Βοτανικοί Κήποι : Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημιου Πατρών

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Βοτανικοί Κήποι : Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημιου Πατρών"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ» Βοτανικοί Κήποι : Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημιου Πατρών Κλήμης Λαζαρίδης, Α.Μ. : 294 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Γεωργία Καμάρη ΠΑΤΡΑ 2006

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα Εισαγωγή Γενικά στοιχεία για τους Βοτανικούς Κήπους Χαρακτηριστικά και τύποι των Βοτανικών Κήπων Αριθμός και κατανομή Βοτανικών Κήπων Θεσμικό Πλαίσιο για τους Βοτανικούς Κήπους Οι σημαντικότεροι Βοτανικοί Κήποι στην Ευρώπη Βασιλικός Βοτανικός Κήπος του Kew Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή Ο Βοτανικός Κήπος τον 21 ο αιώνα Herbarium και εκδόσεις Επιστημονική έρευνα και εκπαίδευση Προστασία και αεϊφορική διαχείριση περιβάλλοντος Συλλογές του Κήπου Τα θερμοκήπια του Βοτανικού Κήπου Εκδηλώσεις και υπηρεσίες για το κοινό Βοτανικός Κήπος του Βερολίνου Εισαγωγή Τα θερμοκήπια του Κήπου Δενδρώνας Τμήμα φυτικής γεωγραφίας Συστηματικό τμήμα Κήπος υδροβίων και ελωδών φυτών Κήπος αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών Βασιλικός Βοτανικός Κήπος της Μαδρίτης Εισαγωγή Τμήματα του Βοτανικού Κήπου Κύριες δραστηριότητες Βοτανικός Κήπος του Βελιγραδίου Ιστορικά στοιχεία Ο Βοτανικός Κήπος σήμερα Λειτουργία αποστολή του Βοτανικού Κήπου Οργάνωση του Βοτανικού Κήπου Έκταση περίβολος του Βοτανικού Κήπου Το Herbarium

3 Η βιβλιοθήκη του Βοτανικού Κήπου Βοτανικός Κήπος του Παλέρμο Ιστορικά στοιχεία Κτιριακές δομές του Βοτανικού Κήπου Τα θερμοκήπια του Κήπου Το aquarium και άλλες δεξαμενές Ταξινομήσεις Οι συλλογές του Κήπου Το Herbarium του Κήπου Οι σημαντικοί Βοτανικοί Κήποι στην Ελλάδα Βοτανικός Κήπος Ι. & Α. Διομήδους Εισαγωγή ιστορικά στοιχεία Νομική υπόσταση του Ιδρύματος Προσφορά και δραστηριότητες του Βοτανικού Κήπου Τα φυσικά οικοσυστήματα του Κήπου Δενδρώνας Τμήμα ιστορικών φυτών Τμήμα καλλωπιστικών φυτών (Ανθώνας) Τμήμα οικονομικών φυτών (με εμπορική αξία) Τμήμα φαρμακευτικών φυτών Συστηματικό τμήμα Το θερμοκήπιο του Κήπου Το φυτώριο Φιλοδασική Ένωση Αθηνών Βοτανικός Κήπος Καισαριανής Η ιστορία της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών Βοτανικός Κήπος Καισαριανής Τρόπος παρουσίασης των φυτών Σκοπός του Βοτανικού Κήπου Το αισθητικό Δάσος Καισαριανής και η ιστορία του Σύντομη περιγραφή Τρόποι αξιοποίησης του Αισθητικού Δάσους Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων Εισαγωγή Η ιδιαιτερότητα του Κήπου Τα οφέλη του Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων Αποστολές συλλογής αυτοφυών φυτών Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών.94 2

4 Διατήρηση και αναπαραγωγή του γενετικού υλικού Διεθνείς συνεργασίες με Βοτανικούς Κήπους Το εκπαιδευτικό έργο του Βοτανικού Κήπου Βοτανικός Κήπος Πανεπιστημίου Αθηνών Ιστορικά στοιχεία Ο Βοτανικός Κήπος σήμερα Έργα και τεχνικές εργασίες συντήρησης του Βοτανικού Κήπου Η χλωρίδα και τα φυτικά είδη του Βοτανικού Κήπου Πιέσεις Προβλήματα Βοτανικός Κήπος Νεοχωρίου Γενικά στοιχεία Η χλωρίδα του Κήπου Χαρακτηριστικά ενδημικά, απειλούμενα και προστατευόμενα είδη της χλωρίδας της περιοχής Στόχοι του Βοτανικού Κήπου Νεοχωρίου Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Έρευνας και Ενημέρωσης Βοτανικός Κήπος Πανεπιστημίου Πατρών Γενικά στοιχεία Εισαγωγή Σκοπός λειτουργίας Βοτανικού Κήπου Πανεπιστημίου Πατρών Σχέδιο Κανονισμού Λειτουργία Πιέσεις Προβλήματα Ένέργειες για τη διευθέτηση του νομικού κολλήματος Σχεδιασμός Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου Υποδομή του Βοτανικού Κήπου Αισθητική και αρχιτεκτονική αξιοποίηση του χώρου Θεματικές φυτικές ενότητες του Κήπου Πρόταση οικονομοτεχνικής μελέτης Συμπεράσματα Περίληψη Ελληνική Αγγλική Βιβλιογραφία

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αρχικά θα προσπαθήσουμε να δώσουμε τον ορισμό ενός Βοτανικού Κήπου και των στοιχείων που τον χαρακτηρίζουν. Βοτανικός Κήπος (B.K.) θεωρείται ένα ίδρυμα το οποίο αποσκοπεί στη σωστή και επιστημονικά θεμελιωμένη καταγραφή των συλλογών φυτών, την υποχρεωτική επιστημονική έρευνα στα φυτά των συλλογών αλλά και την παρακολούθηση και εμπλουτισμό των συλλογών. Επίσης την ανταλλαγή πληροφοριών, σπερμάτων ή άλλου υλικού με άλλους κήπους, οργανισμούς, την υποστήριξη ερευνητικών προγραμμάτων, στην Ταξινόμηση των φυτών σε συνεργασία με άλλα Herbaria και την προώθηση της προστασίας μέσω εκθέσεων και εκπαιδευτικών περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων. Είναι τέλος ανοικτός στο κοινό με πλήθος ελκυστικών εκθέσεων και εκδηλώσεων. Ένας Β.Κ. μπορεί να είναι δημόσιος, ιδιωτικός ή να υπάγεται σε πανεπιστήμια. Βέβαια οι πρώτοι Βοτανικοί Κήποι όταν ξεκίνησαν τη λειτουργία τους δεν περιελάμβαναν όλα τα χαρακτηριστικά που προαναφέραμε. Ο πρώτος Β.K. δημιουργήθηκε στην ιταλική πόλη της Πίζας. Ιδρύθηκε το από τον Luca Ghini σε διαφορετική τοποθεσία από τη σημερινή κοντά στο Arsenale Mediceo. Αυτός ο Β.Κ. αντιπροσωπεύει ένα πρώτο εγχείρημα του ανθρώπου να δημιουργήσει ένα Κήπο ο οποίος ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με πανεπιστημιακό ίδρυμα. Το 1563, ο Κήπος μεταφέρθηκε δε μια άλλη τοποθεσία, κοντά στο μοναστήρι της S. Marta, από τον Andrea Cesalpino, και τελικά, το 1591, μεταφέρθηκε στη τοποθεσία που κατέχει ακόμα και σήμερα από τον Giuseppe Casabona. Αρχικά ιδρύθηκε για να χρησιμοποιείται από τους κατοίκους της πόλης, τους μαθητές και από τους φοιτητές της Φαρμακευτικής για τη μελέτη και αναπαραγωγή των φαρμακευτικών φυτών. Η μελέτη και η έρευνα ήταν οι κύριες δραστηριότητες του κήπου. Μετά από πολλές εργασίες και προσπάθειες σήμερα καταλαμβάνει μια έκταση περίπου 30 στρ., συμπεριλαμβάνοντας το Βοτανικό Ινστιτούτο, αίθουσες διδασκαλίας, θερμοκήπια και άλλα κτίρια. Ο Β.Κ. της Πίζας αποτελεί τον παλαιότερο Κήπο στον κόσμο. Ο Κήπος αυτός δεν αποτελούσε μόνο ένα χώρο ο οποίος δημιουργήθηκε μόνο για την εξύψωση και μελέτη της βοτανικής επιστήμης, αλλά και για ένα διάστημα ήταν ένας χώρος «garden of delights and wonders»,(θαυμασμού και ευχαρίστησης), με εκθέσεις έργων τέχνης. Όπως αναφέραμε παραπάνω στην Ευρώπη δημιουργήθηκαν οι πρώτοι Βοτανικοί Κήποι οι οποίοι, όπως προείπαμε δεν εξυπηρετούσαν όλες τις λειτουργίες, που σήμερα διέπουν ένα σύγχρονο Βοτανικό Κήπο. Σήμερα στην Ευρώπη αριθμούνται 621 Βοτανικοί Κήποι και στη συγκεκριμένη εργασία θα ασχοληθούμε με τους σημαντικότερους οι οποίοι είναι ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος του Kew, ο 4

6 Βοτανικός Κήπος του Βερολίνου, ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος της Μαδρίτης, ο Βοτανικός Κήπος του Βελιγραδίου και ο Βοτανικός Κήπος του Παλέρμο. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μεγάλο χλωριδικό πλούτο. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της συνύπαρξης τριών χλωριδικών περιοχών, η χλωρίδα της Ελλάδας, αναλογικά προς την περιοχή της, είναι μια από την πλουσιότερη της Ευρώπης και αποτελείται από περίπου 5700 είδη των ανώτερων φυτών. Υπολογίζεται ότι περίπου το 13% των taxa είναι ενδημικά, δηλαδή δεν υπάρχουν αυτοφυή πουθενά αλλού στον κόσμο. Ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί τα αμέσως επόμενα χρόνια, καθώς ακόμη ανακαλύπτονται νέα είδη και υποείδη, σε απομακρυσμένες περιοχές. Η μεσογειακή ελληνική χλωρίδα υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει χονδρικά είδη και υποείδη, δηλαδή το ένα τρίτο περίπου του συνόλου της ελληνικής χλωρίδας (Ίδρυμα Μποδοσάκη 1996). Τα φυτά της Ελλάδας θα μπορούσαμε να τα κατατάξουμε σε τρεις βασικές ομάδες: (α) εκείνα που φυτρώνουν στην αλπική και υποαλπική ζώνη, πάνω από 1.800m, (β) τα φυτά της μέσης ορεινής ζώνης, από 700m μέχρι 1.800m, και (γ) τα μεσογειακά φυτά που βρίσκονται στις παραλίες, στις πεδιάδες καθώς και στους θαμνώνες και τα δάση της κατώτερης ορεινής ζώνης, σε υψόμετρο κάτω από 700m. Οι κίνδυνοι που απειλούν τα φυτικά είδη στην Ελλάδα είναι γνωστοί. Οι πυρκαγιές, η αποκατάσταση του εδάφους, η υπερβόσκηση και η συνεχώς αυξανόμενη ανθρώπινη επέμβαση έχουν ενοχλήσει από καιρό την ακεραιότητα, τη σταθερότητα και την ομορφιά των ελληνικών φυσικών φυτικών κοινοτήτων. Η ανάγκη για την προστασία των τοπίων και τη συντήρηση της βιοποικιλότητας γίνεται πιο επείγουσα. Για το λόγο αυτό, το 1937 καθορίστηκαν με νόμο: 10 Εθνικά Πάρκα ( εκτάρια), 19 Αισθητικά Δάση ( εκτάρια), 53 Προστατευμένα Μνημεία της Φύσης (1.585 εκτάρια). Ωστόσο για την προστασία και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, ξεκίνησε να υλοποιείται η ιδέα της δημιουργίας των Βοτανικών Κήπων, οι οποίοι μπορούν να εκπληρώσουν αυτήν την ανάγκη. Το πρώτο Πάρκο που καθορίστηκε ήταν στο όρος Όλυμπος. Το 1979/409 EEC 26 περιοχές έγιναν Εθνικά Πάρκα. Με τη Συνθήκη Ramsar 11 περιοχές της Ελλάδος περιλαμβάνονται μεταξύ των πιο σημαντικών υδροβιότοπων. Το 1992/43 EEC με το πρόγραμμα Natura 2000 εντάχθηκαν οι πρώτοι σημαντικοί βιότοποι, όπως είναι το Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, των Βορείων Σποράδων κ.λ.π,.διεθνή Προϊόντα Πολιτισμού (Ακρόπολη, Δελφοί κ.λ.π.), Φυσικά και Πολιτιστικά Μνημεία (Μετέωρα, Άγιο Όρος κ.λ.π. ). Στην Ελλάδα σήμερα υπάρχουν Βοτανικοί Κήποι οι οποίοι μπορεί να είναι δημόσιοι, ιδιωτικοί η να ανήκουν σε ένα Πανεπιστημιακό ίδρυμα. Ωστόσο ο αριθμός των Βοτανικών Κήπων σήμερα στην Ελλάδα είναι περιορισμένος και αυτό γιατί τα 5

7 τελευταία χρόνια άρχισε να υιοθετείται η ιδέα της περιβαλλοντικής προστασίας και πιο συγκεκριμένα της δημιουργίας Βοτανικών Κήπων, οι οποίοι θα συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Σε αυτή την εργασία θα ασχοληθούμε με τους σημαντικότερους Βοτανικούς Κήπους της Ελλάδας οι οποίοι είναι οι εξής: Βοτανικός Κήπος Ι. & Α. Διομήδους, Βοτανικός Κήπος της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών, Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων, Βοτανικός Κήπος Πανεπιστημίου Αθηνών και Βοτανικός Κήπος Νεοχωρίου (λίμνη Πλαστήρα). Ωστόσο θα πρέπει να αναφέρουμε και την ύπαρξη ενός του Δημοτικού Βοτανικού Κήπου Σταυρούπολης στη Θεσσαλονίκη καθώς επίσης και τριών ιδιωτικών κήπων, στην Κέρκυρα, στην Κεφαλλονιά και στην περιοχή των Σπάτων Αττικής. 6

8 2. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΟΤΑΝΙΚΟΥΣ ΚΗΠΟΥΣ Η IUCN (World Conserνation Union) δημιούργησε το 1987 την BGCS (Botanic Gardens Conservation Secretariat), η οποία έγινε ανεξάρτητη το 1989, ως BGCI (Botanic Gardens Conservation Intemational). Περιλαμβάνει σήμερα περισσότερους από 1846 Βοτανικούς Κήπους σε 148 χώρες απ' όλο τον κόσμο, οι οποίοι διατηρούν περισσότερα από 4 εκ. ζώντα φυτικά taxa. Η BGCI έθεσε τους εξής στόχους: την προστασία και διατήρηση του φυτικού κόσμου (conservation ex situ) και ειδικότερα την προστασία των κινδυνευόντων ειδών (CITES) και της βιολογικής Ποικιλότητας (CBD) την εκπαίδευση (educatίon) την έρευνα και την επιστήμη (research and science) την πολιτιστική κληρονομιά (cultural heritage) την δημιουργία μιας βάσης δεδομένων (data base οn the botanic gardens), που θα περιλαμβάνει όλους τους κήπους (δημόσιους, ιδιωτικούς, ερευνητικούς, κ.λ.π.) του κόσμου, με σκοπό την καθοδήγηση και την συνεργασία για την καλύτερη, σύγχρονη στρατηγική στην προστασία της βιοποικιλότητας Χαρακτηριστικά και τύποι των Βοτανικών Κήπων Όπως αναφέραμε οι Β.Κ. χαρακτηρίζονται από κάποιες λειτουργίες. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι όλοι οι Β.Κ. σήμερα επιτελούν όλες αυτές τις λειτουργίες αλλά μπορεί να χαρακτηρίζονται από ένα μέρος αυτών. Τα χαρακτηριστικά των Β.Κ. είναι τα εξής : Σωστή και επιστημονικά θεμελιωμένη καταγραφή των συλλογών, όπου περιλαμβάνεται η άγρια (αυτοφυής) καταγωγή τους. Υποχρεωτική επιστημονική έρευνα στα φυτά των συλλογών. Παρακολούθηση και εμπλουτισμός των συλλογών. Ανταλλαγή πληροφοριών, σπερμάτων ή άλλου υλικού με άλλους κήπους, οργανισμούς κ.λ.π. (με όρους που προκύπτουν από διεθνείς συμφωνίες, εθνικούς νόμους και εμπορικούς κανονισμούς). Μακρoπρόθεσμη δέσμευση και ευθύνη για την συντήρηση των συλλογών. 7

9 Ανοικτοί στο κοινό. Προώθηση της προστασίας (διατήρησης) μέσω εκθέσεων εκπαιδευτικών και περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων. Ανάλογα με τις λειτουργίες και χρήσεις των Β.Κ. έχουμε τις εξής κατηγορίες : "Κλασσικοί" πολυχρηστικοί κήποι ("Classic" multi-purpose gardens) Κήποι με καλλιεργούμενα καλλωπιστικά φυτά (Ornamental horticultural gardens) Ιστορικοί κήποι (Historical gardens). Πανεπιστημιακοί κήποι (University gardens). Συνδυασμός βοτανικών και ζωολογικών κήπων (Combined botanical and zoological gardens). Aγροβοτανικοί κήποι και φυτώρια γενετικού υλικού (Agrobotanical and germplasm gardens). Αλπικοί ή ορεινοί κήποι (Alpine or mountain gardens). Φυσικοί ή κήποι αυτοφυούς. χλωρίδας (Natural or wild gardens). Κήποι διατήρησης της αυτοφυούς τοπικής χλωρίδας με ρόλο περιβαλλοντικής ενημέρωσης (Conservation gardens). Θεματικοί κήποι (Thematic gardens). Κήποι δήμων-κοινοτήτων (Community gardens) Αριθμός και κατανομή Βοτανικών Κήπων ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΑΡΙΘΜΟΙ ΒΟΤΑΝΙΚΩΝ ΚΗΠΩΝ Αφρική και περιοχή Ινδικού Ωκεανού Ασία Αυστραλασία Νησιά Καραϊβικής Κεντρική Αμερική...56 Ευρώπη Πρώην Σοβιετική Ένωση Μέση Ανατολή Βόρεια Αμερική Νότια Αμερική Νοτιανατολική Ασία

