ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΟΜΙΛΗΤΙΚΗΣ ΑΚΟΟΜΕΤΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ Ο ΟΥ ΣΕ ΠΑΙ ΙΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΜΕ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΚΛΙΝΙΚΕΣ- ΚΛΙΝΙΚΟΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΕΣ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. ΓΚΟΥΜΑΣ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΟΜΙΛΗΤΙΚΗΣ ΑΚΟΟΜΕΤΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ Ο ΟΥ ΣΕ ΠΑΙ ΙΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΜΕ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΡΙΜΜΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΛΟΓΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ & ΑΚΟΟΛΟΓΙΑΣ ΑΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΠΑΤΡΑ 2008

2 2

3 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Θεόδωρος Παπαδάς Παναγιώτης Γκούµας Παναγιώτης Παπαθανασόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Επιβλέπων Καθηγητής Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Τριµελούς Συµβουλευτικής Επιτροπής Αναπληρωτής Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Τριµελούς Συµβουλευτικής Επιτροπής ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Θεόδωρος Παπαδάς Παναγιώτης Γκούµας Παναγιώτης Παπαθανασόπουλος Στέφανος Μανταγός Στέφανος Ναξάκης Γεώργιος Παναγιωτάκης Σωτήριος Γαρταγάνης Επίκουρος Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Επιβλέπων Καθηγητής Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Τριµελούς Συµβουλευτικής Επιτροπής Αναπληρωτής Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Τριµελούς Συµβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Επταµελούς Εξεταστικής Επιτροπής Επίκουρος Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Επταµελούς Εξεταστικής Επιτροπής Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Επταµελούς Εξεταστικής Επιτροπής Καθηγητής Τµήµατος Ιατρικής Μέλος Επταµελούς Εξεταστικής Επιτροπής 3

4 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι συνεχώς αυξανόµενες ανάγκες και προβληµατισµοί για την αξιολόγηση της ακουστικής επεξεργασίας από παιδιά µε µαθησιακές δυσκολίες, οδήγησαν τον καθηγητή ΩΡΛ κ. Παναγιώτη Γκούµα να µου αναθέσει τη µελέτη ανάπτυξης µιας δοκιµασίας διαφοροδιάγνωσης της ακουστικής επεξεργασίας στον παιδιατρικό πληθυσµό. Νοιώθω εποµένως την ανάγκη να εκφράσω την ευγνωµοσύνη µου στον καθηγητή κ. Παναγιώτη Γκούµα για την πίστη του στην ερευνητική ιδέα πάνω στην οποία στηρίχθηκε αυτή η διατριβή, καθώς και για την σωστή καθοδήγησή του ώστε να παραχθεί µια ερευνητική εργασία υψηλού επιπέδου. Χωρίς τη βοήθεια, την καθοδήγηση και πάνω απ όλα την υποµονή του, αυτή η διατριβή δεν θα είχε πραγµατοποιηθεί. Ο Καθηγητής Π. Γκούµας αποτελεί πρότυπο επιστήµονα µε ανεκτίµητη προσφορά στην κοινωνία της Πάτρας. Εύχοµαι στο υπόλοιπο της σταδιοδροµίας µου να µπορέσω να έχω κοντά µου ανθρώπους σαν αυτόν. Πολλά οφείλω επίσης στον επ. καθηγητή ΩΡΛ. κ. Θεόδωρο Παπαδά, που έσκυψε µε πολλή υποµονή πάνω στην εργασία αυτή και στήριξε αποφασιστικά τις προσπάθειες µου σε όλη τη διάρκεια αυτής της µελέτης. Ευχαριστώ επίσης και τον αν. καθηγητή νευρολογίας κ. Παναγιώτη Παπαθανασόπουλο για τις εξειδικευµένες γνώσεις του, καθώς και την καθοδήγηση και παρότρυνση του. Ιδιαιτέρως ευχαριστώ τον κ. Ευάγγελο Παπαδέα, επιµελητή ΩΡΛ του Π.Γ.Ν.Π., ο οποίος υπήρξε δίπλα µου σε όλη τη διάρκεια της δουλειάς. Όχι µόνο µοιράστηκε µαζί µου το κοπιώδες έργο της συλλογής στοιχείων αλλά, αφιέρωσε και πολύτιµο χρόνο για την επιστράτευση των ασθενών. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τους συνεργάτες µου στο κέντρο Λογοθεραπείας & Ακοολογίας, τους συναδέλφους και µέλη ΕΠ, καθώς και τους σπουδαστές του Τµήµατος Λογοθεραπείας του ΑΤΕΙ Πάτρας που µε οποιοδήποτε τρόπο προσέφεραν την πολύτιµη βοήθεια τους. Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωµοσύνη µου σε όλα τα παιδιά και τις οικογένειες τους που δέχθηκαν αδιαµαρτύρητα να συµµετάσχουν στη παρούσα µελέτη. Είναι αυτοί στους οποίους και αφιερώνεται αυτή η εργασία Πάτρα,

6 6

7 ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ. Γούναρη Πάτρα ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ Σήµερα Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα Πάτρας Σχολή Επαγγελµάτων Υγείας και Πρόνοιας Τµήµα Λογοθεραπείας Καθηγητής Εφαρµογών ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ City University of New York, Lehman College, USA Master of Science in Speech Pathology City University of New York, Brooklyn College, USA. Master of Science in Audiology. ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ City University of New York, Lehman College, USA. Bachelor of Arts in Speech Pathology and Audiology Παιδαγωγική Ακαδηµία Φλώρινας Πτυχίο Παιδαγωγικής Ακαδηµίας. ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ASHA (American Speech-Language-Hearing Association) 2000 Λογοπαθολογία (CCC-SLP) Ακοολογία (CCC-A). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΘΗΤΕΙΑ Στρατός Ξηράς 7

8 8

9 ΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ 1. Trimmis N, Papadeas E, Papadas T, Papathanasopoulos P, Gouma P, Goumas P. A Modern Greek Word Recognition Score Test Designed for School Aged Children. The Mediterranean Journal of Otology 2008;4(1): Trimmis N, Papadeas E, Papadas T, Naxakis S, Papathanasopoulos P, Goumas P. Speech Audiometry: The Development of Modern Greek Word Lists for Suprathreshold Word Recognition Testing. The Mediterranean Journal of Otology 2006;2(3): Trimmis N, Markatos N, Malaperdas K, Papadeas E. Word Recognition Scores by Native and Non-Native Speakers of Modern Greek Language. Proceedings of the 8th EFAS Congress: Joint meeting with the 10th Congress of the German Society of Audiology; 2007 June 6-9; Heidelberg, Germany. Oldenburg: German Society of Audiology; Trimmis N, Markatos N, Malaperdas K, Papadas T. Development of an Audio Compact Disc for Speech Audiometry Testing. Proceedings of the 8 th EFAS Congress: Joint meeting with the 10 th Congress of the German Society of Audiology; 2007 June 6-9; Heidelberg, Germany. Oldenburg: German Society of Audiology; Παπαδέας Ε, Τρίµµης Ν. Εφαρµογή των καταλόγων οµιλητικής ακοοµετρίας στην παιδική ηλικία. Ελληνική Ακοοολογία-Νευροωτολογία 2008;1(5): Τρίµµης Ν, Γκέκα Φ, Ζαφειροπούλου Μ, Παπαδέας Ε. Σύγκριση του ποσοστού αναγνώρισης οµιλίας της νεοελληνικής ως πρώτης και δεύτερης γλώσσας σε ησυχία και παρουσία θορύβου. Ελληνική Ακοοολογία-Νευροωτολογία 2008;1(5): Παπαδέας Ε, Τρίµµης Ν, Παπαδάς Θ, Παπαθανασόπουλος Π, Ηλιάκη Χ, Μικρούλη Π, Γκούµας Π. Οµιλητική Ακοοµετρία: Ανάπτυξη Παιδιατρικών Λιστών. Ελληνική Ακοοολογία-Νευροωτολογία 2007;1(2): Παπαδέας Ε, Τρίµµης Ν, Ναξάκης Σ, Μαργαρίτης Β, Γκούµας Π. Οµιλητική Ακοοµετρία: Nέα δεδοµένα στην Νεοελληνική γλώσσα. Ελληνική Ακοοολογία- Νευροωτολογία 2006;1(2):

