ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ"

Transcript

1 Πλάτων Τήνιος ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ AΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ,ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΕΣΤ και ΜΙΚΡΟ-ΑΣΦΑΛΙΣΗ H ενότητα αυτή πρώτα καλύπτει την θεωρία για ασυμμετρίες πληροφόρησης. Μετά εξετάζονται δύο εφαρμοσμένη θέματα (α) γενετικά τεστ στην πολιτική και ασφάλιση υγείας (β) η ανάπτυξη μικρο-ασφάλιση για φτωχούς στον Τρίτο Κόσμο Σημειώνεται ότι τα σχόλια και οι δύο εφαρμογές δεν έχουν ως προαπαιτούμενο την πλήρη κατανόηση της θεωρίας, αντίθετα βοηθούν στην κατανόηση. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ Katz& Rosen: Κεφάλαιο 17** Ασύμμετρη Πληροφόρηση Πολύ καλή, προσιτή και διεξοδική συζήτηση που αποφεύγει τεχνικά θέματα Σημάνσεις και διαλογή Σχέση με τιμολογιακές διακρίσεις (η κοινή ερώτηση πώς τιμολογούν οι αεροπορικές εταιρίες) Σήμανση στην ανταγωνιστική αγορά - Το μοντέλο της εκπαίδευσης 17.2 Επιβλαβής επιλογή** (=Αντεπιλογή) Διεξοδική αναφορά στο μοντέλο Rothschild&Stiglitz στην ασφάλιση. (Δύο άτομα με διαφορετικά ρίσκα τα οποία δεν μπορεί να τα διακρίνει η ασφαλιστικη εταιρία). Παραδείγματα άλλων αγορών όπου υπάρχουν αντίστοιχα προβλήματα Λανθάνουσες ενέργειες** (Ηθικός κίνδυνος). Γιατί υπάρχει συνασφάλιση. Επέκταση σε μοντέλα σχέσεων εργοδότη-εργαζομένου και κίνητρα. Φήμη και φίρμες. Varian: Κεφ. 36 Ασύμμετρη Πληροφόρηση Πιο περιληπτική (αλλά επαρκής) κάλυψη. Πιο κοντά στα αρχικά κείμενα Αντεπιλογή. Η αγορά των μεταχειρισμένων αυτοκινήτων (σακαράκες) Ηθικός κίνδυνος: Γιατί είναι πρόβλημα κρυμμένης πληροφόρησης 36.6 Σηματοδότηση μοντέλο εκπαίδευσης (K&R 17.1) Κίνητρα - Πώς οργανώνεται καλύτερα μια επιχείρηση; Kay**: Εξαιρετικά διαφωτιστικός. Γεμάτο ενδιαφέρουσες σκέψεις. Να διαβαστεί μετά την κατανόηση της θεωρίας. Κεφ 19 Πληροφόρηση* Η δημοπρασία του πορτοφολιού του Stiglitz (σελ 299), Αντεπιλογή, η κατάρα του πλειοδότη (σελ 305), τιμές ως ένδειξη ποιότητας -- Περιπτώσεις όπου η κλασική θεωρία χωλαίνει. Κεφ. 20 Ο Κίνδυνος στην πραγματικότητα Υπεραπόδοση μετοχών, Long-TermCapital Management όλα μαζί. Ασύμμετρη επιλογή, ηθικός κίνδυνος και γιατί δεν μπορείτε να αγοράσετε ασφάλεια διαζυγίου. Πώς η κοινωνική ασφάλιση παρεμβαίνει στην περίπτωση αποτυχίας αγοράς. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 1/19

2 Α. ΘΕΩΡΙΑ: Ασυμμετρίες πληροφόρησης Συχνό πρόβλημα είναι ότι η μια πλευρά έχει διαφορετική πληροφόρηση ή ποιότητα πληροφόρησης από την άλλη: Λανθάνουσα πληροφόρηση για το ρίσκο και τις πιθανότητες --- Αντεπιλογή Λανθάνουσες ενέργειες αποτροπής --- Ηθικός κίνδυνος Λανθάνουσα πληροφόρηση για απώλειες --- Ασφαλιστική Απάτη Στην αντεπιλογή (ως λανθάνουσα πληροφορία) το πρόβλημα προϋπάρχει της ασφάλισης, ενώ στον ηθικό κίνδυνο, το πρόβλημα έπεται της ασφάλισης. Σημειώνεται ότι τα προβλήματα δεν υφίστανται όταν οι δύο πλευρές έχουν την ίδια (αλλά ελλιπή ή ενδεχομένως λανθασμένη πληροφόρηση). Τότε, απλώς, στο αντικειμενικό ρίσκο που υπάρχει ούτως ή άλλως προστίθεται και ένα άλλο ρίσκο πληροφόρησης. Αυτές οι ασυμμετρίες επηρεάζουν τόσο το είδος και την μορφή των ασφαλιστηρίων συμβολαίων που υπάρχουν όσο και τα χαρακτηριστικά της αγοράς και του σημείου ισορροπίας σε αγορές ασφάλισης. Συχνά σε κοινές περιπτώσεις προκύπτουν παθολογικά αποτελέσματα, με την έννοια ότι σημείο ισορροπίας δεν υπάρχει ή υπάρχει κάποια καλύτερη κατάσταση η οποία όμως δεν μπορεί να προκύψει από την ανταγωνιστική λειτουργία της αγοράς. (αντίστοιχη κατάσταση με αυτή του Διλήμματος του Φυλακισμένου). Όπως ανέφερε ο Arrow το 1963, τέτοιες καταστάσεις συχνά οδηγούν στην εξέλιξη και εγκατάσταση κοινωνικών θεσμών παράλληλων με την αγορά οι οποίες θεραπεύουν το πρόβλημα. Με άλλα λόγια θεσμοί που προστατεύουν από το ρίσκο και είναι υπό την ευρεία έννοια ασφαλιστικοί, ακόμη και αν δεν είναι με την αυστηρή έννοια ασφάλιση (π.χ. κοινωνική ασφάλιση, παρέμβαση νομοθέτη). Τέτοιο ρόλο παίζουν διάφορα συχνά χαρακτηριστικά ασφαλιστικών συμβολαίων ή και νομικοί θεσμοί, Συχνά οι κρατικές παρεμβάσεις στην Υγεία ή στην Κοινωνική ασφάλιση εδραιώνονται θεωρητικά για τον λόγο της ύπαρξης ασυμμετριών πληροφόρησης. Τα αρρητα κοινωνικά συμβόλαια στην κρατικη ασφάλιση διαφέρουν από την ιδιωτική ασφάλιση σε δύο κρίσιμους τομείς: Πρώτον, είναι υποχρεωτικά και συνεπώς μπορούν να αρκούνται σε πρόβλεψη του μέσου ρίσκου. Δεύτερον, το συμβόλαιο κοινωνικής ασφάλισης είναι πιο γενικό και καλύπτει και κινδύνους που είτε δεν καταλαβαίνουμε ή δεν μπορούμε να φανταστούμε. Άρα η κοινωνική ασφάλιση μπορεί να καλύψει όχι μόνο το ρίσκο αλλά και την αβεβαιότητα (βλ. ενότητα. 1) Α. Αντεπιλογή Μοντέλο George Akerlof (1970) The Market for Lemons (Η αγορά για Σακαράκες), Στην αρχική του εκδοχή το μοντέλο αφορά αγορά μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, όπου μερικά είναι σακαράκες εκ κατασκευής. Αν είναι ένα αυτοκίνητο σακαράκα ή όχι το ξέρεις μόνο αφού το αποκτήσεις (και το λουστείς). Αφού για τον αγοραστή όλα τα αυτοκίνητα εξωτερικά είναι ίδια, τότε μπορεί να υπάρχει μόνο μια τιμή (που αντανακλά την μέση ποιότητα που προσφέρεται). Όμως σε αυτή την τιμή θα προσφέρονται για πώληση μόνο σακαράκες. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 2/19

3 Εκδοχή ασφάλισης: Αν οι ασφαλιστές δεν μπορούν να εκτιμήσουν επακριβώς την πιθανότητα κάποιος πελάτης να εμπλακεί σε ατύχημα. Τότε το ασφάλιστρο θα αντανακλά την μέση πιθανότητα ατυχήματος. Κάποιος που έχει χαμηλή πιθανότητα ατυχήματος επομένως θα θεωρήσει ότι το ασφάλιστρο είναι υπερβολικά υψηλό για αυτόν. Άρα τα άτομα χαμηλής πιθανότητας ατυχήματος θα ασφαλίζονται λιγότερο. Τα ασφάλιστρα (που θα βασίζονται σε δείγμα πληθυσμού που θα έχει πλέον περισσότερους από την επικίνδυνη ομάδα) θα ανεβούν ακόμη περισσότερο! 1 Η αγορά ασφάλισης θα βρεθεί σε σημείο ισορροπίας που δεν είναι αποτελεσματικό πιθανώς δε το σημείο ισορροπίας να μην υπάρχει κάν. Παραδείγματα: ασφάλιση υγείας οι υγιείς απέχουν. Κάποιος (υγιής) 80χρονος δεν μπορεί να αγοράσει ασφάλιση υγείας. Μοντέλο Rothschild & Stiglitz (1976) βλ. Κ&R. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο με ευρύτερες επιπτώσεις στην οικονομική θεωρία είναι και το μοντέλο των Michael Rothschild και Joe Stiglitz του 1976 (Ισορροπία σε ανταγωνιστικές ασφαλιστικές αγορές με ατελή πληροφόρηση). Η ιδέα είναι με ποιον τρόπο αξιοποιούνται ο μηχανισμός τιμών για να δημιουργήσει πληροφορία. Συγκεκριμένα, πώς, όταν υπάρχει άγνοια από την πλευρά του ασφαλιστή, μπορεί να δοθούν κίνητρα ώστε να αυτοαποκαλυφθούν αυτοί που έχουν πιο ευνοϊκά χαρακτηριστικά κινδύνου; Αυτό γίνεται προσφέροντας δύο πακέτα τιμών για το ίδιο προϊόν (άρα διαφέρει από την κλασική περίπτωση ανταγωνισμού) για να μπορούν να ξεχωρίσουν οι δύο ομάδες. Το μοντέλο σε σχετικά απλουστευμένη εκδοχή: Δύο είδη ατόμων ανάλογα την πιθανότητα ατυχήματος: o Υψηλό ρίσκο με πιθανότητα q h για υψηλό ρίσκο και q l για χαμηλό ρίσκο. λ є [0,1] ποσοστό ατόμων υψηλού ρίσκου q * = λ q h +(1-λ) q l μέση πιθανότητα ατυχήματος Ο ασφαλιστής δεν γνωρίζει το είδος ατόμου που αντιμετωπίζει αλλά γνωρίζει το ποσοστό των υψηλών στον πληθυσμό. Υπάρχει ασυμμετρία πληροφόρησης. Απαγορεύεται η ασφάλιση σε περισσότερους από έναν ασφαλιστές για τον ίδιο κίνδυνο. Το δύσκολο στο μοντέλο αυτό όπου ορίζονται τόσο τιμή όσο και ποσότητα είναι με ποιόν τρόπο να οριστεί το σημείο ισορροπίας. Επιλέγεται ένα είδος ισορροπίας κατά Νash δηλαδή δεν υπάρχει τάση να αλλάξει κάτι. Χαρακτηρισμός σημείου ισορροπίας όταν υπάρχει ασυμμετρία πληροφόρησης: Ορισμός: Ένα σημείο ισορροπίας στην αγορά ασφάλισης είναι ένα μενού ασφαλιστήριων συμβολαίων (P 1,t 1 ),, (P n,t n ), που αναφέρουν τόσο την τιμή P n όσο και την ποσότητα ασφαλιστικής κάλυψης t n, τα οποία: 1 Το μοντέλο αυτό έχει εφαρμογή στις περιπτώσεις που οι καταναλωτές (ελλείψει άλλου κριτηρίου) κρίνουν την ποιότητα ενός προϊόντος από την τιμή του. Τότε είναι πιθανόν να μην υπάρχει σημείο ισορροπίας αφού μια μείωση της τιμής μπορεί να μειώσει την ζήτηση (αν οι καταναλωτές νομίσουν ότι έπεσε η ποιότητα). 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 3/19

4 Κατά μέσο όρο καλύπτουν τα έξοδά τους (άλλως οι ασφαλιστές θα απέσυραν το συμβόλαιο). Δεν μπορεί να δημιουργηθεί ένα νέο επικερδές συμβόλαιο ( δηλαδή, αν προσφερθεί επιπλέον αυτών στο μενού θα έχει θετικά κέρδη) Γιατί; Αντίστοιχο του τέλειου ανταγωνισμού με ελεύθερη είσοδο. (αν υπήρχε είσοδος θα προσεφέρετο το επικερδές συμβόλαιο). Σε όρους θεωρίας παιγνίων, αυτό είναι σημείο ισορροπίας (κατά Nash) ενός παιχνιδιού δύο σταδίων: στο πρώτο ορίζονται το συμβόλαια και στο δεύτερο γίνεται η επιλογή των ατόμων μεταξύ συμβολαίων. H ισορροπία είναι κατά Nash, αφού με δεδομένη την στρατηγική του άλλου κανείς δεν έχει λόγο να αλλάξει την προσφορά του. Μπορούν να υπάρχουν δύο είδη σημείων ισορροπίας: Όταν και οι δύο τύποι ατόμων διαλέγουν το ίδιο συμβόλαιο (n=1) τότε το (κοινό) σημείο ισορροπίας είναι συναθροισμένο (pooling equilibrium). Ο ασφαλιστής προσφέρει ένα κοινό συμβόλαιο βασισμένο στις μέσες πιθανότητες. Όταν οι δύο τύποι διαλέγουν ο καθένας ξεχωριστό συμβόλαιο, τότε το σημείο ισορροπίας είναι διαχωρισμένο (separating equilibrium). (n=2). Καμπύλη αδιαφορίας υψηλού κινδυνου Καμπύλη αδιαφορίας χαμηλού κινδυνου W 0 - Λ ΑH = Αναλογιστικά δίκαιη γραμμή (συμβόλαιο) υψηλού ρίσκου AL = Αναλογιστικά δίκαιη γραμμή (συμβόλαιο) χαμηλού ρίσκου ΑΜ= Συμβόλαιο μέσου όρου (με την μέση πιθανότητα q * ) Αν υπάρχει πλήρης πληροφόρηση στον καθένα προσφέρεται το δικό του αναλογιστικά δίκαιο συμβόλαιο και επιλέγουν 100% κάλυψη. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 4/19

