Σσζηήμαηα καλλιέργειας ηης ελιάς ζηην Ελλάδα και ηον κόζμο

Transcript

1 Σσζηήμαηα καλλιέργειας ηης ελιάς ζηην Ελλάδα και ηον κόζμο Σηαύξνο Βέκκνο, Καζεγεηήο Γηεπζπληήο Δξγαζηεξίνπ Γελδξνθνκίαο Γεσπνληθνύ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ

2 Εηζαγσγή Η θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο ίζσο είλαη ε ζεκαληηθόηεξε ζηε ρώξα καο αθνύ απαζρνιεί πάλσ από νηθνγέλεηεο, είλαη ηξίηε ζε παξαγσγή ειαηνιάδνπ ζηνλ θόζκν θαη ηα ειαηνθνκηθά πξντόληα είλαη ηα ζεκαληηθόηεξα ζε εμαγσγέο. Μόλν ην 2015 ε αμία ησλ εμαγσγώλ επηηξαπέδηαο ειηάο θαη ειαηνιάδνπ μεπέξαζε ην 1 δηο Δπξώ. Η ειαηνθαιιηέξγεηα ζηε ρώξα καο αληηκεησπίδεη όκσο πνιιά πξνβιήκαηα πνπ ηελ θαζηζηνύλ ιηγόηεξν αληαγσληζηηθή έλαληη άιισλ ειαηνπαξαγσγηθώλ ρσξώλ όπσο ε Ιζπαλία, ε Ιηαιία θαη άιιεο. Τα θπξηόηεξα από απηά είλαη ηα πην θάησ. 1. Η κε εθκεράληζε ηεο ζπιινγήο πνπ δηαηεξεί ην πςειό θόζηνο θαιιηέξγεηαο. 2. Η ρακειή παξαγσγηθόηεηα θαη ε κηθξή αληαγσληζηηθόηεηα. 3. Τν κηθξό κέγεζνο ησλ ειαηώλσλ, ν πνιπηεκαρηζκόο θαη ε δηαζπνξά ηνπο. 4. Η κηθξή ππθλόηεηα θύηεπζεο (10-20 δέλδξα/ζηξέκκα). 5. Η ζρεηηθά κεγάιε ειηθία ησλ δέλδξσλ. Σεκαληηθά είλαη θαη ηα πξνβιήκαηα ηππνπνίεζεο θαη εκπνξίαο όπσο: Οη ρακειέο ηηκέο ησλ πξντόλησλ, ε κε θαιή νξγάλσζε ηεο ηππνπνίεζεο θαη εκπνξίαο (κόλν ην ¼ έσο 1/3 ηεο παξαγσγήο εκθηαιώλεηαη). Τν εκπόξην δελ είλαη νξγαλσκέλν ζε ζσζηέο βάζεηο θαη εηδηθά απηό ησλ εμαγσγώλ. Ο κεγάινο αληαγσληζκόο από ηελ Ιζπαλία θαη άιιεο ρώξεο κε κηθξόηεξν θόζηνο παξαγσγήο θαζώο θαη ν έιεγρνο ηνπ εκπνξίνπ από ηζρπξέο δηεζλείο εηαηξείεο. Τα κεγάια θαη ζνβαξά απηά πξνβιήκαηα ηεο παξαδνζηαθήο θαιιηέξγεηαο ηεο ειηάο νδήγεζαλ ζηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο θαιιηέξγεηαο. Πξόζζεηα αίηηα ηεο εληαηηθνπνίεζεο ήηαλ νη απμεκέλεο αλάγθεο ζε