10 10

11 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η «ιαταραχή της Κεντρικής Ακουστικής Επεξεργασίας» στην παιδική ηλικία δεν µπορεί πλέον να αµφισβητηθεί. Ο συνεχώς αυξανόµενος όγκος της βιβλιογραφίας αποδεικνύει ότι πολλά παιδιά µε φυσιολογική περιφερική ακοή παρουσιάζουν δυσκολίες στην επεξεργασία των ακουστικών πληροφοριών. Αν και η διάγνωση και αντιµετώπιση των διαταραχών (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας έχουν εξελιχθεί δραµατικά τα τελευταία χρόνια, δεν συµβαίνει το ίδιο και στην Ελλάδα. Ο σκοπός αυτής της µελέτης ήταν η ανάπτυξη µιας «µονόπλευρης οµιλητικής δοκιµασίας χαµηλού πλεονασµού» για την αξιολόγηση της διεργασίας της «ακουστικής περάτωσης» του κεντρικού ακουστικού νευρικού συστήµατος σε παιδιά πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης, τα οποία παρουσιάζουν µαθησιακές δυσκολίες και συµπτώµατα διαταραχής (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας. Εξαιτίας του πλεονασµού του ακουστικού συστήµατος (εσωτερικός πλεονασµός), καθώς επίσης και της προφορικής γλώσσας (εξωτερικός πλεονασµός), οι φυσιολογικοί ακροατές είναι τυπικά ικανοί να επιτύχουν ακουστική περάτωση, ακόµα και όταν ένα τµήµα του ακουστικού σήµατος λείπει ή έχει αλλοιωθεί. Αυτή η ικανότητα είναι µειωµένη σε ακροατές µε διαταραχή (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας. Η ηλεκτροακουστική τροποποίηση των χρονικών χαρακτηριστικών, των χαρακτηριστικών συχνότητας ή έντασης του ακουστικού σήµατος, µειώνει το µέγεθος του εξωτερικού πλεονασµού και, καθώς η κεντρική παθολογία καταλήγει σε µείωση του εσωτερικού πλεονασµού, δε µπορεί να επιτευχθεί ακουστική περάτωση. Εποµένως, αν και οι ακροατές µε διαταραχή (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας τυπικά αποδίδουν αρκετά καλά, όταν τα ερεθίσµατα παρουσιαστούν σε ιδανικά περιβάλλοντα, θα εκδηλώσουν σηµαντικά προβλήµατα, όταν η δοκιµασία γίνει πιο δύσκολη, αλλοιώνοντας µε κάποιο τρόπο το σήµα. Ένα άτοµο µε πρόβληµα ακουστικής περάτωσης εκδηλώνει διάσπαση του εσωτερικού πλεονασµού του κεντρικού ακουστικού νευρικού συστήµατος, µειώνοντας έτσι, την επαναλαµβανόµενη αναπαράσταση του εισερχόµενου σήµατος σε ολόκληρες τις ακουστικές οδούς. Η ανάγκη επιβεβαίωσης της ακεραιότητας του περιφερικού ακουστικού συστήµατος πριν την εφαρµογή της κεντρικής δοκιµασίας, οδήγησε στην ανάπτυξη δύο ακόµη δοκιµασιών οµιλητικής ακοοµετρίας για την παιδική ηλικία, λόγω απουσίας τους στην νεοελληνική γλώσσα. Η πρώτη ήταν για τη µέτρηση του «ουδού αναγνώρισης οµιλίας» και η δεύτερη για τη «στάθµη αναγνώρισης οµιλίας». Τέσσερα κριτήρια 11

12 χρησιµοποιήθηκαν για την επιλογή του υλικού για τον ουδό αναγνώρισης οµιλίας και οκτώ για τη στάθµη αναγνώρισης οµιλίας. Σε τελικό στάδιο, σαράντα τρισύλλαβες που βρίσκονται εντός µιας τυπικής απόκλισης, τόσο από άποψη ρυθµού αναγνώρισης, όσο και από άποψης ουδού αναγνώρισης, επιλέχθηκαν ως το τελικό υλικό της πρώτης δοκιµασίας. Για τη δεύτερη δοκιµασία αναπτύχθηκαν δύο φωνηµικά ισόρροπες λίστες των πενήντα δισύλλαβων λέξεων. Η σύγκριση των αποτελεσµάτων από την εφαρµογή των δύο λιστών σε παιδιά µε φυσιολογική ακοή και παιδιά µε διαφορετικό τύπο ελλείµµατος ακοής παρουσίασαν την ισοδυναµία των λιστών. Από τη στατιστική ανάλυση για τη συσχέτιση του ποσοστού αναγνώρισης οµιλίας ανάµεσα στις 2 λίστες των 50 δισύλλαβων λέξεων, δεν προέκυψε στατιστικά σηµαντική διαφορά σε καµία στάθµη παρουσίασης του σήµατος οµιλίας. Για την ανάπτυξη της συµπεριφορικής δοκιµασίας (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας, οι δύο λίστες που αναπτύχθηκαν για το σκορ αναγνώρισης οµιλίας τροποποιήθηκαν ψηφιακά χρησιµοποιώντας φίλτρο χαµηλής διέλευσης συχνοτήτων µε συχνότητες αποκοπής στα 250, 500, 750, 1000, 1250, 1500, 1750 και 2000 Hz µε ρυθµό αποκοπής φίλτρου 18 db/οκτάβα. Αρχικά µετρήθηκε ο ουδός αναγνώρισης οµιλίας του κάθε παιδιού σε βήµατα των 5 dbhl. Για τη µέτρηση του σκορ αναγνώρισης οµιλίας παρουσιάστηκε µία λίστα σε ένταση 40 dbsl, αναφορικά µε τον ουδό αναγνώριση οµιλίας του κάθε παιδιού, επειδή σε αυτή την ένταση παρουσιάζεται το 100% της αναγνώρισης οµιλίας. Η άλλη λίστα παρουσιάστηκε σε ένταση 80 dbsl (χορηγήθηκε κάλυψη µε θόρυβο οµιλίας στο µη εξεταζόµενο αυτί) αναφορικά µε τον ουδό αναγνώρισης οµιλίας, για να αποκλειστούν διαταραχές του VIII κρανιακού νεύρου. Ο ουδός αναγνώρισης οµιλίας κάθε παιδιού ήταν +6 dbhl από το µέσο όρο ουδών ακοής του, και κανένα παιδί δεν παρουσίασε στάθµη αναγνώρισης οµιλίας µικρότερη από 92%. Επίσης, κανένα παιδί δεν παρουσίασε σηµαντική µείωση στη στάθµη αναγνώρισης οµιλίας του στην ένταση των 80 dbsl. Οι λίστες λέξεων διέλευσης χαµηλών συχνοτήτων που προέκυψαν εφαρµόστηκαν σε 180 παιδιά σχολικής ηλικίας σε στάθµη 40 dbsl αναφορικά µε τον ουδό αναγνώρισης οµιλίας του κάθε παιδιού. Ενενήντα παιδιά (52 αγόρια και 38 κορίτσια, ΜΟ=8.93, ΤΑ=1.68) χωρίς µαθησιακή διαταραχή αποτέλεσαν την πρώτη οµάδα και τα υπόλοιπα 90 (48 αγόρια και 42 κορίτσια, ΜΟ=9.04, ΤΑ=1.59) µε µαθησιακή διαταραχή και χαρακτηριστικά διαταραχής (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας τη δεύτερη οµάδα. Η στατιστική ανάλυση από την σύγκριση του ποσοστιαίου µέσου αριθµού λέξεων, που αναγνωρίστηκαν από τα παιδιά µε µαθησιακή διαταραχή και παιδιά χωρίς µαθησιακή διαταραχή, προέκυψε στατιστικά πάρα 12

13 πολύ σηµαντική για τις περισσότερες συχνότητες αποκοπής φίλτρου µε τη µέγιστη διαφορά να προκύπτει για το φίλτρο αποκοπής συχνοτήτων από 1000 Hz και κάτω. Τα ίδια αποτελέσµατα προέκυψαν και από τη σύγκριση µεταξύ των υποοµάδων. Η εργασία αυτή κατέληξε στην ανάπτυξη τριών οµιλητικών δοκιµασιών για παιδιά ηλικίας 6 έως 12 ετών. Οι δοκιµασίες αυτές εξυπηρετούν αρκετούς κλινικούς σκοπούς. Πρέπει να τονιστεί ότι η δοκιµασία χαµηλής διέλευσης συχνοτήτων που αναπτύχθηκε, ανήκει στην πιο δηµοφιλή µέθοδο µείωσης του πλεονασµού του σήµατος οµιλίας για έλεγχο της (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας. Βέβαια, πρέπει να αναπτυχθούν πρόσθετες διαγνωστικές συµπεριφορικές δοκιµασίες για παιδιά που έχουν τη νεοελληνική ως µητρική γλώσσα, οι οποίες να είναι διαθέσιµες στο εµπόριο για την εξάσκηση των κλινικών. Παρόµοια, υπάρχει ανάγκη για ανάπτυξη αποτελεσµατικών ανιχνευτικών εργαλείων. Η αξιολόγηση της (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας και η διαφοροδιάγνωση της διαταραχής (κεντρικής) ακουστικής επεξεργασίας από άλλες διαταραχές απαιτεί κατάλληλο εξοπλισµό, συστοιχία δοκιµασιών, και έµπειρους κλινικούς. 13

14 14

15 SUMMARY (Central) auditory processing disorders [(C)APD] in school aged children cannot longer be doubted. The increasing amount of bibliography proves that many children with normal peripheral hearing sensitivity present difficulties in processing of auditory information. Although assessment and management of central auditory dysfunction have improved dramatically over the last years, the same is not taking place in Greece. The aim of this study was the development of a monaural low-redundancy speech test for assessment of the auditory closure process in school aged children that present learning disability and characteristics of a central auditory processing disorder. Normal listeners are able to achieve auditory closure even when part of the auditory signal is distorted or missing, due to redundancy within the auditory system (intrinsic redundancy), as well as in spoken language (extrinsic redundancy). However, this ability is often compromised in persons with central auditory dysfunction. The reduction of extrinsic redundancy by electroacoustic modification of the acoustic signal characteristics (temporal, frequency or intensity) combined with reduction of intrinsic redundancy by central pathology, results in difficulty to achieve auditory closure. Therefore, although listeners with auditory processing dysfunction perform well when auditory signals are presented in ideal listening conditions, they will demonstrate significant problems when the signal is distorted in some way. An individual with an auditory closure processing deficit exhibits a breakdown in the intrinsic redundancy of the central auditory nervous system, thus reducing the repeated representation of the incoming signal throughout the auditory pathways. The need to determine the integrity of the peripheral hearing mechanism before testing for central auditory function, served for the development of two additional speech audiometry tests for children, due to their absence in Modern Greek language. The first was for the speech recognition threshold (SRT) and the second for the word recognition score (WRS) test. Four criteria were utilized for the development of SRT materials and eight for the WRS test. Forty trisyllabic words with thresholds within one standard deviation of the mean SRT and mean rate of growth in intelligibility were selected for the final SRT material. For the WRS test, two phonemically balanced fifty-word lists were developed. 15