5 Καμπύλη αδιαφορίας υψηλού κινδύνου Καμπύλη αδιαφορίας χαμηλού κινδυνου Η ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΜΕΝΟΥ (ΚΟΙΝΟΥ) ΣΗΜΕΙΟΥ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ Αν υποθέσουμε ότι προσφέρεται το συμβόλαιο μέσου όρου. Τότε μπορεί πάντα να προταθεί από κάποιο ασφαλιστή ένα συμβόλαιο I, το οποίο θα είναι επικερδές και θα το προτιμούν τα άτομα χαμηλού ρίσκου (π.χ. προσφέρεται ειδικό πρόγραμμα υγείας για νέους). Άρα το κοινό συμβόλαιο αποκλείεται να είναι σημείο ισορροπίας (αφού η συμφωνία θα σπάσει από την προσφορά του συμβολαίου Ι). Έτσι το σημείο ισορροπίας δεν μπορεί να είναι συναθροισμένο γιατί αυτό το σημείο είναι ασταθές. Αν όμως παρά ταύτα προσφερθεί ένα κοινό συμβόλαιο τότε αυτό δεν είναι αποτελεσματικό: το άτομα υψηλού ρίσκου θα αγοράζουν υπερβολική ασφάλιση, τα χαμηλού λίγη ή ίσως να αποχωρήσουν τελείως. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 5/19

6 Καμπύλη αδιαφορίας υψηλού κινδύνου Καμπύλη αδιαφορίας χαμηλού κινδύνου ΕΝΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ Επιτυγχάνεται ο διαχωρισμός του δείγματος: Άτομα υψηλού ρίσκου διαλέγουν Β (100% ασφάλιση) και χαμηλό ρίσκο D (μερική ασφάλιση, επειδή το ασφάλιστρο είναι αναλογιστικά άδικο εναντίον τους). Στο D η ασφάλιση είναι μεν φθηνότερη, πλην όμως η κάλυψη είναι περιορισμένη. Αν κάποιος επιλέγει D στέλνει ένα μήνυμα ότι είναι άτομο χαμηλού ρίσκου. Το κόστος υφίστανται τα άτομα χαμηλού ρίσκου που δεν μπορούν να ασφαλιστούν 100%. Η δυνατότητα να επιλεγεί λιγότερο από 100% ασφάλιση επιτρέπει στα άτομα χαμηλού ρίσκου να εκπέμψουν σήμα ότι έχουν μικρότερο ρίσκο από τους υπόλοιπους 2. Το σήμα αυτό όμως έχει το κόστος ότι αναγκάζονται να ασφαλιστούν λιγότερο από 100%. Τα άτομα υψηλού ρίσκου επιβάλλουν ένα εξωτερικό κόστος στα άτομα χαμηλού ρίσκου (αφού και μόνο η ύπαρξή τους επιβάλλει κόστος στους καλούς πελάτες ). Η ασυμμετρία στην πληροφόρηση οδηγεί σε απώλεια ευημερίας. Τα άτομα υψηλού ρίσκου πάντα ασφαλίζονται. Ακόμη και αν φύγουν όλοι οι υπόλοιποι, ο μέσος όρος θα είναι ο δικός τους άρα δεν έχουν πρόβλημα. Αυτοί που έχουν είναι τα άτομα χαμηλού ρίσκου. (πληρώνουν τιμή ψηλότερη από την δική τους και δεν ασφαλίζονται 100%). Αφού η εταιρεία πρέπει να μην έχει αρνητικό κέρδος, τα κέρδη που δημιουργούνται από τα άτομα χαμηλού ρίσκου αντισταθμίζουν τις απώλειες από τα άτομα υψηλού ρίσκου. Σημειώνεται ότι είναι εύκολο να μην υπάρχει ισορροπία καθόλου. Αν τα άτομα υψηλού ρίσκου είναι πολλά (ή αν είναι μεγάλη η διαφορά στις πιθανότητες) τότε η γραμμή ΑΜ μετακινείται προ της ΑL και αυξάνεται η πιθανότητα να μην συμφέρει η ασφάλιση των ατόμων χαμηλού ρίσκου (οι εταιρείες να βγάζουν αρνητικά κέρδη). 2 Ασφαλιστικές εταιρείες συχνά απαιτούν να αποκαλυφθεί αν υπάρχει και άλλο ασφαλιστήριο συμβόλαιο. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 6/19

7 Η συχνότητα των περιπτώσεων της μη ύπαρξης ισορροπίας ίσως δικαιολογεί την κρατική παρέμβαση. Όμως μπορεί να σημαίνει και μια εγγενή αστάθεια των ασφαλιστικών αγορών. Εχουν αναπτυχθεί σειρά μοντέλων που δανείζονται ιδέες από την θεωρία παιγνίων για να αναλύσουν αυτήν την κατάσταση. Πάντως παραμένει το γεγονός ότι, 30 χρόνια μετά την δημοσίευση του άρθρου των Rothschild and Stiglitz, η συχνότητα της ανυπαρξίας σημείου ισορροπίας παραμένει ένα αίνιγμα. Καταστάσεις σαν την ανωτέρω δικαιολογούν την ύπαρξη του καθήκοντος καλής πίστης στα ασφαλιστικά συμβόλαια (uberrima fides στα λατινικά) δηλαδή στον όρο ότι μετά από βλάβη που έχει ασφαλιστεί ο ασφαλιστής μπορεί να μην πληρώσει αν αποδείξει ότι ο ασφαλιζόμενος έχει αποκρύψει πληροφορία. Όταν όλες οι πλευρές είναι συμμετρικά μη ενημερωμένες (δηλαδή τα άτομα δεν γνωρίζουν οι ίδιοι αν είναι υψηλού ή χαμηλού ρίσκου) εξαφανίζεται το πρόβλημα και οι δύο αγοράζουν πλήρη ασφάλεια στην μέση τιμή. Μία κοινή λύση είναι να καταστεί η ασφαλιστική κάλυψη υποχρεωτική όπως για τα αυτοκίνητα ή μέσω της υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης. Τότε όλοι,π.χ., υποχρεούνται να πάρουν πλήρη ασφάλιση στο μέσο ασφάλιστρο. Β. Ηθικός Κίνδυνος (Moral Hazard) Ο ηθικός κίνδυνος αναφέρεται σε κρυφή πράξη, η οποία προκύπτει όταν (α) το συμβόλαιο είναι τμηματικά υπό τον έλεγχο του ασφαλισμένου και (β) όταν ο ασφαλιστής δεν μπορεί να αντιληφθεί χωρίς κόστος σε ποιο βαθμό ευθύνεται ο ασφαλισμένος για τις απώλειες. Μπορεί να υπάρχει εκ των προτέρων (ex ante) ή εκ των υστέρων (ex post), όταν δηλαδή η ενέργεια πρέπει να ληφθεί μετά τον κίνδυνο. Στην ουσία δημιουργείται όταν ένα συμβόλαιο είναι ελλιπές αφού δεν αναφέρει όλες τις ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβεί αυτός που αναλαμβάνει υποχρέωση. Υπάρχει ασύμμετρη πληροφόρηση μετά την σύναψη του συμβολαίου (άλλως έχουμε περίπτωση αντεπιλογής). Παράδειγμα: Στις ΗΠΑ η υποχρεωτική χρήση ζωνών ασφαλείας από οδηγούς οδήγησε σε μείωση τα ατυχήματα με οδηγούς αλλά σε αύξηση των ατυχημάτων λόγω υπερβολικής ταχύτητας ή απροσεξίας (π.χ. τραυματισμοί πεζών). Δηλαδή το ότι οι οδηγοί αισθανόντουσαν πιο ασφαλείς τους έκανε να οδηγούν με λιγότερη προσοχή. Φοιτητές που έχουν πάρει καλό βαθμό σε πρόοδο θεωρούν ότι δεν χρειάζεται να δουλέψουν τόσο πολύ για καλό βαθμό στις εξετάσεις. Η ανάλυση μπορεί να είναι πολύ περίπλοκη αφού μπορεί να διακριθούν πολλές περιπτώσεις. Συνήθως όμως προκύπτουν τα παρακάτω: Τμήμα του ρίσκου παραμένει στον ασφαλισμένο, έτσι ώστε να διατηρηθούν τα κίνητρα. Είναι πιθανόν η ασφάλιση να μην είναι εφικτή (απουσία σημείου ισορροπίας) 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 7/19

8 Το σημείο ισορροπίας ίσως να μην είναι το καλύτερο δυνατόνδικαιολογώντας κάποιας μορφής παρέμβαση. Η ανάλυση γύρω από τον ηθικό κίνδυνο μπορεί να γενικευτεί ως ένα δείγμα της σχέσης εντολέα-εντολοδόχου (principal-agent problem), δηλαδή του πιο θεμελιώδους προβλήματος στα οικονομικά των κινήτρων. Με ποιόν τρόπο οι μέτοχοι σε μια επιχείρηση επιβεβαιώνουν ότι οι μάνατζερ δεν τους κλέβουν; Πώς επιβεβαιώνουν οι ψηφοφόροι ότι η Κυβέρνηση θα πράξει αυτά για τα οποία δεσμεύτηκε; Πώς ο επιστάτης του κτήματος θα φροντίζει τα συμφέροντα του κτηματία; Κλπ. Ένα (σχετικά) απλό μοντέλο. Ο τύπος ρίσκου εξαρτάται από την προσπάθεια αποτροπής που καταβάλει το άτομο. Μπορεί να επιλέξει e=1 ή e=0. Όταν e=1 τότε q=q l (χαμηλό) και η ωφέλεια είναι u(w f ) c όπου c είναι το κόστος (σε όρους ωφέλειας) της προσπάθειας. Όταν e=0 τότε q=q h και η ωφέλεια είναι u(w f ). Με άλλα λόγια το αν είναι υψηλού ή χαμηλού ρίσκου το άτομο είναι αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής. Η προσπάθεια όμως έχει κόστος. Η ασφαλιστική εταιρεία δεν μπορεί να δεί αν το άτομο προσπαθεί. Όμως προσπαθεί να διατυπώσει το συμβόλαιο ώστε να δοθούν κίνητρα για προσπάθεια (δηλαδή να επιλέξουν e=1). Το άτομο προσπαθεί αν: (περιορισμός κινήτρων) Ή αν, αντίστοιχα, (1-q l ) u(w 1 ) + q l u(w 2 ) c (1-q h ) u(w 1 ) + q h u(w 2 ) (q h - q l ) [u(w 1 )- u(w 2 )] c Δηλαδή, η διαφορά στην ωφέλεια μεταξύ της περίπτωσης απώλειας και μη απώλειας πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη ώστε να αξίζει τον κόπο η προσπάθεια. (Ο περιορισμός που θέτουν τα κίνητρα είναι αυτό που διαφοροποιεί την περίπτωση από την κλασσική περίπτωση που δεν υπάρχει ηθικός κίνδυνος). Ο περιορισμός κινήτρων μπορεί να γραφτεί αντίστροφα ως: w 2 u -1 [u(w 1 ) c / (q h - q l ) ] την δεξιά πλευρά ορίζουμε ως φ(w 1 ) με φ >0 και φ(w 1 ) < w 1 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 8/19

9 Αναλογιστική χαμηλού κινδύνου γραμμή Περιορισμός κινήτρων Το βέλτιστο συμβόλαιο C μεγιστοποιεί την προσδοκώμενη ωφέλεια κατά μήκος της αναλογιστικής γραμμής χαμηλού κινδύνου με την προϋπόθεση του περιορισμού κινήτρων (δηλ περιορισμού που θέτει η ύπαρξη κινήτρων). Συνεπάγεται μερική ασφάλιση w 2 <w 1. Υπάρχει ανταλλακτική σχέση μεταξύ ασφάλισης και κινήτρων. Σημειώνεται ότι, αν δεν επιτρέπεται η μερική ασφάλιση (και οι ασφαλιστές πρέπει να προσφέρουν ποσοστά κάλυψης ως 100% - ή αν επιτρέπεται η ασφάλιση σε >1 ασφαλιστές ο καθένας από τους οποιους δεν γνωρίζει για τους άλλους) τότε είναι πολύ πιθανόν να μην υπάρχει καθόλου σημείο ισορροπίας. Αναλογιστική χαμηλού κινδύνου γραμμή Καμπύλη αδιαφορίας Περιορισμός κινήτρων 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 9/19

