ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Πτυχιακή Εργασία: «ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΛΛΑΔΑΣ - ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ» Επιβλέπων Καθηγητής: Σιούσιουρας Πέτρος Εισηγητής: Σαγανάς Γιώργος (ΑΜ: ) ΧΙΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

2 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΈΝΝΟΙΑ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΥΦΑΛΟΠΡΑΝΕΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΑΝΥΨΩΜΑ ΩΚΕΑΝΙΑ ΆΒΥΣΣΟΣ ΝΟΜΙΚΗ ΈΝΝΟΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΚΑΙ Η ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΠΡΙΝ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΡΟΥΜΑΝ (1945) Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΥΗΣ (1958) Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ (1969) Η ΤΡΙΤΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ (1982) Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΛΛΑΔΑΣ - ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΔΥΝΑΤΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...32 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...34 ΆΡΘΡΑ...34 ΒΙΒΛΙΑ...35 ΠΑΡΑΤΗΜΑ Α...36 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια θεωρητική προσέγγιση σε ζητήματα που αφορούν στο νομικό καθεστώς της υφαλοκρηπίδας γενικώς αλλά και ειδικότερα στην διένεξη μεταξύ Ελλάδας Τουρκίας για την περιοχή του Αιγαίου. Ταυτόχρονα, παρουσιάζεται με κριτική διάθεση η προσπάθεια επίλυσης της διαφοράς μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Ακόμα, διατίθεται σε παράρτημα στο τέλος της εργασίας η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για την υφαλοκρηπίδα της Βόρειας Θάλασσας και οι ρυθμίσεις του διεθνούς δικαίου που αφορούν την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα. Προκειμένου για την εκπόνηση της προσπάθειας συγκεντρώθηκε ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, διεθνής αρθρογραφία, αλλά και διαδικτυακές πηγές. Καθοριστική ήταν η συμβολή του κ. Σιούσιουρα, επίκουρου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στον οποίο απευθύνω θερμές ευχαριστίες. Χίος, Σεπτέμβριος

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι άνθρωποι ασχολούνται με τη θάλασσα από πολύ παλιά. Ο κύριος όγκος του εμπορίου των παράκτιων κρατών γινόταν από τις θαλάσσιες οδούς. Πώς θα μπορούσε έτσι το θέμα της υφαλοκρηπίδας να απασχολήσει τόσο αργότερα τις κοινωνίες μας; Η απάντηση είναι απλή. Η τεχνολογική πρόοδος είναι η κύρια πηγή αυτών των προβληματισμών, αφού η τεχνολογική αδυναμία καθιστούσε την εξόρυξη, εκμετάλλευση και έρευνα οποιασδήποτε μορφής αδύνατη. Οι ανάγκες σε πετρέλαιο και η έλλειψη ενεργειακών πηγών κατά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου οδήγησαν τις κυβερνήσεις των χωρών σε αναζήτηση νέων περιοχών για την εξεύρεση ενέργειας. Έτσι στράφηκαν στο βυθό της θάλασσας. Τα κοιτάσματα πετρελαίου και υδρογονανθράκων που βρέθηκαν εκεί έδωσαν ενδιαφέρον σε αυτή την περιοχή. Μεγάλα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα διακυβεύονται στους βυθούς των θαλασσών. Αλλά δεν θα πρέπει και να ξεχνάμε τις δυσκολίες επιστημονικές και τεχνικές - που θέτουν εμπόδια στη θέσπιση αποτελεσματικών κανόνων του διεθνούς δικαίου. Ο ρόλος του διεθνούς δικαίου δεν θα μπορούσε παρά να είναι ρυθμιστικός και σε αυτή την περίπτωση. Το δίκαιο πρέπει να διευκρινίσει τους ρόλους να απαλύνει τις διαφορές και ενδεχομένως να οργανώσει τη διεθνή συνεργασία. Η ωκεανογραφία είναι σχετικά νέα επιστήμη έτσι οι πληροφορίες και η χαρτογράφηση της θάλασσας μέχρι πρόσφατα δεν ήταν αρκετές προκειμένου για την διερεύνηση του θαλάσσιου βυθού σε αρκετά μεγάλο βαθμό και εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Ακόμα θα πρέπει να τονίσουμε ότι μέχρι και σήμερα από την εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας ουσιαστικά ευνοημένα είναι τα 4

5 ανεπτυγμένα τεχνολογικά κράτη. Το ζήτημα τώρα για τη διεθνή τάξη είναι αυτά τα κράτη να μην επωφελούνται από αυτή την περιοχή της θάλασσας χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τα αναπτυσσόμενα κράτη, εκμεταλλευόμενα τις περιοχές που θα έπρεπε να κατέχουν. Το δεύτερο σκέλος της εργασίας αφορά στην ελληνοτουρκική διαμάχη στο Αιγαίο για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα του. Η διαμάχη αυτή άρχισε το 1973 και ακόμα δεν έχει βρεθεί λύση μεταξύ των δύο χωρών. Από τη μια πλευρά η Ελλάδα εμμένει στις θέσεις της και καλεί την Τουρκία σε διάλογο με κύριο σκοπό την εκδίκαση του θέματος στο δικαστήριο της Χάγης, από την άλλη η Τουρκία απορρίπτει συνεχώς αυτή την πρόσκληση και προσπαθεί να αποφύγει την δικαστική οδό θέλοντας να μοιράσει την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου στις δυο χώρες. 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΈΝΝΟΙΑ 1 Σε αυτή την ενότητα θα παρουσιάσουμε την διάρθρωση του βυθού μετά την ακτή και την γεωλογική έννοια του θέματος της υφαλοκρηπίδας. Η επιστήμη διακρίνει τέσσερις κυρίως περιοχές ύφαλων εκτάσεων την υφαλοκρηπίδα, το υφαλοπρανές, το ηπειρωτικό ανύψωμα και την ωκεάνια άβυσσο. Ο διαχωρισμός αυτός βασίζεται στην απόσταση της επιφάνειας του βυθού και της επιφάνειας της θάλασσας χωρίς όμως να είναι αναγκαίο σε κάθε περίπτωση να αποδίδεται απόλυτα ο βυθός κάθε περιοχής από αυτές τις τμηματοποιήσεις αφού η πολυπλοκότητα που παρατηρείται είναι μεγάλη. Παρακάτω θα δούμε μια συνοπτική παρουσίαση αυτών των περιοχών για την καλύτερη κατανόηση της περιοχής της οποίας εξετάζουμε. 1 Ρούκουνας, Ε. (1990) Διεθνές Δίκαιο (Τόμος 2ος ), Το Κράτος και το Έδαφος Δίκαιο της Θάλασσας. Εκδ. Σακκουλας 5

6 2.1 ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ Από γεωλογική άποψη η υφαλοκρηπίδα είναι η συνέχεια της ξηράς κάτω από τη θάλασσα. Αρχίζει από την ακτή και τελειώνει εκεί που το επικλινές του βυθού γίνεται απότομα έντονο. Η κλίση αυτή που συνήθως παρατηρείται στα 130 με 200 μέτρα οδηγεί στο υφαλοπρανές. Το πλάτος της υφαλοκρηπίδας δεν είναι ομοιόμορφο και αλλάζει από περιοχή σε περιοχή. Η ξηρά δεν είναι ομοιόμορφη και κάθε περιοχή έχει διαφορετική υφαλοκρηπίδα. Έτσι κάποιες χώρες ευνοούνται και έχουν έντονη και εκτενή υφαλοκρηπίδα (όπως οι ανατολικές ακτές της Ασίας που η υφαλοκρηπίδα τους φτάνει και τα 1300 χιλιόμετρα), ενώ άλλες όπου έχουν ελάχιστη ή ανύπαρκτη (όπως η Νορβηγία που ουσιαστικά γκρεμίζεται μέσα στη θάλασσα). Η Μεσόγειος δεν έχει ευνοηθεί ιδιαίτερα στο θέμα αυτό και έχει σχετικά στενή υφαλοκρηπίδα. Η Ελλάδα, η Τουρκία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, ο Λίβανος και γενικά οι μεσογειακές χώρες δεν έχουν σημαντική γεωλογική υφαλοκρηπίδα ενώ η Αδριατική έχει βάθος κάτω από 200 μέτρα στο μεγαλύτερο μέρος της. Η επιστήμη της γεωλογίας δεν θεωρεί ότι σχηματισμοί ξηράς στη μέση ανοιχτών θαλασσών (Ωκεανίων αβύσσων) είναι υφαλοκρηπίδα. Καταλήγουμε λοιπόν ότι υφαλοκρηπίδα θεωρείται (από γεωλογικής πλευράς) ένα σχετικά ρηχό πλάτωμα ως τα 200 μέτρα το οποίο είναι συνέχεια της ξηράς κάτω από τη θάλασσα και η συνολική του έκταση δεν ξεπερνά το 7% του συνόλου του πλανήτη μας. 2.2 ΥΦΑΛΟΠΡΑΝΕΣ Το υφαλοπρανές είναι το τμήμα του βυθού που κατεβαίνει σε βάθος μεγαλύτερο από 200 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και έχει κλίση 30 ο - 45 ο. Έχει πλάτος ανάμεσα σε 16 και 32 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αρχίζει από το τέλος της υφαλοκρηπίδας μέχρι το πλάτος 6