10 Αφρική και Ινδικός Ωκεανός Ασία Αυστραλασία 11% 1% 6% 2% 6% 15% Νησιά Καραιβικής Κεντρική Αμερική 9% 36% 9% 2% 3% Ευρώπη Πρωην Σοβιετική Ένωση Μέση Ανατολή Βόρεια Αμερική Νότια Αμερική Νοτιοανατολική Ασία Εικόνα 1. Αριθμός και κατανομή Βοτανικών Κήπων. 9

11 2.3. Θεσμικό Πλαίσιο για τους Βοτανικούς Κήπους Εισαγωγή Υπολογίζεται πως οι 1800 Βοτανικοί Κήποι (B.K.) παγκοσμίως διατηρούν περίπου φυτικά είδη, δηλαδή σχεδόν το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού των φυτών. Επίσης, οι Β.Κ. παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση και την πληροφόρηση όσον αφορά τα θέματα για τη διατήρηση των φυτών. Αυτό καθιστά τους Β.Κ. στυλοβάτες στη υλοποίηση της Συνθήκης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD). Για τους Β.Κ. παντού στον κόσμο, η παγκόσμια ανταλλαγή σπερμάτων είναι ένας σημαντικός μηχανισμός για την απόκτηση φυτικού υλικού. Το σύστημα Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας για τους Β.Κ. που παρουσιάζεται εδώ, αναπτύχθηκε από το γερμανόφωνο δίκτυο (Β.Κ. από την Αυστρία, Γερμανία και τη γερμανόφωνη Ελβετία), μετά από μια απόπειρα για την υλοποίηση των Οδηγιών για Κοινή Πολιτική (CPG), (Τάχος Α. Ι. 1998). Το σύστημα για την Πρόσβαση και Κοινή Ωφέλεια για τους Β.Κ. υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση των Βοτανικών Κήπων, την ομάδα των επίσημων αντιπροσώπων των εθνικών δικτύων των Β.Κ. από κάθε χώρα της Ε.Ε. μέσω της υιοθέτησης μιας απόφασης (παράρτημα 4). Το πρώτο πλεονέκτημα του προτεινόμενου συστήματος είναι το γεγονός ότι δε βασίζεται σε διμερής συμφωνίες μεταξύ των οργανισμών που ανταλλάσσουν φυτικό υλικό αλλά σε ένα σύστημα παγκόσμιας ανταλλαγής για μη εμπορική χρήση για τους Β.Κ. που έχουν δεσμευθεί να τηρούν τη Συνθήκη για τη Βιολογική Ποικιλότητα (Β.Π.). Το δεύτερο τεράστιο πλεονέκτημα είναι το ότι μοιράζονται τα μη νομισματικά οφέλη, επακόλουθο της μη εμπορικής χρήσης από όλους τους κήπους Σκοπός Ο σκοπός αυτού του εγγράφου είναι να αναπτύξει ένα παγκόσμιο σύστημα για την υλοποίηση του συστήματος Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας (Σ.Π.Κ.Ω.) το οποίο τηρεί το πνεύμα της Συνθήκης για τη Βιολογική ποικιλότητα, και επίσης είναι σχετικά εύκολο να υλοποιηθεί. Το σύστημα κυρίως εστιάζεται στην ανταλλαγή φυτικού υλικού (φυτικό γενετικό υλικό) για μη εμπορικούς σκοπούς, αφού αυτό καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των μεταφορών υλικού των περισσότερων Β.Κ. Το παρόν έγγραφο δεν είναι στην τελική του μορφή, αλλά αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί η εμπειρία στα επόμενα χρόνια, παίρνοντας υπόψη διάφορες 10

12 εξελίξεις όσον αφορά το Intemational Undertaking οη Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, και τη Συνθήκη για το Εμπόριο των Ειδών προς Εξαφάνιση (CITES) Περιγραφή του Συστήματος Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας για τους Βοτανικούς Κήπους Το σύστημα Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας για τους Β.Κ. απαιτεί από τον κάθε ένα Β.Κ. μέσα στο εθνικό δίκτυο να υπογράψει τον Κώδικα Συμπεριφοράς. Αυτά τα εθνικά δίκτυα των Β.Κ., τα οποία συμμορφώνονται με αυτό συνδέονται διεθνώς, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο δίκτυο Β.Κ.. Ιδανικά, ο κάθε ένας Β.Κ. υπογράφει τη συμφωνία του Κώδικα Συμπεριφοράς (πιστοποίηση) μαζί με την Εθνική Υπηρεσία, σύμφωνα με την ευθύνη του κάθε συμμετέχοντος στην υλοποίηση της Συνθήκης για την Βιολογική Ποικιλότητα. Εν τούτης, κάθε συμμετέχων μπορεί να επιλέξει να υποδείξει έναν συγκεκριμένο οργανισμό που θα αναλάβει την αίτηση της πιστοποίησης αντί της Εθνικής Υπηρεσίας. Ο Κώδικας Συμπεριφοράς περιλαμβάνει δηλώσεις : 1) στις οποίες ο κήπος δεσμεύεται να ακολουθήσει το πνεύμα της Συνθήκης 2) ότι ο Β.Κ. θα δέχεται φυτικό υλικό το οποίο έχει προμηθευτεί νόμιμα από τον προμηθευτή και το οποίο συνοδεύεται από τις απαραίτητες πληροφορίες, περιλαμβανομένων και των όποιων επιπρόσθετων περιορισμών για την προμήθεια του φυτικού υλικού, 3) ότι το φυτικό υλικό που ελήφθηκε από πηγές ex-situ υπό τις οδηγίες του Κώδικα θα χρησιμοποιηθεί μόνο για μη εμπορικούς σκοπούς, 4) ότι σχετικά με όποιες in-situ ασχολίες συγκομιδής, ο κήπος θα κάνει τις ασχολίες αυτές αυστηρά σύμφωνα με το Σύστημα Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας (ο Β.Κ. θα προμηθευτεί προηγουμένως με μια ενημερωμένη έγκριση) και επίσης θα τηρήσει τις εθνικές και διεθνής συμφωνίες, νόμους και καλύτερη πρακτική όπου είναι εφαρμόσιμο, 5) ότι για όποια σκόπιμη εμπορική χρήση του φυτικού υλικού που αποκτήθηκε από το 1993 και μετά πρέπει να αποκτηθεί προηγουμένως ενημερωμένη έγκριση από τη χώρα προέλευσης πριν από οποιοδήποτε βήμα για την εμπορική χρήση, και ότι σε κάθε περίπτωση ο χρήστης είναι υπεύθυνος για τη δίκαιη και ίση κατανομή των εσόδων, 6) ότι ο κήπος θα προσφέρει μόνο φυτικό υλικό που έχει αποκτηθεί νομίμως, το οποίο αποκτήθηκε από το 1993 και μετά, εάν δεν υπάρχουν άλλοι σχετικοί περιορισμοί που το απαγορεύουν, και για μη εμπορική χρήση μόνο, 11

13 7) ότι για την προμήθεια φυτικού υλικού σε τρίτους οι οποίοι δεν είναι συμβατοί με το σύστημα, μια Συμφωνία Προμήθειας Φυτικού Υλικού στην οποία θα δηλώνονται οι όροι της προμήθειας θα πρέπει να είναι υπογεγραμμένη από τον παραλήπτη πριν από την πραγματική ανταλλαγή και τελος 8) ότι για την προμήθεια φυτικού υλικού σε τρίτους οι οποίοι είναι συμβατοί με το σύστημα, η Συμφωνία Προμήθειας Φυτικού Υλικού εξυπακούεται και επομένως μπορεί να παραληφθεί Ο τρόπος Λειτουργίας του Συσήματος Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλιειας Μεταξύ των Β.Κ. που έχουν υπογράψει τον Κώδικα Συμπεριφοράς και οι οποίοι ανταλλάσουν φυτικό γενετικό υλικό για μη εμπορικούς σκοπούς, η χρήση των Συμφωνιών για τη Μεταφορά και Προμήθεια Υλικού μπορεί να παραληφθεί. Εφόσον οι εθνικές κυβερνήσεις είναι υπεύθυνες για την υλοποίηση της Συνθήκης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, προτείνεται για τα εθνικά δύκτια των Β.Κ. να επικοινωνήσουν με την Εθνική Αρχή για την Πρόσβαση και Κοινή Ωφέλεια για να συζητήσουν τη δημιουργία ενός εθνικού δικτύου Βοτανικών Κήπων. Η καθιέρωση κάθε εθνικού δικτύου των Β.Κ. θα περιλαμβάνει : - Υποστήριξη ("πιστοποίηση") του κάθε Β.Κ. που συμμετέχει στο εθνικό δίκτυο Πρόσβσασης και Κοινής Ωφέλειας μετά την παραλαβή του υπογεγραμμένου Κώδικα Συμπεριφοράς, είτε από την κυβέρνηση είτε από έναν ορισμένο εθνικό οργανισμό Β.Κ. - Τακτική ενημέρωση των εθνικών καταλόγων των Β.Κ. οι οποίοι συμμετέχουν στο εθνικό δίκτυο των Β.Κ. και παράδοση αυτού του καταλόγου στη γραμματεία της Συνθήκης για τη Βιολογική Ποικιλότητα για να εκδοθεί στην ιστοσελίδα του διαδικτύου. - Ένα μηχανισμό για περιοδική αναθεώρηση/επιθεώρηση Κώδικας Συμπεριφοράς Ο Κώδικας Συμπεριφοράς εθελοντικά υποβαλλόμενος (όχι νομικά δεσμευτικός) ο οποίος θα πρέπει να υπογραφεί από τον διευθυντή, διαχειριστή ή από οποιοδήποτε πρόσωπο είναι εξουσιοδοτημένο να υπογράφει επίσημα έγγραφα εκ μέρους του οργανισμού. Το ακριβές κείμενο του Κώδικα Συμπεριφοράς μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα όπως αποφασιστεί από την κυβέρνηση αλλά θα πρέπει να 12

14 περιλαμβάνει παραγράφους από όλες τις δηλώσεις που δόθηκαν στην περιγραφή. Α. Υπόβαθρο Οι υπογεγραμμένοι συμφωνούν ότι κάθε χώρα έχει το απόλυτο δικαίωμα πάνω στα στοιχεία της Βιολογικής Ποικιλότητας μέσα στο δικό τους έδαφος. Παράλληλα, οι υπογεγραμμένοι έχουν συμφωνήσει να παρέχουν πρόσβαση στα δυναμικά μέρη της βιολογικής ποικιλότητας, το γενετικό υλικό. Β. Αντικειμενικοί σκοποί 1) Με τον παρόν Κώδικα Συμπεριφοράς, ο κήπος δεσμεύεται, όσον αφορά την απόκτηση, τη Διατήρηση και τη προμήθεια σε άλλους, να ενεργεί σύμφωνα με το πνεύμα της Συνθήκης για τη Βιολογική Ποικιλότητα και τη Συνθήκη για το Εμπόριο των Ειδών προς Εξαφάνιση (CITES), καθώς επίσης και σύμφωνα με όλους τους σχετικούς νόμους και κανονισμούς. 2) Αυτός ο Κώδικας υπογραμμίζει τον αντικειμενικό σκοπό του Κήπου, να εγγυηθεί τη σωστή απόκτηση και την αειφόρο χρήση της βιολογικής ποικιλότητας και να προωθεί σχετική έρευνα. Για αυτό το σκοπό είναι απαραίτητη η διαφάνεια των εγγράφων της συλλογής φυτικού υλικού για να εγγυηθεί τη διαθεσιμότητα των ζητούμενων πληροφοριών, όπως απαιτείται από τη Συνθήκη για τη Β.Π. 3) Ο Κώδικας επίσης στοχεύει στο να προωθήσει τη διεθνής συνεργασία, δίνοντας μια βάση για τις χώρες προέλευσης του φυτικού υλικού να στηρίξουν τον κήπο στην έρευνα και τις ασχολίες συλλογής μέσα στο έδαφός τους, σύμφωνα με το πνεύμα της Συνθήκης για τη Β.Π. Γ. Απόκτηση, Διατήρηση και Προμήθεια i) Απόκτηση 1) Ο Κήπος θα δέχεται φυτικό υλικό μόνο εφόσον έχει αποκτηθεί νόμιμα από τον προμηθευτή και το οποίο συνοδεύεται με τις απαραίτητες πληροφορίες. 2) Το φυτικό υλικό που έχει αποκτηθεί έχει επαρκώς τεκμηριωθεί και περιλαμβάνει τους όποιους περιορισμούς που ισχύουν για τη χρήση του. 3) Ο Κήπος δε θα δεχθεί φυτικό υλικό το οποίο, σύμφωνα με τους σχετικούς περιορισμούς που ισχύουν για αυτό, δε μπορεί να διασπαρθεί περαιτέρω. 4) Το φυτικό υλικό που θα αποκτηθεί βάσει αυτού του Κώδικα θα χρησιμοποιείται μόνον για μη εμπορικούς σκοπούς. 5) Ο Κήπος θα συνεισφέρει επίσης, όπου είναι εφικτό, στη διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας στη χώρα προέλευσης, καθώς επίσης και στη μετάδοση επιστημονικής 13

15 γνώσης και τεχνογνωσίας. 6) Στην περίπτωση που ο κήπος μελετά την επιδίωξη εμπορικών συμφερόντων, θα πρέπει να προμηθευτεί προηγουμένως ενημερωμένη έγκριση από τη χώρα προέλευσης και να γίνουν οι διευθετήσεις για τη σωστή και ίση κατανομή/μοιρασιά των εσόδων μέσω μιας διμερούς Συμφωνίας για τη Μεταφορά - Προμήθεια Υλικού για όλο το φυτικό υλικό που εμπλέκεται. ii) Διατήρηση μέσα στη συλλογή Ο κήπος συνεισφέρει στη διατήρηση της Βιοποικιλότητας μέσω της διατήρησης και της καλλιέργειας του φυτικού υλικού που διαθέτει στη συλλογή του. Εγγυάται τη συνεχή και επαρκής τεκμηρίωση της συλλογής φυτικού υλικού, το οποίο διατηρείται κυρίως για επιστημονικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. iii) Προμήθεια του φυτικού υλικού Ο Κήπος θα προμηθεύει φυτικό υλικό υπό τον όρο ότι ο αποδέκτης ενεργεί σύμφωνα με τη Συνθήκη για τη Β.Π., ιδιαίτερα με το άρθρο για την Πρόσβαση και Κοινή Ωφέλεια. Ο διευθυντής του Κήπου είναι υπεύθυνος για την προμήθεια του φυτικού υλικού σε άλλους οργανισμούς και εγγυάται τα κατάλληλα έγγραφα. Ο Κήπος διακηρύσσει ρητά ότι το φυτικό γενετικό υλικό που προμηθεύεται είναι μόνο για μη εμπορικούς σκοπούς. Για κάθε σκόπιμη εμπορική χρήση του φυτικού υλικού που αποκτήθηκε από τον παραλήπτη, ενημερωμένη έγκριση από την χώρα προέλευσης θα πρέπει προηγουμένως να εκδοθεί, πριν γίνουν τα οποιαδήποτε βήματα για την εμπορική χρήση. Σε αυτή την περίπτωση ο χρήστης είναι υπεύθυνος για τη σωστή και ίση διανομή των εσόδων. Από τις 29 Δεκεμβρίου 1993 που η Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα (Rio de Janeiro, 1992) έχει τεθεί σε ισχύ, είναι απαραίτητο για τους Β.Κ. να συμμορφωθούν συγκεκριμένα με το Άρθρο 15 (Πρόσβαση σε γενετικό υλικό), ιδιαίτερα σε συνδυασμό με την ανταλλαγή και προμήθεια φυτικού υλικού. Ανάλογα, ο κήπος ανταλλάσσει φυτικό υλικό υπό τον όρο ότι ο χρήστης ενεργεί σύμφωνα με το πνεύμα της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα. Ο Κήπος είναι αφιερωμένος στην διατήρηση, αειθαλής χρήση και έρευνα της βιολογικής ποικιλότητας. Σχετικά με την απόκτηση, συντήρηση και προμήθεια του φυτικού υλικού, ο κήπος απαιτεί από τους συνεργάτες του να ενεργήσουν κατά γράμμα και σύμφωνα με το πνεύμα της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα, τη Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο των Ειδών προς Εξαφάνιση (CITES) και σύμφωνα με όλες τις σχετικές συμβάσεις και τους νόμους που σχετίζονται με την προστασία της βιολογικής ποικιλότητας. 14