16 Comparison of the results from children with normal hearing and different types of hearing loss revealed equal difficulty of the two lists. Statistical analysis between the two lists revealed no statistical significant differences on all presentation levels. In order to develop the behavioral test of CAPD, the two WRS lists were digitally modified utilizing low-pass filter with cutoff frequencies of 250, 500, 750, 1000, 1250, 1500, 1750 και 2000 and rejection rate of 18dB/octave. Initially, the SRT was determined for every child. For WRS testing, one list was presented at 40 dbsl and the second at 80 dbsl (speech noise masking was administered at the non test ear) to rule out 8 th nerve pathology. The SRT was within +6 dbhl from the pure tone average and no child presented WRS less than 92%. Additionally, no child presented significant reduction of WRS at 80 dbsl. The low-pass filtered lists were tested on 180 school aged children at 40 dbsl. Ninety children (52 boys and 38 girls, Μ=8.93, SD=1.68) without learning disability and 90 children (52 boys and 38 girls, Μ=9.04, SD=1.59) with learning disability and CAPD behavior characteristics were served as the subjects of the two groups. Statistical analysis of the mean WRSs between the two groups and subgroups revealed a signicant difference for most cutoff frequencies with the highest difference for the 1000 Hz filter. In conclusion, this study resulted in the production of three speech audiometry tests for school aged children. These tests serve a variety of clinical functions. It must be noted that the low-pass filtered test belongs to one of the most popular methods of speech signal redundancy reduction for CAPD testing. More behavior diagnostic tests for children who speak Modern Greek as first language should be developed. Also, there is a need for the development of screening tests. CAPD testing and its differential diagnosis from other disorders requires appropriate equipment, a test battery approach and experienced clinicians. 16

17 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 5 ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ 7 ΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ 9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 11 SUMMARY 15 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ 23 Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ (ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ) ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟ ΙΑΒΙΒΑΣΗ ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΑΝΙΟΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΣΎΣΤΗΜΑ Ακουστικό Νεύρο Ακουστικοί Οδοί του Εγκεφαλικού Στελέχους Κοχλιακοί Πυρήνες Άνω Ελαϊκό Σύµπλεγµα Έξω Ληµνίσκος Οπίσθια ιδύµια Θάλαµος Ακουστικός Φλοιός ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΡΙΣΗΣ ΜΕΣΟΛΟΒΙΟ ΑΠΑΓΩΓΟΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ Ο ΟΙ 40 17

18 3. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΊ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΩΝ ΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΙΧΩΤΙΚΗ ΑΚΟΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΜΦΙΠΛΕΥΡΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙ ΡΑΣΗ Εντοπισµός και Πλευρίωση Αµφίπλευρη Απελευθέρωση από Κάλυψη Ανίχνευση Σηµάτων σε Θόρυβο Αµφίπλευρη Ενοποίηση ΙΑΚΡΙΣΗ ΟΜΙΛΗΤΙΚΟΥ ΗΧΟΥ ΚΑΘΟ ΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΚΑΝΣ ΕΜΒΡΥΪΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΎ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΉΜΑΤΟΣ ΕΜΜΥΕΛΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΝΣ ΟΜΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΙΣ ΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ ΙΕΡΓΑΣΊΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΚΑΘΟ ΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΑΤΑΡΑΧΉ (ΚΕΝΤΡΙΚΉΣ) ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΦΥΣΗ ΤΗΣ (Κ)ΑΕ 66 18

19 7.3. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ (Κ)ΑΕ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΥΣΚΟΛΙΕΣ (Κ)ΑΕ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ (Κ)ΑΕ ΚΑΙ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΚΟΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΕΝΤΡΙΚΉΣ ΑΚΟΥΣΤΙΚΉΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΊΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΜΑ Α ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΙΑ ΙΚΑΣΊΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΙΛΟΓΉ ΟΚΙΜΑΣΙΩΝ ΑΡΧΈΣ ΟΚΙΜΑΣΙΩΝ ΟΚΙΜΑΣΙΕΣ (ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ) ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΕΣ ΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ιχωτικές Οµιλητικές οκιµασίες οκιµασία Ανταγωνιστικών Προτάσεων ιχωτική οκιµασία Ψηφίων οκιµασία Εναλλασσόµενων Σπονδείων Λέξεων ιχωτική οκιµασία Σύµφωνων-Φωνηέντων ιχωτική οκιµασία Οµοιοκαταληξίας ιχωτική οκιµασία Αναγνώρισης Σύνθετων Προτάσεων µε Αντίπλευρο Ανταγωνιστικό Μήνυµα Μονόπλευρες Οµιλητικές οκιµασίες Χαµηλού Πλεονασµού Οµιλητικές οκιµασίες σε Θόρυβο οκιµασίες Φιλτραρισµένης Οµιλίας οκιµασία Χρονικά Συµπιεσµένης Οµιλίας οκιµασίες Χρονικής Επεξεργασίας οκιµασία Ανίχνευσης Τυχαίου Κενού οκιµασία Προτύπων Συχνότητας οκιµασία Προτύπων ιάρκειας

20 οκιµασία Ψυχοακουστικής ιάκρισης Προτύπων οκιµασίες Αµφίπλευρης Αλληλεπίδρασης ιαφορά Στάθµης Κάλυψης οκιµασία Αντίληψης Γρήγορα Εναλλασσόµενης Οµιλίας οκιµασίες Αµφίπλευρης Ενοποίησης ΗΛΕΚΤΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΚΙΜΑΣΙΕΣ Τα προκλητά ακουστικά δυναµικά του Εγκεφαλικού Στελέχους Προκλητά ακουστικά δυναµικά µέσης λανθάνουσας περιόδου Προκλητά ακουστικά δυναµικά µακράς λανθάνουσας περιόδου 113 ΙΙ. ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΟΜΙΛΗΤΙΚΉ ΑΚΟΟΜΕΤΡΊΑ Αιτιολογία της Οµιλητικής Ακοοµετρίας Ουδός Οµιλίας Ουδός αντιλήψεως οµιλίας Ουδός αναγνώρισης οµιλίας Σκορ (Στάθµη) αναγνώρισης οµιλίας Στάθµη άνετης οµιλίας Ουδός δυσφορίας υναµικό εύρος οµιλίας ΟΜΙΛΗΤΙΚΗ ΑΚΟΟΜΕΤΡΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΕΞΕΩΝ ΟΥ ΟΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ Τρισύλλαβες λέξεις Οικειότητα

21 Φωνηµική ιαφοροποίηση Οµοιογένεια Οµιλητής Ηχογράφηση Επεξεργασία Πληθυσµός Υλικό ιαδικασία ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΕΞΕΩΝ ΣΚΟΡ (ΣΤΑΘΜΗ) ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ Φωνηµική ισορροπία Επιλογή του κατάλληλου φωνηµικού αλφαβήτου Καθορισµός των σχετικών εµφανίσεων των φωνηµάτων ισύλλαβες λέξεις Οικειότητα των λέξεων Αριθµός 50 λέξεων σε κάθε λίστα Ίσος καταµερισµός των λέξεων µε βάση τον τονισµό Φωνητική διαφοροποίηση των λιστών Τύπος Απόκρισης Ίδιος βαθµός δυσκολίας των λιστών Οµιλητής Ηχογράφηση και Επεξεργασία Συµµετέχοντες ιαδικασία Στατιστική Μεθοδολογία ΟΜΙΛΗΤΙΚΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑ ΧΑΜΗΛΗΣ ΙΕΛΕΥΣΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ Υλικό Συµµετέχοντες ιαδικασία Στατιστική Μεθοδολογία ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

22 3.1. ΟΥ ΟΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΣΚΟΡ (ΣΤΑΘΜΗ) ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ Στατιστική Ανάλυση ΟΜΙΛΗΤΙΚΗ ΟΚΙΜΑΣΙΑ ΧΑΜΗΛΗΣ ΙΕΛΕΥΣΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ Στατιστική Ανάλυση Σύνολο δείγµατος Αγόρια Κορίτσια ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΜΙΑΣ ΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ΥΠΟ ΙΑΙΡΕΣΕΙΣ ΤΗΣ (Κ)ΑΕ Βασικοί τύποι της (Κ)ΑΕ ευτερεύοντες τύποι της (Κ)ΑΕ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ, ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΚΙΜΑΣΙΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 185 ΙΙΙ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

