ΣτηΓΗ το μυστικό της ανάπτυξης

Transcript

1 ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 27 n ΣΑΒΒΑΤΟ 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΕΙΔΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΟΛΟΙ ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ: ΣτηΓΗ το μυστικό της ανάπτυξης ΓΡΑΦΟΥΝ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΣΑΥΤΑΡΗΣ Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ΤΖΑΝΕΤΟΣ ΚΑΡΑΜΙΧΑΣ Πρόεδρος ΠΑΣΕΓΕΣ ΚΩΣΤΑΣ ΦΕΓΓΕΡΟΣ Πρύτανης Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΓΠΑ) ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΥΓΟΥΛΑΣ Καθηγητής Γεωργίας ΓΠΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΙΔΑΓΓΕΛΟΣ Γεωργοοικονομολόγος Επιχειρηματίας ΑΝΤΩΝΗΣ ΒΕΚΡΗΣ Επιχειρηματίας ΙΩΣΗΦ ΜΠΙΖΕΛΗΣ Αναπληρωτής Καθηγητής ΓΠΑ ΜΠΡΙΓΚΙΤΤΑ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ Σύμβουλος Περιφερειακής Ανάπτυξης Αγροτουρισμού ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΥΤΡΟΥ-ΑΥΓΟΥΛΑ Γεωπόνος ΕΛΕΝΗ ΤΣΑΝΤΙΛΗ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Εργαστήριο Δενδροκομίας ΓΠΑ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Καθηγητής, Διευθυντής Εργαστηρίου Ζωωολογίας-Εντομολογίας ΓΠΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Βιολόγος Ιχθυολόγος ΙΟΥΛΙΑ ΝΤΑΓΚΑ Υποψήφια Διδάκτωρ Επικοινωνίας & Μέσων Ενημέρωσης ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΑΖΑΡΗΣ Γεωπόνος, Γ.Γ. Δήμου Σπάρτης ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΚΟΥΜΙΑΝΑΚΗΣ Αναπληρωτής Καθηγητής ΓΠΑ ΝΙΚΟΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ Πρώην Πρόεδρος ΕΦΕΤ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΚΟΡΔΟΠΑΤΗΣ Γενικός Διευθυντής ΚΕΟΣΟΕ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΑΤΟΣ Γεωπόνος Μελετητής Ε. Α. ΤΖΩΡΤΖΑΚΗ Γεωπόνος Ζωοτέχνης

2 2 α φ ι έ ρ ω μ α Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ Το πέρασμα στη νέα εποχή Η «Παραγωγή» σήμερα επιχειρεί να φέρει στο προσκήνιο θέσεις και απόψεις ανθρώπων που γνωρίζουν τα της υπαίθρου, αλλά και επιχειρηματιών, οι οποίοι κατάφεραν σε αντίξοες συνθήκες να αναπτύξουν δράσεις, να πετύχουν και να αποτελούν σήμερα παράδειγμα προς μίμηση. Ειδικό ένθετο της εφημερίδας «ΧΡΗΜΑ plus» για την αγορά και την οικονομία της υπαίθρου Λ. ΣΥΓΓΡΟΥ 35, Τ.Κ ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: , FAX: info@xrimaonline.gr Kαι πριν αλέκτορα φωνήσαι τρεις οι νέοι ανακάλυψαν την ύπαιθρο. Οι πολιτικοί τον πρωτογενή τομέα και οι παράγοντες της αγοράς την ανάγκη για επιστροφή στη γη. Και όλα αυτά σε διάστημα λιγότερο των δύο χρόνων. Πόσο εύκολο όμως είναι η αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης σε μία χώρα, η οποία για πολλές δεκαετίες, πολλές φορές βίαια, «ξερίζωσε» εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες και κτηνοτρόφους, δημιουργώντας ένα υδροκέφαλο κράτος με τραγικές συνέπειες για την τοπική οικονομία; Οι γνωρίζοντες επιμένουν ότι η ξαφνική στροφή προς την επαρχία, χωρίς αρχές και κανόνες, δεν θα είναι αποτελεσματική. Η «βίαιη ωρίμανση» μπορεί ως όρος να ταιριάζει για τα κόμματα που διεκδικούν την εξουσία, δεν ενδείκνυται όμως για την επιστροφή σε ξεχασμένους κλάδους της οικονομίας, αν δεν συνοδεύεται από κεντρικό σχεδιασμό και μέτρα στήριξης όσων θέλουν να επιλέξουν τα επαγγέλματα της γης. Η διαπίστωση αυτή, μπορεί να είναι κοινότυπη, όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει εν μέσω κρίσης να αναζητηθούν λύσεις στον πρωτογενή τομέα. Το αντίθετο. Επιβάλλεται να λειτουργήσει ως «ξυπνητήρι» και να αποτελέσει την πυξίδα για μια ουσιαστική -για πρώτη φοράανάπτυξη της υπαίθρου, η οποία θα στηρίζεται στην παραγωγή, την τυποποίηση και τη διάθεση. Η «Παραγωγή» σήμερα επιχειρεί να φέρει στο προσκήνιο θέσεις και απόψεις ανθρώπων που γνωρίζουν τα της υπαίθρου, αλλά και επιχειρηματιών, οι οποίοι κατάφεραν σε αντίξοες συνθήκες να αναπτύξουν δράσεις, να πετύχουν και να αποτελούν σήμερα παράδειγμα προς μίμηση. Παράλληλα, σε αυτό το τεύχος, παρουσιάζει μια σειρά από καλλιέργειες και προϊόντα, τα οποία μπορούν να γίνουν ανταγωνιστικά και να εξασφαλίσουν ένα σοβαρό εισόδημα σε όσους επενδύσουν σε αυτά. Όλα αυτά όμως απαιτούν χρήμα, χρόνο και κυρίως σωστή καθοδήγηση, με στόχο την ανασυγκρότηση της επαρχίας και κατ επέκταση της οικονομίας της χώρας εν μέσω κρίσης. Υπάρχουν οι προϋποθέσεις; Αναμφισβήτητα ναι, και αυτές επιχειρεί η «Παραγωγή» να αναδείξει σήμερα, με τη πολύτιμη βοήθεια πανεπιστημιακών, συνεταιριστών και επιχειρηματιών. Δηλαδή όλων αυτών που έχουν ή πρέπει να έχουν ρόλο και λόγο στη νέα εποχή. Ιδιοκτησία: MEDIHOLD A.E. Εκδότης: Γιώργος Τασσιόπουλος Διευθυντής: Γιάννης Λιάρος Αρχισυντάκτης: Πάνος Μπαΐλης Επιστημονικός σύμβουλος: Χρήστος Αυγουλάς Επιμέλεια ύλης: Χριστίνα Χρήστου Συντακτική ομάδα: Μιχάλης Παπανίδης, Άννα Αραμπατζή, Κώστας Αδαμόπουλος Creative director:καίτη Αυγουστάκη Ατελιέ:Μαρία Παπαδέα Εμπορική διεύθυνση: Γιώργος Τασσιόπουλος Εκτύπωση: NEWSPRESS HOLD Για ένα νέο εθνικό μοντέλο ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΤΣΑΥΤΑΡΗ Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων «Υποστηρίζουμε τους νέους ανθρώπους που θέλουν να επιστρέψουν στην ύπαιθρο για να ασχοληθούν με την παραγωγική διαδικασία. Θέλω να τους διαβεβαιώσω ότι δεν είναι καθόλου μόνοι στην απόφασή τους να στραφούν στη γεωργία» Mε την πολιτική και τις δράσεις μας προωθούμε τη δημιουργία ενός νέου εθνικού παραγωγικού μοντέλου που πρέπει να βασιστεί πρώτα και κύρια στη διεύρυνση του πρωτογενούς παραγωγικού τομέα των δασών, της φυτικής παραγωγής, της κτηνοτροφίας, της αλιείας και των ιχθυοκαλλιεργειών. Δίνουμε έμφαση στην υποστήριξη της μεταποιητικής βιομηχανίας μας και κυρίως αυτής των τροφίμων, με γνώμονα την ικανοποίηση των καταναλωτών, την προστασία της δημόσιας υγείας και την ενίσχυση των ελληνικών εξαγωγών. Στο παρελθόν, η ανάπτυξη της γεωργίας έλυσε πολλά προβλήματα και έδωσε δουλειά σε μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Έλυσε δηλαδή το επισιτιστικό πρόβλημα του τόπου, γίναμε αυτάρκεις ως χώρα σε τρόφιμα, ενώ παράλληλα αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα, υποστηρίζοντας παράλληλα τον κλάδο των εξαγωγών. Όπως και στο παρελθόν, λοιπόν, έτσι και σήμερα πιστεύω ότι η γεωργία πρέπει και μπορεί να ξαναγίνει ο μοχλός για την ανάπτυξη του τόπου, η διέξοδος για την οικονομική ανασυγκρότηση του τόπου μας. Υποστηρίζουμε τους νέους ανθρώπους που θέλουν να επιστρέψουν στην ύπαιθρο για να ασχοληθούν με την παραγωγική διαδικασία. Θέλω να τους διαβεβαιώσω ότι δεν είναι καθόλου μόνοι στην απόφασή τους να στραφούν στη γεωργία. Εμείς στεκόμαστε συμπαραστάτες και θα τους βοηθήσουμε ποικιλοτρόπως. Με δράσεις όπως είναι οι επιδεικτικοί αγροί, αλλά και οι επιδεικτικές κτηνοτροφικές μονάδες θα τους δείξουμε πώς να καλλιεργούν, πώς να περάσουν στην παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Νομίζω ότι αν ξαναβάλουμε τα προβλήματα του τόπου στη ραχοκοκαλιά που λέγεται αγροτική παραγωγή και ανάπτυξη της περιφέρειας, θα τα καταφέρει ξανά και η νέα γενιά, όπως τα κατάφεραν στο παρελθόν και οι γενιές των πατεράδων και των παππούδων μας. Αν δει κανείς τα διαρθρωτικά προβλήματα που έχει ο τόπος, γιγάντιο διαρθρωτικό μας πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι η μεγάλη συρρίκνωση της κτηνοτροφίας που είναι ίσως το πιο σπουδαίο κομμάτι της ελληνικής γεωργίας. Η ενίσχυσή της αποτελεί για εμάς πρώτη προτεραιότητα. Θέλουμε να τη στηρίξουμε και δίνουμε μεγάλη σημασία ως χώρα στη συμβολή της αξιοποίησης του πρωτογενούς τομέα και δη του κτηνοτροφικού για την έξοδο από την κρίση. Στο σύντομο χρονικό διάστημα που αναλάβαμε το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων εξασφαλίσαμε τη διευθέτηση μιας σειράς προβλημάτων της ελληνικής κτηνοτροφίας, απαντώντας στις αγωνίες των Ελλήνων κτηνοτρόφων. Έτσι αντιμετωπίσαμε το ζήτημα της καταβολής της εξισωτικής αποζημίωσης και καταβάλλαμε μέσα στον Αύγουστο τα χρήματα στους δικαιούχους, ενώ προωθούμε την επιστροφή του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης καυσίμων, ώστε να εξασφαλίσουμε κεφάλαια κίνησης για τους δοκιμαζόμενους, αυτήν την περίοδο, κτηνοτρόφους, αλλά και για τους αγρότες που έχουν ανάγκη ενίσχυσης της ρευστότητάς τους. Προς αυτήν την κατεύθυνση, ενεργήσαμε άμεσα και ζητήσαμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία έκανε δεκτό το αίτημά μας, να δοθεί νωρίτερα η καταβολή του 50% των κοινοτικών ενισχύσεων στους αγρότες εντός του Οκτωβρίου. Οι ενισχύσεις που πρόκειται να δοθούν έως το τέλος του 2012 συνολικά αγγίζουν τα 2,2 δισ. ευρώ. Πρέπει όμως να δούμε πώς το κάθε ευρώ θα πιάσει τόπο, να ενισχυθεί η γεωργία, να ενισχυθεί η έρευνα και η τεχνολογία στη γεωργία, να δοθούν περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης στην ύπαιθρο. Ταυτόχρονα προωθούμε δράσεις και προγράμματα για την ανάδειξη των εξαιρετικής ποιότητας παραδοσιακών προϊόντων, των προϊόντων ονομασίας προέλευσης και γεωγραφικής ένδειξης. Στόχος μας είναι τα ελληνικά τρόφιμα, να ξαναγίνουν πρεσβευτές της χώρας μας στο εξωτερικό. Κάνουμε προσπάθειες να ανταμώσουμε και με τον άλλο δρόμο, δηλαδή να «παντρέψουμε» τη γεωργία με τη γαστρονομία, τον πολιτισμό και τον τουρισμό μας που είναι ένας εξίσου σημαντικός πυλώνας ανάπτυξης. Παρεμβαίνουμε σε κάθε στάδιο της παραγωγής και της διακίνησης των αγροτικών μας προϊόντων. Αναπτύσσουμε, δηλαδή, δράσεις στην πρωτογενή παραγωγή, τη μεταποίηση και την εμπορία, με σκοπό τη μείωση του κόστους παραγωγής, ώστε επαγωγικά να μειώσουμε τις τιμές και στο ράφι, προς όφελος των καταναλωτών. Σε ό,τι αφορά στη νέα ΚΑΠ επειδή πολύς κόσμος έχει την εσφαλμένη εντύπωση ότι μετά το τέλος του 2013 που τελειώνει η τρέχουσα προγραμματική περίοδος, θα σταματήσουν οι ενισχύσεις, θέλω να τονίσω ότι αυτοί οι φόβοι είναι αβάσιμοι. Η χρηματοδότηση θα συνεχιστεί και στη νέα προγραμματική περίοδο, με ακόμη πιο σημαντικά εργαλεία για τη στήριξη, όχι μόνο της παραγωγής του νέου αγρότη, αλλά και του εισοδήματός του. Τα κονδύλια ενίσχυσης για την ελληνική γεωργία θα είναι υψηλά, απαιτείται, όμως, καλή προετοιμασία και στόχευση σε συγκεκριμένες δυνατότητες του προγράμματος, όπως είναι η χρηματοδότηση για αειφόρο διαχείριση των βοσκοτόπων, η έρευνα και η καινοτομία.

3 Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ α φ ι έ ρ ω μ α 3 Ο 10λογος για την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα Στο διάστημα των τελευταίων ετών το αγροτικό εισόδημα βαίνει συνεχώς μειούμενο λόγω της σημαντικής αύξησης του κόστους παραγωγής και της κάμψης των τιμών παραγωγού, τάσεις οι οποίες συνεχίζονται και κατά το τρέχον έτος. ΤΟΥ ΤΖΑΝΕΤΟΥ ΚΑΡΑΜΙΧΑ Προέδρου της ΠΑΣΕΓΕΣ 3 Πολιτική αρδευτικού νερού Είναι απόλυτα αναγκαίο να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα των επενδύσεων για την εξοικονόμηση αρδευτικού νερού και την αποτελεσματική διαχείριση των υδάτινων πόρων. 4 Κτηνοτροφία Ο κλάδος της κτηνοτροφίας ήταν και παραμένει ο μεγάλος ασθενής του γεωργικού μας τομέα με ότι αυτό συνεπάγεται για το εμπορικό μας ισοζύγιο. Επομένως ο κλάδος της κτηνοτροφίας πρέπει να τύχει ευνοϊκής μεταχείρισης στα πλαίσια της νέας ΚΑΠ. 5 Δασοπονία Κρίνεται απολύτως αναγκαία η ανάπτυξη της δασοπονίας μέσω πολλαπλών δραστηριοτήτων (αναψυχή κ.λπ.). Αναγκαία επίσης είναι η καλλιέργεια των δασών για τον καθαρισμό τους με την απομάκρυνση της πλεονάζουσας εύφλεκτης βιομάζας. η ενίσχυση των πόρων για την προώθηση των αγροτικών προϊόντων στη διεθνή, την ευρωπαϊκή και την εγχώρια αγορά. 8 Έλεγχος και εποπτεία της αγοράς Η υιοθέτηση καθολικού ηλεκτρονικού τιμολογίου και καθολικού συστήματος ιχνηλασιμότητας των αγροδιατροφικών προϊόντων πρέπει να είναι η απάντηση σε ζητήματα αδιαφάνειας, φοροδιαφυγής και πάταξης των «ελληνοποιήσεων», έτσι ώστε και το κράτος να έχει έσοδα και οι αγρότες και οι αγροτικές οργανώσεις να προστατεύονται από τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Την ίδια στιγμή παρατηρείται αποεπένδυση στον τομέα, καθώς το πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης που θα έπρεπε να αποτελεί βασική επενδυτική στήριξη βρίσκεται σε απόλυτο τέλμα. Η υποχρηματοδότηση του αγροτικού τομέα (και σε πολλές περιπτώσεις η παντελής έλλειψη χρηματοδότησής του) έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε εκτιμάται βάσιμα η σημαντική μείωση της αγροτικής παραγωγής κατά το 2012, εξαιτίας, κυρίως, της αδυναμίας προμήθειας απόλυτα αναγκαίων εφοδίων, αλλά και ζωοτροφών, με αποτέλεσμα την αδυναμία επιβίωσης του κλάδου της κτηνοτροφίας. Δυστυχώς δεν δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα εργαλεία, όπως το αγροτικό ταμείο εγγυοδοσίας, έτσι ώστε να παρέχεται η δυνατότητα στο τραπεζικό σύστημα να χρηματοδοτεί τις επενδύσεις στον αγροτικό τομέα. Είναι πλέον σαφές ότι η ανάπτυξη του αγροτικού τομέα προϋποθέτει την υιοθέτηση συγκεκριμένων οριζόντιων πολιτικών, τις οποίες η ΠΑΣΕΓΕΣ συνοψίζει σε δέκα άμεσες προτεραιότητες: 1 Πολιτική γης Η οργάνωση και η ανάπτυξη του αγροτικού τομέα απαιτεί πολιτικές που στοχεύουν στη διατήρηση της αγροτικής γης και στη χωροθέτησή της με την καθιέρωση των χρήσεων γης, αλλά και την προστασία της ώστε να σταματήσει ο έντονος και συχνά αλόγιστος ανταγωνισμός από τις άλλες χρήσεις γης (τουρισμός, βιομηχανία, οικιστική αξιοποίηση). Στο πλαίσιο αυτό, αποκτά προτεραιότητα η δημιουργία ενός εθνικού αγροτικού κτηματολογίου με στόχο την κατοχύρωση της ιδιοκτησίας των εκτάσεων που έχουν, εδώ και πολλά χρόνια, παραχωρηθεί στους αγρότες και καλλιεργούνται. 2 Πολιτική γενετικού και πολλαπλασιαστικού υλικού Είναι απόλυτα αναγκαίο να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα εγχώριου γενετικού και πολλαπλασιαστικού υλικού και η απεξάρτηση της χώρας και των αγροτών από το ολιγοπωλιακό καθεστώς προμήθειας του υλικού αυτού, έτσι ώστε να αναπτυχθεί άλλη μια σημαντική γεωργική δραστηριότητα με σημαντικό οικονομικό όφελος για τον αγροτικό τομέα. 6 Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Πρέπει να επιδιωχθεί η δημιουργία συμπληρωματικού εισοδήματος στις αγροτικές περιοχές για την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από τους αγρότες, όχι πλέον μεμονωμένα, αλλά με συλλογικά σχήματα (συνεταιρισμοί) που εγγυώνται την επίτευξη οικονομίας κλίμακας. 7 Προβολή και προώθηση αγροτικών προϊόντων Αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική προτεραιότητα ο εκ νέου σχεδιασμός των μέτρων, αλλά και 9 Αναπτυξιακά εργαλεία Απαιτείται η ριζική αλλαγή στο σχεδιασμό, στη δομή και τη λειτουργία του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης , έτσι ώστε να αξιοποιηθούν άμεσα οι πόροι που διαθέτει, κυρίως για την στήριξη των επενδύσεων στην πρωτογενή αγροτική παραγωγή. 10 Εξυγίανση και ανασυγκρότηση των αγροτικών συνεταιρισμών Κρίνεται απόλυτα αναγκαία η υιοθέτηση ενός προγράμματος εξυγίανσης, ανασυγκρότησης και ανάπτυξης των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων. Για το σκοπό αυτό απαιτείται η εκπόνηση μελετών αποτίμησης της υφιστάμενης χρηματοοικονομικής και περιουσιακής κατάστασής τους, αλλά και ο σχεδιασμός των απαιτούμενων δράσεων προκειμένου να επιτευχθεί η επιχειρησιακή εξυγίανση και η ανάπτυξή τους.