16 Επομένως, μόνο αυτά τα ιδρύματα τα οποία αποδέχονται τους παρακάτω όρους θα μπορούν να λάβουν φυτικό υλικό από τη συλλογή του κήπου. 1) Βάσει αυτής της συμφωνίας, το υλικό προορίζεται να υπηρετήσει το κοινό καλό, ιδιαίτερα την επιστημονική μελέτη, εκπαίδευση και τα συμφέροντα περιβαλλοντικής προστασίας. 2) Με την αποδοχή φυτικού υλικού από τον κήπο, ο αποδέκτης είναι υποχρεωμένος να στηρίξει σε έγγραφα στοιχεία και να διατηρήσει όλες τις σχετικές πληροφορίες που αρμόζουν κατάλληλα στο υλικό. 3) Στην περίπτωση που παρουσιάζονται επιστημονικές δημοσιεύσεις για το φυτικό υλικό, θα πρέπει να δίνεται η προέλευση του υλικού. Επιπρόσθετα, αυτές οι δημοσιεύσεις θα πρέπει να σταλούν στον κήπο αυτομάτως και χωρίς να ζητηθούν. 4) Η σκόπιμη εμπορική χρήση από τον αποδέκτη δεν καλύπτεται από αυτή τη συμφωνία. Η εμπορευματοποίηση είναι αντικείμενο μιας ξεχωριστής συμφωνίας με την χώρα προέλευσης. Αυτή η συμφωνία υπογραμμίζει τις προβλέψεις του συστήματος Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας για τους Βοτανικούς Κήπους, δηλαδή ο χρήστης είναι υποχρεωμένος να μοιραστεί τα οφέλη με τη χώρα προέλευσης και να μεταβιβάσει τις σχετικές πληροφορίες στην αρχή υπεύθυνη για την υλοποίηση του συστήματος Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας για τους Β.Κ. 5) Ο Κήπος θα μεταβιβάσει τις πληροφορίες για την προμήθεια του υλικού εφόσον ζητηθεί από την αρχή που είναι υπεύθυνη για την υλοποίηση του συστήματος Πρόσβασης και Κοινής Ωφέλειας για τους Β.Κ. 6) Το φυτικό υλικό μπορεί να προμηθευτεί από τον κήπο βάσει και υπό τους όρους αυτής ή σχετικών συμφωνιών. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4: Απόφαση από το BGCI/IABG της Ευρωπαϊκής Κοινοπραξίας των Βοτανικών Κήπων για κοινές πολιτικές των Β.Κ. της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την πρόσβαση στις συλλογές τους και την κοινή ωφέλεια. Ένα συνέδριο του BGCI/IABG της Ευρωπαϊκής Κοινοπραξίας των Βοτανικών Κήπων που πραγματοποιήθηκε στο Funchal στη Μαδέρα της Πορτογαλίας στις 5-6 Μαϊου 2001, μελέτησε θέματα σχετικά με την υλοποίηση του Άρθρου 15 της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα στη Πρόσβαση και Κοινή Ωφέλεια των Β.Κ. στην Ε.Ε. Το συνέδριο τόνισε τη σημασία των Β.Κ. στην Ε.Ε. απευθυνόμενο στην ανάγκη για κοινές πολιτικές σχετικά με την πρόσβαση στις φυτικές συλλογές τους και τα κοινά οφέλη που αποκομίζονται από τη χρήση τέτοιων συλλογών. Το συνέδριο σχολίασε τη δουλειά που επιχειρείται από αρκετούς Β.Κ. στην Ευρώπη, πιo αισθητά από το Β.Κ. της Βόννης, Γερμανία και τους Βασιλικούς Β.Κ. στο Kew, Μ. Βρετανία, σε συνεργασία με άλλους Β.Κ. και οργανισμούς Β.Κ., στην 15

17 ανάπτυξη κοινών οδηγιών και κωδικών συμπεριφοράς για τις Συμφωνίες Προμήθειας και Απόκτησης Υλικών ώστε να βοηθήσουν τους Β.Κ. να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους σύμφωνα με το Άρθρο 15. Η Κοινοπραξία πρότεινε τα εξής: - Πρόσβαση α) ότι μια κοινή, ενοποιημένη πολιτική ανταπόκρισης θα πρέπει να ετοιμαστεί από την Ευρωπαϊκή κοινοπραξία των Β.Κ. για την ενδο-συνεδριακή συνέλευση στη Βόννη (Οκτ. 2001) που θα παρουσιάσει τη θέση των Ευρωπαϊκών Β.Κ. και θα καλωσορίσει τις κοινές οδηγίες και τον κοινώς αποδεκτό κώδικα συμπεριφοράς που ετοιμάστηκε από τον Β.Κ. της Βόννης, ως βάση για την ανάπτυξη των εθνικών πολιτικών και των κωδικών συμπεριφοράς για τους Β.Κ. β) Την προετοιμασία και την προμήθεια των κοινών οδηγιών για τους Β.Κ. σε όλη την Ευρώπη σε σχέση με την πρόσβαση και τη χρήση των συλλογών. γ) Την ανάπτυξη αποτελεσματικών και αποδοτικών διαδικασιών σε συμφωνία με τις προβλέψεις της Σύμβασης για τη Β.Π., ώστε να προάγουν/ διευκολύνουν την ανταλλαγή υλικού μεταξύ ιδρυμάτων στην Ε.Ε. για επιστημονικούς σκοπούς και να προωθήσουν τους σκοπούς της Σύμβασης, εγκαθιδρύοντας ένα Ευρωπαϊκό σύστημα για την ανταλλαγή υλικού μεταξύ των Β.Κ. Ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε να περιλαμβάνει Ευρωπαϊκούς Β.Κ. οι οποίοι έχουν υπογράψει έναν συμφωνημένο κώδικα συμπεριφοράς δηλώνοντας ότι όλο το φυτικό υλικό που αποκτάται μέσω του συστήματος δε θα χρησιμοποιηθεί για εμπορικούς σκοπούς. - Κοινή Ωφέλεια α) μια παρόμοια τυποποιημένη διαδικασία να αναπτυχθεί για πολιτικές σχετικές με την κοινή ωφέλεια. β) Η κύρια ευθύνη για τον καθορισμό της χρήσης των ωφελειών που θα προκύψουν από την εμπορευματοποίηση των γενετικών υλικών προερχομένων από τις συλλογές των Β.Κ. θα πρέπει να ανήκει στις χώρες πηγές του αρχικού βλαστικού πλάσματος, σε συνεργασία με άλλους καλή τη πίστη συνεργάτες. - Υλοποίηση α) Τα εθνικά δίκτυα Β.Κ. της Ε.Ε. να ξεκινήσουν επειγόντως βήματα για να προετοιμάσουν, να υιοθετήσουν και να υλοποιήσουν τέτοιες πολιτικές, εναρμονισμένες με αυτές που υιοθετήθηκαν από τους Β.Κ. σε άλλες χώρες της Ε.Ε. και με σχετικές εθνικές και Ευρωπαϊκές πολιτικές και νομοθεσίες. β) Οι σύλλογοι Β.Κ. να αναπτύξουν συστήματα σύνδεσης με τις εθνικές ABS ώστε 16

18 να προάγουν την αναγνώριση και, όπου είναι κατάλληλο, την επικύρωση τέτοιου είδους πολιτικών από τις σχετικές Αρχές. 17

19 3. ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΒΟΤΑΝΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 3.2. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ KEW Εισαγωγή Ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος του Kew, βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Τάμεση, στο Ρίτσμοντ, ένα όμορφο προάστιο 10 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Λονδίνου. Έχει συνολική έκταση 120 εκτάρια και περιλαμβάνει είδη φυτών και είδη δέντρων και είναι ένας από τους κορυφαίους του είδους του όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και παγκοσμίως. Ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος του Kew (ΒΒΚΚ) είναι ανοιχτός στο κοινό 362 ημέρες το χρόνο από 9:30 ως 5:30 και έχει εύκολη πρόσβαση από όλα τα συγκοινωνιακά μέσα (αυτοκινητόδρομος, σιδηρόδρομος, υπόγειος, ποταμόπλοια). Η αποστολή του ΒΒΚΚ σύμφωνα με το καταστατικό του είναι η επίτευξη της βέλτιστης διαχείρισης του περιβάλλοντος, αυξάνοντας τη γνώση και την κατανόηση των φυτών (taxa) και των μυκήτων, που είναι η βάση της ζωής στον πλανήτη μας. Αυτή η αποστολή επιτυγχάνεται με τις ποικίλες δραστηριότητες του σε τομείς έρευνας, εκπαίδευσης, προστασίας περιβάλλοντος στους οποίους θα αναφερθούμε παρακάτω Ιστορική αναδρομή Η ιστορία του κήπου ουσιαστικά ξεκινά τον 16 ο αιώνα όταν ο Ερρίκος ο έβδομος έκτισε το παλάτι του Ρίτσμοντ. Στις αρχές του 18ου αιώνα, περίοδο οικονομικής και πολιτιστικής άνθησης της Βρετανικής αυτοκρατορίας, ο κήπος των ανακτόρων επεκτείνεται και εμπλουτίζεται. Ακολουθεί μία περίοδο παρακμής, το πρώτο μισό του 19 ου αιώνα, και ειδικά επί Γεωργίου του 4ου, ενώ τα έτη είναι η περίοδος αναγέννησης του, με την μετατροπή του σε βοτανικό κήπο, την προσθήκη δύο μεγάλων θερμοκηπίων ( Palm House and και Temperate House) και την ίδρυση του Herbarium. Οι τομείς επιστημονικής έρευνας επεκτείνονται ακολουθώντας τις ανάγκες της ολοένα επεκτεινόμενης αυτοκρατορίας, προμηθεύοντας πολλαπλασιαστικό υλικό ανθοκομικών και καλλιεργούμενων φυτικών ειδών από και προς τις αποικίες. Με τη βοήθεια της Βασίλισσας Βικτώριας και την σιδηροδρομική πρόσβαση ο ΒΒΚΚ αναπτύχθηκε περαιτέρω και παγιώθηκε στην συνείδηση του κοινού. Τα χρόνια μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, γνωρίζει ακόμη μια φορά παρακμή, καθώς η μεταπολεμική Βρετανία προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της, 18

20 και μοναδικές πηγές χρηματοδότησης είναι δάνεια, δωρεές, και εργολαβίες από ιδιώτες. Μετά από τον πόλεμο, η περίοδος μεγάλων οικονομικών δυσκολιών που ακολούθησε έβαλε εμπόδια στο καινούριο ξεκίνημα της μεταρρύθμισης του Βοτανικού κήπου του Kew και της διαδικασίας ανάπτυξης του. Το τέλος του πολέμου συνέπεσε επίσης με το θάνατο, μέσω της ηλικίας και της αποσύνθεσης, πολλών ώριμων και ιστορικών δέντρων. Παρά αυτές τις δυσκολίες, ο εμπλουτισμός του Kew από τα φυτικά είδη των αποικιών συνεχίστηκε αδιάκοπα υπό την καθοδήγηση του Edward Salisbury. Εικόνα 2. Palm House (θερμοκήπιο Φοινίκων). Το μεγάλο και ευπρόσδεκτο δώρο από την αυστραλιανή κυβέρνηση το 1952 ήταν το αυστραλιανό κτήριο (τώρα το κτήριο της εξέλιξης ). Το κτήριο ήταν προς τιμή στη μνήμη της του διευθυντή του Κήπου ο οποίος επισκέφτηκε την ήπειρό της Αυστραλίας το Ήταν μεγάλης σημασίας κτίσμα, διότι αποτέλεσε το πρώτο παράδειγμα ενός προκατασκευασμένου κτηρίου κραμάτων αλουμινίου στο Kew. Αυτό το κτήριο αντικαταστάθηκε από το succulent house, το οποίο ολοκληρώθηκε το Με την πάροδο του χρόνου, αυξήθηκαν οι χρηματοδοτικοί πόροι και έγιναν οι απαραίτητες επεκτάσεις και συντηρήσεις παλαιότερων εγκαταστάσεων για να λάβει την σημερινή του μορφή. 19

21 Ο Βοτανικός Κήπος τον 21 ο Αιώνα Οι βασιλικοί βοτανικοί κήποι του Kew πέρασαν το κατώφλι του 21ου αιώνα ως μια οργάνωση με μεγάλη, σημαντική και υπερήφανη κληρονομιά. Τα πρώτα έτη του 21ου αιώνα, η κληρονομιά του κήπου ενισχύθηκε και που προωθήθηκε μέσω ποικίλων μέσων, που περιλαμβάνουν: οι αποκαταστάσεις μεγάλης έκτασης δρόμων, του θερμοκηπίου πορτοκαλιών και του θερμοκηπίου του Nash. ο χαρακτηρισμός των κήπων ως περιοχή παγκόσμιας κληρονομιάς, τον Ιανουάριο του Herbarium και εκδόσεις Το κτίριο του Herbarium χρονολογείται από τον 18 ο αιώνα και τον 20 ο αιώνα και αποτελείται από τις πτέρυγες Α, Β, Δ και Ε. Αρχιτεκτονικά αποτελεί ένα σημαντικό χαρακτηριστικό γνώρισμα στο Kew. Η διακοσμητική πλινθοδομή και η κλασσική του μορφή καθόρισαν το αρχιτεκτονικό ύφος των πιο πρόσφατων προσθηκών στα καινούρια κτίσματα του Herbarium. Το Herbarium του κήπου περιλαμβάνει μια συλλογή 7,5 εκατομμυρίων δειγμάτων, η οποία είναι διαθέσιμη σε CD-Rom, σε δικές του εκδόσεις και επιστημονικά περιοδικά. Στην ιστοσελίδα του Kew, μπορεί να βρει κανείς Online εκδόσεις, βιβλιογραφίες και άλλες επιστημονικές πληροφορίες για φυτά και μύκητες. Εικόνα 3. Herbarium (Ερμπάριο-Φυτοθήκη). 20

22 Επιστημονική έρευνα και εκπαίδευση Η έρευνα επικεντρώνεται κυρίως στις συλλογές των φυτών που διαθέτει το ίδρυμα. Στον τομέα της έρευνας απασχολούνται πολλοί επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων. Τα θέματα, με τα οποία ασχολούνται, σχετίζονται με: τις βιολογικές αλληλεπιδράσεις (χημειοταξινομία, έλεγχος εντόμων, βιολογικός έλεγχος), την οικονομική βοτανική, τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών, η συστηματική ταξινόμηση δενδροκομικών ειδών, τη γενετική των φυτών και τη διατήρηση των σπερμάτων. Μυκητολογία. Ταξονομία και συστηματική μυκήτων και ανώτερων φυτών (με έμφαση στην μορφολογική συστηματική, μοριακή συστηματική, κυτογενετική, μικρομορφολογία και ονοματολογία). κυτταροταξινόμηση. Η επιστημονική έρευνα επικεντρώνεται στις εξής οικογένειες φυτών: Από τα μονοκοτυλήδονα οι Araceae, Arecaceae (Palmae), Dioscoreaceae, Orchidaceae, Poaceae (Gramineae), Cyperaceae, από τα δικοτυλήδονα οι Acanthaceae, Apocynaceae, Asclepiadaceae, Cactaceae, Compositae (Asteraceae), Euphorbiaceae, Lamiaceae (Labiatae), Leguminosae (Fabaceae), Malvales, Myrtales, Rubiaceae, Urticaceae και από τα γυμνόσπερμα Conifers. Και στις εξής οικογένειες μυκήτων: Από τους ασκομύκητες οι Leotiales και οι Pezizales, από τους βασιλομύκητες οι Holobasidiomycetes και οι Orchidendomycorrhizal associates και από τους ζυγομύκητες οι Endogonales. Οι γεωγραφικές περιοχές που προτιμώνται για έρευνα είναι η Αφρική (συμπεριλαμβανόμενης της Μαδαγασκάρης), τα νησιά του Ινδικού Ωκεανού, η Μέση Ανατολή, η Βορειοανατολική Βραζιλία, η Νοτιοδυτική Ασία, η Κίνα και τα 21

23 Βρετανικά νησιά. Τα αποτελέσματα των ερευνών είναι διαθέσιμα μέσω μίας βάσης δεδομένων καθώς και CD- Roms, βιβλίων και επιστημονικών περιοδικών. Όσον αφορά τον τομέα της εκπαίδευσης, οι προτεραιότητες του Βοτανικού Κήπου του Kew είναι : Να μοιραστεί την πλούσια γνώση του Να καταστεί ο Β.Β.Κ.Κ. στην πρώτη γραμμή της έρευνας, μελέτης, ερμηνείας και διδασκαλίας της συστηματικής βοτανικής, και της προστασίας του περιβάλλοντος. Να αναπτύξει δίκτυο συνεργασίας με κορυφαία στον τομέα αυτό πανεπιστήμια και άλλα ερευνητικά ινστιτούτα. Έτσι το τριετές δίπλωμα του Kew στην φυτοκομία (Kew Diploma in Horticulture) θεωρείται ένα πολύ ισχυρό εφόδιο που προσελκύει σπουδαστές από όλο τον κόσμο και παρέχεται η δυνατότητα να σπουδάσουν επιστημονικά, τεχνικά και διαχειριστικά θέματα, ενώ παράλληλα κερδίζουν πολύτιμη πρακτική εμπειρία ασκούμενοι στον κήπο. Επίσης ο ΒΒΚΚ διαθέτει διεθνή διπλώματα διάρκειας 4 έως 8 εβδομάδων σε θέματα εκπαίδευσης και διαχείρισης βοτανικών κήπων, τεχνικές ερμπαρίου, και στρατηγικές προστασίας φυτών. Αξίζει επίσης να σημειωθεί η συνεργασία του Kew με κορυφαία στον τομέα τους Πανεπιστήμια, για την πραγματοποίηση των παρακάτω μεταπτυχιακών προγραμμάτων διάρκειας ενός έτους: Εθνοβοτανική σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο του Κεντ (Kent) και το Ινστιτούτο Ντάρελ (Durrell Institute). Βιοποικιλότητα των Φυτών σε συνεργασία με το τμήμα Βοτανικής του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ (University of Reading). Διατήρηση και αξιοποίηση γενετικών πόρων των φυτών σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ (University of Birmingham). Αξίζει να σημειωθεί ότι το Kew, θέλοντας να προωθήσει την κατανόηση θεμάτων βοτανικής στο ευρύ κοινό, οργανώνει ειδικές διαλέξεις. Το κοινό μπορεί να αποτελείται από απλούς ερασιτέχνες μέχρι κηποτέχνες και ειδικούς επιστήμονες. 22

