύπος παρακολούθησης

Διαβάστε περισσότερα

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Μύθοι Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Ορισμός : Προσπαθώντας να δώσουμε έναν ορισμό στο µζύθο µπορθούμε να πούμε ότι είναι µια φανταστική, πλαστή διήγηση µε στοιχεία συχνά

Διαβάστε περισσότερα

«Όταν δεν υπάρχει ελπίδα, υπάρχει ο Χριστός».

«Όταν δεν υπάρχει ελπίδα, υπάρχει ο Χριστός». Κεφ. 16. Άρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής (αυτοκτονία-αυτοθυσία, ευθανασία, άμβλωση). Βασική θέση του Χριστιανισμού είναι ότι η ζωή μας ανήκει στο Θεό. Η Εκκλησία καταδικάζει την αυτοκτονία επειδή

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ.Ε. Ε.Λ.Π. 31 «ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ» ΘΕΜΑ 2 ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2007-2008 «Αφού μελετήσετε προσεκτικά τις ενότητες 3.2. και 3.3 του διδακτικού εγχειριδίου σας Ο Δραματικός Λόγος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μόνο με το αίσθημα μπορείς να διδάξεις. Αν καθήσεις στην έδρα η ποίηση θα φύγει από το παράθυρο. «Κώστας Μόντης» Βασικές αρχές: 1) Το λογοτεχνικό

Διαβάστε περισσότερα

Ποιος φταίει; (Κυριακή του Τυφλού)

Ποιος φταίει; (Κυριακή του Τυφλού) 1 Ιουνίου 2019 Ποιος φταίει; (Κυριακή του Τυφλού) Θρησκεία / Ιερός Άμβων Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς «Και τον ρώτησαν οι μαθητές του: Διδάσκαλε, ποιος αμάρτησε, αυτός ή οι γονείς του, για να γεννηθεί τυφλός;»

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες σχετικά με το άθλημα της αρεσκείας τους (ποδόσφαιρο, τένις, βόλεϋ, κολύμβηση,

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος Ευφημία Καρακάντζα Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Παρουσίαση των διαθέσιμων στοιχείων

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ Αρχαία Ελληνική θρησκεία ως "εθνική θρησκεία". Παράδοση +Συλλογική µνήµη. Ποικιλία παραδόσεων (ύθοι) + δυνατότητα πολλαπλής προσέγγισής τους Η ΦΩΩΝΗ ΤΩΩΝ ΠΟΙΗΤΩΩΝ Διάσωση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΖΑΛΑΛΑΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ. Επιλεγμένα ποιήματα. Μέσα από την Αγάπη. γλυκαίνει καθετί πικρό. το χάλκινο γίνεται χρυσό

ΤΖΑΛΑΛΑΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ. Επιλεγμένα ποιήματα. Μέσα από την Αγάπη.   γλυκαίνει καθετί πικρό. το χάλκινο γίνεται χρυσό http://hallofpeople.com/gr/bio/roumi.php ΤΖΑΛΑΛΑΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ Επιλεγμένα ποιήματα γλυκαίνει καθετί πικρό το χάλκινο γίνεται χρυσό το θολό κρασί γίνεται εκλεκτό ο κάθε πόνος γίνεται γιατρικό οι νεκροί θα αναστηθούν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ:«ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΜΕΡΗ: O ΣΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ» ΜΑΘΗΤΗΣ: ΠΛΕΣΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών»

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών» ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών» Τα θέματά μας Πώς αντιλαμβάνονται τα μικρά παιδιά τον βιολογικό κόσμο ;;; Δηλαδή. τις βιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Γνώσεις, στάσεις και ποιότητα ζωής σε ασθενείς με λέμφωμα Οι ασθενείς που πάσχουν από λέμφωμα στην Ελλάδα εμφανίζονται ελλιπώς ενημερωμένοι σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην

Διαβάστε περισσότερα

15/9/2009. 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα

15/9/2009. 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα Νέα Αθηναϊκή Σχολή Λογοτεχνία Β Λυκείου Εισαγωγή Επιμέλεια: Τ. Γιακουμάτου www.netschoolbook.gr 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα Εσωτερική αναδιάρθρωση κράτους-στόχος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ:ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ:ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ:ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΛΟΓΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ PROJECT HTAN H ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΡΑΜΑ 1.ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση,

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση, Αλκοολισμός ΟΡΙΣΜΟΣ Ο όρος αναφέρεται για πρώτη φορά από έναν Ολλανδό γιατρό στα τέλη της δεκαετίας του 1840, ενώ αναλύθηκε σε νόσο το 1972 από το γιατρό John Coakley Lettson. Αλκοολισμός σημαίνει δηλητηρίαση

Διαβάστε περισσότερα

Ο Πλίνιος μάλιστα γράφει ότι η Κρήτη ήταν η πατρίδα δύο δένδρων με μεγάλη ιατρική χρησιμότητα του κρητικού πεύκου και του κρητικού κυπαρισσιού, από

Ο Πλίνιος μάλιστα γράφει ότι η Κρήτη ήταν η πατρίδα δύο δένδρων με μεγάλη ιατρική χρησιμότητα του κρητικού πεύκου και του κρητικού κυπαρισσιού, από ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Ο Ιπποκράτης υποστηρίζει πως η τροφή μπορεί να γίνει και φάρμακο. Τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν σε θεραπευτικές πρακτικές ως φαρμακευτικά είδη αλλά και ως φορείς της θεϊκής ευλογίας. Οι

Διαβάστε περισσότερα

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ «5η Διημερίδα (αλληλο-)διδακτικής. Διδάσκοντας με λογισμό και με όνειρο. Έμπνευση και Δημιουργία στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σχολικό έτος 2016-17.» Διοργάνωση:

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Μελέτη Ελληνισμού

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Μελέτη Ελληνισμού ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΖ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2013-2014 Μελέτη Ελληνισμού Ιδέα 5ης Χωρολογικής Εκδρομής: Ολυμπία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 2017 2018 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑΑ ΛΥΚΕΙΟΥ 1. Οι αντιλήψεις για το Θεό Σ.15 2. Επί του Όρους ομιλία Σ.37-38 3. Χωρία της Καινής Διαθήκης Σ. 46 4. Άσκηση συμπλήρωσης κενών από το βιβλίο. Σ.50

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη Ελληνισμού ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΥΚΛΟΣ ΚΖ. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [

Μελέτη Ελληνισμού ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΥΚΛΟΣ ΚΖ. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [ 1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΖ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2013-2014 Μελέτη Ελληνισμού ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2 Μέρος Α Αρχαϊκές Αρχές

Διαβάστε περισσότερα

1 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

1 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα: Η ενότητα σώματος και ψυχής: το μυστήριο του Ευχελαίου (κεφ.27) Σχολείο:Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα Τάξη:Α Λυκείου Καθηγητής: Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: 16951

Διαβάστε περισσότερα

Διπολική διαταραχή μανιοκατάθλιψη,

Διπολική διαταραχή μανιοκατάθλιψη, ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Ο όρος ψυχική διαταραχή περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος προβλημάτων που έχουν σχέση με την ψυχική κατάσταση και την συμπεριφορά ενός ατόμου. Οι διάφορες ψυχικές διαταραχές εκδηλώνονται