10 Όταν η προσπάθεια επηρεάζει την πιθανότητα ατυχήματος και όχι την συνάρτηση πιθανοτήτων των αποζημιώσεων, τότε βέλτιστα είναι συμβόλαια απαλλαγής (deductible). Όταν η προσπάθεια επηρεάζει και τα δύο, τότε το βέλτιστο έχει τόσο απαλλαγή όσο και συνασφάλιση. Π.χ. αν η πιο προσεκτική οδήγηση μειώνει την πιθανότητα τροχαίου αλλά επίσης μειώνει και την πιθανή αποζημίωση απαλλαγή και συνασφάλιση είναι καλύτερη. Μικρότερη κάλυψη (π.χ. μεγαλύτερη απαλλαγή) δίδει περισσότερα κίνητρα και μειώνει το ρίσκο. Αρα καταλήγουμε σε συμπέρασμα ανάλογο με αυτό της αντεπιλογής: Οσο πιο μεγάλη η κάλυψη τόσο πιο μεγάλο το ρίσκο: Υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ κάλυψης και ρίσκου. Όμως, η σχέση αιτίου-αιτιατού είναι διαφορετική. Στην αντεπιλογή όταν κάποιος βρίσκεται σε πιο επικίνδυνη κατάσταση, αγοράζει κάλυψη. Στον ηθικό κίνδυνο, όταν κάποιος έχει καλύτερη κάλυψη αποφασίζει να μην προσέχει τόσο πολύ και επομένως έχει μεγαλύτερο ρίσκο. Σε πολλές περιπτώσεις ασφάλισης αυτοκινήτων το σύστημα bonus-malus είναι κοινό αφού επιτρέπει να αντιμετωπισθούν κάπως η αντεπιλογή και ο ηθικός κίνδυνος. Σε περίπτωση αντεπιλογής μπορεί να ερμηνευτεί σαν προσέγγιση της πραγματικής πιθανότητας. Μετά από ατύχημα, επικαιροποείται η κατάταξη του οδηγού. Στον ηθικό κίνδυνο, ο οδηγός έχει κίνητρο να οδηγεί πιο προσεκτικά. Σε υπαρκτές περιπτώσεις όμως είναι δύσκολο να διακριθεί η αντεπιλογή από τον ηθικό κίνδυνο. Υπάρχουν δύο ειδών αποτρεπτικές ενέργειες: Αυτοπροστασία που μειώνει την πιθανότητα απώλειας (π.χ. συστήματα συναγερμού) ή ελαχιστοποίηση απώλειας με δεδομένο ότι έγινε η απώλεια (π.χ. πυροσβεστήρες). Στην περίπτωση αυτοπροστασίας ο ηθικός κίνδυνος συνεπάγεται συνήθως απαλλαγή - σε χαμηλές απώλειες ο ασφαλισμένος καλύπτει το σύνολο της απώλειας. Ο λόγος είναι ότι ο ηθικός κίνδυνος επηρεάζει μόνο την πιθανότητα απώλειας και επομένως πρέπει να τιμωρείται χωρίς σχέση με το μέγεθος της απώλειας (δίδοντας κίνητρα στην περίπτωση μη ατυχήματος). Στην περίπτωση ελαχιστοποίησης ισχύει συνήθως το αντίθετο: πλήρης κάλυψη ως ένα σημείο μετά από το οποίο ο ασφαλισμένος καλύπτει την ζημία. Ο λόγος είναι ότι, σε περίπτωση ατυχήματος, πρέπει να μεταφερθούν πόροι από καταστάσεις μεγάλης απώλειας σε καταστάσεις μικρής απώλειας (σε σχέση με την κατάσταση πλήρους ασφάλισης) για να υπάρχουν κίνητρα να περιοριστεί η απώλεια. Η ύπαρξη των κινήτρων αυτών πριμοδοτεί την κατάσταση με χαμηλά κίνητρα και οδηγεί σε πλήρη κάλυψη. Αν ισχύουν και τα δύο αυτοπροστασία και ελαχιστοποίηση απώλειας έχουμε την γενική περίπτωση του προβλήματος εντολέα-εντολοδόχου. (πώς δηλαδή ο εντολέας δίδει κίνητρα για να εκτελεί ο εντολοδόχος τις επιθυμίες του εντολέα). Σε τέτοιες περιπτώσεις η κατάσταση είναι περίπλοκη και ποια είναι η ενδεδειγμένη λύση διαφέρει. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 10/19

11 Πολλές από τις λύσεις που έχουν προταθεί μοιάζουν με τις λύσεις που έχουν δοθεί στο Δίλημμα του Φυλακισμένου: Επανειλημμένη ασφάλιση (όπως αέναα παιχνίδια έχουν αποτέλεσμα αν πάντοτε θεωρούμε ότι υπάρχει πιθανότητα να ξαναπαίξουμε το παιχνίδι). Στην πράξη ο ηθικός κίνδυνος εξαρτάται από το είδος της απώλειας και αν συνοδεύεται από μη οικονομικό κόστος. Διακρίνουμε 4 περιπτώσεις: 1. Ο κίνδυνος είναι ενδογενής (υπό τον έλεγχο του ασφαλισμένου) αλλά υπάρχει μεγάλο μη οικονομικό κόστος π.χ. αυτοκτονία. Αφού δεν μπορούμε να ασφαλίσουμε το ψυχολογικό κόστος του θανάτου η ασφάλιση είναι ελλιπής ούτως ή άλλως. 2. Ενδογενής κίνδυνος χωρίς ψυχολογικό κόστος (αυτοπροστασία) - η περίπτωση πιο πάνω που υπάρχουν κίνητρα να μην είναι προσεκτικοί. 3. Ενδογενής κίνδυνος αλλά με ψυχολογικό όφελος π.χ. προγραμματισμένη εγκυμοσύνη. Οι περιπτώσεις αυτές ατομικά συνήθως δεν μπορούν να ασφαλιστούν. 4. Ενδογενής απώλεια (όπως πιο πάνω). Δημιουργείται πρόβλημα επειδή το κόστος το καλύπτει τρίτος και επομένως υπάρχει υπερβολική κατανάλωση. Π.χ. η λειτουργία του ΕΣΥ σημαίνει ότι ο ασφαλισμένος δεν πληρώνει το κόστος της έκλυτης διαβίωσης επειδή ξέρει ότι είναι καλυμμένος. Β. ΠΡΩΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ: ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΕΣΤ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΗ Ι. Περίληψη από το βιβλίο του Nicholas Barr The Welfare State as Piggy Bank: Information, Uncertainty and the Role of the State, 2001, κεφ 5 Twenty first Century Insurance Issues, σελ Τα γενετικά τεστ (genetic screening) είναι ευρύτατα διαθέσιμα, ο δε αριθμός και η ακρίβειά τους βελτιώνονται συνεχώς. Θέτουν δυσεπίλυτα προβλήματα για την ασφάλιση τόσο ηθικά όσο και αποτελεσματικότητας. Τα τεστ είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά αφού: 1. Είναι ανεξάρτητα ηλικίας (τα γονίδια δεν αλλάζουν) 2. Είναι ανεξάρτητα του αν κάποιος ασθενεί ή όχι (το τεστ θα δείξει προδιάθεση) 3. Ανεξάρτητα του ιστού του σώματος ένα απλό δείγμα αίματος αρκεί. 4. Σταθερότητα των αποτελεσμάτων (αφού πολλαπλά και ανεξάρτητα τεστ μπορούν να γίνουν από το ίδιο δείγμα αίματος) Ας υποθέσουμε ότι: εθελοντική ασφάλιση, ο ασφαλισμένος μπορεί να κάνει τεστ πριν αγοράσει ασφάλιση αποφασίζει τι θα αγοράσει και πόσο Ασφαλιστής δεν έχει ειδικούς περιορισμούς (Κρίσιμη υπόθεση) ο ασφαλιστής μπορεί να απαιτήσει να λάβει γνώση των τεστ. Το ασφαλιστικό συμβόλαιο έχει την μορφή π i = (1+α) p i L (p i Πιθανότητα ότι θα υπάρξει ασθένεια, L η απώλεια, που περιλαμβάνει και το κόστος θεραπείας που μπορεί να είναι μεγάλο, α το ποσοστό κέρδους της ασφαλιστικής εταιρείας). Η ασφάλιση είναι ακριβή αν το p i είναι ψηλό και το L μεγάλο. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 11/19

12 Ας πούμε ότι το άτομο προβαίνει σε γενετικό τεστ (π.χ. για προδιάθεση για Αλτσχάιμερ). Το τεστ μπορεί να δείξει είτε 1. Εχει ήδη Αλτσχάιμερ ή είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα ασθενήσει 2. Η προδιάθεσή του ανεβάζει τη πιθανότητα ασθένειας σημαντικά 3. Εχει ελάχιστη προδιάθεση που δεν ανεβάζει την πιθανότητα Τότε προκύπτουν τα εξής προβλήματα: Α. ΜΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ. Στην 1 η περίπτωση η ιδιωτική ασφάλιση είναι αδύνατη, αφού η ασθένεια είναι σίγουρη (προγενέστερη ασθένεια). Αν δείξει το τεστ ότι κάποιος είναι σίγουρος να πάθει (π.χ.) καρκίνο τότε ένας κίνδυνος μετατρέπεται σε βεβαιότητα. Με άλλα λόγια τα γενετικά τεστ πολλαπλασιάζουν τις περιπτώσεις που δεν είναι δυνατή η ασφάλιση. Αν η ασφάλιση υγείας σχετίζεται με τον εργοδότη, τότε θα υπάρχει και περιορισμός των αλλαγών εργασίας (για να αποφευχθεί το νέο check up). To πρόβλημα είχε εντοπίσει ο Arrow που το ονόμασε το Δίλημμα της Πληροφορίας: Καλύτερη πρόγνωση μπορεί ιατρικά να βοηθά τον ασθενή, όμως μπορεί να του κοστίσει την απώλεια της ασφάλισης και την αδυναμία να βρεί άλλες εργασίες. Β. ΑΝΤΕΠΙΛΟΓΗ. Προκύπτει αν τα αποτελέσματα μπορούν να τα αποκρύψουν από τον ασφαλιστή. Αν ο ασφαλισμένος είναι 100% σίγουρος είναι αντίστοιχο σε στοίχημα όταν το αποτέλεσμα είναι ήδη γνωστό. Προκύπτει το πρόβλημα του Akerlof όπου το υψηλό ρίσκο αποκλείει το καλό( η ο νόμος του Gresham το κακό χρήμα διώχνει το καλό). Αν η αύξηση στην πιθανότητα είναι μικρή (περίπτωση 3) τότε το πρόβλημα είναι αντίστοιχο με την κλασσική αντεπιλογή. Αν είναι μεγάλο τότε υπάρχει πρόβλημα κυρίως στα άτομα χαμηλού κινδύνου οι οποίοι μπορεί τελικά να μην αγοράσουν ασφάλιση καθόλου. H o ασφαλιστής προσπαθεί να διαχωρίσει το υψηλό από το χαμηλό ρίσκο. Προκύπτουν τα εξής ερωτήματα: Υποχρεώνεται αυτός που ζητά ασφάλιση να δώσει τα αποτελέσματα στον ασφαλιστή; Μπορεί να ζητήσει ο ασφαλιστής να γίνουν τεστ ή απαγορεύεται αυτό ρητά Μπορεί να επιβάλλει ο ασφαλιστής τεστ; Μπορεί ο ασφαλιστής να χρεώσει υψηλότερα ασφάλιστρα ανάλογα με το τεστ; Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε δύο περιπτώσεις: (α) κάποιος υπόκειται σε ρίσκο ανεξάρτητα από τις πράξεις του (π.χ. γενετική αρρώστια) και (β) κάποιου οι πράξεις επιδεινώνουν την κατάσταση (π.χ. κάπνισμα). Αν θεωρήσουμε ότι στην περίπτωση 1 πρέπει να υπάρχει κάλυψη τότε είτε δεν επιτρέπεται να λάβει γνώση ο ασφαλιστής ή και να γνωρίζει δεν μπορεί να αρνηθεί ασφάλιση ή να χρεώσει διαφορετικά ασφάλιστρα. Το ερώτημα είναι ποιος καλύπτει το αυξημένο κόστος ασφάλισης. Ακολουθεί ένας κατάλογος επιλογών: 1. Άρνηση κάλυψης. Θα επιτραπεί όμως; 2. Περιορισμένη κάλυψη. Πόσο υψηλό είναι το σημείο; 3. Το άτομο χρεώνεται υψηλότερο ασφάλιστρο. Εξαρτάται πόσο μεγάλη η αύξηση ασφαλίστρου. Αν είναι μεγάλη ισοδυναμεί με το 1 ή το Το κόστος καλύπτεται συλλογικά από τους ασφαλισμένους της συγκεκριμένης ασφαλιστικής εταιρείας. Συμβαίνει όταν οι εταιρείες δεν επιτρέπεται να γνωρίζουν τα αποτελέσματα του τεστ. Η εταιρεία χρεώνει υψηλότερο ασφάλιστρο και οι υγιείς πληρώνουν για τους ασθενείς. Προβλήματα: (α) χαμηλά ρίσκα φεύγουν (β) πρέπει όλες οι εταιρείες να έχουν το ίδιο μείγμα ρίσκων. (Αν όχι τότε οι εταιρείες που συγκεντρώνουν υψηλό ρίσκο χρεοκοπούν + κίνητρα αποκλεισμού ατόμων με υψηλό ρίσκο με δευτερογενείς διακρίσεις). 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 12/19