24 Προστασία και Αειφορική Διαχείριση Περιβάλλοντος Ο Βοτανικός κήπος του Kew είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο κέντρο σε θέματα προστασίας της βιοποικιλότητας, και έχει αναλάβει αρκετά προγράμματα προστασίας απειλούμενων και κινδυνεύοντων φυτών και των ενδιαιτημάτων τους. Έχοντας σαν εργαλεία ένα ευρύ φάσμα προηγμένων τεχνικών, τόσο για ex situ όσο και για in situ προστασία διαφόρων ειδών, συμβουλεύει και συνδιαμορφώνει στρατηγικές προστασίας σε διεθνές επίπεδο. Έρανοι όπως το Threatened Plants Appeal, προωθούν την επιστημονική δράση με επίκεντρο την απόκτηση γνώσης της κατάστασης απειλής κάποιων ειδών στη φύση, των μεθόδων αναπαραγωγής τους, και τον ex situ πολλαπλασιασμού τους. Ο απώτερος σκοπός είναι η επανεισαγωγή των φυτών αυτών στα φυσικά τους ενδιαιτήματα και η κατοχύρωση καθεστώτος προστασίας σε συνεργασία με τις αρχές κάθε χώρας Συλλογές Η συλλογές ζωντανών φυτών του Kew, αντανακλούν την ποικιλομορφία των φυτών παγκοσμίως, και είναι συγκεντρωμένα σε 26 θεματικά καθορισμένους κήπους (π.χ. κήπος με ροδόδεντρα, κήπος με μπαμπού), 6 μεγάλα θερμοκήπια και ειδικές συλλογές με σαρκοφάγα φυτά, φτέρες, αγροστώδη και φυτά με οικονομική σημασία. Ενότητες Κήπων που υπάρχουν: - Κήπος με υδροβια φυτά (Aquatic garden) - Δενδροκομικός κήπος (Arboretum) - Κήπος με αζαλέες (Azalea Garden) - Κήπος με μπαμπού (Bamboo Garden) - Κοιλάδα με Berberis (Berberis Dell) - Περιοχή περιπάτου (Broad Walk) - Περιοχή προστασίας (Conservation Area) - Κήπος του Δούκα (Duke s Garden) - Κήπος με χλόη (Grass Garden) - Κήπος ποωδών φυτών (Half-Hardy Herbaceous Garden) - Περιοχή ιαπωνικού τοπίου (Japanese Landscape & Chokushi-Mon) - Κήπος με κέδρους (Juniper collection) - Λίμνη (Lake) - Ενυδρεία 23

25 - Εξοχικό της Βασίλισσας (Queen s Cottage Grounds) - Κήποι της Βασίλισσας (Queen s Garden) - Κοιλάδα των Ρόδoδενδρα (Rhododendron Dell) - Βραχόκηπος (Rock Garden) - Κήπος με τριανταφυλλιες (Rose Garden) - Απομονωμένος (μοναχικός) κήπος (Secluded Garden) - Χειμερινός κήπος (Winter Garden) - Δασική περιοχή (Woodland garden) - Δασικό ξέφωτο (Woodland Glade Εικόνα 4. Broad walk (Περιοχή περιπάτου). Εικόνα 5. Lake (λίμνη). Εικόνα 6: Queen s Garden. 24

26 Εικόνα 7. Rock Garden (Βραχόκηπος). Εικόνα 8. Duke s Garden (Κήπος του Δούκα). 25

27 Εικόνα 9. Aquatic Garden (Υδρόβιων φυτών). Εικόνα 10. Κήπος εμπορικών φυτών. Εικόνα 11. Crocus Carpet (Κήπος με Κρόκους) Θερμοκήπια του Βοτανικού Κήπου Όσον αφορά τα θερμοκήπια του Κήπου υπάρχουν πολλά και σημαντικά τόσο σε ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία των κτισμάτων όσο και σε επιστημονική σημασία των εκθεμάτων των φυτικών ειδών σε αυτά. Τα θερμοκήπια του Βοτανικού Κήπου του KEW είναι τα εξής : AIpine House (θερμοκήπιο των αλπικών ειδών). 26

28 Eνolution House (θερμοκήπιο της εξέλιξης). Palm House (θερμοκήπιο των φοινικιών). Ρrincess of Wales Conserνatory (θερμοκήπιο προστασίας & διατήρησης φυτών Πριγκίπισσα της Ουαλίας). Temperate House (θερμοκήπιο των εύκρατων ζωνών). Waterlily House (θερμοκήπιο των υδροβίων φυτών Waterlily). Η περιοχή κυριαρχείται από τα βασικά κτίσματα του θερμοκηπίου των φοινίκων και του θερμοκηπίου των Θαλάσσιων Κρίνων. Εικόνα 12. Palm House. Εικόνα 13. Palm House (εσωτερικό). Το θερμοκήπιο των φοινίκων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα καλοδιατηρημένα θερμοκήπια του κόσμου, του 19ου αιώνα. Χτισμένο το από τον Richard Turner από επεξεργασμένο σίδηρο και γυαλί, ήταν το μεγαλύτερο θερμοκήπιο του κόσμου όταν άνοιξε και παραμένει ένα από το αρχιτεκτονικά αξιοθέατα του Βοτανικού Κήπου του Kew. Περιβάλλεται από πεζούλια με στρώματα λουλουδιών, που έχουν αντικαταστήσει τα αρχικά παρτέρια του Nesfield, και δεσπόζει σε ένα ημίδασώδες τοπίο που αποτελείται από φυτείες διαφορετικών γενών. Δημιουργήθηκε για να στεγάσει ειδικά τους εξωτικούς φοίνικες, που είχαν συλλεχθεί από διάφορα μέρη του κόσμου. Ακριβώς δίπλα από το θερμοκήπιο των φοινίκων είναι το θερμοκήπιο των θαλάσσιων κρίνων, ένα άλλο κλασικό κτίριο του Kew, κατασκευασμένο και αυτό από επεξεργασμένο σίδηρο από τον οικοδόμο του θερμοκηπίου των φοινίκων, 27

29 Richard Τurner. Χτισμένο το 1852, ήταν μεγαλύτερο σε χώρο και έκταση θερμοκήπιο στον κόσμο, και σχεδιάστηκε συγκεκριμένα για να στεγάσει το γιγαντιαίο θαλάσσιο κρίνο του Αμαζονίου. Το 1866 μετατράπηκε σε χώρο για φαρμακευτικά φυτά με εμπορική αξία. Εικόνα 14. Waterlily House. Ακριβώς δίπλα από το θερμοκήπιο των φοινίκων είναι το θερμοκήπιο των θαλάσσιων κρίνων, ένα άλλο κλασικό κτίριο του Kew, κατασκευασμένο και αυτό από επεξεργασμένο σίδηρο από τον οικοδόμο του θερμοκηπίου των φοινίκων, Richard Τurner. Χτισμένο το 1852, ήταν μεγαλύτερο σε χώρο και έκταση θερμοκήπιο στον κόσμο, και σχεδιάστηκε συγκεκριμένα για να στεγάσει το γιγαντιαίο θαλάσσιο κρίνο του Αμαζονίου. Το 1866 μετατράπηκε σε χώρο για φαρμακευτικά φυτά με εμπορική αξία Εκδηλώσεις και υπηρεσίες για το κοινό Εξειδικευμένο προσωπικό του Β.Β.Κ.Κ. οργανώνει 2 φορές την ημέρα μία γενική ξενάγηση, που περιλαμβάνει τα πιο σημαντικά και χαρακτηριστικά ανά εποχή τμήματα του. Η ξενάγηση επίσης περιλαμβάνει επίσκεψη στα θερμοκήπια, παρουσιάζοντας κάποια από τα εξωτικά είδη φυτών καθώς και την ιστορία και το έργο στο Kew. Οι ξεναγήσεις αυτές μπορούν να γίνουν και για μη αγγλόφωνο κοινό και είναι δωρεάν για όλους τους επισκέπτες. Τέλος, οργανώνονται μουσικές 28

30 εκδηλώσεις, ειδικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ τμήματα του κήπου είναι διαθέσιμα για γάμους και συνεστιάσεις. Εικόνα 15. Βοτανικός Κήπος Kew: Ο χάρτης του Βοτανικού Κήπου διαιρείται σε τρεις ενότητες, την ανατολική με το κόκκινο χρώμα, τη δυτική με το μπλε και η βόρεια με το πορτοκαλί. 6. Berberis Dell 7. Campanile 8. Cherry Walk via 21 to Evolution House 13. Flag Pole 17. Japanese Gateway & Landscape 18. Juniper Collection 21. King William's Temple 25. Marianne North Gallery 29. Pagoda (not open to the public) 30. Palm House and Marine Display 31. Pavilion Restaurant 37. Rose Garden 38. Ruined Arch 40. Temperate House 42. Temple of Arethusa 43. Temple of Bellona 44. Victoria Gate Centre 45. Waterlily House 3. Azalea Garden 5. Bamboo Garden 9. Conservation Area 12. Minka House 22. Lake 23. Lilac Garden 33. Queen Charlotte's Cottage 34. Rhododendron Dell 35. Riverside Walk start 47. Woodland Glade 1. Alpine House *currently closed 2. Aquatic Garden also nearby: New Bonsai House 4. White Peaks Climbers and Creepers 10. Duke's Garden 14. Grass Garden 15. Half-Hardy Herbaceous Garden 16. Ice House and Winter Garden 19. Kew Gardens Gallery (Cambridge Cottage) 20. Kew Palace and the Queen's Garden 24. Main Gate 26. Museum No. 1 / Plants + People exhibition 27. Orangery 28. Order Beds, Rose Pergola 32. Princess of Wales Conservatory 29

31 36. Rock Garden 39. Secluded Garden 41. Temple of Aeolus 46. Woodland Garden 30

32 3.3. ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ Εισαγωγή Ο βοτανικός κήπος του Βερολίνου είναι ένας παράδεισος φυτών παγκόσμιας σημασίας με μια ιστορία που ξεπερνάει τα 300 χρόνια. Ο πρόδρομος κήπος στις αρχές του 17ου αιώνα βρισκόταν στους κήπους αναψυχής του κάστρου του Βερολίνου. Το 1679 ο δούκας Grand έδωσε τις οδηγίες για να ιδρυθεί έναν γεωργικός-αγροτικός πρότυπος κήπος που δημιουργήθηκε στο Schφneberg, ένα χωριό κοντά στο Βερολίνο και τώρα μια από τις πολλές περιφέρειές του, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του πάρκου Kleist. Διακόσια έτη αργότερα στην αρχή αυτού του αιώνα, επαναεγκαταστάθηκε στο Dahlem, λόγω της έλλειψης χώρου στο Schφneberg. Εικόνα 16. Βοτανικός Κήπος Βερολίνου. Σήμερα ο Βοτανικός Κήπος του Βερολίνου στο Dahlem περιλαμβάνει μια έκταση 126 στρεμμάτων και ως εκ τούτου είναι ένας από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους κήπους στον κόσμο. Περίπου διαφορετικά είδη φυτών είναι καλλιεργημένα εδώ. Στα 39 στρέμματα του τμήματος των φυτών που παρουσιάζονται σύμφωνα με τη γεωγραφική τους θέση, ένα από τα μεγαλύτερα τμήματα του είδους του στον κόσμο, μπορεί κανείς να ταξιδέψει νοητά γύρω από το Βόρειο Ημισφαίριο, και στο δενδρολογικό κήπο 42 στρεμμάτων και στο τμήμα ταξονομίας μπορεί ο 31

33 επισκέπτης να κατανοήσει τη σχέση μεταξύ των ξυλωδών και ποωδών φυτικών ειδών. Το σύνθετο θερμοκήπιο αποτελείται από 16 κτίσματα ανοικτά στο κοινό και προσφέρει τη δυνατότητα παροχής γνώσεων και πληροφοριών της τροπικής και υποτροπικής βλάστησης. Αυτές οι ζωντανές συλλογές, μαζί με τις συντηρημένες συλλογές, αποτελούν τη βάση για τη συνεχή επέκταση της επιστημονικής μελέτης μέσα στο φυτικό βασίλειο, με το στόχο την εμβάθυνση της γνώσης η οποία είναι απαραίτητη για τη χρησιμοποίηση και την προστασία της ποικιλομορφίας των φυτών στη γη. Επιπλέον, ο Βοτανικός Κήπος παρέχει την ευκαιρία στον επισκέπτη να περάσει ευχάριστα το χρόνο του σε ένα πολύ όμορφο περιβάλλον ανάμεσα στις ομορφιές της φύσης, και να μάθει περισσότερα για τον πολύπλοκο κόσμο των φυτών. Εικόνα 17. Άποψη Ιταλικού Κήπου. Εικόνα 18. Άποψη του Κήπου. Εικόνα 19. Κεντρικό θερμοκήπιο Βοτανικού Κήπου Βερολίνου. 32

34 Εικόνα 20. Χάρτης του Βοτανικού Κήπου του Βερολίνου του

35 Τα θερμοκήπια του Κήπου Το κύριο τροπικό θερμοκήπιο με το μήκος 60 μ και ύψος 23 μ είναι ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Χαρακτηρίζεται από τα ψηλά δέντρα με τα επίφυτα που αυξάνονται σε αυτά, και τα υπέροχα πολύχρωμα φυτά τοποθετημένα κάτω από αυτά, καθώς επίσης και τα αναρριχόμενα και άλλα αναρριχητικά φυτά, δίνει στον επισκέπτη μια ιδέα της τεράστιας ποικιλίας της τροπικής βλάστησης. Ένα από τα παραρτήματα του κύριου τροπικού θερμοκηπίου περιέχει φυτά από τις ερήμους της νότιας Αφρικής, όπως τα διάσημα Welwitschia και «living stones». Στο κτίριο «Βικτώρια» θα συναντήσει ο επισκέπτης τις πολύ δύσκολες συνθήκες της τροπικής θερμότητας και την υγρασία. Ο διάσημος γιγαντιαίος θαλάσσιος κρίνος (Βικτώρια) αναπτύσσεται εδώ κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών. Στην επίσκεψη στα τροπικά θερμοκήπια μπορεί κανείς να δει την πλούσια συλλογή του Βερολίνου σε μπεγκόνιες, τη συναρπαστική ποικιλομορφία ορχιδέων, των οικογενειών bromeliad, και η μεγάλη ποικιλία της τροπικής φτέρης και των συγγενειών τους. Ένα άλλο θερμοκήπιο χρησιμοποιείται για την παρουσίαση των σημαντικότερων χρήσιμων φυτικών ειδών της τροπικής ζώνης. Στα θερμοκήπια όπου οι συνθήκες που επικρατούν είναι πιο δροσερές παρουσιάζονται τα επιδειχθέντα είδη καμελιών και αζαλέων, φυτικά είδη από τη Νότια Αφρική, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, και άλλα φυτά από το Νότιο Ημισφαίριο μαζί με τα εντομοφάγα φυτά. Οι κάκτοι, ή άλλα φυτικά είδη που αποθηκεύουν νερό, από τον Παλαιό Κόσμο των τροπικών και υποτροπικών περιοχών αναπτύσσονται στο θερμοκήπιό (H). Εξουσιάζεται από τους κάκτους με μίσχο, από είδη Euphorbia με σχήμα κηροπήγιου και από την αλόη με τα μεγάλα σαρκώδη φύλλα στις ροζέτες τους. Το γειτονικό θερμοκήπιο (I) παρουσιάζει ένα κακτώδες τοπίο από το Νέο Κόσμο, όπου κυρίως οι κάκτοι κυριαρχούν, αλλά και είδη των αντιπροσώπων της οικογένειας Crassulaceae. Ακριβώς δίπλα από τις σύνθετες εγκαταστάσεις των θερμοκηπίων, υπάρχει το θερμοκήπιο (P) το οποίο προσκαλεί τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι στην περιοχή τη Μεσογείου και των Κανάριων νήσων - ένα ταξίδι ιδιαίτερα εντυπωσιακό την άνοιξη και το πρώιμο καλοκαίρι όταν είναι η άνθοφορία στην αιχμή της. Οι ψηλές φτέρες δέντρων από τις ορεινές υποτροπικές περιοχές αναπτύσσονται στο τοξωτό οπίσθιο τμήμα. Είναι το δεύτερο θερμοκήπιο σε μέγεθος μέσα στο Βοτανικό Κήπο, το οποίο σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Alfred Koerner και χτίστηκε μεταξύ των ετών 1903 και

36 Εικόνα 21. θερμοκήπιο Α (Dendrocalamus giganteus), (giant bamboo). Εικόνα 22. Θερμοκήπιο Ι (κάκτοι & παχύφυτα). 35

37 Εικόνα 23. Εξωτερική άποψη Θερμοκηπίου Ρ. Εικόνα 24. Εσωτερική άποψη Θερμοκηπίου Ρ. 36

38 Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται αναλυτικά η διάταξη των θερμοκηπίων του Βοτανικού Κήπου του Βερολίνου. Τα θερμοκήπια είναι τα εξής : Θερμοκήπιο Α : Κεντρικό θερμοκήπιο τροπικών φυτών Θερμοκήπιο Β : Θερμοκήπιο Begonias Θερμοκήπιο C : Χρήσιμα φυτά των τροπικών Θερμοκήπιο D : Ορχιδέες Θερμοκήπιο E : Φυτικά είδη των υγρών τροπικών περιοχών Θερμοκήπιο F : Φτέρες των τροπικών και οι συγγενείς τους Θερμοκήπιο G : Bromeliaceae Θερμοκήπιο H : Κάκτοι και παχύφυτα του Παλαιού Κόσμου Θερμοκήπιο I : Κάκτοι και άλλα παχύφυτα της Αμερικανικής Ηπείρου Θερμοκήπιο K : Νοτιοαφρικάνικα είδη Θερμοκήπιο L : Φυτά του Νοτίου Ημισφαιρίου Θερμοκήπιο M : Είδη της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας Θερμοκήπιο N : Αζαλέες και Καμέλιες Θερμοκήπιο O : τροπικά ελώδη φυτά, Giant Water Lily Θερμοκήπιο P : Φυτά της Μεσογείου και των Καναρίων νήσων Εικόνα 25. Απεικόνιση των θερμοκηπίων του Βοτανικού Κήπου του Βερολίνου. 37

