ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΙΩΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΖΩΗΣ

Transcript

1 0 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΙΩΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΒΙΝΙΕΡΑΤΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ : ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ΑΘΗΝΑ 2013

2 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες... 3 Το θέμα της εργασίας.. 4 Εισαγωγικά σχόλια Ελληνική ρύθμιση.. 5 Α)Προηγούμενα Συντάγματα....5 Β)Ισχύον Σύνταγμα.. 6 Γ)Κοινό δίκαιο....6 Διεθνής κατοχύρωση Συνταγματική προστασία και απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής.. 8 Συνταγματικό δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή....9 Α)Ορισμός...9 Β)Αντικείμενο Βιοτική περιοχή Corpus και animus...10 Ιδιωτικότητα και μυστικότητα..11 Γεωγραφικός προσδιορισμός-τοπικό κριτήριο 11 Γ)Διακρίσεις. 12 Δημόσια και ιδιωτική ιδιωτική ζωή..12 Φανερή και μυστική ιδιωτική ζωή.12 Ατομική, οικογενειακή και σε εν στενή εννοία κοινωνική ιδιωτική ζωή 13 Δ)Μερικότερες ελευθερίες...13 Ελευθερία διαμόρφωσης..13 Ελευθερία απόκρυψης/αποκάλυψης 13 Ελευθερία συμβίωσης 14 Ε)Φορείς του δικαιώματος 14 Στ)Περιεχόμενο του δικαιώματος.14 Αμυντικό περιεχόμενο.14 Προστατευτικό περιεχόμενο...15 Διασφαλιστικό περιεχόμενο.15 Ζ)Οριοθετήσεις 15

3 2 Νομιμότητα...16 Κοινωνικότητα.16 Χρηστότητα 16 Συνταγματικό δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή...17 Α)Ορισμός..17 Β)Προστατευόμενο αγαθό.17 Γ)Φορείς..18 Δ)Περιεχόμενο 19 Αμυντικό περιεχόμενο 19 Προστατευτικό περιεχόμενο.19 Διασφαλιστικό περιεχόμενο.19 Ε)Οριοθετήσεις 19 Νομιμότητα..19 Κοινωνικότητα 20 Χρηστότητα..20 Ειδικά θέματα.20 Α)Περιορισμοί.20 Β)Γάμος 21 Γ)Σχέσεις των μελών της οικογένειας 22 Δ)Παιδική ηλικία.23 Ε)Κληρονομική σχέση..24 Στ)Μισθωτική σχέση.24 Ζ)Ιδιωτική ζωή και ΜΜΕ...25 Η)Σεξουαλική ζωή..25 Θ)Προστασία των προσωπικών δεδομένων 26 Ι)Κρυφή κάμερα και αποδεικτικά μέσα.26 Νομολογία...27 Περίληψη 28 Summary.28 Λήμματα 29 Βιβλιογραφία.29

4 3 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ αρ. Αρμ. ΑΠ εδ. εκδ. ΕΣΔΑ Εφ. Θεσ Κλπ. MME Αστικός Κώδικας Άρθρο Αρμενόπουλος Άρειος Πάγος Εδάφιο Έκδοση Ευρωπαική Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Εφετείο Θεσσαλονίκης Και τα λοιπά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ν. νόμος ΝοΒ Ολομ. παρ. ΠΚ Σ σελ. ΣτΕ Τμ. ΦΕΚ Νομικό Βήμα (περιοδικό) Ολομέλεια παράγραφος Ποινικός Κώδικας Σύνταγμα σελίδα Συμβούλιο της Επικρατείας Τμήμα Φύλλο Εφημερίδας Κυβερνήσεως

5 4 ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την ιδιωτική ζωή όπως αυτή κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα. Αρχικά, αφού προσδιοριστεί το αγαθό που προστατεύεται και τα απαραίτητα στοιχεία που το καθορίζουν, θα γίνει αναφορά στις μερικότερες ελευθερίες ως εκφάνσεις του δικαιώματος που αναγνωρίζεται. Ακολούθως, θα εξεταστούν οι φορείς, το περιεχόμενο και οι οριοθετήσεις αυτού. Στη συνέχεια, θα γίνει προσπάθεια προσέγγισης του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή ως ειδικότερης έκφανσης της ελευθερίας της ιδιωτικής ζωής και πρόκειται να αναλυθεί και αυτό ως προς τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στο γενικότερο δικαίωμα. Τέλος, θα γίνει συνοπτική προσέγγιση διαφόρων ειδικότερων θεμάτων που προκύπτουν σχετικά με τις παραπάνω ελευθερίες. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Δεν μπορεί να ζήσει μόνος του, έξω από την κοινωνία. Η φύση του όμως είναι διπλή. Εξίσου σημαντική με την κοινωνική είναι και η ιδιωτική φύση του ανθρώπου, η ανάπτυξη της οποίας καλύπτει τις υπαρξιακές του ανάγκες. Ακριβώς επειδή ζει μέσα σε κοινωνία, η ιδιωτικότητα, άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου, πρέπει να προστατεύεται, ώστε ο άνθρωπος να διατηρεί και να εξελίσσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Μάλιστα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής εντείνει την ανάγκη συνταγματικής προστασίας της ιδιωτικής σφαίρας τόσο από τη δημόσια, όσο και από την ιδιωτική εξουσία. 1 Ως δικαίωμα δεύτερης γενιάς, το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή κατοχυρώθηκε στην πορεία της εξέλιξης των δημοκρατικών πολιτευμάτων. Στην Αρχαία 1 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος εκδ.αθήνα 2011 σελ.21

6 Ελλάδα, η ελευθερία της πόλεως βρίσκεται έναντι της ελευθερίας του ατόμου και όχι το αντίστροφο, καθώς το άτομο δεν μπορεί να διανοηθεί τον εαυτό του έξω από την πόλη του. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκης κυριαρχίας τα πάντα επιτηρούνται από το κράτος, ενώ προστατεύονται οι ηθικές αξίες ως προς τις σχέσεις ιδιωτικού βίου, όχι όμως με τη μορφή ατομικών δικαιωμάτων όπως αυτά κατοχυρώνονται στη σύγχρονη εποχή. Το στάδιο της ανυπαρξίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, που τοποθετείται ιστορικά πριν από την έναρξη των φιλελεύθερων επαναστάσεων του προπερασμένου αιώνα είναι το στάδιο της υπεροχής του δημοσίου πάνω στο ιδιωτικό. 2 Κατά τα χρόνια του χριστιανισμού, έχουμε την πρώτη ιστορική καταβολή των ατομικών δικαιωμάτων με την αναγνώριση της θρησκευτικής ελευθερίας, ενώ στο Μεσαίωνα, ο Θεός βλέπει τα πάντα και επιβάλλεται απόλυτη διαφάνεια του ιδιωτικού βίου. 3 Η πρώτη νομική διαμόρφωση των ατομικών ελευθεριών λαμβάνει χώρα με τη Magna Carta Libertatum το 1215.Η πρώτη συνταγματική κατοχύρωση γίνεται στην Αμερική το 1776 με τη διακήρυξη αμερικανικής ανεξαρτησίας και λίγο αργότερα το 1789 μετά τη γαλλική επανάσταση έχουμε τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, η οποία αποτέλεσε πρότυπο για την κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων στα ευρωπαϊκά κράτη κατά τον 19 ο αιώνα. 5 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ Α. Προηγούμενα συντάγματα Άρθρο 14 παρ.9 συντ. κείμενο 1968: Ο εκδότης εντύπου και ο συγγραφεύς επιληψίμου δημοσιεύματος. καθαπτομένου του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου, ασχέτως της επί τη βάσει των κειμένων ποινικών διατάξεων επιβαλλομένης ποινής, υπέχουν αστικώς και εις ολόκληρον ευθύνην προς πλήρη ανόρθωσιν πάσης προσγενομένης ζημίας και ικανοποίησιν του παθόντος δια χρηματικού ποσού, ως νόμος ορίζει. 2 Α.Δημητρόπουλος Σύστημα Συνταγματικά Δικαιώματα Συνταγματικά Δικαιώματα σελ.36 3 Κ.Μαυριάς Το Συνταγματικό Δικαίωμα του ιδιωτικού βίου 1982 σελ.38