13 5. Το κόστος καλύπτεται συλλογικά από τους ασφαλισμένους όλων των ασφαλιστικών εταιρειών. Επιβάλλεται προσαύξηση σε όλα τα ασφάλιστρα που χρησιμοποιείται για να καλύψει το κόστος νοσηλείας. Προστατεύονται και τα άτομα και οι εταιρείες. 6. Το κόστος καλύπτεται από γενική φορολογία. Αντίστοιχο με το 5. (Στην Αγγλία η ασφάλιση αυτοκινήτων προβλέπει προσαύξηση για την κάλυψη όσων μελών τους έχουν ατύχημα με ανασφάλιστο αυτοκινήτων. Στην Ολλανδία υπάρχει pooling των ιδιωτικών ασφαλιστών υγείας για να επιδοτούν κάλυψη γηραιότερων ατόμων που δύσκολα θα ασφαλίζονταν). ΙΙ Περίληψη άρθρου περιοδικού Economist, 23/8/2007 Do not Ask or Do not Answer? ταχείες πρόοδοι σε γενετικά τεστ μπορεί να μεταλλάξουν την ιατρική, αλλά μπορεί να αναποδογυρίσουν την ασφαλιστική αγορά ) Η γενετική επανάσταση είναι επί θύραις: Γιατρός κλινικής γενετικής αποκρυπτογράφησε ένα τμήμα του γονιδιώματος (DNA) της κόρης του για μερικές εκατοντάδες δολλάρια (βλ MyDaughtersDNA.org) για να εξηγήσει το αίτιο μυστηριώδους ασθένειας. Μια σειρά από πρόσφατες ανακαλύψεις ξαναφέρνουν στο προσκήνιο το θέμα του απορρήτου πληροφόρησης. Έρχεται ελπίδα ιατρικών προόδων και πρόληψης Φόβος της αποκάλυψης μυστικών του DNA Που οδηγούν στην πυρά της άρνησης ασφάλισης (όπως οι Χριστιανοί του Μεσαίωνα φοβόντουσαν την αποκάλυψη μυστικών για να μην κατηγορηθούν ως αιρετικοί). Ασφαλιστικές εταιρείες φοβούνται να μην μείνουν μόνον με αυτούς με υψηλό ρίσκο καθώς όλοι που αποδεικνύεται ότι δεν έχουν φόβο δεν ασφαλίζονται. Το όφελος και κόστος της γενετικής πληροφορίας συσχέτιση γονιδίων με Διαβήτη Τύπου ΙΙ. Συσχετίσεις ανακαλύπτονται με αυξανόμενη συχνότητα. Αναμένονται ανακαλύψεις σχετικά με καρδιαγγειακά, ρευματική αρθρίτιδα, αρκετές ψυχιατρικές καταστάσεις. Το κόστος ανά πλήρες γονιδίωμα για την πρώτη απόπειρα ήταν αρκετά δισεκ δολλάρια. Τώρα είναι τώρα περί το $1 εκ. Εχοντας ήδη μειώσει το κόστος κατά 3 μηδενικά, ο στόχος είναι να μειωθεί στο $1000, όπως και να επιταχυνθεί η διαδικασία. Υπάρχει βραβείο για τον πρώτο επιστήμονα που θα καταγράψει το DNA 100 ατόμων σε 10 ημέρες. Αναμένεται νικητής εντός 5ετίας. Αρα: η δυνατότητα φθηνών γενετικών τεστ δημιουργείται καθώς η χρησιμότητά σους αυξάνεται. Προοπτικές προσωποποιημένης ιατρικής (φάρμακα προσαρμοσμένα στο ατομικό DNA). Ηδη χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένες ασθένειες (διάκριση σε ποιον θα έχουν αποτέλεσμα θεραπείες και επομένως αποφυγή σπατάλης). Όμως, έγκαιρη πρόγνωση ενδιαφέρει μόνο κυβερνητικά συστήματα υγείας (όπου τα οφέλη τα εισπράττουν τα συστήματα). Στην Αμερική κίνητρα για πρόληψη είναι πολύ μικρότερα. Π.χ. Δεδομένου ότι αλλάζουν ασφαλιστή, το κόστος πρόληψης μπορεί να μην οφελήσει αυτόν που πληρώνει. Όμως, οι ασφαλιστές ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τον κίνδυνο του καθενός αιτούντος ασφάλιση. «Για το γενικό καλό». Η ανησυχία είναι διάχυτη ότι η γενετική πληροφόρηση θα αξιοποιηθεί από ασφαλιστικές εταιρείες για την διαφοροποίηση ασφαλίστρων. π.χ. προειδοποίηση Αυστραλιανής Ιατρικής Εταιρείας, μορατόριουμ ως το 2011 στην Βρετανία για τα γενετικά τεστ νέων αιτήσεων 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 13/19

14 ασφάλισης. Υπάρχει η άποψη ότι πρέπει να επιβληθεί απόλυτη απαγόρευση στην χρήση γενετικής πληροφόρησης από ασφαλιστικές εταιρείες. Τώρα,οι Βρετανοί ασφαλιστές μπορούν να χρησιμοποιούν πληροφορίες για συγκεκριμένες περιπτώσεις μόνο. Όμως, δεν είναι το φύλο (ή το οικογενειακό ιστορικό) και εκείνο ένα είδος γενετικής πληροφορίας; Στις ΗΠΑ πρόταση υπάρχει στο Κογκρέσο για νόμο εναντίον των διακρίσεων (Genetic Information Non-Discrimination Act GINA ). Όσο και αν αντιτίθενται εταιρείες η κοινή γνώμη θέλει την προστασία γενετικών πληροφοριών κυρίως λόγω του φόβου αυτό να επηρεάσει την δυνατότητα ασφάλισης. Είναι αρκετά πιθανόν η GINA να γίνει νόμος. Μυστικά και ψέματα. Δεν είναι σίγουρο ότι ένας τέτοιος νόμος θα είναι επωφελής μακροχρόνια. Ίσως να περιορίσει την γενετική έρευνα. Ίσως να οδηγήσει σε εξαφάνιση ολόκληρα τμήματα του συστήματος ασφάλισης. Βραχυπρόθεσμα τα επιχειρήματα υπέρ της GINA είναι ισχυρά. Υπάρχουν ενδείξεις ότι άτομα με ενδιαφέροντα γονιδιώματα (π.χ. με ασθένειες) αποφεύγουν την συμμετοχή σε ιατρικές έρευνες με τον φόβο του ασφαλιστικού στιγματισμού. Μερικοί αποφεύγουν τεστ που θα έσωζαν την δική τους ζωή. Μεσοπρόθεσμα αλλάζει. Αν γνωρίζουν οι ασθενείς αλλά όχι ο ασφαλιστής αντεπιλογή. (αν αρνητικός δεν ασφαλίζεσαι. Αν θετικός αγοράζεις την μέγιστη ασφάλιση). Οικονομετρικές ενδείξεις σε έρευνα για γονίδιο σχετιζόμενο με Alzheimer: Αυτοί που ήταν θετικοί είχαν 5 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα ασφάλισης από τους λοιπούς. Αντίθετα αποτελέσματα γυναικών με το γονίδιο BRCA. Άλλοι αντιτάσσουν ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες θα βρουν τρόπο να ξεχωρίσουν το χαμηλό από το υψηλό ρίσκο (βλ ενότητα 5). Ενώ υπάρχουν μυριάδες τρόποι κάποιος να ανακαλύψει και να κάνει χρήση θεωρητικά απόρρητων πληροφοριών. Και μόλις έχεις πλήρη πληροφόρηση, θα σημάνει το τέλος της ασφάλισης (S. Secchetti, Brandeis University). Θα αναπτυχθεί αναπόφευκτα ένα σύστημα όπου ο καθένας θα συνοδεύεται από γενετικό σκορ όπως οι ποινές για πιστοληπτική ικανότητα. Από ένα σημείο και μετά η ασφάλιση δεν θα είναι φθηνότερη από την πληρωμή του πλήρους κόστους θεραπείας. Αν είναι έτσι, τότε πρέπει να βρεθούν άλλοι τρόποι πληρωμής. Πολλοί θεωρούν ότι θα υπάρχει γρήγορη εξέλιξη προς κρατικά υποχρεωτικά συστήματα (όπως τα ευρωπαϊκά). Σε κάθε περίπτωση, οι αυξανόμενες τάξεις των μη-ασφαλίσιμων θα υποχρεώσουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ να λειτουργήσει ως ασφαλιστής τελευταίας προσφυγής (insurer of last resort). Προσωπικά προγράμματα αποταμίευσης για δαπάνες υγείας που παρακάμπτουν την ασφάλιση τελείως (αντίστοιχα με συνταξιοδοτικούς ατομικούς λογαριασμούς). Ήδη υπάρχουν φορολογικά κίνητρα, ενώ επενδυτές ετοιμάζονται. Γνώση ή βεβαιότητα; Η γενετική επανάσταση θα αλλάξει την όψη της ασφάλισης. Θα οδηγήσει σε επανεξέταση του τρόπου λειτουργίας της ασφάλισης. Το αν τα γονίδια επηρεάζουν την μοίρα των ανθρώπων είναι μια ανοικτή ερώτηση. Όμως είναι σίγουρο ότι θα αλλάξουν την μοίρα της ασφαλιστικής αγοράς. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 14/19

15 Γ. ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ: Μικρο-ασφάλιση για τους φτωχούς στον Τρίτο Κόσμο Σημειώσεις από το βιβλίο των Πώς η οικονομική θεωρία εξηγεί τον κόσμο Abhijit Banerjee και Esther Duflo, 2011, Poor Economics: A radical rethinking of the Way to fight global poverty, Public Affairs, NY, κεφ 6. Background: Στον Τρίτο κόσμο και ιδιαίτερα τις φτωχές χώρες τα τελευταία 20 χρόνια αναπτύχθηκε ευρύ δίκτυο Microfinance, δηλαδή χορήγηση πολύ μικρών δανείων (που μπορεί να είναι και κάτω από 100) σε πολύ φτωχούς ανθρώπους. Οι επιχειρήσεις αυτές, πχ. στο Μπανγκλαντες ή στην Ινδία, μπορεί να είναι πολύ επικερδείς. Σημαντική για την επιτυχία τους είναι και η συνεισφορά των οικονομικών της συμπεριφοράς (επιφανής νέα οικονομολόγος που ασχολείται σε αυτόν τον τομέα είναι η Γαλλίδα Esther Duflo καθηγήτρια στο MIT, που το 2013 ορίστηκε σύμβουλος του Προέδρου Ομπάμα) Όμως, δεν υπάρχει αντίστοιχη δραστηριοποίηση στην μικρο-ασφάλιση (micro insurance), παρά το γεγονός ότι η αβεβαιότητα για τους φτωχούς είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και καταστροφική. Το κεφάλαιο 6 του βιβλίου ( Barefoot hedge fund managers Ξυπόλητα golden boys/girls»;) εξηγεί γιατί. Το πλαίσιο αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την κατανόηση των θεωρητικών θεμάτων των ενοτήτων 3-5 του μαθήματος. Κρίσιμο σημείο για τους φτωχούς είναι η απουσία ρύθμισης της αγοράς πράγμα που κάνει την πραγματικότητα πιο κοντά στη θεωρία των βιβλίων. ΟΙ κίνδυνοι των φτωχών Κανένας χειριστής hedge fund δεν είναι προσωπικά υπεύθυνος για 100% των απωλειών του. Αυτό, όμως, δεν ισχύει για τους φτωχούς. Οι περισσότεροι φτωχοί έχουν δική τους επιχείρηση ένα χωράφι, μια βιοτεχνία. Στον Τρίτο Κόσμο μόνο οι τυχεροί είναι μισθωτοί με καλό μισθό. Οι περιστασιακά εργαζόμενοι είναι οι φτωχότεροι των φτωχών, αφού δεν είναι σίγουροι πότε και αν θα δουλέψουν. Όλοι οι φτωχοί άνθρωποι υφίστανται τεράστια ρίσκα: από ανομβρία, μεταβολή τιμών που μπορεί να φτάσει ως τον θάνατο από ασιτία (πχ. Μπαγκλαντες 1974 Niger 2006). Ακόμη και σε κανονικά χρόνια οι μισθοί έχουν μια διακύμανση +/- 18% μέσα στο ίδιο έτος. Οι αγροτικοί μισθοί στην Ινδία είναι 21 φορές πιο ευμετάβλητοι από τις ΗΠΑ: Ο λόγος είναι η ύπαρξη στις ΗΠΑ αγροτικών ασφαλειών. Εξίσου μεγάλο πρόβλημα είναι και οι τιμές και τροφίμων αλλά και λιπασμάτων κλπ. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι η οικονομία των φτωχών μπορεί να κινείται ανεξάρτητα από την μακροοικονομία και να μην επηρεάζεται από γεγονότα όπως η κρίση του 2007 τουλάχιστον άμεσα. Οι επιπτώσεις απώλειας εισοδήματος είναι χειρότερες για τους φτωχούς. Συνεπώς τα οφέλη (και η ανάγκη) από την εγκαθίδρυση ασφάλισης είναι πολύ μεγάλη: Όταν υπάρχει θέμα ελάχιστου μεγέθους επιχείρησης, μια ατυχία (π.χ. μια κλοπή) μπορεί να σπρώξει μια επιχείρηση κάτω από το μέγεθος αυτό και δηλαδή να την οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα 3 - μια παγίδα φτώχειας. 3 Η σχέση μεταξύ εισοδήματος σήμερα και εισοδήματος αύριο έχει σχήμα S δηλαδή μη κυρτό πράγμα που δημιουργεί παγίδα φτώχειας. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 15/19