7 των 2500 μέτρων περίπου. Συνολικά καλύπτει το 11% του βυθού με έκταση 39 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. 2.3 ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΑΝΥΨΩΜΑ Το ηπειρωτικό ανύψωμα είναι το τελευταίο κομμάτι του υφαλοπλαισίου που περιλαμβάνει επίσης την υφαλοκρηπίδα και το υφαλοπρανές. Σχηματίζεται από κατακρημνίσεις και άλλα γεωλογικά φαινόμενα και είναι το τέλος της περιοχής του υφαλοπλαισίου. Η έκταση του ποικίλει από περιοχή σε περιοχή. 2.4 ΩΚΕΑΝΙΑ ΆΒΥΣΣΟΣ Οι ωκεάνια άβυσσος είναι η περιοχή που έχει βάθος μεγαλύτερο από 2500 μέτρα. Καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του βυθού σε ποσοστό 82% της συνολικής του έκτασης. Χωρίζεται σε επιμέρους περιοχές τις λάκκους της αβύσσου και τις πεδιάδες της αβύσσου. Οι πεδιάδες έχουν μέτρα βάθος κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ενώ οι λάκκοι 5700 μέτρα και πάνω. 3. ΝΟΜΙΚΗ ΈΝΝΟΙΑ Η νομική έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει περάσει από διάφορες συνθήκες και πρακτικές του διεθνούς δικαίου. Είναι μία νέα έννοια και σίγουρα δεν μπορεί να ενταχθεί στο παραδοσιακό δίκαιο της θάλασσας αφού μάλλον ανακαλύφθηκε από τα παράκτια κράτη (Ρούκουνας 1990). Αντίρροπα βλέπουμε την τάση της διεθνούς κοινότητας για την 7

8 κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. Εδώ θα εξετάσουμε ιστορικά τις συμβάσεις και τα συγκεκριμένα γεγονότα που συνέβησαν για την οριοθέτηση και σκοπό της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας και την αποσαφήνιση των εννοιών γύρω από αυτή την έννοια. 3.1 ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΚΑΙ Η ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΠΡΙΝ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ Το Δίκαιο της Θάλασσας αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και βασικότερα κεφάλαια του Διεθνούς Δικαίου. Το δίκαιο που εφαρμόζεται τώρα είναι η κατάληξη των προσπαθειών που έγιναν από τους αρχαίους έλληνες και τους ρωμαίους. Τότε οι εξελίξεις όπως ήταν φυσικό ήταν πολύ αργές και χωρίς ιδιαίτερές προόδους. Κατά τη διάρκεια του 17 ου και 18 ου αιώνα έγιναν πολλές προσπάθειες να επιβληθεί κάποια μορφή κυριαρχίας σε διάφορους τομείς της θάλασσας και στα κυριαρχικά δικαιώματα πάνω της για πολλούς και για διαφορετικούς σκοπούς. Οι βασικοί λόγοι ήταν οι εξής: α) Η βασική επιδίωξη ήταν η περιφρούρηση των κρατών. Το κάθε κράτος χρειαζόταν επαρκή θαλάσσιο χώρο για να μπορεί να έχει τον έλεγχο των ακτών του. β) Ακόμα ένα βασικό ζήτημα ήταν η αλιεία και η ναυσιπλοΐα. Έτσι το κάθε κράτος ήθελε να έχει την κυριαρχία των ακτών και να μπορούν οι υπήκοοι του ελεύθερα να κινούνται στην περιοχή. Γενικά επικράτησε συγκεχυμένη ατμόσφαιρα, πράγμα που έμελλε να αλλάξει με την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων σε διεθνή πρακτική. Με αυτή την αφορμή αναδύθηκαν και άλλα ζητήματα που χρειάζονταν λύση και ήταν αντικείμενο του δικαίου της θάλασσας. Με μονομερείς διακηρύξεις επιχείρησαν να δώσουν λύσεις αντιμετωπίζοντας το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας με κατάληψη και κατοχή του υποθαλάσσιου εδάφους ως res nullius (δεκτικό 8

9 οικειοποίησης από το πρώτο κράτος που θα ασκούσε σε αυτό αποτελεσματική εξουσία) ή res communis (ακατάλληλο για μονομερή οικειοποίηση), ανεξάρτητα από οποιαδήποτε γεωγραφική εγγύτητα του παράκτιου κράτους (Ιωάννου, Στρατή, 1998). Παρ όλα αυτά δεν συναντάμε ειλικρινή προσπάθεια για τον εναρμονισμό όλων αυτών των πρακτικών, μέχρι το Τότε συνεκλήθη στη Χάγη Διάσκεψη για την Κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου, στην οποία συμμετείχαν 47 κράτη. Στη Διάσκεψη για πρώτη φορά διατυπώθηκαν διεκδικήσεις που απηχούσαν προθέσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά σε κάθε περίπτωση, οι απαιτήσεις των κρατών ήταν εξαιρετικά μετριοπαθείς και περιορίζονταν σε λίγα χιλιόμετρα από την ακτή (Russ, Zeller, 2003). Η Διάσκεψη αυτή δεν ήταν επιτυχής και αποτελέσματα δεν έμελλε να φανούν παρά μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο (Glassner, 1986). 3.2 Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΡΟΥΜΑΝ (1945) Μέχρι το χρονικό αυτό σημείο η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν επέτρεπε την εξερεύνηση του βυθού σε μεγάλο βάθος και την εκμετάλλευση των φυσικών του πόρων σε ευρύτατη κλίμακα. Μόνη εξαίρεση αποτελούν κάποιες γεωτρήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του Το γεγονός αυτό όμως δεν είχε ιδιαίτερη σημασία για την οριοθέτηση και εκτενή ορισμό της υφαλοκρηπίδας όπως τον ξέρουμε σήμερα.(ιωάννου, Στρατή, 1998). Έτσι η έννοια της υφαλοκρηπίδας χρησιμοποιείτο μόνο σαν γεωλογικός όρος (Ροζάκης, 1976). Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξαν και άλλοι παράγοντες που ώθησαν τα κράτη στη διασαφήνιση του νομικού πλαισίου που θα διέπει το θαλάσσιο βυθό και την υφαλοκρηπίδα (Ρούκουνας, 1982). Καταρχήν οι αυξημένες ανάγκες σε πετρέλαιο. Η υφαλοκρηπίδα είχε εξακριβωθεί ότι είναι πλούσια σε σημαντικά 9

10 αποθέματα πετρελαίου και αερίου. Ακόμα τα κράτη είχαν την τεχνολογική δυνατότητα για εξόρυξη μεταλλευμάτων και υδρογονανθράκων στο έδαφος και το υπέδαφος του πυθμένα της θάλασσας, πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη. Επίσης τώρα θα μπορούσαν να αυξήσουν την αλιευτική τους δύναμη και στο υπέδαφος της θάλασσας σε πιο μεγάλα βάθη σε είδη που είναι καθιστικά. Δηλαδή είδη που ζουν στον πυθμένα της θάλασσας όπως τα καβούρια ή τα σφουγγάρια. Η διακήρυξη αυτή είχε προφανή στόχο να προκαταλάβει τη διεθνή κοινότητα στο επίμαχο ζήτημα της εκμετάλλευσης της υφαλοκρηπίδας και προέβλεπε μεταξύ άλλων ότι «η κυβέρνηση των Η.Π.Α. θεωρεί τους φυσικούς πόρους του υπεδάφους και του βυθού της υφαλοκρηπίδας που ευρίσκονται κάτω από την ανοικτή θάλασσα, αλλά ωστόσο, συνορεύουν με τις ακτές των Η.Π.Α., υποκείμενους στη δικαιοδοσία και τον έλεγχο των Η.Π.Α.». Αντιμετώπισε για πρώτη φορά την υφαλοκρηπίδα ως αντικείμενο δικαιωμάτων, δηλαδή ως νομική κατηγορία και εισήγαγε, επίσης για πρώτη φορά τους όρους έλεγχος (control) και δικαιοδοσία (jurisdiction) οι οποίοι έθεσαν σε εφαρμογή μια σειρά νομικών εξελίξεων, καθώς και την εισαγωγή της έννοιας των κυριαρχικών δικαιωμάτων. Όμως, ταυτόχρονα, συνέδεσε την υφαλοκρηπίδα με την έννοια της φυσικής προέκτασης και επισημοποίησε τις αρχές της ευθυδικίας (Σιούσιουρας 2003). Από τότε είχαμε νομικές διεκδικήσεις ο οποίες είχαν χαρακτηριστικά: Τα κράτη ζητούσαν δικαιώματα στους βυθούς. Υπήρχε μεγάλη διαφορετικότητα ανάμεσα στις διεκδικήσεις των κρατών. Μετά από το 1945, πολλά κράτη προέβησαν σε μονομερείς διακηρύξεις κυριαρχίας ή κυριαρχικών δικαιωμάτων πάνω στο βυθό και το υπέδαφός του, αλλά με πρακτική που δεν παρουσιάζει ομοιογένεια και δυσχεραίνει τη δυνατότητα καθιέρωσης, έστω και ενός διεθνούς 10