7 Άρθρο 14 παρ.9 συντ. κείμενο 1968/1973: Ως άρθρο 14 παρ.9 συντ.κείμενο 1968 Άρθρο 9 Σύνταγμα 1975: 1.Η κατοικία εκάστου είναι άσυλον. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνον όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. 2.Οι παραβάτες της προηγούμενης διάταξης τιμωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και για κατάχρηση εξουσίας και υποχρεούνται σε πλήρη αποζημίωση του παθόντος, όπως ο νόμος ορίζει. Άρθρο 9 παρ.1 εδ.β Σύνταγμα 1975/1986: Ως άρθρο 9 παρ.1 εδ. β Σύνταγμα Β. ΙΣΧΥΟΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Το Σύνταγμα κατοχυρώνει το απαράδεκτο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Άρθρο 9 Συντάγματος: 1. Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνον όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. 2. Οι παραβάτες της προηγούμενης διάταξης τιμωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και για κατάχρηση εξουσίας και υποχρεούνται σε πλήρη αποζημίωση του παθόντος, όπως ο νόμος ορίζει. Γ. ΚΟΙΝΟ ΔΙΚΑΙΟ Η ιδιωτική ζωή προστατεύεται με το ν.2472/1997: Προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, όπως συμπληρώθηκε μετ το άρθρο 11 του ν. 2774/1999: Προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στον τηλεπικοινωνιακό χαρακτήρα.

8 7 ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ α. Διεθνείς συμβάσεις Άρθρο 8 παρ. 1 ΕΣΔΑ-Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. (το οποίο και έχει αποκτήσει υπερνομοθετική ισχύ βάσει του άρθρου 28 παρ. 1 του Συντάγματος): 1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις τον σεβασμόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. Δεν επιτρέπεται να υπάρξη επέμβασις δημοσίας αρχής εν τη ασκήσει του δικαιώματος τούτου, εκτός αν η επέμβασις αύτη προβλέπεται υπό του νόμου και αποτελεί μέτρον το οποίον, εις μίαν δημοκρατικήν κοινωνίαν, είναι αναγκαίον, δια την εθνικήν ασφάλειαν, την οικονομικήν ευημερίαν της χώρας, την προάσπισιν της τάξεως και την πρόληψιν ποινικών παραβάσεων, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, ή την προστασίαν των δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων. Άρθρο 17 του Διεθνούς συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά δικαιώματα (το οποίο έχει επίσης υπερνομοθετική ισχύ κατά το Σ αρ. 28 παρ. 1): 1.Κανείς δεν υπόκειται σε αυθαίρετες ή παράνομες παρενοχλήσεις της ιδιωτικής του ζωής, της οικογένειας, της κατοικίας ή της αλληλογραφίας του, ούτε σε παράνομες προσβολές της τιμής και της υπόληψής του. 2.Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα προστασίας από το νόμο έναντι τέτοιων παρενοχλήσεων ή προσβολών. Άρθρο 12 της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: Κανείς δεν επιτρέπεται να υποστεί αυθαίρετες επεμβάσεις στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία και την αλληλογραφία του, ούτε προσβολές της τιμής και της υπόληψής του. Καθένας έχει το δικαίωμα να τον προστατεύσουν οι νόμοι από επεμβάσεις και προσβολές αυτού του είδους. Με το ν.3625/2007(φεκ Ά, 290): Κύρωση, εφαρμογή του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού σχετικά με την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και πορνογραφία και άλλες διατάξεις, προστατεύεται η οικογενειακή ζωή.

9 8 β.ξένα Συντάγματα Η προστασία της ιδιωτικής αι οικογενειακής ζωής κατοχυρώνεται στο αρ.22 του βελγικού Συντάγματος του 1994, όπως επίσης και στ αρ. 18 παρ. 1 του ισπανικού Συντάγματος του γ.χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Στο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, προστατεύεται η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή μαζί με την κατοικία και την επικοινωνία. Άρθρο ΙΙ-67 του Χάρτη-Σεβασμός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής: Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του. Άρθρο ΙΙ-68 του Χάρτη-Προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα: 1.Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. 2.Η επεξεργασία αυτών των δεδομένων πρέπει να γίνεται νομίμως, για καθορισμένους σκοπούς και με βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου ή για άλλους θεμιτούς λόγους που προβλέπονται από το νόμο. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στα συλλεγέντα δεδομένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή τους. 3.Ο σεβασμός των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ Το Σύνταγμα κατοχυρώνει διπλή προστασία της ιδιωτικής ζωής, η οποία προστατεύεται τόσο αντικειμενικά, ως μερικότερη βιοτική περιοχή, όσο και υποκειμενικά. Το άρθρο 9 παρ.1 εδ.β ορίζει την αντικειμενική συνταγματική αρχή και το συνταγματικό δικαίωμα της ελευθερίας στην ιδιωτική ζωή. Το απαραβίαστο της ιδιωτικής και της οικογενειακής ζωής που κατοχυρώνεται

10 στο παραπάνω άρθρο συνδέεται στενά με την ελευθερία αυτή και αποτελεί προυπόθεσή της. Η αρχή του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής αποτελεί ισχύον δίκαιο με πλήρη κανονιστική ισχύ και νομική δύναμη 4 ίση με αυτή των υπολοίπων διατάξεων του Συντάγματος -κατά την αρχή της τυπικής ισοδυναμίας των διατάξεων. Η ελευθερία της ιδιωτικής ζωής αποτελεί δικαίωμα δεύτερης γενιάς που αναγνωρίστηκε αργότερα, μετά την κατοχύρωση των κλασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ανθρώπινης αξίας, της ισότητας και της ελευθερίας (της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας). Η ιδιωτική ζωή αποτελεί, επίσης, μητρικό δικαίωμα άλλων μερικότερων διατάξεων και δικαιωμάτων με τα οποία προστατεύεται το άσυλο της κατοικίας, ο γάμος, η οικογένεια κλπ. 9 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ Α)ΟΡΙΣΜΟΣ Η ιδιωτική ζωή υπάγεται εννοιολογικά στην περιοχή της ιδιωτικής σφαίρας ή ιδιωτικού βίου-ο οποίος περιλαμβάνει τα προσωπικά δεδομένα, την ιδιωτική ζωή, την κατοικία καθώς και τα αποδεικτικά μέσα- ενώ παράλληλα έχει ευρύτερο ρυθμιστικό περιεχόμενο από τις έννοιες του ασύλου της κατοικίας, της ελευθερίας της επικοινωνίας κλπ.(σχέση γενικού προς ειδικού). Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της έννοιας της ιδιωτικής ζωής παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσχέρεια και παραμένει απροσδιόριστη σε πολλές αναλύσεις, εφόσον ο συντακτικός νομοθέτης δεν δίνει ορισμό της ιδιωτικής ζωής. Όπως παρατίθεται από τον Α. Δημητρόπουλο: «Ιδιωτική ζωή είναι εκείνη που ο άνθρωπος διάγει με στενό κύκλο προσώπων (corpus) και αφορά τα πρόσωπα αυτά (ιδιωτικές υποθέσεις, animus). Η ιδιωτική ζωή είναι βιοτική περιοχή, στην οποία εκδηλώνεται κυρίως σε ιδιωτικούς αλλά και σε άλλους 4 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ.24 12