ειαηνθνκηθά πξντόληα θαζώο θαη ε ηερλνινγηθή, νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε πνπ νδήγεζαλ ζηελ εθκεράληζε ησλ θαιιηεξγεηώλ. Αξρηθά νη παξαδνζηαθνί ειαηώλεο εμειίρζεθαλ ζηνπο εληαηηθνχο παξαδνζηαθνχο ειαηώλεο κε ηε ρξήζε αλόξγαλσλ ιηπαζκάησλ, άξδεπζεο θαη εληαηηθόηεξεο θαιιηέξγεηαο. Σηε ζπλέρεηα κε ηελ αύμεζε ηεο ππθλόηεηαο θύηεπζεο θαη ηε ρξήζε ζύγρξνλσλ ζρεκάησλ κόξθσζεο (παικέηηα, ζακλώδεο, ππξακηδνεηδέο ή θσληθό) νη ειαηώλεο εμειίρζεθαλ ζηνπο ζύγρξνλνπο εληαηηθνύο ή ειαηψλεο ππθλήο θχηεπζεο πνπ αύμεζαλ αθόκε πεξηζζόηεξν ηηο απνδόζεηο αλά ζηξέκκα ησλ ειαηώλσλ. Τέινο πξηλ ρξόληα μεθίλεζαλ πξνζπάζεηεο γηα έλα ππέξππθλν ζύζηεκα θύηεπζεο ειαηώλσλ. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ θχξησλ κνξθψλ θαιιηέξγεηαο ηεο ειηάο ζηελ Ειιάδα θαη ηελ Ε.Ε. 1. Παξαδνζηαθνί ειαηψλεο Η ππθλόηεηα θύηεπζεο είλαη 5-12 δέλδξα/ζηξέκκα, ραξαθηεξίδνληαη από ηελ απνπζία ζπζηεκαηηθήο θαιιηέξγεηαο θαη νη απνδόζεηο είλαη πνιύ ρακειέο ( θηιά θαξπνύ / ζηξέκκα). 2. Εληαηηθνί παξαδνζηαθνί ειαηψλεο Οη ειαηώλεο απηνί θπξηαξρνύλ ζήκεξα ζηελ Διιάδα. Η ππθλόηεηα θύηεπζεο είλαη 8-25 δέλδξα / ζηξέκκα, ραξαθηεξίδνληαη από ηε ρξήζε ησλ αλόξγαλσλ ρεκηθώλ ιηπαζκάησλ θαη ηεο κεξηθήο άξδεπζεο ελώ νη απνδόζεηο θπκαίλνληαη ζηα θηιά θαξπνύ / ζηξέκκα. 3. χγρξνλνη εληαηηθνί ειαηψλεο ή ειαηψλεο ππθλήο θχηεπζεο Η ππθλόηεηα θύηεπζεο είλαη δέλδξα/ ζηξέκκα κε απνζηάζεηο θύηεπζεο κε απνζηάζεηο θύηεπζεο (3Φ6, 4Φ5, 5Φ7, 6Φ6, 6Φ7, 6Φ8) κέηξα. Τα ζπζηήκαηα απηά ραξαθηεξίδνληαη από ηα ζύγρξνλα ζρήκαηα κόξθσζεο ησλ δέλδξσλ (παικέηηα, ρακειό θύπειιν, ππξακηδνεηδέο ή θσληθό) θαη ηε δπλαηφηεηα ρξήζεο δνλεηψλ γηα ηελ δηεπθόιπλζε ηεο ζπιινγήο ησλ θαξπώλ. Δπίζεο γίλεηαη απμεκέλε ρξήζε ρεκηθώλ ιηπαζκάησλ θαη θπηνθαξκάθσλ θαη δίλνπλ πνιύ πςειέο απνδόζεηο ( θηιά θαξπνύ / ζηξέκκα).