23 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ (Κ)ΑΕ ASHA CD IPA (Κεντρική) Ακουστική Επεξεργασία Αµερικανικός Σύλλογος Λόγου και Ακοής Συµπαγής ίσκος ιεθνές Φωνητικό Αλφάβητο ΑΑ Ακουστικό Αντανακλαστικό Α ΑΑ Ακουστική υσλειτουργία Άγνωστης Αιτιολογίας ΑΜΑ Αναλογία Μηνύµατος προς Ανταγωνισµό ΑΣΠ-ΟΑΜ Αναγνώριση Σύνθετων Προτάσεων µε Οµόπλευρο Ανταγωνιστικό Μήνυµα (Κ)ΑΕ ιαταραχή (Κεντρικής) Ακουστικής Επεξεργασίας Ο ιχωτική οκιµασία Οµοιοκαταληξίας Ψ ιχωτική οκιµασία Ψηφίων ΕΠ-Υ ιαταραχή Ελλειµµατικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας ΕΣΛ οκιµασία Εναλλασσόµενων Σπονδείων Λέξεων ΠΣ οκιµασία Προτύπων Συχνότητας ΣΚ ιαφορά Στάθµης - Κάλυψης ΚΑΝΣ Κεντρικό Ακουστικό Νευρικό Σύστηµα ΚΝΣ Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα ΛΕΕ Λειτουργία Επίδοσης - Έντασης Μ Μαθησιακή υσκολία ( ιαταραχή) ΜΣΑ Μη Συνδυασµένη Αρνητικότητα ΝΣ Νευρικό Σύστηµα ΟΑΟ Ουδός Αναγνώρισης Οµιλίας ΠΑ Ε Προκλητά Ακουστικά υναµικά του Εγκεφαλικού Στελέχους ΠΑ ΜακΛΠ Προκλητά Ακουστικά υναµικά Μακράς Λανθάνουσας Περιόδου ΠΑ ΜεσΛΠ Προκλητά Ακουστικά υναµικά Μέσης Λανθάνουσας Περιόδου Π Α Πλεονέκτηµα εξιού Αυτιού ΠΝΣ Περιφερικό Νευρικό Σύστηµα Σ/Θ Σήµα προς Θόρυβο ΣΑΟ Στάθµη (Σκορ) Αναγνώρισης Οµιλίας ΣΦ Σύµφωνο - Φωνήεν ΣΦΣ Σύµφωνο Φωνήεν - Σύµφωνο ΦΙ Φωνηµική Ισορροπία 23

24 24

25 Γ Ε Ν Ι Κ Ο Μ Ε Ρ Ο Σ 25

26 26

27 Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΟΡΙΣΜΟΣ (ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ) ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ Η (Κεντρική) Ακουστική Επεξεργασία [(Κ)ΑΕ] αναφέρεται στην ικανότητα και την αποτελεσµατικότητα µε την οποία το κεντρικό νευρικό σύστηµα (ΚΝΣ) αξιοποιεί τις ακουστικές πληροφορίες. Πιο συγκεκριµένα, η (Κ)ΑΕ αναφέρεται στην αντιληπτική επεξεργασία των ακουστικών πληροφοριών στο ΚΝΣ και την νευροβιολογική δραστηριότητα, που αποτελεί τη βάση αυτής της επεξεργασίας και εγείρει τα ηλεκτροφυσιολογικά ακουστικά δυναµικά. Ο Αµερικανικός Σύλλογος Λόγου και Ακοής (ASHA) προτείνει τον ακόλουθο ορισµό για την (Κ)ΑΕ: «κεντρικές ακουστικές επεξεργασίες είναι οι µηχανισµοί και οι επεξεργασίες του ακουστικού συστήµατος, που ευθύνονται για τα ακόλουθα συµπεριφορικά φαινόµενα» 1,2,3 : εντόπιση (καθορισµό της θέσης της πηγής του ήχου) και πλευρίωση του ήχου (θέση αντίληψης του ήχου µέσα στον εγκέφαλο). ακουστική διάκριση. αναγνώριση ακουστικού σχήµατος. χρονικές πτυχές της ακοής: -χρονική ολοκλήρωση. -χρονική διάκριση. -χρονική διάταξη. -χρονική κάλυψη. ακουστική επίδοση µε ανταγωνιστικά ακουστικά σήµατα (συµπεριλαµβανοµένης της διχωτικής ακοής). ακουστική επίδοση µε αλλοιωµένα ακουστικά σήµατα. Παρόλο που ικανότητες όπως η µάθηση, η φωνολογική ενηµερότητα, η προσοχή, η κατανόηση και η ερµηνεία των ακουστικών πληροφοριών/ερεθισµάτων, καθώς και παρόµοιες δεξιότητες µπορεί να στηρίζονται ή να συνδέονται µε φυσιολογική κεντρική ακουστική λειτουργία, θεωρούνται υψηλότερου επιπέδου γνωστικές επικοινωνιακές και/ή σχετικές µε το λόγο διεργασίες. Εποµένως, δεν περιλαµβάνονται στον ορισµό της (Κ)ΑΕ. Αυτές οι υψηλότερου επιπέδου νευρογνωστικές διεργασίες λαµβάνονται υπόψη στον ορισµό µόνο όσον αφορά τη συνάφειά τους µε την επεξεργασία των ακουστικών σηµάτων. 27

28 Από τον παραπάνω ορισµό προκύπτει ότι, όταν αναφερόµαστε στην (Κ)ΑΕ, µιλάµε για κάτι, του οποίου η φύση είναι κατά βάση ακουστική. Οι διεργασίες, δηλαδή, που πραγµατοποιούνται στο ακουστικό σύστηµα, αφορούν συγκεκριµένα την αντιπροσώπευση των ηχητικών σηµάτων. Ικανότητες που σχετίζονται µε την ακουστική αντίληψη και είναι περισσότερο πολύπλοκες, µπορούν να αναλυθούν στις ακουστικές διεργασίες, που τις απαρτίζουν. Ας πάρουµε για παράδειγµα την ακουστική διάκριση, µια δεξιότητα που απαιτείται κυρίως για την κωδικοποίηση και την αναγνώριση των ήχων µιας γλώσσας, και η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την τελική κατανόηση του προφορικού λόγου. Αυτές οι επιµέρους ακουστικές διεργασίες ενδεχοµένως να µπορούν να αξιολογηθούν µε σκοπό τον προσδιορισµό µιας δυσλειτουργίας σε βασικές δεξιότητες της ακουστικής εισόδου, οι οποίες πιθανόν απολήγουν σε, ή συνδέονται µε, δυσκολίες στην ακοή, το λόγο και τη µάθηση. Εδώ αξίζει να σηµειωθεί ότι, όταν εξετάζουµε την (Κ)ΑΕ και τις διαταραχές της, θα πρέπει να λαµβάνουµε υπόψη τις υψηλότερου επιπέδου νευρογνωστικές διεργασίες, όπως ο λόγος, η προσοχή και η µνήµη, οι οποίες επηρεάζουν την επεξεργασία της ακουστικής εισόδου. 2. (ΚΕΝΤΡΙΚΟ) ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Πέρα από τις γνώσεις σχετικά µε το Κεντρικό Ακουστικό Νευρικό Σύστηµα (ΚΑΝΣ) που πρέπει να έχει ο κλινικός, ο οποίος συµµετέχει στην αξιολόγηση και την αντιµετώπιση των διαταραχών της ακουστικής επεξεργασίας, είναι εξίσου απαραίτητο να είναι εξοικειωµένος µε τους βασικούς όρους της ανατοµίας και της φυσιολογίας ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Ο ανθρώπινος εγκέφαλος θεωρείται η πιο πολύπλοκη δοµή που γνωρίζουµε και την οποία δεν µπορεί να µιµηθεί ούτε ο πιο σύγχρονος υπολογιστής. Αυτό το µοναδικό όργανο ελέγχει τις δραστηριότητες του σώµατός µας, από τις πιο βασικές λειτουργίες (όπως η αναπνοή και καρδιακός παλµός), έως το συναίσθηµα και τη µάθηση. Αξιοσηµείωτο είναι ότι λειτουργίες, όπως η αναπνοή, ο ρυθµός της καρδιάς, η ρύθµιση της θερµοκρασίας και του Ph του σώµατός µας, και η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήµατος, ως απόκριση σε κάποιον νοσογόνο παράγοντα, ελέγχονται αυτόνοµα από τον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος προστατεύεται µέσα στο κρανίο από τις µήνιγγες (τρεις ινώδεις µεµβράνες σκληρά, αραχνοειδής και υπαραχνοειδής που περιβάλλουν το ΚΝΣ), το 28