11 χώρους το σύνολο των μυστικών ή φανερών αλλά πάντως νόμιμων ενεργειών του ανθρώπου, που αναφέρονται στο άτομό του, όπως επίσης σε πρόσωπα του στενού συγγενικού ή φιλικού περιβάλλοντός του (ή θέματα της δικής του επιλογής).» 5 10 Β)ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Αντικείμενο του συνταγματικού δικαιώματος αποτελεί το αγαθό της ιδιωτικής ζωής επί του οποίου ασκείται η εξουσία που κατοχυρώνεται με το άρθρο 9 του Συντάγματος. Πιο συγκεκριμένα, αντικείμενο αποτελεί το πραγματικό άυλο αγαθό της ιδιωτικής ζωής. Η ιδιωτική ζωή δεν πρέπει να καταγράφεται και να δημοσιοποιείται (εννοείται χωρίς την σύμφωνη γνώμη του φορέα της). Το δικαίωμα σε αυτήν έγκειται στο ότι το άτομο επιλέγει πως θα διαμορφώσει την ιδιωτική του ζωή και να απαγορεύσει σε άλλον να πράξει τούτο. Ειδικότερα: ΒΙΟΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Ο συντακτικός νομοθέτης διακρίνει στο άρθρο 5 τη ζωή του ανθρώπου σε πολιτική, οικονομική και κοινωνική. Η ιδιωτική ζωή αποτελεί ένα μέρος μόνο της κοινωνικής ζωής του ατόμου. Εκφράζει μερικότερο σύνολο ανθρωπίνων ενεργειών. Ως κριτήρια για τον προσδιορισμό των ενεργειών αυτών χρησιμοποιείται το ουσιαστικό (περιεχόμενο πράξεων), το χρονικό, το τοπικό (γεωγραφικό), το υποκειμενικό κλπ. 6 CORPUS ΚΑΙ ANIMUS Η ιδιωτική ζωή ως πραγματικό άυλο αγαθό αποτελείται από corpus και animus, δηλαδή από υλική και πνευματική υπόσταση. CORPUS 5 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό μέρος σελ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ

12 Η τυπική-αναφερόμενη στο corpus έννοια της ιδιωτικής ζωής γίνεται αντιληπτή ως το σύνολο των υλικών ενεργειών των φορέων που αναφέρονται στην ιδιωτική ζωή. Αποτελεί την εξωτερική τυπική πλευρά της ιδιωτικής ζωής. ANIMUS Το animus αναφέρεται «στο ουσιαστικό περιεχόμενο των υλικών πράξεων που συνιστούν την ιδιωτική ζωή». 11 Οι ενέργειες αυτές, οι οποίες προσδιορίζονται, όπως αναφέρθηκε, με το ουσιαστικό κριτήριο, αποτελούν ιδιωτική ζωή είτε είναι μυστικές είτε φανερές, είτε διενεργούνται σε δημόσιο είτε σε ιδιωτικό χώρο. Οι πράξεις της ιδιωτικής ζωής αποτελούν ιδιωτικές υποθέσεις και μπορεί να αφορούν την υγεία, τις προτιμήσεις και τις ανάγκες του ατόμου, είτε έναν περίπατο μία συνομιλία κλπ. ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ιδιωτικότητα ως χαρακτηριστικό της ιδιωτικής ζωής εξασφαλίζει τον αποκλεισμό τρίτων από αυτή την πτυχή της ζωής του ατόμου. Η έννοια της ιδιωτικότητας συγκλίνει αλλά δεν ταυτίζεται με την έννοια της μυστικότητας. Η ιδιωτική ζωή μπορεί να είναι ολικά ή μερικά μυστική. Αντίθετα, κάθε μυστική ενέργεια του ανθρώπου δεν αποτελεί απαραίτητα και ιδιωτική ζωή. Η ιδιωτική ζωή μπορεί να είναι και φανερή, σε αντίθεση με αυτά πρεσβεύει η θεωρία του απορρήτου. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ-ΤΟΠΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ Η ιδιωτική ζωή εκτυλίσσεται σε συγκεκριμένους χώρους, κυρίως στην κατοικία αλλά και εκτός αυτής. Ο συντακτικός νομοθέτης με το αρ. 9 παρ. 1 εδ. β του Συντάγματος κατοχυρώνει ευρύτερη προστασία για της ιδιωτική ζωή από αυτήν που θέτει με το πρώτο εδάφιο του ίδιου άρθρου με το οποίο προστατεύεται το άσυλο της κατοικίας. Η προστασία του ιδιωτικού βίου δεν

13 εξαντλείται με την προστασία της κατοικίας εφόσον σε αντίθετη περίπτωση θα ήταν περιττή η περαιτέρω κατοχύρωση της ιδιωτικής ζωής. 7 Η ιδιωτική ζωή μπορεί να διαδραματίζεται και σε δημόσιο χώρο αλλά, βεβαίως να έχει προσωπικό χαρακτήρα. Επομένως, το γεωγραφικό κριτήριο (κατά το οποίο η ιδιωτική ζωή συνήθως εκδηλώνεται σε συγκεκριμένους χώρους) δεν αρκεί για τον προσδιορισμό της ιδιωτικής ζωής. Όπως αναφέρει ο Α. Δημητρόπουλος, «το τοπικό κριτήριο είναι ένα ικανό κριτήριο αλλά δεν είναι το αποκλειστικό» Γ)ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ Δημόσια και ιδιωτική ζωή Σε αντίθεση με τη δημόσια ζωή η οποία στρέφεται προς το ευρύ κοινό είτε έναν ευρύτερο κύκλο προσώπων, η ιδιωτική αναφέρεται στο ίδιο το άτομο, την οικογένεια αυτού καθώς και στο φιλικό του περιβάλλον. Φανερή και μυστική ιδιωτική ζωή Το Σύνταγμα δεν προστατεύει μόνο τη μυστική αλλά και τη φανερή ιδιωτική ζωή. Φανερή είναι η ιδιωτική ζωή η οποία δεν αποκρύπτεται ή διεξάγεται δημοσίως χωρίς όμως να καθίσταται δημόσια. Τη μυστική ιδιωτική ζωή, αντίθετα, συνιστούν εκείνες οι πράξεις που επιδιώκεται η απόκρυψή τους από τρίτους. Ωστόσο, η μυστική ζωή του ατόμου δεν προστατεύεται στο σύνολο της. Προστασία παρέχεται μόνο στην απόρρητη ζωή καθώς δεν αποτελεί αυτοδικαίως ιδιωτική ζωή όποια πράξη αποκρύπτεται από τους άλλους. Με άλλα λόγια «η εν κρυπτώ ζωή δεν αποτελεί οπωσδήποτε και ιδιωτική ζωή». 9 7 Χρυσόγονος Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα 2002 σελ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος 2011 σελ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος 2011 σελ

