ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ΚΟΥΚΟΥΓΙΑΝΝΙΔΟΥ Π. ΧΡΙΣΤΙΑΝΝΑ Πτυχιούχος Γεωπόνος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες... 3 Περίληψη... 4 Abstract... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μύγα της Μεσογείου Μορφολογικά χαρακτηριστικά Ξενιστές Βιολογία Ωοτοκία Ζημιές Καταπολέμηση Επίδραση της τροφής και της θερμοκρασίας Ρόλος της ηλικίας Σκοπός της διατριβής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Συνθήκες εργαστηριού Έντομα που χρησιμοποιήθηκαν Τεχνητή εκτροφή Εκτροφή σε νεράντζια ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ Περίληψη Εισαγωγή

3 3.3. Υλικά και Μέθοδοι Πειραματική διαδικασία Στατιστική Ανάλυση Αποτελέσματα Επιβίωση μετά από στέρηση πρωτεΐνης Επιβίωση μετά από στέρηση ζάχαρης Διαφορές μεταξύ πρωτεΐνης και ζάχαρης Επιβίωση εντόμων που αναπτύχθηκαν σε τεχνητή τροφή Διαφορές μεταξύ νεραντζιών και τεχνητής τροφής Θνησιμότητα στη διάρκεια της ημέρας Συζήτηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΧΑΜΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ Περίληψη Εισαγωγή Υλικά και Μέθοδοι Πειραματική διαδικασία Στατιστική Ανάλυση Αποτελέσματα Επίδραση θερμοκρασιών κάτω από το μηδέν Επίδραση θερμοκρασιών πάνω από το μηδέν Επιβίωση εντόμων δύο διαφορετικών ηλικιών Διαφορές μεταξύ νεραντζιών και τεχνητής εκτροφής Συζήτηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επίκουρο καθηγητή κ. Νικόλαο Κουλούση για την ανάθεση του θέματος της μεταπτυχιακής διατριβής, τη συνεχή καθοδήγηση και τις πολύτιμες συμβουλές του στον προγραμματισμό και στην εκτέλεση των πειραμάτων, τις διορθώσεις και τις υποδείξεις στο κείμενο της διατριβής, τη βοήθεια του στη στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων και τις πολύτιμες υποδείξεις του στον τρόπο αναζήτησης βιβλιογραφίας, αλλά και για τη συμμετοχή του στην τριμελή εξεταστική επιτροπή. Μέρος της μεταπτυχιακής διατριβής αφορά πειράματα που έγιναν σε συνεργασία με το Τμήμα Εντομολογίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας (Ντέιβις) και το Εργαστήριο Εντομολογίας και Εφαρμοσμένης Ζωολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ευχαριστίες για την συνεργασία αυτή εκφράζονται προς τον καθηγητή κ. James Carey και τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Νικόλαο Παπαδόπουλο. Ευχαριστίες εκφράζονται προς τον καθηγητή κ. Δημήτριο Κωβαίο και την καθηγήτρια κ. Δήμητρα Προφήτου-Αθανασιάδου για τη συμμετοχή τους στην τριμελή εξεταστική επιτροπή, καθώς και για τις χρήσιμες και παραγωγικές συζητήσεις που αφορούσαν επιστημονικά θέματα κατά την πορεία της μεταπτυχιακής διατριβής. Ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στο Λέκτορα κ. Γεώργιο Μενεξέ για τις συμβουλές του σε θέματα στατιστικής. Επίσης, στον ομότιμο καθηγητή κ. Βύρωνα Κατσόγιαννο για τις γόνιμες συζητήσεις πάνω σε επιστημονικά θέματα. Ακόμα, ευχαριστώ τους προπτυχιακούς φοιτητές, μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες του εργαστηρίου για τη συνεργασία και βοήθεια τους στη διάρκεια των πειραμάτων της μεταπτυχιακής μου διατριβής. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένειά μου και ιδιαίτερα τους γονείς μου, για τη συνεχή υποστήριξη, τις ανεκτίμητες συμβουλές και την ανεξάντλητη υπομονή και αγάπη τους σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. 3

5 ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ Περίληψη Η μύγα της Μεσογείου, Ceratitis capitata (Diptera: Tephritidae) είναι ένα πολυφάγο έντομο με ευρεία γεωγραφική εξάπλωση καθώς και μεγάλη οικονομική σημασία. Έχει ποικίλους ξενιστές ανάμεσα τους και τα εσπεριδοειδή. Το συγκεκριμένο έντομο έχει στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας 3-7 γενεές το έτος. Στις περιοχές με ήπιους χειμώνες, διαχειμάζει ως νύμφη στο έδαφος ή ως προνύμφη μέσα στους καρπούς ξενιστές. Μελέτες που έγιναν τα τελευταία χρόνια υποδηλώνουν ότι η ηλικία, η τροφή και η θερμοκρασία παίζουν σημαντικό ρόλο σε βασικές παραμέτρους της βιολογίας αυτού του εντόμου. Στην παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή μελετήθηκε στο εργαστήριο (25 ± 1 ο C, σχετική υγρασία 65 ± 5% και φωτοπερίοδος 14Φ: 10Σ) η επίδραση της στέρησης τροφής στην επιβίωση ενηλίκων της μύγας της Μεσογείου σε σχέση με την ηλικία, καθώς και μετά από έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες. Χρησιμοποιήθηκαν μη συζευγμένα, παρθένα έντομα προερχόμενα από νύμφες που εκτράφηκαν για 1 2 γενεές σε εσπεριδοειδή ή σε τεχνητή εκτροφή στο εργαστήριο. Σε μια πρώτη ομάδα πειραμάτων τα ενήλικα αυτά διατηρούνταν σε ατομικά κλουβιά με νερό και τροφή (είτε μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης και ζάχαρης είτε σκέτη ζάχαρη). Προκειμένου να καταγραφεί η αντοχή-επιβίωση στη στέρηση τροφής, δέκα αρσενικά και δέκα θηλυκά μιας ορισμένης ηλικίας μεταφέρονταν σε νέα ατομικά κλουβιά από τα οποία απουσίαζε η τροφή. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όταν ως τροφή χρησιμοποιήθηκε το μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης και ζάχαρης η μέση επιβίωση τόσο των αρσενικών, όσο και των θηλυκών που είχαν εκτραφεί σε νεράντζια μειωνόταν σημαντικά με την ηλικία ως επακόλουθο της στέρησης της τροφής. Τα νεαρά ενήλικα αρσενικά ηλικίας 1 10 ημερών ήταν τα περισσότερο ανθεκτικά, ακολουθούμενα από τα ενήλικα ηλικίας ημερών. Μεταξύ των ενηλίκων που ανήκαν σε μεγαλύτερες ηλικίες (31 70 ημέρες) δεν 4

6 παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στην επιβίωση. Απεναντίας, στα θηλυκά τα περισσότερο ανθεκτικά ήταν τα έντομα των ηλικιών 1-10 ημερών ακολουθούμενα από αυτά των ηλικιών ημερών, ενώ η επιβίωση των θηλυκών στις υπόλοιπες ηλικίες συνέχιζε να μειώνεται με την αύξηση στης ηλικίας. Σε όλες τις ηλικίες τα θηλυκά ήταν ανθεκτικότερα από τα αρσενικά, με τη διαφορά αυτή μεταξύ των δύο φύλων να είναι μεγαλύτερη στις ενδιάμεσες ηλικίες (21 50 ημέρες). Όταν ως τροφή χρησιμοποιήθηκε μόνο ζάχαρη, τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά επέδειξαν μεγαλύτερη επιβίωση σε σχέση με τα έντομα της προηγούμενης μεταχείρισης. Επίσης, παρατηρήθηκαν αλληλεπιδράσεις τόσο μεταξύ της τροφής και της ηλικίας όσο και μεταξύ της ηλικίας και του φύλου. Τα νεαρά αρσενικά ηλικίας 1 20 ημερών ήταν τα περισσότερο ανθεκτικά, ακολουθούμενα από τα έντομα των υπολοίπων ηλικιών. Στα θηλυκά, απεναντίας, παρατηρήθηκε μεγάλη επιβίωση μέχρι την ηλικία των 30 ημερών και στη συνέχεια μικρή πτώση στις ηλικίες ημερών. Σε όλες τις ηλικίες τα θηλυκά ήταν ανθεκτικότερα από τα αρσενικά, με τη διαφορά αυτή μεταξύ των δύο φύλων να είναι μεγαλύτερη στις μεγαλύτερες ηλικίες (21 50 ημέρες). Σε ένα επόμενο πείραμα, έντομα που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε νεράντζια και τρέφονταν μόνο με ζάχαρη παρουσίασαν πολύ μεγαλύτερη αντοχή στη στέρηση τροφής από έντομα που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή εκτροφή. Αυτό ίσχυε τόσο για τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά σε δύο εύρη ηλικιών που μελετήθηκαν (1-10 και ημέρες). Οι διαφορές αυτές σχετίζονται πιθανότατα με τα τροφικά αποθέματα των ενηλίκων που προέρχονταν από το προνυμφικό στάδιο. Σε μια δεύτερη ομάδα πειραμάτων εργαστηρίου μελετήθηκε η αντοχή-επιβίωση της μύγας της Μεσογείου μετά από δίωρη έκθεση σε ένα εύρος χαμηλών θερμοκρασιών. Στις διάφορες μεταχειρίσεις τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά δεν επιβίωσαν μετά από έκθεση σε θερμοκρασίες -7 και -6.5 ο C, ενώ στους -6 ο C παρατηρήθηκε θνησιμότητα μετά από διάστημα λίγων λεπτών από την ολοκλήρωση της δίωρης έκθεσης. Σε θερμοκρασία -5.5 ο C η επιβίωση ήταν πολύ μικρή όμως σταδιακά αυξάνονταν μετά από έκθεση σε θερμοκρασίες μεταξύ -5 ο C και 0 ο C. Ελάττωση της επιβίωσης παρατηρήθηκε και μετά από έκθεση σε θερμοκρασίες πάνω από το μηδέν, συγκεκριμένα σε θερμοκρασίες 5 και 6 ο C. Μάλιστα σε έντομα ηλικίας ημερών η επίδραση των θερμοκρασιών αυτών ήταν μεγαλύτερη από ότι σε έντομα ηλικίας ημερών. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα θηλυκά ήταν πιο ανθεκτικά από τα αρσενικά. Επίσης, τα έντομα που πρόεκυψαν από εκτροφή σε νεράντζια παρουσίασαν μεγαλύτερη επιβίωση κατά μέσο όρο από αυτά που είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή τροφή. 5

7 Τα αποτελέσματα της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής συμβάλλουν στην κατανόηση των μηχανισμών επιβίωσης της μύγας της Μεσογείου κάτω από ορισμένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Στη φύση η διαθεσιμότητα τροφής, η θερμοκρασία και η ηλικία των εντόμων μεταβάλλονται τοπικά και χρονικά επηρεάζοντας προφανώς τη δυναμική των πληθυσμών και την επιβίωση του εντόμου. 6

8 SURVIVAL OF MEDITERRANEAN FRUIT FLY ADULTS FOLLOWING FOOD DEPRIVATION AND EXPOSURE TO LOW TEMPERATURES Abstract The Mediterranean fruit fly, Ceratitis capitata (Diptera: Tephritidae) is a polyphagous insect with wide geographical distribution and high economic importance. In Greece, it attacks citrus and several other hosts and it has 3-7 generations per year. In regions with mild winter, it overwinters as pupa in the soil or as larva inside the fruit hosts. Recent studies indicate that age, food and temperature play a strong role in several parameters of the biology of the Mediterranean fruit fly. The current work investigates in the laboratory (25 ± 1 ο C, relative humidity 65 ± 5 % and photophase of 14L: 10D), whether food deprivation influences endurance of adult medfly in relation to the age and after exposure to low temperatures. The experimental virgin insects originated from pupae reared for 1-2 generations on bitter oranges or on an artificial diet in the laboratory. In the first group of experiments emerged adults were caged individually with food (either a mixture of yeast hydrolyzed and sugar or sugar only) and water. At different ages, ten males and ten females were transferred to new cages deprived of food. Their endurance in food deprivation at different ages was thus monitored. The results showed that when the food was mixture of yeast hydrolyzed and sugar in both sexes the endurance dropped significantly with age as a result of food deprivation. The younger male adults (1 10 days) endured the most, followed by those of the ages days. No statistically significant differences in endurance were observed in the older ages (30 70 days). Likewise younger adult females (1 10 days) endured the most, followed by those of the age days, whereas statistically significant differences were observed in the older ages where endurance dropped. In all ages, females endured more than males, with this difference being more pronounced in the intermediate ages (21 50 days). 7

9 When only sugar was used as food, both males and females showed greater resistance to food deprivation compared to the first treatment. Moreover interactions were found between the type of food and age and between age and sex. Thus, the younger males adults of the ages 1-20 days endured the most, followed by those of the other ages in a declining trend. Females, however, had a high resistance until the age of 30 days. There was then a slight decline in the ages days. Overall females were more resistant than males, particularly so in the older ages (21-50 days). In other experiment, insects that developed as larvae on bitter oranges and fed only on sugar as adults, showed much greater resistance to food deprivation than insects which developed on an artificial diet. This was evident in both males and females in two age classes studied (1-10 and days). The differences observed in endurance could be attributed to inequal amounts of food reserves in the adult stage aquired through the larval stage. A second group of experiments aimed at investigating endurance-survival of adults following exposure to low temperatures. Both males and females adults did not survive when they were exposured to temperatures of -7, -6.5 and -6 C. At -5.5 C there was a very low survival which gradually increased at temperatures between -5 and 0 C. Interenstingly, a decrease in survival was also observed at temperatures of 5 and 6 C above zero. This decrease was more pronounced in adults of days of age than in younger insects of days of age. Overall, females endured more than males. Insects that emerged from bitter oranges showed on average greater endurance than insects that developed on the artificial diet. The results of the present study contribute to the understanding of the survival mechanisms of C. capitata under certain unfavourable environmental conditions. Food availability, temperature and insect age are factors that change in space and time thus influencing abundance and distribution of the medfly in nature. 8

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η μύγα της Μεσογείου Σημαντικό παράγοντα κατέχουν στο οικοσύστημα τα έντομα. Αν και ταυτίζονται συχνά με δυσάρεστες καταστάσεις όπως καταστροφές σοδειάς, πρώτων υλών και μεταφορά μολυσματικών ασθενειών, συμμετέχουν ενεργά σε διαδικασίες όπως η επικονίαση των φυτών, ο έλεγχος των επιβλαβών ασπόνδυλων οργανισμών και η παραγωγή συγκεκριμένων τροφών και πρώτων υλών (π.χ. μέλι, μετάξι, βερνίκι), τις οποίες εκμεταλλεύεται ο άνθρωπος και σχετίζονται με την οικονομία. Είναι συνεπώς εμφανές ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στην οικολογία, όσο και στην οικονομία και στην υγεία. Η μύγα της Μεσογείου Ceratitis capitata (Wiedemann) ανήκει στην τάξη Diptera (στην οποία ανήκουν μεταξύ άλλων μύγες και κουνούπια), στην υποτάξη Cyclorrhapha, στην οικογένεια Tephritidae, στην υποοικογένεια Trypetinae, στο γένος Ceratitis και στο άθροισμα Ceratidini. Η οικογένεια περιλαμβάνει περίπου είδη με εξάπλωση σε αρκετές περιοχές του κόσμου, ιδιαίτερα όμως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003). Στην ίδια οικογένεια ανήκει και ο δάκος της ελιάς Bactrocera oleae (Gmelin), γνωστός για την επιζήμια δράση του στις ελαιοκαλλιέργειες. Η προέλευση της μύγας της Μεσογείου τοποθετείται στην Αφρική (Βορειοανατολική Σαχάρα) από όπου θεωρείται ότι μετανάστευσε προς τις Μεσογειακές χώρες πριν περίπου 200 χρόνια (Liquido et al. 1991). Στην περιοχή της Κεντρικής Αφρικής οι πληθυσμοί της μύγας της Μεσογείου ελέγχονται συνήθως από διάφορα είδη παρασίτων και το στοιχείο αυτό ενισχύει την υπόθεση για την καταγωγή της από την περιοχή αυτή (Malacrida et al. 1992; De Meyer, 2000). Η περιοχή στην οποία εξαπλώθηκε αρχικά ήταν η λεκάνη της Μεσογείου και με την πάροδο του χρόνου, εισέβαλε και εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή, στην Κεντρική και Νότια Αμερική (Αργεντινή, Βραζιλία, Κολομβία, Χιλή, Μεξικό), στο 9

11 Ισραήλ, στην Αυστραλία και στη Χαβάη, με αποτέλεσμα να θεωρείται σήμερα ως ένας από τους σοβαρότερους εχθρούς των γεωργικών καλλιεργειών παγκοσμίως. Στην Ευρώπη τη συναντούμε στην Ιταλία, Γαλλία, Ελλάδα, Κύπρο, καθώς και στην Αλβανία, Αυστρία, Γερμανία και Ουγγαρία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχει εμφανιστεί στην Καλιφόρνια, στο Τέξας και στη Φλόριντα (Liquido et al. 1991; White & Elson- Harris, 1992). Στην Ελλάδα απαντάται πρώτη φορά στις αρχές του 19 ου αιώνα και περιγράφεται ως φρουτόμυγα των μανταρινιών (Σερπετσιδάκη, 1994). Η παρουσία του αναφέρεται από την Κρήτη έως τη Βόρεια Ελλάδα (Papadopoulos et al. 1996; 2003). Το έντομο προκαλεί συχνές και σοβαρές ζημίες σε ποικιλία καλλιεργειών. Τους δυο τελευταίους αιώνες, με την εξάπλωση του εμπορίου το έντομο έγινε σχεδόν κοσμοπολίτικο σε αντίθεση με τα υπόλοιπα, περίπου 65 είδη του ίδιου γένους που συνεχίζουν να περιορίζονται κυρίως στην Αφρική. Λόγω της ευρείας εξάπλωσης και διασποράς της μύγας της Μεσογείου ανά τον κόσμο, της ικανότητάς της να ανέχεται ψυχρότερα κλίματα καλύτερα από τα περισσότερα άλλα είδη τροπικών διπτέρων και της ύπαρξης ενός ευρέως φάσματος ξενιστών, η μύγα της Μεσογείου κατατάσσεται στην πρώτη θέση μεταξύ των οικονομικά σημαντικών ειδών που προσβάλλουν καρπούς. Στις ΗΠΑ και σε ορισμένες άλλες χώρες η μύγα της Μεσογείου αποτελεί έντομο καραντίνας. Εκτιμάται ότι εάν εγκατασταθεί η μύγα της Μεσογείου στις ΗΠΑ, το κόστος που θα πρέπει να δαπανηθεί είναι 1.5 δισεκατομμύρια δολάρια/έτος. Αυτά τα χρήματα δεν είναι μόνο για τη βελτίωση των καλλιεργειών, αλλά και για την επιβολή κυρώσεων στις εξαγωγές, στην απώλεια αγορών και στο κόστος αντιμετώπισης του εντόμου Μορφολογικά χαρακτηριστικά Το ενήλικο έχει μήκος 4-6 mm, πλάτος mm και χαρακτηριστικό χρωματισμό με μαύρες, καστανές και κίτρινες κηλίδες στο θώρακα και τις πτέρυγες (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003). Το χρώμα της κεφαλής είναι κίτρινo, πιο σκούρo ανάμεσα στις βάσεις των κεραιών, ενώ οι κεραίες έχουν καστανό χρώμα και φέρουν μικρό αριθμό μαύρων τριχών στο μέσο τους. Τα δύο βασικά άρθρα των κεραιών είναι ερυθροκάστανα, ενώ το τρίτο είναι κιτρινωπό και η arista σχεδόν μαύρη. Οι σύνθετοι 10

12 οφθαλμοί καταλαμβάνουν σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος της κεφαλής και έχουν ιριδίζον πορφυρό έως σκούρο καστανέρυθρο χρωματισμό. Τα αρσενικά διαφέρουν από τα θηλυκά στην ύπαρξη ενός ζεύγους έμμισχων κερατοειδών αποφύσεων χρώματος αργυρότεφρου που υπάρχει στο μέτωπο των αρσενικών. Οι πτέρυγες έχουν μήκος περίπου 4.5 mm η καθεμία και είναι διαφανείς, με κίτρινες, καστανέρυθρες, μαύρες ζώνες και κηλίδες. Το νωτιαίο τμήμα του θώρακα είναι μαύρο, γυαλιστερό με χαρακτηριστικά γκρίζα στίγματα, ενώ το κοιλιακό τμήμα είναι κιτρινωπό. Το μεγαλύτερο τμήμα του scutellum είναι μαύρου γυαλιστερού χρώματος, ενώ η κοιλιά είναι πορτοκαλοκίτρινη με δύο καστανέρυθρες εγκάρσιες ζώνες (Εικόνες 1 και 2). Ο ωοθέτης του θηλυκού είναι κιτρινέρυθρος, έχει μήκος mm και εξέχει από το τελευταίο κοιλιακό τμήμα. Τα πόδια είναι κιτρινέρυθρα με μακριές κίτρινες τρίχες στο οπίσθιο τμήμα της κνήμης. Το αυγό είναι λείο, λευκό, ελλειπτικού σχήματος και έχει μήκος mm και διάμετρο mm. Η προνύμφη έχει υπόλευκο χρώμα, είναι άποδη, ακέφαλη, με το πρόσθιο τμήμα του σώματος της στενότερο από το οπίσθιο, που είναι σχεδόν κυλινδρικό. Υπάρχουν τρεις προνυμφικές ηλικίες που διακρίνονται μεταξύ τους με βάση το σχήμα, το μέγεθος και το χρώμα των στοματικών αγκίστρων (White & Elson-Harris, 1992). Σε γενικές γραμμές, η προνύμφη της 1 ης ηλικίας έχει μήκος mm, της 2 ης mm και της 3 ης 6-10 mm. Η νύμφη έχει σχήμα ελλειψοειδές με μήκος mm και διάμετρο mm. Το χρώμα της νύμφης εξαρτάται από το ξενιστή στον οποίο αναπτύσσεται η προνύμφη και μπορεί να είναι από υπόλευκο έως σκούρο καστανό. Η νύμφωση τέλος, γίνεται στο έδαφος. 11