3 4. Τπέξππθλε θχηεπζε ή ππεξεληαηηθή Οη απνζηάζεηο θύηεπζεο είλαη (1-1.5κ) Φ (3-5κ) πνπ επηηξέπνπλ ηε θύηεπζε δέλδξσλ/ζηξέκκα θαη νη απνδόζεηο θζάλνπλ ηα θηιά / ζηξέκκα. Η δηακόξθσζε ηεο θόκεο γίλεηαη θύξηα ζε θσληθά ή αηξαθηνεηδή ζρήκαηα (θππαξηζζάθη) ή ζε παικέηηα). Τα ζπζηήκαηα απηά ραξαθηεξίδνληαη από ηε δπλαηφηεηα κεραληθήο ζπγθνκηδήο θαη θιαδέκαηνο. Πιενλεθηήκαηα ησλ ππθλψλ θπηεηψλ έλαληη ησλ παξαδνζηαθψλ 1. Καιύηεξε εθκεηάιιεπζε ηνπ εδάθνπο (εηδηθά ηα πξώηα ρξόληα κεηά ηε θύηεπζε). 2. Γξεγνξόηεξε είζνδνο ζε θαξπνθνξία (2o-4o). 3. Απμεκέλε παξαγσγηθόηεηα θαη κείσζε θόζηνπο παξαγσγήο 4. Η εθηέιεζε ησλ εξγαζηώλ είλαη επθνιόηεξε ιόγσ ηνπ ρακειόηεξνπ ύςνπο ησλ δέλδξσλ θαη ηεο ρξήζεο κεραλεκάησλ ζπιινγήο θαη θιαδέκαηνο. 5. Η αλάπηπμε ησλ δηδαλίσλ είλαη κεησκέλε ιόγσ ηεο γξήγνξεο θάιπςεο ηνπ εδάθνπο από ην θύιισκα ησλ δέλδξσλ. Πξνυπνζέζεηο εγθαηάζηαζεο ειαηψλσλ απιήο ππθλήο θχηεπζεο Απμεκέλε γνληκόηεηα εδάθνπο γηα ηελ θάιπςε ησλ απμεκέλσλ ιηπαληηθώλ αλαγθώλ. Ύπαξμε αλαγθαίσλ πνζνηήησλ λεξνύ αλ νη βξνρνπηώζεηο δελ επαξθνύλ. Γπλαηόηεηα ρξήζεο εηδηθώλ κεραλεκάησλ ζπιινγήο θαη θιαδέκαηνο. Μηθξή θιίζε ηνπ εδάθνπο γηα ηελ επθνιία ρξήζεο κεραλεκάησλ. Επηινγή πνηθηιηψλ Γεληθά ζην ζύζηεκα απηό αληαπνθξίλνληαη νη πεξηζζόηεξεο Διιεληθέο πνηθηιίεο. Αμηνιφγεζε ππθλψλ θαη ππέξππθλσλ θπηεχζεσλ Πιενλεθηήκαηα ηεο ππέξππθλεο θχηεπζεο έλαληη ηεο ππθλήο 1. Τα δέλδξα κπαίλνπλ πνιύ λσξίηεξα ζε θαξπνθνξία (2 ν κε 3 ν ρξόλν ζπλήζσο) ελώ ζηνλ 6 ν θζάλνπλ ηελ πιήξε παξαγσγή. 2. Οη απνδόζεηο /ζηξέκκα ζηα πξώηα 8-9 πεξίπνπ ρξόληα είλαη πνιύ πςειόηεξεο από απηέο ησλ αξαηώλ θπηεύζεσλ θαη πςειόηεξεο αθόκε θαη ησλ ππθλώλ θπηεύζεσλ 3. Πιήξεο εθκεράληζε ηεο ζπιινγήο θαη κεξηθψο ηνπ θιαδέκαηνο κε κείσζε ηνπ θόζηνπο παξαγσγήο Μεηνλεθηήκαηα η ηεο ππέξππθλεο θχηεπζεο έλαληη ηεο ππθλήο 1.Απμεκέλν θόζηνο αξρηθήο εγθαηάζηαζεο (πεξηζζόηεξα δέλδξα / ζηξέκκα θαη ζύζηεκα ππνζηύισζε κε ζύξκαηα πνπ είλαη απαξαίηεην). Δθηηκάηαη όηη είλαη πεξίπνπ 3πιάζην ζε ζύγθξηζε κε ηελ απιή ππθλή θύηεπζε (30 δέληξα /ζηξέκκα). 2. Τα ζπλνιηθά έμνδα θαιιηέξγεηαο γηα 15 ρξόληα κεηά ηελ εγθαηάζηαζε (άξδεπζε, ιίπαλζε, θιάδεκα, θπηνπξνζηαζία) εθηηκάηαη πάιη ζην 3πιάζην πεξίπνπ ζε ζρέζε κε ηελ απιή ππθλή θύηεπζε. 3. Απμεκέλεο εηζξνέο ζε λεξό, θπηνθάξκαθα θαη ιηπαληηθέο αλάγθεο. Δηδηθά νη απαηηήζεηο ζε λεξό, πνπ ηειεπηαία γίλεηαη θαη έληνλν ην πξόβιεκα έιιεηςεο ηνπ πξέπεη λα καο πξνβιεκαηίζεη ηδηαίηεξα όηαλ κάιηζηα ε ειηά αμηνπνηεί θύξηα εθηάζεηο κε αξδεπόκελεο. 4. Τν πςειό θόζηνο γηα ηελ αγνξά κεραλεκάησλ θιαδέκαηνο θαη ζπιινγήο (κόλν ην κεράλεκα ζπιινγήο θνζηίδεη πεξίπνπ ρηιηάδεο Δπξώ).