14 13 Ατομική, οικογενειακή και εν στενή εννοία κοινωνική ζωή Με το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, ο άνθρωπος προστατεύεται ως άτομο, ως μέλος οικογένειας καθώς και στο φιλικό του περιβάλλον, δηλαδή παρέχεται προστασία της ατομικής, της οικογενειακής και της εν στενή εννοία κοινωνικής ζωής του αντίστοιχα. Η ατομική ζωή του άνθρωπου αποτελεί τον πυρήνα, τον κεντρικό από τους τρεις ομόκεντρους κύκλους που αποτελούν την ιδιωτική ζωή, όπως αναφέρεται από τον Α. Δημητρόπουλο 10 και περιλαμβάνει τον άνθρωπο μονήρη. Η ατομική ζωή, με άλλα λόγια, αναφέρεται αποκλειστικά στο υποκείμενο του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής, στα στοιχεία του χαρακτήρα του, σε προτιμήσεις, ιδιαιτερότητες κλπ.η οικογενειακή ζωή του ατόμου αναφέρεται στην ιδιότητα του ως μέλος της οικογένειάς του και στις σχέσεις που αναπτύσσει με τα άλλα μέλη της καθώς και με τα άτομα του στενού συγγενικού του κύκλου.η κοινωνική ζωή εν στενή εννοία περιλαμβάνει τις φιλικές σχέσεις που διαμορφώνει ο άνθρωπος μέσα στην κοινωνία του και τις σχέσεις με τα άτομα του ευρύτερου συγγενικού του κύκλου. Δ)ΜΕΡΙΚΟΤΕΡΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ Ελευθερία διαμόρφωσης Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή κατοχυρώνει στο φορέα του την ελευθερία να διαμορφώνει ο ίδιος με τον τρόπο που θέλει την ιδιωτική του ζωή, να της δίνει το περιεχόμενο που επιθυμεί και επιλέγει, και να απαγορεύει σε τρίτους να προβούν σε ανάλογες ενέργειες. Ελευθερία απόκρυψης/αποκάλυψης Ο φορέας του δικαιώματος επιλέγει αν θα καταστήσει φανερές ή θα διατηρήσει μυστικές τις διάφορες πτυχές της ιδιωτικής του ζωής. Το άτομο, με άλλα λόγια, επιλέγει τη δημοσιοποίηση ή μη αποκάλυψη αυτής και «έχει 10 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος 2011 σελ.32 35

15 αξίωση διαφύλαξης της μυστικότητας της μυστικής ιδιωτικής του ζωής». 11 Πέρα από το πλαίσιο ειδικών σχέσεων, απαγορεύεται οποιαδήποτε υποχρέωση αποκάλυψης στοιχείων της, ενώ παρακολούθηση αυτής αντίκειται στο κατοχυρωμένο αυτό δικαίωμα του ατόμου. 14 Ελευθερία συμβίωσης Το άτομο έχει, επίσης, την ελευθερία επιλογής συμβίωσης ή μη με άλλα άτομα καθώς και την επιλογή των ατόμων αυτών. Οποιαδήποτε υποχρέωση συμβίωσης παραβιάζει το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ε)ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Φορείς του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα ανεξαρτήτως ιθαγένειας. Όπως προκύπτει από τη λεκτική διατύπωση του άρθρου 9, το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής δεν κατοχυρώνεται για τα νομικά πρόσωπα αφού αυτά δεν μπορούν να έχουν ιδιωτική και ασφαλώς όχι οικογενειακή ζωή. Στ)ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Αμυντικό περιεχόμενο Το αμυντικό περιεχόμενο του δικαιώματος αναφέρεται στην αξίωση αποχής από κάθε επιθετική ενέργεια είτε εκδηλώνεται με πράξη είτε με παράλειψη. Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή ως αμυντικό δικαίωμα είναι απόλυτο και στρέφεται κατά παντός, κατά της ιδιωτικής και της δημόσιας εξουσίας. Η 11 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος 2011 σελ.33 40

16 απόλυτη erga omnes ενέργεια της αρχής του απαραβίαστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής προκύπτει από το άρθρο 25 παρ.1 εδ. γ του Συντάγματος αλλά και από το ίδιο το άρθρο που προστατεύει το δικαίωμα αυτό. Προκύπτει, επίσης, από την συνταγματική αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που την εξειδικεύουν Προστατευτικό περιεχόμενο Με τη σταδιακή διαμόρφωση του σύγχρονου κράτους, υπάρχει συνταγματική υποχρέωση αυτού να προστατεύει την ανθρώπινη αξία και τα θεμελιώδη δικαιώματα από επιθετικές ενέργειες άλλων, συνανθρώπων του φορέα του εκάστοτε δικαιώματος. Τα άτομα, λοιπόν, έχουν αξίωση προς το κράτος και όχι κατά αυτού- για παροχή βοήθειας για την απόκρουση ενεργειών που απειλούν με προσβολή της ιδιωτικής τους ζωής είτε για αποκατάσταση της βλάβης που υπέστη αυτή με την προσβολή. Διασφαλιστικό περιεχόμενο Το διασφαλιστικό περιεχόμενο, ως αρχή της εξασφάλισης των μέσων για την ακώλυτη άσκηση των δικαιωμάτων, κατοχυρώνεται ειδικά και εξαιρετικά μόνο για το δικαίωμα στην δωρεάν παιδεία στο άρθρο 16 παρ. 2 του Συντάγματος. Για τα λοιπά δικαιώματα το Σύνταγμα αναγνωρίζει με άλλες διατάξεις του το διεκδικητικό περιεχόμενο των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αναγνωρίζει δηλαδή την «αξίωση για τη διεκδίκηση του εξασφαλιστικού περιεχομένου των θεμελιωδών δικαιωμάτων που δεν έχουν πραγματοποιηθεί». 13 Ζ)ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή προστατεύει τις ενέργειες και τις καταστάσεις εκείνες που εντάσσονται στο πλαίσιο της 12 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου 2008 σελ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου 2008 σελ

17 ιδιωτικής ζωής υπό τους περιορισμούς των οριοθετικών ρητρών της νομιμότητας, της κοινωνικότητας και της χρηστότητας. 16 Νομιμότητα Δεδομένου ότι η αρχή της νομιμότητας διέπει όλο το δικαιικό μας σύστημα, η άσκηση των συνταγματικών δικαιωμάτων δεν είναι υπεράνω του Συντάγματος. Σύμφωνα με την αρχή αυτή η οποία ισχύει παντού και πάντοτε, και η ιδιωτική ζωή του ατόμου τίθεται υπό τον περιορισμό της. Στην ιδιωτική ζωή υπάγονται μόνο οι νόμιμες πράξεις, ενώ εκείνες που με το πρόσχημα της ιδιωτικότητας παραβιάζουν το Σύνταγμα δεν προστατεύονται. Κοινωνικότητα Εφαρμόζοντας τη ρήτρα της κοινωνικότητας, το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή οριοθετείται από τα δικαιώματα των άλλων ατόμων αλλά και από το γενικό συμφέρον. Χρηστότητα Η ιδιωτική ζωή, κατά τη ρήτρα της χρηστότητας η οποία περιλαμβάνεται εν μέρει στη ρήτρα της νομιμότητας καθώς και στης κοινωνικότητας ως προς τα δικαιώματα τρίτων, οφείλει να σέβεται τα χρηστά ήθη, να τηρεί την καλή πίστη και την απαγόρευση της κατάχρησης του δικαιώματος αυτού Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου σελ Επίσης, Σ 25 παρ. 3. Η καταχρηστική άσκηση δικαιώματος δεν επιτρέπεται.