13 Εικόνα 1. Ενήλικο θηλυκό άτομο της μύγας της Μεσογείου Εικόνα 2. Ενήλικο αρσενικό της μύγας της Μεσογείου 12

14 1.1.2 Ξενιστές Η μύγα της Μεσογείου είναι ένα εξαιρετικά πολυφάγο έντομο, δεδομένου ότι προσβάλλει περισσότερα από 350 είδη καλλιεργούμενων φυτών που ανήκουν σε 67 διαφορετικές οικογένειες. Το 40% περίπου των ξενιστών ανήκει στις οικογένειες Myrtaceae (6%), Rosaceae (10%), Rutaceae (9%), Spotaceae (9%) και Solanaceae (6%) (Liquido et al. 1991). Προσβάλλει ημιώριμους, σχεδόν ώριμους ή και ώριμους καρπούς δέντρων, θάμνων ή ποωδών φυτών σε τροπικές, υποτροπικές και εύκρατες περιοχές (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003). Προκαλεί ζημίες στα εσπεριδοειδή: πορτοκάλια (Citrus sinensis), νεράντζια (Citrus aurantium), μανταρίνια (Citrus retivulata), κίτρα (Citrus medica) κ.α. και σε άλλα φρούτα όπως τα βερίκοκα (Prunus armeniaca), μούσμουλα (Eriobotrya japonica), αχλάδια (Pyrus communis), μήλα (Malus domestica), ροδάκινα (Prunus persica), σύκα (Ficus carica), μάνγκο, αβοκάντο, αμύγδαλα και ρόδια (Punica granatum) (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003) κ.α Ομοίως, προσβάλλει και τον καπνό (Christenson & Foote, 1960) και το αμπέλι (Vitis vinifera) (Roditakis et al. 2008) Βιολογία Η μύγα της Μεσογείου είναι ένα πολυκυκλικό, ομοδύναμο είδος και συμπληρώνει πολλές γενεές το έτος ανάλογα με την περιοχή, τη θερμοκρασία, τους διαθέσιμους ξενιστές αλλά και το έτος της προσβολής. Στη χώρα μας θεωρείται ότι έχει 3-7 γενεές το έτος. Οι μέγιστοι πληθυσμοί του εντόμου παρατηρούνται τον Ιούλιο και το Σεπτέμβριο, δηλαδή κατά τη βλαστική περίοδο, ενώ οι ελάχιστοι από το Δεκέμβριο έως το Μάρτιο. Σε περιοχές όπου οι χειμερινές θερμοκρασίες είναι χαμηλές, η μύγα διαχειμάζει ως προνύμφη μέσα σε προσβεβλημένους καρπούς που παραμένουν στα δέντρα ή έχουν πέσει στο έδαφος, αλλά και ίσως ως νύμφη στο έδαφος (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003). Στις περιοχές που ανήκουν στις βορειότερες ζώνες εξάπλωσης του είδους αυτού 13

15 στη Μεσόγειο (π.χ. Θεσσαλονίκη), θεωρείται ότι η διαχείμαση είναι επιτυχής μόνο στο στάδιο της προνύμφης εντός των προσβεβλημένων καρπών (Papadopoulos at al. 1996). Τα ενήλικα εμφανίζονται την άνοιξη και αμέσως μετά την έξοδό τους από το νυμφικό στάδιο τρέφονται με πρωτεϊνούχα και σακχαρούχα θρεπτικά διαλύματα προκειμένου να ωριμάσουν αναπαραγωγικά και να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες (Mavrikakis et al. 2000). Αφού τραφούν για λίγες ημέρες με τις διάφορες μελιτώδεις και αζωτούχες ουσίες (νέκταρ, απεκκρίματα κοκκοειδών ή αλευρωδών, περιττώματα πτηνών) (Prokopy & Roitberg, 1984) και ωριμάσουν, ακολουθεί η σύζευξη. Βέβαια, παρατηρείται μια γενετική ποικιλότητα στη μύγα της Μεσογείου, σύμφωνα με αναλύσεις φυσικών πληθυσμών της, η οποία μπορεί να αποδοθεί σε μια ποικιλία εξελικτικών δυνάμεων που δρουν διαφορετικά σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές (Gasperi et al. 2002; Katsoyannos et al. 1998) Ωοτοκία Ζημιές Τα θηλυκά αρχίζουν να ωοτοκούν σε ημιώριμους, σχεδόν ώριμους ή και ώριμους καρπούς. Είναι πιθανόν όμως να ωοτοκήσει και σε σχισμές ή τραύματα του φλοιού των καρπών ή σε οπές ωοτοκίας άλλων θηλυκών του είδους. Το θηλυκό ενήλικο, χρησιμοποιώντας τον ωοθέτη δημιουργεί μια οπή διατρυπώντας το επικάρπιο ή βαθύτερα στο μεσοκάρπιο των καρπών-ξενιστών. Τοποθετεί στο βάθος της οπής τα αυγά του, τα οποία αποτίθενται σε ομάδες των 1-6 αυγών (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003). Η ωοτοκία ξεκινά περίπου 5-17 ημέρες μετά την έξοδο του ενηλίκου από το στάδιο της νύμφης. Παρουσιάζει μια ιεραρχία ως προς την προτίμηση των ξενιστών στους οποίους θα διατραφεί κάτι που αλλάζει από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες, την προηγούμενη εμπειρία με τους ξενιστές ή την έλλειψη του προτιμώμενου ξενιστή, ως απόρροια εσωτερικών φυσιολογικών καταστάσεων. Στη συνέχεια, το θηλυκό αποθέτει φερομόνη αποτροπής ωοτοκίας σύροντας τον ωοθέτη του αρχικά τόσο γύρω από την οπή ωοτοκίας όσο και στην υπόλοιπη επιφάνεια του καρπού, με αποτέλεσμα να αποτρέπει την ωοτοκία των υπολοίπων θηλυκών στον ίδιο καρπό. Με τον τρόπο αυτό, εξασφαλίζει όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες για 14

16 την ανάπτυξη των ανήλικων σταδίων. Έχει παρατηρηθεί ακόμη να εισάγει το θηλυκό τον ωοθέτη του μέσα στον καρπό και να μην αποθέτει αυγό. Ένα τέτοιο νύγμα, όταν γίνεται εξέταση του καρπού, θεωρείται άγονο. Οι προνύμφες μετά την εκκόλαψή τους από το αυγό αρχίζουν να διατρέφονται από τη σάρκα του καρπού, δηλαδή το μεσοκάρπιο όπου ορύσσουν στοές καταστρέφοντας τους καρπούς σχεδόν ολοκληρωτικά. Η βλάβη μπορεί να συνεχιστεί και μετά τη συγκομιδή. Αφού ολοκληρώσουν τη διατροφή και την ανάπτυξή τους, ανοίγουν μια οπή εξόδου, συνήθως τις πρωινές ώρες και πέφτουν στο έδαφος όπου και νυμφώνονται σε μικρό βάθος, έως 5 cm (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003). Εκτός όμως από την άμεση βλάβη που οφείλεται στην τροφική δραστηριότητα των προνυμφών -νέκρωση και διάβρωση της σάρκας των καρπών- η μεγαλύτερη βλάβη και οικονομική ζημία, προκαλείται από τις δευτερογενείς μολύνσεις στους προσβεβλημένους καρπούς από μύκητες ή άλλους μικροοργανισμούς. Συνεπώς, ο καρπός σαπίζει γρηγορότερα και χάνει την αξία του. Όταν ο καρπός σαπίζει, ωοτοκούν εκεί άλλα είδη εντόμων όπως τα Lamprolonchaea spp., Drosophila spp. ή Carpophilus spp., των οποίων οι προνύμφες επιτείνουν τη βλάβη (Τζανακάκης & Κατσόγιαννος, 2003). Στα εσπεριδοειδή η οπή ωοτοκίας ή «νύγμα» είναι ευδιάκριτη. Είναι ένα μαύρο ή σχεδόν μαύρο σκοτεινοκάστανο στίγμα, διαμέτρου 1 mm, το οποίο, όταν οι καρποί είναι πρασινωποί, δηλαδή άγουροι, περιβάλλεται από μια χλωρωτική κηλίδα διαμέτρου mm. Η χλωρωτική κηλίδα δεν είναι όμως ευδιάκριτη σε ώριμους καρπούς που έχουν χρώμα πορτοκαλί ή κίτρινο. Στα ώριμα πορτοκάλια, η αλλαγή του χρώματος του φλοιού είναι μικρή, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργείται ένας πρασινωπός δακτύλιος σε απόσταση λίγων χιλιοστών γύρω από το νύγμα ή καστανό στίγμα, όταν το νύγμα είναι παλιό. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στα γιγαρτόκαρπα. Σε ώριμα λεμόνια ή γκρέιπφρουτ, το νύγμα ευδιάκριτο σε κίτρινο φόντο. Από τα εσπεριδοειδή προτιμά τα νεράντζια και στη συνέχεια τα πορτοκάλια. Η ποικιλία Valencia προσβάλλεται το θέρος (Ιούλιο), ενώ τα ομφαλοφόρα αργά το φθινόπωρο. Αντίθετα, τα μανταρίνια είναι ευπαθή, αλλά είναι επιδεκτικά ωοτοκίας συνήθως στις αρχές του χειμώνα, όταν το έντομο δεν είναι δραστήριο πλέον (Katsoyannos et al. 1998). Όταν οι προνύμφες εκκολαφθούν, οι προσβεβλημένοι καρποί δεν είναι κατάλληλοι για κατανάλωση. Έτσι, η ζημία μπορεί να είναι σοβαρή εάν το έντομο δεν καταπολεμηθεί άμεσα. Στις περιοχές όπου δεν γίνεται κατά κανόνα καταπολέμηση, η 15

17 πυκνότητα και οι ζημίες είναι μεγαλύτερες στο τέλος της θερμής περιόδου (Αύγουστο- Νοέμβριο). Είναι πολυφάγο και πτερωτό είδος επομένως ωοτοκεί σε όποια είδη καρπών-ξενιστών υπάρχουν ανά εποχή, πραγματοποιώντας ακόμη και πτήσεις σε μεγάλες αποστάσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σε περιοχές όπου οι συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη του εντόμου και ιδιαίτερα σε αυτές που υπάρχει μεγάλη ποικιλία προτιμωμένων φυτών-ξενιστών του εντόμου, ο κίνδυνος προσβολής είναι υψηλός, πιθανότατα κάθε χρονιά Καταπολέμηση Η καταπολέμηση του συγκεκριμένου είδους εντόμου βασίζεται κυρίως σε χημικά μέσα. Παρακολουθείται ο πληθυσμός των ενηλίκων με χρήση τροφικών και φερομονικών παγίδων (τύπου McPhail και Jackson) και στη συνέχεια διενεργούνται δολωματικοί ψεκασμοί και ψεκασμοί καλύψεως με deltamethrin (πυρεθροειδές), phosmet (οργανοφωσφορικό). Τα τροφικά ελκυστικά που χρησιμοποιούνται στις παγίδες είναι το οξικό αμμώνιο, η προυτρεσκίνη και η τριμεθυλαμίνη. Η παραφερομόνη trimedlure χρησιμοποιείται στις παγίδες Jackson για να προσελκύσει τα αρσενικά. Αν και χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι χρήσιμη για τη μείωση των διαφόρων σταδίων της μύγας της Μεσογείου, η αλόγιστη χρήση χημικών μέσων προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον, θανατώνοντας ωφέλιμα έντομα και προκαλώντας ανθεκτικότητα. Για το λόγο αυτό, αναζητούνται εναλλακτικές μέθοδοι καταπολέμησης που θα είναι φιλικές προς το περιβάλλον και μη τοξικές για τον άνθρωπο και τα ζώα. Τέτοιες μέθοδοι είναι η μαζική εξαπόλυση στείρων εντόμων (SIT), η μαζική παγίδευση (για χαμηλές πυκνότητες πληθυσμού του εντόμου), η βιολογική καταπολέμηση με την εξαπόλυση παρασίτων και εντομοπαθογόνων νηματωδών, τα βοτανικά εντομοκτόνα (Mitchel & Saul, 1990; Soummane et al. 2011) καθώς επίσης και ένα πλήθος καλλιεργητικών μέτρων. Τα έντομα που χρησιμοποιούνται στη μέθοδο της μαζικής εξαπόλυσης στείρων εντόμων (SIT) προκύπτουν είτε από ακτινοβόληση είτε από την παρουσία του βακτηρίου Wolbachia ή άλλου στελέχους στο έντομο, που προκαλούν κυτταροπλασματική ασυμβατότητα σε κατάλληλες διασταυρώσεις, με αποτέλεσμα τη 16

18 στειρότητα των αρσενικών ατόμων (Robinson, 2002; Zabalou et al. 2004). Συνήθως το στέλεχος των αρσενικών VIENNA-8 χρησιμοποιείται στην μέθοδο της εξαπόλυσης στείρων εντόμων. Τα απελευθερωμένα στείρα άτομα συζεύγνειται με τα φυσιολογικά του πληθυσμού που βρίσκονται στο περιβάλλον, όμως τα έντομα δεν αφήνουν απογόνους, αφού αποθέτουν άγονα αυ γ ά με αποτέλεσμα το μέγεθος του τοπικού φυσικού πληθυσμού να είναι μειωμένο. Η μέθοδος αυτή θα ήταν περισσότερο αποτελεσματική, εάν εφαρμοστεί σε περιοχές όπου το έντομο είναι νεοεισαχθέν ή σε απομονωμένες περιοχές, όπου οι εισροές του πληθυσμού του εντόμου είναι μειωμένες. Προγράμματα βασισμένα σε SIT έχουν εφαρμοστεί σε Αμερική, Ν. Αφρική, Πορτογαλία, Ισραήλ με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Αντίθετα, στη βιολογική καταπολέμηση, εξαπολύονται ιθαγενή ή εξωτικά παρασιτοειδή και άλλοι οργανισμοί, ώστε να επιτευχθεί η μείωση του πληθυσμού του εντόμου. Στην Ελλάδα ένα παρασιτοειδές που χρησιμοποιείται είναι το Aganaspis daci (Weld) (Hymenoptera: Eucoilidae) που εντοπίστηκε σε σύκα στην περιοχή της Χίου (Papadopoulos & Katsoyannos, 2003). Ακόμη μια εναλλακτική λύση καταπολέμησης είναι το Diachasmimorpha longicaudata (Ηymenoptera: Braconidae) και το Fopius arisanus που εντοπίστηκε πρώτη φορά στη Χαβάη (Kroder & Messing, 2010; Ovruski et al. 2010). Σημαντική είναι όμως και η χρήση εντομοπαθογόνων μυκήτων και βακτηρίων, τα οποία διαθέτουν σημαντική εντομοπαθογόνο δράση εναντίον των ειδών της οικογένειας Tephritidae. Για παράδειγμα, στην καλλιέργεια μανταρινιών μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο µύκητας Beauveria bassiana σε βιολογικά σκευάσµατα NATURALIS SC & BOTANIGARD 10,7 SC με ψεκασμούς καλύψεως φυλλώματος, ενώ το βακτήριο Bacillus thurigiensis (Bt) δρα τόσο εναντίον ανηλίκων όσο και ενηλίκων σταδίων (Sanchis & Bourguet, 2008). Τέλος, εναντίον των προνυμφών χρησιμοποιούνται οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις Heterorhabditis bacteriophora, Steinernema khoisanae (Malan & Manrakhan, 2009). Στα καλλιεργητικά μέτρα του εντόμου συμπεριλαμβάνονται η καταστροφή των προσβεβλημένων καρπών πριν τη συγκομιδή και των μη καλλιεργούμενων άγριων ξενιστών. Συγχρόνως είναι πιθανή η απεντόμωση των καρπών με χρήση χαμηλών και υψηλών θερμοκρασιών και ακτινοβολίας γ (Mitchell & Saul, 1990). Συστήνεται να διενεργείται συνεχής έλεγχος των καλλιεργειών για τυχόν προσβολές ώστε να μειωθεί το μέγεθος αλλά και οι πηγές μολύσματος. Οι περισσότερες χώρες (Ασία και ΗΠΑ) ζητούν πιστοποίηση των προϊόντων για την απουσία εντόμων- στόχων πριν τα εισάγουν. Απαιτούν την έκθεση των καρπών σε χαμηλές θερμοκρασίες όπως οι

19 ο C ή και υπό του μηδενός για ημέρες, (Grout et al. 2011). Επίσης, όσον αφορά τη μύγα της Μεσογείου, η καταλληλότερη θερμοκρασία για την εξάλειψη των προνυμφών είναι η 1.5 ο C για 16 ημέρες. Εάν εφαρμοστούν σε καρπούς πιπεριάς για 21 ημέρες θερμοκρασίες 1.5 ή 4 ο C, επιτυγχάνεται εξάλειψη των αυγών και των διαφόρων προνυμφικών σταδίων του εντόμου από τους καρπούς (Fallik et al. 2012). 1.2 Επίδραση της τροφής και της θερμοκρασίας Στη φύση, οι οργανισμοί συχνά βιώνουν σύντομες περιόδους στρεσογόνων συνθηκών που εκτείνονται πάνω από το εύρος των συνθηκών υπό τις οποίες οι οργανισμοί μπορούν να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν. Αυτοί μπορεί να είναι διάφοροι βιοτικοί (αρπακτικά, ανταγωνιστικά έντομα) και αβιοτικοί παράγοντες (φωτοπερίοδος, θερμοκρασία, υγρασία) ή ακόμη η ηλικία και οι κάθε μορφής μεταλλάξεις (Behar et al. 2008a,b; El Keroumi et al. 2010; Papadopoulos et al. 2010; Pletcher et al. 2005) Εργαζόμενοι με τη μύγα της Μεσογείου, οι Diamantidis et al. (2009) και Muller et al. (2009) θεώρησαν ότι τα ενήλικα του εντόμου μπορούν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες: α) τα βραχύβια, όπου το μέσο προσδόκιμο ζωής τους είναι ημέρες (Κένυα, Χαβάη, Γουατεμάλα) και β) τα μακρόβια, όπου ζουν κατά μέσο όρο ημέρες (Ελλάδα, Πορτογαλία, Βραζιλία). Εξαίρεση αποτελούν τα αρσενικά της φυλής που προέρχεται από τη Γουατεμάλα που είναι μακρόβια ( ημέρες). Όμως, μερικά ενήλικα, μπορούν να επιβιώσουν μέχρι έξι μήνες ή και περισσότερο κάτω από ευνοϊκές συνθήκες τροφής (φρούτα, γύρη, μελιτώματος, ή φυτό ξενιστή), νερού, και θερμοκρασίας (Papadopoulos et al. 1996). Συνήθως περίπου 50% των μυγών πεθαίνουν κατά τους δύο πρώτους μήνες μετά την εμφάνιση σε φυσιολογικές συνθήκες, αλλά αυτό βέβαια αλλάζει ανάλογα με την προέλευση των εντόμων και τις συνθήκες που αναπτύσσονται. Για να εκφρασθεί το μέγιστο δυνατό αναπαραγωγικό δυναμικό για ένα οργανισμό πρέπει όλοι οι παράγοντες να βρίσκονται σε άριστο επίπεδο. Εάν έστω και ένας παράγοντας είναι αντίξοος, αυτός μπορεί να είναι αρκετός για να περιορίσει ή να εμποδίσει την αύξηση του πληθυσμού. Βέβαια, μπορεί να γίνει πρόβλεψη για το χρονικό διάστημα της θνησιμότητας και της γήρανσης, αφού ο κάθε οργανισμός 18

20 παρουσιάζει μια συμπεριφορά η οποία είτε από μόνη της είτε σε συνδυασμό με άλλα εξωτερικά χαρακτηριστικά μπορεί να οδηγήσει στην πρόβλεψη του κίνδυνου θνησιμότητας σε προχωρημένη ή όχι ηλικία (Papadopoulos et al. 2002; Carey et al. 2006). Ο πιο σημαντικός περιβαλλοντικός αβιοτικός παράγοντας είναι οι κλιματικές συνθήκες με σημαντικότερες τη θερμοκρασία, αλλά και η σχετική υγρασία. Το κλίμα καθορίζει τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να ζήσει ένα συγκεκριμένο είδος εντόμου εξαιτίας των ειδικών του απαιτήσεων, ενώ οι ημερήσιες διακυμάνσεις του κλίματος, μπορούν να αποτελέσουν αιτία θνησιμότητας. Σύμφωνα με τους Penarrubia et al. (2012), η αιτία της θνησιμότητας της μύγας της Μεσογείου το χειμώνα στο ύπαιθρο είναι η θερμοκρασία (μέγιστη και ελάχιστη) και το ποσοστό της υγρασίας με τις βροχοπτώσεις. Παρουσιάζεται γενικώς στη φύση, μείωση των συλλήψεων στις παγίδες τις ημέρες όπου υπάρχουν έντονες βροχοπτώσεις και αύξηση λίγες ημέρες αργότερα διότι τα ενήλικα είναι αδρανή κατά τη διάρκεια μέτριας ή έντονης βροχόπτωσης, ενώ οι παγετοί μπορούν να τα θανατώσουν. Επίσης, το κλίμα έχει καθοριστική επίδραση στην εποχιακή επάρκεια των φυτών, πάνω στα οποία τρέφονται τα έντομα και τα χρειάζονται για την επιβίωσή τους. Βρέθηκε στη Δροσόφιλα ότι, όσο πιο χαμηλή η θερμοκρασία εγκλιματισμού του εντόμου, τόσο καλύτερη η αντοχή σε ακραίες χαμηλές θερμοκρασίες παρατηρείται (Overgaard et al., 2008). Ακόμη, οι Prokopy et al. (1993), εντόπισαν ότι η μακροζωία των ειδών του γένους Ceratitis εξαρτάται από την ποιότητα και την ποσότητα της τροφής. Με εξαίρεση τις απεκκρίσεις των πτηνών, που παρείχαν μόνο μια εβδομάδα ζωής στα έντομα, οι άλλες δίαιτες παρείχαν πάνω από δυο εβδομάδες επιβίωση και για τα δυο φύλα. Η μέγιστη διάρκεια ζωής καταγράφηκε, όταν παρέχονταν στα έντομα τεχνητή δίαιτα με ζάχαρη και υδρολυμένη πρωτεΐνη. Απεναντίας, εάν δεν παρέχονταν σε έντομα όπως η Drosophila melanogaster τροφή, χρησιμοποιούσαν τα λιπίδια και το γλυκογόνο που είχαν αποθηκευμένα στον οργανισμό τους από την ανήλικη και ενήλικη ζωή τους, για να καλύψουν τις ανάγκες τους και να επιβιώσουν (Aguila et al. 2007). Εξίσου σημαντικός όμως είναι και ο ρόλος της ηλικίας αφού κάποιες λειτουργίες των εντόμων σταθεροποιούνται ή επιβραδύνονται ή επιταχύνονται όσο μεγαλώνουν ηλικιακά τα έντομα (Shahrestani et al. 2009), ενώ παρουσιάζεται μια διαφοροποίηση μεταξύ των φύλων που σχετίζεται με τη μορφή της καταπόνησηςασιτία που δέχονται τα έντομα (Minois, 2001). 19