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Επιμέλεια εργασίας: Παναγιώτης Γιαννόπουλος Περιεχόμενα Ερώτηση 1 η : σελ. 3-6 Ερώτηση 2 η : σελ. 7-9 Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 2 Ερώτηση 1 η Η συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Δευτέρα, 16 Νοεμβρίου 2015 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κατερίνα Δ. Χατζοπούλου Σας καλωσορίζουμε στις συναντήσεις του Συλλόγου Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας συν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Θα διδαχτούν η Ομήρου Οδύσσεια και οι Ηροδότου Ιστορίες σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Α) ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Ενότητα: 14. Ερμηνευτικές παρατηρήσεις στίχων 719-797 της Μήδειας Μενέλαος Χριστόπουλος Τμήμα Φιλολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Θετική Ψυχολογία Καρακασίδου Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Εισαγωγή Θετική-Αρνητική Ψυχολογία Στόχοι της Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΩ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΟΥ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΤΟ ΛΕΜΦΩΜΑ;

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΩ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΟΥ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΤΟ ΛΕΜΦΩΜΑ; ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΩ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΟΥ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΤΟ ΛΕΜΦΩΜΑ; Με την επιστημονική συνεργασία της Αιματολογικής Μονάδας, Γ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Με

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχεία συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία

Στοιχεία συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία 12 Δεκεμβρίου 2018 Στοιχεία συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία Θρησκεία / Ποιμαντική πρωτοπρεσβύτερος Ευστράτιος Καρατσούλης Ένα κοινό σημείο αναφοράς αποτελεί ο χρόνος της θεραπείας

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Πολύ συχνά, τα άτομα, παρατηρώντας τους άλλους, εντοπίζουν υπερβολές και ακρότητες στις συμπεριφορές τους. Παρατηρούν υπερβολές στους χώρους της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com ΣΥΝΕΔΡΙΟ: ΠΡΟΛΗΨΗ & ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Limneon, Καστοριά, 19.12.15 «Ενημέρωση του ασθενούς & των συνοδών του με καρκίνο του πνεύμονα. Προβλήματα στην ελληνική πραγματικότητα»

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ Δ/νση Μουσείων Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών προγραμμάτων

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ Δ/νση Μουσείων Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών προγραμμάτων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ Δ/νση Μουσείων Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών προγραμμάτων Το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας διαθέτει με δανεισμό σειρά εκπαιδευτικών φακέλων και εντύπων σε σχολεία όλης

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΚΑΥΚΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 1 ο Μάθημα Προγραμματισμένα μαθήματα 2/10, 9/10, 16/10, 23/10, 30/10, 6/11, 13/11, 20/11, 27/11, 4/12, 11/12,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΥΡΕΤΙΚΟΙ ΣΠΑΣΜΟΙ. *Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι σπασμοί. υποχωρούν μόνοι τους χωρίς να προλάβουμε να δώσουμε κάποια θεραπεία.

ΠΥΡΕΤΙΚΟΙ ΣΠΑΣΜΟΙ. *Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι σπασμοί. υποχωρούν μόνοι τους χωρίς να προλάβουμε να δώσουμε κάποια θεραπεία. ΠΥΡΕΤΙΚΟΙ ΣΠΑΣΜΟΙ Παρασκευή Λογοθέτη Νοσηλεύτρια ΤΕ, Υπεύθυνη Παιδιατρικής Κλινικής Δεν υπάρχει τίποτα που να τρομοκρατεί περισσότερο ένα γονιό από τους σπασμούς. Έρχονται στα Εξωτερικά ιατρεία τρέχοντας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΚΟΟΛ. Φλίγκος Γιώργος Φραγκούλιας Κων/νος. νος Παναγιωταροπούλου Φωτεινή Ξυδιά Φωτεινή Λύκα Μαρία Βασιλόγιαννη Μαρία

ΑΛΚΟΟΛ. Φλίγκος Γιώργος Φραγκούλιας Κων/νος. νος Παναγιωταροπούλου Φωτεινή Ξυδιά Φωτεινή Λύκα Μαρία Βασιλόγιαννη Μαρία ΑΛΚΟΟΛ Φλίγκος Γιώργος Φραγκούλιας Κων/νος νος Παναγιωταροπούλου Φωτεινή Ξυδιά Φωτεινή Λύκα Μαρία Βασιλόγιαννη Μαρία Λίγα λόγια για την ιστορία του Ο Διόνυσος ήταν ο θεός του κρασιού, γιος του Δία και