16 Μεγαλύτερα ψυχολογικά προβλήματα όταν τα χάνεις όλα. Το στρες και η κατάθλιψη είναι συχνότερα στους φτωχούς οι οποίοι δεν έχουν πρόσβαση και σε προζακ και ψυχιατρική στήριξη 4. Η αντιστάθμιση κινδύνου (hedging) Τι μπορούν να κάνουν οι φτωχοί ενόψει του ρίσκου; Αν δουλεύουν περισσότεροι αυτό ίσως μειώσει τους μισθούς π.χ. η ανομβρία συμπιέζει τους μισθούς. Μια άλλη λύση είναι η διασπορά του ρίσκου (Hedging), με την επιλογή περισσότερων δραστηριοτήτων/εργασιών: Η πολυαπασχόληση είναι ιδιαίτερα κοινή. Στην Ινδία οι αγρότες φτωχής περιοχής ξοδεύουν μόνο 40% του χρόνου τους σε γεωργικές δραστηριότητες. Η διάμεση οικογένεια είχε 3 εργαζόμενους και 7 επαγγέλματα 5. Άλλες λύσεις: καλλιέργεια χωραφιών σε διαφορετικά σημεία, μετανάστευση κάποιων μελών. Ο γάμος χρησιμοποιείται για να διαφοροποιήσει την έκθεση σε κίνδυνο αποκτώντας νέους συμμάχους ιδιαίτερα σε γειτονικά χωριά. Μεγάλος αριθμός παιδιών για να είσαι σίγουρος ότι κάποιος σε φροντίζει. Οι λύσεις αυτές κοστίζουν τόσο άμεσα όσο και αποκλείοντας π.χ. οφέλη από την εξειδίκευση. Αμοιβαία βοήθεια (Αλληλοβοήθεια) Μελέτη στην Νιγηρία (Udry 1994) σε χωριό έδειξε ότι η κάθε οικογένεια είχε πιστωτικές δοσοληψίες (δάνειζε η δανειζόταν) με 2,5 άλλες οικογένειες. Όταν προέκυπτε ατυχία οι δόσεις αυτών που είχαν δανειστεί μειώνονταν αλλά αν ένας δανειστής είχε ατυχία τότε η δόση μεγάλωνε. Άρα το δίκτυο ήταν πολύ πυκνό και προσαρμοστικό. Μείωνε το ρίσκο, αλλά όχι όσο πρέπει η κατανάλωση της άτυχης οικογένειας μετά την ατυχία πάντα έπεφτε. Το εύρημα αυτό επαναλαμβάνεται παντού όπου λειτουργούν μόνο άτυπα δίκτυα. Αν υπάρχει καλή ασφάλιση, τότε κάποιος θα μπορεί να διατηρεί την κατανάλωσή του ίδια ασχέτως τι παθαίνει. Στα άτυπα δίκτυα όμως αυτό δεν ισχύει δείγμα ότι η ασφάλιση δεν λειτουργεί σωστά και είναι ανεπαρκής. Ιδιαίτερα άσχημα λειτουργεί στην υγεία: Όταν μέλος της οικογένειας αρρωσταίνει στην Ινδονησία η κατανάλωση μειώνεται 20%. Στις Φιλιππίνες γείτονες βοηθάνε σε περίπτωση αγροτικών ατυχιών αλλά όχι ασθένειας η οικογένεια αντιμετωπίζει το πρόβλημα μόνη. Γιατί καλύπτονται κάποιοι κίνδυνοι και όχι άλλοι; Ηθικός κίνδυνος;τα προβλήματα εξογκώνονται, οι υποσχέσεις αμοιβαιότητες ξεχνιούνται. Όμως στην υγεία αυτό δεν είναι πολύ πειστικό. Όμως η αλληλοβοήθεια μπορεί να δημιουργείται όχι από προσδοκία ανταπόδοσης (όταν έχεις και εσύ ανάγκη) αλλά από ηθικό καθήκον- οφείλεις να βοηθάς τον γείτονά σου και να μοιραστείς μαζί του αυτά που έχεις. Όμως οι δαπάνες υγείας (νοσοκομεία) μπορούν να υπερβαίνουν αυτά που έχει μια οικογένεια. Άρα θέλεις να βοηθήσεις αλλά όχι πέραν από τις δικές σου δυνατότητες. 4 Έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ φτώχειας και της παραγωγής κορτιζόλης, μιας ουσίας η οποία παράγεται από το σώμα με το στρες. Υψηλή κορτιζόλη μπορεί να συνεπάγεται την έλλειψη ψυχραιμίας στην διαμόρφωση οικονομικών αποφάσεων. 5 και στην Ελλάδα οι αγρότες έχουν λιγότερο από το 50% του εισοδήματός τους από αγροτικές εργασίες- τουρισμός, βιοτεχνία, χειροτεχνία κλπ 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 16/19

17 Αυτό εξηγεί τον λόγο που δεν δημιουργούνται Ταμεία αλληλοβοήθειας (που συγκεντρώνουν τις συνεισφορές υπό ενιαία διοίκηση) και προτιμάται η λιγότερη αποτελεσματική λύση της βοήθειας από οικογένεια σε οικογένεια. Γιατί δεν υπάρχουν ασφαλιστικές εταιρείες για τους φτωχούς; Οι ασφαλίσεις για πράγματα όπως τον καιρό ή απώλεια παραγωγικών ζώων είναι σχεδόν άγνωστη, παρά τις διαπιστωμένες ανάγκες. Με δισεκατομμύρια φτωχών ακόμη και χαμηλά ασφάλιστρα θα οδηγούσαν σε μεγάλα έσοδα. Ηθικός κίνδυνος. Αλλάζεις την συμπεριφορά σου μετά που ασφαλίζεσαι. Στην ασφάλιση υγείας, οι γιατροί θα δίνουν περισσότερα φάρμακα, άχρηστες εξετάσεις, φακελάκια. Αντεπιλογή. Αν η ασφάλιση δεν είναι υποχρεωτική, τότε η ασφάλιση θα προσελκύσει τα χειρότερα ρίσκα. Αν είναι έτσι, τα ασφάλιστρα θα ανεβούν για ολους και θα διώχνει τους πιο υγιείς κάνοντας το πρόβλημα χειρότερο 6. Απάτη. Π.χ. η πρώτη απόπειρα να ασφαλιστούν τα βοοειδή στην Ινδία κατέληξε σε όλους να ισχυρίζονται ότι πέθανε το ζώο τους. Όταν ζητήθηκε ως απόδειξη το αυτί σχηματίστηκε αγορά για αυτιά δεύτερο χέρι. Οι Ασφαλίσεις καιρού θα έπρεπε να είναι ευκολότερες αφού δεν ελέγχεται και μετριέται με ευκολία. Βασίζονται στην ύπαρξη μετεωρολογικών στοιχείων. Σε ορισμένες περιοχές η συλλογή στατιστικών δεικτών μπορεί να χρησιμοποιηθεί (π.χ. στην Μογγολία χρησιμοποιείται δείκτης τοπικών θερμοκρασιών για την ασφάλιση θνησιμότητας ζώων). Στην υγεία καταστροφικές αρρώστιες (καρκίνος, μεγάλες εγχειρήσεις) ασφαλίζονται ευκολότερα από π.χ. επισκέψεις σε ιατρεία. Για να αποφευχθεί η αντεπιλογή, είναι προτιμότερο να ασφαλίζονται μεγάλος αριθμός ομαδικά (π.χ. οι εργαζόμενοι σε μια επιχείρηση). Ορισμένες εταιρείες Microfinance σκέφτηκαν να προσφέρουν ασφάλιση υγείας ειδικά στους δανειολήπτες τους (για να αποφύγουν την αντεπιλογή). Έχουν ήδη πολλούς πελάτες στους οποίους μπορούν να προσφέρουν ομαδική ασφάλιση. Με δεδομένο ότι ήδη δανείζονται ποσά η ασφάλιση υγείας θα διευκόλυνε και την αποπληρωμή του αρχικού δανείου, ενώ η συλλογή ασφαλίστρων δεν θα είναι πρόβλημα. Παράδειγμα το 2007 η εταιρεία SKS στην Ινδία. Η μεγαλύτερη εταιρεία Microfinance σκέφτηκε να προσφέρει υποχρεωτική ασφάλιση υγείας στους δανειολήπτες της. Αυτοί επαναστάτησαν και άρχισαν να πηγαίνουν σε ανταγωνιστές. Όταν η συμμετοχή έγινε προαιρετική, επανήλθε το πρόβλημα της αντεπιλογής και τα ασφάλιστρα εκτοξεύτηκαν. Αποτέλεσμα το πείραμα απέτυχε και η ασφάλιση αποσύρθηκε. Αλλά και η ασφάλιση καιρού εκεί όπου δοκιμάστηκε απέτυχε εξαιτίας μικρής προσέλκυσης ενδιαφέροντος (<20% των ατόμων, καλύψεις <2-3% των ζημιών) 7. Γιατί δεν επιθυμούν οι φτωχοί να ασφαλιστούν; Μια εξήγηση είναι ότι υπολογίζουν ότι σε περίπτωση καταστροφής θα παρέμβει το Κράτος. (ηθικός κίνδυνος) Αλλά το Κράτος δεν καλύπτει ατομικούς κινδύνους όπου η ασφάλιση θα ήταν ευνοϊκότερη. 6 Για τον ίδιο λόγο στις ΗΠΑ είναι δύσκολο να βρείς ατομική ασφάλιση υγείας, αν δεν είσαι ασφαλισμένος μέσω της εργασίας σου. 7 Στην Ελλάδα ο κρατικός οργανισμός ΕΛΓΑ προσφέρει ασφαλίσεις για την αγροτική παραγωγή. Η κάλυψη είναι υποχρεωτική, αν και συμμετέχει το Κράτος με μεγάλες επιχορηγήσεις. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 17/19

18 Οι φτωχοί δεν αντιλαμβάνονται το πώς λειτουργεί η ασφάλιση. (π.χ. ζητάνε πίσω τα ασφάλιστρα όταν δεν αρρωστήσουν). Όμως μελέτες δείχνουν ότι καταλαβαίνουν μεν (τουλάχιστον όσο οι αγρότες στην Ελλάδα), αλλά απλώς δεν ενδιαφέρονται. Επισκέψεις (όπως και στην Ελλάδα) συχνά τους πείθουν, αλλά αυτό αυξάνει το κόστος. Αλλά εξακολουθεί να υπάρχει χαμηλό ενδιαφέρον (To 2012 σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας μόνο το 2,5% των Αφρικανών χρησιμοποιούσαν μικρο-ασφάλιση): Αξιοπιστία. Πώς ξέρεις ότι θα πληρώσει η εταιρεία. Τα προβλήματα των ψιλών γραμμάτων των συμβολαίων. Όταν κάποιος δεν πληρώθηκε με επίκληση ψιλά γράμματα, ολόκληρο χωριό εγκατέλειψε την ασφάλιση. Ευμετάβλητο απόψεων (time inconsistency). Πληρώνεις τώρα, εισπράττεις και αργότερα και μετά το γεγονός που συνέβη. Εχεις τις ίδιες προτιμήσεις/απόψεις; Το να μην σκέφτεσαι δυσάρεστα πράγματα είναι κοινό φαινόμενο που αποτρέπει την ασφάλιση. ΟΜΩΣ: Υπάρχει περιθώριο κυβερνητικής παρέμβασης. Στην Γκάνα όταν το Κράτος επιδότησε τα ασφάλιστρα για ασφάλιση καιρού για αγρότες. Αποτέλεσμα μεγάλη προσέλευση και μεγάλες βελτιώσεις στην παραγωγικότητα (μεγαλύτερη χρησιμοποίηση λιπασμάτων). Στις ΗΠΑ και στον Καναδά τα ασφάλιστρα επιδοτούνται κατά >50% από το Κράτος για να εξασφαλιστεί επαρκής κάλυψη). Το κρίσιμο σημείο είναι ότι το διοικητικό κόστος είναι πολύ μεγάλο σχετικά με το οφέλη. Μια λύση είναι προγράμματα που πληρώνουν σε όλους αν συμβεί ένα γεγονός (π.χ. υψηλή βροχόπτωση- που διαπιστώνεται από κεντρικές βάσεις δεδομένων) χωρίς εξειδικευμένη εκτίμηση της ζημιάς. Ακόμη και έτσι σε τέτοιο πρόγραμμα στην Ινδία μόνο το 5% ενδιαφέρθηκε να προμηθευτεί ασφάλεια καιρού. Μια πιθανή λύση είναι να ανατεθεί η διοίκηση σε τοπικές εθελοντικές οργανώσεις (όπως σε συνεταιρισμούς ή άλλες ενώσεις προσώπων) που έχουν την τοπική γνώση για το ποιος επηρεάστηκε περισσότερο, ενώ μπορούν να πείσουν και τα μέλη τους να συμμετέχουν. Περαιτέρω Εμβάθυνση στην Μικροασφάλιση Μικρο-ασφάλιση (Πηγή: Wikipedia) Συναλλαγές χαμηλού κόστους Πελάτες έχουν μικρή οικονομική επιφάνεια (όχι απαραίτητα όλοι φτωχοί) Τοπικές κοινότητες έχουν ουσιαστική ανάμειξη (π.χ. στην χορήγηση παροχών) Το δίκτυο μικρο-ασφάλισης επιτρέπει διαχείριση του ρίσκου για το σύνολο των μελών του μεγαλύτερη από ό,τι θα γινόταν αν δεν υπήρχε συντονισμός. (Συγκέντρωση ρίσκων). Η μικροασφάλιση για αγροτικά θέματα αποκτά σημασία λόγω θεμάτων υπερθέρμανσης του πλανήτη και ακραίων καιρικών φαινομένων. Προβλήματα στην διαχείριση μικρο-ασφάλισης: Οι πελάτες μπορεί να είναι σε απομακρυσμένες περιοχές όπου, π.χ. ακόμη και να μην υπάρχουν πιστοποιητικά θανάτου ή είναι δύσκολο να πιστοποιηθούν ακόμη και σοβαρές ασθένειες ή ζημιές. Όταν γίνονται πληρωμές διαπιστώνονται προβλήματα όπως π.χ. τα ονόματα των δικαιούχων δεν είχαν δηλωθεί από πριν, οι ασθένειες ήταν προϋπάρχουσες κλπ. Οι ασφαλιστικές εταιρείες λειτουργούν βάσει του μοντέλου ενοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου πράγμα που προσθέτει στρες στην είσπραξη δικαιωμάτων, ιδίως αν δεν υπάρχει η διοικητική υποδομή. Οι πληρωμές γίνονται με μετρητά (κίνδυνος διαρροών / κλοπής). 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 18/19

19 Στο πλαίσιο του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO) λειτουργεί από το 2008 με χορηγία του Bill Gates η Υπηρεσία Διευκόλυνσης Καινοτομιών στην Μικροασφάλισης (MIcroinsurance Innovation Facility που αναζητεί νέους τρόπους πρόσβασης των φτωχών στην Ασφάλιση. Τέτοιες καινοτομίες μπορεί να είναι στο μαρκετιγκ, στην εκπαίδευση των πελατών αλλά και των παρόχων και στο σχεδιασμό πρωτοποριακών προϊόντων. Π.χ. πολλά νέα προϊόντα αξιοποιούν κινητά τηλέφωνα για πολλές εφαρμογές. Άλλο θέμα έρευνας: η βέλτιστη ισορροπία μεταξύ υποχρεωτικότητας και προσωπικής επιλογής για την ανάπτυξη ασφαλιστικής συνείδησης. Περισσότερες πληροφορίες για Μικρο-ασφάλιση. 5 Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 19/19

ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εδώ εξετάζουμε αγορές, που έχουν: Κάποια χαρακτηριστικά ανταγωνισμού και Κάποια χαρακτηριστικά μονοπωλίου. Αυτή η δομή αγοράς ονομάζεται μονοπωλιακός ανταγωνισμός, όπου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ: Πως το Μέλλον Επηρεάζει το Παρόν; Μη Ασφαλιζόμενοι Κίνδυνοι (Οικονομικά της Οργάνωσης) Οικονομικά της Συμπεριφοράς Αγορά Υπηρεσιών Υγείας Κοινωνική Ασφάλιση Δώστε

Διαβάστε περισσότερα

4.1 Ζήτηση για Ασφάλιση. Πλήρη κάλυψη.