21 Επιμέρους περισσότερες λεπτομέρειες για την επίδραση της διατροφής και της θερμοκρασίας βέβαια θα αναφερθούν στα επόμενα κεφάλαια της μεταπτυχιακής διατριβής. 1.3 Ρόλος της ηλικίας Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ώστε να βρεθεί ένας τρόπος υπολογισμού της ηλικίας των εντόμων με βάση το ποσοστό υδατανθράκων και τη γονιδιακή ανάλυση του πληθυσμού. Όμως οι μέθοδοι αυτές δεν είναι ακριβείς και ιδιαίτερα για τα μεγαλύτερα σε ηλικία έντομα. Πολυάριθμες μελέτες έχουν γίνει με στόχο να εντοπίσουν τις αλλαγές που παρατηρούνται στις φυσιολογικές λειτουργίες σε σχέση με την ηλικία ακόμη σε ανθρώπους, αλλά και σε ποντίκια, μύγες των φρούτων και νηματώδεις. Η ηλικιακή δομή των ενηλίκων της μύγας της Μεσογείου φαίνεται ότι μεταβάλλεται στο ύπαιθρο τόσο με βάση το φύλο όσο και με βάση την εποχή και το μήνα (Carey et al. 2008). Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας εμφανίζουν μειωμένη αντίσταση σε καταπόνηση, όπως η υψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία, η πείνα, η αφυδάτωση και η οξειδωτική καταπόνηση. Επιπλέον, στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας πιθανόν να συσσωρεύονται περισσότερες μεταλλάξεις που επηρεάζουν αρνητικά τόσο τους απογόνους όσο και τα ίδια τα ενήλικα έντομα (Doroszuk et al και αναφορές). Επίσης, ο υποσιτισμός ή υπερσιτισμός και οι υπόλοιποι στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν τη μεταγραφή των διαφόρων γονιδίων και να υπάρχουν μεταβολές στο γονιδίωμα. Μάλιστα, όσο πιο μεγάλος σε ηλικία ο πληθυσμός τόσο πιο μηδενική η φυσική επιλογή του και επομένως η εξέλιξή του. Αυτό συμβαίνει, διότι τα νεαρότερα έντομα έχουν μεγαλύτερο βαθμό προσαρμοστικότητας (fitness). Είναι γνωστό πως η γήρανση των εντόμων είναι αποτέλεσμα της δράσης ποικίλων παραγόντων που εάν μεταβληθεί έστω και ένας παράγοντας, θα έχουμε αναβολή βασικών λειτουργιών. Η γήρανση μπορεί να επιφέρει φυσιολογικές αλλαγές ή εξασθένηση στα αισθητήρια όργανα και μειωμένη ανταπόκριση σε συγκεκριμένα ερεθίσματα. Για παράδειγμα, η οσφρητική συμπεριφορά των θηλυκών C. capitata αφού έχουν συζευχθεί είναι διαφορετική από αυτή των νεαρών παρθένων. Στην πρώτη περίπτωση επιλέγουν την οσμή που προέρχεται από τα φυτά υποδοχείς ενώ στη δεύτερη την οσμή των αρσενικών ώστε να συζευχθούν επιτυχώς. Τέλος, σε ορισμένα έντομα 20

22 παρατηρείται, εξασθένηση των μυών, της γεόταξης ή της κινητικής τους δραστηριότητας, όσο φτάνουμε σε μεγαλύτερες ηλικίες. Όσον αφορά την επιβίωση παρατηρείται ότι στην αρχή της ενήλικης ζωής τα ποσοστά της θνησιμότητας είναι αυξημένα, ενώ όσο τα έντομα είναι μεγαλύτερα σε ηλικία παρουσιάζεται επιβράδυνση ή και σταθερότητα. Τα επίπεδα των λιπιδίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτης γήρανσης όμως αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία και το επίπεδο της καταπόνησης που δέχονται τα έντομα (Pujol-Lereis et al και αναφορές). Έχει ερευνητικά αποδειχθεί ότι η ηλικία επηρεάζει την ικανότητα σύζευξης και την αναπαραγωγή (Carey & Molleman, 2010). Τα νεαρά θηλυκά μπορούν να διακρίνουν την ηλικία των αρσενικών που θα συζευχθούν, ενώ τα μεγαλύτερα σε ηλικία θηλυκά χάνουν την ικανότητα τους αυτή (Papanastasiou et al. 2011). Για το λόγο αυτό και στη μαζική εξαπόλυση στείρων αρσενικών έχει μεγάλη σημασία η ηλικία απελευθέρωσης. Η ηλικία μαζί με τη δόση της ακτινοβολίας κατά τη στείρωση και οι διατροφικοί μικροοργανισμοί, σχετίζονται με τη σεξουαλική ανταγωνιστικότητα των στείρων αρσενικών C. capitata και τη δυναμική του είδους. Η πιθανότητα σύζευξης των ηλικιωμένων ενήλικων αρσενικών μειώνεται σημαντικά όταν ανταγωνίζονται νεαρότερα σε ηλικία αρσενικά, ενώ η διάρκεια σύζευξης είναι μικρότερη. Μάλιστα σύμφωνα με τους Minois (2001) και Matzkin et al. (2009), παρουσιάζεται διαφοροποίηση και μεταξύ των φύλων ως προς την αντίσταση στην πείνα και στην αφυδάτωση. Στα αρσενικά η μείωση της αντοχής στη στέρηση τροφής είναι γραμμική σε σχέση με την ηλικία ενώ στα θηλυκά αυξάνεται μεταξύ των εντόμων της 1 ης και 3 ης εβδομάδας και μετά μειώνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες. Αντίθετα, υποστηρίζεται ότι η αντοχή στο κρύο αυξάνεται με την ηλικία στην D. melanogaster και τα θηλυκά ανέχονται περισσότερο από τα αρσενικά την αφυδάτωση. Εξίσου μεγάλης σημασίας είναι σε ποιο στάδιο εντοπίζεται η καταπόνηση στο εργαστήριο ή στη φύση. 1.4 Σκοπός της διατριβής Μέχρι σήμερα οι περισσότερες έρευνες που αφορούν τη γήρανση και την αντοχή στην καταπόνηση στα έντομα, έχουν γίνει στη Δροσόφιλα, D. melanogaster 21

23 (Good & Tatar, 2001; Bubliy & Loeschcke, 2005; Sisodia & Singh, 2012). Οι μύγες των φρούτων, καθώς γερνούν, γίνονται λιγότερο ανθεκτικές στην καταπόνηση. Παρατηρήθηκε ότι η καθυστέρηση της αναπαραγωγικής ωρίμανσης των ενηλίκων μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και αυξημένη αντοχή στην πείνα, στην αφυδάτωση και στις υψηλές θερμοκρασίες (Nghiem et al. 2000; Junge-Berberivic, 1996; Harshman et al. 1999; Service et al. 1985; Zwaan et al. 1991). Σχετικές μελέτες με το ρόλο της διατροφής στα έντομα περιλαμβάνουν είτε τη μέτρηση των αποθεμάτων των λιπιδίων και της επιβίωσης σε διαφορετικούς τύπους και συνθέσεις τροφής (Carey et al. 2002; 2011; Jacome et al. 1995; Kaspi & Yuval, 2000; Nestel et al. 2005; Placido-Silva et al. 2006; Pujol-Lereis et al. 2012; Shelly & Kennelly, 2002; Shelly & McInnis, 2003), είτε την επίδραση της διατροφής σε διάφορους βιολογικούς παράγοντες, όπως η ικανότητα σύζευξης και η διάρκειά της, η ωοτοκία και η αναπαραγωγή (Cangussu & Zucoloto, 1992; 1997; Kaspi et al. 2000; Maor et al. 2004; Papadopoulos et al. 1998; Placido-Silva et al. 2005; Yuval et al. 2002). Όσον αφορά το ρόλο της θερμοκρασίας, οι περισσότερες μελέτες αφορούν τη θερμοκρασία υπέρψυξης, τα κρίσιμα θερμοκρασιακά όρια, τη γρήγορη απόκτηση αντοχής στις υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες και τον εγκλιματισμό των εντόμων για μικρά ή μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα και την επίδραση τους στην αντοχή και τη συμπεριφορά τους (Basson et al. 2012; Duyck & Quilici, 2002; Grout et al. 2011; Koveos, 2001; Mavrakakis et al. 2000; Νyamukondiwa & Terblanche, 2009; 2010; Overgaard et al. 2005; 2006; 2008; Shreve et al. 2004; Sinclair & Roberts, 2005; Terblanche et al και οι αναφορές τους). Επιπροσθέτως, διενεργήθηκαν πειράματα που σχετίζονται με τη διασπορά και τη διατήρηση του εντόμου σε μια περιοχή (Penarrubia et al. 2012; Ricalde et al. 2011). Αντιθέτως, παρά το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η διατροφή και η θερμοκρασία στην επιβίωση και τη μακροζωία και τα πειράματα που έχουν γίνει σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (Hoffmann et al. 2005; Νyamukondiwa et al. 2010; Sisodia & Singh, 2010; 2012), δεν έχει διερευνηθεί ο ρόλος των δύο αυτών παραγόντων σε σχέση με όλο το εύρος των ηλικιών. Βέβαια, έχει μελετηθεί η ηλικιακή δομή άγριου πληθυσμού της μύγας της Μεσογείου σε συνθήκες υπαίθρου και ο ρόλος της ηλικίας στην αναπαραγωγή (Carey et al. 2008; Carey & Molleman, 2010). Για το λόγο αυτό, συγκεκριμένα, στη μεταπτυχιακή αυτή διατριβή, επιλέχθηκαν δύο διαφορετικά είδη τροφής τα οποία σε διάφορες πειραματικές ηλικίες στερούνταν 22

24 από τα έντομα προκειμένου να διαπιστωθεί η μετέπειτα αντοχή τους στη στέρηση της τροφής. Δοκιμάστηκαν έντομα που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε διαφορετικές τροφές και μια σειρά από επιμέρους παραμέτρους. Παράλληλα, μελετήθηκε η επιβίωση μετά από έκθεση σε μια σειρά θερμοκρασιών πλησίον της περιοχής του μηδενός προκειμένου να διαπιστωθεί η επίδραση των θερμοκρασιών αυτών στην επιβίωση. Επομένως, η εργασία επικεντρώθηκε στο να μελετηθεί η ικανότητα των ενηλίκων εντόμων της μύγας της Μεσογείου να αντιμετωπίζουν παράγοντες καταπόνησης σε σχέση με την ηλικία τους. 23

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 2.1 Συνθήκες εργαστηριού Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν σε χώρο του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Ζωολογίας και Παρασιτολογίας του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. κατά τα έτη 2010, 2011, Οι συνθήκες που επικρατούσαν κατά την διεξαγωγή των πειραμάτων ήταν θερμοκρασία 25 ± 1 ο C, σχετική υγρασία 65 ± 5 % και φωτοπερίοδος 14: 10 (Φ:Σ) με έναρξη φωτόφασης στις 7:00 και λήξη στις 21:00. Το φως προερχόταν από λαμπτήρες φθορίου και από φυσικό φωτισμό που εισέρχονταν από δύο μεγάλα παράθυρα, τα οποία βρίσκονταν στη βόρεια και ανατολική πλευρά του χώρου. 2.2 Έντομα που χρησιμοποιήθηκαν Στα πλαίσια της μεταπτυχιακής διατριβής, στα πειράματα που πραγματοποιήθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν άγρια έντομα που είχαν εκτραφεί για 1-2 γενεές σε εσπεριδοειδή, αλλά και έντομα που εκτράφηκαν για 1-2 γενεές σε τεχνητό υπόστρωμα στο εργαστήριο στους 25 ± 1 ο C. Η μητρική γενεά των εντόμων προήλθε από συλλογή προνυμφών και νυμφών από προσβεβλημένα σύκα και εσπεριδοειδή από την περιοχή της Χίου και του Βόλου (νομό Μαγνησίας). Τα σύκα και τα προσβεβλημένα εσπεριδοειδή τοποθετούνταν σε πλαστικές λεκάνες με άμμο. Σε τακτά χρονικά διαστήματα κοσκινίζονταν η άμμος ώστε να ληφθούν οι νύμφες. Οι νύμφες διατηρούνταν μέχρι την ημέρα εξόδου των ενηλίκων μέσα σε τρυβλία Petri σε συνθήκες εργαστηρίου. Τα ενήλικα που εξέρχονταν τοποθετούνταν σε ξύλινα «κλουβιά εκτροφής» διαστάσεων 30 x 30 x 30 cm που είχαν τρεις πλευρές τους καλυμμένες με συρμάτινο 24

26 πλέγμα και μια πλευρά τους με γυαλί (Εικόνα 3). Σε κάθε κλουβί τοποθετούνταν άτομα και των δύο φύλων, νερό σε πλαστικά φιαλίδια με φιτίλι και τροφή ενηλίκων. Η τροφή των ενηλίκων αποτελούνταν από μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης, ζάχαρης και νερού σε αναλογία 1:4:5 και προσφέρονταν στα έντομα με μορφή στερεοποιημένων σταγόνων στην επιφάνεια πλαστικών τρυβλίων Petri διαμέτρου 9 cm. Στα διάφορα πειράματα χρησιμοποιήθηκε αυτός ο τύπος τροφής, καθώς και ένας δεύτερος τύπος αποτελούμενος από μίγμα ζάχαρης και νερού. 2.3 Τεχνητή εκτροφή Τα θηλυκά μετά από διάστημα ημερών από την έξοδο τους ωοτοκούσαν σε κοίλα πλαστικά ημισφαίρια (υποστρώματα ωοτοκίας), χρώματος κόκκινου, πάχους 1.5 cm και διαμέτρου 5 cm. Καθένα υπόστρωμα έφερε 40 περίπου ομοιόμορφα κατανεμημένες οπές διαμέτρου 1 mm, μέσω των οποίων τα θηλυκά απέθεταν τα αυγά τους στο εσωτερικό των ημισφαιρίων (Εικόνες 4 και 5). Το κάθε ημισφαίριο ήταν προσαρμοσμένο σε κυκλική οπή διαμέτρου 5 cm που είχε γίνει στο κάλυμμα ενός πλαστικού Petri διαμέτρου 5.5 cm. Στη βάση του τρυβλίου υπήρχε νερό ή χυμός νεραντζιού που διατηρούσε τη σχετική υγρασία κάτω από το ημισφαίριο επαρκώς υψηλή ώστε τα θηλυκά να ωοτοκούν. Σε κάθε κλουβί τοποθετούνταν δυο τέτοια ημισφαίρια. Τα αυγά στη συνέχεια μεταφέρονταν με τη βοήθεια μαλακού πινέλου από τα ημισφαίρια, όπου είχαν αποτεθεί σε θρεπτικό υπόστρωμα για την εκκόλαψή τους και ανάπτυξη των προνυμφών. Το υπόστρωμα αυτό αποτελούνταν από δίσκους βάμβακος διαμέτρου 5 cm εμποτισμένους με τεχνητή τροφή. Η τροφή είχε παχύρευστη μορφή και αποτελούνταν από 100 gr ζάχαρη, 50 gr μαγιά μπύρας, 50 gr σογιάλευρου, 50 gr φύτρου σιταριού, 8 gr ασκορβικό οξύ, 8 gr κιτρικό οξύ, 2 gr προπιονικού νάτριου διαλυμένα σε 600 ml νερό και 5 ml έλαιο από φύτρο σιταριού. Οι δίσκοι με την τροφή των προνυμφών τοποθετούνταν μέσα σε πλαστικά τρυβλία Petri διαμέτρου 9 cm, τα οποία είχαν αποστειρωθεί προηγουμένως με καθαρό οινόπνευμα. Σε κάθε τρυβλίο μεταφέρονταν αυγά και στη συνέχεια τα τρυβλία κλείνονταν και τοποθετούνταν σε διαφανείς σακούλες προκειμένου να αποφευχθεί η απώλεια υγρασίας που θα είχε σαν αποτέλεσμα την αφυδάτωση και το θάνατο των αυγών και των προνυμφών. 25

27 Η ανάπτυξη των προνυμφών στο θρεπτικό υπόστρωμα στους 25 ± 1 ο C ολοκληρώνονταν σε 8-10 ημέρες. Μετά την ολοκλήρωση της ανάπτυξης, τα τρυβλία ανοίγονταν και τοποθετούνταν επάνω σε ένα στρώμα στεγνής αποστειρωμένης άμμου πάχους 4-5 mm μέσα σε πλαστικές λεκάνες. Οι αναπτυγμένες προνύμφες εξέρχονταν από το τρυβλίο και νυμφώνονταν στην άμμο. Δύο με τρεις ημέρες μετά την νύμφωση η άμμος απομακρύνονταν με κοσκίνισμα και οι νύμφες τοποθετούνταν σε πλαστικά τρυβλία Petri. Η έξοδος των ενηλίκων λάμβανε χώρα 9-10 ημέρες μετά τη νύμφωση. 2.4 Εκτροφή σε νεράντζια Για να ωοτοκήσουν τα θηλυκά καθημερινά τοποθετούνταν στα κλουβιά ένας αριθμός νεραντζιών. Προηγουμένως διανοίγονταν με βελόνα οπές επάνω στην επιφάνεια του κάθε καρπού, ώστε να διευκολύνεται η ωοτοκία (Εικόνα 6). Οι καρποί παρέμεναν μέσα στα κλουβιά 2 ώρες. Μετά την ωοτοκία οι καρποί τοποθετούνταν σε λεκάνες με στρώμα στεγνής αποστειρωμένης άμμου 4-5 mm (Εικόνα 8). Μετά από 10 ημέρες και σε τακτά χρονικά διαστήματα, η άμμος κοσκινίζονταν, ώστε να ανακτηθούν οι νύμφες και οι προνύμφες που είχαν εξέλθει από τους καρπούς. Η έξοδος των ενηλίκων ξεκινούσε 9-12 ημέρες περίπου μετά τη νύμφωση. 26

28 Εικόνα 3. Ομαδικά κλουβιά που χρησιμοποιήθηκαν για τη διατήρηση και ωοτοκία των εντόμων στο εργαστήριο με (α) πλαστικά φιαλίδια που περιείχαν νερό, (β) τρυβλία Petri με τροφή πρωτεϊνικής σύστασης και (γ) τρυβλία Petri με τις νύμφες της μύγας της Μεσογείου. Εικόνα 4. «Κλουβί εκτροφής» που χρησιμοποιήθηκε για την τεχνητή εκτροφή των εντόμων. 27

29 Εικόνα 5. (Α) Τεχνητό υπόστρωμα ωοτοκίας που χρησιμοποιήθηκε στις τεχνητές εκτροφές της μύγας της Μεσογείου και (Β) αυγά που έχουν αποτεθεί από θηλυκά στην εσωτερική επιφάνεια του υποστρώματος. 28

30 Εικόνα 6. Κλουβί με νεράντζια που χρησιμοποιήθηκε για την ωοτοκία σε φυσικό ξενιστή. Στην κάτω φωτογραφία διακρίνονται θηλυκά που ωοτοκούν. 29

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ 3.1 Περίληψη Η συγκεκριμένη μελέτη αφορά την επίδραση της στέρησης τροφής στην επιβίωση ενηλίκων της μύγας της Μεσογείου σε σχέση με την ηλικία. Χρησιμοποιήθηκαν έντομα προερχόμενα από νύμφες που εκτράφηκαν για 1 2 γενεές σε εσπεριδοειδή ή σε τεχνητή εκτροφή στο εργαστήριο. Τα ενήλικα αυτά διατηρούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή (μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης και ζάχαρης ή μόνο ζάχαρη) και νερό. Προκειμένου να καταγραφεί η αντοχή (επιβίωση) στη στέρηση τροφής δέκα αρσενικά και δέκα θηλυκά από κάθε ηλικία μεταφέρονταν σε νέα ατομικά κλουβιά, τα οποία δεν περιείχαν τροφή. Παρατηρήθηκε πως όταν ως τροφή χρησιμοποιήθηκε το μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης και ζάχαρης, η μέση επιβίωση τόσο των αρσενικών όσο και των θηλυκών που είχαν εκτραφεί σε νεράντζια μειωνόταν σημαντικά με την ηλικία ως επακόλουθο της στέρησης της τροφής. Τα νεαρά ενήλικα αρσενικά ηλικίας 1 10 ημερών ήταν τα περισσότερο ανθεκτικά, ακολουθούμενα από τα ενήλικα ηλικίας ημερών. Μεταξύ των ενηλίκων που ανήκαν σε μεγαλύτερες ηλικίες (31 70 ημέρες) δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στην επιβίωση. Συγχρόνως, τα περισσότερο ανθεκτικά θηλυκά ήταν αυτά των ηλικιών 1-10 ημερών ακολουθούμενα από αυτά των ημερών, ενώ η επιβίωση των θηλυκών στις υπόλοιπες ηλικίες συνέχιζε να μειώνεται με την ηλικία. Σε όλες τις ηλικίες τα θηλυκά ήταν ανθεκτικότερα από τα αρσενικά, με τη διαφορά αυτή μεταξύ των δύο φύλων να είναι μεγαλύτερη στις ενδιάμεσες ηλικίες (20 50 ημέρες). Αξιοσημείωτο είναι πως όταν ως τροφή χρησιμοποιήθηκε μόνο ζάχαρη τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά επέδειξαν σε όλες τις ηλικίες μεγαλύτερη επιβίωση σε σχέση με τα έντομα της πρώτης μεταχείρισης. Περισσότερο ανθεκτικά ήταν τα νεαρά 30