4 5. Πξνβιήκαηα ιόγσ αληαγσληζκνύ θαη ζθίαζεο ησλ δέλδξσλ κεηά ηνλ 6ν ή 7ν ρξφλν από ηελ εγθαηάζηαζε κε άκεζε πηώζε ηεο παξαγσγήο. Αξγόηεξα, κεηά ηα ρξφληα απαηηείηαη θιάδεκα αλαγέλλεζεο ή αξαίσζε ησλ δέλδξσλ ή θαζνιηθή εθξίδσζε θαη επαλαθχηεπζε. 6. Έληνλόηεξα πξνβιήκαηα αζζελεηώλ ιόγσ αιιεινζθίαζεο ησλ δέληξσλ θαη απμεκέλεο Σ.Υ. (Η βεξηηζηιιίσζε, ην θπθινθόλην, ην γινηνζπόξην θαη ε θαξθίλσζε). 7. Η κεραληθή ζπιινγή κπνξεί λα βνεζά ζηελ εμάπισζε ηεο θαξθίλσζεο ιφγσ ησλ πιεγψλ πάλσ ζηνπο βιαζηνύο. 8. Η πνηόηεηα ηνπ παξαγόκελνπ ιαδηνύ αλ θαη δελ έρεη κειεηεζεί αξθεηά κπνξεί λα επεξεαζηεί αξλεηηθά από ηελ έληνλε αιιεινζθίαζε ησλ δέληξσλ. Δθηόο απηώλ γηα ηελ εγθαηάζηαζε ηέηνησλ θπηεηώλ απαηηνύληαη: α. Διαθξά, όρη βαξηά, πνηηζηηθά εδάθε θαη πεδηλέο εθηάζεηο (όρη επηθιηλείο γηα ηε ρξήζε κεραλεκάησλ). β. Δηδηθέο πνηθηιίεο κε κεησκέλε δσεξόηεηα πνπ λα πξνζαξκόδνληαη ζηελ ππθλή θύηεπζε. Μέρξη ζήκεξα έρνπλ βξεζεί λα πξνζαξκόδνληαη θαιά 3 πνηθηιίεο ε Διιεληθή Κνξσλέτθε IRTA-i 18, θαη νη Ιζπαληθέο Arbequina (θιψλνο i 18) θαη ε Arbosana (θιψλνο i 43) ελώ δνθηκάδνληαη θαη κεξηθέο άιιεο αθόκε όπσο ε πνηθηιία Askal ζην Ιζξαήι, Urano θαη Tosca ζηελ Ιηαιία θαη Sikitita πνπ είλαη δηαζηαύξσζε (Arbequina x Picual). Πιενλεθηήκαηα ηνπ ζπζηήκαηνο ππθλήο θχηεπζεο έλαληη απηνχ ηεο ππέξππθλεο 1. Γελ είλαη απαξαίηεηε ε ύπαξμε λάλσλ πνηθηιηώλ θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζνύλ πνιιέο από ηηο παξαδνζηαθέο πνηθηιίεο ηεο θάζε ρώξαο. 2. Γελ ρξεηάδεηαη κόληκε ππνζηύισζε. 3. Μηθξφηεξν θφζηνο εγθαηάζηαζεο θαη θαιιηέξγεηαο ηα πξώηα ρξόληα κεηά ηε θύηεπζε 4. Τα πξνβιήκαηα ζθίαζεο θαη αληαγσληζκνύ είλαη πεξηνξηζκέλα θαη αλ εκθαληζηνύλ ζα είλαη πνιύ αξγόηεξα. 5. Η Παξαγσγηθή δσή είλαη ρξφληα έλαληη ηεο ππέξππθλεο θπηείαο. Σα κεηνλεθηήκαηά ηεο είλαη: 1. Με δπλαηόηεηα εθαξκνγήο ηεο κεραληθήο ζπιινγήο. 2. Μεησκέλε παξαγσγή από ην 3 ν κέρξη ηνλ 8 ν ρξόλν ζε ζρέζε κε ηελ πνιύ ππθλή θύηεπζε. 