29 εγκεφαλονωτιαίο υγρό και τα οστά του κρανίου. Αποτελείται από δύο ηµισφαίρια, τα οποία καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο τµήµα του. Η επιφάνεια του εγκεφάλου ονοµάζεται φλοιός, αποτελείται από φαιά ουσία και είναι σπειροειδής, διαµορφώνοντας έλικες και αύλακες, ο αριθµός και το µέγεθος των οποίων διαφέρουν σηµαντικά από άτοµο σε άτοµο. Τα δύο εγκεφαλικά ηµισφαίρια χωρίζονται από την επιµήκη σχισµή και κάθε εγκεφαλικό ηµισφαίριο είναι βασικά ο καθρέφτης του άλλου, αν και έχουν παρατηρηθεί σηµαντικές ασυµµετρίες. Οι λειτουργίες του δεξιού και του αριστερού ηµισφαιρίου του εγκεφάλου διαφέρουν, αν και η δεξιά/αριστερή διχοτόµηση δεν είναι τόσο ορθά οριοθετηµένη, όσο πιστεύεται. Παρόλα αυτά, δε µπορεί να αµφισβητηθεί το γεγονός ότι κάθε ηµισφαίριο εκδηλώνει κάποιο βαθµό εξειδίκευσης για ορισµένους τύπους λειτουργιών. Το αριστερό ηµισφαίριο φαίνεται να είναι πιο αναλυτικό, καλύτερο στην κατάτµηση του συνόλου στα συστατικά του µέρη, περισσότερο φωνολογικά και γλωσσολογικά προσανατολισµένο (σχετίζεται ιδιαίτερα µε τη σηµασιολογία και τη σύνταξη), και περισσότερο ικανό να συµµετέχει στις διεργασίες της συγκεκριµένης σκέψης. Στην πλειοψηφία των ατόµων, για παράδειγµα, η αποθήκευση των λεξιλογικών πληροφοριών (π.χ., συσχέτιση των λέξεων µε τη σηµασία τους), η ανάκτηση λέξεων, η παραγωγή σύνταξης και η φωνολογική επεξεργασία υποβοηθούνται κυρίως από το γλωσσικά κυρίαρχο (συνήθως αριστερό) ηµισφαίριο, το οποίο έχει και την ικανότητα παραγωγής οµιλίας 4,5,6. Το δεξί ηµισφαίριο φαίνεται να είναι κυρίαρχο στην επεξεργασία των µη γλωσσικών πτυχών της επικοινωνίας (ρυθµός, ένταση και άλλα παραγλωσσικά στοιχεία, αντίληψη των ακουστικών περιγραµµάτων ενός γλωσσικού ή µη γλωσσικού σήµατος, διάκριση και ταξινόµηση των τονικών ερεθισµάτων και προσωδιακά στοιχεία της οµιλίας), στη µετατόπιση, την επαναφορά ή τον επιµερισµό της προσοχής, στη µερική προς ολική σύνθεση µίας τέλειας µορφής, στις οπτικοχωρικές ικανότητες, στο µαθηµατικό υπολογισµό, στις καλλιτεχνικές και µουσικές δεξιότητες, στην αλληλουχία, την αφηρηµένη σκέψη και σε παρόµοιους τύπους λειτουργιών. Επίσης, έχει ορισµένες ικανότητες γλωσσολογικής επεξεργασίας, οι οποίες τείνουν να είναι πιο απλές και πιο τυχαία οργανωµένες από εκείνες του αριστερού ηµισφαιρίου 2. Κάθε εγκεφαλικό ηµισφαίριο αποτελείται από τέσσερις βασικούς λοβούς, οι οποίοι έχουν πάρει τα ονόµατά τους από τα οστά του κρανίου που τους καλύπτουν: ο µετωπιαίος, ο βρεγµατικός, ο κροταφικός και ο ινιακός. 29

30 Ο µετωπιαίος λοβός βρίσκεται µπροστά από την κεντρική αύλακα, και πάνω από την πλάγια σχισµή (ή σχισµή Sylvian). Αυτός ο λοβός παίζει ρόλο στον έλεγχο των κινήσεων και στη σύνδεση των λειτουργιών των άλλων λοβών του ηµισφαιρίου. Ο βρεγµατικός λοβός βρίσκεται ανάµεσα στον µετωπιαίο και τον ινιακό λοβό, και πάνω από τον κροταφικό λοβό. Σχετίζεται µε την αντίληψη του πόνου, της θερµοκρασίας, της αφής και άλλων σωµατοαισθητηριακών πληροφοριών, καθώς και µε την ενοποίηση πολύµορφων ή χιαστής µορφής πληροφοριών. Επιπλέον, τα οπίσθια τµήµατα του βρεγµατικού λοβού, µαζί µε τις θαλαµικές και προµετωπιαίες δοµές, παίζουν σηµαντικό ρόλο στην επιλεκτική προσοχή, ειδικά στη µετατόπιση της προσοχής από µία θέση σε άλλη, για λόγους ανίχνευσης ενός στόχου και καθορισµού των χωρικών σχέσεων µεταξύ των αντικειµένων. Ο κροταφικός λοβός βρίσκεται κάτω από το µετωπιαίο και το βρεγµατικό λοβό, και µπροστά από τον ινιακό. Η σχισµή Sylvian ορίζει τα ανώτερα όρια αυτού του λοβού. Ο κροταφικός λοβός είναι η περιοχή όπου βρίσκονται ο πρωτοταγής ακουστικός φλοιός και οι συνειρµικές ακουστικές περιοχές, συµπεριλαµβανοµένης της περιοχής Wernicke. Επιπλέον, κατά µήκος της µέσης επιφάνειας του κροταφικού λοβού βρίσκεται ο ιππόκαµπος, ο οποίος παίζει ρόλο στη συναισθηµατική επεξεργασία και τη µνήµη. Το µεγαλύτερο µέρος του ινιακού λοβού βρίσκεται κατά µήκος της µέσης επιφάνειας του εγκεφαλικού ηµισφαιρίου. Μόνο ένα µικρό τµήµα του ινιακού λοβού µπορεί να παρατηρηθεί στην πλάγια επιφάνεια του εγκεφάλου. Αυτός ο λοβός περιλαµβάνει τους πρωτοταγείς και δευτεροταγείς οπτικούς φλοιούς. Μία ιδιαιτέρα σηµαντική δοµή είναι το µεσολόβιο, που αποτελεί τη µεγαλύτερη ινώδη δοµή στον εγκέφαλο. Βρίσκεται στη βάση της επιµήκους σχισµής, είναι εµµύελο (λευκή ουσία), και συνδέει τις περισσότερες φλοιώδεις περιοχές των δύο εγκεφαλικών ηµισφαιρίων. Οι κύριες υποφλοιώδεις δοµές του εγκεφάλου είναι: η παρεγκεφαλίδα (βρίσκεται κάτω από τον ινιακό λοβό και πίσω από το εγκεφαλικό στέλεχος, και η οποία µετέχει στην ισορροπία και τον έλεγχο κινήσεων που απαιτούν ακριβή συγχρονισµό), η γέφυρα και ο προµήκης µυελός (που συµµετέχουν στον έλεγχο του αναπνευστικού και του καρδιακού ρυθµού), ο µεσεγκέφαλος (στη ραχιαία επιφάνεια του οποίου υπάρχουν τα διδύµια, που είναι αθροίσµατα κυττάρων τα οποία κατανέµουν ειδικές αισθητηριακές πληροφορίες από τα αισθητήρια όργανα στον εγκέφαλο), ο διεγκέφαλος, που αποτελείται από τον θάλαµο (σχετίζεται µε την αναµετάδοση των αισθητηριοκινητικών πληροφοριών στον εγκέφαλο 30

31 και µε ορισµένες οµιλητικές/γλωσσικές και ακουστικές λειτουργίες) και τον υποθάλαµο (ρυθµίζει διάφορες αυτόνοµες λειτουργίες όπως η παραγωγή θερµότητας στο σώµα και η παραγωγή ορµονών), η επίφυση (φαίνεται να συνεισφέρει στον κιρκαδικο ρυθµό και στους γενετήσιους κύκλους αναπαραγωγής) και η υπόφυση, η οποία εκκρίνει ορµόνες που ρυθµίζουν ένα φάσµα λειτουργιών. Ο µεσεγκέφαλος, η γέφυρα και ο προµήκης µυελός αποτελούν το εγκεφαλικό στέλεχος. Ένα αρκετά µεγάλο τµήµα του µεσεγκεφάλου αποτελείται από το δικτυωτό σχηµατισµό, ο οποίος είναι µία κύρια πηγή γένεσης των προκλητών ακουστικών δυναµικών µέσης (ΠΑ ΜεσΛΠ) και µακράς λανθάνουσας (ΠΑ ΜακΛΠ) περιόδου, ειδικά στα παιδιά. Εµπλέκεται, επίσης, σε ζωτικές λειτουργίες που σχετίζονται µε τη λειτουργία της καρδιάς, την αναπνοή και τα κινητικά αντανακλαστικά. Αξίζει να αναφερθούν δύο πρόσθετες εγκεφαλικές δοµές: η νήσος του εγκεφάλου και το µεταιχµιακό σύστηµα. Ο νησιδικός φλοιός, γνωστός επίσης ως νήσος του Reil, βρίσκεται εντός της πλευρικής σχισµής και δε µπορεί να παρατηρηθεί από την επιφάνεια χωρίς να µετατοπιστούν τµήµατα των µετωπιαίων, βρεγµατικών και κροταφικών λοβών. Η νήσος του εγκεφάλου ευθύνεται σε µεγάλο βαθµό για τη λειτουργία της ακοής. Το µεταιχµιακό σύστηµα περιλαµβάνει µια σειρά από υποφλοιώδεις δοµές, τον ιππόκαµπο, τους διαφραγµατικούς πυρήνες, τον αµυγδαλοειδή πυρήνα, την υπερµεσολόβιο έλικα, τα µαστία και τον υποθάλαµο. Πολλές από αυτές τις δοµές παρεµβαίνουν στις αρχέγονες συµπεριφορές, όπως η τροφή, το ζευγάρωµα και η επιθετικότητα. Πιο πρόσφατα, προέκυψε ότι το µεταιχµιακό σύστηµα εµπλέκεται επίσης στη µάθηση και τη µνήµη. Μια επίσης σηµαντική υποφλοιώδης δοµή είναι τα βασικά γάγγλια, τα οποία βοηθούν στη ρύθµιση του µυϊκού τόνου και των κινητικών λειτουργιών. Οι βασικές δοµές των βασικών γαγγλίων είναι ο κερκοφόρος πυρήνας και ο φακοειδής πυρήνας. Ο κερκοφόρος πυρήνας έχει ένα µεγάλο τµήµα, την κεφαλή, και µια απόληξη, το κέρκος, το οποίο κατευθύνεται προς τα πάνω και ύστερα προς τα πίσω, στον κροταφικό λοβό 2. Το µεγαλύτερο τµήµα των βασικών γαγγλίων ονοµάζεται φακοειδής πυρήνας, το εξωτερικό και πλευρικό τµήµα του οποίου είναι το κέλυφος, ενώ το µεσαίο και εσωτερικό η ωχρά σφαίρα. Το κέλυφος του φακοειδούς πυρήνα και η ωχρά σφαίρα βρίσκονται µεταξύ της έσω και έξω κάψας, οι οποίες είναι οδοί που αποτελούνται από λευκή ουσία. Η έσω κάψα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς είναι η οδός, µέσω της οποίας οι ακουστικές πληροφορίες µεταφέρονται από το εγκεφαλικό στέλεχος στον ακουστικό φλοιό. Η έξω κάψα περιέχει ίνες που µεταφέρουν ακουστικές πληροφορίες (καθώς και σωµατικές, και 31