32 αρσενικά ηλικίας 1 20 ημερών, ακολουθούμενα από τα έντομα των υπολοίπων ηλικιών, στις οποίες η επιβίωση σταδιακά μειώνονταν. Στα θηλυκά αντίθετα, παρατηρήθηκε μεγάλη επιβίωση μέχρι την ηλικία των 30 ημερών και στη συνέχεια μια μικρή πτώση στις ηλικίες ημερών. Σε όλες τις ηλικίες τα θηλυκά ήταν ανθεκτικότερα από τα αρσενικά, με τη διαφορά αυτή μεταξύ των δύο φύλων να είναι μεγαλύτερη στις μεγαλύτερες ηλικίες (21 50 ημέρες). Παρατηρήθηκε επίσης, σε έντομα που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε νεράντζια και τρέφονταν με μόνο ζάχαρη, παρουσίασαν πολύ μεγαλύτερη αντοχή στη στέρηση τροφής από έντομα που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή εκτροφή. Αυτό ίσχυε τόσο για αρσενικά όσο και θηλυκά σε δύο εύρη ηλικιών που μελετήθηκαν (1-10 και ημέρες). Οι παραπάνω διαφορές που επισημάνθηκαν κατά την επιβίωση φαίνεται να σχετίζονται με το είδος της τροφής κατά το προνυμφικό στάδιο και τα μετέπειτα τροφικά αποθέματα των ενηλίκων στις διάφορες ηλικίες, καθώς και στο είδος των διαθέσιμων τροφών στο στάδιο του ενήλικου. Τα αποτελέσματα αυτά συμβάλλουν στην κατανόηση των μηχανισμών επιβίωσης της μύγας της Μεσογείου σε αντίξοες περιβαλλοντολογικές συνθήκες και της δυναμικής του πληθυσμού σε αυτές τις συνθήκες. 3.2 Εισαγωγή Η έλλειψη τροφής είναι μια σημαντική μορφή βιοτικής καταπόνησης. Οι περισσότεροι οργανισμοί, για να την αντιμετωπίσουν έχουν αναπτύξει κάποιους μηχανισμούς, οδηγώντας σε αποτελεσματικότερη χρήση της ενέργειας στη διάρκεια περιόδων ασιτίας (Baker & Thummel, 2007). Τέτοιου είδους μηχανισμοί είναι η αυξημένη αποθήκευση μορίων ενέργειας, ο περιορισμός του μεταβολισμού και γενικά η ελαχιστοποίηση των αναγκαίων πόρων για την επιβίωση των οργανισμών (Ballard et al και αναφορές). Η αντοχή στην πείνα συντελείται από τη συνδυασμένη ενεργοποίηση περισσοτέρων του ενός μηχανισμών, σχετιζόμενων με αύξηση των λιπιδικών πόρων και συνδέεται στενά με τη μακροζωία (Bubliy & Loeschcken, 2005). Συνήθως, ζώα που έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής παρουσιάζουν και αυξημένη αντοχή στην πείνα και το αντίστροφο. 31

33 Κατά τη διάρκεια της περιόδου έλλειψης τροφής τα έντομα δεν αλλάζουν τα επίπεδα των πρωτεϊνών, αλλά αλλάζουν τα επίπεδα των λιπιδίων, με στόχο να αποκτήσουν αντοχή. Πολλά θρεπτικά συστατικά, που αποκτήθηκαν κατά το προνυμφικό στάδιο αποθηκεύονται στα λιποκύτταρα και μπορούν να βοηθήσουν τα ενήλικα στην περίπτωση που υποστούν κάποιας μορφής καταπόνησης, όπως η στέρηση τροφής (Aguila et al. 2007). Η απότομη μείωση των αποθεμάτων των λιπιδίων, κατά την περίοδο που η τροφή είναι σε έλλειψη δείχνει ότι υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ διατροφικής κατάστασης και των αξιοποιήσιμων μεταβολικών αποθεμάτων. Για παράδειγμα, όταν το έντομο Anastrepha ludens έχει συνεχή πρόσβαση σε τροφή και σε υψηλής ποιότητας θρεπτικά στοιχεία, τα λιπίδια και το γλυκογόνο που υπάρχουν στο σώμα παρουσιάζουν αρχικά μια αύξηση στην αρχή της ενήλικης ζωής ενώ στη συνέχεια διατηρούνται σε ένα σταθερό επίπεδο. Όσον αφορά τα επίπεδα της πρωτεΐνης δεν παρουσιάζουν διαφορές. Όμως, όταν υπάρχει κίνδυνος εξάντλησης της τροφής ή αβεβαιότητα εξεύρεσης υψηλής ποσότητας τροφής, επηρεάζεται η μακροζωία. Τα έντομα έχοντας ως στόχο να αυξήσουν την πιθανότητα να παράγουν απογόνους και να βρουν τροφή, όταν το περιβάλλον είναι καταλληλότερο, ρυθμίζουν τη διάρκεια ζωής τους και την αναπαραγωγική τους συμπεριφορά ανάλογα με τις ανάγκες τους (Aluja et al και αναφορές). Στα έντομα της οικογένειας Tephritidae η διατροφική συμπεριφορά των ενηλίκων αντανακλά τις φυσιολογικές τους ανάγκες επηρεάζοντας τη βιωσιμότητα, την αναπαραγωγή και τη γονιμότητα. Οι πηγές μεταβολιτών του ενηλίκων κατατάσσονται σε τρεις κύριες κατηγορίες. 1) Οι πηγές που εντοπίζει το έντομο στο περιβάλλον, είτε αυτό βρίσκεται στη φύση, είτε σε συνθήκες τεχνητής εκτροφής. 2) Ουσίες που μεταφέρονται από το στάδιο της προνύμφης, όπως είναι τα λιπίδια και 3) ουσίες που τους παρέχονται από συμβιωτικούς μικροοργανισμούς (Tsiropoulos, 1992). Τα ενήλικα της μύγας της Μεσογείου εμφανίζονται συνήθως την άνοιξη και τρέφονται με υγρές ζαχαρούχες και αζωτούχες ουσίες, όπως εκκρίσεις των φυτών, νέκταρ, γύρη, μελιτώδη απεκκρίματα κοκκοειδών, περιττώματα πτηνών (Prokopy et al. 1993) ή εάν έχουν ανάγκη, ουσίες που το σάλιο τους μπορεί να ρευστοποιήσει, ώστε να τις καταπιούν με την εκτατή σπογγίζουσα μυζητική προβοσκίδα τους (Hendrichs & Hendrichs, 1990). Μπορούν να συλλέξουν την τροφή τους από το περιβάλλον όπου γίνεται η σύζευξη και η ωοτοκία τους ή από παρακείμενες θέσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, η επιφάνεια του καρπού δεν παρέχει τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται τα έντομα για το μεταβολισμό και την αναπαραγωγική τους δραστηριότητα. Για το λόγο 32

34 αυτό, όταν τους στερείται τροφή ή νερό, μετακινούνται για να αναζητήσουν νέες περιοχές πλούσιες σε πηγές ενέργειας. Σύμφωνα με τους Warburg & Yuval (1997), τα θηλυκά άτομα τρέφονται νωρίς το πρωί, όταν τα αρσενικά ξεκινούν το σεξουαλικό τους κάλεσμα. Όμως και τα δυο φύλα τρέφονται εξίσου τις βραδινές ώρες μέχρι το τέλος της φωτοπεριόδου. Μάλιστα, παρουσιάζουν διακυμάνσεις στα επίπεδα των σακχάρων, λιπιδίων και γλυκογόνου κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τα ενήλικα αρσενικά της μύγας της Μεσογείου απαιτούν την κατανάλωση και καύση μεγαλύτερης ποσότητας τροφής για να παράγουν τις φερομόνες προσέλκυσης των θηλυκών ή την παραγωγή του σπέρματος (Yuval et al. 1998). Τα αρσενικά που τρέφονται με πρωτεΐνες παρουσιάζουν αναπαραγωγικό πλεονέκτημα σε σχέση με τα αντίστοιχα που τρέφονται μόνο με σάκχαρα. Όμως, τα έντομα αυτά παρουσιάζουν υψηλή θνησιμότητα σε περιπτώσεις ασιτίας. Τα επίπεδα των λιπιδίων τους είναι χαμηλότερα σε σχέση με αυτά των αρσενικών, που στερούνται πρωτεΐνης. Συγχρόνως, τα θηλυκά παράγουν περισσότερα αυγά, όταν τρέφονται με δίαιτες που περιέχουν γλυκόζη, φρουκτόζη ή σακχαρόζη, σε σύγκριση με δίαιτες που περιέχουν άμυλο ή μαλτόζη. Τα σάκχαρα, δηλαδή, είναι σημαντικό θρεπτικό στοιχείο για τα ενήλικα θηλυκά άτομα. Μάλιστα χρειάζονται περισσότερα γεύματα πρωτεϊνών και άλλων θρεπτικών στοιχείων, όπως βιταμινών και στερολών για να καλύψουν τις ανάγκες της ωρίμανσης των αυγών και της ωοαπόθεσης (Zucoloto, 1992). Οι έρευνες των Partridge et al. (2005) έδειξαν ότι, όταν υποσιτίζονται τα έντομα της Drosophila sp. ή τους περιορίζεται η παρεχομένη ποσότητα ορισμένων θρεπτικών στοιχείων επηρεάζεται και η λειτουργία του οργανισμού του εντόμου. Το έντομο χρειάζεται να αναστείλει βασικές λειτουργίες του, ώστε να διαχειριστεί αποτελεσματικότερα τα υπάρχοντα αποθέματα και να παρατείνει όσο μπορεί τη ζωή του. Συγχρόνως, στα θηλυκά της μύγας της Μεσογείου, που τρέφονται με πρωτεΐνες και υδατάνθρακες, τα επίπεδα των λιπιδίων μειώνονται σημαντικά από την ημέρα εξόδου του εντόμου από το στάδιο της νύμφης έως την 4 η ημέρα. Στη συνέχεια παρουσιάζεται αύξηση την 5 η ημέρα μέχρι την έναρξη της ωοτοκίας την 6 η ημέρα, ενώ στα τρεφόμενα μόνο με υδατάνθρακες έντομα η ωοτοκία ξεκινά την 7 η ημέρα. Εν αντιθέσει, στα αρσενικά, που τρέφονται με πρωτεΐνη και υδατάνθρακες τα επίπεδα των λιπιδίων μειώνονται και στη συνέχεια παρουσιάζουν μια σταθερότητα τις πρώτες 7 ημέρες. Τέλος, στα τρεφόμενα μόνο με υδατάνθρακες έντομα παρουσιάζεται στην αρχή της ζωή τους πτώση και στη συνέχεια αύξηση την 6 η ημέρα, ενώ έχουν και υψηλότερα αναλογικά αποθέματα λιπιδίων (Warburg & Yuval, 1996). Παρόμοια πειράματα για την 33

35 καταμέτρηση των επιπέδων των λιπιδίων και των πρωτεϊνών έγιναν και μεταγενέστερα σε σχέση με τον τύπο της παρεχόμενης τροφής και την ηλικία (Nestel et al. 2005). Είναι πιθανό ότι η επιβίωση των εντόμων στην κάθε μορφής καταπόνησης να επηρεάζεται από την ηλικία. Το θέμα αυτό δεν έχει μελετηθεί πολύ παρά το μεγάλο ενδιαφέρον που μπορεί να έχει. Σκοπός των πειραμάτων που παρουσιάζονται στο κεφάλαιο αυτό είναι να μελετηθεί η ικανότητα των ενηλίκων εντόμων της μύγας της Μεσογείου να αντιμετωπίζουν τη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Κατά συνέπεια, επιλέχθηκαν δύο διαφορετικά είδη τροφής, τα οποία σε διάφορες ηλικίες στερούνταν από τα έντομα, προκειμένου να διαπιστωθεί η μετέπειτα αντοχή τους στη στέρηση της τροφής. Χρησιμοποιήθηκαν έντομα που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε διαφορετικά είδη τροφής Υλικά και Μέθοδοι Πειραματική διαδικασία Επιβίωση εντόμων που προέρχονταν από νεράντζια και τρέφονταν με πρωτεΐνη: Χρησιμοποιήθηκαν ενήλικα αρσενικά και θηλυκά ηλικιών από 1 έως 70 ημερών, τα οποία κατά τη διάρκεια των πειραμάτων διατηρούνταν σε ατομικά κλουβιά με πλήρη τροφή (μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης, ζάχαρης και νερού 1:5:4) και νερό. Τα έντομα αυτά προήλθαν από ωοτοκία της άγριας μητρικής γενιάς και ανάπτυξη των προνυμφών σε φυσικό ξενιστή (νεράντζια) (Εικόνα 8). Τα ατομικά κλουβιά κατασκευάστηκαν τροποποιώντας διαφανή πλαστικά ποτήρια, χωρητικότητας 400 ml με διάμετρο βάσης 6.5 cm, διάμετρο στομίου 9 cm και ύψος 12 cm. Στο στόμιο κάθε ποτηριού στερεώθηκε με μονωτική ταινία το πάνω μέρος ενός τρυβλίου Petri όπου του είχε γίνει μια τρύπα. Στο κάλυμμα υπήρχε ένα φιτίλι το όποιο επικοινωνούσε με τη βάση του τρυβλίου που περιείχε νερό. Για καλύτερο αερισμό σε κάθε κλουβί ανοίχτηκε πλευρικά ένα άνοιγμα πλάτους 5 x 8 cm, το οποίο καλύφθηκε με τούλι και κολλήθηκε με σιλικόνη (Εικόνα 9). Τα έντομα διατηρούνταν στα ατομικά κλουβιά από τη στιγμή της ενηλικίωσης τους μέχρι να φτάσουν σε μια κατάλληλη πειραματική ηλικία. Σε κάθε ατομικό κλουβί υπήρχε μόνο ένα έντομο με τροφή και νερό. Όταν τα έντομα έφταναν στην κατάλληλη 34

36 ηλικία, μεταφέρονταν από το κλουβί αυτό σε ένα νέο κλουβί, το οποίο περιείχε νερό, αλλά όχι τροφή και στη συνέχεια καταμετρούνταν η επιβίωση του ανά 4 ώρες. Αυτό επαναλαμβάνονταν για 10 αρσενικά και 10 θηλυκά για κάθε ηλικία. Η μεταφορά από το κλουβί με τροφή στο κλουβί χωρίς τροφή γίνονταν το βράδυ της προηγούμενης ημέρας και η μέτρηση του εντόμου ξεκινούσε το πρωί της επόμενης ημέρας (Εικόνα 7). Ως νεκρά θεωρούνταν τα άτομα που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν μετά την ενόχληση τους με τη βοήθεια ενός λεπτού πινέλου και δεν είχαν καμία κίνηση των ποδιών ή των στοματικών τους μορίων. Επιβίωση εντόμων που προέρχονταν από νεράντζια και τρέφονταν με ζάχαρη: Χρησιμοποιήθηκε η μεθοδολογία που περιγράφεται στην προηγούμενη παράγραφο με τη μόνη διαφορά, ότι η τροφή ήταν μίγμα ζάχαρης και νερού αντί για το μίγμα που περιείχε και πρωτεΐνη. Χρησιμοποιήθηκαν έντομα ηλικίας 1 έως 50 ημερών προερχόμενα, όπως και στο προηγούμενο πείραμα από προνύμφες που είχαν αναπτυχθεί σε φυσικό ξενιστή (νεράντζια) για 1-2 γενεές. Επιβίωση εντόμων τεχνητής εκτροφής: Στο πείραμα αυτό χρησιμοποιήθηκε η ίδια μεθοδολογία, όμως τα έντομα που χρησιμοποιήθηκαν είχαν αναπτυχθεί για 1-2 γενεές σε τεχνητή τροφή (βλέπε υποκεφάλαιο 2.3). Η τροφή που παρέχονταν στα ενήλικα πριν τη στέρηση της τροφής ήταν μίγμα ζάχαρης και νερού. Χρησιμοποιήθηκαν έντομα ηλικίας 1 έως 22 ημερών. Στόχος του πειράματος ήταν να μελετηθεί, αν η τροφή των προνυμφών επηρεάζει τη μετέπειτα επιβίωση των ενηλίκων. 35

37 Εικόνα 7. Χώρος διατήρησης των ενηλίκων εντόμων και των μετρήσεων. Εικόνα 8. Λεκάνες με ωοτοκημένους καρπούς νεραντζιών από τις οποίες προέκυπταν τα έντομα των πειραμάτων. 36

38 Εικόνα 9. Δίσκοι με ατομικά κλουβιά με τροφή και νερό (επάνω) όπου τα έντομα διατηρούνταν μέχρι να φτάσουν στην επιθυμητή πειραματική ηλικία. Στη συνέχεια τα έντομα μεταφέρονταν σε κλουβιά χωρίς τροφή (κάτω). 37

39 3.3.2 Στατιστική Ανάλυση Για τη στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων, αρχικά έγινε ανάλυση παραλλακτικότητας ΑNOVA προκειμένου να μελετηθεί η επίδραση της ηλικίας, του φύλου, της προέλευσης των ενηλίκων (νεράντζια ή τεχνητή εκτροφή) και του τύπου της τροφής στην επιβίωση των εντόμων στη στέρηση της τροφής, καθώς και αν υπήρχε αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων αυτών. Όπου αυτό ήταν απαραίτητο έγιναν επιμέρους αναλύσεις παραλλακτικότητας. Η ανάλυση παραλλακτικότητας διενεργήθηκε σε επίπεδο σημαντικότητας α=0.05. Για τις συγκρίσεις των μέσων όρων χρησιμοποιήσαμε το t κριτήριο και το κριτήριο Tukey HSD σε επίπεδο πιθανότητας α=0.05. Χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS Αποτελέσματα Επιβίωση μετά από στέρηση πρωτεΐνης Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ενήλικα έντομα στα οποία παρέχονταν ως τροφή μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης, ζάχαρης και νερού σε αναλογία 1:4:5 παρουσίαζαν επιβίωση στη στέρηση τροφής που κυμαίνονταν από 42 ώρες (1.8 ημέρες) έως 109 ώρες (περίπου 4.5 ημέρες). Αυτή η επιβίωση σχετιζόταν στενά με την ηλικία των εντόμων (Διάγραμμα 1). Ήταν μεγαλύτερη στα νεαρά έντομα και σταδιακά μειωνόταν στις μεγαλύτερες ηλικίες ακολουθώντας μια περίπου κανονική περιοδική πτωτική διακύμανση. Η μέση επιβίωση των αρσενικών ήταν κατά μέσο όρο σημαντικά μικρότερη από αυτή των θηλυκών (63.3 ώρες και 69.9 ώρες αντίστοιχα; t test; P<0.05). 38

40 Διάγραμμα 1. Μέση επιβίωση αρσενικών και θηλυκών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (t test; P<0.05). Στα Διαγράμματα 2 και 3 φαίνονται τα αποτελέσματα σε εύρη ηλικιών των 10 ημερών το καθένα και παρατηρείται η σαφής πτωτική τάση της επιβίωσης σε σχέση με την ηλικία και το φύλο. Οι κύριες επιδράσεις του παράγοντα φύλου (F (1,1346) = , p<0.001 ) και του παράγοντα ηλικία (εύρος ηλικιών) (F (6,1346) = , p<0.001) στην επιβίωση των ενηλίκων εντόμων της μύγας της Μεσογείου ήταν στατιστικά σημαντικές. Αντίθετα, η αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων φύλου και ηλικίας (εύρος ηλικιών) δεν ήταν στατιστικά σημαντική (F (6,1346) = 1.642, p>0.05) (Πίνακας 1). Τα αρσενικά της ηλικίας 1 με 10 ημερών έζησαν σημαντικά περισσότερο σε σχέση με τα υπόλοιπα έντομα (περίπου 96 ώρες κατά μέσο όρο), ακολουθούμενα από τα ενήλικα αρσενικά της ηλικίας 11 έως 20 ημερών (73 ώρες) και στη συνέχεια ακολουθούσαν τα αρσενικά των υπολοίπων ηλικιών μεταξύ των οποίων δεν υπήρχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (50 έως 58 ώρες περίπου) (Διάγραμμα 2) (Tukey HSD test; P<0.05). Απεναντίας, στα θηλυκά τα περισσότερο ανθεκτικά στη στέρηση τροφής ήταν τα έντομα της ηλικίας 1-10 ημερών (κατά μέσο όρο 98 ώρες), ακολουθούμενα από τα έντομα της ηλικίας 11 έως 20 ημερών (85 ώρες). Η επιβίωση των υπολοίπων ηλικιών 39

41 παρουσίαζε στατιστικά σημαντικές διαφορές (55 έως 68 ώρες περίπου (Διάγραμμα 3) (Tukey HSD test; P< 0.05). Πίνακας 1. Ανάλυση παραλλακτικότητας της επίδρασης του φύλου (αρσενικά, θηλυκά) και της ηλικίας (εύρη ηλικιών των 10 ημερών) στην επιβίωση ενηλίκων της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής που περιείχε πρωτεΐνη. Πηγή Sum of Μέσα df παραλλακτικότητας Squares τετράγωνα F P Φύλο Ηλικία Φύλο * Ηλικία Σφάλμα Ολικό Διάγραμμα 2: Επιβίωση αρσενικών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (Tukey HSD test; P<0.05). 40

42 Διάγραμμα 3: Επιβίωση θηλυκών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (Tukey HSD test; P<0.05). Το εύρος της διαφοράς της επιβίωσης στη στέρηση τροφής μεταξύ αρσενικών και θηλυκών ποικίλει στα διάφορα εύρη ηλικιών (Διάγραμμα 4). Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στα νεαρότερα και ηλικιωμένα άτομα (ηλικίες 1-10 και ή ημερών αντίστοιχα), ενώ αντίθετα οι διαφορές σε όλες τις ενδιάμεσες ηλικίες ήταν στατιστικά σημαντικές (t test; P<0.05), με τη διαφορά να φτάνει τις 11.3 ώρες. 41