3. Απμεκέλν θόζηνο ζπιινγήο παξά ην γεγνλόο όηη γίλεηαη κε ηε ρξήζε δνλεηώλ. Τα ηειεπηαία ρξόληα γίλνληαη πνιιέο πξνζπάζεηεο θαη έξεπλα γηα ελδηάκεζνπ ηύπνπ ππθλώλ θπηεύζεσλ ( δέλδξα/ζηξέκκα). Τα εξεπλεηηθά δεδνκέλα δείρλνπλ όηη ε πνηθηιία θαη ην ζρήκα δηακόξθσζεο ησλ δέλδξσλ έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ πνηθηιηώλ ζε δηάθνξεο ππθλόηεηεο θύηεπζεο. ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΠΡΟΣΑΕΙ Γηα ηηο ππάξρνπζεο παξαδνζηαθέο θπηείεο πξνηείλεηαη: Δηαηήξεζε θαη βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ κε ηε ρξήζε νξζώλ θαιιηεξγεηηθώλ πξαθηηθώλ όπσο: 1. Φξήζε ηεο θπιινδηαγλσζηηθήο ζηε ιίπαλζε. 2. Αύμεζε ησλ νξγαληθώλ ιηπαζκάησλ θαη κείσζε ησλ αλόξγαλσλ. 3. Καηάιιεια θιαδέκαηα γηα ηε κείσζε ηεο παξεληαπηνθνξίαο ζε ζπλδπαζκό κε ηε ζσζηή ιίπαλζε θαη άξδεπζε.

5 4. Δθαξκνγή ηεο ειιεηκκαηηθήο άξδεπζεο γηα νηθνλνκία λεξνύ θαη αύμεζε ησλ αξδεπόκελσλ εθηάζεσλ. Εθαξκνγή πξαθηηθψλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αεηθνξία 1. Κνπή ησλ δηδαλίσλ, κε εθαξκνγή θαηεξγαζίαο ηνπ εδάθνπο. 2. Τεκαρηζκόο ησλ ππνιεηκκάησλ θιαδέκαηνο θαη θπζηθή ελαπόζεζή ηνπο ζην έδαθνο. 3. Κνκπνζηνπνίεζε ησλ ππνιεηκκάησλ θιαδέκαηνο κε θαηζίγαξν, θύιια ειηάο θαη άιια πιηθά θαη εθαξκνγή ζην έδαθνο. 4.Αμηνπνίεζε ησλ πγξώλ απνβιήησλ ησλ ειαηνπξγείσλ ζηε ιίπαλζε ησλ ειαηώλσλ. Κξηηήξηα επηινγήο ηνπ ζπζηήκαηνο θχηεπζεο γηα λένπο ειαηψλεο 1. Η επηινγή ηεο θαηάιιειεο πνηθηιίαο. 2. Δπηινγή ηνπ ζρήκαηνο δηακόξθσζεο πνπ ηαηξηάδεη ζηελ πνηθηιία. 3. Δπηινγή κεραλεκάησλ γηα ην βέιηηζην ηξόπν ζπιινγήο, ην θιάδεκα θαη ηελ θαιιηέξγεηα γεληθά. 4. Δηδηθέο ζπλζήθεο ηνπ εδάθνπο πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηε ρξήζε ησλ κεραλεκάησλ. 5. Οη εδαθνθιηκαηηθέο ζπλζήθεο ηεο πεξηνρήο. 6. Η δηαζεζηκόηεηα λεξνύ γηα πόηηζκα. ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΕΡΕΤΝΩΝ-ΠΡΟΣΑΕΙ 1. Υπάξρνπλ κεγάιεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πνηθηιηψλ ζηηο ππθλέο θπηείεο ειηάο. 