4.1 Ζήτηση για Ασφάλιση. Πλήρη κάλυψη. 4. Ζήτηση για Ασφάλιση. Πλήρη κάλυψη. Η αγορά ασφαλιστικών συµφωνιών είναι µία ιδιαίτερη περίπτωση αγοράς δικαιωµάτων. Αντικείµενο της αγοράς αυτής είναι να δώσει την ευκαιρία µεταβίβασης εισοδήµατος από

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Μίκρο 3. Market Failures. Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης

Εφαρμοσμένη Μίκρο 3. Market Failures. Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης Εφαρμοσμένη Μίκρο 3 Market Failures Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης 1 Προβλήματα με το αόρατο χέρι (αποτυχίες της αγοράς) Οδηγούν οι ατομικές επιδιώξεις σε κοινωνικά αποδεκτές καταστάσεις; Ισορροπία; Ίσως,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι Ενότητα 3: Εργαλεία Κανονιστικής Ανάλυσης Κουτεντάκης Φραγκίσκος Γαληνού Αργυρώ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται Βασικές Έννοιες Οικονομικών των Επιχειρήσεων - Τα οικονομικά των επιχειρήσεων μελετούν: (α) Τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουν τις αποφάσεις τους οι επιχειρήσεις. (β) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ν ασφαλιστώ; Τι είναι και πως λειτουργεί η ασφάλιση;

Γιατί ν ασφαλιστώ; Τι είναι και πως λειτουργεί η ασφάλιση; Γιατί ν ασφαλιστώ; Η απάντηση είναι απλή. Σου την προσφέρουν καθημερινά οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Τροχαία ατυχήματα, εργατικά ατυχήματα, πυρκαγιές, κλοπές, πλημμύρες, σεισμοί, αεροπορικά

Διαβάστε περισσότερα

Σηματοδότηση σηματοδοτήσουν

Σηματοδότηση σηματοδοτήσουν Σηματοδότηση Στο πρόβλημα Εντολέα-Εντολοδόχου, δεν είναι πάντα επωφελές για τον Εντολοδόχο, τουλάχιστον για κάποιον τύπο αυτού, να διαθέτει περισσότερη πληροφορία από τον Εντολέα. Στη περίπτωση κατά την

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική Ι. Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών

Μικροοικονομική Ι. Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Μικροοικονομική Ι Ενότητα # 9: Κίνδυνος και πληροφορία Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΑ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΑ 1. Στην περίπτωση των εξωτερικών επιβαρύνσεων στην παραγωγή, η επιβολή ενός φόρου ανά µονάδα προϊόντος ίσου µε το µέγεθος της οριακής εξωτερικής επιβάρυνσης µπορεί να οδηγήσει:

Διαβάστε περισσότερα

Οι 14 βασικές αλλαγές που γίνονται στο γεωργοασφαλιστικό σύστημα με το προτεινόμενο σχέδιο νόμου είναι οι ακόλουθες:

Οι 14 βασικές αλλαγές που γίνονται στο γεωργοασφαλιστικό σύστημα με το προτεινόμενο σχέδιο νόμου είναι οι ακόλουθες: Οι 14 βασικές αλλαγές που γίνονται στο γεωργοασφαλιστικό σύστημα με το προτεινόμενο σχέδιο νόμου είναι οι ακόλουθες: 1ο. Επανακαθορίζεται το ενιαίο εθνικό σύστημα προστασίας της αγροτικής δραστηριότητας

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Μίκρο 3. Market Failures. Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης. Εφαρμοσμένη Μικρο 3 - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας- Μ. Ζουμπουλάκης

Εφαρμοσμένη Μίκρο 3. Market Failures. Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης. Εφαρμοσμένη Μικρο 3 - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας- Μ. Ζουμπουλάκης Εφαρμοσμένη Μίκρο 3 Market Failures Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης 1 Εφαρμοσμένη Μικρο 3 - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας- Μ. Ζουμπουλάκης Προβλήματα με το αόρατο χέρι (αποτυχίες της αγοράς) Οδηγούν οι ατομικές

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικά της ασύμμετρης πληροφόρησης

Οικονομικά της ασύμμετρης πληροφόρησης Οικονομικά της ασύμμετρης πληροφόρησης Συχνά ορισμένα άτομα είναι καλύτερα πληροφορημένα από τα άτομα με τα οποία συναλλάσσονται. Γνωρίζουν περισσότερα γι αυτό που συμβαίνει ή το αντικείμενο της συναλλαγής.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Ακαδημαϊκό έτος ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Ακαδημαϊκό έτος ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Ακαδημαϊκό έτος 2016-17 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 1 Διάλεξη 6 Υγεία (Rosen et al 2009, κεφ. 9, σελ. 356-402) 2 Δαπάνες υγείας στην Ελλάδα

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία Σηματοδότησης

Θεωρία Σηματοδότησης Θεωρία Σηματοδότησης Θεωρία ανθρώπινου κεφαλαίου: η εκπαίδευση αυξάνει το επίπεδο της ατομικής παραγωγικότητας και άρα το επίπεδο των ατομικών αμοιβών. Θεωρία σηματοδότησης: τα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Κίνδυνος και Πληροφορία

Κίνδυνος και Πληροφορία Κίνδυνος και Πληροφορία Η αβεβαιότητα είναι βασικό χαρακτηριστικό της οικονομικής ζωής. Πως η αβεβαιότητα ή η παρουσία του κινδύνου επηρεάζει τις ατομικές επιλογές; Κίνδυνος: Μια σημερινή επιλογή έχει

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 3. Οικονομικά της ευημερίας. Οικονομικά της ευημερίας 3/9/2017. Περίγραμμα. Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης

Διάλεξη 3. Οικονομικά της ευημερίας. Οικονομικά της ευημερίας 3/9/2017. Περίγραμμα. Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης Περίγραμμα Διάλεξη Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης Συνθήκες για αποτελεσματικότητα κατά areto Συνθήκες για ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές Το πρώτο θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας Το δεύτερο θεώρημα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ O Υπουργός Οικονομικών ανακοίνωσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση Προγράμματος Εισαγωγή. Personal Freedom. Για να μην σας ανησυχεί το απρόοπτο.

Ανάλυση Προγράμματος Εισαγωγή. Personal Freedom. Για να μην σας ανησυχεί το απρόοπτο. Ανάλυση Προγράμματος Εισαγωγή Personal Freedom Για να μην σας ανησυχεί το απρόοπτο. 01 Ανάλυση Προγράμματος Εισαγωγή Personal Freedom Νιώστε ασφαλείς από τα απρόοπτα της ζωής! Τα απρόοπτα είναι μέρος της

Διαβάστε περισσότερα

ηµόσια Οικονοµική Βασίλης Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου µόνο Τµήµα Ι.

ηµόσια Οικονοµική Βασίλης Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου µόνο Τµήµα Ι. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδηµαϊκό έτος 2013-2014 Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Εξεταστική περίοδος Απριλίου Εξέταση στο µάθηµα: ηµόσια Οικονοµική ιδασκαλία: Βασίλης Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου Η εξέταση αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ

ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ Πρόλογος Ευχαριστίες Βιογραφικά συγγραφέων ΜΕΡΟΣ 1 Εισαγωγή 1 Η οικονομική επιστήμη και η οικονομία 1.1 Πώς αντιμετωπίζουν οι οικονομολόγοι τις επιλογές 1.2 Τα οικονομικά ζητήματα 1.3 Σπανιότητα και ανταγωνιστική

Διαβάστε περισσότερα

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Τεχνολογίας Διάλεξη 6 η: Οικονομική Θεωρία και το Ζήτημα της Τεχνολογικής Αλλαγής: & II 1 Ερωτήματα

Διαβάστε περισσότερα

www.interamerican.gr Ασφάλεια Ζωής Το πιο σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση της οικογένειάς σας!

www.interamerican.gr Ασφάλεια Ζωής Το πιο σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση της οικογένειάς σας! www.interamerican.gr Ασφάλεια Ζωής Το πιο σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση της οικογένειάς σας! Προστατεύστε την οικογένεια σας Η Ασφάλεια Ζωής αποτελεί κάτι εξαιρετικά πιο πολύτιμο από ένα οικονομικό

Διαβάστε περισσότερα

Insurance & Reinsurance Brokers. Κίτσου Μαρία ΠΤ1, Α.Μ. 1786

Insurance & Reinsurance Brokers. Κίτσου Μαρία ΠΤ1, Α.Μ. 1786 Insurance & Reinsurance Brokers Κίτσου Μαρία ΠΤ1, Α.Μ. 1786 Ο ασφαλιστικός κλάδος συμβάλλει, στην οικονομική, ψυχολογική και σωματική υγεία των μελών των σύγχρονων κοινωνιών. Άλλωστε, είναι αποδεδειγμένο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΖΩΗΣ & ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ

ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΖΩΗΣ & ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΖΩΗΣ Παροχή Σε περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου από οποιαδήποτε αιτία, οι δικαιούχοι δικαιούνται να εισπράξουν το ποσό που ορίζεται από το Συμβόλαιο για την κάλυψη αυτή (28 μηνιαίους μισθούς).

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική. Ζήτηση και προσφορά

Μικροοικονομική. Ζήτηση και προσφορά Μικροοικονομική Ζήτηση και προσφορά Ο νόμος της ζήτησης Σύμφωνα με το Νόμο της Ζήτησης, όταν μειώνεται η τιμή ενός αγαθού, αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητά του και το αντίστροφο με τους προσδιοριστικούς

Διαβάστε περισσότερα

HAL R. VARIAN. Μικροοικονομική. Μια σύγχρονη προσέγγιση. 3 η έκδοση

HAL R. VARIAN. Μικροοικονομική. Μια σύγχρονη προσέγγιση. 3 η έκδοση HAL R. VARIAN Μικροοικονομική Μια σύγχρονη προσέγγιση 3 η έκδοση Κεφάλαιο 26 Μονοπωλιακή συμπεριφόρά Πώς πρέπει να τιµολογεί ένα µονοπώλιο; Μέχρι τώρα, αντιμετωπίζουμε ένα μονοπώλιο ως μια εταιρεία η οποία

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 10. Αρχές φορολογίας. 1 Ράπανος - Καπλάνογλου 2018/19

Διάλεξη 10. Αρχές φορολογίας. 1 Ράπανος - Καπλάνογλου 2018/19 Διάλεξη 10 Αρχές φορολογίας 1 2 Φορολογικά έσοδα, 2008-2013 Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες του αναπτυγμένου κόσμου Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων (για εισοδήματα του 2010) Φόρος εισοδήματος φυσικών

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικά του πειράματος

Εναλλακτικά του πειράματος Θετική και δεοντολογική προσέγγιση Διάλεξη 2 Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Η θετική ανάλυση εξετάζει τι υπάρχει και ποιες οι συνέπειες μιας πολιτικής, χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 3. Οικονομικά της ευημερίας 2/26/2016. Περίγραμμα. Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto: ορισμός. ορισμός.

Διάλεξη 3. Οικονομικά της ευημερίας 2/26/2016. Περίγραμμα. Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto: ορισμός. ορισμός. Περίγραμμα Διάλεξη Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης υνθήκες για αποτελεσματικότητα κατά areto υνθήκες για ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές Το πρώτο θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας Το δεύτερο θεώρημα

Διαβάστε περισσότερα

για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την ασφάλιση

για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την ασφάλιση Τρίτη οδηγία 90/232/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 14ης Μαΐου 1990 για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την ασφάλιση αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Ομαδικές Ασφαλίσεις. Λύσεις και δυνατότητες για Υγεία & Σύνταξη. Αθήνα, Δεκέμβριος 2014

Ομαδικές Ασφαλίσεις. Λύσεις και δυνατότητες για Υγεία & Σύνταξη. Αθήνα, Δεκέμβριος 2014 Ομαδικές Ασφαλίσεις Λύσεις και δυνατότητες για Υγεία & Σύνταξη Αθήνα, Δεκέμβριος 2014 Η INTERAMERICAN με μια ματιά Από το 2001 ανήκει στον Ολλανδικό Όμιλο Achmea Το πιο δημοφιλές Brand στην ελληνική ασφαλιστική

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομος πίνακας περιεχομένων

Σύντομος πίνακας περιεχομένων Σύντομος πίνακας περιεχομένων Πρόλογος 19 Οδηγός περιήγησης 25 Πλαίσια 28 Ευχαριστίες της ενδέκατης αγγλικής έκδοσης 35 Βιογραφικά συγγραφέων 36 ΜΕΡΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 37 1 Η οικονομική επιστήμη και η οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 6. Μονοπωλιακή Συμπεριφορά VA 25

Διάλεξη 6. Μονοπωλιακή Συμπεριφορά VA 25 Διάλεξη 6 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά VA 25 1 Πώς πρέπει να τιμολογεί ένα μονοπώλιο; Μέχρι στιγμής το μονοπώλιο έχει θεωρηθεί σαν μια επιχείρηση η οποία πωλεί το προϊόν της σε κάθε πελάτη στην ίδια τιμή. Δηλαδή

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ ΧΑΑΚΤΗΙΣΤΙΚΑ Υπάρχει μόνο μία επιχείρηση στον κλάδο ΛΟΓΟΙ ΥΠΑΞΗΣ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟΥ Κατοχύρωση διπλώματος ευρεσιτεχνίας Αποκλειστικότητα στους φυσικούς πόρους Αδυναμία ανταγωνισμού από άλλη επιχείρηση

Διαβάστε περισσότερα

Άγαμος/η Έγγαμος/η Διαζευγμένος/η Χήρος/α

Άγαμος/η Έγγαμος/η Διαζευγμένος/η Χήρος/α Έντυπο Αναγκών Προκειμένου να μας διευκολύνετε να κατανοήσουμε τις ασφαλιστικές σας ανάγκες, είναι απαραίτητο να μας γνωστοποιήσετε τα στοιχεία εκείνα που προσδιορίζουν το ασφαλιστικό σας ενδιαφέρον και