43 Διάγραμμα 4: Επιβίωση θηλυκών και αρσενικών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (t test; P<0.05) Επιβίωση μετά από στέρηση ζάχαρης Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ενήλικα έντομα στα οποία παρέχονταν ως τροφή μίγμα ζάχαρης και νερού παρουσίαζαν επιβίωση στη στέρηση τροφής που κυμαίνονταν από 38 ώρες (1.6 ημέρες) έως 165 ώρες (περίπου 6.9 ημέρες) και σχετίζονταν με την ηλικία των εντόμων (Διάγραμμα 5). Η επιβίωση ήταν μεγαλύτερη στα νεαρά έντομα και σταδιακά μειωνόταν στις μεγαλύτερες ηλικίες ακολουθώντας μια σχεδόν περιοδική διακύμανση με κάποιες διαφορές μεταξύ των φύλων. Βέβαια, στα θηλυκά παρατηρήθηκε ότι τα έντομα των ενδιάμεσων ηλικιών παρουσίαζαν μια μεγαλύτερη επιβίωση στη στέρηση τροφής. Η επιβίωση των αρσενικών ήταν κατά μέσο όρο σημαντικά μικρότερη από αυτή των θηλυκών (93.2 ώρες και ώρες αντίστοιχα; t test; P<0.05). 42

44 Διάγραμμα 5. Επιβίωση αρσενικών και θηλυκών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (t test; P<0.05). Στα Διαγράμματα 6 και 7 αποτυπώνονται τα αποτελέσματα σε εύρη ηλικιών των 10 ημερών και διαπιστώνεται η πτωτική τάση της επιβίωσης σε σχέση με την ηλικία και το φύλο. Οι κύριες επιδράσεις του παράγοντα φύλου (F (1,910) = , p<0.001 ) και του παράγοντα ηλικία (εύρος ηλικιών) (F (4,910) = , p<0.001) στην επιβίωση των ενηλίκων εντόμων της μύγας της Μεσογείου ήταν στατιστικά σημαντικές. Απεναντίας, η αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων φύλου και ηλικίας (εύρος ηλικιών) στην περίπτωση αυτή ήταν στατιστικά σημαντική (F (4,910) = 9.142, p<0.001) (Πίνακας 2). Τα αρσενικά των ηλικιών 1-10 και ημερών έζησαν σημαντικά περισσότερο σε σχέση με τα υπόλοιπα (περίπου 112 και ώρες αντίστοιχα κατά μέσο όρο), ακολουθούμενα στη συνέχεια από τα αρσενικά των υπολοίπων ηλικιών μεταξύ των οποίων εντοπίστηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (55 έως 94 ώρες περίπου) (Διάγραμμα 6) (Tukey HSD test; P<0.05). 43

45 Αντίθετα, στα θηλυκά τα έντομα των ηλικιακών κλάσεων 1-40 ημερών είχαν επιβίωση που δε διέφερε σημαντικά. Η επιβίωση στις ηλικίες αυτές κυμαίνονταν κατά μέσο όρο από ώρες έως ώρες. Οι μέσες επιβιώσεις στις ηλικίες 21-30, και ημερών διέφεραν μεταξύ τους παρουσιάζοντας μια πτωτική τάση, ενώ η μικρότερη επιβίωση εντοπίστηκε στα έντομα της ηλικίας ημερών (97 ώρες) (Διάγραμμα 7) (Tukey HSD test; P<0.05). Πίνακας 2. Ανάλυση παραλλακτικότητας της επίδρασης του φύλου (αρσενικά, θηλυκά) και της ηλικίας (εύρη ηλικιών των 10 ημερών) στην επιβίωση ενηλίκων της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής που περιείχε μόνο ζάχαρη. Πηγή Μέσα Sum of Squares df παραλλακτικότητας τετράγωνα F P Φύλο Ηλικία Φύλο * Ηλικία Σφάλμα Ολικό

46 Διάγραμμα 6: Επιβίωση αρσενικών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (Tukey HSD test; P<0.05). Διάγραμμα 7: Επιβίωση θηλυκών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (Tukey HSD test; P<0.05). 45

47 Το εύρος της διαφοράς στην επιβίωση στη στέρηση τροφής μεταξύ αρσενικών και θηλυκών ποικίλει στα διάφορα εύρη ηλικιών (Διάγραμμα 8). Παρατηρούνταν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε όλες τις ηλικίες μεταξύ των δυο φύλων (t test; P<0.05). Η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των δυο φύλων παρατηρήθηκε στην ηλικία ημερών με τα θηλυκά να επιβιώνουν 41.2 ώρες περισσότερο από τα αρσενικά. Διάγραμμα 8: Επιβίωση θηλυκών και αρσενικών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους (t test; P<0.05) Διαφορές μεταξύ πρωτεΐνης και ζάχαρης Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ενήλικα έντομα στα οποία παρέχονταν τροφή με μόνο ζάχαρη παρουσίαζαν γενικά πολύ μεγαλύτερη επιβίωση στη στέρηση τροφής σε σχέση με τα αντίστοιχα που τρέφονταν με τροφή με πρωτεΐνη (Διαγράμματα 9 και 10). Η επιβίωση των αρσενικών που στερούνταν πρωτεΐνης κυμαίνονταν από 46 ώρες (1.9 ημέρες) έως ώρες (4.6 ημέρες), ενώ στα αντίστοιχα αρσενικά που 46

48 στερούνταν ζάχαρης, η επιβίωση κυμαίνονταν από 37.6 ώρες (1.6 ημέρες) έως ώρες (5.5 ημέρες) (Διάγραμμα 9). Για τα θηλυκά, η επιβίωση των ατόμων που στερούνταν πρωτεΐνης κυμαίνονταν από 47.2 ώρες (περίπου 2 ημέρες) έως ώρες (4.6 ημέρες), ενώ στα αντίστοιχα ενήλικα που στερούνταν ζάχαρης, η επιβίωση κυμαίνονταν από 83.6 ώρες (3.5 ημέρες) έως ώρες (6.9 ημέρες) (Διαγράμμα 10). Διάγραμμα 9. Επιβίωση αρσενικών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη ή μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους. Τα έντομα αυτά προέρχονταν από νεράντζια και τεχνητή εκτροφή (t test; P<0.05). 47

49 Διάγραμμα 10. Επιβίωση θηλυκών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη ή μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους. Τα έντομα αυτά προέρχονταν από νεράντζια και τεχνητή εκτροφή (t test; P<0.05). Οι κύριες επιδράσεις του παράγοντα φύλου (F (1,1820) = 220.9, p<0.001), του παράγοντα ηλικία (εύρος ηλικιών) (F (4,1820) = 111.9, p<0.001), και του παράγοντα του τύπου της τροφής (F (1,1820) = 669.9, p<0.001) στην επιβίωση των ενηλίκων εντόμων της μύγας της Μεσογείου ήταν στατιστικά σημαντικές. Όμως εξίσου σημαντικές ήταν και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παραγόντων φύλου και της ηλικίας (εύρους ηλικιών) (F (4,1820) = 9.92, p<0.001), του φύλου και της τροφής (F (1,1820) = 79.69, p<0.001) και της τροφής και της ηλικίας (εύρους ηλικιών) (F (4,1820) = 22.79, p<0.001). Τέλος, η τριπλή αλληλεπίδραση της τροφής, της ηλικίας και του φύλου (F (4,1820) = 5.27, p<0.001) παρουσίασε στατιστική σημαντικότητα (Πίνακας 3). 48

50 Πίνακας 3. Ανάλυση παραλλακτικότητας της επίδρασης του φύλου (αρσενικά, θηλυκά) και της ηλικίας (εύρη ηλικιών των 10 ημερών) στην επιβίωση ενηλίκων της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής που περιείχε πρωτεΐνη ή μόνο ζάχαρη. Πηγή Μέσα Sum of Squares df παραλλακτικότητας τετράγωνα F P Ηλικία Φύλο Τύπος τροφής Hλικία * Φύλο Ηλικία * Τύπος τροφή Φύλο * Τύπος τροφή Ηλικία * Φύλο * Τύπος τροφής Σφάλμα Ολικό Κατά μέσο όρο η επιβίωση των αρσενικών ήταν 93.2 ώρες όταν τρέφονταν μόνο με ζάχαρη και σημαντικά μικρότερη, μόλις 69 ώρες, όταν τρέφονταν με πρωτεΐνη (t test; P<0.05). Ομοίως για τα θηλυκά οι μέσοι όροι ήταν αντίστοιχα ώρες και 76.6 ώρες (t test; P<0.05). Στα Διαγράμματα 11 και 12 φαίνονται τα αποτελέσματα σε εύρη ηλικιών των 10 ημερών και διακρίνεται η πτωτική τάση της επιβίωσης σε σχέση με την ηλικία και το φύλο και το εύρος της διαφοράς σε σχέση με τον τύπο τροφής. Παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές σε όλες τις ηλικίες μεταξύ των δυο τύπων τροφής και για τα δύο φύλα (t test; P<0.05). Η μεγαλύτερη διαφορά παρατηρήθηκε για τα αρσενικά στην ηλικία ημερών όπου τα αρσενικά που στερούνταν ζάχαρης, ζούσαν 37.1 ώρες περισσότερο από τα αντίστοιχα αρσενικά που στερούνταν πρωτεΐνης. Αντίθετα, η μεγαλύτερη διαφορά για τα θηλυκά παρατηρήθηκε στην ηλικία ημερών όπου τα θηλυκά, που στερούνταν ζάχαρης, ζούσαν 64.4 ώρες περισσότερο από τα θηλυκά έντομα, που στερούνταν πρωτεΐνης. 49

51 Αξίζει να αναφερθεί ότι τα αρσενικά που δεν τους παρέχονταν καθόλου τροφή από την στιγμή της ενηλικίωσης τους μέχρι το θάνατο τους ζούσαν 89.5 ώρες, ενώ τα θηλυκά είχαν μεγαλύτερη επιβίωση με μέσο όρο 94.4 ώρες. Διάγραμμα 11: Επιβίωση αρσενικών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη ή μόνο ζάχαρη και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους. Τα έντομα αναπτύχθηκαν σε νεράντζια (t test; P<0.05). 50

52 Διάγραμμα 12: Επιβίωση θηλυκών της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε πρωτεΐνη ή μόνο ζάχαρη και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους. Τα έντομα αναπτύχθηκαν σε νεράντζια (t test; P<0.05) Επιβίωση εντόμων που αναπτύχθηκαν σε τεχνητή τροφή Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ενήλικα έντομα στα οποία παρέχονταν ως τροφή μίγμα ζάχαρης και νερού παρουσίαζαν επιβίωση στη στέρηση τροφής που κυμαίνονταν από 64 ώρες (2.6 ημέρες) έως ώρες (περίπου 5 ημέρες) (Διάγραμμα 13). Η επιβίωση των αρσενικών ήταν κατά μέσο όρο σημαντικά μικρότερη από αυτή των θηλυκών (83 ώρες και 95.8 ώρες αντίστοιχα; t test; P<0.05). 51

53 Διάγραμμα 13. Επιβίωση στη στέρηση τροφής σε σχέση με την ηλικία ενήλικων αρσενικών και θηλυκών της μύγας της Μεσογείου που ως προνύμφες αναπτύχθηκαν σε τεχνητή τροφή. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους Διαφορές μεταξύ νεραντζιών και τεχνητής τροφής Η επιβίωση των εντόμων που εκτράφηκαν σε φυσικό ξενιστή (νεράντζια) ήταν μεγαλύτερη σε σχέση με τα έντομα που αναπτύχθηκαν ως προνύμφες σε τεχνητή τροφή. Η τροφή ενηλίκων που τους παρέχονταν ήταν μόνο ζάχαρη. Στα αρσενικά η επιβίωσή τους, στην περίπτωση που είχαν αναπτυχθεί σε νεράντζια κυμαίνονταν από 84.4 ώρες (3.5 ημέρες) έως 132 ώρες (5.5 ημέρες), ενώ στη περίπτωση που είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή τροφή από 64.5 ώρες (2.7 ημέρες) έως 106 ώρες (4.4 ημέρες) (Διάγραμμα 14). Κατά μέσο όρο, η επιβίωση των αρσενικών της τεχνητής εκτροφής ήταν σημαντικά μικρότερη από αυτή των αρσενικών που προέρχονταν από νεράντζια (83 ώρες και 110 ώρες αντίστοιχα; t test; P<0.05). Κάτι αντίστοιχο ίσχυε και για τα θηλυκά όπου η επιβίωση αυτών, που ως προνύμφες αναπτύχθηκαν σε νεράντζια, κυμαινόταν από 84.6 ώρες (3.5 ημέρες) έως 154 ώρες (6.5 ημέρες), ενώ των αντιστοίχων θηλυκών που αναπτύχθηκαν σε τεχνητή 52

54 τροφή μεταξύ 64 και 121 ωρών (2.7 με 5 ημέρες) (Διάγραμμα 15). Η επιβίωση των θηλυκών της τεχνητής εκτροφής ήταν κατά μέσο όρο σημαντικά μικρότερη από αυτή των θηλυκών των νεραντζιών (96 ώρες και 126 ώρες αντίστοιχα; t test; P<0.05). Διάγραμμα 14. Διαφορές στην επιβίωση στη στέρηση τροφής μεταξύ αρσενικών που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε νεράντζια και αρσενικών που είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή τροφή. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους. 53

55 Διάγραμμα 15. Διαφορές στην επιβίωση στη στέρηση τροφής μεταξύ θηλυκών που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε νεράντζια και αρσενικών που είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή τροφή. Τα έντομα τοποθετούνταν σε ατομικά κλουβιά με τροφή που περιείχε μόνο ζάχαρη και νερό και στην κατάλληλη ηλικία μεταφέρονταν σε νέα κλουβιά χωρίς τροφή προκειμένου να καταγραφεί η επιβίωσή τους. Στα Διαγράμματα 16 και 17 παρατηρούνταν τα ίδια αποτελέσματα χωρισμένα σε δύο εύρη ηλικιών. Τόσο για τα θηλυκά όσο και για τα αρσενικά παρουσιάστηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο προελεύσεων των εντόμων (τρόπος ανάπτυξης κατά το προνυμφικό στάδιο) (t test; P<0.05). Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι πιθανόν ο τύπος της τροφής των προνυμφών και η μεταφορά τροφικών αποθεμάτων από το προνυμφικό ή νυμφικό στάδιο να επηρεάζουν τη μετέπειτα επιβίωση των ενηλίκων εντόμων. 54

56 Διάγραμμα 16. Διαφορές στην επιβίωση στη στέρηση τροφής μεταξύ αρσενικών δυο ηλικιών που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε νεράντζια και αρσενικών που είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή τροφή. (t test; P<0.05). Διάγραμμα 17. Διαφορές στην επιβίωση στη στέρηση τροφής μεταξύ θηλυκών δυο ηλικιών που ως προνύμφες είχαν αναπτυχθεί σε νεράντζια και αρσενικών που είχαν αναπτυχθεί σε τεχνητή τροφή (t test; P<0.05). 55

57 3.4.6 Θνησιμότητα στη διάρκεια της ημέρας Όπως αναφέρθηκε στα υλικά και μέθοδοι (Κεφάλαιο 2) σε όλα τα πειράματα αυτού, η θνησιμότητα καταμετρούνταν ανά 4 ώρες. Στο Διάγραμμα 18 δίνεται η κατανομή της θνησιμότητας στη διάρκεια του 24ωρου συνολικά για το πρώτο πείραμα όπου η στερηθείσα τροφή ήταν το μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης και ζάχαρης. Στην περίπτωση της περιόδου 20:00-8:00 (12 ώρες) έγινε αναγωγή των μετρήσεων ανά 4 ώρες. Παρότι δεν έγινε στατιστική ανάλυση είναι εμφανές και για τα δύο φύλα ότι δεν υπάρχει κάποια αξιόλογη διαφοροποίηση μεταξύ των περιόδων της ημέρας. Ανάλογα ήταν και τα αποτελέσματα και στα άλλα πειράματα. Διάγραμμα 18. Θνησιμότητα στη διάρκεια του εικοσιτετραώρου αρσενικών και θηλυκών της μύγας της Μεσογείου κατόπιν στέρησης της τροφής. Η εκτροφή έγινε σε νεράντζια και η παρεχομένη τροφή ήταν μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης και ζάχαρης. Η φωτοπερίοδος στο εργαστήριο ήταν 14: 10 (Φ: Σ) με έναρξη φωτόφασης στις 7:00 και λήξη στις 21:00. 56

58 3.5. Συζήτηση Η διατροφή των ενηλίκων παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή των εντόμων της οικογένειας Tephritidae, αφού επηρεάζει βασικές λειτουργίες, όπως η σύζευξη, η ωοτοκία, η ανάπτυξη και η αναπαραγωγή. Όταν τα ενήλικα εμφανίζονται στη φύση αναζητούν άμεσα τροφή. Σε περίπτωση που δε βρουν τροφή, χρησιμοποιούν τα τροφικά αποθέματα που διαθέτουν προκειμένου να επιβιώσουν, αναστέλλοντας αν χρειαστεί βασικές λειτουργίες, όπως η ωοτοκία. Κατά βάση τα έντομα χρησιμοποιούν τα αποθέματα των λιπιδίων και του γλυκογόνου που αποθήκευσαν στη διάρκεια της ανήλικης και ενήλικης ζωή τους (Aguila et al. 2007). Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την παρούσα διεξαχθείσα πειραματική διαδικασία τα έντομα που είχαν προέλθει από εκτροφή σε νεράντζια και με την έξοδο τους από το στάδιο της νύμφης, δεν τους παρασχέθηκε καθόλου τροφή, έζησαν και στα δυο φύλα κατά μέσο όρο 3.5 με 4 ημέρες, κάτι που πιθανόν επαληθεύει τη μεταφορά τροφικών αποθεμάτων από το προνυμφικό και νυμφικό στάδιο. Παράλληλα, στα συγκεκριμένα πειράματά που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της διατριβής, όσο αυξάνονταν η ηλικία τόσο λιγότερο ανθεκτικά στη στέρηση τροφής ήταν τα ενήλικα της μύγας της Μεσογείου. Ανάλογα αποτελέσματα έχουν παρατηρηθεί και στο είδος D. melanogaster. Σύμφωνα με τους Shahrestani et al. (2012) και αναφορές, η αντοχή στη στέρηση τροφής όσον αφορά την D. melanogaster επιβραδύνθηκε όσο πλησίαζαν τα έντομα σε μεγαλύτερες ηλικίες. Αυτό αναφέρεται και από τους Minois (2001) και Matzkin et al. (2009) που εντόπισαν ότι έντομα νεαρής ηλικίας μιας έως τριών εβδομάδων της Δροσόφιλας είχαν αυξημένη αντοχή στη στέρηση τροφής η οποία μειωνόταν όσο πιο μεγάλης ηλικίας ήταν τα έντομα. Αλλά και η μεγαλύτερη επιβίωση που παρατηρήθηκε στις νεαρότερες ηλικίες, μπορεί να οφείλεται μεταξύ άλλων στο ότι τα νεαρά άτομα διαθέτουν περισσότερα τροφικά αποθέματα από τα μέσης ηλικίας και γηραιότερα άτομα. Στα πειράματά της διατριβής, επίσης, τα θηλυκά παρουσίασαν μεγαλύτερη επιβίωση στη στέρηση τροφής από τα αρσενικά. Είναι γνωστό ότι μεταξύ των δυο φύλων υπάρχουν διαφορές όσον αφορά τα λιπίδια και τη διαχείρισή τους. Τα αυγά των 57

59 εντόμων αποτελούνται από λιπίδια τα οποία είναι αναλογικά το % του ξηρού τους βάρους (Arrese & Soulages, 2010 και αναφορές). Πολύ πιθανόν τα θηλυκά έντομα στο πείραμα μας να μετατόπισαν πόρους από την παραγωγή αυγών στο σώμα και να χρησιμοποίησαν τα βλαστικά κύτταρα των ωοθηκών τους, ώστε να εξοικονομήσουν ενέργεια την οποία να χρησιμοποιήσουν για να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες τους, όταν δεν τους παρέχονταν τροφή (autophagy). Κάτι αντίστοιχο, συμβαίνει με τη D. melanogaster και άλλους οργανισμούς (Barth et al., 2011; Stelzer, 2001). Αντίθετα, τα αρσενικά της μύγας της Μεσογείου απαιτούν την κατανάλωση και καύση μεγάλης ποσότητας τροφής για να παράγουν τη φερομόνη προσέλκυσης των θηλυκών ή για την παραγωγή του σπέρματος (Yuval et al. 1998). Τα αρσενικά δε διαθέτουν πιθανότατα ανάλογους μηχανισμούς με τα θηλυκά, ώστε να μπορούν να εξοικονομήσουν ενέργεια σε περίπτωση έλλειψης της τροφής. Στο έντομο D. melanogaster τα θηλυκά ζουν περισσότερο από τα αρσενικά και έχουν μεγαλύτερη αντοχή στην ασιτία (Ballard et al. 2008). Όμως, για το είδος Β. tryoni φαίνεται να υπάρχουν διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα ευρήματά μας για τη μύγα της Μεσογείου. Οι Collins et al. (2008) δεν αναφέρουν καμία διαφορά μεταξύ της επιβίωσης των αρσενικών και θηλυκών, όταν ενήλικα που μόλις εξέρχονται από το στάδιο της νύμφης, Β. tryoni στερούνταν τροφής και νερού και βρίσκονταν υπό συνθήκες συνωστισμού. Παρόλα αυτά, σε μεταγενέστερη μελέτη που χρησιμοποίησε την ίδια μεθοδολογία, βρέθηκε ότι τα αρσενικά που μόλις εξέρχονται από το στάδιο της νύμφης ζουν περισσότερο από θηλυκά (Collins et al. 2009). Επιπλέον, όσον αφορά τη μύγα της Μεσογείου, οι Diamatidis et al. (2009) και Muller et al. (2009) ανέφεραν ότι τα θηλυκά έντομα ζουν κατά μέσο όρο λιγότερο από τα αρσενικά, με τη διαφορά τους να είναι μεταβλητή ανάλογα με την προέλευση. Κάτι τέτοιο σχετίζεται με την αναπαραγωγική βιολογία των δυο εντόμων και τις λειτουργίες που επιτελούν, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και το είδος των ξενιστών με τους οποίους διατρέφονται ή το περιβάλλον ανάπτυξής τους. Είναι αξιοσημείωτο ότι παρότι τα αρσενικά φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη επιβίωση από τα θηλυκά, οι Pujol-Lereis et al. (2012), εντόπισαν ότι ορισμένα θηλυκά επιβίωναν για μεγαλύτερα διαστήματα. Κάτι τέτοιο όμως παρατηρήθηκε χωρίς επίδραση κάποιας μορφής καταπόνησης. Πολλές φορές όμως, τα έντομα μπορεί να εκτεθούν ταυτόχρονα σε περισσότερες της μιας καταπονήσεις (Weldon & Taylor, 2010). Εντόπισαν ότι και για τα δυο φύλα του εντόμου B. tryoni, η επιβίωση των ενηλίκων, που εκτέθηκαν σε χαμηλή υγρασία και πείνα, ήταν μικρότερη σε σχέση με αυτή των εντόμων, που εκτέθηκαν μόνο σε τροφική 58