4 4 a α φ ι έ ρ ω μ α Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ a Γεωργί λιεί Κτηνοτροφί Τί πρέπει να κάνουμε για να αξιοποιήσουμε τον πρωτογενή-δευτερογενή τομέα Έχουμε την πιο όμορφη χώρα του κόσμου, είμαστε από τους πιο έξυπνους λαούς, όμως στο θέμα της οργάνωσης και αξιοποίησης των αγροτικών, αλιευτικών, κτηνοτροφικών προϊόντων είμαστε πολλά χρόνια πίσω. AΡΘΡΟ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΒΕΚΡΗ Προέδρου Διευθύνοντα Συμβούλου ΑΜΟΡΓΙΟΝ Α.Ε. Αυτό οφείλεται στην πολιτική των τελευταίων ετών με τις ποσοστώσεις λόγω ευρωπαϊκής ένωσης στις επιδοτήσεις που δίνονται χωρίς ουσιαστικό έλεγχο, που έκαναν τους αγρότες και κτηνοτρόφους μας να αδρανήσουν, να μην παράγουν και έτσι να αναγκαζόμαστε να κάνουμε εισαγωγές σε προϊόντα που τα περασμένα χρόνια είχαμε σε μεγάλες ποσότητες. Όμως ακόμα και τα προϊόντα που παράγουμε, ενώ είναι από τα καλύτερα του κόσμου όπως είναι το λάδι και το κρασί δεν έχουμε τις κατάλληλες υποδομές όπως οργάνωση, συσκευασία και προώθηση για πώληση στο εξωτερικό και εσωτερικό με αποτέλεσμα πολλές χώρες όπως για παράδειγμα η Ιταλία να εκμεταλλεύονται αυτό το γεγονός, να αγοράζουν χύμα, να συσκευάζουν και να πωλούν δικά μας προϊόντα και να έχουν αυτοί μεγαλύτερο κέρδος από εμάς. Τί πρέπει όμως να κάνουμε για να αξιοποιήσουμε τα προϊόντα μας και να αντιμετωπίσουμε την οικονομική κρίση; Πρέπει το Ελληνικό Κράτος, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης να χαράξουν νέα αγροτική πολιτική, να θεσπίσουν νόμους που να δίνουν κίνητρα σε νέους ανθρώπους που έχουν σπουδάσει επιστήμες που έχουν σχέση με την παραγωγή συσκευασία προώθηση προς πώληση αγροτικών, κτηνοτροφικών και αλιευτικών προϊόντων να ασχοληθούν με αυτό. Από αυτούς τους νέους θα «ξεπηδήσουν» ταλέντα που έχουν το χάρισμα της οργάνωσης και της διοίκησης και θα παρακινήσουν τους ανθρώπους της υπαίθρου να παράγουν, να συσκευάζουν και να πωλούν την ελληνική παραγωγή σε Ελλάδα και εξωτερικό. Τώρα που λόγω της οικονομικής κρίσης οι Έλληνες προτιμούν τα ελληνικά προϊόντα είναι η μεγάλη ευκαιρία να οργανώσουμε την ελληνική παραγωγή. Η χώρα μας λόγω της μεγάλης ηλιοφάνειας που έχει, μπορεί να παράγει τα καλύτερα ποιοτικά προϊόντα και να κατακτήσει και την ξένη αγορά. Η πατρίδα μας δεν έχει εργοστάσια να παρασκευάζει αυτοκίνητα, αεροπλάνα, άρματα μάχης κ.λπ. όπως άλλες χώρες, εμείς το μόνο που έχουμε είναι ο τουρισμός, η ναυτιλία, η αγροτική κτηνοτροφική αλιευτική παραγωγή. Η ναυτιλία μας με το ελληνικό δαιμόνιο να μεγαλουργεί είναι από τις πρώτες στον κόσμο. Ταυτόχρονα, αν καταφέρουμε να διαφημίσουμε την πιο όμορφη χώρα του κόσμου ως τον καλύτερο τουριστικό προορισμό και να οργανώσουμε την παραγωγή στον πρωτογενή τομέα, τότε μόνο έχουμε ελπίδες να ξεπεράσουμε την οικονομική κρίση. Τώρα με την κρίση υπάρχουν πολλοί νέοι και νέες που θα ήθελαν να ασχοληθούν με την ελληνική γη, πρέπει το κράτος να βρει τρόπο, να δώσει κίνητρα, για να δώσει στους νέους ανθρώπους που θέλουν να μείνουν στον τόπο τους και να δουλέψουν την δυνατότητα και την ευκαιρία να το κάνουν. Οι Έλληνες σε χώρες του εξωτερικού μεγαλουργούν διότι και έξυπνοι είναι και προκομμένοι και φιλότιμοι κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στις άλλες χώρες υπάρχει οργάνωση με αποτέλεσμα να τους δίνεται η βάση για να προκόψουν. Είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία για την χώρα μας τώρα που πάει να μπει σε τάξη σε πολλά θέματα στη διοίκηση του κράτους, να μπουν και οι βάσεις για την οργάνωση και αξιοποίηση της ελληνικής παραγωγής. Πρέπει η ελληνική κυβέρνηση, καθώς και τα αρμόδια υπουργεία να κάνουν ένα πλάνο και να αρχίσουν από τώρα να ασχολούνται με αυτά τα θέματα. Μόνο έτσι θα γλιτώσουμε από Μνημόνια και δάνεια, και ο ελληνικός λαός θα βρει πάλι τον δρόμο του στην τροχιά της ανάπτυξης και της ευημερίας. Περί κρέατος και άλλων δαιμονίων! TOY ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΙΔΑΓΓΕΛΟΥ Γεωπόνου-Γεωργοοικονομολόγου-Χοιροτρόφου Αποφοιτώντας πριν από αρκετά χρόνια από τη Γεωπονική Σχολή του ΑΠΘ, «ξενιτεύτηκα» στη γειτονική Ιταλία στο Κέντρο Ειδικοτήτων και Ερευνών του Πανεπιστημίου Νεαπόλεως, όπου μετά από διετή φοίτηση πήρα την ειδικότητα του Γεωργοοικονομολόγου. Επιστρέφοντας στην πατρίδα διορίστηκα ως γεωπόνος στις «εφαρμογές». Δεν δέχτηκα το διορισμό, γιατί ήδη είχα αποφασίσει να «ιδιωτεύσω»! Ίδρυσα μαζί με άλλους δύο γεωτεχνικούς (κτηνιάτρους) Χοιροτροφική Μονάδα στον Παλαμά Καρδίτσας. Ακόμη ηχεί στ αυτιά μου η παρατήρηση της μακαρίτισσας της μάνας μου όταν έμαθε ότι δεν αποδέχτηκα το διορισμό στο Δημόσιο: «Καλά ήταν ανάγκη να πάρεις δυο χαρτιά (πτυχία) για να φυλάξεις γουρούνια;». Έκανα όλη αυτή την εισαγωγή, για να προσπαθήσω στη συνέχεια Ως χώρα είχαμε πριν από μερικά χρόνια πετύχει να παράγουμε χοιρινά κρέατα που κάλυπταν το 85% της εγχώριας ζήτησης. Σήμερα η παραγωγή μας δεν καλύπτει ούτε το 25%! να απαντήσω στην εναγώνια περιδίνηση του Αντώνη Σαμαράκη με το «Ζητείται Ελπίς», κατά το δυνατόν εναργέστερα και καταφατικά Ήταν η εποχή όπου ο διορισμός στο Δημόσιο είχε αρχίσει να γίνεται όνειρο κάθε Έλληνα, με βασικό επιχείρημα το «σίγουρο»! Αυτή η αντίληψη πέρασε ως modus vivendi σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Ο περίφροντις γονέας απαντούσε στον «προξενητή»: «Δε δίνω την κόρη μου σ αυτόν που έχει δική του δουλειά (επιχείρησης). Να ήταν κανένας υπάλληλος του ΟΤΕ ή κλητήρας σε τράπεζα ευχαρίστως!..» Καταλήξαμε λοιπόν να θεοποιήσουμε το Δημόσιο Με «τούτα λοιπόν και με κείνα» κατά το λαϊκό αοιδό, φτάσαμε σήμερα να εισάγουμε κτηνοτροφικά προϊόντα, ίσως και μεγαλύτερης αξίας από τα χρήματα που ξοδεύουμε ως χώρα για εισαγωγές καυσίμων! Για να το εξειδικεύσω έτι περαιτέρω, ως Ελλάδα είχαμε πριν από μερικά χρόνια πετύχει να παράγουμε χοιρινά κρέατα που κάλυπταν το 85% της εγχώριας ζήτησης. Σήμερα η παραγωγή μας δεν καλύπτει ούτε το 25%! Η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα από πλευράς κληματολογικών συνθηκών όσον αφορά την εκτροφή ζώων για κρεοπαραγωγή. Οι συνθήκες παραγωγής (ήλιος, αέρας, νερό) προσιδιάζουν προς τις φυσικές συνθήκες ανάπτυξης. Το ισχυρό όμως «χαρτί» της ελληνικής παραγωγής εδράζεται στο γεγονός ότι η σύνθεση του σιτηρεσίου μας βασίζεται σε ποσοστό άνω του 60% στους δημητριακούς καρπούς (σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι). Αν δούμε βαθύτερα το θέμα, το πρόβλημα παρουσίας επικίνδυνων ουσιών στις ζωοτροφές εμφανίστηκε μόνον σε χώρες και σε εκτροφές που χρησιμοποιούσαν ανεξέλεγκτα «ύποπτα» βιομηχανικά προϊόντα ή άλλες αμφίβολες και υποβαθμισμένες πηγές θρεπτικών στοιχείων στη ζωοκομική διατροφή (κρίση διοξινών, τρελές αγελάδες). Στη χώρα μας αντίθετα δεν εντοπίστηκαν ποτέ τέτοια κρούσματα. Όλα τα παραπάνω δικαιολογούν το γεγονός ότι οι Έλληνες καταναλωτές, ίσως και από ένστικτο, αλλά σε τελική ανάλυση και από το γεγονός ότι η εγχώρια παραγωγή από πλευράς οργανοληπτικών χαρακτηριστικών και από πλευράς διασφάλισης της υγιεινής του κρέατος, υπερέχει ανυπέρβλητα της αλλοδαπής, προτιμούν τα «ντόπια κρέατα». Με δεδομένη λοιπόν την προτίμηση της νοικοκυράς στα ελληνικά κρέατα, οι «επιτήδειοι» ελληνοποιούν τα ξένης προέλευσης και τα «σερβίρουν» ως εγχώρια. Έτσι με μόλις 30% κάλυψη της εσωτερικής κατανάλωσης π.χ. σε χοιρινό κρέας η παραγωγή εμφανίζεται να καλύπτει στο σχεδόν 100% τη ζήτηση! Όλοι δηλαδή πιστεύουν ότι τρώνε ελληνικά κρέατα. Αυτό έχει ως συνέπεια την καθημερινή μείωση της κτηνοτροφικής παραγωγής υπέρ των εισαγόμενων. Ξεκίνησαν έλεγχοι μέσω ισοζυγίων κρέατος στα σφαγεία και τυποποιητήρια κρέατος μέσω του ΕΛΟ- ΓΑΚ αλλά εκεί που πήγε να μπει μια τάξη και να αποφεύγεται η παραπλάνηση του καταναλωτή, κάπου το όλο θέμα φαίνεται να παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες! Έχουμε τις συγχωνεύσεις των οργανισμών και το τοπίο είναι θολό (ΕΛΟΓΑΚ, ΟΠΕΓΕΠ, ΕΦΕΤ). Εν κατακλείδι, η κρίση που διέρχεται η χώρα μας δεν μπορεί να καταπολεμηθεί χωρίς τη στροφή στην πρωτογενή παραγωγή και δη στην κτηνοτροφία. Τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα στην παραγωγή ζωοκομικών ποιοτικών προϊόντων είναι sine qua non. Kλείνω με τα λόγια του Σεφέρη: «Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια», ας την αξιοποιήσουμε!