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική. Μορφές αγοράς

Μικροοικονομική. Μορφές αγοράς Μικροοικονομική Μορφές αγοράς Μορφές αγοράς Μεγάλο μέρος της οικονομικής θεωρίας χτίστηκε με βάση τη θεώρηση ότι ζούμε σε ένα κόσμο τέλειων ανταγωνιστικών αγορών. Αν παρατηρήσουμε τον κόσμο θα διαπιστώσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Προσφορά και Ζήτηση Υπηρεσιών Υγείας

Προσφορά και Ζήτηση Υπηρεσιών Υγείας Προσφορά και Ζήτηση Υπηρεσιών Υγείας ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τι θα παραχθεί Πως θα παραχθεί Σε τι ποσότητα Μέθοδοι και διαδικασίες παραγωγής Μελέτες για τον προσδιορισμό των αναγκών Προσδιορισμός Αναγκών

Διαβάστε περισσότερα

Απόθεµα περιουσιακών στοιχείων. Χρήσιµο για τις συναλλαγές. Μία µορφή πλούτου. Επάρκεια. Χωρίς Χρήµα. Ανταλλακτική Οικονοµία (Barter economy)

Απόθεµα περιουσιακών στοιχείων. Χρήσιµο για τις συναλλαγές. Μία µορφή πλούτου. Επάρκεια. Χωρίς Χρήµα. Ανταλλακτική Οικονοµία (Barter economy) Απόθεµα περιουσιακών στοιχείων Χρήµα Χρήσιµο για τις συναλλαγές Μία µορφή πλούτου Χωρίς Χρήµα Επάρκεια Ανταλλακτική Οικονοµία (Barter economy) 1 Λειτουργίες του Χρήµατος Μέσο διατήρησης της αξίας Μονάδα

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 2. Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Ράπανος-Καπλάνογλου 2016/7

Διάλεξη 2. Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Ράπανος-Καπλάνογλου 2016/7 Διάλεξη 2 Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; 1 Ράπανος-Καπλάνογλου 2016/7 Θετική και δεοντολογική προσέγγιση Η θετική ανάλυση εξετάζει τι υπάρχει και ποιες οι συνέπειες

Διαβάστε περισσότερα

όροι του συμβολαίου ικανοποιούνται. Δ. Βολιώτης 2

όροι του συμβολαίου ικανοποιούνται. Δ. Βολιώτης 2 Ατελή Συμβόλαια Η θεωρία ατελών συμβολαίων δεν έχει ένα σαφώς προσδιορισμένο περιεχόμενο. Αναλυτικά θα λέγαμε ότι τόσο ο Εντολέας όσο και ο Εντολοδόχος δεν έχουν πλήρη γνώση του συνόλου των εφικτών συμβολαίων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 206-207 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Χειμώνας-Άνοιξη Μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου ο Πακέτο Ασκήσεων Ημερομηνία παράδοσης: Τρίτη Απριλίου

Διαβάστε περισσότερα

2. Διαφήμιση σε Αγορές όπου υπάρχουν πολλές Επιχειρήσεις

2. Διαφήμιση σε Αγορές όπου υπάρχουν πολλές Επιχειρήσεις . Διαφήμιση σε Αγορές όπου υπάρχουν πολλές Επιχειρήσεις Α. Ενημερωτική Διαφήμιση στη Μονοπωλιακά Ανταγωνιστική Αγορά (Butters, Gerard 977, Equilibrium Distribution of Prices and Advertising) -To υπόδειγμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος 2016-17 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass) 1 ιάλεξη2 Ανταγωνισμός, οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία επιλογών του καταναλωτή

Θεωρία επιλογών του καταναλωτή Καθηγήτρια: Β. ΠΕΚΚΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Υποψήφια Διδάκτωρ: Σ. ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ Θεωρία επιλογών του καταναλωτή Θα Εξετάσαμε: Χρησιμότητα Συνολική και Οριακή Χρησιμότητα Ισορροπία Καταναλωτή και Νόμος Ζήτησης Εισοδηματικός

Διαβάστε περισσότερα

10/3/17. Κεφάλαιο 26 Μονοπωλιακή συμπεριφόρά. Μικροοικονομική. Πώς πρέπει να τιµολογεί ένα µονοπώλιο; Πολιτικές διάκρισης τιµών

10/3/17. Κεφάλαιο 26 Μονοπωλιακή συμπεριφόρά. Μικροοικονομική. Πώς πρέπει να τιµολογεί ένα µονοπώλιο; Πολιτικές διάκρισης τιµών /3/7 HL R. VRIN Μικροοικονομική Μια σύγχρονη προσέγγιση 3 η έκδοση Κεφάλαιο 26 Μονοπωλιακή συμπεριφόρά Πώς πρέπει να τιµολογεί ένα µονοπώλιο; Μέχρι τώρα, αντιμετωπίζουμε ένα μονοπώλιο ως μια εταιρεία η

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2013 2014 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2013 2014 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2013 2014 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Χειμώνας Άνοιξη Μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Βασίλης Θ. Ράπανος Γεωργία Καπλάνογλου 1 ο Πακέτο Ασκήσεων. Απαντήσεις Ημερομηνία

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 8. Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή

Διάλεξη 8. Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή Διάλεξη 8 Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή 1 2 Εισαγωγικά Στο τμήμα αυτό θα μελετήσουμε το πλαίσιο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε την αναδιανεμητική πολιτική της κυβέρνησης, τόσο από δεοντολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 2α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 2α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 2α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ (welfare economics): Ο κλάδος της οικονομικής επιστήμης που ασχολείται

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικά. Εισαγωγικά. Διανομή εισοδήματος. Διάλεξη 8. Διανομή εισοδήματος Συντελεστής Gini

Εισαγωγικά. Εισαγωγικά. Διανομή εισοδήματος. Διάλεξη 8. Διανομή εισοδήματος Συντελεστής Gini Διάλεξη 8 Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή 2 Εισαγωγικά Στο τμήμα αυτό θα μελετήσουμε το πλαίσιο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε την αναδιανεμητική πολιτική της κυβέρνησης, τόσο από δεοντολογική

Διαβάστε περισσότερα

Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις

Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις Είτε αποταμιεύουν τα νοικοκυριά είτε όχι, δεν πρόκειται να επενδύσει κανένας στην Ελλάδα όσο η ζήτηση είναι χαμηλή γεγονός που σημαίνει ότι, η ελληνική τραγωδία θα συνεχίζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΥΠΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΕΝΤΥΠΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Όνομα: Επίθετο: Ημερομηνία: 19/7/2017 Πρωί: Χ Απόγευμα: Θεματική ενότητα: Βδ Ασφαλίσεις Υγείας 1. Έστω ότι έχουμε 2 προϊόντα κάλυψης νοσοκομειακών δαπανών τα οποία έχουν ακριβώς το ίδιο ασφάλιστρο κινδύνου

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Εκπαίδευσης και Εφαρμογών Λογιστικής. Εισαγωγή στην Χρηματοοικονομική Ανάλυση

Εργαστήριο Εκπαίδευσης και Εφαρμογών Λογιστικής. Εισαγωγή στην Χρηματοοικονομική Ανάλυση Εργαστήριο Εκπαίδευσης και Εφαρμογών Λογιστικής Εισαγωγή στην Χρηματοοικονομική Ανάλυση 1 Χρηματοοικονομική ανάλυση Χρηματοοικονομική Ανάλυση είναι η ανάλυση που σκοπός της είναι: ο προσδιορισμός των δυνατών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Χειμώνας-Άνοιξη Μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Χειμώνας-Άνοιξη Μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Χειμώνας-Άνοιξη Μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου Συμπληρωματικές Ασκήσεις (Διαλέξεις 10-13) Ερώτηση 1.

Διαβάστε περισσότερα

Από την σκοπιά του κλινικού γιατρού : Κανόνες ινσουλινοθεραπείας σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2.

Από την σκοπιά του κλινικού γιατρού : Κανόνες ινσουλινοθεραπείας σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. Από την σκοπιά του κλινικού γιατρού : Κανόνες ινσουλινοθεραπείας σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. Ορισμοί- Ερωτήματα Κλινικός γιατρός : Ο γιατρός που βλέπει αρρώστους (δεν βλέπουν όλοι!). Οι περισσότεροι

Διαβάστε περισσότερα

ικαιώματα των ασθενών όσον αφορά τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη: ερωτήσεις και απαντήσεις

ικαιώματα των ασθενών όσον αφορά τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη: ερωτήσεις και απαντήσεις ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ (ΜΕΜΟ) Βρυξέλλες, 22 Οκτωβρίου 2013 ικαιώματα των ασθενών όσον αφορά τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη: ερωτήσεις και απαντήσεις Ένας ηλικιωμένος Γερμανός που

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2174(INI) για την ασφάλιση έναντι φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών (2013/2174(INI))

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2174(INI) για την ασφάλιση έναντι φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών (2013/2174(INI)) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής 25.9.2013 2013/2174(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ για την ασφάλιση έναντι φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών (2013/2174(INI)) Επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

Σύμπραξη Δημοσίου - Ιδιωτικού Τομέα στην Ασφάλιση Υγείας

Σύμπραξη Δημοσίου - Ιδιωτικού Τομέα στην Ασφάλιση Υγείας Σύμπραξη Δημοσίου - Ιδιωτικού Τομέα στην Ασφάλιση Υγείας Του Μιλτιάδη Νεκτάριου, Καθηγητή Πανεπιστημίου Πειραιώς, FORUM για τα Οικονομικά και τις Πολιτικές της Υγείας, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 27-29 Ιουνίου 2014.

Διαβάστε περισσότερα

Βιομηχανική Οργάνωση ΙΙ: Θεωρίες Κρατικής Παρέμβασης & Ανταγωνισμού

Βιομηχανική Οργάνωση ΙΙ: Θεωρίες Κρατικής Παρέμβασης & Ανταγωνισμού Βιομηχανική Οργάνωση ΙΙ: Θεωρίες Κρατικής Παρέμβασης & Ανταγωνισμού Ενότητα 8: Έλεγχος στην αποκλειστικότητα : παρέμβαση με άλλους πλην της αποτελεσματικότητας λόγους (υγεία, καινοτομία κ.α.) Νικόλαος

Διαβάστε περισσότερα

Επεξεργασία Μεταποίηση. ΝτουµήΠ. Α.

Επεξεργασία Μεταποίηση. ΝτουµήΠ. Α. Επεξεργασία Μεταποίηση ΝτουµήΠ. Α. 1 Επεξεργασία Μεταποίηση Ως επεξεργασία ή µεταποίηση ενός πρωτογενούς γεωργικού προϊόντος χαρακτηρίζεται το σύνολο των χειρισµών και επεµβάσεων µετά τη συγκοµιδή του,

Διαβάστε περισσότερα

Ομαδικές Ασφαλίσεις και σύγχρονη επιχείρηση

Ομαδικές Ασφαλίσεις και σύγχρονη επιχείρηση Ομαδικές Ασφαλίσεις και σύγχρονη επιχείρηση Παρουσίαση στο Επιμελητήριο Μεσσηνίας 17/9/2018 Ηρακλής Δασκαλόπουλος Ομαδικές Ασφαλίσεις Ασφάλιση ομάδας ατόμων με ένα Ασφαλιστήριο Συμβόλαιο Τα μέλη της ομάδας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ. 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ. 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται τέσσερις βασικές μορφές οργάνωσης της αγοράς: ο πλήρης ανταγωνισμός, το μονοπώλιο, το ολιγοπώλιο και ο μονοπωλιακός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΕΥΘΥΝΗΣ 1/1 1/41 2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΕΥΘΥΝΗΣ, ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ 2/1 2/36

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΕΥΘΥΝΗΣ 1/1 1/41 2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΕΥΘΥΝΗΣ, ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ 2/1 2/36 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΕΥΘΥΝΗΣ 1/1 1/41 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1/2 1/2 Α. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ 1/2 1/16 Β. ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 1/16 1/18 Γ. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ 1/18 1/20 Δ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΥΠΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΕΝΤΥΠΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Όνομα: Επίθετο: Ημερομηνία: 13/7/2015 Πρωί: x Απόγευμα: Θεματική ενότητα: Ποσοτικοποίηση και Αναλογιστική Διαχείριση των Κινδύνων και Φερεγγυότητα 1. Στο πλαίσιο φερεγγυότητα ΙΙ, όσον αφορά στη δραστηριότητα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής Υπάρχει ένα δεδομένο στη σύγχρονη ιατρική που λειτουργεί όπως λειτουργούσε στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΣΜΕΔΕ 3 η Τεχνική Αναφορά. τ. Πρόεδρος Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής Μέλος Διοικούσας Επιτροπής ΤΕΕ

ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΣΜΕΔΕ 3 η Τεχνική Αναφορά. τ. Πρόεδρος Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής Μέλος Διοικούσας Επιτροπής ΤΕΕ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΣΜΕΔΕ 3 η Τεχνική Αναφορά Αλέξανδρος Α. Ζυμπίδης Κωνσταντίνος Γ. Μακέδος Αναλογιστής Πολιτικός Μηχανικός τ. Πρόεδρος Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής Μέλος Διοικούσας Επιτροπής ΤΕΕ

Διαβάστε περισσότερα

Ο μηχανισμός που δουλεύουν και πώς να τον εκμεταλλευτείς. Τέσσερα δυνατά σημεία του μηχανισμού. Διονύσης Γεωργάτος ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ο μηχανισμός που δουλεύουν και πώς να τον εκμεταλλευτείς. Τέσσερα δυνατά σημεία του μηχανισμού. Διονύσης Γεωργάτος ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Ο μηχανισμός που δουλεύουν και πώς να τον εκμεταλλευτείς. Τέσσερα δυνατά σημεία του μηχανισμού ΙΔΙΩΤΙΚΑ Διονύσης Γεωργάτος ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα Ο μηχανισμός που

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ. Τριμηνιαία Έρευνα. B Τρίμηνο 2010

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ. Τριμηνιαία Έρευνα. B Τρίμηνο 2010 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ Τριμηνιαία Έρευνα B Τρίμηνο 2010 Αθήνα, Ιούλιος 2010 2 Έρευνα Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης Β Τρίμηνο 2010 3 4 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2013-2014 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξεταστική περίοδος Σεπτεμβρίου Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Βασίλης Θ. Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομος πίνακας περιεχομένων

Σύντομος πίνακας περιεχομένων Σύντομος πίνακας περιεχομένων Πρόλογος 15 Οδηγός περιήγησης 21 Πλαίσια 24 Ευχαριστίες της ενδέκατης αγγλικής έκδοσης 28 Βιογραφικά συγγραφέων 29 ΜΕΡΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 31 1 Η οικονομική επιστήμη και η οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε μέρα που μετακινούμαστε στο δρόμο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον μεγάλο κίνδυνο των ανασφάλιστων οχημάτων, τα οποία ολοένα και αυξάνονται.