60 καταπόνηση στέρησης τροφής. Μάλιστα, βρήκαν ότι η αντίσταση στην αφυδάτωση και την πείνα μειώνεται με την ηλικία. Η μικρότερη επιβίωση παρατηρήθηκε στις μεγαλύτερες ηλικίες που μελετήθηκαν (12 και 20 ημερών έντομα), ενώ τα έντομα των 1 και 6 ημερών είχαν μεγαλύτερη αντοχή και επιβίωση. Συγχρόνως, σύμφωνα με πειραματικές παρατηρήσεις του Nestel et al. (2005) εντοπίστηκε, ότι στη μύγα της Μεσογείου τα επίπεδα των πρωτεϊνών, των υδατανθράκων και των λιπιδίων αλλάζουν κατά μήκος των ηλικιών και ενδεχομένως επηρεάζουν την επιβίωση, εάν υποστούν κάποιας μορφή καταπόνηση σε διαφορετική ηλικία, ενώ παρουσιάζουν κάποια διακύμανση. Επίσης, αλλάζουν και τα επίπεδα των θρεπτικών στοιχείων του εντόμου, κατά τη διάρκεια της ημέρας (Warburg & Yuval, 1997) αλλά και μεταξύ διαφόρων σημείων του σώματος, όπως η κεφαλή, η κοιλία και ο θώρακας (Pujol-Lereis et al. 2012). Εμπεριστατωμένες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από τους Kaspi & Yuval (2000) και Barry et al. (2007) και τις αναφορές τους, διαπίστωσαν ότι η προσθήκη πρωτεΐνης στη δίαιτα μπορεί να αυξήσει την ικανότητα σύζευξης, αλλά μείωσε αισθητά την επιβίωση των ενηλίκων εντόμων της μύγας της Μεσογείου. Οι ίδιοι υποστήριξαν ότι στείρα έντομα που τρέφονταν με πρωτεΐνη κατά τις πρώτες ημέρες από την έξοδο του ενηλίκου και στη συνέχεια τους στερούνταν η τροφή είχαν μικρότερη μακροζωία από έντομα που τρέφονταν μόνο με ζάχαρη. Αυτό συμβαδίζει με τα αποτελέσματα του πειράματος που διεξαγάγαμε, αφού τα έντομα που τους παρεχόταν τροφή που περιείχε μόνο ζάχαρη είχαν μεγαλύτερη αντοχή στις συνθήκες στέρησης τροφής και μικρότερα ποσοστά θνησιμότητας. Θεωρείται ότι, στην περίπτωση έλλειψης πρωτεΐνης από την διατροφή των αρσενικών τα επίπεδα των λιπιδίων ήταν υψηλότερα σε σχέση με τα επίπεδα των λιπιδίων των αρσενικών, που τους παρέχονταν πρωτεΐνη στη διατροφή τους. Κάτι τέτοιο εντοπίστηκε και σε προγενέστερα πειράματα σε μη στείρα αρσενικά (Warburg & Yuval, 1996; 2000). Συγχρόνως, σύμφωνα με τους Maor et al. (2004), που διενήργησαν και αυτοί πειράματα σε στείρα αρσενικά έντομα ηλικίας 4 ημερών, παρατηρήθηκε ότι, εάν για 2 ημέρες στερήσουμε από τα έντομα την τροφή, αυτά θα πεθάνουν. Μάλιστα πάνω από το 95% των εντόμων πεθαίνει ανεξάρτητα αν παρέχεται ή στερείται πρωτεΐνη από τη διατροφή των εντόμων, ενώ όλα πεθαίνουν μέσα στις πρώτες τέσσερις ημέρες. Τα ενήλικα έντομα, μάλιστα, της μύγας της Μεσογείου αναφέρεται από μελέτες, ότι μπορούσαν να επιβιώσουν 3-4 ημέρες, ελλείψει τροφής. Ωστόσο, στα πειράματα που διενεργήθηκαν στη διατριβή παρατηρήθηκε ότι η επιβίωση των εντόμων ανάλογα της ηλικίας και του τύπου της τροφής που τους παρέχεται, πριν 59

61 τους στερηθεί, μπορεί να κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 1 έως και 7 περίπου ημέρες. Γίνεται αντιληπτό επομένως, ότι η αντοχή που παρατηρήθηκε στη στέρηση τροφής στην περίπτωση του συγκεκριμένου πειράματος ήταν πολύ μεγαλύτερη από τα προαναφερθέντα πειράματα. Ωστόσο, τα ενήλικα και των δυο φύλων του Anastrepha serpentina πέθαιναν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό την 3 η ημέρα μετά τη στέρηση τροφής και τα επίπεδα των λιπιδίων τους μειωνόταν δραματικά. Όσον αφορά όμως τη Drosophila sp., ανάλογα με το στέλεχος, την προηγούμενη διατροφή και το φύλο, ο μέσος χρόνος επιβίωσης των εντόμων κυμαίνονταν από 20 έως 120 ώρες (δηλαδή μέχρι περίπου 5 ημέρες) με την επιβίωση να αυξάνεται αν οι πληθυσμοί προκύψουν από επιλογή (Harshman et al. 1999). Οι Warburg & Yuval (1996) σε πειράματα που διεξήγαγαν για τη μύγα της Μεσογείου, παρατήρησαν ότι εάν στερήσουμε από τα έντομα την τροφή την πρώτη ημέρα παρουσιάζεται μια πτώση των λιπιδίων τους που συνεχίζεται και την 2 η ημέρα παρόλο που τους δόθηκε τροφή. Από εκεί και πέρα υπήρχε αύξηση στα επίπεδα των λιπιδίων με διακύμανση στην πορεία (Nestel et al. 2005). Παράλληλα, στη D. ananassae βρέθηκε μια θετική συσχέτιση μεταξύ της περιεκτικότητας σε λιπίδια και της αντοχής στη στέρηση τροφής (Sisodia & Singh, 2010). Συγχρόνως, στις συνθήκες της εν λόγω διατριβής, παρατηρήθηκε ότι τα έντομα που εκτρέφονταν σε φυσικό ξενιστή είχαν μεγαλύτερη αντοχή στη στέρηση τροφής σε σχέση με τα εκτρεφόμενα έντομα που ως προνύμφες αναπτύχθηκαν σε τεχνητό υπόστρωμα με τεχνητή τροφή. Αυτό μπορεί να σχετίζεται και με την ύπαρξη συμβιωτικών βακτηρίων στους φυσικούς ξενιστές που υποβοηθούσαν στην πέψη της τροφής και την καλύτερη διαχείριση των αποθεμάτων (Ben-Yosef et al. 2005; 2008a,b). Οι προνύμφες μπορούν να προμηθευτούν το οργανικό άζωτο που χρειάζονται για την ανάπτυξη τους είτε από τα ενδογενή αζωτοβακτήρια του εντέρου (άμεσα) είτε έμμεσα μέσω των βακτηρίων που υπάρχουν στο καρπό, με στόχο να διαχειριστούν τα στοιχεία με τον καλύτερο τρόπο. Συμπερασματικά, τα αποτελέσματά που συγκεντρώθηκαν από τα διενεργηθέντα πειράματα δείχνουν ότι η ηλικία, το είδος της προηγούμενης παρεχομένης τροφής και το φύλο παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιβίωση της μύγας της Μεσογείου στη στέρηση τροφής. Μάλιστα έχει σημασία η τροφή που παρέχεται στα έντομα κατά τα ανήλικα στάδια στην μετέπειτα συμπεριφορά των ενήλικων. Τα συγκεκριμένα πειράματά θα ήταν ενδιαφέρον να επεκταθούν μελλοντικά και σε συνθήκες υπαίθρου. Ειδικότερα θα 60

62 ήταν πρακτικά σημαντικό, να μελετηθεί το διάστημα που μπορούν να επιζήσουν τα έντομα μέχρι να ξαναβρούν τροφή και το ρόλο της ηλικίας σε φυσικές συνθήκες. Πειράματα αυτού του τύπου θα μπορούσαν να γίνουν σε διαφορετικές περιόδους δραστηριότητας του εντόμου στη φύση. 61

63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΧΑΜΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ 4.1 Περίληψη Στα πειράματα του κεφαλαίου αυτού μελετήθηκε η αντοχή-επιβίωση της μύγας της Μεσογείου μετά από δίωρη έκθεση σε ένα εύρος χαμηλών θερμοκρασιών. Στις διάφορες μεταχειρίσεις τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά δεν επιβίωναν μετά από έκθεση σε θερμοκρασίες -7 και -6.5 ο C, ενώ στους -6 ο C παρατηρήθηκε θνησιμότητα μετά από διάστημα λίγων λεπτών από την ολοκλήρωση της δίωρης έκθεσης. Σε θερμοκρασία -5.5 ο C η επιβίωση ήταν πολύ μικρή όμως σταδιακά αυξανόταν μετά από έκθεση σε θερμοκρασίες από -5 ο C έως 0 ο C. Η ελάττωση της επιβίωσης παρατηρήθηκε και μετά από έκθεση σε θερμοκρασίες πάνω από το μηδέν, 5 με 6 ο C. Μάλιστα σε έντομα ηλικίας ημερών η επίδραση των θερμοκρασιών αυτών ήταν μεγαλύτερη από ότι σε έντομα ηλικίας ημερών. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα θηλυκά ήταν πιο ανθεκτικά από τα αρσενικά. Ωστόσο, τα έντομα που πρόεκυψαν από εκτροφή σε νεράντζια παρουσίαζαν μεγαλύτερη επιβίωση κατά μέσο όρο από αυτά που είχαν αναπτυχθεί ως προνύμφες σε τεχνητή εκτροφή. Τα αποτελέσματα αυτά συμβάλλουν στην κατανόηση των μηχανισμών επιβίωσης της μύγας της Μεσογείου σε αντίξοες περιβαλλοντολογικές συνθήκες που σχετίζονται με τη θερμοκρασία. Σε πολλές περιοχές του κόσμου όπου η μύγα της Μεσογείου ενδημεί παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες που πιθανά επηρεάζουν την επιβίωση και τη διασπορά του εντόμου. 62

64 4.2 Εισαγωγή Η θερμοκρασία αποτελεί τον πιο σημαντικό περιβαλλοντικό παράγοντα που καθορίζει την κατανομή και την αφθονία των εντόμων, καθώς και των άλλων ποικιλόθερμων ζώων (Hoffmann et al. 2003). Έχει σημαντική επίδραση στη βιολογία τους επηρεάζοντας κυρίως τις βιοχημικές και φυσιολογικές τους λειτουργίες, καθώς και τη συμπεριφορά τους προκαλώντας ακόμη και το θάνατο τους (Overgaard & Sørensen, 2008). Επιδρά πάνω στην ταχύτητα ανάπτυξης των ανήλικων σταδίων, την ωριμότητα των ενηλίκων, το χρόνο εμφάνισης τους. Επιπλέον, επηρεάζει τη διάρκεια του βιολογικού κύκλου και των άλλων φάσεων της ζωής του εντόμου (ανάπτυξη, αναπαραγωγή, διάπαυση) σε σχέση με τις εποχικές αλλαγές του περιβάλλοντος ή ακόμη και τις αλληλεπιδράσεις του εντόμου με το ξενιστή του. Μέσα σε ορισμένα όρια θερμοκρασιών αυξανομένης της θερμοκρασίας αυξάνονται και οι μεταβολικές δραστηριότητες του εντόμου. Οι υπάρχουσες γνώσεις που υπάρχουν μάλιστα για τη σχέση μεταξύ της θερμοκρασίας και της ανάπτυξης των εντόμων μπορούν να χρησιμεύσουν στη δημιουργία μοντέλων πρόγνωσης του χρόνου ανάπτυξης και της γεωγραφικής κατανομής των εντόμων σε μια περιοχή και κατά συνέπεια την εύρεση έγκαιρων και κατάλληλων μεθόδων για την αντιμετώπιση ή τον περιορισμό του πληθυσμού τους. Στη φύση οι οργανισμοί κατά διαστήματα βιώνουν σύντομες περιόδους στρεσογόνων συνθηκών που εκτείνονται πάνω από το εύρος των συνθηκών στις οποίες μπορούν να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν. Εάν και κατά πόσο οι ακραίες θερμοκρασιακές συνθήκες μπορούν να είναι ανεκτές από τα έντομα εξαρτάται από τη φαινοτυπική πλαστικότητα, τη διάρκεια έκθεσης στις ακραίες συνθήκες και την οποιαδήποτε συμπεριφορά μπορεί να επηρεάσει το μικροκλίμα του κάθε εντόμου χωριστά (Chown & Terblanche, 2006). Γενικώς, σε ορισμένα είδη εντόμων που εντοπίζονται σε εύκρατα κλίματα (δηλαδή, βροχερά κλίματα με ήπιους χειμώνες), η απόθεση των αυγών διαρκεί λίγες εβδομάδες το καλοκαίρι, ενώ αντίθετα στα είδη που ζουν σε τροπικά κλίματα (όλες οι εποχές είναι θερμές) η απόθεση των αυγών εκτείνεται από νωρίς την άνοιξη μέχρι αργά το καλοκαίρι, οποτεδήποτε υπάρχουν κατάλληλοι ξενιστές (Bateman, 1972; Martinez- Ferrer et al. 2012). Σημαντικό εξίσου είναι και το 63

65 στάδιο του εντόμου στο οποίο επικρατούν οι θερμοκρασίες. Για παράδειγμα, οι νύμφες του Sarcophaga crassipalpis (Diptera: Sarcophagidae) έχουν μεγαλύτερη ανοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες από ότι οι προνύμφες και τα ενήλικα. Βέβαια όμως, όλα τα στάδια του εντόμου μπορούν να βελτιώσουν την αντοχή τους μετά από εγκλιματισμό ή προηγούμενη έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες (Chen et al. 1987). Ωστόσο για να μπορέσουν να επιβιώσουν τα έντομα σε περιόδους με χαμηλές θερμοκρασίες, ή μεταναστεύουν σε μεγάλες αποστάσεις, όπως συμβαίνει με την πεταλούδα Danaus plexippus (L.) (Μονάρχης) στη Βόρεια Αμερική, ή εισέρχονται σε διάπαυση ή σε κατάσταση quiescence 1 ή ληθάργου αυξάνοντας τα επίπεδα αντοχής τους στο κρύο. Αυτό συμβαίνει σε είδη που ζουν σε εύκρατες και πολικές περιοχές. Συγχρόνως, ορισμένα είδη εντόμων μπορεί να είναι δραστήρια σε όλη τη διάρκεια του έτους. Τα έντομα που ζουν σε περιοχές όπου το κλίμα είναι γενικώς θερμό με υψηλές θερμοκρασίες, στη διάρκεια του χειμώνα επιβιώνουν, είτε επιλέγοντας προστατευμένες περιοχές, είτε σε υδάτινο περιβάλλον κάτω από πάγους, ενώ συγχρόνως αναπτύσσουν μηχανισμούς αποφυγής ή ανοχής στο σχηματισμό πάγου στους ιστούς τους και αντοχής στο κρύο. Όσον αφορά τα έντομα της οικογένειας Tephritidae, έχει βρεθεί ότι οι πληθυσμοί των εντόμων που διαβιούν σε περιοχές που υπάρχει χαμηλό γεωγραφικό πλάτος και εύκρατο κλίμα ήταν λιγότερο ανεκτικοί στο κρύο έναντι εκείνων που βρίσκονταν σε υψηλοτέρα γεωγραφικά πλάτη (Lee & Denlinger, 2010 και αναφορές). Επιπροσθέτως, η ανάπτυξη των ανήλικων σταδίων πραγματοποιείται στο εύρος των θερμοκρασιών 10 έως 30 C. Ωστόσο, είναι δυνατή η επιβίωσή τους σε ένα μεγαλύτερο εύρος θερμοκρασιών. Το ανώτερο όριο επιβίωσης ορισμένων ειδών της οικογένειας Tephritidae, ανεξαρτήτως του σταδίου ανάπτυξης είναι οι 45 C, ενώ το κατώτερο όριο μπορεί να διαφέρει μεταξύ των ειδών της οικογένειας. Συγχρόνως, η θερμοκρασία επηρεάζει και την αναπαραγωγική ικανότητά τους, με τη μέγιστη παραγωγή γαμετών να εντοπίζεται μεταξύ των θερμοκρασιών 25 και 30 C. Οι νύμφες ορισμένων ειδών που προέρχονται από εύκρατες περιοχές, δύναται να επιβιώσουν στον αγρό σε θερμοκρασίες μέχρι και -12 C (Bateman, 1972). Όσον αφορά όμως, τα όρια ανάπτυξης της μύγας της Μεσογείου είναι γενικώς μεταξύ ο C (Vera et al. 2002). Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η μύγα της 1 Quiescence= προκαλείται από την άμεση επίδραση δυσμενών περιβαλλοντικών παραγόντων, που οι τιμές τους δεν επιτρέπουν ανάπτυξη, αναπαραγωγή ή δραστηριότητα των εντόμων και διαρκεί όσο οι παράγοντες αυτοί διατηρούνται δυσμενείς. 64

66 Μεσογείου παρουσιάζει κάποιο επίπεδο φαινοτυπικής πλαστικότητας όσον αφορά τη θερμική αντοχή, ενώ υπάρχει μια διαφοροποίηση ως προς τα χρονικά διαστήματα που εντοπίζεται η πλαστικότητα αυτή. Ωστόσο, σε αυτές τις μελέτες τα πειραματικά πρωτόκολλα που χρησιμοποιήθηκαν περιελάμβαναν έντομα της μύγας της Μεσογείου που εγκλιματίζονταν σε άλλες θερμοκρασίες και στη συνέχεια στις ακραίες για το έντομο θερμοκρασίες (-5 C, 41 C) που προκαλούν θνησιμότητα. Η έκθεση σε αυτές τις ακραίες θερμοκρασίες αναμενόταν να επάγει υψηλά επίπεδα φαινοτυπικής πλαστικότητας (Nyamukondiwa et al. 2010; Nyamukondiwa & Terblanche, 2010). Συγχρόνως, τα στείρα αρσενικά έντομα της μύγας της Μεσογείου που χρησιμοποιούνται στη μέθοδο εξαπόλυσης στείρων εντόμων ως μέθοδο καταπολέμησης πριν την εξαπόλυσής τους στο ύπαιθρο υφίστανται μια μορφή ψύξης που επηρεάζει την πτήση τους (Shelly et al. 2010; Andress et al. 2012). Η επίπτωση, όμως στην ικανότητα πτήσης των εντόμων της οικογένειας Tephritidae από την έκθεση τους στις χαμηλές αυτές θερμοκρασίες αμφισβητείται από τους Reynold & Orchard (2011) σε άλλα έντομα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι έντομα της οικογένειας Tephritidae, όπως ο δάκος της ελιάς, επιβιώνουν σε χαμηλές θερμοκρασίες, λόγω της ικανότητας γρήγορης απόκτησης αντοχής στο κρύο, με αποτέλεσμα να εξασφαλίζεται η επιβίωσή τους σε περιόδους του έτους με απότομες και σημαντικές πτώσεις της θερμοκρασίας, όπως νωρίς το χειμώνα ή την άνοιξη, όταν η αντοχή του εντόμου στο κρύο δεν έχει αναπτυχθεί ή έχει αρχίσει να μειώνεται (Koveos, 2001). Ομοίως όσον αφορά τα έντομα της μύγας της Μεσογείου, σε ορισμένες περιοχές της Νότιας Ευρώπης (Κρήτη, Ισπανία), ένας μικρός πληθυσμός των εντόμων μπορεί να είναι ενεργός κατά τη διάρκεια του χειμώνα σε ελάχιστες θερμοκρασίες μεταξύ 1 ο C και 4.5 ο C. Βρέθηκε ότι η δραστηριότητα των εντόμων κατά τη διάρκεια του χειμώνα είναι μεγαλύτερη στις παράκτιες περιοχές, όπου υπάρχουν εσπεριδοειδή (Mavrikakis et al. 2000; Martinez- Ferrer et al. 2007). Επιπλέον, διαπιστώθηκε από τους Koveos (2001) και Πιερή (2010) ότι τα ενήλικα του δάκου της ελιάς που διατηρηθήκαν στο εργαστήριο σε συνθήκες θερμοκρασίας 24 C, επιβίωναν μετά από δίωρη έκθεση σε θερμοκρασίες από 0 έως -4 C, ενώ δεν επιβίωναν σε θερμοκρασίες χαμηλότερες ή ίσες των -7 C. Παράλληλα, όσον αφορά τη μύγα της Μεσογείου τα έντομα μπορούσαν να αντέξουν σε χαμηλές θερμοκρασίες (-2 o C) για κάποιες ώρες μειώνοντας την κυκλοφορία του αιμολέμφου και το μεταβολισμό τους, ενώ στο ύπαιθρο πέθαιναν, όταν εκτίθονταν σε μέση 65

67 θερμοκρασία -8.1 ο C για μακρά περίοδο σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες (Penarrubia et al. 2012). Η κρίσιμη μάλιστα ελάχιστη θερμοκρασία αντοχής του εντόμου ήταν οι 6 ο C σε συνθήκες εργαστηριού με προηγούμενο εγκλιματισμό (Nyamukondiwa & Terblanche, 2010). Από τα παραπάνω μπορεί κάνεις να αντιληφθεί πως σκοπός των πειραμάτων που παρουσιάζονται στο κεφάλαιο αυτό ήταν να μελετηθεί η ικανότητα των ενηλίκων εντόμων της μύγας της Μεσογείου να επιβιώνουν μετά από έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες. Συγκεκριμένα, επιλέχθηκαν διαφορετικές ηλικίες ή εύρη ηλικιών προκειμένου να διαπιστωθεί η αντοχή και των δύο φύλων στη θερμοκρασιακή καταπόνηση. Χρησιμοποιήθηκαν έντομα που αναπτύχθηκαν ως προνύμφες σε φυσικό ξενιστή και έντομα που αναπτύχθηκαν σε τεχνητή τροφή, ώστε να διαπιστωθεί, εάν διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την αντοχή τους σε χαμηλές θερμοκρασίες. 66