39 Δενδρώνας Περίπου 1800 διαφορετικά είδη δέντρων και θαμνών συγκεντρώνονται σύμφωνα με τη σχέση τους σε αυτό το μεγάλο μέρος του Βοτανικού Κήπου. Αυτό το τμήμα, με τα παλαιά δέντρα και τα ζωηρόχρωμα λιβάδια λουλουδιών του προσκαλεί για τη χαλάρωση και τους περιπάτους με ταυτόχρονη συλλογή πληροφοριών. Τα κωνοφόρα και τα Ginkgo είναι μεταξύ των αρχαιότερων αντιπροσώπων σπερμάτων των φυτικών ειδών. Ανήκουν στα γυμνόσπερμα (φυτά με γυμνά σπέρματα) που χρονολογούνται περίπου σε 250 εκατομμύρια έτη πριν. Το υπόλοιπο του δενδρολογικού κήπου περιλαμβάνει τα παραδείγματα από αγγειόσπερμα (φυτικά είδη των οποίων τα σπέρματα εσωκλείονται σε μια ωοθήκη) που έχουν κυριαρχήσει στην παγκόσμια βλάστηση για τα τελευταία 150 εκατομμύριο χρόνια. Η "Gertrud-schaub-pergkola" είναι μια σειρά υποστηρίξεων αψίδων με ποικίλες ξύλινες εγκαταστάσεις αναρρίχησης. Περιβάλλει με ιδιαίτερο τρόπο τον τριανταφυλλώνα, όπου μπορεί να δει ο επισκέπτης πολλούς τύπους άγριων ειδών τριαντάφυλλων μαζί με τις ποικιλίες για κήπους Τμήμα Φυτικής Γεωγραφίας Καταλαμβάνοντας σχεδόν το ένα τρίτο της επιφάνειας ολόκληρου κήπου, το τμήμα φυτικής γεωγραφίας, με ένα δίκτυό μονοπατιών, προσκαλεί σε έναν περίπατο μέσω των διαφορετικών φυτικών σχηματισμών των συγκρατημένων ζωνών του Βόρειου Ημισφαιρίου. Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο να συγκριθεί σήμερα με τους δώδεκα βραχόκηπους που χαρακτηρίζουν τις εγκαταστάσεις από τις διαφορετικές περιοχές βουνών, δάσών, τη βλάστηση ρεικιών, αμμόλοφων και στεπών. Σχεδιάστηκε από τον πρώην διευθυντή, Adolf Engler ( ), όταν ο Βοτανικός Κήπος κατέλαβε την παρούσα θέση του στο Dahlem. Ο Κήπος είναι έτσι σχεδιασμένος που να δίνεται στον επισκέπτη η ευκαιρία για ένα ταξίδι από την Ευρώπη στην Ασία που διασχίζει τις Άλπεις και τα Ιμαλάια, και συνεχίζεται το ταξίδι μέσω του ιαπωνικού συμπλέγματος στη Βόρεια Αμερική. Νωρίς την άνοιξη ενώ τα δέντρα είναι ακόμα σχετικά γυμνά, ο επισκέπτης είναι περιτριγυρισμένος από την προσθήκη των ανεμώνων, Galanthus, και των σχετικών γενών κάτω από τα εκατονταετή δέντρα του "γερμανικού δάσους οξιάς" που μετατρέπεται σε σκιερή, ευχάριστα δροσερή περιοχή κατά τη διάρκεια των καυτών θερινών μηνών. 38

40 Γύρω από το Ιαπωνικό περίπτερο στον ανατολικό ασιατικό τομέα του τμήματος φυτογεωγραφίας αναπτύσσεται ένα μικτό δάσος που δίνει μια εντύπωση των φυσικών στάσεων των δέντρων στην Κίνα, την Ιαπωνία και την Κορέα. Νοτιότερα, ο επισκέπτης μεταφέρεται στη Βόρεια Αμερική, με τα δάση από τις ακτές του Ατλαντικού και Ειρηνικού Ωκεανού, όπου βρίσκονται διασκορπισμένα πολύ όμορφα λουλούδια. EU: Europe AS: Asia AF: Africa AM: America FW: Spring meadow HW: Fall meadow Εικόνα 26. Τομείς του τμήματος φυτογεωγραφίας Συστηματικό τμήμα Σε αυτό το τμήμα του Κήπου, 1000 φυτικά είδη ταξινομούνται σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης του A. Engler. Αυτό ο τρόπος παρουσίασης των φυτών δείχνει με ιδιαίτερο τρόπο την τεράστια ποικιλία χρωμάτων μορφής, προφανή ακόμη και μεταξύ των ειδών της ίδια οικογένεια, της οποίας τα μέλη έχουν τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά. Δίνονται αξιόλογες πληροφορίες για τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά γνωρίσματα των οικογενειών Brassicaceae, Labiatae και Compositae. Εικόνα 27. Άποψη μέρους του συστηματικού τμήματος του κήπου. 39

41 Κήπος υδρόβιων και ελωδών φυτών Φυτικά είδη από χερσαίες εκτάσεις, λίμνες, και ακτές καθώς επίσης και φυτά από τις αλμυρές εσωτερικές περιοχές μπορεί κανείς να επισκεφτεί σε αυτό το τμήμα. Αυτές οι κοινότητες των φυτών κινδυνεύουν στην κεντρική Ευρώπη λόγω της αποξήρανσης των βιότοπών τους, μια συνέπεια των ανθρώπινων αυξανόμενων απαιτήσεων για καλλιεργούμενο έδαφος. Πολλά από τα είδη που καλλιεργούνται εδώ απειλούνται με εξαφάνιση, ή έχουν ήδη εξαφανιστεί εντελώς από τους φυσικούς βιότοπούς τους. Αυτά τα είδη παρατίθενται στο "κόκκινο βιβλίο των κινδυνευόντων και σπανίων φυτών" της Γερμανίας και είναι πιο πολυάριθμα σε αυτό το τμήμα από άλλα μέρη του Βοτανικού Κήπου. Ο Κήπος με τα υδρόβια φυτά είναι τοποθετημένος κατά μήκος του κύριου δρόμου μεταξύ των θερμοκηπίων και της βόρειας εισόδου των κήπων, κοντά στο κτίριο του Μουσείου του Κήπου και καταλαμβάνει μια έκταση με μέγεθος 3000 m². Εικόνα 28. Άποψη τμήματος κήπου με υδρόβια φυτά.. Αυτό το τμήμα επιδεικνύει τους φυσικούς υγρότοπους της Γερμανίας: όξινο έλος τύρφης, υγρά λιβάδια, μια λίμνη, ένα έλος με καλαμιώνα και ένα με αλμυρό νερό. Περιλαμβάνει 11 ξεχωριστές λεκάνες και περιέχει περίπου 200 είδη φυτών. Πολλά προέρχονται άμεσα από τις φυσικές περιοχές της Γερμανίας, και μερικά από τις απειλούμενες περιοχές της χώρας. Τρεις από τις παρούσες λεκάνες παρουσιάζουν βιολογικά θέματα, ενώ οι άλλες περιέχουν τις ομάδες σχετικών φυτικών ειδών που προσαρμόζονται στην υδρόβια ζωή. 40

42 Κήπος αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών Αυτός ο κήπος δημιουργήθηκε το 1984 για να επιτρέψει στους επισκέπτες με οπτική αναπηρία να εκτιμήσουν την ποικιλομορφία των διαφόρων φυτικών ειδών. Επομένως τα φυτά αναπτύσσονται σε μεγάλες ομάδες σχετικά με τα σε διακριτά ξεχωριστά παρτέρια. Οι επισκέπτες του Κήπου καλούνται να δοκιμάσουν τις πολλαπλές μυρωδιές των φυτών και της μεγάλης δομικής ποικιλίας τους με τη μύτη και τα χέρια. Αυτό είναι το πιο πρόσφατο ανακαινισμένο τμήμα του Βοτανικού Κήπου του Βερολίνου. Τακτοποιημένα με μορφή του ανθρώπινου σώματος υπάρχουν πληροφορίες και στοιχεία για περίπου 230 ιατρικά και φαρμακευτικά φυτά, μαζί με τα ονόματα και τις πληροφορίες τους για μερικές χημικές ενώσεις και τη φαρμακολογική σημασία τους. Το τμήμα είναι τοποθετημένο μεταξύ του συστήματος των ποωδών φυτικών ειδών και των χρήσιμων φυτών καταλαμβάνοντας μια έκταση μεγέθους 3000m². Εικόνα 29. Άποψη κήπου με αρωματικά φυτά. Εικόνα 30. Άποψη τμήματος Φαρμακευτικών φυτών. 41

43 3.4. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΜΑΔΡΙΤΗΣ Εισαγωγή Η ίδρυση του βασιλικού Βοτανικού Κήπου της Μαδρίτης διατάχτηκε από το βασιλιά Φερδινάνδο τον VI το 1755 και, κατά τη διάρκεια τη Βασιλείας του Καρόλου Γ, ο κήπος εγκαταστάθηκε στην παρούσα θέση του, στο Paseo del Prado στη Μαδρίτη. Οι αρχιτέκτονες Francesco Sabatini και Juan de Villanueva συμμετείχαν στο σχέδιο του νέου πλαισίου του κήπου. Από την αρχή, ο στόχος του κήπου ήταν όχι μόνο να εκτεθούν τα διάφορα είδη φυτών, αλλά και η διδασκαλία της Βοτανικής επιστήμης, να προωθηθούν οι αποστολές για την ανακάλυψη των νέων φυτικών ειδών και η ταξινόμησή τους. Ο κήπος απέκτησε στο επιστημονικό ερευνητικό ανώτερο Συμβούλιο (Consejo Superior de Investigaciones Cientificas, CSIC) το 1939 και δηλώθηκε σαν καλλιτεχνικός κήπος το Εικόνα 31. Βασιλικός Βοτανικός Κήπος Μαδρίτης. Σήμερα, τα 20 στρέμματα του βασιλικού Βοτανικού Κήπου της Μαδρίτης διαιρούνται σε τρεις περιοχές. Μερικά από τα σημαντικότερα κτήρια στον κήπο είναι το περίπτερο Villanueva, το θερμοκήπιο Graells και το θερμοκήπιο έκθεσης, το οποίο εγκαινιάστηκε το Το θερμοκήπιο έκθεσης απεικονίζει πιστά την ουσία 42

44 και το πνεύμα αυτού του ιδρύματος. Σε αυτό το θερμοκήπιο, περισσότερα από χίλια από τα είδη είναι καλλιεργημένα σε τρεις διαφορετικές ενότητες: τροπικά, είδη της ερήμου και θερμά είδη. Το θερμοκήπιο έκθεσης χτίστηκε με σύγχρονα υλικά και χρησιμοποιεί τις πιο πρόσφατες καθαρές ενεργειακές τεχνολογίες. Εικόνα 32. Κεντρικό τμήμα του Κήπου. Εικόνα 33. Μονοπάτι στο τμήμα του βραχό - κηπου. Εικόνα 34. Εξωτερική όψη του κεντρικού θερμοκηπίου. 43

45 Εικόνα 35. Άποψη του δενδρολογικού κήπου. Εικόνα 36. Άποψη του Ανθώνα. Ο κήπος στεγάζει επίσης ένα σημαντικό βοτανικό ερευνητικό κέντρο που εξοπλίζεται με την πιο πρόσφατη τεχνολογία και ένα ερμπάριο με περισσότερο από ένα εκατομμύριο δείγματα φυτών. Όλοι οι πόροι χρησιμοποιούνται για να αναπτύξουν τις διαφορετικές βοτανικές έρευνες, κυρίως για την Ισπανική και Αμερικανική χλωρίδα. Διάφορα τμήματα του κήπου είναι έτοιμα για μελλοντική ανάπτυξη και περαιτέρω αξιοποίηση: Δενδρολογικός κήπος (δευτερεύουσα φάση 3 εκτάρια), περιφερειακό πάρκο χλωρίδας (7 Εκτάρια), Τροπικός κήπος (3.000 m 2 ), Ζώνη έλους (2.2 εκτάρια), Κήποι της Αμερικής (4 εκτάρια) Τμήματα του Βοτανικού Κήπου 1. Ταξινομικός κήπος: 2ha διαταγμένος σύμφωνα με την ταξινόμηση του G.L. Stebbins (1974) και περιλαμβάνει μια συλλογή 1400 ειδών. 2. Τμήμα κάκτων και σαρκωδών - παχύφυτων φυτικών ειδών: περιλαμβάνει μια συλλογή με είδη, πολλά από αυτά είναι μεγαλύτερα των 25 έτών. Διατάζονται σε τέσσερα τμήματα: ταξινομική περιοχή, υπαίθριος βραχόκηπος, εσωτερικός βραχόκηπος και κήπος ξηροφυτικών ειδών. 3. Δενδρολογικός κήπος: Αποτελείται από τρεις εφαρμοσμένες συλλογές: Ιβηρικός δενδρολογικός κήπος (166 είδη από την εγγενή Ιβηρική Χλωρίδα), δενδρολογικός κήπος κωνοφόρων (226 είδη) και εξωτικός δενδρολογικός κήπος (473 species). 4. Τροπικός κήπος: περιλαμβάνει ένα θερμοκήπιο έκθεσης που στοχεύει στην παρουσίαση των ορχιδέων και των επιφύτων, συμπεριλαμβάνοντας και άλλα τροπικά φυτικά είδη, μια ομάδα εντομοφάγων ειδών και μια άλλη ιδιαίτερη ομάδα πολυετών κακτωδών επιφύτων. 44

46 5. Το Περιφερειακό πάρκο χλωρίδας με έκταση 4 εκταρίων, αποτελείται από περιοχές που περιλαμβάνουν είδη από τη χλωρίδα της Μαδρίτης και της Castilla La Mancha καθώς και εποχιακά και πολυετή οπωροκηπευτικά σε έναν φυτικό κήπο που χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς. 6. Φυτώριο: Ξεκίνησε να λειτουργεί από το 1994 και καταλαμβάνει έκταση 1 εκταρίου. Αποτελείται από ένα θερμοκήπιο m 2, μια σκιάζουσα περιοχή και μια υπαίθρια περιοχή. 7. Τμήμα εφαρμογών και έρευνας: περιλαμβάνει μιας δασικής πειραματικής περιοχής 30 εκταρίων με εγγενή βλάστηση και έναν πρακτικό φυτώριο κατάρτισης 2,5 εκταρίων για τους σπουδαστές. Εικόνα 37. Ανθώνας. Εικόνα 38. Aesculus hippocastanum Κύριες δραστηριότητες Η πρακτική εκπαίδευση των φοιτητών και σπουδαστών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης βασίζεται στις συλλογές του κήπου και στην περιοδική δημοσίευση διδακτικών σημειώσεων και εγχειριδίων. Ωστόσο ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη και τον εμπλουτισμό των επιστημονικών συλλογών της παγκόσμιας χλωρίδας, καθώς και στην ανάπτυξη τράπεζας σπερμάτων. Ωστόσο μεγάλη είναι η συμβολή και η βοήθεια που παρέχει ο Βοτανικός Κήπος όσον αφορά τη διδασκαλία και τις ερευνητικές δραστηριότητες των Πανεπιστημιακών Τμημάτων διαφόρων επιστημονικών κλάδων (Βιολογία Φυτών, Γενετική, Περιβαλλοντικές Επιστήμες, Οικολογία). Άλλες δραστηριότητες του Βοτανικού Κήπου βασίζονται στον τεχνικό προγραμματισμό και την ανάπτυξη προγραμμάτων προς την επέκταση του βοτανικού κήπου. 45

47 3.5. ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΒΕΛΙΓΡΑΔΙΟΥ Ιστορικά στοιχεία Μετά από την πρόταση του Josif Pancic και από το διάταγμα του Υπουργείου Παιδείας του Βασίλειου της Σερβίας, ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος στο Βελιγράδι ιδρύθηκε το Ο κήπος ήταν συμβεβλημένος με το "Μεγάλο Σχολείο", και ο Josif Pancic, δεδομένου ότι ήταν ο καθηγητής Bοτανικής, είχε δικαίωμα να είναι o αρμόδιος για τη εποπτεία του. Αρχικά, ο κήπος ιδρύθηκε στις όχθες του ποταμού Δούναβη στην περιοχή του Dorcol. Η οικοδόμηση των κτηρίων και του θερμοκηπίου, η ανάπτυξη των φυτικών ειδών και η ρύθμιση διάρκεσαν μερικά έτη. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου δύο μεγάλες πλημμύρες είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή σχεδόν ολόκληρου του πληθυσμού των φυτικών ειδών, ο οποίος είχε συλλεχθεί με πολύ κόπο από τον ίδιο τον Pancic. Μετά από τις αποτυχίες με τον αρχικό πρώτο κήπο, ο διακεκριμένος επιστήμονας προσπαθούσε επιμελώς να βρει την καλύτερη θέση για τη δημιουργία ενός καινούριου Κήπου. Σύντομα μετά από το θάνατο του Pancic, το 1889, ο βασιλιάς Milan Dorenovic έδωσε το κτήμα που είχε κληρονομήσει από τον παππού του Jevrem. Ο παλαιός Βοτανικός Κήπος μεταφέρθηκε σε μια καινούρια τοποθεσία και σύμφωνα με την επιθυμία του χορηγού πήρε την ονομασία "Jevremovac". Αυτό το όνομα διατηρήθηκε μέχρι το 1940, όταν σταμάτησε η χρήση του Κήπου ανεπίσημα. Επαναλειτούργησε το Εικόνα 39. Κύρια είσοδος Βοτανικού Κήπου Βελιγραδίου. 46

48 Ο Βοτανικός Κήπος σήμερα Ο Βοτανικός Κήπος "Jevremovac" είναι ένα εργαστήριο κάτω από τη φροντίδα της Σχολής Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, το οποίο είναι μια από τις μεγαλύτερες και παλαιότερες σχολές των Φυσικών επιστημών στη νοτιοανατολική Ευρώπη, παρέχοντας σειρές μαθημάτων για τους προπτυχιακούς φοιτητές. Για περισσότερους από 800 σπουδαστές που ανήκουν σε τρία Ινστιτούτα: Το Ινστιτούτο ζωολογίας, της Φυσιολογίας και Βιοχημείας που βρίσκεται στις εγκαταστάσεις της Σχολής Φιλολογίας και το Ινστιτούτο Βοτανικής, που βρίσκεται στο Βοτανικό Κήπο "Jevremovac". Το Κοινοβούλιο της Δημοκρατίας της Σερβίας το Βοτανικό κήπο το 1995 ως Φυσικό μνημείο λόγω της μεγάλης αφθονίας του σε φυτικά είδη και της ποικιλομορφίας του, καθώς επίσης και την εξαιρετική πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά του. Κατ' αυτό τον τρόπο, ολόκληρη η περιοχή του βοτανικού κήπου τέθηκε κάτω από ειδικό καθεστώς προστασίας Λειτουργία αποστολή του Βοτανικού Κήπου Ο Βοτανικός Κήπος αποτελεί μια από τις εγκαταστάσεις διδασκαλίας της Σχολής της Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου και το κέντρο των Βοτανικών Επιστημών στη Σερβία καθώς επίσης και της επιστημονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Σήμερα, ο Βοτανικός Κήπος διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο στην προστασία και τη συντήρηση των απειλούμενων υπό εξαφάνιση φυτικών ειδών και το περιβάλλον γενικότερα. Ο Βοτανικός Κήπος οργανώνει θεματικές εκθέσεις φυτικών ειδών, όπως εκθέσεις κάκτων και άλλων παχύφυτων, υδρόβιων φυτικών ειδών, μεσογειακών φυτών και μπονσάι. Πολλά προγράμματα ex-situ προστασίας απειλούμενων φυτικών ειδών της περιοχής της Σερβίας και Μαυροβούνιο λαμβάνουν χώρα με μεγάλη επιτυχία στις εγκαταστάσεις του Βοτανικού Κήπου «Jevremovac» του Βελιγραδίου. Οι μελέτες αυτών των προγραμμάτων καλύπτουν περίπου το 20% των 330 αγγειωδών φυτικών ειδών της Γιουγκοσλαβικής χλωρίδας που έχουν διεθνή σημασία. Τα φυτικά είδη που δεν μπορούν να αναπτυχθούν εύκολα με προγράμματα ex-situ υποβάλλονται στα ειδικά προγράμματα της in-vitro καλλιέργειας. 47