11 εθιμικού κανόνα. Η ανομοιομορφία αυτή, σε συνδυασμό με διαμαρτυρίες άλλων κρατών, δεν επέτρεψαν τη δημιουργία μίας ενιαίας διεθνούς πρακτικής και συνεπακόλουθα ενός εθιμικού κανόνα (Ροζάκης, 1976). Αυτή η αδυναμία διεξαγωγής γενικού κανόνα οδήγησε στη σύμβαση της Γενεύης στην οποία υπήρχαν πολλές προτάσεις και δυσχερείς ήταν οι διαπραγματεύσεις. 3.3 Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΥΗΣ (1958) Η συνδιάσκεψη της Γενεύης είναι η Πρώτη Συνδιάσκεψη του Ο.Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία στις 29 Απριλίου 1958, κωδικοποιώντας όσα είχαν έρθει στην επιφάνεια μέχρι τότε, υιοθέτησε τέσσερις συμβάσεις μεταξύ των οποίων και τη Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα (Convention of the Continental Shelf ). Επικυρώθηκε από 56 κράτη και είχε συνολικά 12 άρθρα. Στο άρθρο 1 ορίζεται τι είναι νομικά η υφαλοκρηπίδα: ως υφαλοκρηπίδα νοείται ο βυθός και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών που γειτνιάζουν με την ακτή, αλλά βρίσκονται πέρα από το όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης, ως το βάθος των 200 μέτρων, ή πέρα από αυτό το όριο, ως το σημείο που το βάθος των υπερκείμενων υδάτων επιτρέπει την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων των εν λόγω περιοχών. Ο ορισμός αυτός είναι φανερό ότι καταργεί τη συνάφεια του γεωλογικού με το νομικό κριτήριο και μειώνει τους κινδύνους όταν δεν υπάρχει γεωλογική να μην και νομική υφαλοκρηπίδα. Ο φόβος αυτός υπήρχε όταν πριν από τη συνδιάσκεψη της Γενεύης κάποιες χώρες είχαν ως επιχείρημα το φυσικό τους δικαίωμα πάνω στην υφαλοκρηπίδα. Έτσι θα μπορούσε να εξαρτηθεί το κριτήριο της οικονομικής εκμετάλλευσης από το γεωλογικό και κάποιες χώρες δεν θα είχαν κανένα δικαίωμα εκμετάλλευσης στις παρακείμενες τους ακτές. Γίνεται κατανοητό ότι η Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα καθιέρωσε τα κριτήρια (α) του ισοβαθούς των 200 μέτρων και (β) της 11

12 εκμετάλλευσης, που όμως ενείχαν τον κίνδυνο απεριόριστης επέκτασης της υφαλοκρηπίδας από τα ανεπτυγμένα κράτη. Για παράδειγμα, οι Η.Π.Α. (που ήταν μέρος της Σύμβασης για την Υφαλοκρηπίδα) κινούνταν ήδη, με βάση τη Διακήρυξη Τρούμαν. Όπως, σαρκαστικά παρατήρησε ο εκπρόσωπος της Γουατεμάλας, «είναι σαν να λέμε σε ένα οδηγό ότι επιτρέπεται να τρέχει μέχρι 100 χιλιόμετρα την ώρα, εκτός εάν το αυτοκίνητό του έχει τη δυνατότητα να τρέχει γρηγορότερα» (Ρούκουνας, 1982). Ακόμα καθόρισε και τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους πάνω στην υφαλοκρηπίδα του. Τα δικαιώματα που προσδιόριζε ήταν δικαιώματα εξερευνήσεως και εκμεταλλεύσεως. Το πρόβλημα που υπήρχε εδώ ήταν ο νέος όρος «κυριαρχικά δικαιώματα». Το προσχέδιο του 1951 από την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου χρησιμοποιούσε τον όρο <<Δικαιοδοσία Και Έλεγχος>> και αυτό γιατί η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου είχε σκοπό να περιορίσει τα δικαιώματα των κρατών στην εξερεύνηση και την εκμετάλλευση χωρίς να υπάρχει υπόνοια προσβολής της ήδη καθιερωμένης ελευθερίας των θαλασσών. Στη μεταξύ των κρατών συζήτηση υπήρχαν δύο τάσεις οι οποίες κυριάρχησαν όσον αφορά την ονομασία αλλά και την ουσία της, οι οποίες είναι οι εξής: Πλήρη κυριαρχία. Τα κράτη που υποστήριζαν αυτή την άποψη θεωρούσαν ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχον σύνορα ούτε στο αντικείμενο αλλά ούτε και στην έκταση της υφαλοκρηπίδας. Κυριαρχικά δικαιώματα. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θεωρούσαν ότι η κυριαρχία δεν μπορεί να σπάσει σε δικαιώματα και ο όρος αυτός θα ήταν καλύτερος. Τελικά επικράτησε η δεύτερη άποψη η οποία εξέφραζε και την πλειοψηφία. Φαίνεται λοιπόν ότι η ρύθμιση αυτή βοήθησε να γίνει ένα βήμα στην οριοθέτηση και τους σκοπούς εκμετάλλευσης της 12

13 υφαλοκρηπίδας αλλά η δυσκολία οριοθέτησης εθιμικού δικαίου δεν μπορούσε να δεσμεύσει όλα τα κράτη. 3.4 Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ (1969). Τομή στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας αποτέλεσε η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου το 1969 για τη Βόρεια Θάλασσα και συγκεκριμένα μεταξύ Δανίας και Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και μεταξύ Ολλανδίας και Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Όσον αφορά για τη σημαντικότητα της υπόθεσης αυτής μπορούμε να αναφέρουμε ότι στη σύνθεση του Δικαστηρίου τελούσαν μερικοί από τους σημαντικότερους διεθνολόγους του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα στο ίδιο επίπεδο ήταν επίσης και οι δικηγόροι των δύο μερών 2. Από τη συγκέντρωση όλου αυτού του επιστημονικού δυναμικού, γίνεται κατανοητό γιατί η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του οργάνου και στην εξέλιξη του Δικαίου της Θάλασσας και της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας (Ιωάννου, Στρατή, 1998). Τα κράτη αυτά απευθύνθηκαν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κατόπιν συνυποσχετικού, προκειμένου να ζητήσουν από το Διεθνές Δικαστήριο την οριοθέτηση της μεταξύ τους υφαλοκρηπίδας. Συγκεκριμένα, ζήτησαν από το Διεθνές Δικαστήριο να αποφανθεί «ποιες είναι οι αρχές και οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που εφαρμόζονται στην οριοθέτηση μεταξύ των μερών των περιοχών της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας που ανήκουν στο καθένα από αυτά» (Ιωάννου, Στρατή, 1998), ενώ, ειδικότερα, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας υποστήριζε ότι κάθε ενδιαφερόμενο κράτος θα έπρεπε να κατέχει «ένα ακριβές και ανάλογο μερίδιο» από την υφαλοκρηπίδα που αναλογεί στο μήκος της ακτογραμμής. 2 Σύνθεση δικαστηρίου: Fitzmaurice, Jessup, Morelli, Pdilla Nervo, Gros, Mosler Δικηγόροι: Jaenicke, Oda, Waldlock και Riphagen (Ιωάννου, Στρατή, 1998). 13