32 ενδεχοµένως οπτικές) από την έσω κάψα στη νήσο του εγκεφάλου. Εντός της έξω κάψας βρίσκεται µία λεπτή ταινία φαιάς ουσίας, το προτείχισµα, το οποίο φαίνεται, επίσης, να είναι πολύ ευαίσθητο στην ακουστική διέγερση. Γενικά, έχει βρεθεί ότι τα βασικά γάγγλια εξυπηρετούν τον κινητικό έλεγχο, τη βραχυπρόθεσµη µνήµη και την εκτελεστική λειτουργία ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟ ΙΑΒΙΒΑΣΗ Ο εγκέφαλος είναι ένα τµήµα µόνο του νευρικού συστήµατος (ΝΣ). Το ΝΣ αποτελείται από δύο κύρια µέρη: το ΚΝΣ και το περιφερικό νευρικό σύστηµα (ΠΝΣ). Το ΚΝΣ αποτελείται από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο µυελό, ενώ το ΠΝΣ αποτελείται από τα κρανιακά νεύρα, τα νωτιαία νεύρα και ορισµένα νεύρα των αισθητήριων οργάνων. Μεταξύ του ΚΝΣ και του ΠΝΣ υπάρχει µια σηµαντική αλληλεπίδραση, καθώς το ΠΝΣ συλλέγει πληροφορίες από το εξωτερικό του σώµατος και τις αποστέλλει στον εγκέφαλο, ο οποίος µπορεί µε τη σειρά του να στέλνει πληροφορίες στο ΠΝΣ. Και τα δύο νευρικά συστήµατα αποτελούνται, κατά κύριο λόγο, από δύο είδη κυττάρων: τους νευρώνες και τα νευρογλοιακά κύτταρα. Τα νευρογλοιακά κύτταρα θεωρούνται ως η ουσία που συγκρατεί τους νευρώνες ενωµένους και µπορούν να διορθώσουν νευρωνικές βλάβες, να σχηµατίσουν νευρώνες και να ελέγξουν την ανάπτυξή τους. Οι νευρώνες εκτελούν τις λειτουργίες του ΚΝΣ και επικοινωνούν µεταξύ τους νευροχηµικά, ένα φαινόµενο το οποίο ονοµάζεται νευροδιαβίβαση. Η νευροδιαβίβαση επιτελείται µέσω χηµικών ουσιών οι οποίες ονοµάζονται νευροδιαβιβαστές και εκλύονται για να γεφυρώνουν το κενό µεταξύ των νευρώνων. Η σύναψη είναι το σηµείο στο οποίο αλληλεπιδρούν τα νευρικά κύτταρα. Υπάρχουν δύο κύριες επιδράσεις των νευροδιαβιβαστών: η διεγερτική και η ανασταλτική. Οι διεγερτικοί νευροδιαβιβαστές µειώνουν το δυναµικό της κυτταρικής µεµβράνης, ή τον ουδό, επιτρέποντας έτσι τη διέγερση του κυττάρου και τη µεταβίβαση της νευρικής ώσης. Οι ανασταλτικοί νευροδιαβιβαστές δρουν αντίθετα, αυξάνοντας τον ουδό του µετασυναπτικού κυττάρου και κάνοντας λιγότερο πιθανή τη διέγερσή του. Τόσο οι διεγερτικοί όσο και οι ανασταλτικοί νευροδιαβιβαστές είναι απαραίτητοι για τη σωστή λειτουργία του νευρικού συστήµατος. Όλες οι πλευρές της ακοής, από την ακοή απλών καθαρών τόνων έως την επεξεργασία σύνθετου προφορικού λόγου, βασίζονται στη διαβίβαση νευρικών πληροφοριών µέσω των συνάψεων. Οι πληροφορίες σχετικά µε την ηχητική 32

33 αντιπροσώπευση στον κοχλία πρέπει να διαβιβαστούν στον εγκέφαλο µέσω ενός σύνθετου δικτύου νευρικών συνάψεων. Η συναπτική µεταφορά, από τη σύνθεση των νευροδιαβιβαστών, µέσω της σύνδεσης και ενεργοποίησης των υποδοχέων, έως την επαναπρόσληψη και αποικοδόµηση των νευροδιαβιβαστών, εξαρτώνται από χηµικές διεργασίες. Αυτές οι νευροχηµικές διεργασίες παίζουν σηµαντικό ρόλο στη δοµή και τη λειτουργία του εγκεφάλου 7,8. Η έρευνα πάνω στην ακουστική νευροχηµεία έχει αναπτυχθεί την τελευταία δεκαετία, καθώς οι επιστήµονες έχουν αναγνωρίσει τη δυνατότητα για φαρµακευτικές θεραπείες των ακουστικών διαταραχών. Πρόσφατα, η έρευνα έχει αποδείξει ότι η φαρµακευτική παρέµβαση µπορεί να µεταβάλει τις φυσιολογικές και συµπεριφορικές πλευρές της ακοής, συµπεριλαµβανοµένης της επιλεκτικής ακουστικής προσοχής και της ανίχνευσης σήµατος σε θόρυβο, τονίζοντας τη δυνατότητα για φαρµακολογική παρέµβαση στη θεραπεία διαταραχών της (Κ)ΑΕ ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ Το ΚΑΝΣ ευθύνεται για την κωδικοποίηση και την επεξεργασία της οµιλίας. Η επεξεργασία των πληροφοριών, που οδηγεί στην τελική κατανόηση του µηνύµατος, πραγµατοποιείται σε διάφορα επίπεδα και στηρίζεται σε σύνθετες αλληλεπιδράσεις µεταξύ των αισθητηριακών και υψηλών γνωστικών/γλωσσικών λειτουργιών, οι οποίες πραγµατοποιούνται ταυτόχρονα (παράλληλα) και διαδοχικά στο σύστηµα ή στο δίκτυο επεξεργασίας. Οι βασικές αρχές που διέπουν τη νευροφυσιολογική κωδικοποίηση των ακουστικών σηµάτων, από το ακουστικό νεύρο έως τον εγκέφαλο, αναφέρονται ως «ανοδικοί» παράγοντες στη θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών 17. Εδώ, ο όρος «ανοδικός» χρησιµοποιείται για να δηλώσει τους µηχανισµούς και τις διεργασίες που λαµβάνουν χώρα στο ακουστικό σύστηµα, πριν τις υψηλές γνωστικές και γλωσσικές λειτουργίες σε επίπεδο φλοιού. Είναι κατανοητό, ότι εάν η βασική ανοδική κωδικοποίηση των ακουστικών σηµάτων διαταραχθεί σε οποιοδήποτε σηµείο κατά µήκος των κεντρικών ακουστικών οδών, η τελική ακουστική αντίληψη θα επηρεαστεί δυσµενώς. Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραµµίσουµε ότι τέτοιοι ανοδικοί παράγοντες επηρεάζονται από υψηλότερου επιπέδου λειτουργίες, όπως η προσοχή, η µνήµη και η γλωσσική επάρκεια. Ο εγκέφαλος, δηλαδή, δεν είναι ένα ιεραρχικά οργανωµένο σύστηµα, στο οποίο η πληροφορία κινείται µόνο προς µία κατεύθυνση και η επεξεργασία της πραγµατοποιείται διαδοχικά στα ανιόντα επίπεδα του ΚΝΣ. Ενδεχοµένως, υπάρχουν πολλαπλές αντιπροσωπεύσεις των αισθητηριακών 33

