Τα βήματα για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα PEF Περιβαλλοντική δήλωση EPD

Transcript

1 Τα βήματα για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα PEF Περιβαλλοντική δήλωση EPD ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τι είναι η Περιβαλλοντική Δήλωση EPD (Environmental Product Declaration) τι το Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα Προϊόντος και τι το Αποτύπωμα Ανθρακα (CF=Carbon Footprint); Τα δύο πρώτα είναι παρεμφερή. Μετράνε την περιβαλλοντική επίδοση των προϊόντων, με τρόπο ορατό στον καταναλωτή (ετικέτα) ώστε να μπορεί να τα συγκρίνει. Περιλαμβάνουν πολλές (περί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, μεταξύ των οποίων και το αποτύπωμα άνθρακα, το οποίο είναι δυνατόν να μετριέται και μόνο του όταν χρησιμοποιείτε το Carbon Footprint. Χρησιμοποιούν και τα τρία ακριβώς τα ίδια στοιχεία, και την ίδια ακριβώς μέθοδο, δηλαδή την Ανάλυση Κύκλου Ζωής (AKZ και διεθνώς LCA = Life Cycle Assessment) με μικροπαραλλαγές στις λεπτομέρειες. Το EPD και το CF είναι ιδιωτικά ενώ το PEF αποτελεί προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για να υπολογιστεί ένας από τους τρείς παραπάνω δείκτες για ένα προϊόν, όλη η βασική διαδικασία είναι η ίδια, όπως φαίνεται παρακάτω, χρησιμποποιώντας το παράδειγμα με το ελαιόλαδο. Το πεδίο αναφοράς (η μονάδα παραγωγής) Ξεκινάμε από την ποσότητα του ελαιολάδου που θέλετε να πιστοποιήσετε. Σκεφτείτε το προοπτικά. Αυτή η ποσότητα θα είναι λίγο-πολύ σταθερή, ή εκτιμάτε ότι θα μπορούσε να γίνει πολλαπλάσια σε λίγα χρόνια; Το κόστος για την πιστοποίηση δεν αλλάζει αν η ποσότητα είναι 20 τόνοι ή 2000 τόνοι. Από την άλλη μεριά μια μεγάλη προσφορά ίσως σκοτώσει την ζήτηση. Αν η ποσότητα είναι πολύ μεγάλη, σκεφτείτε αν την καλύπτετε όλη εσείς, ή αν θα συνεισφέρουν και άλλοι παραγωγοί; Στην τελευταία περίπτωση έχετε δύο ερωτήματα, σε συνδυασμό μεταξύ τους; Α) αυτοί που θα συνεισφέρουν θα είναι σταθεροί ή θα ψάχνετε κάθε χρονιά να τους βρείτε; Και Β) Πόσο σίγουροι είστε για τα στοιχεία που θα σας δώσουν για την τελευταία τριετία; Εσείς θα έχετε την ευθύνη για την αξιοπιστία τους! Ας πούμε ότι στοχεύετε σε τόνους έξτρα παρθένο, που θα προέρχεται από εσάς (οι τόνοι) και από τρείς φίλους σας παραγωγούς που βάζει ο καθένας από τόνους. Οι τέσσερείς σας καλλιεργείτε 250 στρέμματα ελιές, που βρίσκονται διασπορπισμένα σε 10 ελαιώνες, με 4500 ελαιόδενδρα συνολικά. Το πεδίο αναφοράς σας, δηλαδή η παραγωγική σας μονάδα -ως προς το μέρος του αγρού- είναι αυτά τα 4500 δένδρα, σε 10 ελαιώνες για κάθε ένα τους οποίους έχετε τις συντεταγμένες και την έκτασή τους. Δώστε σε κάθε ελαιώνα σας ένα κωδικό για να τους ξεχωρίζετε.