49 Εικόνα 40. Zanthoxylum acanthpodium. Εικόνα 41. Coffea arabica. Εικόνα 42. Draba bertiscea. Εικόνα 43. Άποψη του Δενδρώνα. 48

50 Οργάνωση του Βοτανικού Κήπου Οι επιστημονικές δραστηριότητες διδασκαλίας οργανώνονται μέσω των ακόλουθων τμημάτων: Τμήμα Μικροβιολογίας Τμήμα Φυκολογίας, Μυκητολογίας και Λειχηνολογίας Τμήμα Μορφολογίας και Συστηματικής Βοτανικής Τμήμα Φυσιολογίας Τμήμα Οικολογίας και Φυτογεωγραφίας των φυτών Τα τμήματα προσφέρουν σειρές μαθημάτων για τους σπουδαστές και τις ερευνητικές εγκαταστάσεις στις ακόλουθες περιοχές: - Ταξινομικές μελέτες εγκαταστάσεων και μυκήτων. - Χλωριδικές και Φυτογεωγραφικές έρευνες της Γιουγκοσλαβίας και των Βαλκανίων. - Οικολογία των ειδών και των βιοτόπων των φυτικών ειδών. - Προστασία των σπάνιων και κινδυνευόντων ειδών της χλωρίδας της Γιουγκοσλαβίας. - Μελέτες των μικροοργανισμών και των φυτών ως βιοδείκτες στο περιβάλλον. Σειρές μαθημάτων για τους σπουδαστές και ερευνητικές εγκαταστάσεις για: - Ανάπτυξη των μικροβιολογικών δοκιμών για την ανίχνευση των γενετικών. υλικών ζημιών που προκαλούνται από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. - Προσδιορισμός των συστατικών των φυτών με αντικαρκινικές ιδιότητες. - Θεμελιώδεις μελέτες στη φυσιολογία φυτών. - Διάδοση φυτικών ειδών από καλλιέργειες ιστού με ιδιαίτερη έμφαση που δίνεται στη συντήρηση του κεφαλαίου γονιδίων της χλωρίδας της Γιουγκοσλαβίας Έκταση περίβολος του Βοτανικού κήπου Ο βοτανικός κήπος εξαπλώνεται σε μια περιοχή περίπου 5 εκταρίων και εκτός από τους ανοικτούς χώρους, περιλαμβάνει ένα θερμοκήπιο, ένα ερμπάριο, μια βιβλιοθήκη, τις αίθουσες διαλέξεων, τα εργαστήρια και τα κτήρια διοίκησης του ινστιτούτου Βοτανικής. Στο ανοικτούς υπαίθριους χώρους του Βοτανικού κήπου υπάρχουν περισσότερα από 300 είδη δέντρων και θάμνων και περισσότερα από 700 ποώδη είδη εγγενών, ευρωπαϊκών και εξωτικών φυτικών ειδών. 49

51 Εικόνα 44. Άποψη θερμοκηπίου Βοτανικού Κήπου Βελιγραδίου. Εικόνα 45. Άποψη εισόδου του θερμοκηπίου του Βοτανικού Κήπου Βελιγραδίου. Εικόνα 46. Άποψη του Κήπου. 50

52 Το θερμοκήπιο, που κατασκευάστηκε το 1892, καταλαμβάνει ένα χώρο 500 μ 2. Κατά την διάρκεια της κατασκευής του ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και ομορφότερα θερμοκήπια σε αυτό το μέρος της Ευρώπης. Σήμερα αποτελεί το διακοσμητικό και αρχιτεκτονικό σήμα κατατεθέν τόσο του ιδρύματος όσο και ολόκληρης της πόλης του Βελιγραδίου. Τα τροπικά και ημιτροπικά φυτικά είδη, που αναπτύσσονται στο θερμοκήπιο, υπολογίζονται σχεδόν σε 1000 είδη Ερμπάριο (Herbarium) Το ερμπάριο του Ιδρύματος Βοτανικής και του Βοτανικού Κήπου "Jevremovac" αντιπροσωπεύει μια από τις πολυτιμότερες και πλουσιότερες συλλογές ερμπαρίων στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Αυτό το ερμπάριο έχει καθιερωθεί από το 1860 όταν έδωσε ο Josif Pancic τη συλλογή του στο "Μεγάλο Σχολείο" στο Βελιγράδι. Αυτήν την περίοδο, 140 έτη μετά από την καθιέρωσή του, το ερμπάριο αριθμεί περισσότερα από δείγματα φυτών που περιέχουν το φυτικό υλικό που συλλέχθηκε στη Βαλκανική Χερσόνησο και έναν μεγάλο αριθμό δειγμάτων που αποκτήθηκαν μέσω της ανταλλαγής υλικού με άλλες χώρες της Ευρώπης και από άλλα μέρη του κόσμου. Ερμπάριο Pancicianum: η συλλογή αυτού του ερμπαρίου, με το όνομα "ερμπάριο Pancic" αποτελεί αυτή την περίοδο, χωριστή οντότητα, στο ερμπάριο του Βοτανικού Κήπου "Jevremovac" του Βελιγραδίου. Το ερμπάριο του Pancic περιέχει δείγματα συμπεριλαμβανομένου του μεγάλου αριθμού φυτικών ειδών που αντιπροσωπεύουν Τύπους φυτικών ειδών. Εκτός από το ερμπάριο το Ίνστιτούτο Βοτανικής και του Βοτανικού Κήπου "Jevremovac" στεγάζει τις εξαιρετικά πολύτιμες συλλογές των βακτηριδίων, των φυκών και των μυκήτων Η Βιβλιοθήκη Η Βιβλιοθήκη του Βοτανικού Κήπου του Βελιγραδίου αποτελεί μια από τις παλαιότερες και πλουσιότερες σε αριθμό βιβλίων στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και όχι μόνο. Η Βιβλιοθήκη του Βοτανικού Κήπου περιλαμβάνει περισσότερα από Βιβλία και περισσότερες από 200 επιστημονικές εργασίες, μελέτες καθώς και επιστημονικά περιοδικά. Μερικά από τα δημοσιευμένα επιστημονικά περιοδικά όπως το Flora, λαμβάνεται από την Βιβλιοθήκη για περισσότερα από 150 χρόνια, σχεδόν από το Ανάμεσα στα βιβλία, πολλά από τα οποία έχουν μεγάλη επιστημονική και ιστορική αξία, υπάρχουν και σπάνια μουσειακά αντικείμενα μεγάλης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας. Κυρίαρχη θέση 51

53 καταλαμβάνουν οι τόμοι της Flora Graeca ( ), που υπάρχουν ακόμα σε άλλα 15 επιστημονικά κέντρα του κόσμου. 52

54 3.6. ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΕΡΜΟ Ιστορικά στοιχεία Ο Βοτανικός Κήπος του Παλέρμο είναι ένας από τους πιο μεγάλους και παλαιότερους ακαδημαϊκούς θεσμούς της Σικελίας. Αυτό οφείλεται στην μεγάλη ποικιλία των ειδών, την παλαιότητά του, στα τροπικά και υποτροπικά είδη χλωρίδας τα οποία συνδυάζονται και με τοπικά είδη, καθώς και στην δημιουργία σχέσεων μεταξύ τοπικών απόψεων και άλλων, όπως αυτές του ελεύθερου κήπου. Γενικά για να εκφράσει αρμονία και δημιουργικότητα χρησιμοποιεί μόνο την ευαισθησία προς την φύση και την αίσθηση του ωραίου. Ο Βοτανικός Κήπος του Παλέρμο είναι ένας θεσμός του Πανεπιστημίου του Παλέρμο. Αποτελεί την πιο σημαντική δομή επιστήμης και διδασκαλίας η οποία πρόσκειται στο τμήμα Βοτανικών επιστημών, αντιπροσωπεύοντας τον ιστορικό πυρήνα γύρω από τον οποίον αναπτύχθηκε η πανεπιστημιακή βοτανική από το 1795 όταν εγκαινιάσθηκε ο κήπος. Ο βοτανικός κήπος του Παλέρμου ανήκει στο Πανεπιστήμιο και είναι ανοικτός στο κοινό. Η διδασκαλία της βοτανικής άρχισε εδώ το 1795 όταν άνοιξαν επίσημα τον κήπο στο κοινό. Στην Βασιλική Ακαδημία τα μαθήματα "της Βοτανικής και των ιατρικών θεμάτων" δόθηκαν σε ένα τμήμα του παλαιού κτηρίου Porta Carini και στον παρακείμενο, μικρό Βοτανικό Κήπο. Σύντομα ο κήπος επειδή ήταν πάρα πολύ μικρός για τις πραγματικές ανάγκες, αποφάσισαν να μετακινηθεί προς μια καταλληλότερη περιοχή κοντά στη νέα βίλα Giulia. Ο Βοτανικός Κήπος που είναι ανοικτός στο κοινό, είναι τμήμα του πανεπιστήμιου του Παλέρμο. Εδώ λειτουργήσε ο πρώτος Βοτανικός Κήπος που στέγαζε μια συλλογή φαρμακευτικών φυτών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για λόγους διδασκαλίας. Εντούτοις, ο κήπος αποδείχτηκε σύντομα ανεπαρκής και το 1786 αποφασίστηκε να μεταφερθεί σε μια μεγαλύτερη περιοχή στην Vigna del Gallo κοντά στους καινούριους κήπους της Villa Gioulia. Ο παρών Βοτανικός Κήπος είναι βασισμένος στις ίδιες αρχές που χαρακτήριζαν τον παλιό, αλλά η μεγαλύτερη έμφαση δίνεται τώρα στην έρευνα και την ανάπτυξη της Βοτανικής, όσον αφορά στα φυτά για φαρμακευτικούς σκοπούς και για τη χρήση τους στη γεωργία, και για την ενίσχυση της εμφάνισης ολόκληρης της πόλης και ο κήπος καθώς και τα κτίριά του αποτελούν ένα αξιοθέατο της πόλης. Η αρχή έγινε το 1779 όταν στο Παλέρμο δημιουργήθηκε η ακαδημία που αντιστοιχεί στο σημερινό Πανεπιστήμιο και καθορίστηκε η έδρα της Βοτανικής και ιατρικής ύλης και σε ένα μικρό χώρο κοντά στην σχολή δημιουργήθηκε ένας μικρός κήπος για την καλλιέργεια των φυτών που ήταν χρήσιμα στην διδασκαλία και στην 53

55 δημόσια υγεία. Η κατασκευή των κτιρίων ξεκίνησε το 1789 όταν πλέον ο αρχικός χώρος κρίθηκε ανεπαρκής και μετά από διάφορες φάσεις πήρε την τελική του μορφή το Η λειτουργία του κήπου για 200 περίπου χρόνια επέτρεψε την μελέτη και την διάδοση αναρίθμητων φυτικών ειδών στο Παλέρμο, την Σικελία και ακόμα στην Ευρώπη και γενικά στην Μεσόγειο, πολλά δε από αυτά προερχόμενα από τροπικές και υποτροπικές περιοχές. Εικόνα 47. Γενική κάτοψη του Βοτανικού Κήπου 54

56 Εικόνα 48. Άποψη του εμπρόσθιου τμήματος του «Gymnasium» Κτιριακές δομές του Βοτανικού Κήπου Στην είσοδο του κήπου υπάρχει το κεντρικό κτίριο το "Gymnasium", το οποίο αρχικά ήταν η έδρα της Βασιλικής Βοτανικής Σχολής, του ερμπάριου, της Βιβλιοθήκης και της κατοικίας του Διευθυντή. Δίπλα στο κεντρικό υπάρχουν δύο μικρότερα κτίρια τα Calidarium και Tepidarium, τα οποία αρχικά φιλοξενούσαν φυτά από κλίματα ζεστά και ήπια αντίστοιχα. Η Κατασκευή του νεοκλασικού κτιρίου ξεκίνησε 1789 και ολοκληρώθηκε έξι χρόνια αργότερα, το Το «Γυμνάσιο» το οποίο βρίσκεται στο κέντρο του Κήπου πλαισιώνεται από το Tepidarium και το Calidarium που σχεδιάστηκαν από το Γάλλο αρχιτέκτονα Leon Dufourny και τρεις άλλους αρχιτέκτονες της περιοχής, τους Pietro Trombetta, Domenico Marabitti και Venanzio Marvuglia. Ο Giuseppe Valasco ήταν ακριβώς ένας από τους πολλούς καλλιτέχνες που απασχολήθηκαν με το σχεδιασμό των κτιρίων: δικές του είναι οι νωπογραφίες στους υπόγειους θαλάμους του θόλου και του τετράστυλου. Τα αγάλματα των τεσσάρων εποχών στο γυμνάσιο είναι από το γλύπτη Gaspare Firriolo. Οι δύο Σφίγγες στο μπροστινό μέρος του Gymnasium και τα αγάλματα στο εσωτερικό (καθώς και του σουηδού βοτανολόγου Carolus Linnaeus) είναι δημιουργήματα του γλύπτη Vitale Tuccio. 55

57 Εικόνα 49. «Gymnasium». Εικόνα 50. Άποψη του πίσω μέρους του «Gymnasium». 56

58 Εικόνα 51. Άποψη του «Calidarium». Εικόνα 52. Άποψη του «Tepidarium» Τα θερμοκήπια του Κήπου Ένα από τα θερμοκήπια που είχαν αρχικά κουφώματα ξύλου και σιδήρου δόθηκαν στον κήπο από τη βασίλισσα Μαρία Καρολίνα. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα κάτω από τη διεύθυνση του Agostino Todaro αυτό επανοικοδομήθηκε χρησιμοποιώντας το χυτοσίδηρο. Έτσι το θερμοκήπιο Καρολίνα είναι το παλιό, ενώ τα μεγαλύτερα είναι τα πιο πρόσφατα κατασκευασμένα, το περιφερειακό θερμοκήπιο που φιλοξενεί φυτά υγρού και ζεστού περιβάλλοντος και το θερμοκήπιο των σαρκόφυτων με φυτά ζεστού και ξηρού κλίματος. Συνολικά τα θερμοκήπια καλύπτουν συνολικά 1300 m 2. Εικόνα 53. Θερμοκήπιο «Καρολίνα». 57

59 Aquarium και άλλες δεξαμενές Σε διάφορα σημεία του κήπου υπάρχουν μικροί χώροι αφιερωμένοι στην καλλιέργεια υδρόβιων φυτών. Το πιο σημαντικό είναι το Aquarium που αποτελείται από τρεις ομόκεντρες λεκάνες διαιρούμενες ακτινωτά σε 24 τομείς. Οι 24 τομείς του Ενυδρείου, στο τέλος της κύριας λεωφόρου, αποτελούνται από ποικίλα βάθη. Μπορεί κανείς να δει μια ποικιλία από διάφορα υδρόβια φυτά συμπεριλαμβανομένου του λωτού (Νelumbium nucifera και Nuphar luteum) και διαφορετικά είδη Water lily. Εικόνα 54. Nuphar luteum. Εικόνα 55. Nymphaea giganteα. Εικόνα 56. Άποψη του «Aquarium». 58

60 Ταξινομήσεις Τα φυτά του κήπου είναι τοποθετημένα με κριτήρια συστηματικά (κατά Λιναίο και Engler), βιοοικολογικά, γεωγραφικά και πειραματικά στα αντίστοιχα τμήματα του κήπου. Υπάρχουν δύο κύριες εκτάσεις στον Κήπο: μια κοντά στο Γυμνάσιο στεγάζει φυτά που ομαδοποιούνται σύμφωνα με το σύστημα του Λινναίου και η δεύτερη που δημιουργήθηκε πιο πρόσφατα κοντά στα κτίρια του Βοτανικού Ινστιτούτου, εργαστήρια και αίθουσες διδασκαλίας, είναι καθορισμένη σύμφωνα με το σύστημα του Engler. Ο Engler τακτοποίησε τα δείγματά του σύμφωνα με τις φυλογενετικές σχέσεις μεταξύ φυτικών οικογενειών Οι συλλογές Οι επιστημονικές συλλογές αποτελούνται από περίπου είδη. Οι περισσότερες από αυτές αποτελούνται από φυτά υποτροπικού κλίματος το οποίο έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με εκείνο της παραλιακής ζώνης της Σικελίας. Ανανεώνονται συνεχώς με ρυθμούς που τώρα μπορεί να είναι ανεπαίσθητοι αλλά στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του κήπου η εισαγωγή ειδών από την Αφρική την Αμερική και την Αυστραλία είχε ιλιγγιώδεις ρυθμούς και η μελέτη φυτών και ζώων αντιμετωπιζόταν σαν ένα βασικό συστατικό των μεγάλων εξερευνήσεων, καθώς μπορούσε να βοηθήσει την επιστημονική και οικονομική πρόοδο. Κατά την διάρκεια αυτών των εξερευνήσεων μεταφέρετο υλικό στον Βοτανικό Κήπο προκειμένου να μελετηθεί και να ταξινομηθεί. Σημαντικότατη ήταν η συνεργασία με τον Βοτανικό Κήπο του Βερολίνου. Από την εποχή εκείνη υπάρχουν οι εκτεταμένες συλλογές πολλά είδη των οποίων έχουν τα ονόματα μελετητών από το Παλέρμο, οι οποίοι τα μελέτησαν πρώτοι. Οι κυριότερες συλλογές είναι: Των υδρόβιων φυτών. Των χρήσιμων φυτών (βρώσιμα κ.λ.π. ). Των σαρκοφάγων φυτών. Των ειδών του γένους Ficus. Των ειδών του γένους Cycas. Tων φοινικοειδών του Βοτανικού Κήπου (η συλλογή τους η οποία ξεκίνησε από τις αρχές του 1800, έχει ιστορική σημασία, καθώς αποδεικνύει την εισαγωγή στην Ευρώπη ενός είδους προερχόμενο από άλλες ηπείρους. Των παχύφυτων. 59