34 πληροφοριών σε ολόκληρο το σύστηµα, µε κάθε περιοχή να συνδέεται αµοιβαία µε πολλές άλλες περιοχές. Η παρουσία πρόσθιων, πλευρικών και οπίσθιων συνδέσεων παρέχει ένα διάσπαρτο δίκτυο, που περιλαµβάνει παράλληλη και ιεραρχική επεξεργασία, και εµπεριέχει εξαιρετικά περίπλοκες λειτουργίες, ώστε να επιτευχθεί µία συνεκτική αντίληψη του κόσµου γύρω µας. Φυσικά, όταν ασχολούµαστε µε την ακουστική επεξεργασία, δεν µπορούµε να αγνοήσουµε τη σηµαντικότητα του περιφερικού ακουστικού συστήµατος. Η βασική ανοδική επεξεργασία στο ΚΑΝΣ στηρίζεται στην ακεραιότητα των ακουστικών δοµών, που είναι υπεύθυνες για τη µετάδοση των σηµάτων από το εξωτερικό αυτί έως το ακουστικό νεύρο. Οποιαδήποτε βλάβη ή δυσλειτουργία στο επίπεδο του αυτιού, θα επηρεάσει δυσµενώς την ικανότητα του ατόµου να επεξεργάζεται ακουστικές πληροφορίες. Ίσως το πιο εµφανές παράδειγµα αυτής της κατάστασης είναι τα άτοµα µε έλλειµµα ακοής. Η βαρηκοΐα θα έχει αρνητική επίδραση στην ποιότητα των ακουστικών σηµάτων, πριν ακόµα αυτά εισέλθουν στο ΚΑΝΣ. Κατά συνέπεια, τα άτοµα µε σηµαντικό έλλειµµα ακοής είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα παρουσιάζουν χαµηλή ακουστική επεξεργασία. Ωστόσο, οι δυσκολίες τους στην ακουστική επεξεργασία µπορούν να αποδοθούν κυρίως σε περιφερικούς παράγοντες. Εποµένως, όταν γίνεται αναφορά στην ακουστική επεξεργασία και τις διαταραχές της, η εξέταση θα πρέπει να αφορά ολόκληρο το ακουστικό σύστηµα, από το εξωτερικό αυτί έως τον εγκέφαλο. Θα πρέπει να έχουµε πάντα υπόψη ότι οι ακουστικές δοµές του περιφερικού συστήµατος συµβάλλουν και αυτές στη γενική ικανότητα του ατόµου να επεξεργάζεται ακουστικές πληροφορίες ΑΝΙΟΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ακουστικό Νεύρο Το ακουστικό νεύρο δεν αποτελεί δοµή του εγκεφαλικού στελέχους, αλλά θεωρείται τµήµα του περιφερικού ακουστικού συστήµατος. Αποτελείται από µια δέσµη νευρικών ινών, που εκτείνονται από το εσωτερικό αυτί µέχρι τον εγκέφαλο. Οι νευρικές ίνες του ακουστικού νεύρου διαµορφώνουν µία κυλινδρικά διευθετηµένη δεσµίδα (σαν ένα καλώδιο), µε τις ίνες που αναφύονται από τη βασική έλικα του κοχλία (που είναι υπεύθυνες για τις υψηλές συχνότητες) να διαµορφώνουν το εξωτερικό τµήµα, και τις ίνες από τις ακριανές περιοχές (που είναι υπεύθυνες για τις χαµηλές συχνότητες) να διαµορφώνουν το κέντρικό τµήµα, δηµιουργώντας µαζί το στέλεχος του νεύρου. Το 34

35 ακουστικό νεύρο χωρίζεται σε δύο κλάδους: το κοχλιακό νεύρο, που ευθύνεται για τη µεταβίβαση των ακουστικών πληροφοριών, και το αιθουσαίο νεύρο, που µεταβιβάζει πληροφορίες σχετικά µε την ισορροπία. Η σύναψη µεταξύ των τριχωτών κυττάρων του κοχλία και των ακουστικών νευρικών ινών είναι το επίπεδο από το οποίο ξεκινά η νευρική µεταβίβαση των ακουστικών σηµάτων. Έσω Γονατώδες Σώµα Ακουστικός Φλοιός Οπίσθιο ιδύµιο Έξω Ληµνίσκος Άνω Ελαϊκό Σύµπλεγµα Ακουστικό Νεύρο Ραχιαίος Κοχλιακός Πυρήνας Κοιλιακός Κοχλιακός Πυρήνας Κοχλίας Σχήµα 1. Κεντρικό ακουστικό νευρικό σύστηµα. Ο βασικός ρόλος του ακουστικού νεύρου είναι η ανάλυση του εισερχόµενου ακουστικού σήµατος στα συστατικά του µέρη (π.χ., συχνότητα, ένταση) και η µεταβίβαση όλων των πληροφοριών στο ΚΑΝΣ, για περαιτέρω επεξεργασία και εξαγωγή σχετικών, αντιληπτικά διακριτών συστατικών µερών 2. Ως εκ τούτου, η ακεραιότητα του ακουστικού νεύρου είναι ζωτικής σηµασίας για την αρχική κωδικοποίηση όλων των χαρακτηριστικών της οµιλίας. Εποµένως, οποιαδήποτε δυσλειτουργία του ακουστικού νεύρου µπορεί να 35

36 επηρεάσει δυσµενώς την ικανότητα επεξεργασίας των εισερχόµενων ακουστικών πληροφοριών Ακουστικοί Οδοί του Εγκεφαλικού Στελέχους Το εγκεφαλικό στέλεχος είναι µια υποφλοιώδης περιοχή που αποτελεί την κύρια οδό µε την οποία ο εγκέφαλος στέλνει και δέχεται πληροφορίες από το νωτιαίο µυελό και τα περιφερικά νεύρα. Αυτή η δοµή περιλαµβάνει τον προµήκη µυελό, τη γέφυρα και το µεσεγκέφαλο. Οι δοµές του εγκεφαλικού στελέχους, που απαρτίζουν την ανιούσα ακουστική οδό, είναι οι κοχλιακοί πυρήνες, το άνω ελαϊκό σύµπλεγµα, ο έξω ληµνίσκος και τα οπίσθια διδύµια του µεσεγκεφάλου. Μία απλή άποψη για αυτές τις δοµές είναι ότι αποτελούν απλούς σταθµούς αναµετάδοσης των ακουστικών πληροφοριών από το αυτί στον εγκέφαλο. Αυτή η άποψη αγνοεί εµφανώς τη φύση της επεξεργασίας και την εξαγωγή πληροφοριών, που πραγµατοποιούνται σε κάθε σηµείο κατά µήκος των κεντρικών ακουστικών οδών. Οι γνώσεις µας όσον αφορά την επεξεργασία σύνθετων σηµάτων στην ανιούσα ακουστική οδό, συµπεριλαµβανοµένης της οµιλίας, είναι αρκετά περιορισµένες, καθώς η πλειοψηφία των ερευνών που έχουν πραγµατοποιηθεί σε αυτό τον τοµέα, αφορούν την κωδικοποίηση σχετικά απλών ερεθισµάτων. Παρόλα αυτά, εάν αξιοποιήσουµε τις πληροφορίες που µας παρέχει η νευροεπιστήµη σχετικά µε την νευρική κωδικοποίηση σε κάθε σηµείο του ΚΑΝΣ, µπορούµε να αναπτύξουµε µοντέλα ακουστικής επεξεργασίας Κοχλιακοί Πυρήνες Οι κοχλιακοί πυρήνες θεωρούνται ως το πρώτο επίπεδο των κεντρικών ακουστικών οδών, στο οποίο πραγµατοποιείται η ουσιαστική επεξεργασία του σήµατος. Για την ακρίβεια, η βασική λειτουργία των κοχλιακών πυρήνων είναι η ενίσχυση συγκεκριµένων χαρακτηριστικών του νευρικού σήµατος, αφού πρώτα το ακουστικό νεύρο έχει αναλύσει το εισερχόµενο σήµα στα συστατικά του µέρη και έχει µεταδώσει αυτή την πληροφόρηση στα υψηλότερα κέντρα. Ένα συγκεκριµένο χαρακτηριστικό του σήµατος, το οποίο υφίσταται σηµαντική ενίσχυση, είναι η διαµόρφωση πλάτους (οι κορυφές και τα κοίλα πλάτους/έντασης που υπάρχουν στο φάσµα των συνεχόµενων κυµάτων). Πολλά κύτταρα των κοχλιακών πυρήνων ενισχύουν αυτή τη διαµόρφωση, κάνοντας υψηλότερες τις κορυφές και χαµηλότερα τα κοίλα των κυµάτων. Έτσι, σηµαντικά τµήµατα του οµιλητικού 36