2 Μέχρι να φτάσετε βέβαια στο τελικά εμπορεύσιμο προϊόν, το πεδίο αναφοράς θα εμπλουτιστεί με το (ένα ή περισσότερα) ελαιουργείο, το συσκευαστήριο, αποθήκες κλπ. Η φάση του αγρού Αυτή ξεκινάει από την εγκατάσταση του κάθε ελαιώνα, και φτάνει μέχρι τη ετήσια συγκομιδή και την μεταφορά του ελαιοκάρπου μέχρι την πόρτα του ελαιοτριβείου. Αν η εγκατάσταση του ελαιώνα είναι εκτός περιόδου ελέγχου σας (πολύ παλιά, ή έχετε αγοράσει τον ελαιώνα από κάποιο τρίτο) θα σας βοηθήσουμε να επιλέξετε από ένα μικρό μενού έτοιμων λύσεων, οπότε μη σας απασχολεί και τόσο. Για την ετήσια παραγωγή όμως, χρειάζονται πρωτογενή δεδομένα όπως θα δείτε στη συνέχεια για μια τριετία τουλάχιστον ως βάση για τη μελέτη που θα χρειαστεί για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του ελαιολάδου σας, και πιο συγκεκριμένα για την περιβαλλοντική επίδοσή του (performance). Πριν προχωρήσουμε στα στοιχεία που θα χρειαστούν, είναι απαραίτητο να έχετε ξεκαθαρίσει το σκοπό για τον οποίο θα μπείτε σε αυτήν την ταλαιπωρία. Η πιστοποίηση είναι βέβαια ο άμεσα ορατός στόχος και θα είναι ορατός στον καταναλωτή, αλλά πριν φτάσετε σε αυτόν σκεφτείτε ότι θα του μεταφέρει ένα μήνυμα για τη διαχείρισή σας όσον αφορά στο περιβάλλον. Αυτή η πιστοποίηση προϊόντος δείχνει την επίδοση που πετύχατε να έχει το προϊόν σας ως προς τις επιβαρύνσεις για το περιβάλλον. Ανάλογα με τις περιβαλλοντικές πολιτικές των αγορών (και τις υποκρυπτόμενες συχνά εμπορικές πολιτικές με περιβαλλοντικό μανδύα) είναι πιθανό να συνδεθεί κάποια στιγμή η επίδοση με την πολιτική τιμών. Το ίδιο πιθανό είναι να γίνει κάτι ανάλογο και με την πολιτική δασμών ή φόρων στο διεθνές εμπόριο. Δηλαδή, θα είναι αρκετό να πιστοποιηθείτε με μια επίδοση Χ, αν οι ανταγωνιστές σας βγούν στην αγορά με επίδοση Χ/2? Μήπως τότε θα αποφασίσετε ότι καλύτερα να μην φανεί η επίδοσή σας, οπότε έχετε ξοδευτεί άδικα; Η ΡοδαξΑγρο, παρακολουθώντας στενά την εξέλιξη αυτών των περιβαλλοντικών πιστοποιήσεων την τελευταία δεκαετία, συστήνει ένα πολύ συγκεκριμένο προσανατολισμό για τις μελέτες που θα κάνετε για το προϊόν σας. Κυρίως, εστιάστε στο πόση θα είναι η επίδοση, χωρίς να εγκαταλείψετε τον τελικό στόχο, δηλαδή την πιστοποίηση για το προϊόν σας. Δεύτερον, εστιάστε κυρίως στην ακριβή και λεπτομερή αποτύπωση των μεγεθών που θα δούμε παρακάτω, διότι μόνο έτσι θα πετύχετε δύο σημαντικούς στόχους: Αξιοπιστία στους ελέγχους και δεύτερον δυνατότητα και ευελιξία στην προσπάθειά σας να συνδέσετε την επίδοση με το κόστος παραγωγής (συνδέονται).