18 17 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ Α)ΟΡΙΣΜΟΣ Το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή διαφέρει από το προστατευόμενο αγαθό της ιδιωτικής ζωής εφόσον προστατεύονται αυτοτελώς στο άρθρο 9 του Συντάγματος. Υπάρχει, επίσης, μια ακόμη συνταγματική διάταξη κατά την οποία κατοχυρώνεται ο θεσμός της οικογένειας, το άρθρο Ο νόμος αναφερόμενος στην οικογένεια δεν προσδιορίζει τη μορφή και την έκτασή της. Ως νομική έννοια ανήκει στις αόριστες έννοιες οι οποίες εξειδικεύονται με βάση τις αξίες και τις αντιλήψεις που επικρατούν στην κοινωνία σε συνδυασμό με τη ratio της εκάστοτε εφαρμοζόμενης διάταξης. «Η οικογένεια μπορεί να είναι είτε χώρος καταπίεσης είτε χώρος ανάπτυξης της προσωπικότητας και ανθρώπινης ευτυχίας. Το δίκαιο δημιουργεί τα εξωτερικά περιγράμματα που αφήνουν να αναδειχθεί η μία ή η άλλη όψη της οικογένειας.» 16 Β)ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟ ΑΓΑΘΟ Αντικείμενο του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος αποτελεί ο θεσμός της οικογένειας, «το θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους.» Η οικογένεια προστατεύεται σε κάθε της μορφή πέρα από την κοινωνιολογική διάκρισή της σε ευρεία ή πατριαρχική και πυρηνική ή συζυγική. 17 Ωστόσο, δεν προστατεύεται μόνο η νόμιμη οικογένεια εκείνη που δημιουργήθηκε με νόμιμο γάμο- αλλά και η «συμβίωση» καθώς επίσης και η «φυσική οικογένεια» δηλαδή ο δεσμός αίματος μεταξύ συγγενών. 18 Ο 15 Σ 21 1.Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό της προστασία του Κράτους. 2.Πολύτεκνες οικογένειες, ανάπηροι πολέμου ειρηνικής περιόδου, θύματα πολέμου, χήρες και ορφανά εκείνων που έπεσαν στον πόλεμο, καθώς και όσους πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Κράτος. 16 Γ.Α.Κουμάντος Οικογενειακό Δίκαιο (Πρόλογος) 17 Θ.Κ.Παπαχρίστου Οικογενειακό Δίκαιο σελ.1 18 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ.36 51

19 συντακτικός νομοθέτης μη θέλοντας, πιθανότατα, να αποκλείσει οποιαδήποτε κοινωνικοπολιτική εξέλιξη δεν παγιοποιεί ορισμένο τύπο οικογένειας ο οποίος προστατεύεται. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει προστασία όταν υπάρχει ζευγάρι και τέκνα. Από τη συνταγματική προστασία της οικογένειας ως θεσμού αναγνωρίζεται το δικαίωμα δημιουργίας και συμμετοχής στην οικογένεια η οποία νοείται ανεξάρτητα από την έννοια και της συνταγματική ρύθμιση του γάμου. Δεν είναι επιτρεπτή οποιαδήποτε επιβολή σχηματισμού ή μη οικογένειας και απαγορεύεται δημοσιοποίηση και καταγραφή της οικογενειακής ζωής. 18 Γ)ΦΟΡΕΙΣ Φορείς του προστατευόμενου αγαθού είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα και, φυσικά όχι τα νομικά εφόσον αυτά δεν μπορούν να προχωρήσουν στη σύσταση οικογένειας. Το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή υπάρχει ανεξάρτητα από την ενηλικότητα του ατόμου. Σε περίπτωση που δεχόμασταν περιορισμό των φορέων με βάση την ηλικία, οι οικογένειες που έχουν δημιουργηθεί από γονείς κατώτερης από την προβλεπόμενη ηλικία, θα στερούνταν της συνταγματικής προστασίας του άρθρου 21 παρ. 1 του Συντάγματος. Η οικογενειακή ζωή κατοχυρώνεται όχι μόνο για τους Έλληνες πολίτες αλλά και για τους αλλοδαπούς και τους ανιθαγενείς. Ακόμη και αν δεχτούμε πως ο συντακτικός νομοθέτης θεωρώντας την οικογένεια ως θεμέλιο του Έθνους εννοούσε μόνο την ελληνική οικογένεια, γνωρίζουμε πως η ιδιωτική ζωή κατοχυρώνεται για όλους ανεξαρτήτως ιθαγένειας. Εφόσον, λοιπόν, η οικογενειακή ζωή εντάσσεται στην ιδιωτική ζωή του ατόμου, το δικαίωμα στην οικογένεια επιφυλάσσεται για όλα τα άτομα ανεξαρτήτως ιθαγένειας. Επιπλέον θεμελίωση αυτής της άποψης εντοπίζεται στην αρχή της ισότητας που διέπει όλο το δικαιικό μας σύστημα.

20 19 Δ)ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Αμυντικό περιεχόμενο Το status negativus του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή απευθύνεται τόσο κατά του κράτους όσο και κατά των ιδιωτών. Η αρνητική αξίωση υπαγορεύει σε κρατική και ιδιωτική εξουσία να απέχει από οποιαδήποτε παρεμπόδιση άσκησης του δικαιώματος στην οικογένεια και προσβολής του. Προστατευτικό περιεχόμενο Η κοινωνική διάσταση του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή παρέχει στους φορείς του θετική αξίωση προστασίας του προς το κράτος κατά το άρθρο 21 παρ.1 του Συντάγματος. Διασφαλιστικό περιεχόμενο Δεν αναγνωρίζονται διεκδικητικές αξιώσεις στα πρόσωπα από την συνταγματική προστασία της οικογένειας. 19 Ε)ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Νομιμότητα Όπως κάθε δικαίωμα έτσι και το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή υπόκειται στους κανόνες του Συντάγματος και, βεβαίως, με το θεσμό της οικογένειας δεν προστατεύονται οι αξιόποινες πράξεις που διαπράττονται με το πρόσχημα της οικογένειας και της ιδιωτικής ζωής. Θεωρείται δεδομένο πως και αυτό το δικαίωμα υπόκειται στην επιφύλαξη του άρθρου 25 παρ.1 εδ. δ δηλαδή σε περιορισμούς που έχουν θεσπιστεί από το συντακτικό ή τον κοινό νομοθέτη. 19 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ

21 20 Κοινωνικότητα Το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή οριοθετείται από τα δικαιώματα άλλων, τόσο των ίδιων των μελών της όσο και των τρίτων προς αυτήν ατόμων. Χρηστότητα Σε κάθε μορφή της η οικογένεια και κάθε μέλος αυτής οφείλει να σέβεται και να τηρεί τα χρηστά ήθη και την καλή πίστη και να μην προβαίνει σε κατάχρηση του δικαιώματος που έχει θεσμοθετηθεί. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Α)ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Η ιδιωτική ζωή αποτελεί ανεπιφύλακτο δικαίωμα. Μόνο στα πλαίσια ειδικών σχέσεων μπορεί να περιοριστεί με βάση την αρχή του αιτιώδους των περιορισμών. Αν και το άρθρο 9 δεν προβλέπει ρητά κάποιον περιορισμό πέρα από αυτόν του ασύλου της κατοικίας κατά τις διατάξεις του νόμου, η ισχύς της συγκεκριμένης διάταξης μπορεί να ανασταλεί σε περίπτωση επιστράτευσης, εκδήλωσης κινήματος ανατροπής του δημοκρατικού πολιτεύματος ή κατάστασης πολιορκίας κατά το άρθρο 48 παρ.1 του Συντάγματος Σ48 1. Σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος, η Βουλή, με απόφασή της, που λαμβάνεται ύστερα από πρόταση της Κυβέρνησης, θέτει σε εφαρμογή, σε ολόκληρη την Επικράτεια ή σε τμήμα της, το νόμο για την κατάσταση πολιορκίας, συνιστά εξαιρετικά δικαστήρια και αναστέλλει την ισχύ του συνόλου ή μέρους των διατάξεων των άρθρων 5 παράγραφος 4, 6, 8, 9, 11, 12 παράγραφοι 1 έως και 4, 14, 19, 22 παράγραφος 3, 23, 96 παράγραφος 4 και 97. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δημοσιεύει την απόφαση

22 Όσον αφορά την ποινική σχέση, κατά την ανακριτική διαδικασία ο φορέας του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής δεν έχει την ελευθερία απόκρυψης αυτής λόγω της ανάγκης εναρμόνισης του δικαιώματος και του θεσμού της ανάκρισης. Όσον αφορά το θεσμό των φυλακών, η ιδιωτική ζωή των κρατουμένων περιορίζεται στο μέτρο που υποδεικνύει ο αιτιώδης σύνδεσμος. Η ιδιωτική ζωή μπορεί να συγκρουστεί με την αρχή δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων. Στο άρθρο 93 παρ.2 του Συντάγματος ορίζεται ρητά πως «οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων πρέπει να είναι δημόσιες» ώστε να τηρείται το δημοκρατικής φύσεως αίτημα του ελέγχου των δικαστικών λειτουργών από τη δημόσια γνώμη. 21 Υπάρχει, ωστόσο, η επιφύλαξη της προστασίας της ιδιωτικής και της οικογενειακής ζωής στην περίπτωση που η απόφαση μπορεί να είναι επιβλαβής για αυτήν είτε για τα χρηστά ήθη Β)ΓΑΜΟΣ Ο γάμος αποτελεί ιδρυτικό θεσμό της οικογένειας 23 και προστατεύεται αυτοτελώς και ανεξάρτητα από το θεσμό αυτής με το άρθρο 21 παρ.1 του Συντάγματος για το οποίο υπάρχει εξειδίκευση από το κοινό δίκαιο. 24 Η ελευθερία του γάμου περιλαμβάνει την επιλογή σύναψης αυτού (θετική ελευθερία) ή μη (αρνητική ελευθερία) από το άτομο καθώς επίσης την επιλογή του συζύγου και την ελευθερία λύσης του γάμου. Η ελευθερία της βούλησης των μελλονύμφων παίζει το μέγιστο ρόλο για τη σύναψή του ενώ δεν γίνονται δεκτές αιρέσεις και προθεσμίες. Αίρεση γάμου/αγαμίας: Δεν είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα η αίρεση γάμου ή αγαμίας είτε σε γενικό επίπεδο είτε πρόκειται για συγκεκριμένο άτομο καθώς αντιβαίνει στην ελευθερία διαμόρφωσης της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. στη Βουλή. Με την απόφαση της Βουλής ορίζεται η διάρκεια ισχύος των επιβαλλόμενων μέτρων, η οποία δεν μπορεί να υπερβεί τις δεκαπέντε μέρες. 21 Κλαμαρής-Κουσούλης-Πανταζόπουλος Πολιτική δικονομία (Οργανισμός δικαστηρίων-γενική εισαγωγή και διαδικασία στα πρωτοβάθμια δικαστήρια- απόδειξη) σελ Σ93 παρ.2 23 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ ΑΚ 1350 επόμενα

23 Αίρεση διαζυγίου: Η αίρεση διαζυγίου που περιέχεται σε διαθήκη αποτελεί ανεπίτρεπτη προσπάθεια περιορισμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του κληρονόμου και κρίνεται αντισυνταγματική. Το δικαίωμα που περιορίζεται δεν συνδέεται με αντικειμενικό αιτιώδη σύνδεσμο με το περιεχόμενο της κληρονομικής σχέσης και πρόκειται για «ανομοιογενή αντίθεση και προσβολή του αμυντικού δικαιώματος του κληρονόμου» 25 Γάμος αλλοθρήσκων: Το άρθρο 1353 του Αστικού Κώδικα πριν την κατάργηση του με το άρθρο 3 του Ν.1250/1982 απαγόρευε το γάμο ανάμεσα σε χριστιανό και αλλόθρησκο. Η διάταξη αυτή είναι προδήλως αντισυνταγματική εφόσον οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των συζύγων δεν αποτελούν αντικειμενικό στοιχείο της συζυγικής σχέσης. Πολιτικός γάμος: Έχοντας ως βάση την θρησκευτική ελευθερία, κρίνεται ορθό πως η ιερολογία δεν αποτελεί υποχρεωτικό συστατικό τύπο του γάμου αφού, σε περίπτωση που γινόταν δεκτή αντίθετη άποψη, θα ανήγε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις σε αντικειμενικό συστατικό στοιχείο της συζυγικής σχέσης. 26 Αλλαγή δόγματος συζύγου: Το γεγονός ότι ένας εκ των δύο συζύγων άλλαξε θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν μπορεί να θεωρηθεί λόγος ισχυρού κλονισμού εφόσον δεν εκλείπει η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ θεσμού και δικαιώματος Γ)ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Συγκρούσεις μπορούν να προκύψουν όχι μόνο από εξωοικογενειακούς παράγοντες αλλά και από ενδοοικογενειακούς. Οι οικογενειακές σχέσεις είναι σχέσεις παράλληλες και όχι a priori αντιθετικές σχέσεις. 28 Συνηθέστερο είναι το ζήτημα του περιορισμού της πατρικής ή της συζυγικής εξουσίας και η προστασία της συζύγου και των τέκνων. Σε γενικές γραμμές οι συγκρούσεις και οι παραβιάσεις εκδηλώνονται είτε στο επίπεδο της σχέσης των συζύγων είτε σε αυτό γονέων και τέκνων. 25 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ Κατά την Εφ. Θες. 1294/1977 Αρμ σελ.41 Η παραμέληση των συζυγικών και μητρικών υποχρεώσεων λόγω της προσχώρησης σε θρησκευτικό δόγμα μπορούν να αποτελέσουν κλονιστικά παραπτώματα. 28 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ

24 23 Σχέσεις μεταξύ των συζύγων Όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων, οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες έχουν οδηγήσει σε δημοκρατικοποίηση του θεσμού της οικογένειας και διάπλαση των σχέσεων με βάση την αρχή της ισότητας. Με την είσοδο του ατόμου στο θεσμό της οικογένειας περιορίζεται η ατομική ελευθερία και παρουσιάζονται παραβιάσεις κυρίως ως προς τα θεμελιώδη δικαιώματα του ασθενέστερου φύλου. Σχέσεις γονέων και τέκνων Με τις σύγχρονες εξελίξεις, στα πλαίσια της οικογένειας, μεταβλήθηκε η πατρική εξουσία σε γονική μέριμνα και αναδείχθηκε η ανάγκη προστασίας των παιδιών με τη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού. 29 Τα δικαιώματα των παιδιών θέτουν όρια στους ασκούντες την επιμέλεια αυτών, προσδιορίζονται πλήρως και κατοχυρώνονται ώστε να παρέχεται προστασία στα αδύναμα μέλη της οικογένειας. Δ)ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Στον οικογενειακό χώρο, η λήψη σωφρονιστικών μέτρων από τους γονείς είναι επιτρεπτή μόνο στο μέτρο που αυτά είναι παιδαγωγικώς αναγκαία και δεν υπερβαίνουν τα αμυντικά δικαιώματα των παιδιών. 30 Επιπλέον, στις σχέσεις γονέων και τέκνων κυριαρχεί η αρχή της ίσης μεταχείρισης των παιδιών ανεξαρτήτως φύλου, πεποιθήσεων κλπ. 31 δεδομένου πως σε όλο το δικαιικό μας σύστημα ισχύει και εφαρμόζεται η αρχή της ισότητας. 32 Εφόσον, μάλιστα, οι οικογενειακές σχέσεις δεν βασίζονται στην κοινότητα θρησκευτικών/πολιτικών πεποιθήσεων αλλά στο δεσμό αίματος δεν μπορεί να γίνει δεκτή διάκριση των παιδιών με βάση τις θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις. Στο θεσμό της οικογένειας και τις σχέσεις γονέων και τέκνων η αρχή αυτή ισχύει και για τα εξώγαμα παιδιά. Αντισυνταγματική, ως 29 Κυρώθηκε σύμφωνα με το Σ28 παρ.1 με τον ν.2101/1992 ΦΕΚ Α 192 και αποτελείται από 54 άρθρα. 30 ΑΚ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ Σ4 παρ 1 και Σ5 παρ.2

25 παραβίαση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης κρίνεται και η επιβολή θρησκεύματος στα παιδιά είτε η απαγόρευση αλλαγής αυτού Ε)ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ Με τον θάνατο δεν παύει η προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του διαθέτη όπως ορίζεται άλλωστε και από το άρθρο 365 του Ποινικού Κώδικα. Το απαραβίαστο του δικαιώματος του θανόντος δεσμεύει τους ιδιώτες που επικαλούνται γεγονότα της ιδιωτικής του ζωής καθώς προσβάλλουν το αμυντικό περιεχόμενο του δικαιώματος τα στοιχεία του οποίου δεν αποτελούν μέρος των κληρονομικών σχέσεων ως σχέσεων που δημιουργούνται μετά το θάνατο του διαθέτη. Διαθήκη, λοιπόν, που ορίζει ως κληρονόμο ερωμένη του θανόντος αλλά δεν περιέχει απρεπείς εκφράσεις δεν μπορεί να θεωρηθεί άκυρη. 34 Στ)ΜΙΣΘΩΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ Η απόκτηση παιδιού από μισθωτική οικογένεια δεν αποτελεί νομικό έρεισμα για την έγερση αγωγής έξωσης λόγω υπέρβασης του συμφωνημένου αριθμού που θα προέβαινε σε χρήση του μισθίου. Έκφραση του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής αποτελούν οι επισκέψεις και η φιλοξενία τρίτων στο μίσθιο. Συμβάσεις που περιορίζουν την ελευθερία αυτή κρίνονται αντισυνταγματικές εφόσον εγκαθιστούν εξουσία πάνω στο πρόσωπο του εκμισθωτή και περιορισμό της ελευθερίας του. Αντισυνταγματικές κρίνονται και οι μισθωτικές συμβάσεις που εγκαθιστούν για τον εκμισθωτή εξουσία παρακολούθησης της ιδιωτικής ζωής του εκμισθωτή Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ ΑΠ 1134/74 (Ολομ.) ΝοΒ 1975 σελ.720 ΑΠ 319/1977 (Ολομ.) ΝοΒ 1977 σελ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ

26 25 Ζ)ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΜΜΕ Το Σύνταγμα προστατεύει τόσο την ιδιωτική ζωή όσο και τον τύπο 36 και τη σχέση δημοσιότητας. Τίθενται συχνά ζητήματα σύγκρουσης των δύο δικαιωμάτων, ζητήματα θεσμικής προσαρμογής του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής στην έννομη σχέση της δημοσιότητας. 37 Συνήθεις είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες δημοσιοποιούνται σκηνές από την ιδιωτική ζωή των λεγόμενων «δημοσίων προσώπων» εκείνων δηλαδή που ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό. Κατά τη νομολογία, τα πρόσωπα εκείνα που ασκούν δημόσια λειτουργήματα και υφίστανται περιορισμό ως προς την προβολή της ιδιωτικής τους ζωής και επιτρέπεται η δημοσίευση πληροφοριών που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο. Στην περίπτωση μάλιστα που τα ίδια τα πρόσωπα αυτά έχουν επιδιώξει την προβολή τους μέσω των ΜΜΕ και έχουν εκθέσει πληροφορίες της ιδιωτικής και οικογενειακής τους ζωής, είναι επιτρεπτή η δημοσιοποίηση ανάλογων πληροφοριών-χωρίς φυσικά ο περιορισμός να καταλήγει στην κατάργηση του δικαιώματος. Η)ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΖΩΗ Η σεξουαλική ζωή ανήκει στον στενότερο πυρήνα του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, χαρακτηριστική μερικότερη περιοχή της ιδιωτικής ζωής. Περιεχόμενο της ελευθερίας αυτής αποτελεί η ελεύθερη βούληση συνεύρεσης των ατόμων και προστατεύεται με το άρθρο 9 παρ.1 εδ. β του Συντάγματος. Δεδομένων των παραπάνω δεν είναι επιτρεπτή η διαπόμπευση κάποιου ατόμου μέσα από τη δημοσίευση των σεξουαλικών πράξεων του. Η ελευθερία στη σεξουαλική ζωή προσδιορίζεται από τις τρεις οριοθετικές ρήτρες, τη νομιμότητα, τη χρηστότητα και την κοινωνικότητα. Έχοντας ως βάση τις αρχές αυτές, είναι ευνόητο πως δεν προστατεύονται οι παράνομες σεξουαλικές πράξεις όπως ο βιασμός ή η ασέλγεια κατά ανηλίκου. Δεν περιέχονται, επίσης, στο νόμιμο περιεχόμενο της ιδιωτικής ζωής πράξεις ερωτικού περιεχομένου που είναι προιόν εξαναγκασμού, βίας ή 36 Σ14 37 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ

27 εκμετάλλευσης της κατάστασης του ατόμου που προβαίνει σε αυτές καθόσον προστασία παρέχεται μόνο για την ελεύθερη συνεύρεση. Στην προστασία αυτή δεν περιλαμβάνεται και η επιλογή ανηλίκου ως ερωτικού συντρόφου, συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε με συστηματική ερμηνεία των άρθρων 9 παρ.1 και 21 παρ. 1 του Συντάγματος Θ)ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Στην ιδιωτική σφαίρα του ατόμου περιλαμβάνεται και η προστασία των προσωπικών δεδομένων που κατοχυρώνεται μέσω του άρθρου 9 Α του Συντάγματος (μετά την αναθεώρηση του 2001) καθώς και με το άρθρο 101 Α το οποίο θεσμοθετεί ανεξάρτητη διοικητική αρχή για την διαφύλαξη των προσωπικών δεδομένων. Η προστασία του ιδιωτικού βίου του ατόμου περιλαμβάνει τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα όπως αυτά που αφορούν πολιτικές, φιλοσοφικές, θρησκευτικές πεποιθήσεις, η συμμετοχή σε ενώσεις και σωματεία, η υγεία, η ερωτική ζωή, ποινικές διώξεις και καταδίκες. Συγκρούσεις της προστασίας των προσωπικών δεδομένων του ατόμου με άλλα έννομα αγαθά και δικαιώματα ανακύπτουν συχνά και επιλύονται κατά τις διατάξεις του ν.2472/1997. Η προσβολή των προσωπικών δεδομένων είναι χαρακτηριστική περίπτωση διαπροσωπικής ενέργειας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. 39 Ι)ΚΡΥΦΗ ΚΑΜΕΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΑ ΜΕΣΑ Όσον αφορά τη βιντεοσκόπηση προσωπικών και άλλων κρυφών στιγμών με κρυφή κάμερα τίθεται το ερώτημα αν η χρήση της βιντεοταινίας αυτής απαγορεύεται με βάση το απαραβίαστο του άρθρου 9 Α μαζί με τη ρύθμιση του άρθρου 19 παρ.3 ή αν επιβάλλεται η χρήση της ταινίας αυτής δυνάμει άλλων διατάξεων. 38 Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ Α.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα Ειδικό Μέρος σελ

28 Το παράνομο των αποδεικτικών μέσων αίρεται όταν η πράξη που διενεργείται με το πρόσχημα της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής είναι παράνομη. 27 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ -Εφ. Θεσσαλονίκης 1294/1977 Γάμος μεταξύ χιλιαστών -Συμβούλιο Εφετών 164/1992 Κρυφή βιντεοσκόπηση και εκβίαση -ΣΤΕ 2106/1975 Η χιλιάστρια σύζυγος -ΣΤΕ 3562/1986 τμ. Γ Εναντίωση στο διαζύγιο -ΣΤΕ 3545/2002 Υπόθεση παράνομης επεξεργασίας ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (Τριανταφυλλόπουλος- Κορκολής) -ΣΤΕ 888/2008 Ποινή απόταξης σε στρατιωτικών λόγω της ανάπτυξης ερωτικών σχέσεων με τη σύζυγο συναδέλφου -ΑΠ 60/1969 ΝοΒ Παραβίαση απορρήτου του ενός συζύγου από τον άλλον -ΑΠ 1174/1974 Ολομ. Η παλλακίδα κληρονόμος -ΑΠ 381/1987 τμ. Γ Η ζωηρή φαρμακοποιός -ΑΠ 1780/1987 Ο φοιτητής πατέρας -ΑΠ 132/1996 Μαγνητοφώνηση τηλεφωνικής συνδιάλεξης χωρίς γνώση και συναίνεση των συνδιαλεγομένων. -ΑΠ 1317/2001 ΝοΒ 50,444 Το παγκάρι της Αγίας Παρασκευής -ΑΠ 854/2002 (πότε είναι επιτρεπτή η δια του τύπου δημοσίευση γεγονότων του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου)

29 28 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του ατόμου που κατοχυρώνονται μέσω του άρθρου 9 παρ.1 εδ.β του Συντάγματος αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την απρόσκοπτη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου. Εντασσόμενη στο πλαίσιο του ιδιωτικού βίου, η ιδιωτική ζωή προστατεύεται τόσο υποκειμενικά όσο και αντικειμενικά, ως δικαίωμα και ως θεσμός. Περιλαμβάνοντας τις πράξεις που διενεργεί το άτομο σε ατομικό, οικογενειακό και εν στενή εννοία κοινωνικό επίπεδο, παρά τη δυσχέρεια ορισμού του δικαιώματος αυτού, το περιεχόμενο του φωτίζεται μέσω των μερικότερων ελευθεριών και των κριτηρίων που έχουν θεσπιστεί. Το απαραβίαστο της ελευθερίας στην ιδιωτική ζωή, φορείς της οποίας είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα, προστατεύεται από προσβολές είτε προερχόμενες από την κρατική είτε από την ιδιωτική εξουσία και προσδιορίζεται από τις τρεις οριοθετικές ρήτρες. Επιπλέον κατοχύρωση έχει θεσπιστεί με το άρθρο 21 παρ.1 του Συντάγματος για το θεσμό της οικογένειας η οποία διακρίνεται από το γάμο. Το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή δεν περιορίζεται στη γενική σχέση παρά μόνο στην ειδική και μόνο με βάση την αρχή του αιτιώδους των περιορισμών. SUMMARY The protection of a person s private and family life which is secured via the Constitution s article 9 paragraph 1 passage b constitutes an essential necessity for the free development of personality. As a part of privacy, private life is protected both as a statute and as a right. Encompassing a person s acts on individual, family and social in the narrow sense level and despite the deficiency of definition by the legislator, the content of this right is elucidated by its specific manifestations and the instituted criteria. The inviolability of this right, possessors of which are all natural entities, is safeguarded against any offense stemming from either state or private authority and is determined by the three definition clauses. The family s statute is further based on the

30 21 st article of the Constitution which verbally discriminates family from marriage. The protection of private and family life is solely restricted to circumstances when the offended right has a subjective relation with the right/statute that comes into conflict with the right of privacy and family. 29 ΛΗΜΜΑΤΑ Ιδιωτικός βίος Ιδιωτική ζωή και οικογενειακή ζωή Δικαίωμα Νομοθέτης Φυσικά πρόσωπα Απαραβίαστο Ρήτρα Θεσμός Εδάφιο Γάμος Privacy Private and family life Right Legislator Natural entities Inviolability Clause Statute Passage Marriage ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΝΤΥΠΗ Δημητρόπουλος Α. Συνταγματικά Δικαιώματα, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου, Τόμος Γ - Τεύχος Ι-ΙΙΙ Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

31 Δημητρόπουλος Α. Συνταγματικά Δικαιώματα, Γενικό Μέρος, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου, Τόμος Γ - Ημίτομος Ι, εκδ.σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη 2005 Δημητρόπουλος Α. Συνταγματικά Δικαιώματα, Ειδικό Μέρος, ια εκδ., Αθήνα 2011 Κλαμαρής Ν.-Κουσούλης Σ.-Πανταζόπουλος Σ. Πολιτική Δικονομία (Οργανισμός δικαστηρίων-γενική εισαγωγή και διαδικασία στα πρωτοβάθμια δικαστήρια- απόδειξη), εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2012 Κουμάντος Γ. Οικογενειακό Δίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 1989 Μαυριάς Κ. Το Συνταγματικό Δικαίωμα του Ιδιωτικού Βίου, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1982 Παπαχρίστου Θ. Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2005 Tragakis G.-Caratza H.-Zombola H. Αγγλοελληνικό Ελληνοαγγλικό Λεξικό νομικών όρων και το Σύνταγμα της Ελλάδας στη δημοτική, Νομική Βιβλιοθήκη Athens 1991 Χρυσόγονος Κ. Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, β αναθεωρημένη έκδοση, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2002 ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΕΡΕΥΝΕΣ Καλλιαροπούλου Λήδα-Ευαγγελία: Ιδιωτική ζωή Κώτσια Δέσποινα: Η Ιδιωτική ζωή