Κάθε μέρα που μετακινούμαστε στο δρόμο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον μεγάλο κίνδυνο των ανασφάλιστων οχημάτων, τα οποία ολοένα και αυξάνονται. Κάθε μέρα που μετακινούμαστε στο δρόμο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον μεγάλο κίνδυνο των ανασφάλιστων οχημάτων, τα οποία ολοένα και αυξάνονται. Η INTERAMERICAN σάς ενημερώνει για όσα ισχύουν για τα ανασφάλιστα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ. Φορολογική Πολιτική και Οικονομική Ανάπτυξη

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ. Φορολογική Πολιτική και Οικονομική Ανάπτυξη ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Φορολογική Πολιτική και Οικονομική Ανάπτυξη Στόχος μαθήματος Κατανόηση των τρόπων με τους οποίους η φορολογική πολιτική μπορεί να επηρεάσει την ευημερία μιας κοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου Η χρησιμότητα του μαθήματος Η κατανόηση του «σκηνικού» πίσω από τη διαμόρφωση της

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονες Μορφές Χρηματοδότησης. Διάλεξη 2 Εμπορική Πίστωση

Σύγχρονες Μορφές Χρηματοδότησης. Διάλεξη 2 Εμπορική Πίστωση Σύγχρονες Μορφές Χρηματοδότησης Διάλεξη 2 Εμπορική Πίστωση Εμπορική πίστωση Οι πωλήσεις σε μια επιχείρηση μπορεί να πραγματοποιηθούν είτε με την λήψη μετρητών είτε με την παροχή εμπορικής πίστωσης. Γιατί

Διαβάστε περισσότερα

Η Νέα Κλασσική Θεώρηση των Οικονομικών Διακυμάνσεων

Η Νέα Κλασσική Θεώρηση των Οικονομικών Διακυμάνσεων Η Νέα Κλασσική Θεώρηση των Οικονομικών Διακυμάνσεων Οικονομικές Διακυμάνσεις Οι οικονομίες ανέκαθεν υπόκειντο σε κυκλικές διακυμάνσεις. Σε ορισμένες περιόδους η παραγωγή και η απασχόληση αυξάνονται με

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα κοινής γνώμης για τις στάσεις των Ελλήνων καταναλωτών απέναντι στο πλαστικό χρήμα. Βασικά συμπεράσματα της έρευνας

Έρευνα κοινής γνώμης για τις στάσεις των Ελλήνων καταναλωτών απέναντι στο πλαστικό χρήμα. Βασικά συμπεράσματα της έρευνας Έρευνα κοινής γνώμης για τις στάσεις των Ελλήνων καταναλωτών απέναντι στο πλαστικό χρήμα Βασικά συμπεράσματα της έρευνας Μάρτιος 2017 2 Βασικά συμπεράσματα της έρευνας Η παρούσα έρευνα της Public Issue

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργία σημαντικού εισοδήματος.

Δημιουργία σημαντικού εισοδήματος. ΤΑΛΑΝΤΟ: Αρχαίο νόμισμα Ικανότητες, Δυνατότητες, Χαρίσματα Αυξήστε τα Τάλαντά σας!!! Ασφαλίζοντας το αυτοκίνητό σας ή δίνοντας 15 ως έναντι ασφαλίστρων και συστήνοντας 2 τουλάχιστον άτομα έχετε ΔΩΡΕΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

To 2 ο Θεμελιώδες Θεώρημα Ευημερίας

To 2 ο Θεμελιώδες Θεώρημα Ευημερίας o 2 ο Θεμελιώδες Θεώρημα Ευημερίας - Το 1 ο Θεώρημα Ευημερίας (FW) εξασφαλίζει ότι η ανταγωνιστική ισορροπία είναι άριστη κατά Pareto αλλά δεν εξασφαλίζει μια ίση διανομή των οικονομικών οφελών μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

1. Με βάση τον κανόνα της ψηφοφορίας με απλή πλειοψηφία, η ποσότητα του δημόσιου αγαθού που θα παρασχεθεί είναι η κοινωνικά αποτελεσματική ποσότητα.

1. Με βάση τον κανόνα της ψηφοφορίας με απλή πλειοψηφία, η ποσότητα του δημόσιου αγαθού που θα παρασχεθεί είναι η κοινωνικά αποτελεσματική ποσότητα. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2013-2014 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξεταστική περίοδος Ιουλίου Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου Η εξέταση αποτελείται από δύο

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφική Στατιστική. Ακαδ. Έτος 2012-2013 1 ο εξάμηνο. Κ. Πολίτης

Περιγραφική Στατιστική. Ακαδ. Έτος 2012-2013 1 ο εξάμηνο. Κ. Πολίτης Περιγραφική Στατιστική Ακαδ. Έτος 2012-2013 1 ο εξάμηνο Κ. Πολίτης 1 2 Η στατιστική ασχολείται με τη συλλογή, οργάνωση, παρουσίαση και ανάλυση πληροφοριών. Οι πληροφορίες αυτές, πολύ συχνά αριθμητικές,

Διαβάστε περισσότερα

Ηθικός Κίνδυνος. Το βασικό υπόδειγμα. Παρουσιάζεται ένα στοχαστικό πρόβλημα χρηματοδότησης όταν τα αντισυμβαλλόμενα μέρη έχουν συμμετρική πληροφόρηση.

Ηθικός Κίνδυνος. Το βασικό υπόδειγμα. Παρουσιάζεται ένα στοχαστικό πρόβλημα χρηματοδότησης όταν τα αντισυμβαλλόμενα μέρη έχουν συμμετρική πληροφόρηση. Ηθικός Κίνδυνος Παρουσιάζεται ένα στοχαστικό πρόβλημα χρηματοδότησης όταν τα αντισυμβαλλόμενα μέρη έχουν συμμετρική πληροφόρηση Το βασικό υπόδειγμα Θεωρείστε την περίπτωση κατά την οποία μια επιχείρηση

Διαβάστε περισσότερα

Ασφάλειες Επιχειρήσεων

Ασφάλειες Επιχειρήσεων Ασφάλειες Επιχειρήσεων ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι επιχειρήσεις καλούνται διαρκώς να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των συνεχώς μεταβαλλόμενων συνθηκών της σύγχρονης αγοράς Οι ανάγκες των επιχειρηματιών

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Θεωρία Παιγνίων και Αποφάσεων Διδάσκων: Ε. Μαρκάκης, Εαρινό εξάμηνο 2015

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Θεωρία Παιγνίων και Αποφάσεων Διδάσκων: Ε. Μαρκάκης, Εαρινό εξάμηνο 2015 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Θεωρία Παιγνίων και Αποφάσεων Διδάσκων: Ε. Μαρκάκης, Εαρινό εξάμηνο 2015 Εξεταστική περίοδος Ιουνίου 2015 16 Ιουνίου 2015 Διάρκεια εξέτασης: 2,5 ώρες

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του 3ου πυλώνα στο νέο μοντέλο κοινωνικής προστασίας

Ο ρόλος του 3ου πυλώνα στο νέο μοντέλο κοινωνικής προστασίας Labor & Insurance Μπορεί να υπάρξει βιωσιμότητα και επάρκεια παροχών στην Κοινωνική Ασφάλιση ; Ο ρόλος του 3ου πυλώνα στο νέο μοντέλο κοινωνικής προστασίας ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΑΝΤΩΝΑΚΗ Γενική Διευθύντρια Αθήνα,

Διαβάστε περισσότερα

Μορφές και Θεωρίες Ρύθµισης

Μορφές και Θεωρίες Ρύθµισης Μορφές και Θεωρίες Ρύθµισης Το ενδιαφέρον του µαθήµατος συγκεντρώνεται στη µελέτη του φαινοµένου της ρύθµισης ως µορφής δηµοσίας πολιτικής στο πεδίο της οικονοµίας. Παρουσιάζονται και εξετάζονται συγκριτικά,

Διαβάστε περισσότερα

Μακροοικονομική. Η ζήτηση χρήματος

Μακροοικονομική. Η ζήτηση χρήματος Μακροοικονομική Η ζήτηση χρήματος Θα εξετάσουμε τη ζήτηση χρήματος (ρευστού) μέσα στην οικονομία και τους παράγοντες που την επηρεάζουν. Βασικοί παράγοντες για τη διακράτηση ρευστών είναι για συναλλαγές,

Διαβάστε περισσότερα

Υπεύθυνος δανεισμός και υπερχρέωση των καταναλωτών

Υπεύθυνος δανεισμός και υπερχρέωση των καταναλωτών Υπεύθυνος δανεισμός και υπερχρέωση των καταναλωτών Χρήστος Βλ. Γκόρτσος Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γενικός Γραμματέας Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών Μάρτιος

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία επιλογών του καταναλωτή

Θεωρία επιλογών του καταναλωτή Καθηγήτρια: Β. ΠΕΚΚΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Υποψήφια Διδάκτωρ: Σ. ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ Θεωρία επιλογών του καταναλωτή Θα Εξετάσαμε: Χρησιμότητα Συνολική και Οριακή Χρησιμότητα Ισορροπία Καταναλωτή και Νόμος Ζήτησης Εισοδηματικός

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 1ο Οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης

Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 1ο Οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Τραπεζικής και Χρηματοοικονομικής Διοικητικής Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Χρηματοοικονομική Ανάλυση για Στελέχη» Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 1ο Οι δυνάμεις της προσφοράς και

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις Ασκήσεις στη Διαλογή Έργου και Επιλογή

Ερωτήσεις Ασκήσεις στη Διαλογή Έργου και Επιλογή ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΡΑΔΙΟΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Ερωτήσεις Ασκήσεις στη Διαλογή Έργου και Επιλογή Περπινιάς Νικόλαος - 2008117

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Θεωρία Παιγνίων και Αποφάσεων Διδάσκων: Ε. Μαρκάκης, Εαρινό εξάμηνο 2015

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Θεωρία Παιγνίων και Αποφάσεων Διδάσκων: Ε. Μαρκάκης, Εαρινό εξάμηνο 2015 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Θεωρία Παιγνίων και Αποφάσεων Διδάσκων: Ε. Μαρκάκης, Εαρινό εξάμηνο 2015 Λύσεις 2η σειράς ασκήσεων Προθεσμία παράδοσης: 18 Μαίου 2015 Πρόβλημα 1. (14

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Αντωνίου Χαρά Διευθύντρια Β Χειρουργικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Χανίων ΣΕ ΤΙ ΘΑ ΑΝΑΦΕΡΘΟΥΜΕ??? Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του μαστού? Ποια αίτια τον προκαλούν?

Διαβάστε περισσότερα

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Τι είναι το FoundationOne ; Το FoundationOne είναι μια εξέταση που ανιχνεύει γενωμικές μεταβολές (π.χ. μεταλλάξεις) που είναι γνωστό ότι σχετίζονται με

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομία ΙΙ: Μονοπωλιακός ανταγωνισμός

Μικροοικονομία ΙΙ: Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Μικροοικονομία ΙΙ: Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Ρεβέκκα Χριστοπούλου Εαρινό εξάμηνο 2017 Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Διαφοροποίηση προϊόντων Μέχρι τώρα περιγράψαμε: τον πλήρη ανταγωνισμό ως μια αγορά με πολλούς

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 15. Αποτελεσματική και δίκαιη φορολογία

Διάλεξη 15. Αποτελεσματική και δίκαιη φορολογία Διάλεξη 15 Αποτελεσματική και δίκαιη φορολογία 1 Άριστη φορολογία αγαθών Ας υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση επιδιώκει να εισπράξει κάποια έσοδα από ένα φόρο για να χρηματοδοτήσει κάποιες δαπάνες. Ποιος είναι

Διαβάστε περισσότερα

«Βασικές Αρχές Ασφάλισης Ζημιών»

«Βασικές Αρχές Ασφάλισης Ζημιών» «Βασικές Αρχές Ασφάλισης Ζημιών» Δρ Βαγγέλης Τσουκάτος 1 Τι είναι Ασφάλιση Ζημιών Ασφάλιση ζημιών είναι: η ασφάλιση περιουσιακών στοιχείων ή ενεργητικού, η ασφάλιση κινδύνων που απειλούν την δημιουργία

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Μάθημα: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2007 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Μάθημα: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ Παρασκευή

Διαβάστε περισσότερα

μηχανισμούς; ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ

μηχανισμούς; ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΡΩΝ Κάθε κοινωνική ομάδα θα πρέπει να διαθέτει μηχανισμούς κατανομής των πόρων που είναι διαθέσιμοι σε αυτήν. Ένας από τους πιθανούς μηχανισμούς κατανομής πόρων βασίζεται στην έννοια της ιδιοκτησίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32 ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Publishing as Prentice Hall Macroeconomics, 5/e Olivier Blanchard 1 of 32 4-1 Η Ζήτηση Χρήματος Το χρήμα, το οποίο μπορείτε να χρησιμοποιείτε

Διαβάστε περισσότερα

Ασφάλεια Ζωής Το πιο σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση της οικογένειάς σας!

Ασφάλεια Ζωής Το πιο σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση της οικογένειάς σας! www.interamerican.gr Ασφάλεια Ζωής Το πιο σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση της οικογένειάς σας! Προστατεύστε την οικογένειά σας Η Ασφάλεια Ζωής αποτελεί κάτι εξαιρετικά πιο πολύτιμο από ένα οικονομικό

Διαβάστε περισσότερα