14 Η έναρξη της διαφοράς ήταν όταν με τη σύμβαση μεταξύ Ολλανδίας Δανίας για τη μεταξύ τους υφαλοκρηπίδα το Μάρτιο του 1966 οι δύο πλευρές όρισαν τα όρια της υφαλοκρηπίδας των, από το όριο της Μεγάλης Βρετανίας ως τις ακτές της Δυτικής Γερμανίας με συνέπεια η Δυτική Γερμανία να μην έχει δικαίωμα επέκτασης της δικής της υφαλοκρηπίδας μέχρι τα Βρετανικά όρια. Η Ολλανδία και η Δανία ήταν καλυμμένες από τη σύμβαση της Γενεύης για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα και ειδικότερα με τα άρθρα της για την οριοθετική γραμμή. Την οριοθετική γραμμή αμφισβητούσε η Γερμανία και θεωρούσε ότι θα πρέπει να ακολουθηθεί το σύστημα της μέσης γραμμής και ίσης απόστασης το οποίο εφαρμοζόταν και πρακτικά σε πάρα πολλές περιπτώσεις. Ακόμα η Δυτική Γερμανία δεν ήταν συμβαλλόμενο μέρος της σύμβασης του 1959, άρα δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι αποφάσεις σε βάρος της. Το δικαστήριο αποφάσισε να αναλάβει τις υποθέσεις σαν δύο διαφορετικές υποθέσεις δηλαδή Δανία - Δυτική Γερμανία, Ολλανδία - Δυτική Γερμανία. Κατέληξε σε απόφαση στις 20 Φεβρουαρίου 1969 (Ροζάκης, 1976). Κατ αρχήν το δικαστήριο διευκρίνισε τον εθιμικό χαρακτήρα που έχει τώρα το περιεχόμενο των άρθρων 1 έως 3 της σύμβασης της Γενεύης: Τον ορισμό (άρθρο 1), τη φύση των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους (άρθρο 2) και την αρχή της ελευθερίας της υπερκείμενης θάλασσας (άρθρο 3). Οι αποφάσεις του δικαστηρίου μπορούν να συνοψιστούν σε 5 βασικά σημεία: 1. Η οριοθέτηση είναι η διαδικασία στην οποία καθιερώνονται τα σύνορα για τις περιοχές που ανήκουν ήδη σε μια χώρα και δεν είναι το ίδιο με την διανομή των περιοχών που πριν δεν άνήκαν σε κανένα. 14

15 2. Το φυσικό δικαίωμα μιας χώρας για την υφαλοκρηπίδα της υπάρχει και ενεργοποιείται με την οριοθέτηση, δεν αποκτιέται με αυτόν τον τρόπο. Πιο συγκεκριμένα: «Το δικαστήριο δεν αμφιβάλει ότι ο πιο θεμελιώδης από τους κανόνες που αφορούν το άρθρο 2 της Σύμβασης της Γενεύης για τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους για την σχετική με την υφαλοκρηπίδα του περιοχή, η οποία συνιστά φυσική προέκταση της ξηράς μέσα και κάτω από τη θάλασσα, υπάρχουν ipso facto και ab initio, δυνάμει της κυριαρχίας του πάνω στην ξηρά σαν προέκταση της για άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων με σκοπό την εξερεύνηση και την εκμετάλλευση των περιοχών αυτών». 3. Τα άρθρα 1 έως 3 που υπάρχουν στη σύμβαση για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα είναι υπό διαμόρφωση υποχρεωτικοί κανόνες διεθνούς δικαίου για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα όπως και: η έκταση, ο νομικός χαρακτήρας των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους, το είδος των πλουτοπαραγωγικών πηγών και η διατήρηση της ελευθερίας των θαλασσών. 4. Οι κανόνες της μέσης γραμμής και της ίσης απόστασης δεν είναι κανόνες εθιμικού δικαίου που πρέπει να σεβαστούν τρίτα κράτη. 5. Η χρήση του κανόνα της μέσης γραμμής δεν είναι υποχρεωτική για την Δυτική Γερμανία αφού: α) η οριοθέτηση πρέπει να γίνει σε συμφωνία, σύμφωνα με τη δικαιοδοσία του κάθε κράτους και λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές συνθήκες που υπάρχουν έτσι ώστε να δίνεται σε κάθε μέρος τα τμήματα της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας που αποτελούν φυσική προέκταση της ξηράς μέσα και κάτω από τη θάλασσα χωρίς να σφετερίζεται η μία πλευρά τις περιοχές που ανήκουν στην άλλη. β) Αν από την οριοθέτηση των περιοχών προκαλεί σύγχυση για τις συγκεκριμένες περιοχές και δεν μπορούν να καταλήξουν τα μέρη σε κάποια συμφωνημένη αναλογία και δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία για την κοινή εκμετάλλευση των περιοχών αυτών ή κάποιων μερών τους τότε υιοθετείτε ο κανόνας της μέσης γραμμής. 15

16 Βλέπουμε ότι το φυσικό διαφοροποιείται από το νομικό κριτήριο στην απόφαση του δικαστηρίου αλλά μέσα σε αυτή την απόφαση υπάρχουν κάποια σημεία άξια για να τονίσουμε. Αν και το δικαστήριο φαίνεται να είναι υπέρμαχος της φυσικής συνέπειας δηλαδή επικαλείται το φυσικό κριτήριο της προέκτασης της ξηράς μέσα και κάτω από τη θάλασσα, θεωρεί ότι η γεωλογική έννοια δεν μπορεί να εξυπηρετήσει την έννοια της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας. Η κατάληξη αυτής της διαμάχης που σημάδεψε τόσο το διεθνές δίκαιο είναι μια κοινή απόφαση του 1971 των τριών χωρών με πιο ευνοϊκούς όρους για το κράτος της Δυτικής Γερμανίας. 3.5 Η ΤΡΙΤΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ (1982) α) Οι πορείες των διαπραγματεύσεων και η Τελική Πράξη. Τον Δεκέμβριο του 1973 συνήλθε στη Νέα Υόρκη η Τρίτη Συνδιάσκεψη με τη συμμετοχή 130 κρατών και πραγματοποίησε τις πρώτες εργασίες της, για 10 εβδομάδες στο Καράκας της Βενεζουέλας, είχε πολλές ακόμη συνεδρίες στη Νέα Υόρκη και τη Γενεύη και τελικά έμελλε να διαρκέσει 9 έτη, με μία μοναδική διαδικασία στη διπλωματική ιστορία, με 160 συμμετέχοντα κράτη ολοκληρώνοντας τις εργασίες της στις 10 Δεκεμβρίου του , με την υπογραφή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS IΙΙ) στο Montego Bay της Jamaica. Η σύμβαση ετέθη σε ισχύ στις 14 Νοεμβρίου 1994, ένα χρόνο αφού το 60ο κράτος, η Γουιάνα την υπέγραψε 4. Η 3 Στις διαδικασίες των διαπραγματεύσεων επιλέχθηκε η μέθοδος λήψης αποφάσεων με ομοφωνία και όχι διά της πλειοψηφίας, προκειμένου να αποφευχθεί ή έστω να μειωθεί η δυνατότητα σχηματισμού ομάδων κρατών που θα επιχειρούσαν να ελέγξουν τις διαπραγματεύσεις 4 Τα συμμετέχοντα μέρη κράτη της Σύμβασης, μέχρι και σήμερα είναι 149: Albania, Algeria, Angola, Antigua and Barbuda, Argentina, Armenia, Australia, Austria, The Bahamas, Bahrain, Bangladesh, Barbados, Belgium, Belize, Benin, Bolivia, Bosnia and Herzegovina, Botswana, Brazil, Brunei, Bulgaria, Burkina Faso, Burma, Cameroon, Canada, Cape Verde, Chile, People's Republic of China, Comoros, Democratic Republic of the Congo, Cook Islands, Costa Rica, Côte d'ivoire, Croatia, Cuba, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Djibouti, Dominica, Egypt, Equatorial Guinea, Estonia, European Union, Fiji, Finland, France, Gabon, The Gambia, Georgia, Germany, Ghana, Greece, Grenada, Guatemala, Guinea, Guinea-Bissau, Guyana, Haiti, Honduras, Hungary, Iceland, India, Indonesia, Iraq, Ireland, Italy, Jamaica, Japan, Jordan, Kenya, Kiribati, South Korea, Kuwait, Laos, Latvia, Lebanon, Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Madagascar, Malaysia, Maldives, Mali, Malta, Marshall Islands, Mauritania, 16