61 Ένα πυκνό άλσος από μπαμπού βρίσκεται γύρω από ένα μέρος της λίμνης και πίσω από αυτήν είναι ο τεχνητά δημιουργημένος λόφος που μιμείται ένα ημιάγονο τοπίο με ένα εντυπωσιακό δείγμα του δέντρου των δράκων (Dracaena draco) στην κορυφή. Ο αιγυπτιακός πάπυρος (πάπυρος Cyperus) και τα διάφορα τροπικά υδρόφυτα ακμάζουν στη μικρή λίμνη στη βάση του λόφου. Είναι άξια προσοχής τα αρχαία δέντρα Araucaria columnaris και τα ογκώδη Ficus magnolioides με τις θεαματικές εναέριες ρίζες. Ένα άλλο μέρος του κήπου άξιο παρατήρησης είναι η θαυμάσια λεωφόρος των φοινικών με τα Washingtonia, Sabal και Chamaerops. Εδώ ήταν οι κεντρικές εγκαταστάσεις του Κήπου. Τα φυτά εισήχθησαν εδώ και μελετήθηκαν έπειτα για την οικονομική τους αξία. Εικόνα 57. Η λεωφόρος με τους φοίνικες. Εικόνα 58. Ο δρόμος με τα δέντρα «Chorisia». Μεταξύ αυτής της αρχικής περιοχής και του "νέου συστήματος" στο ακραίο ανατολικό μέρος του Κήπου βρίσκεται μια μικρή περιοχή με εξωτικά δέντρα από την περιοχή της Μεσογείου και αλλού. Τροπικά είδη όπως το Ficus rubiginosa, και ο κήπος των κάκτων. Οι συλλογές δέντρων έχουν ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον και συμπεριλαμβάνουν τους φοίνικες, την οικογένεια Moraceae που περιλαμβάνει το τεράστιο Ficus, Mimosaceae, Rutaceae, διαφορετικά είδη Euphorbiaceae, Aizoaceae, Asclepiadaceae, Liliaceae, Crassulaceae και η απέραντη συλλογή των κάκτων, μέρος των οποίων είναι φυτευμένο σε μια περιοχή που μιμείται ένα τοπίο ερήμου. Μεταξύ των πιο περίεργων δειγμάτων που πρέπει κανείς να παρατηρήσει στον κήπο είναι τα δέντρα που οι κορμοί τους έχουν σχήμα μπουκαλιού, ή δέντρα 60

62 «καπόκ» (Chorisia insignis), που διαμορφώνουν μια μακριά λεωφόρο, Sapindus mukorossi (το δέντρο σαπουνιών), Pimenta acris (ψεύτικη κανέλα), Coffea arabica (καφές), Ficus sycomorus, Mimosa spegazzini (η ευαίσθητη), Crescentia αlαtα, Saccharum officinarum, Manihot utilissima, Carica papaya και άλλα πολλά. Η Citrus deliciosa (μανταρινιά) για πρώτη φορά καλλιεργήθηκε στον Κήπο και διαδόθηκε στην περιοχή της Μεσογείου από αυτόν (Eriobotrya japonica ). Πολύ χρήσιμα φυτικά είδη όπως το Gossypium sp. (βαμβάκι), Bohemeria nivea, Aleurites moluccana, Soja hispida (σόγια) και πιο πρόσφατα, το Sorghum saccharatum διαδόθηκαν στην Ευρώπη μέσω του κήπου. Διάφορα φαρμακευτικά και διακοσμητικά φυτά πρωτοδιαδόθηκαν από τον Κήπο, όπως διάφορες ποικιλίες μπανάνας, δενδρώδη νότιοαμερικανικά είδη (Tabebuja ipe) και ο αφρικάνικος βολβός Crinum sp Το Ερμπάριο του Κήπου (Herbarium) Η αριστερή πτέρυγα του κτιρίου «Gymnasium» φιλοξενεί το κατάλυμα του Διευθυντή, ενώ η δεξιά περιέχει ακόμα το Herbarium (ερμπάριο) με μια σημαντική και ανεκτίμητη συλλογή αποξηραμένων φυτών από διάφορα μέρη του κόσμου που κατά τη διάρκεια των ετών είχα συλλεχθεί και έχουν δοθεί από τους διάφορους βοτανικούς και οικολόγους. Το Ερμπάριο ήταν στεγασμένο σε δύο χωριστά κτίρια: το κύριο Ερμπάριο που κυρίως περιείχε αποξηραμένα φυτικά είδη από διάφορες περιοχές εκτός της Σικελίας, και το ερμπάριο της Σικελίας το οποίο περιλαμβάνει μόνο taxa από αυτή. Οι γυάλινες βιτρίνες, που είναι τοποθετημένες γύρω στους τοίχους περιέχουν τις συλλογές των σπερμάτων, των καρπών και ποικιλία τύπων ξύλων καθώς επίσης και των αντιγράφων μερικών από τις σημαντικότερες βοτανικές εργασίες. Ψηλά επάνω στο κεντρικό μέρος του θόλου μπορεί κανείς να δει τη θεά Χλωρίδα και την επιγραφή: «Miscuit utiie dulci» μια σύγχρονη αναφορά στο συνδυασμό των επιστημών της Βοτανικής και Φαρμακολογίας. Σήμερα, όλα τα δείγματα εκθέτονται στο νέο Eρμπάριο της Μεσογείου (Herbarium Mediterraneum) που ενισχύεται ακόμα και που περιλαμβάνει τα δείγματα ολόκληρης της λεκάνης της Μεσογείου και των περιοχών με το ίδιο κλίμα. Κάθε έτος ένας κατάλογος, με την ονομασία index seminum, εκδίδεται απαριθμώντας τα σπέρματα των άγριων φυτικών ειδών της Σικελίας καθώς επίσης και εκείνων που περιλαμβάνονται στον κήπο. Τα σπέρματα μπορούν να ανταλλαχθούν κάτω από κάποιες οδηγίες και περιορισμούς σε όλο το κόσμο, και 600 Βοτανικοί Κήποι - συνήθως στο εξωτερικό - είναι αυτήν την περίοδο σε επαφή με το Βοτανικό Κήπο του Παλέρμο. 61

63 Εικόνα 59. Herbarium (Ερμπάριο). Εικόνα 60. Herbarium (Ερμπάριο). 62

64 4. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΒΟΤΑΝΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4.1. ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ Ι. & Α. ΔΙΟΜΗΔΟΥΣ Εισαγωγή Ιστορικά στοιχεία Ο θεμελιωτής του Ιδρύματος υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες της νεότερης ιστορίας της χώρας μας. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1875 και σπούδασε Δημόσιο Δίκαιο και Πολιτική Οικονομία στην γενέτειρά του, καθώς και σε άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις. Αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Βερολίνου το 1898 και υφηγητής του Διοικητικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1905, διετέλεσε δε και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Ασχολήθηκε με πολλούς τομείς της δημόσιας ζωής και διέπρεψε σε όλους. Στα πρώτα χρόνια της σταδιοδρομίας του υπήρξε συνεργάτης των μεγαλυτέρων αθηναϊκών εφημερίδων και ανταποκριτής μερικών ευρωπαϊκών. Το έτος 1909 διορίζεται Νομάρχης Αττικής-Βοιωτίας, το 1910 εκλέγεται βουλευτής Σπετσών με το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου, το 1912 εκλέγεται βουλευτής με την ίδια παράταξη και ορίζεται υπουργός Οικονομικών, ενώ το έτος 1918 αναλαμβάνει υπουργός Εξωτερικών. Τον επόμενο χρόνο ορίζεται για πρώτη φορά Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας με την οποία ασχολείται, με κάποιες διακοπές, μέχρι το έτος 1949 οπότε ορκίζεται αντιπρόεδρος της συμμαχικής κυβέρνησης Σοφούλη, τον οποίο διαδέχεται στην πρωθυπουργία μετά τον θάνατό του μέχρι τον Ιανουάριο του Πεθαίνει τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου σε ηλικία 75 ετών. Ο Αλέξανδρος Διομήδης πρότεινε πολλούς νέους νόμους και τροπολογίες, συνέταξε πολυάριθμες οικονομολογικές εργασίες και μελέτες και πρωτοστάτησε στον εξηλεκτρισμό, την ύδρευση και την αυτόματη τηλεφωνία της Αθήνας, καθώς και σε άλλα δημόσια έργα πνοής για την επαρχία. Ο Αλέξανδρος Διομήδης μετά τον θάνατό του κληροδότησε μέρος της περιουσίας του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με σκοπό τη δημιουργία του Βοτανικού Κήπου, η οποία και έλαβε χώρα μετά από δύο χρόνια, το έτος Το όραμα του Διομήδη άρχισε να πραγματοποιείται μετά την παραχώρησή της δασικής έκτασης, στην οποία βρίσκεται σήμερα ο Κήπος, από το Υπουργείο Γεωργίας στο Ίδρυμα το Οι εργασίες διαμόρφωσης του Βοτανικού Κήπου βασίσθηκαν στα σχέδια της Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου του Βερολίνου Η. Hammerbacher. Το έτος 1975, μετά την ολοκλήρωση μεγάλου κύκλου εργασιών, ο Κήπος άνοιξε τις πύλες του στο κοινό. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί επιπρόσθετα έργα που άλλαξαν ριζικά την αρχική εικόνα του Κήπου, όπως η δημιουργία νέων τμημάτων και η βελτίωση των 63

65 ήδη υπαρχόντων, η χάραξη και πλακόστρωση δρόμων και μονοπατιών, η κατασκευή νέων γραφείων, εργαστηρίου, καταλύμματος εργατικού προσωπικού και οικίας φύλακα, η κατασκευή πυροφυλακείων, παιδικών χαρών και θερμοκηπίου, καθώς και ένα σύνολο έργων μικρότερης κλίμακας. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η παραχώρηση της δασικής έκτασης από το Υπουργείο Γεωργίας στο Ίδρυμα έγινε υπό τον όρο ότι η διαμόρφωση του χώρου του Κήπου δεν θα επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό το φυσικό δασικό τοπίο. Ως εκ τούτου, κατά τη διάρκεια των εργασιών διαμόρφωσης του Κήπου πραγματοποιήθηκε περιορισμένη υλοτόμηση πεύκων, κυπαρισσιών και άλλων δασικών ειδών, δημιουργήθηκε δε στο καλλιεργημένο τμήμα του Κήπου, ένα οικοσύστημα στο οποίο συμβιώνουν και αναπτύσσονται αυτοφυή δασικά και καλλιεργούμενα είδη. Αυτό το χαρακτηριστικό καθιστά τον Κήπο μία από τις πιο σπάνιες περιπτώσεις Βοτανικού Κήπου παγκοσμίως Νομική υπόσταση του Ιδρύματος Ο "Βοτανικός Κήπος Ιουλίας και Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους" είναι Κοινωφελές Ίδρυμα - Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Διοικείται από πενταμελή διοικητική επιτροπή, στην οποία σύμφωνα με την επιθυμία του διαθέτη συμμετέχουν οι εκάστοτε: Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Ο Καθηγητής της Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ο Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος Ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου και Ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Εθνικών Κληροδοτημάτων του Υπουργείου Οικονομικών Το Ίδρυμα είναι οικονομικά αυτοδύναμος οργανισμός. Ιδρύθηκε και συντηρείται από τα έσοδα των κληροδοτημάτων του Αλεξάνδρου Διομήδη Προσφορά και δραστηριότητες του Βοτανικού Κήπου Ο Κήπος, εκτός από τον υψηλό βαθμό ποικιλότητας της αυτοφυούς και καλλιεργούμενης χλωρίδας, αποτελεί και ένα ιδανικό φυσικό καταφύγιο της πανίδας, επειδή το οικοσύστημα προστατευμένο από τις δυσμενείς ανθρώπινες επεμβάσεις παρέχει τη δυνατότητα λειτουργίας ενός πλήρους τροφικού πλέγματος. Εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι ο Κήπος, εκτός από ότι αποτελεί πνεύμονα πρασίνου και χώρο οπτικής τέρψης και πνευματικής ηρεμίας για τους κατοίκους μιας αστικής περιοχής 64

66 όπως είναι η δυτική Αττική, λειτουργεί και ως πεδίο έρευνας και επιμόρφωσης του κοινού. Το προσωπικό του διαθέτει ικανή επιστημονική εμπειρία σε θέματα διατήρησης και κυρίως αναπαραγωγής ενδημικών, σπάνιων και απειλουμένων ειδών της Ελληνικής Χλωρίδας. Αξίζει να αναφερθεί ότι στη Φυτοθήκη (Herbarium) του Κήπου διατηρούνται 10,000 αποξηραμένα δείγματα φυτών, τμήμα των οποίων προέρχεται από περιοχές που θεωρούνται προστατευόμενες, επειδή έχουν ενταχθεί στο δίκτυο του προγράμματος "NATURA Επίσης, η Τράπεζα Γενετικού Υλικού περιλαμβάνει σπέρματα 700 περίπου ειδών, τα οποία είναι κατά ένα ποσοστό διαθέσιμα για ανταλλαγή με άλλους Βοτανικούς Κήπους. Το Ίδρυμα βασιζόμενο σε αυτά τα αποθέματα σπερμάτων εκδίδει κάθε δύο χρόνια ένα κατάλογο, ο οποίος ανταλλάσσεται με αντίστοιχα έντυπα Βοτανικών Κήπων άλλων χωρών και αναγράφει τα προαναφερθέντα διαθέσιμα φυτικά είδη. Η παραπάνω συνεργασία έχει ως αποτέλεσμα τον συνεχή εμπλουτισμό των συλλογών του Βοτανικού Κήπου Διομήδους. Επίσης, στον χώρο του Κήπου πραγματοποιούνται κατά καιρούς ερευνητικά προγράμματα βοτανικού και οικολογικού ενδιαφέροντος, διπλωματικές εργασίες, καθώς και μεταπτυχιακές και διδακτορικές διατριβές, ενώ διεξάγονται και προπτυχιακά εργαστηριακά μαθήματα των σχετικών ειδικοτήτων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου και του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μία από τις σημαντικότερες φιλοδοξίες του Ιδρύματος είναι η δημιουργία ενός νέου τμήματος, το οποίο θα φιλοξενήσει τα ενδημικά, σπάνια και απειλούμενα είδη της Ελληνικής Χλωρίδας. Επίσης, ένας από τους βραχυπρόθεσμους στόχους είναι η κατασκευή ενός μεγάλου, αυτοματοποιημένου και λειτουργικού θερμοκηπίου το οποίο θα αντικαταστήσει το υπάρχον. Τέλος, η μεγαλύτερη συμβολή του Κήπου αποτελεί η ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου σχετικά με την προστασία της φύσης. Σε αυτό συμβάλλουν οι επισκέψεις των εκατοντάδων σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από όλη την Ελλάδα, καθώς και άλλων κοινωνικών ομάδων που πραγματοποιούνται ετησίως. Τα σχολεία που έχουν οργανώσει περιβαλλοντικές ομάδες (τμήματα διδασκαλίας με θέματα οικολογικού ενδιαφέροντος) ξεναγούνται κατά προτεραιότητα και η ενημέρωση προσαρμόζεται στα εκάστοτε αντικείμενα ενδιαφέροντος των ομάδων. Ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του επιστημονικού προσωπικού του Κήπου ξεναγείται και ένα ποσοστό των σχολείων. Ενδεικτικό σημειώνεται ότι μόνο κατά τη διάρκεια του 2002 ο Κήπος δέχθηκε επισκέψεις από 162 σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα (περισσότεροι από μαθητές και σπουδαστές), χωρίς να λάβουμε υπόψη τους χιλιάδες μεμονωμένους επισκέπτες. 65

67 Τα φυσικά οικοσυστήματα του Κήπου Ο Κήπος έχει συνολική έκταση περίπου 1860 στρεμμάτων, τα οποία καλύπτονται από φυσική κυρίως βλάστηση που περιλαμβάνει περισσότερα από 500 είδη. Στα όρια του Κήπου συναντάμε ένα από τα αρχαιότερα δάση χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis) της Αττικής με φυσικό υποόροφο από σκίνα (Pistacia lentiscus), πουρνάρια (Quercus coccifera) και άλλα είδη. Μεγάλο τμήμα του Κήπου καλύπτεται επίσης από δάσος χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis) εμπλουτισμένου μετά από αναδάσωση, με τραχεία πεύκη (Pinus brutia) και κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens). Σημαντικής έκτασης είναι οι θαμνότοποι και οι φρυγανότοποι με λαδανιές (Ostus Spp.), αστοιβές (Sarcopoterίum spinosum), ασφάκες (Phlomis fruticosa), γαλαστοιβές (Euphorbia acanthothamos), θυμελαίες (Thymelaea spp.), θυμάρια (Coridothymus capitatus), θρούμπια (Satureja thymbra), γεμάτοι την άνοιξη με ολάνθιστα μονοετή φυτά και γεώφυτα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χασμοφυτική χλωρίδα στους ασβεστολιθικούς βράχους των λόφων. Ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται από τη βραχόφιλη καμπανούλα, που ενδnμεί στους λόφους γύρω από την Αθήνα και στα γειτονικά νησιά (Campanula celsii subsp. celsii), από την ελληνική φριτιλλάρια (Fritillaria graeca), από τα πολλά φθινοπωρινά ελληνικά κυκλάμινα (Cyclamen graecum), από τα φθινοπωρινά και χειμωνιάτικα «κρινάκια» (Sternbergia sicula, Crocus cancellatus subsp. mazziaricus, Crocus laevigatus, Crocus cartwrightianus, Merendera attica), αλλά και από το πλήθος των Ορχεοειδών (Barlia robertiana, Ophrys spp., Orchis spp., Serapias spp.) Δενδρώνας Εμπρός και δεξιά της κεντρικής εισόδου εκτείνεται ο Δενδρώνας. Εδώ ο επισκέπτης συναντά δένδρα και θάμνους διαφόρων ηπείρων. Ο δενδρώνας αποτελείται από 6 τομείς που φιλοξενούν φυτά από την Ωκεανία, τη Μεσόγειο και τμήμα της μεσογειακής Ευρώπης, τη μη μεσογειακή Ασία, τη Νότια Αφρική, τη Βόρεια και Κεντρική Αμερική και τη Νότια Αμερική. Στον τομέα της Ωκεανίας φιλοξενούνται πολλά είδη εuκαλύπτου (Eucalyptus spp.), κασουαρίνας (Casuarina spp.), μελαλεύκις (Melaleuca spp.), καλλιστήμονα (Callistemon spp.), ακακίας (Acacia spp.) και γρεβιλλέας (Grevillea spp.), τα οποία είναι χαρακτηριστικά των δασών αυτής της ηπείρου. Στον τομέα της Ευρώπης - Μεσογείου ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρατηρήσει, ανάμεσα στα άλλα φυτά, τους κέδρους του Άτλαντα (Cedrus Iίbani subsp. atlantίca), τις "αγριοκαστανιές" (Aesculus hippocastanum), τα μεσογειακά 66