3 Το δεύτερο είναι το παράπλευρο κέρδος που θα έχετε από την επένδυση στα περιβαλλοντικά αποτυπώματα, και έχει αποδειχθεί πολύ σημαντικό. Αν βάλετε νούμερα στην τύχη, το κέρδος σας θα είναι όσο συνήθως κερδίζετε από τα λαχεία. Και δεν θα αντέξετε στη βάσανο του ελέγχου επαλήθευσης (verification). Αυτός ο έλεγχος, στην περίπτωση των δύο κύριων περιβαλλοντικών πιστοποιήσεων EPD 1 (ήδη εφαρμόζεται) και PEF (εφαρμόσιμο από το 2018) είναι διαφορετικός από ότι συνηθίζεται γενικά στην πιστοποίηση, για ένα λόγο πολύ συγκεκριμένο: Επιτρέπεται (EPD) / ενθαρρύνεται (PEF) η σύγκριση των επιδόσεων μεταξύ προϊόντων. Συνεπώς, για μια επίδοση που θα προβάλλει κάποιος ως καλύτερη από τους ανταγωνιστές του, θα χρειαστεί να το αποδείξει αδιάσειστα. Ο ανταγωνισμός δηλαδή μπαίνει σε καινούργια γήπεδα και σίγουρα θα παίξει ρόλο η συσχέτιση δυνάμεων για την αξιοπιστία των επιδόσεων που θα βγούν στην αγορά. Τέλος, δείτε τα στοιχεία που θα χρειαστούν, και τη διαδικασία μετά την συλλογή τους. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ (LCA) ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΠΡΟΣΟΧΗ: Τα στοιχεία αξιοποιούνται για την μελέτη τελικά, ως ποσά ανά εκτάριο. Προκειμένου όμως, να είναι επαληθεύσιμα κατά τον έλεγχο, αλλά και αξιοποιήσιμα για βελτίωση της επίδοσης, χρειάζεται να αποτυπώνονται όσο λεπτομερέστερα γίνεται, κατά ελαιώνα, και κατά ημερομηνία εφαρμογής. Αν δοθούν ως συνολικά μεγέθη ανά εκτάριο για όλο το πεδίο αναφοράς, είναι δυνατή μόνο μια πρόχειρη μελέτη (screening) ως πιλοτική. Τα παρακάτω στοιχεία αφορούν κάθε χρονιά παραγωγής (χωρίς την φάση της εγκατάστασης του ελαιώνα) και κατανέμονται ανάλογα με τις καλλιεργητικές δραστηριότητες. Ως γενική αρχή (για να μην επαναλαμβάνονται παρακάτω σε κάθε εργασία), χρειάζονται τα εξής: Χρήση μηχανικού εξοπλισμού, ξεκινώντας από το τρακτέρ, τα παρελκόμενα (άροτρο, φρέζα, ψεκαστικό, χορτοκοπτικό, κλαδευτικό κλπ, κλπ) αλυσοπρίονα, αυτοκινούμενοι θρυμματιστές, αντλία νερού κλπ. Για κάθε ένα από αυτά, χρειάζεται να γνωρίζουμε άπαξ την προβλεπόμενη διάρκεια ζωής σε χιλιάδες ώρες, και το βάρος του. Από εκεί και πέρα, για κάθε φορά λειτουργίας του στον κάθε ελαιώνα χρειάζονται οι ώρες λειτουργίας, τα καύσιμα και λιπαντικά που καταναλώθηκαν. Εισροές, όπως φυτοφάρμακα και λιπάσματα. Χρειάζεται ανά ημερομηνία εφαρμογής η ακριβής ταυτότητα του υλικού που χρησιμοποιήθηκε (π.χ. για τα φυτοφάρμακα ο αριθμός έγκρισης κυκλοφορίας) η ποσότητα, ο τύπος του εξοπλισμού, η ποσότητα ψεκαστικού διαλύματος. Επίσης, η προέλευση (τόπος παραγωγής της παρτίδας του λιπάσματος). 1 Δείτε τα σχετικά άρθρα στον ιστότοπο της ΡοδαξΑγρο.