5 Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ α φ ι έ ρ ω μ α 5 Οι συνέπειες από την απελευθέρωση της φύτευσης Από 1 Ιανουαρίου 2015 ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός που διέπει την καλλιέργεια αμπέλων καιτην παραγωγή οίνου στην Ε.Ε. ΚΑΝ(ΕΚ) 1234/07 προβλέπει την ελεύθερη φύτευση αμπελιών στο έδαφός της. Τα φυτά της μεγάλης καλλιέργειας καταλαμβάνουν παγκόσμια πάνω από το 90% των συνολικά καλλιεργουμένων εκτάσεων και στη χώρα μας το 60% «ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ» Παρόν και μέλλον Εως σήμερα οι φυτεύσεις αμπελιών πραγματοποιούνταν κατόπιν χορήγησης σχετικής άδειας, αφού ο τομέας διέπεται από αυστηρούς κανόνες τόσο όσον αφορά στην καλλιέργεια, όσο και στην παραγωγή οίνου. Ήδη όλες οι οινοπαραγωγές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αντιδράσει στην εξέλιξη της απελευθέρωσης των δικαιωμάτων φύτευσης αμπελιών. Οι συνέπειες σύμφωνα με την άποψή μας, αλλά και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών του τομέα θα είναι καταστροφικές και για το προϊόν (οίνος), αλλά και για τις περιοχές αμπελοκαλλιέργειας. ΤΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΚΟΡΔΟΠΑΤΗ Γενικού Διευθυντή της ΚΕΟΣΟΕ Οίνος: Ένας δυναμικός τομέας Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις οίνου είναι μαζί με άλλες υπό όρους οι πλέον αποδοτικές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι οινοποιοί όντας παραγωγοί ανταμείβονται για την εργασία τους και καλύπτουν οικονομικά τους συντελεστές παραγωγής της επιχείρησής τους με έσοδα προερχόμενα από την αγορά, ανεξάρτητα από το ότι όπως και η πλειοψηφία των γεωργών της Ε.Ε., δεν μπορούν να καλύψουν το σύνολο του κόστους παραγωγής. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, ο οίνος αποτελεί ένα αγροτικό προϊόν υψηλής προστιθέμενης αξίας και κάθε οίνος είναι ένα μοναδικό προϊόν. Χάρη στην ύπαρξη δικαιωμάτων φύτευσης και της εγγύησης αυτού του μοναδικού χαρακτήρα, οι Ευρωπαίοι αμπελουργοί μπόρεσαν να μεταφέρουν την προστιθέμενη αξία στην παραγωγή τους και να τη διατηρήσουν εντός του γεωργικού τομέα. Ο οίνος αντιπροσωπεύει την αιχμή του δόρατος του αγροτοδιατροφικού εμπορίου της Ε.Ε., έναντι των τρίτων χωρών εκ του γεγονότος ότι οι εξαγωγές του τομέα έφθασαν τα 6,7 δισ. ευρώ το Εξάλλου ο οίνος αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τέταρτο των εξαγωγών της Ε.Ε. επί των αγροτικών προϊόντων. Η αμπελοκαλλιέργεια παίζει συνεπώς έναν ρόλο σημαντικό, από οικονομική άποψη. Η άμπελος συμμετέχει ολοκληρωτικά στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού τοπίου εδώ και αιώνες. Οι αμπελουργικές ζώνες έχουν εξελιχθεί σε ένα προτιμώμενο προορισμό για τους τουρίστες που θέλουν να επωφεληθούν από το τοπίο, τον πολιτισμό, τη γαστρονομία. Εάν συνεπώς απελευθερωθούν τα δικαιώματα φύτευσης, εισάγεται ο κίνδυνος απώλειας της ταυτότητας πολλών αμπελουργικών ζωνών με αντίκτυπο στα εισοδήματα, ακόμη και αυτών του οινοτουρισμού. Τα δικαιώματα φύτευσης είναι ποσοτικό και ποιοτικό εργαλείο διαχείρισης των αμπελώνων, που δεν αποτελεί φρένο στην εγκατάσταση νέων και την ανάπτυξη. Το σημερινό ευρωπαϊκό σύστημα δικαιωμάτων φύτευσης στον τομέα οίνου, υπάρχει για να πλαισιώνει το δυναμικό παραγωγής, μέσω ενός συστήματος αδειοδότησης της καλλιέργειας. Δεν καθορίζει συνεπώς ποσότητες παραγωγής για κάθε παραγωγό. Ο παραγωγός που επιθυμεί ν αποκτήσει ένα δικαίωμα φύτευσης από το εθνικό αποθεματικό, πρέπει να τεκμηριώσει την εμπορική διέξοδο της παραγωγής του. Το αμπέλι είναι ένα πολυετές φυτό, του οποίου η μέση διάρκεια ζωής αναφέρεται σε πολλές δεκαετίες. Εξάλλου, η αναγκαία επένδυση είναι αρκετά δαπανηρή και για το λόγο αυτό η προσαρμογή του δυναμικού στις ανάγκες της αγοράς είναι αρκετά βραδεία. Το καθεστώς δικαιωμάτων φύτευσης ρυθμίζει την αύξηση των πωλήσεων και την κανονική αύξηση της επιφάνειας των αμπελώνων, αποσκοπώντας στη διατήρηση ισορροπίας των αγορών μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Το αμπέλι επίσης εγγυάται την ανάπτυξη της υπαίθρου, αφού απαντά στο στόχο της διατήρησης των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων με κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις. Επιπλέον το σύστημα των δικαιωμάτων φύτευσης, επιτρέπει -μεταξύ άλλων- να συνοδευτεί η εγκατάσταση νέων χάρη στα κριτήρια προτεραιότητας με αναδιανομή και εξαιτίας της δωρεάν διάθεσης, χωρίς πρόσθετα κόστη. Οι προβλέψιμες συνέπειες της κατάργησης είναι δραματικές. Η απελευθέρωση των δικαιωμάτων φύτευσης, εισάγει τον κίνδυνο να οδηγηθούμε σε αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος μέσω της βιομηχανικής αμπελοκαλλιέργειας, περισσότερο εντατικής εις βάρος των εκμεταλλεύσεων οικογενειακού χαρακτήρα, καθώς επίσης να οδηγηθούμε σε σοβαρές ανισορροπίες στη διατροφική αλυσίδα. Θα έχει επίσης επιπτώσεις στο περιβάλλον καθώς και τη διευθέτηση εδαφών, γιατί θα προκαλέσει σημαντικές αλλαγές μεταξύ διαφορετικών ζωνών (η καλλιέργεια θα μπορεί να μετακινηθεί από ορεινά σημεία ή φτωχά εδάφη σε ζώνες πιο αποδοτικές), προκαλώντας έτσι την απώλεια ταυτότητας των αγροτικών περιοχών. Ταυτόχρονα θα δημιουργήσει περιβαλλοντικά προβλήματα, σε ορισμένες ζώνες που εκτός από το αμπέλι, δεν υπάρχει εναλλακτική καλλιέργεια. Να τονισθεί ότι το αμπέλι αποτελεί ένα έτοιμο αντιπυρικό φράγμα, γεγονός που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη ζώνη της Μεσογείου. Η απελευθέρωση των δικαιωμάτων φύτευσης θα προκαλέσει επίσης στις περισσότερο παραγωγικές ζώνες πλεονάσματα παραγωγής, που θα έχει σαν συνέπεια την κατάρρευση των τιμών οίνου και κατά συνέπεια του εισοδήματος των αμπελοκαλλιεργητών. Κανένα εναλλακτικό σύστημα, εκτός αυτού των δικαιωμάτων φύτευσης δε μπορεί ν αντιμετωπίσει: το πλαίσιο των φυτεύσεων που διέπει την παραγωγή οίνων ΠΟΠ, ΠΓΕ και ποικιλιακών οίνων. Οι διαφορετικές κατηγορίες οίνου δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη. Είναι συνεπώς επιτακτικό το πλαίσιο των φυτεύσεων να εφαρμοσθεί για όλους τους τύπους παραγωγής. ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥ - ΑΥΓΟΥΛΑ Γεωπόνου Πολλά από τα φυτά μεγάλης καλλιέργειας (Φ.Μ.Κ.) έχουν κατηγορηθεί ως καλλιέργειες εντάσεως εργασίας, κάποια ως ιδιαίτερα επιβαρυντικά για το περιβάλλον και άλλα ως υδατοβόρα Όμως παρά τα «βέλη» που κατά καιρούς δέχονται, δεν παύει να συμπεριλαμβάνουν στις τάξεις τους τα κύρια προϊόντα διατροφής του ανθρώπου (σιτάρι - ρύζι), τα κύρια κτηνοτροφικά φυτά (κριθάρι - βρώμη - σίκαλη - αραβόσιτος - σόργο - κεχρί - σόγια - μηδική - τριφύλλια κ.ά.), τα πιο σημαντικά βιομηχανικά φυτά (βαμβάκι - ζαχαρότευτλα - καπνός κ.ά.), όπως επίσης βασικά ελαιούχα φυτά (αραχίδα - ελαιοκράμβη - ηλίανθος - σουσάμι κ.ά) αλλά και άλλα, πλην βαμβακιού, κλωστικά φυτά (λινάρι κ.ά.). Είναι φυτά αναντικατάστατα γιατί καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις (σιτάρι μαλακό και σκληρό, κριθάρι, αραβόσιτος, βαμβάκι, μηδική κ.ά.), αξιοποιούν εδάφη ξηρικά (σιτάρι, κριθάρι, καπνά ανατολικού τύπου, βίκος κ.ά.), μα και αρδευόμενα (αραβόσιτος, βαμβάκι, ζαχαρότευτλα, μηδική κ.ά.), εδάφη γόνιμα (αραβόσιτος, βαμβάκι κ.ά.), αλλά και οριακής γονιμότητας (σίκαλη, βρώμη, κριθάρι κ.ά.), εδάφη όξινα (σίκαλη), αλλά και εδάφη αλατούχα (ρύζι, κριθάρι, ζαχαρότευτλα). Συμμετέχουν σε πολύ υψηλό ποσοστό στο παγκόσμιο εμπόριο γεωργικών εφοδίων και τα παραγόμενα στη χώρα μας προϊόντα ζητούνται από τις αγορές του εξωτερικού λόγω της ποιότητάς τους (π.χ. σκληρό σιτάρι για την παραγωγή ζυμαρικών, πρώιμος αραβόσιτος, καπνός ποικιλίας «μπασμάς», δίστοιχο κριθάρι για την παρασκευή μπύρας, βαμβάκι, ρύζι κ.ά.). Πρέπει ολοένα και περισσότερο η καλλιέργειά τους να εντάσσεται σε συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης της παραγωγής με μείωση των χορηγούμενων εισροών και να καταβάλλονται συνεχείς προσπάθειες για τη βελτίωση της ποιότητας των παραγομένων προϊόντων. Η παραγωγή πολλών φυτών της μεγάλης καλλιέργειας και κυρίως εκείνων που συνδέονται με τη διατροφή του ανθρώπου (σιτάρι - ρύζι), αλλά και των κτηνοτροφικών φυτών θα δοκιμάζεται τα χρόνια που έρχονται από την κλιματική αλλαγή και η τιμή τους θα παραμένει σε επίπεδα υψηλότερα από εκείνα τα οποία είχαμε συνηθίσει σε προηγούμενα χρόνια, με αποτέλεσμα να δίνουν ένα γεωργικό εισόδημα αξιοπρεπές, ελκυστικό για τους παραγωγούς και ικανό να διατηρεί σημαντικό το ενδιαφέρον της κοινωνίας για τη γεωργία. Η ελληνική φυτική παραγωγή θα συνεχίσει να κυριαρχείται από την καλλιέργεια του σιταριού (μαλακού και σκληρού) του αραβοσίτου, του κριθαριού, του ρυζιού, του βαμβακιού και άλλων σημαντικών φυτών της μεγάλης καλλιέργειας, όπως επίσης από την καλλιέργεια των φρούτων και των λαχανικών, με σημαντικά περιθώρια βελτίωσης των επιδόσεών μας ιδιαίτερα στον εξαγωγικό τομέα. Με ακατανίκητο «όπλο» την εκλεκτή ποιότητα και με στρατηγική αύξησης της προστιθέμενης αξίας των βασικών μας προϊόντων λόγω ενίσχυσης των δομών εμπορίας, τυποποίησης και μεταποίησης, τα βασικά καλλιεργούμενα στη χώρα μας φυτά της μεγάλης καλλιέργειας θα συνεχίσουν να αποτελούν τις ναυαρχίδες του γεωργικού μας στόλου, συνεπικουρούμενα από φυτά νέα, υποσχόμενα, που ούτως ή άλλως θα καταλάβουν μικρό κομμάτι της ελληνικής γεωργίας, αναπόσπαστα δεμένο με το μερίδιό τους στην αγορά και ανάλογο της ζήτησής τους όχι τόσο στην ελληνική αλλά στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια αγορά. Δεν θα πρέπει να ξεχνούμε ότι η χώρα μας εξάγει κάθε χρόνο σημαντικές ποσότητες σκληρού σιταριού, αραβοσίτου, ρυζιού, βαμβακιού κ.ά., ενώ εισάγει μεγάλες ποσότητες μαλακού σιταριού, αραβοσίτου και άλλων σημαντικών φυτών της μεγάλης καλλιέργειας. Είναι καιρός ο κλάδος να αποκτήσει μια νέα δυναμική και να βελτιωθεί το ισοζύγιο εισαγωγών - εξαγωγών προς όφελος των εξαγωγών, επ αγαθώ της ελληνικής γεωργικής οικονομίας και των ελλήνων αγροτών.

6 6 α φ ι έ ρ ω μ α Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ Η καλλιέργεια του καπνού και η προοπτική της Οι προοπτικές της καπνοκαλλιέργειας στη χώρα μας είναι ζωντανές με περιορισμένο όμως ορίζοντα και σε περιορισμένο πλαίσιο. ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Ε. ΑΥΓΟΥΛΑ Καθηγητή Γεωργίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Ηπαρουσία του καπνού και η εξέλιξη της καλλιέργειάς του υπήρξε επιβλητική στην ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας κατά το παρελθόν, απώτερο και σχετικά πρόσφατο. Έφτασε να καλλιεργείται σε 1 εκατ. στρέμματα, να αξιοποιεί αιχμηρά, πετρώδη, μέτριας γονιμότητας, επικλινή και λοφώδη εδάφη και να αποτελεί το πρώτο σε αξία εξαγωγών ελληνικό γεωργικό προϊόν. Η καλλιέργειά του συνέβαλε αποφασιστικά στην ομαλή αποκατάσταση ενός σημαντικού μέρους των προσφύγων μετά την μικρασιατική καταστροφή του Ο ελληνικός καπνός έγινε ονομαστός εξαιτίας της ποιότητας ορισμένων από τις πολλές ποικιλίες καπνού ανατολικού τύπου που καλλιεργήθηκαν (π.χ. μπασμάς) και ο αείμνηστος πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής για να σηματοδοτεί τη σημασία της καλλιέργειας για την εθνική οικονομία, πραγματοποιούσε τις συσκέψεις για τον καπνό στα γραφεία του Εθνικού Οργανισμού Καπνού και όχι στο πρωθυπουργικό γραφείο. Η ουσιαστική αντίστροφη μέτρηση για την πορεία της καλλιέργειας και τη συρρίκνωσή της στα σημερινά στρέμματα, άρχισε μετά την αναθεώρηση της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς του καπνού κατά την μεταρρύθμιση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής το 2004 και την εφαρμογή του νέου καθεστώτος από την Όπως είναι γνωστό, το νέο καθεστώς αποσυνέδεσε τις ενισχύσεις από την παραγωγή και ο παραγωγός είχε τη δυνατότητα να εισπράττει τις επιδοτήσεις, χωρίς να έχει την υποχρέωση να καλλιεργεί και να παράγει καπνό. Με δεδομένο ότι η εμπορική αξία των καπνόφυλλων των περισσοτέρων καλλιεργουμένων ποικιλιών καπνού (ανατολικού και αμερικάνικου τύπου) ήταν μικρότερη από το κόστος παραγωγής, η καλλιέργεια υποχώρησε δραματικά από στρέμματα το 2005 σε στρέμματα από το 2006 και μετά. Δραματικά μειώθηκε αντίστοιχα και ο όγκος παραγωγής. Σήμερα, η καλλιέργεια του καπνού έχει περιορισθεί στους Νομούς Ροδόπης και Ξάνθης κυρίως και Αιτωλοακαρνανίας δευτερευόντως και αφορά δύο εκλεκτές ποικιλίες ανατολικού τύπου, τον Μπασμά και την Σ-79 (ποικιλία Κατερίνης). Τα τελευταία 3 χρόνια άρχισε δειλά - δειλά η επανακαλλιέργεια της ποικιλίας Virginia (καπνός αμερικάνικου τύπου), με πρωτοβουλία κυρίως της τριτοβάθμιας συνεταιριστικής οργάνωσης ΣΕΚΕ και κάποιων μεμονωμένων παραγωγών. Οι προοπτικές της καπνοκαλλιέργειας στη χώρα μας είναι ζωντανές, με περιορισμένο όμως ορίζοντα και σε περιορισμένο πλαίσιο. Θα εξακολουθήσουν να καλλιεργούνται οι ποικιλίες Μπασμάς και Σ- 79 στις ίδιες ή και λίγο μεγαλύτερες εκτάσεις και θα επανενταχθεί στην καλλιέργεια η ποικιλία Virginia, σε εκτάσεις όμως περιορισμένες σε σχέση με το παρελθόν. Το «κλειδί» της εξέλιξης αυτής θα είναι η συνεχής προσπάθεια για την παραγωγή καπνού εκλεκτής ποιότητας, απαραίτητου για τη συμμετοχή του στο χαρμάνι των πλέον ζητούμενων σήμερα από την παγκόσμια αγορά καπνιστικών προϊόντων, κυρίως τσιγάρων και καπνού πίπας. Η δημιουργία τύπων καπνού, κυρίως της ποικιλίας «Μπασμάς», με υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά, με υψηλή παραγωγικότητα, καλλιεργούμενη σε ξηρικές συνθήκες και με άριστο προϊόν αποξήρανσης, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση της καλλιέργειας, με τη διατήρηση αλλά και την μικρή έστω βελτίωση των σημερινών επιδόσεων. Μικρά, έστω, περιθώρια έχει και η παραγωγή βιολογικού καπνού, γι αυτό και η δυνατότητα αυτή πρέπει να διερευνηθεί σε συνεργασία με τους μεγάλους μεταποιητές καπνού και τις μεγάλες καπνοβιομηχανίες. Η καπνοκαλλιέργεια στην Ελλάδα είναι δύσκολη, για πάρα πολλούς διαφορετικούς λόγους, να ξαναφτάσει στα υψηλά επίπεδα των προηγούμενων δεκαετιών. Είναι όμως σημαντικό να διατηρήσει και να αυξήσει, ελαφρά έστω, το σημερινό καλλιεργητικό και εμπορικό της μερίδιο. Καλύτερες προοπτικές μπορούν να δημιουργηθούν μόνο εφόσον η χώρα μας αποφασίσει να εντάξει ξανά την καλλιέργεια του καπνού σε καθεστώς συνδεδεμένης ενίσχυσης (σύνδεση των ενισχύσεων με την υποχρέωση παραγωγής), δυνατότητα που απ ότι φαίνεται θα δίνει η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική που θα προσδιορίσει τους κανόνες του «παιχνιδιού» για το χρονικό διάστημα Στην περίπτωση αυτή είναι βέβαιον ότι θα αυξηθούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις και ο όγκος παραγωγής σε σχέση με σήμερα. Δεν θα φτάσουν ποτέ όμως στα περασμένα, «ένδοξα» επίπεδα. Συστήματα ποιότητας, ασφάλειας και υγιεινής των τροφίμων από την πρωτογενή παραγωγή έως τον καταναλωτή ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Σ. ΓΡΗΓΟΡΑΤΟΥ Γεωπόνου - Μελετητή - Συμβούλου Συστημάτων Ποιότητας Εξαιτίας των πολυάριθμων διατροφικών κρίσεων της δεκαετίας του 1990, των πρόσφατων διατροφικών σκανδάλων στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, αλλά και της συνεχώς αυξανόμενης ανησυχίας των καταναλωτών παγκοσμίως, η ποιότητα και η ασφάλεια των τροφίμων έχει, πλέον, καταστεί βασική προτεραιότητα της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, με τη θέσπιση νέων αυστηρών απαιτήσεων στην κοινοτική νομοθεσία, η Ε.Ε. ενθαρρύνει την παραγωγή τροφίμων υψηλής ασφάλειας και ποιότητας, ακολουθώντας συγκεκριμένες πρακτικές που προασπίζουν τη δημόσια υγεία, σέβονται το περιβάλλον και προάγουν το ασφαλές εμπόριο τροφίμων εντός της Ε.Ε. Παράλληλα, στις ανεπτυγμένες χώρες και ειδικά στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρατηρείται μια συνεχώς αυξανόμενη προτίμηση του καταναλωτικού κοινού στα ασφαλή τρόφιμα υψηλής ποιότητας και δη στα πιστοποιημένα. Οι καταναλωτές απαιτούν, πλέον, απ όλους τους εμπλεκόμενους στη διατροφική αλυσίδα, την εφαρμογή πιστοποιημένων διαδικασιών, βάσει συγκεκριμένων διεθνώς αναγνωρισμένων προτύπων ποιότητας και ασφάλειας κατά την παραγωγή και εμπορία των προϊόντων, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ασφάλεια, η υγιεινή, αλλά και η ποιότητα των παραγόμενων τροφίμων. Με βάση τα παραπάνω, γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, η αξιοπιστία της οποίας βάλλεται καθημερινά και η ενασχόληση με τη γεωργία και συνολικά με τα τρόφιμα αποτελεί πηγή εισοδήματος και απασχόλησης για πάνω από οικογένειες, η ανάπτυξη, η εφαρμογή και η πιστοποίηση Συστημάτων Ποιότητας και Ασφάλειας σε κάθε κρίκο της παραγωγικής αλυσίδας των τροφίμων πρέπει να αποτελέσει άμεση αναγκαιότητα. Άλλωστε, τα γεωργικά προϊόντα της πατρίδας μας, λόγω των ιδιαίτερων και ευνοϊκότατων εδαφικών και μικροκλιματικών συνθηκών, είναι εξαιρετικής ποιότητας και η πιστοποίηση της ποιότητας αυτής αποτελεί αδήριτη ανάγκη, προκειμένου να διεισδύσουν, με όλα τα πλεονεκτήματα της υπεραξίας που θα λάβουν, σε απαιτητικές αγορές του εξωτερικού. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να αναπτύσσονται, να εφαρμόζονται και να πιστοποιούνται συγκεκριμένες διαδικασίες ασφάλειας και ποιότητας των ελληνικών τροφίμων, βάσει ειδικών προτύπων, σε όλα τα στάδια της αλυσίδας παραγωγής τους. Πιο συγκεκριμένα, η διασφάλιση της ασφάλειας και της ποιότητας ενός προϊόντος πρέπει να ξεκινάει από την πρωτογενή παραγωγή (χωράφι, κτηνοτροφική ή ιχθυοτροφική μονάδα) και να φτάνει μέχρι τον τελικό καταναλωτή. Τα παραπάνω διασφαλίζονται μέσω της εφαρμογής συγκεκριμένων αναγνωρισμένων προτύπων, όπως: n Τα AGRO 2-1 & AGRO 2-2 του ΟΠΕΓΕΠ: «Σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή». n Τα Πρότυπα της σειράς AGRO 3 του ΟΠΕ- ΓΕΠ: «Σύστημα Διαχείρισης για τη Διασφάλιση της Ποιότητας του Χοιρινού Κρέατος». n Τα AGRO 4-1 & AGRO 4-2 του ΟΠΕΓΕΠ: «Σύστημα Διαχείρισης για τη Διασφάλιση Ποιότητας Προϊόντων Ιχθυοκαλλιέργειας». n Το AGRO 7 του ΟΠΕΓΕΠ: «Προδιαγραφή για την παραγωγή προϊόντων από ζώα που δεν εκτρέφονται με Γενετικά Τροποποιημένες ζωοτροφές». n Το GLOBALG.A.P της FoodPLUS: «Ιδιωτικό Πρωτόκολλο για τις ορθές γεωργικές πρακτικές (G.A.P.) στην παγκόσμια αγορά», κ.ά. n Το ISO 22000:2005 (HACCP) του Διεθνή Οργανισμού Τυποποίησης ISO: «Συστήματα Διαχείρισης της Ασφάλειας των Τροφίμων». n Το ISO 22005:2007 του Διεθνή Οργανισμού Τυποποίησης ISO: «Ιχνηλασιμότητα στην αλυσίδα παραγωγής τροφίμων και ζωοτροφών». n Το ISO 9001:2008 του Διεθνή Οργανισμού Τυποποίησης ISO:«Συστήματα Διαχείρισης της Ποιότητας» (εφαρμογή κυρίως στην εμπορία των τροφίμων). n Το ISO 14001:2004του Διεθνή Οργανισμού Τυποποίησης ISO: «Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης». n Τα Ιδιωτικά Πρότυπα BRC, IFS, EFSIS, SQF κ.ά. Η πιστοποίηση των παραπάνω σε ένα παραγωγό ή σε μία εταιρεία τροφίμων από ανεξάρτητο και διαπιστευμένο φορέα πιστοποίησης, αποτελεί την επιβεβαίωση της ορθής εφαρμογής της νομοθεσίας και των απαιτήσεων των προτύπων, ενώ προσφέρει μέγιστη υπηρεσία στην τεκμηρίωση του ποιοτικού προφίλ των ελληνικών γεωργικών προϊόντων και βελτίωση της χειμαζόμενης τα τελευταία χρόνια δημόσιας εικόνας της πατρίδας μας.