17 σύμβαση είναι πολύ πιο αναλυτική από αυτή του 1958, παρ όλο που υιοθετεί αυτούσια ή παραλλαγμένα άρθρα της και αποτελείται από το προοίμιο και 320 άρθρα, τα οποία κατανέμονται σε 17 μέρη με διαφορετική θεματολογία. Επίσης υπάρχουν 9 παραρτήματα που έχουν την ίδια τυπική και ουσιαστική βαρύτητα με το κυρίως σώμα της Σύμβασης. Σε αντίθεση με την UNCLOS I που κατέληξε σε τέσσερις διαφορετικές θεματικές συμβάσεις, η Τρίτη Συνδιάσκεψη επέλεξε την οδό του ενός ενιαίου κειμένου στο οποίο επιχειρείται η συνολική (χωρική και θεματική) ρύθμιση του θαλασσίου χώρου (Βλάχος, Σαμιώτης, 1997). Η Σύμβαση δημιούργησε νέα πεδία στην εξέλιξη και τη σχέση με τη θάλασσα, αφού δημιούργησε ριζικές αλλαγές στη διάθεση των πόρων, στην εθνική ισχύ, στις κρατικές συμπεριφορές, αλλά και στον πολιτικό χάρτη του κόσμου. Δημιούργησε μία σταθερή βάση για την άντληση πετρελαίου και αερίου, ενώ ταυτόχρονα διαφύλασσε την ελευθερία αλιείας και ναυσιπλοΐας στην ανοιχτή θάλασσα (Kirchner, 2004). Σε ότι αφορά την υφαλοκρηπίδα, λαμβάνοντας υπόψη τη γέννηση και καθιέρωση του θεσμού της ΑΟΖ διατήρησε το γεωλογικό κριτήριο και προέβλεψε5 στο Μέρος VI (άρθρα 76-85), καθώς και στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, σε συνδυασμό με το Παράρτημα ΙΙ της Τελικής Πράξης της Τρίτης Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας, τα εξής: Mauritius, Mexico, Federated States of Micronesia, Monaco, Mongolia, Mozambique, Namibia, Nauru, Nepal, Netherlands, New Zealand, Nicaragua, Nigeria, Norway, Oman, Pakistan, Palau, Panama, Papua New Guinea, Paraguay, Philippines, Poland, Portugal, Qatar, Romania, Russia, Saint Kitts and Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent and the Grenadines, Samoa, São Tomé and Príncipe, Saudi Arabia, Senegal, Serbia and Montenegro, Seychelles, Sierra Leone, Singapore, Slovakia, Slovenia, Solomon Islands, Somalia, South Africa, Spain, Sri Lanka, Sudan, Suriname, Sweden, Tanzania, Togo, Tonga, Trinidad and Tobago, Tunisia, Tuvalu, Uganda, Ukraine, United Kingdom, Uruguay, Vanuatu, Vietnam, Yemen, Zambia, Zimbabwe. Παρ όλα αυτά 28 κράτη, αν και έχουν υπογράψει τη Σύμβαση, δεν την έχουν επικυρώσει μέχρι και σήμερα: Afghanistan, Belarus, Bhutan, Burundi, Cambodia, Central African Republic, Chad, Colombia, Republic of the Congo, Dominican Republic, El Salvador, Ethiopia, Iran, North Korea, Lesotho, Liberia, Libya, Liechtenstein, Malawi, Morocco, Niger, Niue, Rwanda, Swaziland, Switzerland, Thailand, United Arab Emirates, United States. Τέλος τρία κράτη δεν έχουν υπογράψει τη Σύμβαση: Israel, Turkey, Venezuela. 5 Στο άρθρο 76 του κειμένου της Σύμβασης (vol 21, p. 1261) για την υφαλοκρηπίδα σημειώνονται: «The Continental Shelf of a coastal State comprises the sea-bed and subsoil of the submarine areas that extend beyond its territorial sea throughout the natural prolongation of its land territory to the outer edge of the continental margin, or to a distance of 200 nautical miles from the baselines from which the breadth of the territorial sea is measured where the outer edge of the continental margin does not extend up to that distance». 17

18 Όταν το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται σε απόσταση μικρότερη των 200 ν.μ., τότε ρυθμιστής της υφαλοκρηπίδας είναι το κριτήριο της απόστασης, το οποίο θεμελιώνει υφαλοκρηπίδα μέχρι 200 ν.μ., Όταν το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 ν.μ., τότε ρυθμιστής της υφαλοκρηπίδας είναι το γεωλογικό κριτήριο, το οποίο μπορεί να θεμελιώσει υφαλοκρηπίδα μέχρι τα 350 ν.μ. Δηλαδή, ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας μπορεί να γίνει με επιλογή από το παράκτιο κράτος μεταξύ δύο κριτηρίων, δηλαδή με επιλογή είτε του κριτηρίου της απόστασης, είτε του γεωμορφολογικού κριτηρίου, εφ όσον συντρέχουν οι γεωλογικές προϋποθέσεις. Σε αυτό το σημείο μπορούμε να πούμε ότι η Σύμβαση έκανε ένα βήμα εμπρός και δύο πίσω, αφού, ενώ ορθά εγκατέλειψε το άδικο για τα πτωχά κράτη- κριτήριο της εκμεταλλευσιμότητας, παράλληλα εγκατέλειψε τον άκαμπτα δίκαιο κανόνα της ίσης απόστασης για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ δύο κρατών με αντικριστές ακτές. Το κριτήριο της επιείκειας που υιοθετήθηκε ενάντια στην αρχή της ίσης απόστασης, είναι κατά κάποιο τρόπο ασαφές και αφήνει περιθώριο για υποκειμενικές παρεμβολές. Όπως ορίζει πάλι το άρθρο 76, το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα ως προς την εξερεύνηση και την εκμετάλλευση του φυσικού της πλούτου (ορυκτά, μη ζώντες οργανισμοί, καθιστικά είδη, αλλά όχι οστρακόδερμα, καθώς και αρχαιότητες). Η δε παράγραφος 1 του άρθρου 78 ορίζει ότι τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους στην υφαλοκρηπίδα δεν θίγουν το νομικό καθεστώς των υπερκείμενων υδάτων ή του εναερίου χώρου των υδάτων αυτών. 18

19 Σε ότι αφορά τα νησιά, το άρθρο 121 της Σύμβασης αναγνωρίζει ότι έχουν υφαλοκρηπίδα 6. Εξ άλλου με το άρθρο 76, ιδρύεται Επιτροπή για τα όρια της υφαλοκρηπίδας (Brown, 1997), καθορίζει τα δικαιώματα του κράτους στην υφαλοκρηπίδα και εναρμονίζει το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας με εκείνο της ΑΟΖ. Σε ό,τι αφορά την ΑΟΖ διαπιστώνουμε ότι τα δικαιώματα σε αυτήν προκύπτουν μόνο εφ όσον το παράκτιο κράτος την θεσπίσει, ενώ τα αντίστοιχα της υφαλοκρηπίδας υπάρχουν ipso facto και ab initio. Περαιτέρω, οι δύο ζώνες διαφέρουν σημαντικά ως προς την έκτασή τους. Στην περίπτωση της ΑΟΖ τα 200 ν.μ. αποτελούν το ανώτατο δυνατό εύρος. Αντίθετα στην υφαλοκρηπίδα η απόσταση των 200 ν.μ. αποτελεί το ελάχιστο εύρος, αφού με εφαρμογή του γεωλογικού κριτηρίου, το ανώτατο δυνατό εύρος για την υφαλοκρηπίδα είναι 350 μίλια ή 100 μίλια από το ισοβαθές των μέτρων (Ιωάννου, Στρατή, 1998). 6 Article 121: Regime of islands 1. An island is a naturally formed area of land, surrounded by water, which is above water at high tide. 2. Except as provided for in paragraph 3, the territorial sea, the contiguous zone, the exclusive economic zone and the continental shelf of an island are determined in accordance with the provisions of this Convention applicable to other land territory. 3. Rocks which cannot sustain human habitation or economic life of their own shall have no exclusive economic zone or continental shelf. 19

20 Πηγή: Australian Geological Survey Organisation 4. Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΛΛΑΔΑΣ - ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Η ελληνοτουρκική διαφορά για την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου χρονολογείται από το Νοέμβριο 1973, όταν δημοσιεύθηκε στην Τουρκική Εφημερίδα της Κυβέρνησης απόφαση παραχώρησης στην κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίων αδειών διεξαγωγής ερευνών σε υποθαλάσσιες περιοχές πλησίον ελληνικών νήσων. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναλυθούν οι εμφανείς πτυχές της διαφωνίας στο Αιγαίο από το 1973 μέχρι και την κατάσταση που υπάρχει σήμερα. Ακόμα θα δούμε τις θέσεις των δύο χωρών και τους 20