4 Σκουπίδια που παράγονται. Σκουπίδι θεωρείται οτιδήποτε δεν αξιοποιείται, π.χ. τα μικρόκλαρα, αν καίγονται στο χωράφι, ή ο κατσίγαρος αν πετιέται σε λίμνη εξάτμισης. Αντίθετα, αν χρησιμοποιείται ως λίπασμα στον ελαιώνα μας δεν θεωρείται σκουπίδι, αλλά παραπροϊόν. Το ίδιο και τα μικρόκλαρα, αν θρυμματίζονται και διασπείρονται στον ελαιώνα ή συμμεέχουν στην κομπόστα. Στα σκουπίδια περιλαμβάνονται τα κενά σακιά από τα λιπάσματα, τα άδεια κουτιά κλπ από τα φυτοφάρμακα και από τα ορυκτέλαια, τα σκισμένα πανιά για το μάζεμα κλπ. Για κάθε είδος σκουπιδιού χρειάζεται η ποσότητα για όλο το χρόνο, και η τύχη του, αν δηλαδή το παραλαμβάνει η ανακύκλωση ή αν πάει σε χωματερή, ή στο χώμα. Επίσης χρειάζεται ο αριθμός των εργατών που αξιοποιήθηκαν, η απόσταση μετακίνησής τους και το μέσο μεταφοράς. Γενικότερα, χρειάζεται η απόσταση του κάθε ελαιώνα από την έδρα του παραγωγού, από την αποθήκη από όπου μεταφέρονται τα υλικά,από το ελαιοτριβείο, κλπ. Τέλος, χρειάζονται οι ανθρωποημέρες απασχόλησης του ιδίου του παραγωγού, καθώς και η τυχόν χρήσιμοποίηση υπεργολάβου για μία ή περισσότερες από τις εργασίες που έγιναν. Πιο αναλυτικά, δείτε παρακάτω Λίπανση Ποσότητα κάθε λιπάσματος, εμπορική ονομασία, περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά, και μορφή τους (π.χ. θειϊκή, ή νιτρική αμμωνία;) προέλευση (τόπος παραγωγής), χρόνος και τρόπος εφαρμογής (μηχανικός, με το χέρι, με φερτάρδευση, κλπ). Περιλαμβάνονται και τα διαφυλλικά όπως και τα οργανικά λιπάσματα, οι κοπριές (δηλώνεται η προέλευσή τους) και οι κομπόστες.αν ο τρόπος διασποράς είναι μηχανικός, π.χ. με λιπασματοδιανομέα, ή με φερτάρδευση ισχύουν τα περί εξοπλισμού που προαναφέρθηκαν. 2.Κλάδεμα Ημερομηνίες, εξοπλισμός (τύπος) βάρος και καύσιμα που καταναλώθηκαν ανά ελαιώνα, εργατικά (ημέρες αμειβόμενης, και ημέρες ιδίας εργασίας), εκτίμηση του βάρους κλαδιών που αποσύρονται για καύση π.χ. στο τζάκι, και των κλαδιών που μένουν στον ελαιώνα, και τύχη αυτών των κλαδιών, π.χ. κάψιμο ή μηχανική καταστροφή με καταστροφέα (αλυσίδα ή σφυράκια) ή με θρυμματιστή. Ειδικά, η ποσότητα που πάει για κάψιμο πρέπει να δίνεται χωριστά για τα ξύλα που θα χρησιμοποιούν ως καύσιμο, π.χ. σε ταβέρνες, τζάκια κλπ, και χωριστά η ποσότητα των μικρόκλαρων που κάηκε στο χωράφι. Αν γίνεται μηχανική καταστροφή σημειώστε τον τύπο του μηχανήματος, το βάρος, τη διάρκεια απασχόλησης, τα καύσιμα κλπ, όπως πιο πάνω. Επίσης, αν χρησιμοποιείται μηχανικός εξοπλισμός για το κλάδεμα θα χρειαστεί η κατανάλωση καυσίμου (πετρέλαιο, λαδοβενζίνη κλπ) που καταναλώθηκε για το κλάδεμα.