2. Τν ζρήκα κφξθσζεο επεξεάδεη ζεκαληηθά ηηο απνδόζεηο ησλ δηαθόξσλ πνηθηιηώλ. 3. O ζπλδπαζκφο πνηθηιίαο, ζρήκαηνο κόξθσζεο θαη ππθλόηεηαο θύηεπζεο αιιειεπηδξνύλ ζηηο ηειηθέο απνδόζεηο ησλ δέλδξσλ. 4. Δπνκέλσο ρξεηάδεηαη εηδηθή θαη εκπεξηζηαηνκέλε έξεπλα γηα ηελ πξνζαξκνγή θαη ησλ ειιεληθώλ πνηθηιηώλ ζηα δηάθνξα ζρήκαηα κόξθσζεο θαη ππθλόηεηαο θύηεπζεο. Πνηθηιίεο πνπ έρνπλ κηθξφηεξε αλάπηπμε θαη κπαίλνπλ λσξίηεξα ζε θαξπνθνξία είλαη νη πην θαηάιιειεο γηα ππθλέο θπηεύζεηο. Απφ ηα ππάξρνληα δεδνκέλα γηα ηηο ππθλέο θπηεχζεηο πξνθχπηεη φηη: 1. Οη ππέξππθλεο θπηεύζεηο (πάλσ από 100 δέλδξα/ζηξέκκα) βξίζθνληαη ζε δνθηκαζηηθό ζηάδην. Δηδηθά γηα ηε ρώξα καο κε ηα ζπγθεθξηκέλα πξνβιήκαηα δνκήο ησλ ειαηψλσλ θαη ησλ εδαθηθώλ ζπλζεθώλ δελ κπνξεί λα ζπζηαζνχλ γηα επξεία δηάδνζε. 2. Σπζηήλνληαη ππθλέο θπηεύζεηο από δέλδξα/ζηξέκκα αλάινγα κε ηε δσεξόηεηα ηεο πνηθηιίαο αθνύ έρνπλ δνθηκαζηεί κε επηηπρία ζηε ρψξα καο αιιά θαη ζε άιιεο ειαηνπαξαγσγηθέο ρώξεο. 3. Αλ ε θύηεπζε απηή ζπλδπαζηεί κε ην θαηάιιειν ζρήκα (ππξακίδα) θαη ηε ρξήζε δνλεηψλ κπνξεί λα κεηψζεη ζεκαληηθά ην θφζηνο ζπιινγήο θαη θαιιηέξγεηαο. 4. Πεξαηηέξσ αύμεζε ηεο ππθλόηεηαο πξέπεη λα γίλεηαη κόλν κεηά από πεηξακαηηζκό θαη ζε ζπλδπαζκό κε ην θαηάιιειν ζύζηεκα κόξθσζεο ησλ δέλδξσλ 5. Απνζηάζεηο θύηεπζεο (6Υ2,5 κ) ή (6Υ3) ή αθόκε (5Υ3) κπνξεί λα ζπζηαζνύλ (κπαίλνπλ λσξίηεξα ζε παξαγσγή θαη έρνπλ απμεκέλεο απνδόζεηο ηα πξώηα ρξόληα). Τα ζπζηήκαηα απηά κε ηελ πξννπηηθή κεηαηξνπήο ηνπο ζε 6Υ5, 6Υ6 θαη 5Υ6 αληίζηνηρα όηαλ ππάξμνπλ πξνβιήκαηα ζθίαζεο θαη κείσζεο ησλ απνδόζεσλ ζεσξνύληαη ηα θαιύηεξα κε ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα. Θα πξέπεη πάληα λα ιακβάλνπκε ππφςε φηη:μηα ππεξεληαηηθή κνξθή θαιιηέξγεηαο έρεη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηε γνληκφηεηα ησλ εδαθψλ, ηελ αεηθνξία θαη ην πεξηβάιινλ.