7 Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ α φ ι έ ρ ω μ α 7 Bιολογική κτηνοτροφία και προοπτικές ανάπτυξης στην Ελλάδα Ηβιολογική γεωργία και κτηνοτροφία αποτελεί ένα σύστημα που έχει ως στόχο να προσφέρει στους καταναλωτές γεωργο-κτηνοτροφικά προϊόντα, απαλλαγμένα από αγροχημικά (λιπάσματα, φυτοφάρμακα, κ.λπ.) και αντιβιοτικά, προστατεύοντας ταυτόχρονα το περιβάλλον. Επιπρόσθετα, όσον αφορά τη βιολογική κτηνοτροφία, κάποιες από τις βασικότερες αρχές της είναι η κάλυψη των βιολογικών αλλά και των ηθολογικών αναγκών των ζώων, η πρόληψη των ασθενειών (περιορισμός στο ελάχιστο της χρήσης αντιβιοτικών), η χορήγηση βιολογικών ζωοτροφών και η απαγόρευση χρήσης «μεταλλαγμένων» ζωοτροφών (σόγια κ.λπ.). Οι βασικότερες προκλήσεις στη βιολογική κτηνοτροφία είναι: Η καλύτερη αξιοποίηση των προγραμμάτων 1 εισοδηματικών ενισχύσεων (Δράση 1.2 "Βιολογική κτηνοτροφία" του μέτρου 214 του ΠΑΑ κ.λπ.) για την ενίσχυση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των βιολογικών γεωργο-κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων. Σε αντίθετη περίπτωση, η παύση των ενισχύσεων αυτών θα σημάνει και αθρόα επιστροφή των κτηνοτρόφων στο συμβατικό τρόπο παραγωγής. Η καθετοποίηση των κτηνοτροφικών μονάδων για τη μείωση του παραγωγικού κό- 2 στους κι αν αυτό δεν είναι ακόμα εφικτό για το σύνολο των κτηνοτροφικών μονάδων, τουλάχιστον οι βιο-κτηνοτρόφοι θα πρέπει να συνεργαστούν δημιουργώντας ομάδες, συλλόγους και συνεταιρισμούς. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να αυξήσουν τις δυνατότητες διάθεσης και προώθησης των βιολογικών κτηνοτροφικών προϊόντων τους στην αγορά και να προσπελάσουν προβλήματα όπως εκείνο της εύρεσης βιολογικών ζωοτροφών, σφαγείων και μεταποιητικών μονάδων ενταγμένων στο βιολογικό σύστημα παραγωγής. Εν συνεχεία, μέσω της καλύτερης σύνδεσης μεταξύ βιο-κτηνοτρόφου και καταναλωτή θα μπορέσουν να μειωθούν, βάσει των νόμων της αγοράς και οι τιμές των βιολογικών κτηνοτροφικών προϊόντων, η διαφορά των οποίων από αυτές των συμβατικών είναι ομολογουμένως αρκετά πιο αυξημένη στη χώρα μας. Η αντίστοιχη διαφορά των τιμών είναι πολύ μικρότερη στα εγχώρια βιολογικά φυτικά προϊόντα. ΤΗΣ Ε. Α. ΤΖΩΡΤΖΑΚΗ Γεωπόνου Ζωοτέχνη (MSc) Εισηγήτριας στη Δ/νση Βιολογικής Γεωργίας του ΥπΑΑΤ Προοπτικές ανάπτυξης για τα βιολογικά προϊόντα στη χώρα μας Παρά τις προκλήσεις που προαναφέρθηκαν και τη σημερινή οικονομική ύφεση, οι προοπτικές ανάπτυξης για τα βιολογικά προϊόντα στη χώρα μας είναι θετικές. Αφενός, παρ όλη την περικοπή του οικογενειακού εισοδήματος και τις ακριβότερες τιμές των βιολογικών προϊόντων, πλήθος καταναλωτών συνεχίζει να δείχνει προτίμηση στα βιολογικά προϊόντα, καθώς θεωρεί πως προασπίζει έτσι την υγεία του, ιδιαίτερα των παιδιών, σε μια εποχή όπου γίνεται συχνά λόγος για διατροφικά σκάνδαλα, για αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων στη συμβατική γεωργία, για μόλυνση του περιβάλλοντος και για εξάπλωση των «μεταλλαγμένων» τροφίμων. Αφετέρου, η διαφοροποίηση του αγροτικού προϊόντος σε βιολογικό παρέχει μία νέα αναπτυξιακή προοπτική για τον παραγωγό, αλλά και την ελληνική γεωργία στο σύνολό της. Η γεωργία και η κτηνοτροφία στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από μικρού μεγέθους εκμεταλλεύσεις, εν αντιθέσει με άλλες χώρες, εντός και εκτός της Ε.Ε., όπου γίνεται μαζική παραγωγή από μεγάλου μεγέθους εκμεταλλεύσεις. Το γεγονός αυτό, σημαίνει ότι τα ελληνικά γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα μόνο μέσω της διαφοροποίησής τους, για παράδειγμα σε βιολογικά, θα μπορέσουν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των συμβατικών εισαγόμενων προϊόντων, των οποίων πλέον το κριτήριο επιλογής τους από τους καταναλωτές δεν θα είναι αποκλειστικά η τιμή, αλλά και άλλα κριτήρια όπως η προστασία της ανθρώπινης υγείας και η προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος και αύξησης της αξίας του στη χώρα μας, υπάρχει αξιοσημείωτη στροφή προς τον οικολογικό τουρισμό. Το γεγονός αυτό συνιστά μια μοναδική ευκαιρία για την προώθηση των εγχώριων βιολογικών προϊόντων, μιας και η ανάδειξη της μεσογειακής διατροφής και των τοπικά παραγόμενων βιολογικών προϊόντων αποτελεί μια από τις προτεραιότητες του λεγόμενου «πράσινου τουρισμού». (Περισσότερες λεπτομέρειες για τη νομοθεσία και για τη διαδικασία ένταξης στο καθεστώς των βιολογικών προϊόντων θα βρείτε στην ιστοσελίδα: r-farmer. Η σημασία της διαφύλαξης των σπάνιων φυλών αγροτικών ζώων της χώρας TOY ΙΩΣΗΦ ΜΠΙΖΕΛΗ Αναπληρωτή Καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών jmpiz@aua.gr Ηοικονομική κρίση δημιουργεί επιτακτικά την ανάγκη να διερευνηθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της χώρας μας στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται διεθνώς. Η διατήρηση και αξιοποίηση των φυσικών πόρων τα επόμενα χρόνια, θα είναι στενά συνδεδεμένη με την ευημερία και την πρόοδο της χώρας. Η αλόγιστη εκμετάλλευση και η κατασπατάληση των πόρων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του περιβάλλοντος σε πολλές περιοχές, με άμεσες επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία της χώρας. Ανάμεσα στους άλλους φυσικούς πόρους, όπως το έδαφος και το νερό, περιλαμβάνονται τα φυτά και τα ζώα, από τα οποία παράγονται προϊόντα υψηλής αξίας απαραίτητα για την επιβίωση του ανθρώπου. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μείωση συνεχώς στον αριθμό των ποικιλιών των καλλιεργούμενων φυτών, των εκτρεφόμενων φυλών των παραγωγικών ζώων και πτηνών, με αποτέλεσμα τη δραματική ελάττωση της γενετικής ποικιλομορφίας. Στη χώρα μας, λόγω των διαφορετικών περιβαλλοντικών και κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν στις διαφορετικές περιοχές της, δημιουργήθηκε μακροχρόνια -με φυσική και ζωοτεχνική επιλογή- ένας σημαντικός αριθμός φυλών κατοικίδιων αγροτικών ζώων (βοοειδών, προβάτων, αιγών, χοίρων, αλόγων και γαϊδάρων). Οι αυτόχθονες ελληνικές φυλές έχουν μοναδικά χαρακτηριστικά, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η ανθεκτικότητα τόσο σε ξηροθερμικό περιβάλλον, όσο και στις δύσκολες συνθήκες του χειμώνα, η ικανότητα αξιοποίησης της πτωχής και κατά περιόδους μόνο αυτοφυούς βλάστησης, η ανθεκτικότητα σε ασθένειες και η ικανότητα επιβίωσης με περιορισμένους πόρους τροφής και νερού. Ακόμη, οι φυλές αυτές παράγουν προϊόντα, κυρίως γάλα και κρέας, με μοναδικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, όπως και στις άλλες οικονομικώς αναπτυσσόμενες χώρες, η προσμονή του εύκολου και γρήγορου κέρδους οδήγησε τους περισσότερους κτηνοτρόφους να αντικαταστήσουν τις εγχώριες φυλές και να στραφούν στην εκτροφή ζώων συγκεκριμένων ξενικών βελτιωμένων φυλών που είναι περισσότερο παραγωγικές με μεγαλύτερες αποδόσεις. Οι τελευταίες, σχετικά λίγες σε αριθμό, διαδόθηκαν ευρέως και κυριαρχούν σήμερα σε όλες τις χώρες με αναπτυγμένη ζωική παραγωγή, ενώ πολλές από τις πρώτες έχουν εξαφανιστεί ή απειλούνται από εξαφάνιση. Στη χώρα μας είναι χαρακτηριστικό ότι από τις 32 φυλές προβάτων που υπήρχαν πριν από χρόνια έχουν εξαφανιστεί 6, βρίσκονται σε κατάσταση εξαφάνισης 8, σε κατάσταση επισφαλή ή ευαίσθητη με συνεχώς μειούμενο αριθμό 13, ενώ μόνο 5 δεν διατρέχουν ορατό κίνδυνο εξαφάνισης στο άμεσο μέλλον. Στα βοοειδή, από τις 6 φυλές, οι 2 φυλές έχουν εξαφανιστεί και οι υπόλοιπες διατρέχουν άμεσο κίνδυνο, ενώ στα ιπποειδή και οι 6 φυλές βρίσκονται σε κίνδυνο. Η ίδια τάση παρατηρείται και στις οικονομικώς αναπτυσσόμενες χώρες. Κατά τον περασμένο αιώνα υπήρχαν περίπου φυλές βοοειδών, προβάτων, αιγών, χοίρων, αλόγων και γαϊδάρων. Σήμερα, από τις φυλές αυτές πάνω από 600 έχουν εξαφανιστεί, ενώ 500 περίπου έχουν συρρικνωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να κατατάσσονται στις σπάνιες και υπό εξαφάνιση απειλούμενες φυλές. Τα τελευταία χρόνια, σχεδόν σε όλες τις χώρες, έχει αναγνωριστεί η σημασία της διατήρησης των εγχώριων φυλών και παράλληλα με τη θεσμοθέτηση μέτρων προστασίας των σπάνιων φυλών αναπτύσσονται πρωτοβουλίες από οργανώσεις, συλλόγους και ιδιώτες. Οι εγχώριες ελληνικές φυλές είναι άριστα προσαρμοσμένες στις περιβαλλοντικές συνθήκες του τόπου μας και έχουν μικρότερο κόστος διατροφής και διαβίωσης. Στη σημερινή οικονομική συγκυρία, αξίζει να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διατήρησή τους, δεδομένου ότι με την κατάλληλη φροντίδα μπορούν να επιδείξουν ανάλογες επιδόσεις και αποδόσεις με αυτές των ξενικών φυλών.

8 8 α φ ι έ ρ ω μ α Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ To όραμα για την ελληνική γεωργία: «Αλήθειες και υπερβολές» Καλά τα ευχολόγια που κατά καιρούς διατυπώνονται και πολύ ωραία τα οράματα που δημιουργούνται διαχρονικά, όμως η πραγματικότητα είναι πολύ σκληρή και πολύ διαφορετική. Δεν αλλάζει, δυστυχώς, η πορεία της ελληνικής γεωργίας ούτε με τις αμειψισπορές, ούτε με την καλλιέργεια ψυχανθών. Μικρές βελτιώσεις σίγουρα μπορεί να προσφέρουν ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΥΓΟΥΛΑ Καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Ηταν το τέλος της δεκαετίας του 1960, άνοιξη. Ο αείμνηστος καθηγητής Δ. Ταλέλλης ξεκινούσε τον κύκλο των μαθημάτων του για τις «αμειψισπορές», στο πλαίσιο του μαθήματος της γενικής γεωργίας. Έλεγε και τί δεν έλεγε Ανέλυε και τί δεν ανέλυε Τεκμηρίωνε επιστημονικά και τί δεν τεκμηρίωνε Ορισμός: «η αμειψισπορά είναι το σύστημα της καλλιέργειας κατά το οποίο τα καλλιεργούμενα φυτά διαδέχονται το ένα το άλλο κυκλικά και αιτιολογημένα». Κανόνας πρώτος, απαραίτητος για τους μη μυημένους: η αμειψισπορά μπορεί να εφαρμοστεί στα φυτά της μεγάλης καλλιέργειας (ετήσια και πολυετή, όπως π.χ. τη μηδική και τα τριφύλλια), αλλά και στα κηπευτικά. Δε νοείται και δεν υπάρχει εφαρμογή της αμειψισποράς σε πολυετείς δενδρώδεις καλλιέργειες. Είναι γνωστό πως η αμειψισπορά έχει σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι της «μονοκαλλιέργειας» (συνεχής καλλιέργεια του ίδιου φυτού στο ίδιο χωράφι επί σειρά ετών), όπως η αποτελεσματική αντιμετώπιση των ζιζανίων, των εχθρών και των ασθενειών των φυτών χωρίς τη χρησιμοποίηση φυτοφαρμάκων, η αποφυγή της εξάντλησης των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους στο ίδιο βάθος, η ενίσχυση της γονιμότητας του εδάφους και η συμβολή της στην οικονομία αζώτου στη φύση, όταν στην αμειψισπορά συμμετέχουν και ψυχανθή κ.ά. Κανόνας δεύτερος, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ενός συστήματος αμειψισποράς είναι πράξη εξόχως εθελοντική. Υποχρεωτική είναι μόνο σε περιπτώσεις καλλιεργειών όπως τα ζαχαρότευτλα (αντιμετώπιση της κερκόσπορας και της ριζομανίας), που το ακαθάριστο γεωργικό εισόδημα των τευτλοπαραγωγών εξαρτάται αποκλειστικά από το συμβόλαιο που υπογράφουν με την Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης. Αλλά και σ αυτή την περίπτωση «περασμένα μεγαλεία», όσον αφορά τις εκτάσεις που καταλαμβάνει η καλλιέργεια των ζαχαροτεύτλων στη χώρα μας σήμερα. Κανόνας τρίτος, (αντιγράφω από το βιβλίο του Ταλέλλη). «Είναι φυσικόν και ιδιαιτέρως υποσημειούται ότι οι διαμορφούμεναι μέσαι τιμαί εν τη αγορά ενός εκάστου προϊόντος ως και αι δυνατότητες απορροφήσεως τούτου από την κατανάλωσιν συνιστούν σοβαρά κριτήρια δια την κατάστρωσιν της οιασδήποτε αμειψισποράς. Αποτελούν ίσως τα σοβαρότερα κριτήρια και συγχρόνως κίνητρο για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός συστήματος αμειψισποράς. Κανόνας τέταρτος, «Τα οφέλη της αμειψισποράς ολοκληρώνονται μακροχρόνια και υπολογίζονται μετά το τέλος του κύκλου εφαρμογής της, πράγμα όμως που προϋποθέτει ακριβή γνώση των κερδών που προσδοκώνται και οικονομική αντοχή του καλλιεργητή». Εάν σε όλα αυτά προσθέσουμε ότι ένα άλλο σημαντικό κριτήριο επιλογής είναι η ευχέρεια διεξαγωγής των καλλιεργειών και ότι μόνο όταν το εισόδημα που θα προκύψει από κοπιαστικές καλλιέργειες είναι σημαντικά υψηλότερο του εισοδήματος που θα προκύψει από εύκολες καλλιέργειες, αποτελεί κίνητρο έλξης των καλλιεργητών από τις πρώτες, καταλαβαίνει κανείς γιατί και στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο επικρατεί με συντριπτικά ποσοστά το σύστημα της μονοκαλλιέργειας αντί της αμειψισποράς, παρά τα προφανή μειονεκτήματά του. Μειονεκτήματα, τα οποία όμως αντιμετωπίζονται προσωρινά, με τη χρήση ανόργανων λιπασμάτων και των πάσης φύσεως φυτοπροστατευτικών ουσιών. Κανόνας πέμπτος, θετική καταρχήν είναι η ένταξη στην αμειψισπορά ειδών από την οικογένεια των ψυχανθών, αφού τα τελευταία συμβάλουν σημαντικά στην οικονομία αζώτου στη φύση, υπό προϋποθέσεις όμως: α) Δεν είναι όλα τα ψυχανθή «αζωτολόγα», παρά μόνο εκείνα που καλλιεργούνται κυρίως για την παραγωγή σανού. Η μεγάλη κατηγορία των «καρποδοτικών» ψυχανθών (όσπρια - κτηνοτροφικά ψυχανθή για παραγωγή σπόρου) δεν είναι αζωτολόγα γιατί το συσσωρευόμενο στις ρίζες τους άζωτο καταναλώνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του για την παραγωγή του καρπού, ενώ το υπόλοιπο δεν παραμένει στο έδαφος για να χρησιμοποιηθεί από τα φυτά που θα ακολουθήσουν, εξαιτίας του συνήθους τρόπου συγκομιδής τους, που είναι η εκρίζωση. β) Εάν στο συγκεκριμένο χωράφι καλλιεργηθεί ψυχανθές για πρώτη φορά, ο σπόρος πριν σπαρθεί θα πρέπει να «μολυνθεί» με τον κατάλληλο για το καλλιεργούμενο είδος αζωτοβακτηρίων. γ) Πολλά ψυχανθή απαιτούν μέτρια έστω ανόργανη λίπανση με άζωτο για να ξεκινήσει η δραστηριότητα των αζωτοβακτηρίων. δ) Υπάρχουν σημαντικά είδη ψυχανθών (π.χ. σόγια) στα οποία τα αζωτοβακτήρια δεν παραμένουν ενεργά ούτε καν ένα χρόνο, αλλά αδρανοποιούνται ακόμα και κατά τη διάρκεια της βλαστητικής ανάπτυξης του φυτού. ε) Δεν έχουν όλα τα είδη των ψυχανθών τις ίδιες δυνατότητες και την ίδια προθυμία για τη δημιουργία «φυματίων» στις ρίζες τους. Όλα τα παραπάνω είναι παγκοίνως γνωστά και επιστημονικά τεκμηριωμένα εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Συμπέρασμα: καλά τα ευχολόγια που κατά καιρούς διατυπώνονται και πολύ ωραία τα οράματα που δημιουργούνται διαχρονικά, όμως η πραγματικότητα είναι πολύ σκληρή και πολύ διαφορετική. Δεν αλλάζει, δυστυχώς, η πορεία της ελληνικής γεωργίας ούτε με τις αμειψισπορές ούτε με την καλλιέργεια ψυχανθών. Μικρές βελτιώσεις σίγουρα μπορεί να προσφέρουν. Μέχρι εκεί όμως. Για να μην αυταπατώμεθα και να μην ξεγελιόμαστε. Γιατί όταν ξεγελιόμαστε, ξεγελούμε και τους άλλους Κι αυτό είναι κακό. Η έκταση των αμειψισπορών και η ένταξη των ψυχανθών σ αυτές εκπορεύεται και καθορίζεται με όρους οικονομικούς, δοκιμασμένους στην καλλιεργητική πρακτική και στη χώρα μας και στην Ευρώπη και σ όλο τον κόσμο. Και επειδή θα μπορούσε να πει κανείς «Ωραίες οι διαπιστώσεις, οι προτάσεις πού είναι;» ήθελα να σπεύσω να προσθέσω ότι οι διαπιστώσεις είναι αναγκαίες για να επαναφέρουν τα πράγματα στη σωστή τροχιά και να ακολουθήσουν οι προτάσεις Η ελληνική γεωργία θα μπορεί να προσδοκά σε ένα καλύτερο αύριο με την ενδυνάμωση των πολλαπλά ελλειμματικών κλάδων της ζωικής παραγωγής, την καλύτερη αξιοποίηση των προϊόντων των φυτών της μεγάλης καλλιέργειας, την αύξηση των καλλιεργουμένων εκτάσεων με φρούτα και λαχανικά, την παραγωγή επώνυμων, υψηλής ποιότητας γεωργικών προϊόντων (ΠΟΠ, ΠΓΕ, τοπικών παραδοσιακών κ.ά.) με την ορθολογική αξιοποίηση των γεωργικών εδαφών και του διαθέσιμου νερού, την άριστη εκμετάλλευση των μικροκλιμάτων της ελληνικής επικράτειας, τη δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας στα γεωργικά προϊόντα κ.ά. Όλα αυτά θα πρέπει να ενταχθούν σε ένα προσεκτικά σχεδιασμένο και στοχευμένο στρατηγικό πλάνο που θα αρχίσει να εφαρμόζεται χθες. Οι προτάσεις αναστήλωσης της ελληνικής γεωργικής παραγωγής πρέπει να είναι χειροπιαστές και άμεσης απόδοσης. Το όραμά μας για την αναστήλωση της ελληνικής γεωργίας μπορεί να συμπληρωθεί επίσης και να διευρυνθεί με την επανασύσταση και την ενδυνάμωση του θεσμού των Γεωργικών Εφαρμογών, με την προτεραιότητα στην επαγγελματική κατάρτιση των αγροτών, την αύξηση των εκτάσεων των θερμοκηπιακών καλλιεργειών και την επέκταση της τεχνικής της υδροπονίας, τη δημιουργία σύγχρονου θεσμικού πλαισίου για το πολλαπλασιαστικό υλικό και την ιδιαίτερη ευνοϊκή μεταχείριση των νέων αγροτών και με την καλή εφαρμογή των Κοινοτικών Κανονισμών.