5 2. Μη χημική διαχείριση ζιζανίων, π.χ. με κατεργασία εδάφους: Για κάθε ημερομηνία δίνεται η ακριβής περιγραφή της εργασίας, π.χ. το βάθος σκαψίματος αν είναι καλλιεργητής, φρέζα άροτρο, δισκόσβαρνα, και το πλάτος εφαρμογής, π.χ. αν πρόκειται για εφαρμογή σε ζώνες, ή σε ένα τμήμα του αγροτεμαχίου (αναφέρετε την εκτίμησή σας για το πόσο % είναι αυτό. Σε αυτην την κατηγορία περιλαμβάνονται και τα χορτοκοπτικά κάθε τύπου, ακόμα και η μεσινέζα, τα φλογοβόλα, κλπ. Μια ειδική κατηγορία ζιζανιοκτονίας είναι η βόσκηση. Οταν γίνεται αυτό, χρειάζονται το είδος του ζώου, και οι ημέρες βόσκησης τον χρόνο. 3. Χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, περιλαμβανομένων και των ζιζανιοκτόνων. Ισχύουν αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω στις εισροές 4. Αρδευση. Ανά ημερομηνία άρδευσης χρειάζεται η ποσότητα νερού που αντλήθηκε, ο τρόπος και η διάρκεια άρδευσης. Αν η άρδευση γίνεται με δίκτυο σωληνώσεων όπως π.χ. με την στάγδην, χρειάζεται επίσης το συνολικό μήκος για κάθε διάμετρο σωληνώσεων. 5. Συγκομιδή: Χρειάζεται το βάρος του ελαιοκάρπου, ο τρόπος μεταφορά (σακιά, τελάρα κλπ) ο αριθμός των εργατών και τα περί εξοπλισμού που προαναφέρηκαν για τα ραβδιστικά κλπ. Ολα αυτά τα στοιχεία για τρια χρόνια δίνονται για να γίνει η μελέτη ΑΚΖ (LCA). Η Μελέτη για την Ανάλυση του Κύκλου ζωής, μέχρι την πόρτα του ελαιουργείου. Τα στοιχεία που περιγράφονται πιο πάνω, εξετάζονται για το κατά πόσον είναι επαληθεύσιμα, ώστε να μην γίνουν δαπάνες άσκοπα, αν δεν υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση (καταγραφές του παραγωγού με την υπογραφή του, έγγραφα, τιμολόγια κλπ). Στη συνέχεια συντάσσεται η μελέτη από ειδικούς, με τη βοήθεια εξειδικευμένου λογισμικού που εμπεριέχει βιβλιοθήκες πληροφοριών. Η ΡοδαξΑγρο κάνει τέτοιες μελέτες σε διεθνές επίπεδο. Κατά τη διάρκεια της μελέτης επισημαίνονται στον ενδιαφερόμενο επιχειρηματία ή παραγωγό, τα σημεία που θέλουν προσοχή γιατι επιβαρύνουν το αποτύπωμα (hot-spots). Τα σημεία αυτά ελέγχονται και πάλι, για την πιθανότητα λάθους. Αν και πάλι το αποτύπωμε βγαίνει πολύ ψηλά ίσως υπάρχουν λύσεις μέσω π.χ. διαχωρισμού των ελαιώνων να προκύψει μια καλή παρτίδα με χαμηλότερο αποτύπωμα. Οταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδιασία, η μελέτη εξετάζεται από εξουσιοδοτημένους διεθνείς επαληθευτές και ελεγκτές (verifiers και reviewers) και τελικά αναρτάται στον ιστοχώρο του σχήματος πιστοποίησης. Αυτό ισχύει για to EPD για το οποίο υπάρχει προηγούμενη εμπειρία. Για το PEF που θα ξεκινησει να πρωτοεφαρμόζεται από το 2018 δεν έχει ακόμα περιγραφεί η διαδικασία.