68 4.3. Υλικά και Μέθοδοι Πειραματική διαδικασία Στη μελέτη που αφορά την επιβίωση των ενήλικων ατόμων σε χαμηλές θερμοκρασίες χρησιμοποιήθηκαν ενήλικα αρσενικά και θηλυκά άτομα τα οποία προέρχονταν από εκτροφή είτε σε φυσικό καρπό (νεράντζια) είτε σε τεχνητό υπόστρωμα για 1-2 γενιές. Στα πειράματα της επίδρασης της θερμικής καταπόνησης σε χαμηλές θερμοκρασίες τα έντομα μόλις ενηλικιώνονταν, τοποθετούνταν σε ομαδικά κλουβιά με τροφή (μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης, ζάχαρης και νερού σε αναλογία 1:4:5) και νερό. Από αυτά επιλέγονταν έντομα από κάθε φύλο τα οποία μεταφέρονταν και διατηρούνταν σε ομαδικά κλουβιά εκτροφής plexiglas διαστάσεων 20 x 20 x 20 cm με τροφή ενηλίκων (μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης, ζάχαρης,, νερού σε αναλογία 1:4:5) και νερό. Στη συνέχεια, μόλις έφταναν στην ηλικία που είχε προαποφασιστεί ότι θα εφαρμόζονταν οι χαμηλές θερμοκρασίες τοποθετούνταν σε μικρά γυάλινα κυλινδρικά φιαλίδια διαστάσεων 8 x 2.6 cm (ύψος x διάμετρος βάσης) για 2 ώρες (Εικόνα 10). Σε κάθε φιαλίδιο διατηρούνταν 10 άτομα, 5 θηλυκά και 5 αρσενικά και εμβαπτίζονταν στο παγόλουτρο για δύο ώρες. Το παγόλουτρο περιείχε μίγμα διαλύματος νερού και αιθυλενογλυκερόλης σε αναλογία 1:1. Έπειτα, τα ενήλικα άτομα (θηλυκά και αρσενικά) μετά την έξοδο από το παγόλουτρο μεταφέρονταν σε θερμοκρασία περιβάλλοντος 25 ± 1 ο C και 14: 10 (Φ: Σ) και τοποθετούνταν σε ομάδες των πέντε ατόμων του ίδιου φύλου σε κυλινδρικά πλαστικά κλουβιά που είχαν τροφή ενηλίκων και νερό (Εικόνα 11). Τα κλουβιά κατασκευάστηκαν τροποποιώντας διαφανή πλαστικά ποτήρια, χωρητικότητας 400 ml με διάμετρο βάσης 6.5 cm, διάμετρο στομίου 9 cm και ύψος 12 cm. Στο στόμιο κάθε ποτηριού στερεώθηκε με μονωτική ταινία το πάνω μέρος ενός τρυβλίου Petri, όπου του είχε γίνει μια τρύπα. Στο κάλυμμα υπήρχε ένα φιτίλι το όποιο επικοινωνούσε με τη βάση του τρυβλίου που περιείχε νερό. Για καλύτερο αερισμό σε κάθε κλουβί είχε ανοιχτεί πλευρικά ένα άνοιγμα πλάτους 5 x 8 cm το οποίο καλύφθηκε με τούλι και κολλήθηκε με σιλικόνη. 67

69 Κάθε μέρα (ανά 24 ώρες), καταγραφόταν ο αριθμός των νεκρών και ζωντανών ατόμων, δηλαδή η επιβίωσή τους. Προκειμένου να μελετηθεί, η επίδραση (κόστος) της έκθεσης σε χαμηλές θερμοκρασίες στην επιβίωση, έντομα ηλικίας 10 ημερών που εκτράφηκαν σε τεχνητή εκτροφή, εκτέθηκαν σε θερμοκρασίες 25 ο C (μάρτυρας), 0 ο C, - 1 ο C, -2 ο C, -3 ο C, -4.5 ο C, -5 ο C, -5.5 ο C, -6 ο C, -6.5 ο C, -7 ο C. Επίσης έντομα που προέκυπταν από εκτροφή των προνυμφών σε φυσικό ξενιστή (νεράντζια) ηλικίας ημερών εκτέθηκαν σε θερμοκρασίες 25 ο C (μάρτυρας), 9 ο C, 8 ο C, 7 ο C, 6 ο C, 5 ο C, -2 ο C και -6 ο C. Τέλος, προκειμένου να μελετηθεί η επίδραση της ηλικίας, έντομα τεχνητής εκτροφής ηλικίας και ημερών εκτέθηκαν σε θερμοκρασίες 25 ο C (μάρτυρας), 9 ο C, 8 ο C, 7 ο C, 6 ο C, 5 ο C και -6 ο C. Σε κάθε θερμοκρασία έκθεσης μέσα στο παγόλουτρο υπήρχαν 8 ομάδες των 5 θηλυκών και 5 αρσενικών ατόμων, δηλαδή 5 αρσενικά και 5 θηλυκά σε κάθε φιαλίδιο. Ως νεκρά θεωρούνταν τα άτομα που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν μετά την ενόχληση τους με τη βοήθεια ενός λεπτού πινέλου και δεν είχαν καμία κίνηση των ποδιών ή στοματικών μορίων. Η τροφή που παρέχονταν στα έντομα ήταν μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης, ζάχαρης και νερού σε αναλογία 1:4:5 Εικόνα 10-11: Φιαλίδια που χρησιμοποιήθηκαν για την έκθεση των ατόμων σε διαφορετικές θερμοκρασίες στο διάλυμα του θερμόλουτρου (αριστερά) και ατομικά κλουβιά για τη διατήρηση των ενήλικων (δεξιά). 68

Διαχειμάζει ως νύμφη σε λευκό βομβύκιο 3 γενεές το έτος και στις νοτιότερες περιοχές 4 Τα ενήλικα της διαχειμάζουσας γενιάς εμφανίζονται Απρίλιο

Διαχειμάζει ως νύμφη σε λευκό βομβύκιο 3 γενεές το έτος και στις νοτιότερες περιοχές 4 Τα ενήλικα της διαχειμάζουσας γενιάς εμφανίζονται Απρίλιο Lobesia botrana (Lepidoptera: Tortricidae) κν. Ευδεμίδα της αμπέλου Διαχειμάζει ως νύμφη σε λευκό βομβύκιο 3 γενεές το έτος και στις νοτιότερες περιοχές 4 Τα ενήλικα της διαχειμάζουσας γενιάς εμφανίζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΑΦΙΔΩΝ ΣΤΑ ΒΑΜΒΑΚΙΑ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΑΦΙΔΩΝ ΣΤΑ ΒΑΜΒΑΚΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΑΦΙΔΩΝ ΣΤΑ ΒΑΜΒΑΚΙΑ ΑΦΙΔΑ ΤΟΥ ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ Aphis gossypii (Hemiptera-Homoptera,Aphididae) Βιολογία Aphis gossypii στο βαμβάκι 2.Με την άνοδο της θερμοκρασίας και τη δράση των φυσικών

Διαβάστε περισσότερα

ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών

ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών Τάξη: Diptera πτέρυγες: πρόσθιες μεμβρανώδεις, οπίσθιες ελλείπουν (διαμορφωμένες σε αλτήρες) στοματικά μόρια: νύσσο - μυζητικού τύπου ολομετάβολα προνύμφη: ακέφαλη - άποδη

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες μακροσκοπικών ελέγχων για τον επιβλαβή οργανισμό. Grapholita molesta Busck. (Lepidoptera: Tortricidae) (κν.

Οδηγίες μακροσκοπικών ελέγχων για τον επιβλαβή οργανισμό. Grapholita molesta Busck. (Lepidoptera: Tortricidae) (κν. Οδηγίες μακροσκοπικών ελέγχων για τον επιβλαβή οργανισμό Grapholita molesta Busck. (Lepidoptera: Tortricidae) (κν. βλαστορύκτης της ροδακινιάς) σε ροδάκινα και νεκταρίνια για εξαγωγή στη Ρωσία Για φυτοϋγειονομικούς

Διαβάστε περισσότερα

O υπονομευτής της τομάτας. Tuta absoluta. Κωνσταντίνος Β. Σίμογλου. ΔΑΟ & Κ Δράμας, Τμήμα Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου

O υπονομευτής της τομάτας. Tuta absoluta. Κωνσταντίνος Β. Σίμογλου. ΔΑΟ & Κ Δράμας, Τμήμα Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου O υπονομευτής της τομάτας Tuta absoluta Κωνσταντίνος Β. Σίμογλου ΔΑΟ & Κ Δράμας, Τμήμα Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου Δράμα, 25-10-2011 O υπονομευτής της τομάτας Tuta absoluta Βιολογικός κύκλος

Διαβάστε περισσότερα

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωγραφική εξάπλωση των εντόμων-εισβολέων

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωγραφική εξάπλωση των εντόμων-εισβολέων Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωγραφική εξάπλωση των εντόμων-εισβολέων Λιακατάς Αθανάσιος 1 και Παπαδόπουλος Θ. Νικόλαος 2 1 Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, Π.Ε. Λάρισας, Περιφέρεια

Διαβάστε περισσότερα

Ζωϊκοί εχθροί της ελιάς

Ζωϊκοί εχθροί της ελιάς Ζωϊκοί εχθροί της ελιάς Ο ΡΥΓΧΙΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Rhynchites cribripennis Κηκιδόμυγα των βλαστών της ελιάς, Resseliella oleisuga Αντώνης Παρασκευόπουλος, Γεωπόνος Δ/ντής Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ

ΜΕΛΕΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Αριθμ. Πρώτο ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ Ην>εΡ Ιιην'11' ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες μακροσκοπικών ελέγχων για τον επιβλαβή οργανισμό. Καλιφόρνιας) σε ροδάκινα και νεκταρίνια και επιτραπέζια σταφύλια

Οδηγίες μακροσκοπικών ελέγχων για τον επιβλαβή οργανισμό. Καλιφόρνιας) σε ροδάκινα και νεκταρίνια και επιτραπέζια σταφύλια Οδηγίες μακροσκοπικών ελέγχων για τον επιβλαβή οργανισμό Frankliniella occidentalis (Thysanoptera: Thripidae) (κν. θρίπας της Καλιφόρνιας) σε ροδάκινα και νεκταρίνια και επιτραπέζια σταφύλια για εξαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ: ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΙΩΑΝΝΗ Β.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ: ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΙΩΑΝΝΗ Β. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ: ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΙΩΑΝΝΗ Β. ΗΛΙΑ Η Πτυχιούχου Γεωπόνου ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΑΙΘΕΡΙΟΥ ΕΛΑΙΟΥ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΟΥ ΣΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Η αντιμετώπιση της μύγας της Μεσογείου με ένα καινοτόμο και φιλικό προς το περιβάλλον ελκυστικό με τη χρήση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής διαχείρισης δια επιβλαβείς οργανισμούς. Μ. Κιούση, Ε. Μπεμπέλου,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Θέμα: Νέος αλευρώδης απειλεί την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Θέμα: Νέος αλευρώδης απειλεί την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΤΜΗΜΑ: Ποιοτικού & Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου Ταχ.Δ/νση :

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση βέλτιστου τρόπου εξαπόλυσης και διάθεσης φυσικών εχθρών

Έκθεση βέλτιστου τρόπου εξαπόλυσης και διάθεσης φυσικών εχθρών Έκθεση βέλτιστου τρόπου εξαπόλυσης και διάθεσης φυσικών εχθρών «ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΕ ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ HYDROFLIES» ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Γ. Αθανασίου Κώστας Ζάρπας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας

Χρήστος Γ. Αθανασίου Κώστας Ζάρπας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας ΕΝΤΟΜΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ Χρήστος Γ. Αθανασίου Κώστας Ζάρπας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής ήμ ς, μήμ ς, ής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες

Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες xiii xv xvii 1 Καταπολέμηση βλαβερών Αρθρόποδων εχθρών: Μία σύντομη ιστορική αναδρομή 1 Εισαγωγή 1 Νεολιθική γεωργική ανάπτυξη και καταπολέμηση εχθρών 4

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3η ΜΕΘΟΔΟΙ &ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ (ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ, ΧΗΜΙΚΗ, ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΗ)

ΘΕΩΡΙΑ 3η ΜΕΘΟΔΟΙ &ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ (ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ, ΧΗΜΙΚΗ, ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΗ) ΘΕΩΡΙΑ 3η ΜΕΘΟΔΟΙ &ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ (ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ, ΧΗΜΙΚΗ, ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΗ) ΠΡΟΛΗΨΗ-ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ Καταπολέμηση ορίσουμε την άμεση επέμβαση του ανθρώπου με σκοπό τη μείωση του πληθυσμού μιας υπάρχουσας έξαρσης

Διαβάστε περισσότερα

ΞΕΝΑ ΕΙΔΗ: Μελέτη και Βιολογική Αντιμετώπιση της Tuta absoluta (Lepidoptera:Gelechiidae) στην Μεσόγειο

ΞΕΝΑ ΕΙΔΗ: Μελέτη και Βιολογική Αντιμετώπιση της Tuta absoluta (Lepidoptera:Gelechiidae) στην Μεσόγειο ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ:ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΜΕΑΣ: ΦΥΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΞΕΝΑ ΕΙΔΗ: Μελέτη και Βιολογική Αντιμετώπιση της Tuta absoluta

Διαβάστε περισσότερα

Α Χ Λ Α Δ Ι Α Μ Η Λ Ι Α

Α Χ Λ Α Δ Ι Α Μ Η Λ Ι Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ι Δ Ο Π Ο Ι Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ Δ/ΝΣΗ ΑΠΟΚ. ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ & ΣΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡ/ΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Α Χ Λ Α Δ Ι Α Μ Η Λ Ι Α

Α Χ Λ Α Δ Ι Α Μ Η Λ Ι Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ι Δ Ο Π Ο Ι Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΑΠΟΚ. ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ & ΣΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡ/ΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. Χρήστος Μουρούτογλου Σταύρος Καρράς Γεώργιος Δημόκας

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. Χρήστος Μουρούτογλου Σταύρος Καρράς Γεώργιος Δημόκας ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Χρήστος Μουρούτογλου Σταύρος Καρράς Γεώργιος Δημόκας Γενικά μέτρα για την καταπολέμηση των εχθρών και ασθενειών των καλλιεργουμένων φυτών Επιλογή των κατάλληλων ειδών και ποικιλιών φυτών.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΟΜΑ ΕΛΙΑΣ. Χρήστος Γ. Αθανασίου Κ. Ζάρπας

ΕΝΤΟΜΑ ΕΛΙΑΣ. Χρήστος Γ. Αθανασίου Κ. Ζάρπας ΕΝΤΟΜΑ ΕΛΙΑΣ Χρήστος Γ. Αθανασίου Κ. Ζάρπας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας ΕΝΤΟΜΑ ΕΛΙΑΣ Κύριοι εχθροί

Διαβάστε περισσότερα

Προνύμφη και νύμφη 23/3/18. Σύνοψη. Αντιμετώπιση των σημαντικότερων εχθρών της αμυγδαλιάς, καρυδιάς και φουντουκιάς

Προνύμφη και νύμφη 23/3/18. Σύνοψη. Αντιμετώπιση των σημαντικότερων εχθρών της αμυγδαλιάς, καρυδιάς και φουντουκιάς Αντιμετώπιση των σημαντικότερων εχθρών της αμυγδαλιάς, καρυδιάς και φουντουκιάς Νικόλαος Παπαδόπουλος Καθηγητής, Εργαστήριο Εντομοογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Πανεπιστημίο Θεσσαλίας Σύνοψη Αμυγδαλιά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΜΝΩΝ ΦΥΛΗΣ ΧΙΟΥ ΓΙΑΝΝΟΣ ΜΑΚΡΗΣ Λεμεσός 2014 ii

Διαβάστε περισσότερα

Σαγρή Χ.Ευθυμία. Department of Biochemistry and Biotechnology University of Thessaly

Σαγρή Χ.Ευθυμία. Department of Biochemistry and Biotechnology University of Thessaly Department of Biochemistry and Biotechnology University of Thessaly Laboratory of Molecular Biology and Genomics ΤΡΑΝΣΚΡΙΠΤΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΩΤΕΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΥ ΠΑΡΑΣΙΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ, ΤΟΥ ΕΝΤΟΜΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Εικ. 1: Τέλειο έντομο E. orientalis με χαρακτηριστικό καστανό χρωματισμό.

Εικ. 1: Τέλειο έντομο E. orientalis με χαρακτηριστικό καστανό χρωματισμό. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ Π.Ε. ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Ταχ. Δ/νση : Παρ. οδός Ναυπλίου-Νέας Κίου Ταχ.Κωδ.

Διαβάστε περισσότερα

Η μεθοδολογία συντάχθηκε από τα Επίσημα Εργαστήρια: Γεωργικής Εντομολογίας και Βιολογικής Καταπολέμησης του Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου.

Η μεθοδολογία συντάχθηκε από τα Επίσημα Εργαστήρια: Γεωργικής Εντομολογίας και Βιολογικής Καταπολέμησης του Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου. Μεθοδολογία Επισκόπησης για τη διαπίστωση παρουσίας ή μη του επιβλαβούς οργανισμού καραντίνας Thaumatotibia leucotreta Meyrick (Lepidoptera: Tortricidae) για το έτος 2018 Η μεθοδολογία αφορά μόνο στους

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη ορισμένων παραγόντων που επηρεάζουν τη συμπεριφορά σύζευξης των αρσενικών της μύγας της Μεσογείου, Ceratitis capitata (Diptera : Tephritidae)

Μελέτη ορισμένων παραγόντων που επηρεάζουν τη συμπεριφορά σύζευξης των αρσενικών της μύγας της Μεσογείου, Ceratitis capitata (Diptera : Tephritidae) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΖΩΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ - ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ - ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ - ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ 1 Οικολογία δασικών εντόμων Παράγοντες: 1. Κλιματικές συνθήκες 2. Είδος δέντρων 3. Δασοπονική μορφή 4. Ρύπανση ατμόσφαιρας 2 Οικολογία δασικών εντόμων

Διαβάστε περισσότερα

Α Χ Λ Α Δ Ι Α - Μ Η Λ Ι Α

Α Χ Λ Α Δ Ι Α - Μ Η Λ Ι Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ι Δ Ο Π Ο Ι Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ Δ/ΝΣΗ ΑΠΟΚ. ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ & ΣΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡ/ΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ISONET PF Η αποτελεσματική λύση για τον έλεγχο του ψευδόκοκκου Planococcus ficus σε αμπέλι (PLANFI)

ISONET PF Η αποτελεσματική λύση για τον έλεγχο του ψευδόκοκκου Planococcus ficus σε αμπέλι (PLANFI) ISONET PF Η αποτελεσματική λύση για τον έλεγχο του ψευδόκοκκου Planococcus ficus σε αμπέλι (PLANFI) Το προϊόν ISONET PF αποτελείται από εξατμιστήρες ελεγχόμενης αποδέσμευσης συνθετικών φερομονών και στηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣΑριθμ. Πρωτοκ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣΑριθμ. Πρωτοκ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣΑριθμ. Πρωτοκ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ημερομηνία ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Η Κ+Ν ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ αβεε σας ενημερώνει. Έντομα εδάφους καλαμποκιού

Η Κ+Ν ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ αβεε σας ενημερώνει. Έντομα εδάφους καλαμποκιού Η Κ+Ν ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ αβεε σας ενημερώνει Έντομα εδάφους καλαμποκιού t ΓΝΩΡΙΖΩ t t t Αγρότιδες η Καραφατμέ η Κοφτοσκούληκα (Agotis spp) Τα τέλεια έντομα είναι νυκτόβια λεπιδόπτερα που ανήκουν σε διάφορα είδη

Διαβάστε περισσότερα

15/1/2010. Φυτοπροστασία Δενδρωδών Εχθροί. Εισαγωγή. Πασχάλης Γιαννούλης 2009

15/1/2010. Φυτοπροστασία Δενδρωδών Εχθροί. Εισαγωγή. Πασχάλης Γιαννούλης 2009 15/1/2010 Φυτοπροστασία Δενδρωδών Εχθροί Εισαγωγή Πασχάλης Γιαννούλης 2009 1 15/1/2010 MΙΚΡΟΒΙΑΚΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ EXΘΡΩΝ ΔΕΝΔΡΩΔΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ 2 15/1/2010 3 15/1/2010 4 15/1/2010 5 15/1/2010 6 15/1/2010

Διαβάστε περισσότερα

ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών

ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών Τάξη: Hemiptera πτέρυγες: πρόσθιες ημιέλυτρα, οπίσθιες μεμβρανώδεις ή λείπουν στοματικά μόρια: νύσσο - μυζητικού τύπου ετερομετάβολα - παουρομετάβολα Υποτάξεις: Homoptera -

Διαβάστε περισσότερα

ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών

ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών ζωικοί εχθροί ανθοκηπευτικών τετράνυχοι Tetranychus urticae (κοινός τετράνυχος) Panonychys citri (κόκκινος τετράνυχος) οικ.: Tetranychidae κοινός τετράνυχος μορφολογία ακμαίο σχήμα ωοειδές μέγεθος 0,5

Διαβάστε περισσότερα

2. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

2. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Συγκριτική μελέτη της αποτελεσματικότητας δικτύου της παγίδας «ΔΑΚΟ-ΦΑΚΑ» κατά του δάκου της ελιάς (Βactrocera oleae, Diptera: Tephritidae) σε ελιές ποικιλίας Κορωνέικη. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο δάκος της ελιάς (Bactrocera

Διαβάστε περισσότερα

ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ

ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ι Δ Ο Π Ο Ι Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Δ/ΝΣΗ ΑΠΟΚ. ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ & ΣΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡ/ΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤ'ΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, & ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ JJEPiii^jiONTOZ ΑριΟμ. Πρωτοκ-------------------------------------- ι_ Ημερομηνία 2-^...Or? Τ-Τ-Ο-Ι_ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Προληπτικές εφαρμογές καταπολέμησης αφίδων σε πυρηνόκαρπα και γιγαρτόκαρπα