9 Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 ΣEΠ Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ α φ ι έ ρ ω μ α 9 Η εξέλιξη της γεωργικής εκπαίδευσης και του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Η γεωργική εκπαίδευση στην Ελλάδα ξεκινά παράλληλα με την ίδρυση του ίδιου του νεοελληνικού κράτους και τούτο διότι από της ιδρύσεώς του το κράτος και την κοινωνία απασχόλησαν ζητήματα που αφορούσαν στον αγροτικό τομέα και τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής. Άλλωστε η Ελλάδα υπήρξε από το 19ο αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1950 μια κατεξοχήν αγροτική χώρα, όπου η γεωργία αποτελούσε τη βάση της ελληνικής οικονομίας. ΤΟΥ KΩΣΤΑ ΦΕΓΓΕΡΟΥ Πρύτανη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Oπρώτος που διαπίστωσε την αναγκαιότητα της γεωργικής εκπαίδευσης ήταν ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας, ο οποίος προχώρησε στην ίδρυση της Γεωργικής Σχολής της Τίρυνθας στο Ναύπλιο το έτος Η σχολή αυτή παρείχε στοιχειώδη γεωργική εκπαίδευση, καθόσον ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος έκρινε ότι δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για τη δημιουργία ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Με την μοναδική αίσθηση του μέτρου και τη διορατικότητα που τον διέκρινε, θεωρούσε ότι, υπό τις τότε συνθήκες ένδειας του νεοσύστατου κράτους, ήταν αναγκαία και αρκετή κάποια στοιχειώδης γεωργική εκπαίδευση. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, η λειτουργία της σχολής αυτής παραμελήθηκε και καταργήθηκε οριστικά το Οι συζητήσεις ανάμεσα στους ειδικούς και στη Βουλή όλα τα επόμενα χρόνια εξαντλούνταν στο αν θα έπρεπε να υπάρχει ανώτατη γεωργική παιδεία ή απλώς γεωργικοί σταθμοί και αγροκήπια, τα οποία θα παρείχαν τα μέσα στους αγροτόπαιδες ή τους ενδιαφερόμενους να διδάσκονται μαθήματα γενικής γεωργικής κατεύθυνσης και να επιλύουν τα πρακτικά προβλήματα που ανέκυπταν τοπικά και τα οποία χρόνο με το χρόνο γίνονταν όλο και πιο σύνθετα. Οι συζητήσεις αυτές διαρκούσαν, ενώ επισείετο ο κίνδυνος της αποδυνάμωσης της γεωργίας και του αγροτικού δυναμικού από φαινόμενα όπως ήταν η εσωτερική ή εξωτερική μετανάστευση, η συρρίκνωση της γεωργικής παραγωγής με την ταυτόχρονη αύξηση της αστυφιλίας και τη σταδιακή εγκατάλειψη της υπαίθρου. Αυτή εξάλλου η ατολμία, όσον αφορά στην προαγωγή και την αναβάθμιση της γεωργικής εκπαίδευσης, ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την καθυστέρηση που παρατηρείται όλα τα επόμενα χρόνια στον τομέα της γεωργικής παραγωγής. Το πρώτο ουσιαστικό, θεσμικό βήμα για την εμπέδωση της γεωργικής εκπαίδευσης και την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας, υπήρξε η ίδρυση από την κυβέρνηση του Χ. Τρικούπη του Τμήματος Γεωργίας στο Υπουργείο Εσωτερικών το Η ενέργεια αυτή έδωσε ουσιαστικά το έναυσμα προκειμένου να αξιοποιηθεί επιτέλους και η δωρεά του Παναγιώτη Τριανταφυλλίδη ( ), ενός πλουσίου εμπόρου από τη Βυτίνα, ο οποίος ήδη από το 1863 είχε αφήσει με τη διαθήκη του το ποσό των αυστριακών φλουριών στο ελληνικό δημόσιο προκειμένου να ιδρυθεί και να υποστηριχτεί σχολείο, το οποίο θα έφερε το όνομά του και θα συνέβαλε στην πρόοδο της πατρίδας. Η διαθήκη αυτή αποτέλεσε αντικείμενο ατέλειωτων συζητήσεων, προτού προκριθεί τελικά η λύση της αξιοποίησης των χρημάτων αυτών για την ίδρυση των Τριανταφυλλιδείων γεωργικών σχολείων, τα οποία ήταν: α) η Γεωργική Σχολή στην Αθήνα (1888) στο Βοτανικό, όπου σήμερα είναι το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, β) η Γεωργική Σχολή Τίρυνθας (1894) στις εγκαταστάσεις της πρώην γεωργικής σχολής και γ) η Γεωργική σχολή στον Αλμυρό Βόλου. Οι σχολές της Αθήνας και της Τίρυνθας λειτούργησαν μέχρι το 1897 και κατόπιν μετατράπηκαν σε γεωργικούς σταθμούς. Η τρίτη που μετονομάστηκε στη συνέχεια σε «Κασσαβέτειο και Τριανταφυλλίδειο Γεωργική Σχολή Αϊδινίου», λειτούργησε μέχρι το Τα σχολεία αυτά, αν και ατελή ως προς τις υποδομές και το επιστημονικό δυναμικό, αποτέλεσαν σταθμό στην ανάπτυξη και εξέλιξη της γεωπονικής εκπαίδευσης στον τόπο μας. Οι άνθρωποι που ανέλαβαν τη διεύθυνση και την λειτουργία αυτών των σχολείων με προεξάρχοντα τον Σπυρίδωνα Χασιώτη ( ), συνέβαλαν στην εμπέδωση της γεωργικής εκπαίδευσης, στην εξύψωση του γεωργικού επαγγέλματος και στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για ανώτερη γεωπονική παιδεία. Ο Σπυρίδων Χασιώτης, ως απόστολος της ιδέας αυτής, κατάφερε πραγματικά μέσα από τις θέσεις που κατείχε ως Τμηματάρχης του Υπ. Γεωργίας - Εμπορίου και Βιομηχανίας, Γενικός Επιθεωρητής Γεωργίας και ως γερουσιαστής (βουλευτής) αργότερα, καθώς επίσης μέσα από την αρθρογραφία του στις εφημερίδες που ο ίδιος δημιούργησε και διηύθυνε («Νέα Γεωπονικά» και «Γεωργική Πρόοδος»), να προσελκύσει το ενδιαφέρον των αγροτών, του κοινού και εν τέλει της ίδιας της Κυβέρνησης. Η ιδέα του για ανώτατη γεωργική εκπαίδευση βρήκε πρόσφορο έδαφος την περίοδο διακυβέρνησης του Ε. Βενιζέλου. Η περίοδος αυτή εξάλλου σηματοδοτείται από μια σειρά μεταρρυθμίσεων σε θεσμικό επίπεδο, όπως η ίδρυση του Υπ. Γεωργίας (1917), η εισαγωγή νέων θεσμών (π.χ. της Επιθεώρησης Γεωργίας, των επαρχιακών γεωπόνων κ.λπ.), η ψήφιση νόμου για τους Συνεταιρισμούς (νόμος 602/1914) με βασικό υποκινητή το Γεωπόνο (μετέπειτα Καθηγητή της Α.Γ.Σ.Α.) Σ. Ιασεμίδη, οι οποίες κορυφώθηκαν και επισφραγίστηκαν με την ίδρυση της Ανωτέρας Γεωπονικής Σχολής Αθηνών το Η Ανωτέρα Γεωπονική Σχολή και η συνέχειά της ως Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή (1929), Γεωργικό Πανεπιστήμιο (1989) και Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (1995), αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της Ιστορίας της Ελληνικής Εκπαίδευσης, καθόσον αφορά στο πρώτο μεγάλο ίδρυμα Γεωπονικής Παιδείας στην Ελλάδα και είναι το τρίτο σε αρχαιότητα Πανεπιστημιακό Ίδρυμα της χώρας μετά το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Ακόμη αποτελεί κομμάτι της Ιστορίας του Ελληνικού κράτους, αφού έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη χάραξη της γεωργικής πολιτικής και σε όλα τα μεγάλα γεγονότα της Ιστορίας, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (αγροτική μεταρρύθμιση, εποικιστικό πρόγραμμα, αποκατάσταση προσφύγων, οργάνωση συνεταιρισμών, εκσυγχρονισμό της παραγωγής, έρευνα για την καλύτερη απόδοση και ποιότητα των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων). Στον ιδρυτικό νόμο αναφέρονταν ότι: «Εις την σχολήν ταύτην επιδιώκεται δια διδασκαλίας αναλόγου προς τας προόδους της συγχρόνου γεωργικής επιστήμης και τας ιδιαιτέρας φυσικάς και οικονομικάς συνθήκας της Ελλάδος, η μόρφωσις νέων ικανών διά: α) Να χρησιμεύουν ως ανώτερα όργανα των γεωργικών υπηρεσιών του κράτους (διοικητικών, εποικισμού, επιστημονικών ερευνών, γεωργικής εκπαιδεύσεως κ.λπ.). β) Να καταρτίζουν σχέδια συστηματικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και συναφών βιομηχανιών. γ) Να διευθύνουν μεγάλας γεωργικάς και συναφείς επιχειρήσεις. δ) Να προάγουν διά επιστημονικών μελετών και ερευνών την ελληνικήν επιστήμην εν σχέσει προς τoυς διαφόρους κλάδους της γεωργικής παραγωγής». Όπως διαφαίνεται δηλαδή και από τον ιδρυτικό νόμο, το νέο πανεπιστημιακό ίδρυμα, ανοίγει ένα καινούργιο δρόμο στην εκπαίδευση και στην επιστήμη, που δεν είχε καμιά σχέση με το περιορισμένο, αποσπασματικό χαρακτήρα των προηγούμενων προσπαθειών. Αναγνωρίζεται ουσιαστικά η αναγκαιότητα κατάρτισης επιστημόνων γεωπόνων και η σπουδαιότητα του ρόλου τους και περιβάλλεται με ιδιαίτερη εκτίμηση και κύρος το επάγγελμα του γεωπόνου. Σήμερα το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρακολουθώντας και τις παγκόσμιες επιστημονικές εξελίξεις στις γεωπονικές επιστήμες, συνεχίζει να παρέχει υψηλού επιπέδου διδακτικό έργο στους φοιτητές του, όχι μόνο σε παραδοσιακά αντικείμενα γεωπονικής παιδείας, αλλά και σε αντικείμενα αιχμής όπως αυτά της βιοτεχνολογίας, της ιχθυοκαλλιέργειας, της τεχνολογίας τροφίμων, της διατροφής του ανθρώπου, της προστασίας του περιβάλλοντος, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, κ.ά.. Επιπλέον καλείται να επιτελέσει σημαντικό έργο στις συνθήκες της σημερινής, μεγάλης, οικονομικής κρίσης που βιώνει η χώρα μας, που εκ των πραγμάτων ο πρωτογενής τομέας θα έχει ουσιαστικό ρόλο στην οικονομική ανασυγκρότηση. Το έργο του επιστημονικού του δυναμικού αναγνωρίζεται διεθνώς και σε πρόσφατες διεθνείς έρευνες το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών κατατάσσεται μέσα στο 10 % των καλύτερων Πανεπιστημίων, μεταξύ περίπου Πανεπιστημίων στον κόσμο και στην 45η θέση μεταξύ περίπου Πανεπιστημίων στον κόσμο, που παρέχουν γεωπονική εκπαίδευση και παράγουν έρευνα σε γεωπονικά αντικείμενα. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα στοιχεία του άρθρου προέρχονται από το ιστορικό αρχείο του ΓΠΑ.