21 τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να βρεθεί λύση στη διαμάχη των δυο χωρών Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο αποτελεί ουσιαστικά την μόνη νομική ελληνοτουρκική διαφορά που αναγνωρίζει η Ελλάδα ότι υπάρχει. Η διαφορά αυτή ήλθε για πρώτη φορά στην επιφάνεια την 1η Νοεμβρίου 1973, όταν στην Τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως δημοσιεύθηκε χάρτης με περιοχές του Αιγαίου, που περιελάμβανε και ελληνικές, για τις οποίες η τουρκική κυβέρνηση είχε δώσει άδεια διεξαγωγής ερευνών σε τουρκική εταιρεία πετρελαίων. Ως αποτέλεσμα της αποτυχίας εξεύρεσης λύσεως οι δύο χώρες βρέθηκαν στα πρόθυρα πολέμου το 1987 με αφορμή την επανεμφάνιση τουρκικού ωκεανογραφικού Sismik-1 σε περιοχές που η Ελλάδα θεωρούσε ότι υπάρχει δική της υφαλοκρηπίδα. Έκτοτε το θέμα παραμένει σε εκκρεμότητα. Η βασική διαφορά των δύο χωρών είναι ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει στα νησιά το δικαίωμα υφαλοκρηπίδας, αρνούμενη τη δέσμευση της Σύμβασης της Γενεύης, αφού δεν την επικύρωσε, ενώ αρνείται και τον εθιμικό χαρακτήρα που αποκτά μια τέτοια σύμβαση ευρείας αποδοχής, περιλαμβανομένης και της Τουρκίας. Υποστηρίζει ακόμη ότι η επίμαχη υφαλοκρηπίδα των νησιών θα πρέπει να θεωρηθεί ως προέκταση της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας της Μικρά Ασίας. Η Ελλάδα, από την πλευρά της, υποστηρίζει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαίωμα υφαλοκρηπίδας, όπως προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο. 4.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Από τη Συνθήκη της Λοζάνης το 1923 έως το 1973, το Αιγαίο ελεγχετω και είχε πλήρη εξουσία, σε στρατιωτική, οικονομική και πολιτιστική βάση, η Ελλάδα. Εκείνη την εποχή, η Τουρκία δεν φάνηκε να έχει οποιεσδήποτε επιδιώξεις για αυτό ή σχέδια για την επέκταση της στο Αιγαίο και, σημαντικότερα, δεν είχε εξετάσει ποτέ το υπάρχον 21

22 νομικό καθεστώς. Η στάση της άλλαξε εντυπωσιακά το 1973 όταν ανακαλύφθηκαν τα κοιτάσματα πετρελαίου στη Θάσο από την εξερεύνηση του Denver, Colorado. Εκείνη την περίοδο, βασικά για λόγους πολιτικής εγχώριας κατανάλωσης, οι δικτάτορες που κυβέρνησαν την Ελλάδα από το 1967 ως το 1974 δήλωσαν ότι τα συμπεράσματα ήταν σημαντικού μεγέθους, χωρίς να γίνει πρόγνωση των διεθνών επιπτώσεων των ισχυρισμών τους. Η Τουρκία είδε αμέσως μια ευκαιρία και αντέδρασε αναλόγως την 1η Νοεμβρίου 1973 με την απόδοση των ορυκτών δικαιωμάτων εξερεύνησης ανατολικό στον Αιγαίο στην τουρκική επιχείρηση πετρελαίου. Με την περιοχή που η Τουρκία υπέδειξε, επικάλυψε την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα που θεωρούνταν από την Ελλάδα δεδομένη και τις περιοχές για τις οποίες είχαν χορηγηθεί άδειες από την Ελλάδα σε ξένες επιχειρήσεις. Στις 7 Φεβρουαρίου 1974 απάντησε η ελληνική πλευρά και τόνισε ότι θίγονται τα ελληνικά συμφέροντα τα οποία είναι σαφώς καθορισμένα από τη σύμβαση της Γενεύης και πιο συγκεκριμένα η οριοθέτηση με ίση απόσταση από το άρθρο 6 παράγραφος 1 της σύμβασης της Γενεύης και το δικαίωμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η απάντηση της Τουρκικής ηγεσίας ήρθε στις 27 Φεβρουαρίου με την διατύπωση του επιχειρήματος που μέχρι και σήμερα χρησιμοποιεί ότι δηλαδή: «το δικαίωμα που αφορά την υφαλοκρηπίδα δεν παράγεται αποκλειστικά και απαραίτητα από την κυριαρχία που ασκείται επί ενός εδάφους, αλλά και από τη μορφολογία που υπάρχει στο βυθό της θάλασσας που βρέχει ή περιβάλλει την εν λόγω περιοχή.» όσον αφορά την οριοθέτηση η άποψη της Τουρκίας είναι η έξης: η μέση γραμμή και ίση απόσταση δεν είναι βασική αρχή της Συνθήκης της Γενεύης, η οριοθέτηση γίνεται μετά από συμφωνία των εμπλεκομένων μερών. Το Αιγαίο είναι ημίκλειστη θάλασσα και έτσι δεν μπορεί να εφαρμοστεί εδώ ο κανόνας αυτός αφού είναι στις ειδικές περιπτώσεις της σύμβασης και εξαιρείται (Ιωάννου, Στρατή 1998). 22

23 Στις 24 Μαΐου 1974 η ελληνική πλευρά ανακοίνωσε ότι «Δεν αντιτίθεται στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του αιγαίου βάσει του ισχύοντος δικαίου που απορρέει από τη σύμβαση της Γενεύης». Η Τουρκία δέχτηκε αυτό το ανακοινωθέν σαν υποχώρηση και απάντησε στις 5 Ιουνίου 1974 ότι είναι έτοιμη να διαπραγματευτεί για το θέμα όποτε καλούνταν από την ελληνική πλευρά. Σε αντίθεση με αυτή τη στάση των φιλικών διαπραγματεύσεων το Τούρκικο υδατογραφικό Cardali είχε στις 29 Μαΐου 1974 περάσει σε σεισμολογικές έρευνες στο αιγαίο. Έντονες ήταν οι διαμαρτυρίες της ελληνικής πλευράς και η απάντηση ήρθε στις 19 Ιουνίου με την επίδειξη σημαίας από ελληνικά πολεμικά πλοία στις περιοχές που το Cardali είχε περάσει και διεξήχθησαν οι έρευνες. Συνεχίζοντας η τουρκική πλευρά την ίδια κατάσταση επιθετικότητας και αυθαιρεσίας, αφού δεν έχει συμφωνηθεί τίποτα μεταξύ των δύο χωρών, στις 18 Ιουλίου 1974 εκδίδει άδειες έρευνας για περιοχές του αιγαίου που θεωρούσε η ελληνική πλευρά δικές της. Μετά από δύο ημέρες πραγματοποιήθηκε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Μετά από την κατάρρευση της ελληνικής στρατιωτικής χούντας, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή πρότεινε, στις 27 Ιανουαρίου 1975, ότι η Ελλάδα και η Τουρκία θα έπρεπε να θέσουν την διαφορά τους για την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η απόφαση αυτή έγινε δεκτή από τις αρχές της Τουρκίας στις 6 Φεβρουαρίου 1975 και αποφασιστήκαν συνομιλίες σε υπουργικό επίπεδο. Η συνάντηση έγινε στις 7 Μαΐου 1975 στη Ρώμη με διάφορες δυσκολίες από πλευράς Τουρκίας. Οι Τούρκοι αντιπρόσωποι εμφανίστηκαν απροετοίμαστοι ενώ η ελληνική πλευρά παρουσίασε συνολικά τρία σχέδια επίλυσης. Φυσικά λόγω αυτής της ελλιπούς προετοιμασίας της Τουρκίας η συνάντηση δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Στις 31 Μαΐου 1975 ο πρωθυπουργός της Ελλάδας πρότεινε ειρηνική επίλυση της κρίσης και την παραπομπή του θέματος στη Χάγη. Μετά 23

24 από ισχυρές πιέσεις από την η Τουρκία δέχτηκε την συμβολή των εμπειρογνωμόνων αλλά έπειτα υπαναχώρησε και δεν ευοδώθηκε ούτε αυτή η προσπάθεια. Στις 10 Αυγούστου 1976, η Ελλάδα που ήρθε αντιμέτωπη με την πιθανότητα του πολέμου, απευθύνθηκε ταυτόχρονα στο Συμβούλιο Ασφαλείας Ηνωμένων Εθνών και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Αυτό ήταν μια ''ασυνήθιστη προσφυγή'' καθώς η Ελλάδα έκανε ταυτόχρονα ένα βήμα προς την πολιτικοποίηση της διαφωνίας με τη μετάβαση στο Συμβούλιο Ασφαλείας, συγχρόνως μη πολιτικοποιώντας το, απευθύνθηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης 7. Στις 25 Αυγούστου 1976, το Συμβούλιο Ασφαλείας ζήτησε από τις δύο κυβερνήσεις σε διαπραγματεύσεις, με την ελπίδα της επίτευξης μιας αμοιβαία αποδεκτής λύσης. Το ελληνικό αίτημα στη Χάγη είχε δύο στόχους: κατ' αρχήν, η Τουρκία πρέπει να απέχει από την πραγματοποίηση εξερεύνησης ή έρευνας στις επίμαχες περιοχές, και το δεύτερο, να υποδειχθούν προσωρινά μέτρα της προστασίας. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1976, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης απέρριψε το ελληνικό αίτημα για τα προσωρινά μέτρα. Μετά από τις αποφάσεις των δύο διεθνών οργανισμών, οι Υπουργοί της Ελλάδας και της Τουρκίας συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη την 1η Οκτωβρίου Εκεί, αποφάσισαν ότι οι δύο αντιπροσωπείες θα συναντιόνταν στη Βέρνη μεταξύ 2 Νοεμβρίου και 11 Νοεμβρίου Στις 11 Νοεμβρίου 1976, οι δύο χώρες υπέγραψαν συμφωνία που έχει γίνει γνωστή ως «πρωτόκολλο της Βέρνης». Το πρωτόκολλο της Βέρνης έχει ως τα εξής βασικά χαρακτηριστικά: 1. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν ότι η διαπραγμάτευση θα είναι ειλικρινής και ακολουθημένη καλόπιστα, με σκοπό την επίτευξη 7 Έντεκα χρόνια αργότερα, όταν ήρθε αντιμέτωπη η κυβέρνηση Παπανδρέου με ένα παρόμοιο γεγονός, που οδηγούσε στο χείλος της έναρξης πολέμου, δεν απευθύνθηκε σε κανένα εκ των δύο διεθνών οργανισμών. 24