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Φαινόμενο στη Γεωργιανή Τέχνη

Ελληνικό Φαινόμενο στη Γεωργιανή Τέχνη Ελληνικό Φαινόμενο στη Γεωργιανή Τέχνη NINO BADASHVILI Φιλόλογος Γεωργία Με την ευκαιρία της Συνάντησης, θα ήθελα να επισημάνω κάποια ίσως άγνωστα στοιχεία που είναι ιστορικά ορόσημα στις ελληνογεωργιανές

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι φόβος και τι φοβια;

Τι είναι φόβος και τι φοβια; ΦΟΒΟΙ - ΦΟΒΙΕΣ Τι είναι φόβος και τι φοβια; Φόβος: η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που δημιουργείται απέναντι σε πραγματικό κίνδυνο, ή απειλή. Φοβία: ο επίμονος φόβος που παγιδεύει το άτομο περιορίζοντας

Διαβάστε περισσότερα

"Η Μεγάλη Κραυγή» του ψυχολόγου

Η Μεγάλη Κραυγή» του ψυχολόγου Ελεονώρα Παντούλα Ψυχολόγος Α.Π.Θ. MSc. Αντιμετώπιση του πόνου, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων "Η Μεγάλη Κραυγή» του ψυχολόγου Η Μεγάλη κραυγή του ψυχολόγου Μονεμβασιά, 10-10-2015 27 ο Συνέδριο

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Τα μοτίβα της πεζογραφίας του Βιζυηνού του Αμάραντου Αφεντουλίδη Κυρίαρχα στοιχεία: Ο ρομαντισμός, η βαθιά θρησκευτικότητα, το έντονο συναίσθημα, η αχαλίνωτη φαντασία. Εκείνο, όμως, το στοιχείο που διακρίνει

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; Μονάδες 30

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; Μονάδες 30 ΘΕΜΑ ον οφοκλέους, Αντιγόνη, στ. -9 Α. ΚΕΙΜΕΝΟ 0 οὔθ ἡδὺς οὔτ ἀλγεινὸς ἵκετ ἐξ ὅτου Ηιδη καλῶς, καί σ ἐκτὸς αὐλείων πυλῶν. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; 2. Τι είναι το δράμα

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Κώστας Νικολάου ψυχίατρος Παρουσίαση βασισμένη στο: BPSD Educational Pack, International Psychogeriatric Association (IPA) 2002 Τα Συμπεριφορικά και Ψυχολογικά συμπτώματα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Ν.Λυράκος Μάθηµα Ψυχολογία της Υγείας Φυσικοθεραπεία ιάλεξη 8η 2014

Γεώργιος Ν.Λυράκος Μάθηµα Ψυχολογία της Υγείας Φυσικοθεραπεία ιάλεξη 8η 2014 Γεώργιος Ν.Λυράκος Μάθηµα Ψυχολογία της Υγείας Φυσικοθεραπεία ιάλεξη 8η 2014 Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ένας αριθµός εναλλακτικών µοντέλων για τον πόνο πέραν του ιατρικού ενσωµατώνουν ψυχολογικούς(αντίληψη,

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης. Δημητράκη Γεωργία. Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας

Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης. Δημητράκη Γεωργία. Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης Δημητράκη Γεωργία Ψυχολόγος Υγείας MSc Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας Δομή παρουσίασης... Συννοσηρότητα

Διαβάστε περισσότερα

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Ρευματολογία Ψωριασική Αρθρίτιδα Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Τι είναι η ψωριασική αρθρίτιδα; Η ψωριασική αρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης πάθηση που προσβάλλει τις αρθρώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Οι εμφύλιες συγκρούσεις στο αρχαίο δράμα