10 10 α φ ι έ ρ ω μ α Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ Σύνδεση των τομέων παραγωγής ΤΗΣ ΙΟΥΛΙΑΣ ΝΤΑΓΚΑ Υποψήφιας διδάκτορος Επικοινωνίας και Μέσων Ενημέρωσης ΗΔιεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης αποτελεί το βασικό εκθεσιακό πυρήνα της χώρας, ο οποίος από το 1926 που λειτουργεί, αποτελεί και το σήμα κατατεθέν της πόλης. Πρόκειται για ένα θεσμό μεγάλου βεληνεκούς, με αίγλη, αφού πρόκειται για μια πολύ αξιόλογη έκθεση τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και στο βαλκανικό που πραγματοποιούνται ποικίλες δραστηριότητες, οι οποίες εξασφαλίζουν με τη σειρά τους την οικονομική, ευπρόσωπη και ελληνική παρουσία διεθνώς. Αρχικά, η διοργάνωση αυτή βοήθησε στην αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων των προσφύγων που είχαν συρρεύσει στη χώρα μας και γενικά προσδιοριζόταν από το εκάστοτε επίπεδο της ελληνικής οικονομίας. Στη διάρκεια ωστόσο των οκτώ δεκαετιών που λαμβάνει χώρα η έκθεση, κατόρθωσε να τονώσει όχι μόνο την εισαγωγή των κεφαλαιουχικών αγαθών και της τεχνολογίας, αλλά ταυτόχρονα και την προβολή της ελληνικής παραγωγής και την δυναμική προώθηση των εξαγωγών. Το σημερινό πρόσωπο της ΔΕΘ έχει αποκτήσει πολιτική διάσταση και έχει διαμορφωθεί πρωτίστως από τη HELEXPO στον πολιτιστικό και καλλιτεχνικό τομέα, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση που συνδύαζε στο πρόσωπο του Ερμή την αποστολή να είναι συγχρόνως και Λόγιος και Κερδώος. Συνεχίζει να αντικατοπτρίζει την ελληνική πραγματικότητα και να προσφέρει ένα εφαλτήριο ανάπτυξης σε όλους τους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας. Κεντρικός στόχος της εκδήλωσης είναι ως σύγχρονος φορέας να μπορέσει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος, όπως επιβάλλουν οι όροι της παγκοσμιοποίησης. Αυτό το περιβάλλον καθορίζει και την παρουσίαση νέων διεξόδων ανάπτυξης, καινοτόμων δράσεων και νέων ιδεών, ενώ ταυτόχρονα υποδεικνύει τις δυνατότητες που προκύπτουν από την κρίση για υγιή επιχειρηματικότητα και εκσυγχρονισμό του δημόσιου τομέα. Μέσα σε αυτό το κλίμα θα τονισθεί ο ρόλος που θα διαδραματίσει η πρωτογενής παραγωγή, σύμφωνα με την ΚΑΠ και τη νέα δημοσιονομική κατάσταση (π.χ. Εuropean Globalisation Fund προς αρωγή των γεωργών για να προσαρμοστούν στην παγκοσμιοποίηση). Νέες καλλιέργειες, όχι υποβασταζόμενες πια από τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, παραγωγικά ζώα, βιολογικές καλλιέργειες που θα βασίζονται σε νέες γεωργικές πρακτικές, αειφορική χρήση γης, δράσεις για κλιματική αλλαγή, βιοποικιλότητα, ύδατα, κοινοποίηση ασθενειών και κατανάλωση βιομάζας για παραγωγή ενέργειας, είναι μερικές από τις πρωταγωνιστικές συνιστώσες του παρουσιαζόμενου αγροτικού πλαισίου σε συνδυασμό με προαιρετικές συμβουλές για την ανάπτυξη και την οικονομική διαχείριση της εκμετάλλευσης. Όλη αυτή η προσπάθεια γίνεται για να τονωθεί ο αγροτικός πληθυσμός, η μεταποιητική βιομηχανία και η ανταγωνιστικότητα, προκειμένου να αποφευχθεί η εγκατάλειψη της υπαίθρου. Επιπρόσθετα, το γεωργικό παραγωγικό δυναμικό θα έρθει σε επαφή με τα νέα συστήματα ποιότητας γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, αλλά και τα νέα γεωργοδασοκομικά συστήματα. Με σύνθημα «Η ΚΡΙΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΕΙ ΣΕ ΕΥΚΑΙΡΙΑ», η προσεχής ΔΕΘ θα συνεχίσει να επιτελεί το ρόλο της και να προβάλλει οποιαδήποτε νέα τεχνολογία, προϊόν, υπηρεσία και πρακτική σε όλες τις εκφάνσεις της παραγωγής, με στόχο την εποικοδομητική πρόσμειξη του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα παραγωγής, και με προσανατολισμένο το ελληνικό οικονομικό μοντέλο στις αγροτικές βιώσιμες επιχειρήσεις, στις εξαγωγές, στη νέα τεχνογνωσία και στη μέγιστη δυνατή απορρόφηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Παραδοσιακές καλλιέργειες οπωροφόρων δένδρων Προβληματισμοί ενόψει της οικονομικής κρίσης THΣ ΕΛΕΝΗΣ ΤΣΑΝΤΙΛΗ Αναπληρώτριας Καθηγήτριας στο Εργαστήριο Δενδροκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Το τελευταίο χρονικό διάστημα υπάρχει ένα ενδιαφέρον για τις εναλλακτικές καλλιέργειες, όπως γκότζι μπέρρι, κ.λπ. Στη χώρα μας, η οποία είναι μικρή σε έκταση και με ανάγλυφο έδαφος, αρμόζει μάλλον ένας μεγάλος αριθμός διαφορετικών καλλιεργούμενων ειδών, προκειμένου να εξασφαλίζεται καλύτερα η εκμετάλλευση της γης. Είναι φυσικό, η τάση για εναλλακτικές καλλιέργειες να ενθαρρύνεται με την προϋπόθεση ότι δεν υπερβαίνει κάποια όρια και μάλιστα σε βάρος των παραδοσιακών καλλιεργειών στις οποίες οι αγρότες μας έχουν και μεγαλύτερη εμπειρία. Ο εντοπισμός και η συλλογική επιστημονική αντιμετώπιση των ήδη υπαρχόντων ή και προβλεπόμενων προβλημάτων στις παραδοσιακές καλλιέργειες θεωρείται επιτακτική ανάγκη. Παρατίθενται παρακάτω, συνοπτικά, κάποιες σκέψεις και προτάσεις που αφορούν στην καλλιέργεια παραδοσιακών οπωροφόρων δένδρων: Οι κλιματικές αλλαγές είναι πρωταρχικός 1 παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Σε άλλες χώρες έχουν ήδη γίνει μελέτες αντιμετώπισης του προβλήματος (California Climate Change Center, 2009). Στη χώρα μας, εκτός από την ελιά, είδη όπως η συκιά, η φιστικιά και η αμυγδαλιά, μαζί με την ροδιά που ήδη έχει επεκταθεί η καλλιέργειά της, φαίνεται να μπορούν να αντεπεξέλθουν καλύτερα σε ξηροθερμικές συνθήκες, έναντι άλλων ειδών. Επίσης, η καλλιέργεια ποικιλιών φυλλοβόλων δένδρων με λιγότερες απαιτήσεις σε ώρες ψύχους το χειμώνα, θα αποτελούσε έναν από τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών. Οι εισαγωγές λεμονιών στην Ελλάδα 2 τους θερινούς μήνες πρέπει να αντιμετωπισθούν με κατάλληλες συνθήκες συντήρησης καρπών ορισμένων ποικιλιών λεμονιάς, ώστε να καλύπτονται οι εγχώριες ανάγκες τους μήνες αυτούς. Επίσης, πρέπει να εξετασθεί η αναδιάρθρωση ποικιλιών λεμονιάς σε περιοχές με προβλήματα, όπως σε παγετόπληκτες. Η αξιολόγηση ελληνικών ποικιλιών και 3 ο εντοπισμός εκείνων των οποίων οι καρποί προέχουν ποιοτικά έναντι άλλων ποικιλιών του ίδιου είδους που παράγονται σε ανταγωνιστικές χώρες μαζί με την αντίστοιχη ενημέρωση του καταναλωτή, πιστεύεται ότι θα βοηθούσε στην καλύτερη διάθεση των καρπών αυτών. (Π.χ. τα φιστίκια Αιγίνης και Ποντίκης έχει βρεθεί ότι υπερέχουν σε αντιοξειδωτικά έναντι ξένων ποικιλιών). Η βελτίωση των συνθηκών συσκευασίας/συντήρησης αποτελεί βασική προ- 4 ϋπόθεση διάθεσης φρέσκων φρούτων υψηλής ποιότητας μέχρι τα προϊόντα να φθάσουν στον καταναλωτή, είτε προορίζονται για την εγχώρια αγορά, είτε για εξαγωγές. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί σε φρούτα που παράγονται στη χώρα, αλλά τα συγκομισμένα φρούτα παρουσιάζουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε μεταφορές και η παραγωγή ή εμπορία τους είναι σχετικά μικρή σε διεθνές επίπεδο, με συνέπεια και η τεχνογνωσία των μετασυλλεκτικών χειρισμών τους να είναι περιορισμένη, όπως σύκα, ρόδια κ.λπ. Η βελτίωση συνθηκών αφυδάτωσης 5 φρούτων και συντήρησής τους (δαμάσκηνα, βερίκοκα, σύκα κ.λπ.), καθώς και ξηρών καρπών (φιστίκια, αμύγδαλα κ.λπ.) είναι απαραίτητη για προϊόντα υψηλής ποιότητας. Τα τελικά προϊόντα θα πρέπει να είναι ασφαλή για την υγεία του καταναλωτή (π.χ. απουσία αφλατοξινών), με τη μικρότερη δυνατή υποβάθμιση των θρεπτικών τους στοιχείων, αλλά και να έχουν καλά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά που είναι άμεσα αντιληπτά από τον καταναλωτή, ώστε να ανταγωνιστούν τα παραγόμενα από άλλες χώρες. Η αξιοποίηση των ορεινών περιοχών 6 μπορεί να πραγματοποιηθεί με προσοδοφόρες δενδροκομικές καλλιέργειες (π.χ. κατάλληλες ποικιλίες καρυδιάς στα οποία η Ε.Ε. είναι ελλειμματική κ.λπ.). Η καλύτερη αξιοποίηση με μεταποίηση 7 προϊόντων, όπως μέρος της παραγωγής καρυδιών σε καρυδέλαιο, θα μπορούσε να επιφέρει αυξημένα κέρδη σε παραγωγούς και θέσεις εργασίας σε μεταποιητικές βιοτεχνίες. Η αξιοποίηση καρπών που ήδη παράγονται στη χώρα μας, αλλά δεν αξιο- 8 ποιούνται, θα μπορούσε να αποτελέσει «είδος εναλλακτικής καλλιέργειας». Παράδειγμα αποτελεί η γνωστή μουριά. Οι καρποί κάποιων έγχρωμων ποικιλιών της φαίνεται ότι περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις αντιοξειδωτικών και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε παρασκευή φρουτοχυμών κ.λπ.

11 Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ α φ ι έ ρ ω μ α11 Ελιά: Kληρονομιά αιώνων ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΛΑΖΑΡΗ Γεωπόνου, Γενικού Γραμματέα Δήμου Σπάρτης Ηκαλλιέργεια της ελιάς, είναι συνδεδεμένη με την εμφάνιση του ανθρώπου. Αναφέρεται και κατά τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους και μάλιστα εθεωρείτο από τότε ευλογημένο δένδρο, πολύτιμο και σύμβολο ειρήνης. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, αναγράφεται ότι το περιστέρι επέστρεψε στην Κιβωτό του Νώε, κρατώντας στο ράμφος του κλάδο ελαίας. Επίσης, κατά την ελληνική μυθολογία, η Θεά Αθηνά έδωσε τ όνομά της στην πόλη της Αθήνας, χαρίζοντας σ αυτή ό,τι πολύτιμο: το δένδρο της ελιάς. Στα διάφορα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, υπάρχουν παραστάσεις που φανερώνουν όχι μόνο την ύπαρξη της ελιάς, αλλά και κάποιων πρωτόγονων τρόπων επεξεργασίας του ελαιοκάρπου για την απόληψη του ελαιολάδου, καθώς επίσης και διάφορες χρήσεις αυτού. Από τότε και μέχρι σήμερα, συνεχίζεται η καλλιέργεια της ελιάς και η παραγωγή ελαιολάδου, συνεχώς βελτιούμενες, το δε παραγόμενο ελαιόλαδο, πέραν της βασικής του χρήσης στη διατροφή του ανθρώπου, χρησιμοποιείται και ως θεραπευτικό, καλλυντικό και φωτιστικό μέσο. Η καλλιέργεια της ελιάς περιορίζεται στις εύκρατες ζώνες με ήπιους χειμώνες, αξιοποιώντας μεγάλο εύρος εδαφικών τύπων, από τα πλέον άγονα και ξηρικά μέχρι τα γόνιμα και αρδευόμενα εδάφη. Κυρίως καλλιεργείται στις παραμεσογειακές χώρες. Τελευταία καταβάλλεται προσπάθεια για την εγκατάσταση ελαιώνων και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Στην Ελλάδα, η καλλιέργειά της εντοπίζεται στα νότια και νησιωτικά τμήματά της και στις παραλιακές περιοχές της υπόλοιπης χώρας. Η μέση ετήσια παραγωγή ελαιολάδου στην Ελλάδα, δεν υπερβαίνει τους τόνους. Το πλεονέκτημα του ελληνικού ελαιολάδου, έναντι των λοιπών, εστιάζεται στο γεγονός ότι λόγω των ιδιαίτερων κλιματολογικών και εδαφολογικών συνθηκών σε συνδυασμό με τις εξαιρετικές ποικιλίες ελιάς, παράγεται ελαιόλαδο υψηλής ποιότητος, με ιδιαίτερες γευστικές ιδιότητες. Σε τούτο έχουν συντελέσει πέραν των ανωτέρω και οι διαρκώς βελτιούμενοι μετασυλλεκτικοί χειρισμοί και τρόποι εκθλίψεως του ελαιοκάρπου. Το μεγαλύτερο μέρος του παραγόμενου ελληνικού ελαιολάδου, αυτοκαταναλώνεται ή διατίθεται στην εσωτερική αγορά χωρίς κάποια ιδιαίτερη τυποποίηση ή συσκευασία. Η υπόλοιπη ποσότητα, που δεν υπερβαίνει τους τόνους, πλεονάζει κατ έτος και αναζητείται η διάθεσή του σε ξένες αγορές. Δυστυχώς όμως μέχρι σήμερα, η μεγαλύτερη ποσότητα του εξαγώγιμου ελαιολάδου διατίθεται στο εξωτερικό ως προϊόν χύμα, χωρίς τυποποίηση και κατάλληλη συσκευασία, με αποτέλεσμα η τιμή διάθεσής του να είναι χαμηλή, ενώ οι χώρες που το εισάγουν, να καρπούνται την προστιθέμενη αξία για το ελληνικό ελαιόλαδο μετά την τυποποίηση και συσκευασία του και διοχέτευσή του σε νέες αγορές. Δεδομένου ότι το ελαιόλαδο συμμετέχει στη διεθνή κατανάλωση λιπαρών ουσιών, με ποσοστό μικρότερο του 20%, ότι ακόμη έχει αναγνωρισθεί παγκοσμίως η μεγάλη διαιτητική του αξία -και όχι μόνο- και συμμετέχει ως βασικό στοιχείο της μεσογειακής διατροφής, συμπεραίνεται ότι το ελαιόλαδο έχει μεγάλα περιθώρια αυξήσεως της κατανάλωσής του. Αρκεί για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, να προσεχθούν ιδιαίτερα: n Η σταθερότητα της ποιότητος. Το ελαιόλαδο είναι προϊόν που συνηθίζεται εύκολα από τον καταναλωτή και η παραμικρή μεταβολή στην ποιότητά του γίνεται αντιληπτή, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται η γνησιότητά του. Για το σκοπό αυτό, θα πρέπει να πιστοποιείται η ποιότητά του με τα διάφορα συστήματα πιστοποίησης. n Η τυποποίηση και η συσκευασία του, να είναι τέτοιες ώστε πέραν των σταθερών οργανοληπτικών ιδιοτήτων να προσελκύουν τον καταναλωτή με ελκυστικές ενδείξεις στη συσκευασία, τονίζοντας ίσως και τοπικά και λοιπά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. n Το σημαντικότερο ρόλο θα παίξει το συνολικό μάρκετινγκ για τη διείσδυσή του σε νέες πολυπληθείς και με μεγαλύτερο βιοτικό επίπεδο, αγορές. Η ελλειμματικότητα του ελαιολάδου σε παγκόσμιο επίπεδο, η μεγάλη θρεπτική και διαιτητική του αξία, οι πολλαπλές χρήσεις του συνδυασμένες με την σταθερή και εξαιρετική ποιότητά του, την κατάλληλη διαφήμισή του και την συνεχή έρευνα και προσπάθεια για την τοποθέτησή του σε νέες αγορές, αποτελούν τις παραμέτρους εκείνες που δίνουν το δικαίωμα στους ελαιοπαραγωγούς να ελπίζουν, αλλά και να πιστεύουν ότι το ελαιόλαδο θα έχει αργά μεν αλλά σταθερά δε λαμπρό μέλλον. Οι κηπευτικές καλλιέργειες στην Ελλάδα Στις κηπευτικές καλλιέργειες ανήκουν τα φυτά με μεγάλη οικονομική και διατροφική αξία. Παράγονται προϊόντα καθημερινού διαιτολογίου όπως πατάτες, κρεμμύδια, τομάτες κλπ., που σημαίνει μια σταθερή ζήτηση τόσο στην εγχώρια όσο και στην ξένη αγορά. Αλλιώς ονομάζονται λαχανικά και είναι μια ορολογία που έχει προέλθει από την αρχαιότητα δεδομένου ότι με τη λέξη «λάχανον» οι αρχαίοι μας πρόγονοι ονόμαζαν όλα αυτά που σήμερα κατατάσσουμε στις κηπευτικές καλλιέργειες. Άλλωστε το λάχανο το ονόμαζαν κράμβη. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλές περιοχές της Ελλάδας όπως η Ήπειρος κυριαρχεί η έκφραση «έβαλα πολλά λάχανα στην πίτα μου», αναφερόμενοι σε πολλά χορταρικά. Τα πλεονεκτήματα της παραγωγής κηπευτικών στην Ελλάδα αφορούν στο κλίμα και κυρίως στη μεγάλη ηλιοφάνεια που κυριαρχεί τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Έτσι εξασφαλίζεται η πρωιμότητα σε πολλά είδη όπως στο καρπούζι, στο σπαράγγι στην αγκινάρα κλπ. στοιχείο που αποτελεί πλεονέκτημα για εξαγωγές. Παράγονται προϊόντα υψηλής θρεπτικής αξίας δεδομένου ότι κάτω από τις ξηροθερμικές συνθήκες και σε συνδυασμό με την ηλιοφάνεια αναπτύσσονται στο μέγιστο δυνατό σημείο χαρακτηριστικά όπως, το άρωμα, οι βιταμίνες, τα αντιοξειδωτικά, η περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες, η οξύτητα, που παράλληλα δίνουν μεγαλύτερη νοστιμιά εξασφαλίζοντας έτσι αυτό που ο σύγχρονος καταναλωτής αναζητά δηλαδή γεύση και θρεπτική αξία. Ένα άλλο στοιχείο που ζητά ο καταναλωτής είναι η ασφάλεια των παραγόμενων λαχανικών. Αυτό διασφαλίζεται μέσα από την παραγωγή πιστοποιημένων προϊόντων, αλλά συμβάλλουν θετικά και οι κλιματικές συνθήκες. Ένα παράδειγμα είναι η παραγωγή φυλλωδών λαχανικών (σπανάκι, μαρούλι, λάχανο, ραδίκια) με χαμηλή περιεκτικότητα σε νιτρικά εξαιτίας της ηλιοφάνειας και της μεγαλύτερης έντασης της φωτοσύνθεσης. Η πιστοποίηση μπορεί να διασφαλιστεί είτε μέσα από την παραγωγή βιολογικών λαχανικών είτε μέσα από την ολοκληρωμένη διαχείριση ΤΟΥ ΚΩΝ/ΝΟΥ ΑΚΟΥΜΙΑΝΑΚΗ Αναπληρωτή Καθηγητή του ΓΠΑ και παραγωγή που διασφαλίζει την απουσία χημικών ουσιών. Η σύγχρονη τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί στον τομέα της επιστήμης της Γεωπονίας, επιτρέπει την καλλιέργεια λαχανικών εκτός εποχής (υπό κάλυψη) και την ανάπτυξη τεχνολογιών που μειώνουν δραστικά την κατανάλωση νερού και λιπασμάτων. Τέτοια συστήματα στα οποία μπορεί να καλλιεργηθούν πλήθος λαχανικών είναι τα υδροπονικά με διάφορες παραλλαγές όπως: καλλιέργεια σε αδρανή υλικά, σε ανακυκλούμενο σύστημα, σε αεροπονία, σε σύστημα επίπλευσης κ.ο.κ. Η υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών απαιτεί βέβαια γνώσεις και εξοπλισμό από τους παραγωγούς. Ένα άλλο σπουδαίο πλεονέκτημα των κηπευτικών καλλιεργειών είναι η βιοποικιλότητα. Καλλιεργείται ένας μεγάλος αριθμός ειδών που ανήκουν σε πολλές οικογένειες και που διασφαλίζει μεγάλη ελευθερία στην επιλογή φυτών για αμειψισπορά. Ο αριθμός αυτός μεγαλώνει αρκετά αν προσθέσουμε στα γνωστά καλλιεργούμενα και τα είδη εκείνα που ονομάζονται «λαχανευόμενα», δηλαδή όλα τα άγρια αυτοφυή της ελληνικής χλωρίδας που τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει και γίνονται αντικείμενο συστηματικής καλλιέργειας όπως το σταμναγκάθι, ο ταραξάκος, ο ζοχός κλπ. Μια σοβαρή παράμετρος στην καλλιέργεια λαχανικών είναι η παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού, σημείο στο οποίο η χώρα μας υστερεί σημαντικά. Η ανάδειξη και διαφύλαξη ντόπιων ποικιλιών που είναι προσαρμοσμένες στις κατά τόπους συνθήκες πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Μεγάλο μειονέκτημα της παραγωγής κηπευτικών στην Ελλάδα είναι η έλλειψη οργάνωσης στον τομέα της συσκευασίας, της τυποποίησης και των μετασυλλεκτικών χειρισμών, που είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για ασφαλή μεταφορά και επιτυχή εμπορία των προϊόντων στην εσωτερική αλλά κυρίως στην εξωτερική αγορά. Αν αντιμετωπιστεί σωστά και έγκαιρα το μείζον αυτό θέμα, τότε είναι βέβαιο σε συνδυασμό με την υψηλή ποιότητα σε γεύση και θρεπτική αξία των λαχανικών μας, πως η Ελλάδα θα μπορούσε χωρίς υπερβολή να γίνει ο λαχανόκηπος της Ευρώπης.