Προληπτικές εφαρμογές καταπολέμησης αφίδων σε πυρηνόκαρπα και γιγαρτόκαρπα Προληπτικές εφαρμογές καταπολέμησης αφίδων σε πυρηνόκαρπα και γιγαρτόκαρπα Ανήκει στην υποκατηγορία cyanomidines των νεονικοτινοειδών και γι αυτό: 1. Δεν εφαρμόζεται στο έδαφος 2. Δεν θεωρείται πολύ τοξικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΟΜΑ ΑΝΘΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ- ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ. Χρήστος Γ. Αθανασίου Κ. Ζάρπας

ΕΝΤΟΜΑ ΑΝΘΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ- ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ. Χρήστος Γ. Αθανασίου Κ. Ζάρπας ΕΝΤΟΜΑ ΑΝΘΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ- ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ Χρήστος Γ. Αθανασίου Κ. Ζάρπας ΕΝΤΟΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ Κύριοι και ευτερεύοντες εχθροί Tuta absoluta (Lepidoptera: Gelechiidae): τούτα Lyriomyza trifolii

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Γεωπονικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος. Πτυχιακή εργασία

Σχολή Γεωπονικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος. Πτυχιακή εργασία Σχολή Γεωπονικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος Πτυχιακή εργασία ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΑΡΕΜΠΟΔΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΖΕΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΕΥΔΕΜΙΔΑΣ ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ ΩΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. Χρήστος Μουρούτογλου Σταύρος Καρράς Γεώργιος Δημόκας

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. Χρήστος Μουρούτογλου Σταύρος Καρράς Γεώργιος Δημόκας ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Χρήστος Μουρούτογλου Σταύρος Καρράς Γεώργιος Δημόκας Καλλιεργητικές μέθοδοι αντιμετώπισης εχθρών και ασθενειών Αμειψισπορά Έντομα: σε περιπτώσεις εντόμων με βραδεία εξέλιξη του βιολογικού

Διαβάστε περισσότερα

Α Χ Λ Α Δ Ι Α Μ Η Λ Ι Α

Α Χ Λ Α Δ Ι Α Μ Η Λ Ι Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ι Δ Ο Π Ο Ι Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ Δ/ΝΣΗ ΑΠΟΚ. ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ & ΣΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡ/ΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Diabrotica virgifera σε καλλιέργειες αραβοσίτου

Diabrotica virgifera σε καλλιέργειες αραβοσίτου ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΔΡΑΜΑΣ Diabrotica virgifera σε καλλιέργειες αραβοσίτου Γνωριμία με το έντομο καραντίνας. Λήψη προληπτικών μέτρων. Παρουσία του εντόμου στην Ευρώπη Εμφανίστηκε

Διαβάστε περισσότερα

Α Χ Λ Α Δ Ι Α - Μ Η Λ Ι Α

Α Χ Λ Α Δ Ι Α - Μ Η Λ Ι Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ι Δ Ο Π Ο Ι Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ Δ/ΝΣΗ ΑΠΟΚ. ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ & ΣΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡ/ΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ο υπονομευτής των φύλλων της τομάτας

Ο υπονομευτής των φύλλων της τομάτας T u t a a b s o l u t a Ο υπονομευτής των φύλλων της τομάτας ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου Από πού ήρθε; Το μικρολεπιδόπτερο Tuta absoluta, είναι έντομο ιθαγενές

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ:

ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ: ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ: ΕΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑ ΜΕ ΑΓΝΩΣΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ, ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΡΙΜΗΚΥΡΙΟΣ, ΓΕΩΠΟΝΟΣ, Δρ. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Ανθεκτικότητα Γενικά Η εξέλιξη των καλλιεργούµενων φυτών είναι το αποτέλεσµα φυσικής και τεχνητής επιλογής Η επιλογή για αυξηµένες

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Πτυχιακή Εργασία ΘΕΜΑ: Έλεγχος αποτελεσµατικότητας της παγίδας Bio-lure σε σχέση µε παγίδα υδρολυόµενης πρωτεΐνης για την αντιµετώπιση της

Διαβάστε περισσότερα

Δοκιμή Βλαστικότητας σπόρων (GR)

Δοκιμή Βλαστικότητας σπόρων (GR) Δοκιμή Βλαστικότητας σπόρων (GR) Γενικές Πληροφορίες Περίληψη Put text here Στόχοι Οι μαθητές εξοικειώνονται με τη διαδικασία βλάστησης των σπόρων και με όλες τις φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές που

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΟΜΑ ΠΟΟΔΩΝ- ΠΟΛΥΦΑΓΑ ΕΝΤΟΜΑ

ΕΝΤΟΜΑ ΠΟΟΔΩΝ- ΠΟΛΥΦΑΓΑ ΕΝΤΟΜΑ ΕΝΤΟΜΑ ΠΟΟΔΩΝ- ΠΟΛΥΦΑΓΑ ΕΝΤΟΜΑ Χρήστος Γ. Αθανασίου Κ. Ζάρπας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας Anacridium

Διαβάστε περισσότερα

5. κλίμα. Οι στέπες είναι ξηροί λειμώνες με ετήσιο εύρος θερμοκρασιών το καλοκαίρι μέχρι 40 C και το χειμώνα κάτω από -40 C

5. κλίμα. Οι στέπες είναι ξηροί λειμώνες με ετήσιο εύρος θερμοκρασιών το καλοκαίρι μέχρι 40 C και το χειμώνα κάτω από -40 C 5. κλίμα 5. κλίμα Οι στέπες είναι ξηροί λειμώνες με ετήσιο εύρος θερμοκρασιών το καλοκαίρι μέχρι 40 C και το χειμώνα κάτω από -40 C 5. κλίμα 5. κλίμα Οι μεσογειακές περιοχές βρίσκονται μεταξύ 30 0 και

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ - ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΔΡΟΣΟΦΙΛΑΣ

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ - ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΔΡΟΣΟΦΙΛΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ IV Μαρία Αλεξίου Χατζάκη Αναπλ. Καθηγήτρια ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ - ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΔΡΟΣΟΦΙΛΑΣ Αλεξανδρούπολη ΤΜΒΓ, Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης Μαρία Αλεξίου Χατζάκη Αναπλ. Καθηγήτρια Αλεξανδρούπολη ΤΜΒΓ,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13 ο 1 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ 2 ΟΡΙΣΜΟΣ Καλλωπιστικά φυτά ονομάζουμε τα φυτά που χρησιμοποιούνται για τον καλλωπισμό διαφόρων χώρων, δηλαδή για να ομορφύνουν τους εξωτερικούς χώρους,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΙΦΙΩΝ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ ΔΑΜΑΣΚΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΑΠΟΓΑΛΑΚΤΙΣΜΟ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

Το κόκκινο σκαθάρι Rhynchophorus ferrugineus Απειλεί το φοινικόδασος Ενημερώσου Προστάτευσε το φοινικόδασος

Το κόκκινο σκαθάρι Rhynchophorus ferrugineus Απειλεί το φοινικόδασος Ενημερώσου Προστάτευσε το φοινικόδασος Το κόκκινο σκαθάρι Rhynchophorus ferrugineus Απειλεί το φοινικόδασος Ενημερώσου Προστάτευσε το φοινικόδασος Ο κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος (σκαθάρι) το έντοµο δηλαδή Rhynchophorus ferrugineus, είναι ένα

Διαβάστε περισσότερα

ειδική φυτοπαθολογία οπωροκηπευτικών και φυτών μεγάλης καλλιέργειας 8. Νηματώδεις Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας Δρ Βασίλειος Δημόπουλος

ειδική φυτοπαθολογία οπωροκηπευτικών και φυτών μεγάλης καλλιέργειας 8. Νηματώδεις Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας Δρ Βασίλειος Δημόπουλος ειδική φυτοπαθολογία οπωροκηπευτικών και φυτών μεγάλης καλλιέργειας 8. Νηματώδεις χρυσονηματώδης της πατάτας Globodera rostochiensis (συν. Heterodera rostochiensis) οικ. Heteroderidae χρυσονηματώδης της

Διαβάστε περισσότερα

Α Χ Λ Α Ι Α Μ Η Λ Ι Α

Α Χ Λ Α Ι Α Μ Η Λ Ι Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ι Ο Π Ο Ι Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΓΕΝΙΚΗ /ΝΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ /ΝΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΕΡ/ΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Εργαστήριο Γενικής Εντομολογίας

3 ο Εργαστήριο Γενικής Εντομολογίας 3 ο Εργαστήριο Γενικής Εντομολογίας ΤΥΠΟΙ ΕΝΤΟΜΟΠΑΓΙΔΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗΣ ΕΝΤΟΜΩΝ Καθ. Ν. Παπαδόπουλος Δρ. Κων/νος Ζάρπας Βασικές χρήσεις εντομοπαγίδων Παρακολούθηση πληθυσμών Καταπολέμηση (μαζική παγίδευση)

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ονοματεπώνυμο Κεντούλλα Πέτρου Αριθμός Φοιτητικής Ταυτότητας 2008761539 Κύπρος

Διαβάστε περισσότερα

Ζωικοί εχθροί της μηλιάς

Ζωικοί εχθροί της μηλιάς Ζωικοί εχθροί της μηλιάς Πολλά έντομα και ακάρεα προσβάλουν τη μηλιά και για την καταπολέμηση τους απαιτείται σημαντικός αριθμός ψεκασμών σε όλο τον κόσμο. Λόγω της τοξικότητας των συγκεκριμένων ουσιών

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Τρίτη, 30 Ιουλίου 2019 Σελίδα 1 από 5 ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Σχολή Γεωπονικών Επιστημών Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Αειφόρος Αγροτική Παραγωγή και Διαχείριση Περιβάλλοντος» ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΥ ΝΩΠΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Λούκας Νεοφύτου Λεμεσός

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία 10 η Ενότητα Επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων στη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΛΑΙΟΠΛΑΚΟΥΝΤΑ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΙΓΩΝ ΔΑΜΑΣΚΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΛΑΙΟΠΛΑΚΟΥΝΤΑ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΙΓΩΝ ΔΑΜΑΣΚΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Σχολή Γεωπονικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος Πτυχιακή εργασία ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΛΑΙΟΠΛΑΚΟΥΝΤΑ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΙΓΩΝ ΔΑΜΑΣΚΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΣΗ ΤΟΥ ΑΚΟΥ (Bactrocera oleae)

ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΣΗ ΤΟΥ ΑΚΟΥ (Bactrocera oleae) ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΣΗ ΤΟΥ ΑΚΟΥ (Bactrocera oleae) Τµήµα Προστασίας Φυτικής Παραγωγής /νση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ Καλλιέργεια-Έκταση ΥΦΗΛΙΟΣ 100 εκ. Στρέµµατα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΟΧΙΚΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΛΕΧΩΝΙΩΝ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

ΕΠΟΧΙΚΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΛΕΧΩΝΙΩΝ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΠΟΧΙΚΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΤΗΣ ΜΥΓΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΛΕΧΩΝΙΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Αφίδες Υπεροικογένεια Aphidoidea (Hemiptera: Sternorrhyncha)

Αφίδες Υπεροικογένεια Aphidoidea (Hemiptera: Sternorrhyncha) Αφίδες Υπεροικογένεια Aphidoidea (Hemiptera: Sternorrhyncha) Οικογένεια Aphididae Έντομα γνωστά ως αφίδες, μελίγκρες ή φυτόφθειρες Οι πιο πολλές αφίδες φέρουν σιφώνια, εκφορητικούς αγωγούς αδένων που παράγουν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΡΑΒΙΑΣ 1998 1999 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ «ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΘΗΤΕΣ: Β Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΡΗΓΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε καλλιέργειες φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων Μέτρα αντιμετώπισης

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε καλλιέργειες φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων Μέτρα αντιμετώπισης Εσπερίδα: Κλιματική Αλλαγή και Νέα ΚΑΠ, Νάουσα 15 Μαΐου 2019 Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε καλλιέργειες φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων Μέτρα αντιμετώπισης Dr Παυλίνα Δρογούδη Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων

Διαβάστε περισσότερα

15REQ002675036 2015-03-31

15REQ002675036 2015-03-31 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΗΜΟΣ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ- ΜΕΝΕΜΕΝΗΣ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑΣ-ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ============================ ΕΡΓΟ :

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΚΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΒΑΜΒΑΚΟΣ

ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΚΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΒΑΜΒΑΚΟΣ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΚΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΒΑΜΒΑΚΟΣ Χρήστος Γ. Αθανασίου Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΕΝΤΟΜΑ ΒΑΜΒΑΚΟΣ Κύριοι εχθροί Pectinophora gossypiella (Lepidoptera: Gelechiidae)

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ ΣΕ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ ΣΕ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ ΣΕ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Α. Λεγάκις* & Π.Β. Πετράκης** * Ζωολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών ** ΕΘΙΑΓΕ, Ινστιτούτο Μεσογειακών Οικοσυστημάτων 11 ο Πανελλήνιο

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ. Δημήτρης Σάββας Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών

ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ. Δημήτρης Σάββας Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ Δημήτρης Σάββας Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών Καταγωγή του φυτού Η πιπεριά κατάγεται από την κεντρική Αμερική. Αρχικά η πιπεριά χρησιμοποιήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Επιβλαβή έντομα και ωφέλιμα αρθρόποδα στους ελαιώνες των Πεζών Ηρακλείου & του Μεραμβέλλου Λασιθίου την περίοδο

Επιβλαβή έντομα και ωφέλιμα αρθρόποδα στους ελαιώνες των Πεζών Ηρακλείου & του Μεραμβέλλου Λασιθίου την περίοδο ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΑ ΑΓΡΟ- ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ Χρονική Διάρκεια: Οκτώβριος 2010 Ιούνιος 2014 Προϋπολογισμός:

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας Μάθημα 10 ο Εισαγωγή στην γεωργική και κτηνοτροφική βιοτεχνολογία Διδάσκων Δρ. Ιωάννης Δρίκος Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων (ΠΙ)

Διαβάστε περισσότερα

Ε: Μπορεί το BREVIS να αντικαταστήσει την αραίωση με το χέρι;

Ε: Μπορεί το BREVIS να αντικαταστήσει την αραίωση με το χέρι; Συχνές Ερωτήσεις Ε: Μπορεί το BREVIS να αντικαταστήσει την αραίωση με το χέρι; Α: Η αραίωση με το χέρι συνήθως γίνεται αμέσως μετά τη φυσική καρπόπτωση και είναι χρονοβόρα (5-20 ώρες/στρ) και πολύ ακριβή

Διαβάστε περισσότερα

Κατα ολέµησηκουνου ιών

Κατα ολέµησηκουνου ιών Κατα ολέµησηκουνου ιών Κουνού ιακαιάνθρω ος: µια δύσκολη συµβίωση Α. Μιχαηλάκης Εργαστήριο Γεωργικής Εντοµολογίας, Τµήµα Εντοµολογίας και Γ. Ζωολογίας, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Βιολογικός κύκλος

Διαβάστε περισσότερα

Οι ουσίες, με ελάχιστη τοξικότητα, που δεν δηλητηριάζουν το περιβάλλον και το πιάτο μας.

Οι ουσίες, με ελάχιστη τοξικότητα, που δεν δηλητηριάζουν το περιβάλλον και το πιάτο μας. Βιολογική Γεωργία με Φυτικά ή φυσικά εντομοκτόνα Οι ουσίες, με ελάχιστη τοξικότητα, που δεν δηλητηριάζουν το περιβάλλον και το πιάτο μας. Παρ' ότι δεν είναι και ο πλέον δόκιμος όρος (βιολογικά εντομοκτόνα),

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΕΔΑΦΟΣ Φυσικές ιδιότητες Δομή και σύσταση Χρώμα Βάθος Διαπερατότητα Διαθέσιμη υγρασία Θερμοκρασία Χημικές ιδιότητες ph Αλατότητα Γονιμότητα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Οικολογία Οικολογία είναι η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών (συνεπώς και του ανθρώπου)

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧ0ΛΗ ΤΕΧΝ0Λ0ΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ

ΣΧ0ΛΗ ΤΕΧΝ0Λ0ΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΣΧ0ΛΗ ΤΕΧΝ0Λ0ΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΑΛΕΛΛΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΦΡΟΥΤΑ-ΛΑΧΑΝΙΚΑ Τα φρούτα-λαχανικά δεν είναι τροφές

Διαβάστε περισσότερα

Εντατική Εκτροφή Σαλιγκαριών. Ανάλυση Μεθοδολογίας Παραγωγική Διαδικασία Αποτελέσματα

Εντατική Εκτροφή Σαλιγκαριών. Ανάλυση Μεθοδολογίας Παραγωγική Διαδικασία Αποτελέσματα Εντατική Εκτροφή Σαλιγκαριών Ανάλυση Μεθοδολογίας Παραγωγική Διαδικασία Αποτελέσματα Αναπαραγωγή Περίοδος Έναρξης Αναπαραγωγής Κλειστός θάλαμος αναπαραγωγής: Ιανουάριος-Μάρτιος Εξωτερικές συνθήκες (Διχτυοκήπιο):

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΩΝΙΔΟΥ Λεμεσός, 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ της Χαρίκλειας Βαϊκούση, Γεωπόνου με τίτλο: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της μελέτης αποτέλεσε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΜΥΓΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΜΥΓΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Μικροβιολογική ποιότητα έτοιμων προς κατανάλωση σαλατών

Μικροβιολογική ποιότητα έτοιμων προς κατανάλωση σαλατών ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία Μικροβιολογική ποιότητα έτοιμων προς κατανάλωση σαλατών Σοφία Στεργίου Λεμεσός, Μάιος 2017 1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Γενική περιγραφή: Ετήσιο C3 ύψους ως 100 εκ. Φύλλα επίπεδα, σχετικά πλατειά. Η ταξιανθία είναι χαλαρή φόβη.

Γενική περιγραφή: Ετήσιο C3 ύψους ως 100 εκ. Φύλλα επίπεδα, σχετικά πλατειά. Η ταξιανθία είναι χαλαρή φόβη. Γενική περιγραφή: Ετήσιο C3 ύψους ως 100 εκ. Φύλλα επίπεδα, σχετικά πλατειά. Η ταξιανθία είναι χαλαρή φόβη. Σταχύδια 2-2,5εκ. Που φέρουν 2-3 ανθύλλια. Χιτώνας τριχωτός στο κάτω μισό του με κορυφή βαθιά

Διαβάστε περισσότερα

Εξελικτική Οικολογία. Σίνος Γκιώκας Πανεπιστήμιο Πάτρας Τμήμα Βιολογίας 2014

Εξελικτική Οικολογία. Σίνος Γκιώκας Πανεπιστήμιο Πάτρας Τμήμα Βιολογίας 2014 Εξελικτική Οικολογία Σίνος Γκιώκας Πανεπιστήμιο Πάτρας Τμήμα Βιολογίας 2014 Εξελικτική Οικολογία - Σίνος Γκιώκας - Παν. Πατρών - Τμ. Βιολογίας - 2014 1 Πού συναντιούνται τα δύο πεδία; Οι κιχλίδες των Μεγάλων

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Νίκος Μίτλεττον Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2 ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Ονοματεπώνυμο: Ιωσηφίνα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ-ΙΟΥΣ)

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ-ΙΟΥΣ) ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ (ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ-ΙΟΥΣ) 1 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΜΕ ΑΝΤΟΧΗ ΣΕ ΕΝΤΟΜΑ 19 Παράγοντες που συμβάλλουν σε αύξηση των εντόμων 1. Μονοκαλλιέργειες 2. Βελτίωση με κριτήριο αποκλειστικά την

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ, Θ. ΑΡΑΠΟΓΙΑΝΝΗΣ, Π.A. ΡΟΥΣΣΟΣ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΣΠΗΛΙΩΤΗ. Χελλαφάρµ ΑΕ, Φλέµιγκ 15, Μαρούσι 15123

ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ, Θ. ΑΡΑΠΟΓΙΑΝΝΗΣ, Π.A. ΡΟΥΣΣΟΣ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΣΠΗΛΙΩΤΗ. Χελλαφάρµ ΑΕ, Φλέµιγκ 15, Μαρούσι 15123 Καταπολέµηση της µύγας Μεσογείου [Ceratitis capitata (Wiedemann), Diptera, Tephritidae] µε τη µέθοδο της µαζικής παγίδευσης χρησιµοποιώντας εξατµιστήρες Biolure MedFly. ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ, Θ. ΑΡΑΠΟΓΙΑΝΝΗΣ,

Διαβάστε περισσότερα

Γενετική Ανθεκτικότητα στις Ασθένειες

Γενετική Ανθεκτικότητα στις Ασθένειες 1 Γενετική Ανθεκτικότητα στις Ασθένειες Γενικά Αντικείμενο της άσκησης αυτής είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές με τον τρόπο που γίνεται η επιλογή φυτών για γενετική ανθεκτικότητα σε μια ή περισσότερες

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΗΠΟΥΡΓΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΗΠΟΥΡΓΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΗΠΟΥΡΓΟΣ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΤΜΗΜΑ Γ2 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΟΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2011-2012 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Έχουν περάσει περίπου 15 χρόνια από τη δημιουργία γενετικά τροποποιημένων

Διαβάστε περισσότερα

Ασθένειες της Κερασιάς

Ασθένειες της Κερασιάς Ασθένειες της Κερασιάς ΚΟΡΥΝΕΟ Stigmina carpophila ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΡΥΝΕΟΥ Συνθήκες αναπτύξεως: Ο υγρός και βροχερός καιρός αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξη της ασθένειας. Οι μολύνσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΕΧΘΡΩΝ - ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2017 (Συνοπτική περιγραφή) Πληροφορίες: Νικόλαος Ι.

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΕΧΘΡΩΝ - ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2017 (Συνοπτική περιγραφή) Πληροφορίες: Νικόλαος Ι. ΑΣΗΜΙ ΤΥΜΠΑΚΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΑΝΩ ΒΙΑΝΝΟΣ ΣΗΤΕΙΑ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑ ΚΟΛΥΜΠΑΡΙ ΧΑΝΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Δ/ΝΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ceuthorrhynchus pallidactylus

Ceuthorrhynchus pallidactylus ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΙΚΟΥ & ΦΥΤΟΫΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Ceuthorrhynchus pallidactylus ΡΑΜΑ 2011 Τί ζημιές

Διαβάστε περισσότερα