25 μιας συμφωνίας βασισμένης στην αμοιβαία συγκατάθεσή τους όσον αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του αιγαίου. 2. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν ότι αυτές οι διαπραγματεύσεις πρέπει να είναι αυστηρά εμπιστευτικές. 3. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη διατηρούν τις αντίστοιχες θέσεις τους σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του αιγαίου. 4. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν όχι σε οποιεσδήποτε περιστάσεις να χρησιμοποιήσουν τις διατάξεις του παρόντος εγγράφου ή των προτάσεων που γίνονται από καθεμία πλευρά κατά τη διάρκεια αυτών των διαπραγματεύσεων έξω από το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων. 5. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν ότι δεν πρέπει να υπάρξει καμία δήλωση ή διαρροή στον Τύπο σχετικά με το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων, εκτός αν αποφασίσουν άλλο με αμοιβαία συμφωνία. 6. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν να απέχουν από οποιαδήποτε πρωτοβουλία ή να πράξουν ενέργειες στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα του αιγαίου που να έχει δυσμενή αποτελέσματα στις διαπραγματεύσεις. 7. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν, όσον αφορά στις διμερείς σχέσεις τους, να απέχουν από οποιαδήποτε πρωτοβουλία ή ενέργεια που θα δυσφημήσει το άλλο συμβαλλόμενο μέρος. 8. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη έχουν συμφωνήσει να μελετήσουν την διεθνή πρακτική και τους διεθνείς κανόνες σε αυτό το θέμα, με σκοπό τον προσδιορισμό ορισμένων αρχών και πρακτικών κριτηρίων που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών. 9. Για αυτόν το λόγο, η μικτή Επιτροπή θα καθιερωθεί, αποτελούμενη από εθνικούς αντιπροσώπους. 10. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν να προχωρήσουν βαθμιαία στη διαδικασία διαπραγμάτευσης που υιοθετείται, μετά από αμοιβαίες διαβουλεύσεις. 25

26 Το πρωτόκολλο της Βέρνης είχε την έννοια της χρησιμοποίησης μέχρι το θέμα να πάει στο διεθνές δικαστήριο. Μετά από την άρνηση της Τουρκίας να βρεθεί το θέμα ενώπιον του δικαστηρίου τα πρακτικά της Βέρνης έπαψαν να ισχύουν. Η επόμενη κρίση στο αιγαίο εμφανίσθηκε στις 26 Μαρτίου 1987, όταν ανήγγειλε η τουρκική κυβέρνηση ότι το σεισμικό ερευνητικό σκάφος, Sismik, που συνοδευόταν από τουρκικά πολεμικά, εστάλη για να ερευνήσει για πετρέλαιο στο βυθό της υφαλοκρηπίδας του αιγαίου. Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν το Sismik για να προκαλέσουν τα ελληνικά κυρίαρχα δικαιώματα στον αιγαίο, σαν απάντηση στην απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης, μερικές ημέρες νωρίτερα, να κερδίσει τον έλεγχο μέσω μιας ξένης εταιρίας και να εξερευνήσει κοιτάσματα πετρελαίου 10 μίλια ανατολικά της Θάσου. 4.2 ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ Αν και η διαμάχη για τα χωρικά ύδατα έχει λάβει τη μεγαλύτερη προσοχή, η διαφωνία για την υφαλοκρηπίδα είναι πιο σύνθετη και έχει ιστορικά παράξει περισσότερη συζήτηση. Η ελληνική θέση είναι ότι το διεθνές δίκαιο παρέχει στη χώρα τα δικαιώματα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης της υφαλοκρηπίδας διακόσια μίλια από τις ακτές των νησιών της. Η Ελλάδα αναφέρει και τη Συνθήκη της Γενεύης του 1958 σχετικά με την υφαλοκρηπίδα και την Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας για να στηρίξει την επιχειρηματολογία της, δύο συμβάσεις στις οποίες η Τουρκία δεν συμμετείχε. Ο χώρος που θεωρεί η Ελλάδα ότι της ανήκει η υφαλοκρηπίδα του αιγαίου είναι διαφορετικός από την άποψη της Τουρκίας και θεωρεί ότι οριοθετείται από τις γραμμές βάσης των νησιών της. Έτσι θα ήταν σωστό να εφαρμοστεί ο κανόνας της μέσης γραμμής και ίσης απόστασης. Με αυτήν την ερμηνεία, ουσιαστικά όλος ο βυθός 26

27 του αιγαίου, με εξαίρεση τα τουρκικά χωρικά ύδατα, θα ενέπιπτε στον ελληνικό έλεγχο. Σε αντίθεση με τις αξιώσεις της ελληνικής κυβέρνησης, η Τουρκία έχει υποστηρίξει ότι ένα μεγάλο μέρος του βυθού του αιγαίου είναι στην πραγματικότητα η επέκταση της Τουρκίας από την Ανατολία. Η Τουρκία ακόμα υποστηρίζει ότι τα ελληνικά νησιά δεν πρέπει να έχουν δικαίωμα ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, αναφέροντας την αρχή της ευθυδικίας. Η επιστημονική εξερεύνηση της περιοχής της υφαλοκρηπίδας δείχνει τα κοιτάσματα πετρελαίου που η Τουρκία θα επιθυμούσε να εκμεταλλευτεί. Για το θέμα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας υπάρχουν τρεις μεγάλες βασικές διαφορές τοποθέτησης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας ως προς: I) To αντικείμενο και τη φύση της διαφοράς Η Τουρκία, ισχυρίζεται ότι η διαφορά έγκειται στην διανομή ολόκληρης της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, το οποίο θέλει να χωρίσει σε δύο ίσα μέρη, και με τον τρόπο αυτό να αποκτήσει αυτή δικαιώματα υφαλοκρηπίδας δυτικά των ελληνικών νησιών, μέχρι την μέση γραμμή του Αιγαίου. Έτσι, η διαφορά δεν είναι νομική, αφού δεν βασίζεται σε κανένα κανόνα του διεθνούς δικαίου, αλλά πολιτική. Πρόκειται ουσιαστικά, για επεκτατική βλέψη της Τουρκίας σε βάρος του ελληνικού χώρου. Η Ελλάδα, αντίθετα, τονίζει ότι το αντικείμενο της διαφοράς είναι αποκλειστικά η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών, αφ' ενός στην Θράκη (δηλ. στην θαλάσσια προέκταση της συνοριακής γραμμής) και αφ' ετέρου στα πλησίον της τουρκικής ακτής ευρισκόμενα νησιά του Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου και στην Δωδεκάνησο. Δηλαδή η διαφορά είναι νομική και ως τέτοια οφείλει να επιλυθεί σύμφωνα με τους τρόπους που προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο και ο Χάρτης των Ην. Εθνών για την επίλυση διεθνών νομικών διαφορών. 27