12 12α φ ι έ ρ ω μ α Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ Αγροτουρισμός: Μονόδρομος ελπίδας για την περιφερειακή ανάπτυξη Ο αγροτουρισμός συνιστά μια «ολιστική» τουριστική προσέγγιση, που συνδέει τη φύση με την ιστορία, την παράδοση με τα τοπικά προϊόντα και την πολιτιστική κληρονομιά με τις ποιοτικές υποδομές ΤΗΣ ΜΠΡΙΓΚΙΤΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ Συμβούλου Περιφερειακής Ανάπτυξης και Αγροτουρισμού Ηταν πριν από 15 χρόνια, τον Ιούλιο του Τότε οργανώθηκε για πρώτη φορά -και έκτοτε καθιερώθηκε- η γιορτή των προϊόντων της γης στο λιμανάκι της Αρχαίας Επιδαύρου. Μια πρωτόγνωρη πρωτοβουλία διασύνδεσης τουρισμού-πολιτισμού-παράδοσης-τοπικής παραγωγής, σε ένα τόπο-«σύμβολο», φορτισμένο από την ιστορία. Αυτή ήταν η γενεσιουργός εστία της ιδέας του αγροτουρισμού στην Ελλάδα. Έτσι πρωτοεμφανίστηκε ένα τουριστικό προϊόν, το οποίο αν και καθιερωμένο από δεκαετίες στην υπόλοιπη Ευρώπη, παρέμενε άγνωστο στη χώρα μας. Ο αγροτουρισμός συνιστά μια «ολιστική» τουριστική προσέγγιση, που συνδέει τη φύση με την ιστορία, την παράδοση με τα τοπικά προϊόντα, την πολιτιστική κληρονομιά με τις ποιοτικές υποδομές. Υπερβαίνει το περιορισμένο δίπτυχο «ήλιος-θάλασσα» δημιουργώντας συνθήκες επισκεψιμότητας για όλο τον χρόνο, καθώς προσελκύει επισκέπτες υψηλών προδιαγραφών και ιδιαίτερων αξιώσεων, που ενδιαφέρονται για την ιδιαίτερη φυσιογνωμία ενός τόπου και όχι απλώς για... τις παραλίες του. Αποτελεί έτσι ο αγροτουρισμός μια προστιθέμενη τουριστική αξία, που δημιουργεί πρόσθετα εισοδήματα στις τοπικές κοινωνίες. Στην Ιταλία ο αγροτουρισμός δημιουργήθηκε πριν από 50 περίπου χρόνια για να «σωθούν» τα μεγάλα αγροκτήματα. Αλλά κάθε ευρωπαϊκή χώρα έχει προσαρμόσει την πολιτική της έτσι ώστε να διαμορφώνει το αγροτουριστικό προϊόν ανάλογα με τους στόχους, τις δημογραφικές απαιτήσεις και τη γενικότερη αναπτυξιακή πολιτική της, αναδεικνύοντας και αξιοποιώντας τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Στην Ισπανία και στη Γαλλία, για παράδειγμα, ο τουρισμός υπαίθρου-αγροτουρισμός είχε ως στόχο τη διατήρηση του πληθυσμού στην περιφέρεια και την αντιστροφή του ρεύματος προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, παρέχοντας πρόσθετο εισόδημα στους αγρότες και ευκαιρίες για μια άλλη επιχειρηματική δραστηριότητα στις τοπικές κοινωνίες. Κατ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται οι συνθήκες για να αναπτυχθεί ένα νέο, βιώσιμο μοντέλο οικονομίας στην περιφέρεια. Η έννοια του αγροτουρισμού ταυτίζεται πράγματι με τη βιώσιμη ανάπτυξη, μέσα από τη δημιουργία καταλυμάτων, την ενίσχυση των τοπικών προϊόντων, την ανάδειξη της παράδοσης, του πολιτισμού και της ιδιαίτερης ταυτότητας κάθε περιοχής, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των φυσικών πλεονεκτημάτων. Όλα αυτά συνιστούν το προϊόν που λέγεται τουρισμός υπαίθρου. Στην παροχή αυτής της ήπιας μορφής τουρισμού πρωταγωνιστές είναι οι ίδιοι οι κάτοικοι. Τα εισοδήματα επιστρέφουν στην τοπική κοινωνία, ενώ δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για ευρύτερες επενδύσεις και επιπλέον για νέες θέσεις απασχόλησης. Ο αγροτουρισμός Η Μεσογειακή Διατροφή και η σημασία της Στις 16 Οκτωβρίου 2010 στο Ναιρόμπι της Κένυας εγκρίθηκε από την UNESCO η Μεσογειακή Διατροφή ως μέρος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Η πρόταση υποβλήθηκε από την Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και το Μαρόκο. ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Πρώην προέδρου ΕΦΕΤ Διευθυντή Τμήματος Διατροφολογίας New York College Σύμφωνα με τον Κανονισμό κάθε χώρα έπρεπε να προτείνει μια αντιπροσωπευτική πόλη του Μεσογειακού Διατροφικού Πολιτισμού. Έτσι η Ιταλία πρότεινε το Σιλέντο, η Ισπανία την Σόρια, η Ελλάδα την Κορώνη και το Μαρόκο το Σεφσαουέν. Επίσης κάθε χώρα έπρεπε να προτείνει ένα αντιπροσωπευτικό πιάτο. Έτσι η Ιταλία πρότεινε το σπαγγέτι καμπρέζε, η Ισπανία την παέλια, η Ελλάδα την ελληνική σαλάτα και το Μαρόκο τα μαροκινά τατζίν. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην απόφαση της UNESCO, «παρά τις διατροφικές διαφοροποιήσεις και τις πολιτιστικές συνήθειες που τις συνοδεύουν από χώρα σε χώρα, τα προϊόντα που διαμορφώνουν γιορτές και κύκλους κοινωνικής ζωής είναι παρόμοια: το ελαιόλαδο, το σιτάρι και το κρασί είναι η χρυσή τριλογία για όλη την Μεσόγειο. Τα βασικά στοιχεία στα οποία στηρίχθηκε η πρόταση ήταν: n Φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά και ενδυναμώνει τις κοινωνικές σχέσεις. n Συμβάλλει στην βιώσιμη διαχείριση της υπαίθρου και των φυσικών πόρων και στη διατήρηση παραδοσιακών πρακτικών καλλιεργειών κτηνοτροφίας και αλιείας. αποτελεί μια επιτυχημένη ευρωπαϊκή πολιτική ανάπτυξης της περιφέρειας, που εφαρμόζεται με επιτυχία εδώ και δεκαετίες για να επιλύσει ή να αμβλύνει καίρια προβλήματα, όπως η ερήμωση της υπαίθρου, η αστυφιλία και η μείωση της αγροτικής παραγωγής. Είναι ουσιαστικά μονόδρομος για την Ελλάδα, που καλείται να αντιμετωπίσει τα καίρια προβλήματα της υπαίθρου άμεσα και μακροπρόθεσμα, όπως το έχει κάνει η Ευρώπη. Το ζητούμενο, όμως, είναι πώς μπορεί να γίνει μια περιοχή τουριστικός προορισμός, πώς ενεργοποιείται η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, ποιος είναι ο ρόλος του κράτους και ειδικότερα της τοπικής αυτοδιοίκησης στην αγροτουριστική ανάπτυξη. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει δεκάδες μελέτες για τις περισσότερες περιοχές της χώρας, αλλά χωρίς ολοκληρωμένο στόχο και σχέδιο, με αποσπασματικές δράσεις και επενδύσεις. Εκατομμύρια ευρώ ξοδεύτηκαν, σπαταλήθηκαν, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Πουθενά δε δημιουργήθηκε το πλαίσιο, δε διαμορφώθηκαν οι άξονες ενός στρατηγικού σχεδίου για την αειφόρο ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Η αγροτουριστική ιδέα προκάλεσε συζητήσεις, αλλά δεν απέδωσε καρπούς. Αυτές τις μέρες κάτι ξεκίνησε στο Μεσολόγγι, που ίσως αποτελέσει ορόσημο για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού στη χώρα μας. Με πρωτοβουλία του δημάρχου και των συνειδητών παραγόντων της n Συμβάλλει στην καλή σωματική και ψυχική υγεία, όπως επίσης και στην δημιουργικότητα. n Αποτελεί στοιχείο διαπολιτιστικής και διαγενεακής ανταλλαγής. n Βρίσκεται στο κέντρο σημαντικών κοινωνικών εκδηλώσεων, όπως πανηγύρια, γιορτές κ.λπ. n Είναι διαρκώς παρούσα στην προφορική παράδοση σε τραγούδια, χορούς, ιστορίες και κουβέντες έπειτα από ένα γεύμα. Η Ελλάδα πρέπει να προβάλλει το Διατροφικό Πολιτισμό της για να γίνει η ελληνική διατροφή σύμβολο υγείας, ευζωίας και μακροζωίας, και ο γαστρονομικός τουρισμός να τονώσει την οικονομία της χώρας. Τα οφέλη για τη χώρα μας θα είναι πάρα πολλά. Κατ αρχήν είναι γεγονός ότι με το σύγχρονο τρόπο ζωής έχουμε ξεφύγει από την ελληνική παραδοσιακή διατροφή. Το γρήγορο φαγητό, τα αναψυκτικά που έχουν ως χαρακτηριστικό το ζωικό λίπος, το αλάτι και την ζάχαρη είναι δυστυχώς ο σύγχρονος τρόπος διατροφής. Πρέπει η Μεσογειακή Διατροφή να καθιερωθεί ως τρόπος ζωής. Αυτό το σύμβολο υγιεινής διατροφής, ευζωίας και μακροζωίας πρέπει να υιοθετηθεί απ όλους. Κατ αρχήν: τοπικής κοινωνίας, αποφασίστηκε η εκπόνηση ενός στρατηγικού σχεδιασμού, με άξονα τη δημιουργία ενός θεματικού πάρκου στην Τουρλίδα και στην ευρύτερη περιοχή της λιμνοθάλασσας. Σημειώνεται ότι είναι η πρώτη τέτοια πρωτοβουλία στην Ελλάδα. Σε μια οριοθετημένη περιοχή θα συγκεντρωθούν και θα αξιοποιηθούν οι πλούσιοι πόροι της περιοχής. Η λιμνοθάλασσα και το ιδιαίτερο τουριστικό προϊόν που είναι ο υγρότοπος, η αλιεία, η ιστιοπλοΐα και η μαρίνα, η αξιοποίηση των ιαματικών, του αλατιού και όλων των τοπικών αγροτικών προϊόντων σε συνδυασμό με τον πολιτισμό, το παραδοσιακό αρχιτεκτονικό στοιχείο και την πλούσια ιστορία της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου. Ο σχεδιασμός θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες επενδυτικές δράσεις, μικρές και μεγάλες, προβλέποντας τις ανάγκες χρηματοδότησης και τον τρόπο υλοποίησής τους. Το θεματικό πάρκο Τουρλίδα του Μεσολογγίου θα αποτελέσει ένα πιλοτικό πρότυπο περιφερειακής ανάπτυξης βασισμένης στον εναλλακτικό τουρισμό, που μπορεί να δείξει το δρόμο για μια στροφή προς την αναξιοποίητη Ελλάδα. Το Μεσολόγγι επιχειρεί μια νέα έξοδο, προς την ανάπτυξή του. Μακάρι το εγχείρημα αυτό να αφυπνίσει τους ιθύνοντες του τουρισμού και των συναρμόδιων υπουργείων και να βγάλουν τον αγροτουρισμό από τη χειμερία νάρκη στην οποία τον έχουν καταδικάσει τα τελευταία χρόνια... n Η πολιτεία θα πρέπει στα σχολεία να διδάσκει τη Μεσογειακή Διατροφή. Δεν εννοώ ως επιπλέον μάθημα, αλλά οριζόντια. Π.χ. ο καθηγητής της γεωγραφίας να αναφέρεται στις διατροφικές συνήθειες διαφόρων λαών, ο ιστορικός στη διατροφή διαμέσου των αιώνων, ο καθηγητής θρησκευτικών για τη σημασία των νηστειών κ.λπ., αλλά και στα κυλικεία των σχολείων να επικρατούν τα Μεσογειακά εδέσματα. n Η επιστημονική κοινότητα τα ΑΕΙ, ΤΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας να τεκμηριώνουν επιστημονικά τα πλεονεκτήματα της Μεσογειακής Διατροφής. n Οι Σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων, οι καταναλωτικές οργανώσεις, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς να ενημερώνουν υπεύθυνα, αντικειμενικά και συστηματικά για τα πλεονεκτήματα της Μεσογειακής Διατροφής. n Ο Γαστρονομικός Τουρισμός ν αποτελέσει κύριο μέλημα της πολιτείας, παράλληλα με τα Ξενοδοχειακά Επιμελητήρια και τα τουριστικά γραφεία. Το σύνθημα «Καταναλώνω ότι παράγω» πρέπει να προβληθεί παντού, ώστε να αποτελέσει και παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης.

13 Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ α φ ι έ ρ ω μ α13 Υδατοκαλλιέργειες: Προοπτικές και στόχοι στην Ελλάδα Η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί για την Ελλάδα σημαντικό και τον πιο ανερχόμενο, τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια, τομέα της πρωτογενούς παραγωγής. ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Βιολόγου-Ιχθυολόγου Hαλιεία, παρά την μικρή συμμετοχή στο ΑΕΠ (μόλις 0,36% περίπου), έχει ιδιαίτερη σημασία για την ανάπτυξη των νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών της χώρας μας, όπου μαζί με τον τουρισμό αποτελούν κίνητρο για την παραμονή του πληθυσμού σε αυτές τις περιοχές. Σήμερα η συνεχής φθίνουσα πορεία της συλλεκτικής αλιείας λόγω πολλών παραγόντων, κυρίως όμως της υπεραλίευσης (over fishing) και της ρύπανσης των θαλασσών και λιμνών από τη μία, καθώς και η αυξημένη ζήτηση αλιευμάτων, οδηγούν και αναδεικνύουν την υδατοκαλλιέργεια, ως τη μόνη λύση για την κάλυψη του αρνητικού αυτού ισοζυγίου της ιχθυοπαραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα. Ο κλάδος των υδατοκαλλιεργειών και ιδιαίτερα των θαλασσοκαλλιεργειών αναπτύχθηκε την τελευταία 20ετία, με πολύ ραγδαίο ρυθμό και σήμερα η χώρα μας κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Μεσογείου, σε ό,τι αφορά στην παραγωγή θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας (παραγωγή θαλασσινών ειδών, εντατικής εκτροφής, όπως τσιπούρα, λαυράκι, φαγκρί, μυτάκι, συναγρίδα κ.λπ.), προσφέροντας προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας στους καταναλωτές. Η υδατοκαλλιέργεια, λοιπόν, αποτελεί για την Ελλάδα σημαντικό και τον πιο ανερχόμενο, τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια, τομέα της πρωτογενούς παραγωγής. Η επιχειρηματική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε γύρω από τον κλάδο, οδήγησε στην επένδυση σημαντικών κεφαλαίων για τη δημιουργία της απαραίτητης υποδομής και την ανάπτυξη και βελτίωση της τεχνολογίας και τεχνογνωσίας. Αποτέλεσμα των επενδύσεων αυτών υπήρξε η βελτίωση των οικονομικών μεγεθών, καθιστώντας τον σήμερα σημαντικό τομέα της πρωτογενούς παραγωγής και ενισχύοντας τη θέση του στον ευρύτερο χώρο της Εθνικής Οικονομίας (το 1ο εξαγωγικό προϊόν στην κατηγορία Τροφίμων Ποτών). Επιπροσθέτως, συμβάλλει στη μείωση της ανεργίας, στην ανάπτυξη και διατήρηση του κοινωνικού ιστού της χώρας με την απασχόληση πολλών οικογενειών στις μονάδες εκτροφής και σε παρεμφερείς δραστηριότητες, αλλά και στη διατήρηση των κατοίκων στις εστίες τους, ιδιαίτερα στις παραμεθόριες και νησιωτικές περιοχές όπου η υδατοκαλλιέργεια είναι σχεδόν o μοναδικός τομέας παραγωγής. Για την ανάπτυξη του κλάδου συντέλεσαν: n Η αξιοποίηση των ιδανικών γεωγραφικών ( km ακτές) και κλιματολογικών συνθηκών της χώρας μας. n Η αλλαγή των διατροφικών μας συνηθειών με σημαντική στροφή σε κατανάλωση ιχθύων, πλουσίων σε πολυακόρεστα λιπαρά της κατηγορίας Ω3. n Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου. n Η ανησυχητική, όπως προαναφέρθηκε, μείωση των αλιευόμενων ιχθύων σε εθνική, αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. n Η εθνική και κοινοτική μέριμνα για την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών, με τις οικονομικές ενισχύσεις του τομέα. n Η ενασχόληση με τον κλάδο των θαλασσοκαλλιεργειών, πολλών και σοβαρών επιχειρηματιών. n Οι σοβαρές επενδύσεις που έγιναν στον τομέα. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η εμπειρία που αποκτήθηκε στην εκτροφή των θαλάσσιων ειδών καθώς και η τεχνολογία, επέτρεψαν σε πολλές εταιρείες της χώρας μας να αναλάβουν την εκπόνηση και διαχείριση αντίστοιχων projects και σε άλλες χώρες. Σε κάθε περίπτωση λαμβάνοντας υπόψη ότι: n Η κατανάλωση ιχθυηρών παρουσιάζει σταθερά αυξητική τάση, τόσο στην εγχώρια, όσο και στις διεθνείς αγορές. n Η ζήτηση προϊόντων υδατοκαλλιέργειας εκτιμάται (με βάση σχετικές κλαδικές μελέτες, καθώς και στοιχεία για την αύξηση της παγκόσμιας κατά κεφαλήν κατανάλωσης αλιευτικών προϊόντων) ότι θα αυξηθεί από 50% έως 100% μέχρι το n Σε διεθνές επίπεδο οι ιχθυοκαλλιέργειες κερδίζουν συνεχώς μερίδιο από την ελεύθερη συλλεκτική αλιεία, με την τάση αυτή να επεκτείνεται σε όλες τις επιμέρους αγορές, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής. n Η Ελλάδα είναι ο βασικός παραγωγός τσιπούρας λαβρακιού με μεγάλο μέρος της παραγωγής να εξάγεται (τα 4/5 της παραγωγής εξάγεται). n Η παραγωγή από την παραδοσιακή συλλεκτική αλιεία βαίνει συνεχώς μειούμενη. n Η αγορά των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης παραμένει έντονα ελλειμματική σε αλιευτικά προϊόντα και γι αυτό συμπεραίνεται ότι οι προοπτικές είναι μακροπρόθεσμα θετικές. Κατά συνέπεια, υπάρχει περαιτέρω ανάγκη στήριξης και ενίσχυσης του κλάδου, ώστε να διατηρήσει αφ ενός τον ηγετικό ρόλο που κατέχει στην παραγωγή των μεσογειακών ειδών και αφ ετέρου να αναπτυχθεί περαιτέρω, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις του τομέα, όσον αφορά: n Στις δυνατότητες παραγωγής (δημιουργία νέων μονάδων). n Στον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων μονάδων εκτροφής. n Στην ανάπτυξη τεχνογνωσίας νέων ειδών - επιστημονική στήριξη. n Στη μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος. n Στην αναβάθμιση της ποιότητας, παραγόμενων προϊόντων (νωπή ή επεξεργασμένη μορφή). n Στη διερεύνηση των τάσεων της αγοράς Ε.Ε. Τρίτων Χωρών. n Στην εκστρατεία προώθησης των προϊόντων (νέες αγορές-βελτίωση εικόνας κ.λπ.). n Στη δημιουργία συγχρόνου θεσμικού πλαισίου και απλούστευσης του συστήματος αδειοδότησης. Παράλληλα, θα πρέπει να επισημανθεί, ότι είναι αναγκαία η ύπαρξη μηχανισμών για την αποφυγή αντιπαραγωγικών αποτελεσμάτων, ιδίως του κινδύνου δημιουργίας πλεονασματικής παραγωγικής ικανότητας. Με βάση τα παραπάνω, οι στόχοι που θα μπορούσαν να τεθούν μεσο-μακροπρόθεσμα για την περαιτέρω ανάπτυξη του κλάδου, θα μπορούσαν να συνοψισθούν επιγραμματικά ως εξής: n Στην αύξηση της συνολικής εθνικής παραγωγής μεσοπρόθεσμα στις τόνους, με κύρια προτεραιότητα τα είδη με καλές προοπτικές. n Στη βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. n Στον εκσυγχρονισμό μονάδων υδατοκαλλιέργειας, με σκοπό την βελτίωση της οργάνωσης και διαχείρισης, την βελτίωση και διασφάλιση της ποιότητας των προϊόντων. n Στη δημιουργία νέων μονάδων, με προτεραιότητα σε νέα είδη με καλές προοπτικές εμπορίας. n Στη βιολογική υδατοκαλλιέργεια. n Στη διερεύνηση τάσεων αγοράς καθώς και νέων αγορών. n Στην εκστρατεία προώθησης των προϊόντων υδατοκαλλιέργειας.