Οι εμφύλιες συγκρούσεις στο αρχαίο δράμα Οι εμφύλιες συγκρούσεις στο αρχαίο δράμα 3-4 Νοεμβρίου 2018 Αμφιθέατρο Κωνσταντίνος Λεβέντης Λεβέντειος Πινακοθήκη, Λευκωσία Διοργάνωση Οι εμφύλιες συγκρούσεις στο αρχαίο δράμα Το «15ο Διεθνές Συμπόσιο

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή ατοµικής περίπτωσης µεσήλικης γυναίκας µε Aποφευκτική ιαταραχή Προσωπικότητας και Αγοραφοβία 12ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας 14 17 Μαϊου 2009, Βόλος, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Χ. Βαρβέρη-Γ.

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι»

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι» Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι» Υλικό για προαιρετική ενασχόληση των μαθητών πριν και μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Ακρόπολης. Κατά την επίσκεψη της σχολικής σας ομάδας στο Μουσείο Ακρόπολης,

Διαβάστε περισσότερα

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα Περιεχόμενο τραγωδίας Η τραγωδία διαδραματίζεται στην Αυλίδα, τόπος διαμονής των Ελλήνων μέχρι να βρουν τρόπο για να πάνε στην Τροία. Τη λύση την δίνει ο μάντης Κάλχας στον Βασιλιά

Διαβάστε περισσότερα

«Εμείς και το θέατρο»

«Εμείς και το θέατρο» «Εμείς και το θέατρο» Υπεύθυνες καθηγήτριες: Καλαμαρά Μαριέττα Πρεβενιού Κυριακή Ομάδα σεναρίου: Βλασταρά Αθανασία, Δημοπούλου Τζένη, Κουτσόγιωργα Κατερίνα, Χαροκοπάκη Τζωρτζίνα Λίγα λόγια για το Σοφοκλή...

Διαβάστε περισσότερα

Απαγορεύεται η οποιαδήποτε μερική ή ολική ανατύπωση χωρίς την άδεια του εκδότη

Απαγορεύεται η οποιαδήποτε μερική ή ολική ανατύπωση χωρίς την άδεια του εκδότη Συντονισμός έργου: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια-Καπελώνη, Αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια: Έλενα Μπαζίνη, Αρχαιολόγος Επιστημονική τεκμηρίωση-αρχική ιδέα σεναρίου: Έλενα Μπαζίνη, Αρχαιολόγος

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Εἰ καὶ δυνήσῃ γ τοῖς φίλοις δ ὀρθῶς φίλη. Μονάδες 30

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Εἰ καὶ δυνήσῃ γ τοῖς φίλοις δ ὀρθῶς φίλη. Μονάδες 30 ΘΕΜΑ 9 ον οφοκλέους, Αντιγόνη, στ. 82-99. Να μεταφραστεί το τμήμα: Εἰ καὶ δυνήσῃ γ τοῖς φίλοις δ ὀρθῶς φίλη. 2. Να εντοπίσετε στο παρακάτω κείμενο δύο ανακρίβειες και στη θέση τους να γράψετε το σωστό.

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Θάνος Παπαθανασίου, Μευτήρας - Γυναικολόγος

Γράφει: Θάνος Παπαθανασίου, Μευτήρας - Γυναικολόγος Γράφει: Θάνος Παπαθανασίου, Μευτήρας - Γυναικολόγος Ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει τη γυναικολογική πάθηση που λέγεται "ενδομητρίωση". Έχει δύσκολο όνομα, άγνωστη προέλευση, ποικιλία στη εμφάνιση και τη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

"Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde

Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι. Oscar Wilde 1 Αγαπημένε μου φίλε/η, "Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde Θα ήθελα να σε καλωσορίσω σε αυτό το σεμινάριο. Είναι πολύ σημαντικό για εμένα να ξέρεις πώς δεσμεύομαι με το πέρας

Διαβάστε περισσότερα