37 σήµατος, όπως η συλλαβική δοµή, καθίστανται πιο εµφανή και, εποµένως, περισσότερο ευπρόσιτα αντιληπτικά. υσλειτουργία στους κοχλιακούς πυρήνες, ή πιο πάνω από αυτούς, θα επιφέρει αµφίπλευρες ή αντίπλευρες ανωµαλίες, ενώ κάτω από τους κοχλιακούς πυρήνες θα παρουσιαστούν µόνο οµόπλευρες ανωµαλίες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο πρώτος χιασµός των ακουστικών οδών παρατηρείται µετά τους κοχλιακούς πυρήνες, στο επίπεδο του τραπεζοειδούς σώµατος της γέφυρας. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί ότι η διευθέτηση των νευρικών ινών, που παρατηρείται στον κοχλία και το ακουστικό νεύρο σύµφωνα µε τη συχνότητα, επαναλαµβάνεται στους κοχλιακούς πυρήνες και θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει την τονοτοπική οργάνωση. Οι ίνες του ακουστικού νεύρου καταλήγουν σε διαφορετικές περιοχές στους κοχλιακούς πυρήνες Άνω Ελαϊκό Σύµπλεγµα Το άνω ελαϊκό σύµπλεγµα λαµβάνει πληροφορίες από τους οµόπλευρους και τους αντίπλευρους κοχλιακούς πυρήνες. Η βασική του λειτουργία είναι να αναµεταδίδει τη νευρική δραστηριότητα στον εγκεφαλικό φλοιό. Πρόσθετα στην κύρια λειτουργία του, πιστεύεται ότι αυτή η δοµή είναι βασική για την επεξεργασία της αµφίπλευρης ακουστικής εισόδου, σηµαντική για τον εντοπισµό των ακουστικών ερεθισµάτων και απαραίτητη για την ακοή, σε συνθήκες περιβαλλοντικού θορύβου. Ο µεγάλος αριθµός των οµόπλευρων και αντίπλευρων νευρικών εισόδων επιτρέπει στο άνω ελαϊκό σύµπλεγµα να αντιληφθεί την κατεύθυνση της ηχητικής πηγής, αναλύοντας τις µικρές διαφορές ή την ένταση των ήχων που φτάνουν στα δύο αυτιά. Εποµένως, δυσλειτουργία στο άνω ελαϊκό σύµπλεγµα µπορεί να έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην αµφίπλευρη ακοή, καθώς και στην ακοή της οµιλίας σε παρουσία θορύβου Έξω Ληµνίσκος Ο έξω ληµνίσκος παρέχει µία κύρια οδό για τη µετάδοση των ώσεων από το οµόπλευρο κατώτερο εγκεφαλικό στέλεχος. Αποτελείται από ανιούσες και κατιούσες ίνες και θεωρείται ως η κύρια ανιούσα ακουστική οδός. Μία καθοριστική τονοτοπική οργάνωση, όπως αυτή στον κοχλιακό πυρήνα, µπορεί να παρατηρηθεί και στον έξω ληµνίσκο. 37

38 Οπίσθια ιδύµια Τα οπίσθια διδύµια εντοπίζονται στην οπίσθια επιφάνεια του εγκεφαλικού στελέχους και δέχονται προσαγωγό διέγερση και από τα δύο άνω ελαϊκά συµπλέγµατα. Οι νευρώνες που συνδέουν τα οπίσθια διδύµια µε το έσω γονατώδες σώµα, αντιπροσωπεύουν τον τρίτο ή τέταρτο σύνδεσµο στο ανιόν ακουστικό σύστηµα. Η βασική συµβολή τους στην κωδικοποίηση της οµιλίας είναι η περαιτέρω ενίσχυση των διαµορφώσεων του ακουστικού σήµατος. Επιπλέον, συµβάλλουν στην ικανότητα εντοπισµού των ηχητικών πηγών και τις αµφίπλευρες διεργασίες. Στο επίπεδο του οπίσθιου διδύµιου, η ανιούσα κεντρική ακουστική οδός χωρίζεται σε δύο κύριες οδούς, τη βασική (κοχλιοτοπική) και την διάχυτη (µη κοχλιοτοπική). Η αρχική οδός ξεκινά από τον κεντρικό πυρήνα του οπίσθιου διδύµιου και χαρακτηρίζεται από τον οξύ συντονισµό και την τονοτοπική οργάνωση. Εν αντιθέσει, η διάχυτη αρχίζει από τον περικεντρικό πυρήνα και εµφανίζει ευρύτερο συντονισµό και λίγη ή καθόλου τονοτοπικότητα Θάλαµος Ο θάλαµος είναι ο βασικός σταθµός πληροφόρησης µεταξύ του εγκεφαλικού στελέχους και του φλοιού, καθώς αποτελείται από πολλούς πυρήνες µε εξαιρετικά διαφορετικές λειτουργίες. Η δοµή που µας ενδιαφέρει περισσότερο είναι το έσω γονατώδες σώµα, που εντοπίζεται στην πρόσθια επιφάνεια του θαλάµου. Μόνο µία από τις τρεις κύριες περιοχές του, η κοιλιακή διαίρεση, είναι υπεύθυνη ειδικά για την ακουστική πληροφορία. Η τονοτοπικότητα σε αυτό το επίπεδο είναι αβέβαιη. Ένα τεράστιο ποσοστό της επεξεργασίας του εισερχόµενου σήµατος λαµβάνει χώρα στο επίπεδο του θαλάµου. Θεωρείται ότι ορισµένα οµιλητικά σήµατα, όπως τα φωνήεντα, µπορούν να κωδικοποιηθούν επαρκώς στο επίπεδο του θαλάµου Ακουστικός Φλοιός Οι περιοχές της ακουστικής δεκτικότητας βρίσκονται στους κροταφικούς λοβούς και τις δύο πλευρές του εγκεφαλικού φλοιού, σε µία περιοχή που ονοµάζεται άνω κροταφική έλικα ή έλικα του Heschl. Παλαιότερα, επικρατούσε η αντίληψη ότι ο ακουστικός φλοιός ήταν το µόνο κέντρο ακουστικής διάκρισης. Ωστόσο, γνωρίζουµε πλέον ότι πολλές διακρίσεις µπορούν να µεσολαβήσουν υποφλοιωδώς 18. Γεγονός, όµως, είναι ότι ο φλοιός έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο στην κωδικοποίηση γρήγορων ακουστικών γεγονότων, 38

39 απαραίτητων για τη λεπτή ακουστική διάκριση, όπως, για παράδειγµα, στην περίπτωση των κλειστών συµφώνων. Παθολογία του φλοιού έχει ιδιαίτερες επιπτώσεις σε διαφορετικούς τύπους οµιλητικών σηµάτων, µε τη διάκριση συµφώνων να είναι περισσότερο ευάλωτη από ότι η διάκριση φωνηέντων 2. Την ακεραιότητα του φλοιού απαιτεί, φυσικά, η κατανόηση της οµιλίας, παρόλο που η διάκριση ορισµένων ήχων φαίνεται ότι µπορεί να διατηρηθεί. Εξαιτίας των πολλών αλληλοσυνδέσεων µεταξύ των τµηµάτων του εγκεφάλου, υπάρχουν πολλές περιοχές οι οποίες εµπλέκονται στην ακουστική επεξεργασία. Πιο συγκεκριµένα, η κροταφική περιοχή σχετίζεται µε τα χαρακτηριστικά της συχνότητας του ήχου, η νησιδική περιοχή µε τις χρονικές πλευρές του ήχου, η βρεγµατική περιοχή µε τη συσχέτιση του ήχου µε προηγούµενες εµπειρίες (επειδή αυτή η περιοχή έχει εισόδους από όλες τις αισθητηριακές µορφές, το ακουστικό ερέθισµα συγκρίνεται ή ταιριάζει µε την είσοδο άλλων αισθήσεων), και η µετωπιαία περιοχή µε την αποµνηµόνευση των ήχων 18. Μία ακόµη περιοχή η οποία συνδέεται µε την αναγνώριση των γλωσσολογικών ερεθισµάτων και την κατανόηση του προφορικού λόγου, είναι η περιοχή Wernicke. Πιο συγκεκριµένα, σε αυτή την περιοχή πραγµατοποιείται η αναγνώριση λέξεων και άλλων γλωσσικών ερεθισµάτων, βάσει προηγούµενης ακουστικής µνήµης και γλωσσικής εµπειρίας. Σηµαντική είναι και η συµβολή της περιοχής Wernicke στο σχηµατισµό του λόγου. Επιπρόσθετα, το τµήµα αυτής της περιοχής, το οποίο εκτείνεται στον κατώτερο βρεγµατικό λοβό, εµπλέκεται στη γραφή και το γραπτό λόγο. Σε µια µελέτη των Geschwind και Levitsky (1968) βρέθηκε ότι, στην πλειοψηφία των υποκειµένων που συµµετείχαν, η αριστερή κροταφική περιοχή ήταν µεγαλύτερη από τη δεξιά 19. Άλλες ανατοµικές ασυµµετρίες που έχουν διαπιστωθεί αφορούν το µήκος της σχισµής του Sylvian και της έλικας του Heschl, οι οποίες είναι µεγαλύτερες στην αριστερή πλευρά. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί ότι αυτά τα αποτελέσµατα αφορούν την πλειοψηφία των ανθρώπων, σε ποσοστό 96% µε 98,3% 19. Είναι πιθανό ότι αυτές οι ασυµµετρίες του φλοιού συµβάλλουν στην επικράτηση του αριστερού ηµισφαιρίου για λειτουργίες που περιλαµβάνουν την αµφίπλευρη ακοή και παρέχουν µια βάση για µεγαλύτερη δυνατότητα γλωσσικής ανάπτυξης στην αριστερή πλευρά 20. Τέλος, αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι η λειτουργική ασυµµετρία και η επικράτηση της αριστερής πλευράς είναι παρούσα ακόµα και στο επίπεδο του θαλάµου. 39