14 14α φ ι έ ρ ω μ α Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ Νέες καλλιέργειες και παλιές που είναι νέες «Η κρίση δημιουργεί ευκαιρίες και στο γεωργικό τομέα;». Το ερώτημα τίθεται ολοένα και συχνότερα και σε ένα σημαντικό βαθμό συνδέεται με τη δυνατότητα εισαγωγής νέων φυτικών ειδών στην καλλιέργεια αλλά και παλαιών που έχουν σταματήσει να καλλιεργούνται, υπόσχονται όμως καλή πορεία εάν καλλιεργηθούν ξανά. ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥ - ΑΥΓΟΥΛΑ Γεωπόνου Mερικές από τις πολλά υποσχόμενες καλλιέργειες είναι: Ιπποφαές Θάμνος που μπορεί να αναπτυχθεί σε ποικίλα περιβάλλοντα, αφού αντέχει στην ξηρασία, στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και στην περίσσεια αλάτων στο έδαφος. Το καλύτερο περιβάλλον για το ιπποφαές είναι οι περιοχές με μεγάλη ηλιοφάνεια και τα γόνιμα, αρδευόμενα εδάφη, ελαφριάς μηχανικής σύστασης, με ΡΗ 6,5-7,5. Τα εδάφη βαριάς μηχανικής σύστασης είναι ακατάλληλα για την καλλιέργεια του ιπποφαούς. Ο καρπός του ιπποφαούς έχει αξία διαιτητική και φαρμακευτική, ενώ βρίσκει εφαρμογή και στη βιομηχανία καλλυντικών. Από πλευράς καλλιεργητικής είναι επίσης φυτό αντιδιαβρωτικό και συμβάλλει στη συγκράτηση του εδάφους στη θέση του, κυρίως σε επικλινείς περιοχές, λόγω του πλούσιου και άριστα δικτυωμένου στο έδαφος ριζικού του συστήματος. Το μεγάλο πλεονέκτημα του ιπποφαούς είναι ότι οι καρποί του είναι πολύ πλούσιοι σε βιταμίνες και κυρίως σε βιταμίνη C, που υπολογίζεται ότι είναι 30 φορές μεγαλύτερη του πορτοκαλιού και 5 φορές μεγαλύτερη του ακτινιδίου. Η διάρκεια ζωής του φυτού φτάνει και τα 80 χρόνια. Κρανειά Θάμνος και σπανιότερα δένδρο, γνωστό από την αρχαιότητα για το ιδιαίτερα σκληρό ξύλο της που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή όπλων και χρησιμοποιείται και σήμερα για κατασκευή λαβών γεωργικών και άλλων εργαλείων. Τα τελευταία χρόνια μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ ότι στο παρελθόν έχει αρχίσει να αποκτά ο καρπός της κρανειάς, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε αντιοξειδωτικά. Από τον καρπό παρασκευάζονται σήμερα χυμοί, λικέρ, μαρμελάδες και γλυκά. Στέβια Καλλιεργείται και ως ετήσιο και ως πολυετές, ανάλογα με την περιοχή. Η παραγωγική του ζωή, ως πολυετές, κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5 χρόνων. Η στεβιοσίδη την οποία περιέχουν τα φύλλα είναι φυσική γλυκαντική ουσία με μηδέν θερμίδες. Χορηγείται στους διαβητικούς τύπου 2. Τα φύλλα της είναι φορές πιο γλυκά από τη ζάχαρη και η μεγαλύτερη παραγωγή σημειώνεται όταν τα φυτά είναι έτοιμα να ανθήσουν. Το φυτό πολλαπλασιάζεται με σπόρο, με χωρισμό του ριζικού συστήματος και με μοσχεύματα. Καλλιεργείται σε μεγάλη ποικιλία εδαφών ακόμα και σε ελαφριά, αμμώδη, με ΡΗ: 5,5-8,0. Οι ανάγκες της σε άζωτο, φωσφόρο και κάλιο είναι μικρές. Οι αποδόσεις της κυμαίνονται μεταξύ 150 και 400 χιλιογράμμων ανά στρέμμα. Σήμερα, οι ανάγκες της ελληνικής αγοράς σε προϊόντα στέβιας καλύπτονται με εισαγωγές από την Κίνα και άλλες χώρες. Γλυκάνισο Φυτό αρωματικό, ετήσιο, που καλλιεργείται για τους σπόρους του που έχουν ευχάριστη οσμή και γλυκιά γεύση. Οι σπόροι χρησιμοποιούνται στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική. Με απόσταξη λαμβάνεται από τους σπόρους αιθέριο έλαιο, που χρησιμοποιείται στην ποτοποιία (ούζο, τσίπουρο). Είναι φυτό ανοιξιάτικης σποράς, σε γραμμές που απέχουν μεταξύ τους εκ. και με ποσότητα 500 περίπου γραμμαρίων σπόρου ανά στρέμμα. Η κυριότερη καλλιεργητική φροντίδα κατά την ανάπτυξη του φυτού είναι η απαλλαγή της φυτείας από τα ζιζάνια. Παρόμοια με το γλυκάνισο αρωματικά φυτά είναι το κάρι και το κύμινο. Το γλυκάνισο καλλιεργείται στη χώρα μας σε μικρές εκτάσεις. Κόλιανδρος ή Κόριανδρος Καλλιεργείται για τους σπόρους του που έχουν ιδιαίτερη οσμή, είναι φαρμακευτικοί και αρτυματικοί, και δίνουν με απόσταξη αιθέριο έλαιο. Φυτό ετήσιο, χειμωνιάτικης σποράς, αφού ο σπόρος φυτρώνει σε θερμοκρασίες 4-6 ο C. Τις μεγαλύτερες αποδόσεις δίνει σε εδάφη πλούσια, επαρκώς εφοδιασμένα με ασβέστιο, ελαφριά, με καλή στράγγιση. Η σπορά γίνεται σε γραμμές που απέχουν μεταξύ τους 20 εκατοστά και με ποσότητα 1,0-1,5 χιλιόγραμμο σπόρου ανά στρέμμα. Ο κόλιανδρος είναι «απαραίτητο» να εντάσσεται σε σύστημα τετραετούς τουλάχιστον αμειψισποράς και να μην επανέρχεται στο ίδιο χωράφι πριν την παρέλευση τετραετίας. Λούπινα Τα λούπινα καλλιεργούνται κυρίως για τους σπόρους τους και πιο σπάνια για χλωρή λίπανση. Τα σπέρματά τους είναι πλούσια σε λευκωματώδεις ουσίες, που ανάλογα με το είδος του λούπινου κυμαίνονται από 28-45%. Τα πλουσιότερα σπέρματα είναι του κίτρινου λούπινου και τα πτωχότερα του κυανού. Ενδιάμεσης περιεκτικότητας είναι τα σπέρματα του λευκού λούπινου. Τα σπέρματα του λούπινου πρέπει να υποστούν ειδική μεταχείριση πριν χορηγηθούν στα ζώα, γιατί περιέχουν αλκαλοειδείς ουσίες που τα κάνουν πικρά και προκαλούν στα ζώα διαταραχές που εκδηλώνονται με υψηλό πυρετό, αιματουρία και παράλυση των αναπνευστικών οργάνων. Ιδιαίτερα τοξικά είναι τα σπέρματα του κίτρινου λούπινου. Η εκπίκρανση των λούπινων γίνεται με εμβάπτισή τους σε γλυκό ή θαλασσινό νερό για μερικές ημέρες, ή με καβούρντισμα. Μερικές φορές καβουρντισμένα σπέρματα λούπινων χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο ή για νοθεία του καφέ. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί ποικιλίες γλυκών λούπινων. Τα λούπινα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο ασβέστιο του εδάφους και γι αυτό απαιτούν ελαφρά όξινο έδαφος. Το πιο ασβεστόφοβο από τα τρία είδη του λούπινου είναι το κίτρινο και το πιο ανθεκτικό το λευκό. Είναι είδη ευαίσθητα στο ψύχος (το λευκό το πιο ευαίσθητο, το κυανό το πιο ανθεκτικό) και καθόλου απαιτητικά στη γονιμότητα του εδάφους. Δίνουν ικανοποιητική παραγωγή σε φτωχά, αμμώδη εδάφη, όπου άλλα είδη ψυχανθών αποτυγχάνουν. Στις αμειψισπορές τα λούπινα αποτελούν καλό προηγούμενο, ενώ δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις στην προετοιμασία του εδάφους. Στις πεδινές και θερμές περιοχές η σπορά γίνεται το φθινόπωρο, ενώ στις ορεινές και ψυχρές στις αρχές της άνοιξης. Η σπορά γίνεται με το χέρι ή με λιπασματοδιανομέα στα πεταχτά και σε γραμμές που απέχουν μεταξύ τους εκατοστά. Για γραμμική σπορά η απαιτούμενη ποσότητα σπόρου ανά στρέμμα είναι 6-8 χιλιόγραμμα και για σπορά στα πεταχτά χιλιόγραμμα. Τα λούπινα έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε φωσφόρο και κάλι. Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται τις πρωινές ώρες όταν τα φυτά έχουν ακόμα αρκετή δροσιά, για να μην «τινάζουν» οι λοβοί. Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι ή με θεριζαλωνιστικές μηχανές. Ο κατάλογος των «νέων» καλλιεργειών δεν τελειώνει εδώ, είναι πολύ μακρύς. Θα μου επιτρέψετε να επανέλθω

15 Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 5 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ α φ ι έ ρ ω μ α 15 Μελισσοκομία: Πυξίδα εξόδου από την οικονομική κρίση; Η Ελλάδα, χώρα με πανάρχαια μελισσοκομική παράδοση, αποτελεί υπολογίσιμη δύναμη στην Μελισσοκομία, αφού από περίπου 1,5 εκατομμύρια κυψέλες παράγονται περίπου τόνοι μελιού και 500 τόνοι κεριού. ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Καθηγητή, Δ/ντή Εργαστηρίου Γ. Ζωολογίας & Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Mεταξύ των ελαχίστων παραγωγικών εντόμων που ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται, η ευρωπαϊκή μέλισσα αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό είδος. Η Μελισσοκομία, η φροντίδα και η διαχείριση των αποικιών των μελισσών, ως κλάδος της πρωτογενούς παραγωγής, αποτελεί για πολλές χώρες του κόσμου σημαντική πηγή οικονομικών, περιβαλλοντικών, κ.ά. ωφελειών. Σε παγκόσμιο επίπεδο παράγονται περί το 1,5 εκατομμύρια τόνοι μελιού από 65 εκατομμύρια κυψέλες. Η Κίνα με τόνους μελιού, αποτελεί την πρώτη δύναμη στην παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος, με δεύτερη την Ε.Ε., η οποία παράγει περί τους τόνους (13% της παγκόσμιας παραγωγής). Η Ελλάδα, χώρα με πανάρχαια μελισσοκομική παράδοση, αποτελεί υπολογίσιμη δύναμη στην Μελισσοκομία, αφού από περίπου 1,5 εκατομμύρια κυψέλες παράγονται περίπου τόνοι μελιού και 500 τόνοι κεριού. Πρώτη δύναμη στην Ευρώπη είναι η Ισπανία ( τόνοι), ακολουθούμενη από την Ιταλία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Γαλλία και Γερμανία. Στην Ε.Ε. εισάγονται ετησίως τόνοι μελιού και εξάγονται τόνοι. Καταναλώνονται συνολικά περί τους τόνους, γεγονός που δείχνει ότι η κατανάλωση μελιού κατά άτομο είναι μόνο 660 gr. Οι αντίστοιχοι αριθμοί για την Ελλάδα είναι τόνοι (εισαγωγή) και 800 τόνοι (εξαγωγή), ενώ καταναλώνονται συνολικά τόνοι ή 1,6 gr ανά άτομο. Η Μελισσοκομία στην Ελλάδα καλύπτει περί το 2,4% της αξίας της ζωϊκής παραγωγής και το 0,55% της αξίας της αγροτικής παραγωγής. Αν όμως συνυπολογισθεί η σημασία που έχει για την αύξηση της γεωργικής και δασικής παραγωγής μέσω της επικονίασης, η πραγματική συνεισφορά της είναι πολλαπλάσια. Ο αριθμός των απασχολούμενων με την μελισσοκομία ατόμων ανέρχεται στους περίπου, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι σε ερασιτεχνικό ή ημιεπαγγελματικό επίπεδο. Στην Ελλάδα φαίνεται ότι η αύξηση σε παραγωγή μελιού ετησίως ανέρχεται σε 3%, η αντίστοιχη αύξηση σε αριθμό κυψελών είναι 0,3% και η κατά έτος αύξηση στην παραγωγικότητα 2,5%. Οι ρυθμοί αυτοί είναι ιδιαίτερα ταχείς συγκρινόμενοι σε ευρωπαϊκό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Με όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, μπορεί η Μελισσοκομία στην Ελλάδα στο πλαίσιο της πρωτογενούς παραγωγής να αποτελέσει μία έστω μικρή έξοδο από την οικονομική κρίση και να συμβάλει στην άμβλυνση του σοβαρού προβλήματος της ανεργίας ιδιαίτερα των νέων; Μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα αυτό θα μπορούσε να δοθεί από την σημειούμενη τα τελευταία χρόνια πολύ σημαντική αύξηση των προσερχόμενων στα σχετικά επιμορφωτικά σεμινάρια που διενεργούνται στο Ινστιτούτο Γεωπονικών Ερευνών (Ι.Γ.Ε.) στο Κτήμα Συγγρού, αλλά και σε άλλα Ιδρύματα και Φορείς. Εκατοντάδες νέοι, αλλά και άλλων ηλικιών, αστοί ως επί το πλείστον, επιθυμούν κάθε εξάμηνο να γνωρίσουν την μελισσοκομία, να γίνουν μελισσοκόμοι. Η σχετική εμπειρία, που έχει αποκτηθεί από την πολύχρονη ενασχόλησή μας στα σεμινάρια αυτά, δείχνει ότι η μελισσοκομία φαντάζει μία δραστηριότητα που μπορεί να επιχειρηθεί από πολλούς, με μικρό επενδυτικό κόστος και να συνδυαστεί με την επιθυμητή επιστροφή σε πιο φυσικές δραστηριότητες, μακριά από το αστικό περιβάλλον. Αναμφισβήτητα η μελισσοκομία απαιτεί κυρίως γνώση και σχετικώς λιγότερα κεφάλαια. Η Ελλάδα με την ποιότητα και ποικιλότητα της αυτοφυούς μελισσοκομικής χλωρίδας που διαθέτει, μπορεί να παράξει μέλι άριστης ποιότητας. Αναλογιζόμενοι μάλιστα τις εκτάσεις που παραμένουν κυριολεκτικά ανεκμετάλλευτες, ως προς την χλωρίδα αυτή, κανείς μπορεί να αναρωτιέται γιατί τόσοι νέοι προτιμούν να εργάζονται σε σκληρότερες συνθήκες και σε πολύ χαμηλά αμειβόμενες εργασίες. Η ελληνική πολιτεία και κοινωνία που ίσως πίστεψε ότι η πρωτογενής αγροτική παραγωγή δεν χρειάζεται και τόσο, αφού όλα μπορούσαν να «εισάγονται με δανειζόμενα χρήματα», πρέπει να αρχίσει να συνειδητοποιεί την αξία της παραγωγής αυτής. Η Μελισσοκομία πολλά μπορεί να δώσει, ακόμη στην ελληνική οικονομία και απασχόληση. Τα προβλήματα του κλάδου πάντως είναι ακόμη πολλά, που δεν είναι δυνατόν στο σύντομο αυτό κείμενο να εκτεθούν ή πόσο μάλλον να αναλυθούν. Εντελώς ενδεικτικά αναφέρεται η πρακτική των παράνομων ελληνοποιήσεων των μελισσοκομικών προϊόντων. Μέλι, βασιλικός πολτός, γύρη, πρόπολη και κερί αμφιβόλου ποιότητας, εισάγονται από χώρες με πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής, εμπορεύονται ως ελληνικά, αφήνοντας μεγάλα περιθώρια κέρδους στους διακινητές, ανταγωνιζόμενα με αθέμιτο τρόπο τα ελληνικά. Η παντελής σχεδόν απουσία ταυτότητας του ελληνικού μελιού συντελεί ιδιαίτερα σε αυτό. Το ελληνικό μέλι μπορεί με την ασύγκριτη ποιότητά του να κυριαρχήσει στην Ευρώπη και αλλού. Αλλά όχι μόνο αυτό και τα άλλα μελισσοκομικά προϊόντα είναι αρίστης ποιότητας, δεν παράγονται όμως σε επαρκείς ποσότητες από τους μελισσοκόμους και δεν τα γνωρίζουν καλά οι Έλληνες καταναλωτές. Και όμως, μια παραγωγή ανά κυψέλη 3-5 kgr γύρης, 500 gr πρόπολης, gr βασιλικού πολτού και gr κεριού, είναι εφικτή σε ελληνικές συνθήκες. Είναι πράγματι εκπληκτικό να αναλογισθεί κανείς ότι για τη γύρη και την πρόπολη η έρευνα στη χώρα μας είναι ελλιπής, δεν γνωρίζουμε ακόμη και τί ποσότητες παράγονται, και ποια είναι η «ορθή μελισσοκομική πρακτική» που πρέπει να ακολουθηθεί για την άριστη ποσοτική και ποιοτική απόληψή τους. Ελληνικές και ξένες βιομηχανίες που χρησιμοποιούν τα προϊόντα αυτά επιθυμούν να έχουν ελληνικά μελισσοκομικά προϊόντα, εφόσον πολύ καλά γνωρίζουν την άριστη ποιότητά τους. Γίνεται έτσι σαφές ότι, εκτός από το μέλι, η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ελλειμματική και σε όλα τα μελισσοκομικά προϊόντα. Το επιστημονικό προσωπικό στα Πανεπιστήμια, Ινστιτούτα, αλλά και επαγγελματικές ενώσεις που ασχολούνται με την Μελισσοκομία, συνεισφέρουν στην πρόοδο του κλάδου στην Ελλάδα και είναι όλοι έτοιμοι να βοηθήσουν τους τόσους πολλούς, ιδιαίτερα νέους σε ηλικία με δύναμη και όρεξη, που τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι πράγματι επιθυμούν να ασχοληθούν επαγγελματικά με τον κλάδο αυτό, κλάδο που μπορεί έτσι να αποτελέσει έστω μια μικρή έξοδο (πυλίδα) από την οικονομική κρίση που υπάρχει στην Ελλάδα.

16