28 II) Το δικαίωμα υφαλοκρηπίδας των νησιών Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα αυτό και θέλει να χαράξει διαχωριστική γραμμή στο μέσον του Αιγαίου, σαν να μην υπήρχαν καθόλου νησιά. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα υφαλοκρηπίδας, όπως ακριβώς προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο (Σύμβαση Γενεύης 1958, Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης 1982, Απόφαση Διεθνούς Δικαστηρίου του 1969 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας της Β. Θάλασσας που εδέχθη ότι ο κανών της υφαλοκρηπίδας των νησιών είναι εθιμικός, άρα δεσμεύει όλα τα κράτη, περιλαμβανομένης βέβαια και της Τουρκίας). Κατά την ελληνική αυτή θέση, εφ' όσον τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα υφαλοκρηπίδας, δεν μπορούν να αποτελούν "ειδικές περιστάσεις" όπως υποστηρίζει η Τουρκία για όλα ανεξαιρέτως τα νησιά του Αν. Αιγαίου. Η Τουρκία θεωρεί ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν δικιά τους υφαλοκρηπίδα αφού βρίσκονται πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Έτσι θεωρεί ότι στην περίπτωση του αιγαίου δεν μπορεί να εφαρμοστεί η αρχή της μέσης γραμμής αφού βρίσκεται στις «ειδικές περιπτώσεις» των συμβάσεων για την υφαλοκρηπίδα. III) Το εφαρμοστέο δίκαιο για την επίλυση της διαφοράς Η Τουρκία επικαλείται την αρχή της ευθυδικίας ("equity"). Η αρχή όμως αυτή δεν ερμηνεύεται από πλευράς Τουρκίας σύμφωνα με τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, αλλά αυθαίρετα, με πολιτικά κριτήρια και γνώμονα τις επεκτατικές της βλέψεις στο Αιγαίο. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας εφαρμοστέα είναι η αρχή της μέσης γραμμής, όπως προβλεπόταν στο 28

29 άρθρο 6 της Σύμβασης του 1958 και ήδη αναγνωρίζεται ως η επικρατούσα αρχή του Διεθνούς Δικαίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αν η Τουρκία επεδίωκε την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και όχι τον εγκλωβισμό των ελληνικών νήσων του ανατολικού Αιγαίου σε μία ζώνη τουρκικής δικαιοδοσίας, δεν είχε παρά να παραστεί στο Διεθνές Δικαστήριο στο οποίο προσέφυγε η Ελλάδα το 1976, οπότε η διαφορά θα επελύετο ειρηνικά. Λόγω όμως της ερημοδικίας της Τουρκίας, το Δικαστήριο κήρυξε τότε εαυτό αναρμόδιο. Στα πλαίσια της ικανοποίησης των στρατηγικών στόχων της, η Τουρκία, μεταξύ άλλων, αναφέρει το άρθρο 123 της Συνθήκης των Ηνωμένων εθνών σχετικά με τη συνεργασία των κρατών κλειστών ή ημίκλειστων θαλασσών. Σύμφωνα με την ερμηνεία του τουρκικού κράτους, που στοχεύει στο σφετερισμό της μισής ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας του αιγαίου, η ιδιαιτερότητα του αιγαίου πελάγους ενσωματώνεται στο εννοιολογικό πλαίσιο του άρθρου 123 8, ακόμη και για τα θέματα που έχουν να κάνουν με την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Εντούτοις, πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτό το άρθρο κινείται στα πλαίσια ζητημάτων που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος. Είναι αυτονόητο ότι η συνεργασία των γειτονικών κρατών όσον αφορά τις κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες είναι αναπόφευκτη, ακριβώς λόγω της αυξημένης δυνατότητας της ρύπανσης ή μόλυνσης αυτών των θαλασσών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι αυτό το άρθρο δεν κάνει οποιαδήποτε αναφορά στα ζητήματα 8 Article 123 Cooperation of States bordering enclosed or semi-enclosed seas States bordering an enclosed or semi-enclosed sea should cooperate with each other in the exercise of their rights and in the performance of their duties under this Convention. To this end they shall endeavour, directly or through an appropriate regional organization: (a) to coordinate the management, conservation, exploration and exploitation of the living resources of the sea; (b) to coordinate the implementation of their rights and duties with respect to the protection and preservation of the marine environment; (c) to coordinate their scientific research policies and undertake where appropriate joint programmes of scientific research in the area; (d) to invite, as appropriate, other interested States or international organizations to cooperate with them in furtherance of the provisions of this article. 29

30 οριοθέτησης, ακόμα κι αν η Τουρκία άσκησε την ιδιαίτερη πίεση προς αυτήν την κατεύθυνση κατά τη διάρκεια της τρίτης Συνθήκης των Ηνωμένων εθνών. 4.3 ΔΥΝΑΤΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ Το κεφάλαιο αυτό επικεντρώνεται στους εφικτούς τρόπους επίλυσης των διαφορών των δύο χωρών. Η έννοια του εφικτού στη συγκεκριμένη περίπτωση έγκειται στη διαμόρφωση και την τροπή που το θέμα αυτό έχει πάρει στα σχεδόν 25 χρόνια που διχάζει τις ηγεσίες των δύο χωρών. Ανεπιθύμητη τροπή είναι η εμπόλεμη κατάσταση ανάμεσα στις δυο χώρες. Έτσι δεν θεωρείται θεμιτός τρόπος επίλυσης η κατάσταση του πολέμου σε καμία από τις δύο πλευρές. Αφενός μεν για την Ελλάδα που από την αρχή της κρίσης όχι μόνο στο θέμα της υφαλοκρηπίδας αλλά και στις άλλες διαμάχες της με την γείτονα χώρα έχει επιλέξει το δρόμο του διαλόγου, αλλά και για την Τουρκία, που ναι μεν στο θέμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων έχει θέσει casus belli, αλλά δεν προχωρά στη συγκεκριμένη οδό παρά μόνο μέσω κάποιων παραβιάσεων του εναερίου χώρου και επίδειξης δύναμης χωρίς κάποια ιδιαίτερη συνέχεια 9. Όσον αφορά στην επίλυση της διαφωνίας, η Τουρκία επικαλείται την αρχή της ευθυδικίας, χωρίς να είσαι σε θέση να βασιστεί σε αυτό με οποιαδήποτε ειδικά, υγιή κριτήρια. Σύμφωνα με την Ελλάδα, η υφαλοκρηπίδα πρέπει να οριοθετηθεί σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, βάσει του οποίου η επικρατούσα αρχή για την οριοθέτηση είναι αυτή της μεσαίας γραμμής. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη διεθνή πρακτική. Η πρώτη και βασική επιδίωξη της Ελλάδας είναι η προσφυγή του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Οι προσπάθειες για την 9 Η πιο ακραία και πιο πρόσφατη εξέλιξη όσον αφορά την τουρκική προκλητικότητα είναι η περίπτωση των Ιμίων που και έπειτα η εξέλιξη της σε θεωρία των γκρίζων ζωνών. 30

31 εκδίκαση του συγκεκριμένου θέματος έρχονται από την ελληνική πλευρά αλλά πάντα βρίσκουν αντιμέτωπη την άρνηση της Τουρκίας. Συνεπώς, η Ελλάδα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική στις προτάσεις της Τουρκίας για τις διαπραγματεύσεις. Αυτές οι προτάσεις δεν στοχεύουν στην εφαρμογή του υφιστάμενου διεθνούς δικαίου, αλλά στη δημιουργία μιας κατάστασης ad hoc: η καθιέρωση των συνομιλιών με χαρακτήρα ενάντιο στη σχετική νομολογία. Σχηματικά μιλώντας, η ελληνική εξωτερική πολιτική έναντι της Τουρκίας πρέπει να βασιστεί στο διάλογο, αποκλείοντας τις παράλληλες διαπραγματεύσεις. Η διαφορά μεταξύ του διαλόγου και των διαπραγματεύσεων είναι ουσιαστικής και κρίσιμης σπουδαιότητας. Είναι επιτακτικό ότι ο διάλογος πρέπει να απευθύνεται σε κάθε ευκαιρία μεταξύ των δύο κρατών στα πλαίσια της ειρηνικής συνύπαρξης και της ανάπτυξης των διμερών σχέσεων χωρίς οποιουσδήποτε όρους και προϋποθέσεις. Αντίθετα, η διαπραγμάτευση είναι ένας νομικός όρος και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο προϋποθέτει ότι τα δύο συμβαλλόμενα μέρη που διεξάγουν τις διαπραγματεύσεις αναγνωρίζουν το θέμα των διαπραγματεύσεων ως διαφωνία. Από αυτή την άποψη, τα κράτη που είναι τα δύο συμβαλλόμενα μέρη μιας διαφωνίας, πρέπει να παρουσιάσουν καλή πίστη καθώς επίσης και μια κινητικότητα προκειμένου να επιτευχθεί μια κοινά αποδεκτή λύση. σύμφωνα με τη διαδικασία διαπραγμάτευσης, τα δύο κράτη δεν παραμένουν σταθερά στις αρχικές θέσεις τους, στη διαδικασία διαλόγου, η οποία έχει κυρίως διερευνητική φύση. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ελλάδα αναγνωρίζει ως διαφωνία υπό την έννοια που δίνεται στον όρο από το διεθνές δίκαιο - μόνο το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας Ακόμα η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας είναι μια έμμεση μέθοδος επίλυσης της διαφωνίας. Οι ελληνικές κυβερνήσεις επιδίωξαν και ενθάρρυναν την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας. Με αυτή την εξέλιξη θα μπορούσαν να ασκηθούν πιέσεις από την ελληνική πλευρά 31