68 ευρωπαϊκά είδη του φράξου (Fraxinus spp.), της δρυός (Quercus spp.), της πεύκης (Pinus spp.), της κρανιάς (Cornus spp.) και του σφενδαμιού (Acer spp.) αλλά και τον φοίνικα του Θεοφράστου (Phoenix theophrastiι) που συναντάμε σε λίγες τοποθεσίες στην Κρήτη και στη νοτιοδυτική Μ. Ασία. Εικόνες 61, 62. Δενδρώνας. Εικόνες 63,64. Δενδρώνας. Στον τομέα της μη μεσογειακής Ασίας εντυπωσιακά φυτά είναι η σινική γλεδισχία (Gleditchia sinensis) με τα τεράστια αγκάθια στα κλαδιά, η δενδρώδης και η ιαπωνική καλλίκαρπος (Callicarpa arborea και Callicarpa japonica) με τους πολύ όμορφους ιώδεις καρπούς, η πανέμορφη πρώιμα ανθισμένη την άνοιξη βοτρυώδης εξώχορδη Exochorda racemosa, ο κέδρος των Ιμαλαΐων (Cedrus deodara), αλλά και το εξαιρετικά σπάνιο κορεατικό φυτό δίστιχο αμπελιόφυλλο Abelίophyllum distichum. Στον τομέα της Νότιας Αφρικής αξίζει να προσεχθούν οι αφρικανικές 67

69 ελιές (Olea africana και Olea chrysophylla), οι μελίανθοι (Melίanthus spp.) και οι ποδόκαρποι (Podocarpus spp.). Στον τομέα της Β. και Κ. Αμερικής συναντώνται η βορειοαμερικανική αειθαλής σεκόϊα (Sequoia sempervirens), που το ύψος της σε φυσική κατάσταση μπορεί να ξεπεράσει τα 100 μ., καθώς επίσης και είδη γιούκκας (Yucca spp.), δασυλίριoυ (Dasylίrion spp.), νoλίνας (Nolίna spp.) και αγαύης (Agave spp.), τα οποία είναι χαρακτηριστικά φυτά της Κεντρικής Αμερικής. Ιδιαίτερα εντυπωσιάζει η τεράστια ραγώδης γιούκκα (Yucca baccata). Τέλος, στον τομέα της Νότιας Αμερικής μεταξύ των άλλων φυτών μπορούμε να παρατηρήσουμε τη μεγαλάνθη βαουχινία (Bauhinia grandiflora) με τα εύοσμα λευκά άνθη και τα πολλά είδη σχίνου (Schinus spp.) Τμήμα Ιστορικών Φυτών Αριστερά από την κεντρική είσοδο έχει διαμορφωθεί το Τμήμα Ιστορικών Φυτών του Κήπου, ένα τμήμα που δε συναντάται σε κανένα άλλο Βοτανικό Κήπο στον κόσμο. Εδώ φιλοξενούνται είδη, που αναφέρονται από την Αρχαία Ελληνική μυθολογία ως εμπλεκόμενα σε διάφορους μύθους η αφιερωμένα στους θεούς. Υπάρχουν ακόμη είδη, τα οποία οι αρχαίοι συγγραφείς, βοτανικοί η μη, ανέφεραν ότι χρησιμοποιούσαν οι πρόγονοί μας, αλλά επίσης και φυτό που αναφέρουν η Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Εικόνες 65, 66. Τμήμα Ιστορικών φυτών. Εδώ καλλιεργείται ο νάρθηκας (Ferula communis), στον βλαστό του οποίου ο 68

70 Προμηθέας έκρυψε τη φωτιά και τη μετέφερε κρυφά από τους θεούς στους ανθρώπους, η αφιερωμένη στην Αφροδίτη μυρτιά (Myrtus communis) που με τους κλάδους της η θεά κάλυψε το γυμνό σώμα της όταν βγήκε από τη θάλασσα, καθώς επίσης και η άκανθος (Acanthus spp.), από τα φύλλα της οποίας προήλθε η έμπνευση για τα κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού. Καλλιεργείται ακόμη το κώνειο (Conium maculatum) με το οποίο θανατώθηκε ο φιλόσοφος Σωκράτης, η δάφνη (Laurus nobilίs), η οποία ήταν αφιερωμένη στο θεό Απόλλωνα, ο αφιερωμένος στον Διόνυσο κισσός (Hedera helίx), η "αλεξίκακος" σκυλοκρεμμύδα (Urginea maritima=harybdis maritima), ο δίκταμος (Origanum dictamnus) που ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη γιατί πιστεύονταν ότι βοηθούσε τις γυναίκες κατά τον τοκετό και βέβαια το ιερό δένδρο της αρχαίας Αθήνας, η ελιά (Olea europaea subsp. europaea) με τους κλάδους της οποίας (τους κότινους) στεφάνωναν τους ολυμπιονίκες. Συναντάμε επίσης το παλιούρι (Palίurus aculeatus), από το οποίο πιστεύεται ότι ήταν φτιαγμένο το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού, τον Κρίνο (Lίlium candidum), που σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση πήρε η Παναγία από τον θεόσταλτο άγγελο, τον μανδραγόρα (Mandragora autumnalίs), που ήταν γνωστός στην αρχαιότητα για τις φαρμακευτικές ιδιότητές του και την ανθρωπόμορφη ρίζα του και την δρακοντιά (Dracunculus vulgaris) με την «άβρωτον και φαρμακώδην» ρίζα Τμήμα Καλλωπιστικών Φυτών (Ανθώνας) Το επόμενο τμήμα που συναντά ο επισκέπτης είναι το Τμήμα Καλλωπιστικών Φυτών (Ανθώνας), το οποίο περιλαμβάνει 15 μεγάλα παρτέρια και 25 λίμνες. Εκτός των παρτεριών, στην περιφέρεια του ανθώνα υπάρχει πλήθος καλλιεργούμενων καλλωπιστικών δένδρων και θάμνων όπως μανόλιες (Magnolίa grandiflora), γαζίες (Acacia farnesiana), εχίνωπες (Retama monosperma), γκίνγκο (Ginkgo biloba), κύκας (Cycas revoluta), Lίquidambar orientalis και προύνοι (Prunus cerosifero var. pisordii). Ανάμεσά τους δεσπόζουν τα γλαυκά κυπαρίσσια (Cupressus orizonica). Κατά μήκος του κεντρικού μονοπατιού του Ανθώνα υπάρχουν εντυπωσιακά αναρριχητικά φυτά, όπως βιγγόνιες (Bignonia spp.), γλυτσίνες (Wisteria sinensis), αγιοκλήματα (Lonicera spp.), πασσιφλόρες (Possifloro spp.), κληματίδες (Clematis spp.), αριστολόχιες (Aristolochia spp.), γιασεμιά (Jasminum spp.), ενώ καλλιεργητικές ποικιλίες αναρριχώμενης τριανταφυλλιάς αναπτύσσονται στις πέργκολες. Τα παρτέρια του Ανθώνα φιλοξενούν καλλιεργούμενα πολυετή και μονοετή είδη, τα οποία ανθίζουν διάφορες εποχές του χρόνου. Από τα πολυετή, κάποια τα 69

71 συναντάμε όλη τη χρονιά, όπως διάφορα είδη κυδωνίαστρου (Cotoneaster spp.), το μυρτόφυλλο nολύγαλα (Polygala myrtifolίa), διάφορα είδη σάλβιας (Salvia spp.) και αχιλλέας (Achillea spp.) και άλλα, είτε τις θερμότερες εποχές του έτους, όπως Canna spp. ή τις ντάλιες (Dahlia χ pinnata) είτε στο τέλος του χειμώνα, όπως τους νάρκισσους (Narcissus spp.) ή τα ζουμπούλια (Hyacinthus orientalis). Εικόνα 67. Ανθώνας (στο βάθος Phoenix canariensis). Εικόνα 68. Ανθώνας. Εικόνα 69. Ανθώνας. Διαφορετικά μονοετή φυτά στολίζουν τον ανθώνα τον χειμώνα και την άνοιξη (πανσέδες, μπέλλες, βιολέτες, καλέντουλες κ.ά.) από ό,τι το καλοκαίρι και το φθινόπωρο (κατηφέδες, αμάραντα, κόσμοι κ. λ. π.). Από τα παρτέρια που φιλοξενούν πολυετή είδη εντυπωσιάζει εκείνο με τις παιώνιες (Paeonia spp.), όπως και το γειτονικό παρτέρι με τις Ίριδες (Iris spp.). Το 70

72 επόμενο παρτέρι και η περιοχή του ανθώνα γύρω από αυτό, αποτελούν τον "ροδώνα" του Κήπου, στον οποίο καλλιεργούνται περισσότερες από 100 αρωματικές ποικιλίες τριανταφυλλιάς (Rosa spp.). Εικόνες 70, 71. Ανθώνας. Κοντά στον ροδώνα και πλευρικά στον δρόμο που διασχίζει τον ανθώνα, μπορεί κανείς να θαυμάσει συγκεντρωμένα σε 5 παρτέρια καλλωπιστικά πολυετή είδη φυτών από όλον τον κόσμο, όπως κολομπίνες (Aquilegia spp.), ίριδες (Iris spp.), αστέρες (Aster spp.) και πολλά άλλα που δίνουν χρώμα και άρωμα όλες τις εποχές ακόμα και τον χειμώνα όπως οι τσιντώνιες (Chaenomeles japonica), οι "μιμόζες" (Acacia dealbata), οι μανόλιες (Magnolia stellata) και οι χειμωνανθοί (Chimonanthes fragrans), που με τα άνθη τους ευωδιάζει όλη η περιοχή. Εικόνα 72. Άποψη του Ανθώνα. Εικόνα 73. Η λίμνη με τα βήματα. Στις 25 λίμνες του ανθώνα με τη συνεχόμενη ροή αναπτύσσονται πολλά υδρόβια 71

73 και υδρόφιλα είδη κατωτέρων και ανωτέρων φυτών από την πατρίδα μας, αλλά και από όλη τη Γή. Το ενδιαφέρον των επισκεπτών προσελκύεται από τη μικροσκοπική "φακή του νερού" (Lemna minor), που καλύπτει την επιφάνεια σε πολλές από τις λίμνες ή από το ρόδινο νερό εξαιτίας των Ροδοφυκών - σε άλλες από αυτές. Εντυπωσιάζονται όμως και από τους όμορφους νερόκρινους (Iris pseudacorus) και τα νούφαρα (Nymphaea spp., Nuphar luteum, Nelumbo spp.) Τμήμα Οικονομικών Φυτών (με εμπορική αξία) Σε αυτό το τμήμα που συναντά ο επισκέπτης στη συνέχεια καλλιεργούνται φυτά τα οποία είναι χρήσιμα για τους εδώδιμους καρπούς τους ή άλλα εδώδιμα τμήματα του σώματός τους, για την ξυλεία τους, για τις ίνες τους που χρησιμοποιούνται στην κλωστοϋφαντουργία και για τις χημικές ουσίες τους που χρησιμοποιούνται σε διάφορους τομείς τις βιομηχανίας(χρώματα, βερνίκια, κόμμεα, αρώματα κ.λπ.). Καλλιεργούνται επίσης κτηνοτροφικά και αρτυματικά - αρωματικά φυτά. Στις δύο λίμνες του τμήματος αυτού αναπτύσσονται πανέμορφα γιγάντια νούφαρα (Nelumbo nucifera & Nelumbo lutea), τα οποία καλλιεργούνται για τα εδώδιμα σπέρματα και τα ριζώματά τους. Στα παρτέρια του τμήματος αυτού φιλοξενούνται το φελλόδενδρο (Quercus suber), n καμφορά (Cinnamomum camphora), το βερνικόδενδρο (Rhus vernicifera), το φυτό από το οποίο εξάγεται n τζοτζόμπα (Simmondsia sinensis), το βαμβάκι (Gossypium spp.), το λινάρι (Linum usitatissimum), και ο καπνός (Nicotiana tabacum). Καλλιεργούνται ακόμη η ταπιόκα (Manihot utilίssima), αλλά και πλήθoς εσπεριδοειδών (οικογ. Rutaceae) και διαφόρων οπωροφόρων από όλο τον κόσμο. Στις πέργκολες συναντώνται πολλές ελληνικές παραδοσιακές ποικιλίες αμπελιού (Vitis vinifera) Τμήμα Φαρμακευτικών Φυτών Δίπλα στο Τμήμα των Οικονομικών φυτών εντοπίζεται και το Τμήμα Φαρμακευτικών Φυτών. Από τα φαρμακευτικό φυτό ξεχωρίζουν ο περίφημος δίκταμος της Κρήτης (Origanum dictamnus), ο μανδραγόρας (Mandragora officinarum), το βάλσαμο (Hypericum perforatum), η δακτυλίτιδα (Digitalίs purpurea), η μπελλαντόνα (Atropa belladonna), το νεκρολούλουδο (Calendula officinalίs), ο απήγανος (Ruta chalepensis), η φασκομηλιά (Salvia officinalίs), το 72

74 δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis), το χαμομnλι (Chamomilla recutita), n ματζουράνα (Origanum majorana), η αγγελική (Angelίca archangelίca), η βαλεριανή (Valeriana officinalis), η εφέδρα (Ephedra foeminea), οι ρολογιές (Passiflora spp.), η λεβάντα (Lavandula angustifolia), η ρετσινολαδιά (Ricinus communis), η αψιθιά (Artemisia absinthium), το τζίτζερ (Zingiber officinalίs) και πολλά άλλα, γνωστά η μη, πολύτιμα είδη φυτών. Εικόνες 74, 75. Tμήμα Φαρμακευτικών φυτών. 73

75 Συστηματικό Τμήμα Το τμήμα αυτό, που βρίσκεται κοντά στο Τμήμα Οικονομικών Φυτών, έχει σχεδιασθεί ώστε να εκπαιδεύσει τον επισκέπτη του Κήπου για τις σχέσεις εξέλιξης και την ταξινόμηση των διαφόρων φυτικών ομάδων που ανήκουν στα: Βρυόφυτα, Πτεριδόφυτα, Γυμνόσπερμα, Σπερματόφυτα (στο 10 παρτέρι), Δικοτυλήδονα Αγγειόσπερμα Σπερματόφυτα (στο 20 και 30 παρτέρι) και Μονοκοτυλήδονα Αγγειόσπερμα Σπερματόφυτα (στο 40 και 50 παρτέρι). Εδώ ο επισκέπτης συναντά το "ζωντανό απολίθωμα" Gingo biloba, το οποίο θεωρείται ως ένα από τα παλαιότερα Γυμνόσπερμα και περνώντας από διάφορες πιο εξελιγμένες ομάδες φθάνει στα Μονοκοτυλήδονα. Εικόνα 76. Συστηματικό Τμήμα Θερμοκήπιο Ο Βοτανικός Κήπος στο θερμοκήπιό του αναπτύσσει και διατηρεί φυτά που έχουν ανάγκη μεγάλης θερμοκρασίας και υγρασίας (όπως τα φυτά των υγρών τροπικών δασών) και φυτά που χρειάζονται υψηλή θερμοκρασία και χαμηλή υγρασία (όπως πολλά παχύφυτα των οικογενειών Cactaceae, Euphorbiaceae, Aizoaceae, Crassulaceae, κ.α.). Μεταξύ άλλων, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να 74

76 παρατηρήσει το ζαχαροκάλαμο (Saccharum officinarum), το πιπέρι (Piper sp.), το καφεόδεντρο (Coffea arabica), το "μη μου άπτου" (Mimosa pudica) με τα ευαίσθητα στο άγγιγμα φύλλα, την εντομοφάγο δροσερά (Drosera binata) και πολλά εντυπωσιακά είδn "κάκτων" και πτεριδοφύτων. Εικόνες 77, 78. Εσωτερικό θερμοκηπίου Φυτώριο Τέλος, στο φυτώριο φιλοξενούνται ενδημικά, σπάνια και απειλούμενα φυτά της Ελληνικής Χλωρίδας, τα οποία μελλοντικά θα μεταφερθούν στο ομώνυμο νέο τμήμα του Κήπου καθώς και διάφορα άλλα είδη που διατηρούνται με σκοπό την αντικατάσταση τυχόν απωλειών από τα είδη υπάρχοντα. Επίσης υπάρχει και μια συλλογή από φυτά τα οποία παραμένουν στο χώρο αυτό με σκοπό την προστασία τους. Το φυτώριο είναι ο κατεξοχήν χώρος καλλιέργειας των σπερμάτων ή μοσχευμάτων με σκοπό τον εμπλουτισμό των συλλογών του Κήπου. Τα σπέρματα, είτε συλλέγονται από το προσωπικό του Κήπου από διάφορα σημεία της Ελλάδας, ή προέρχονται από ανταλλαγές σπερμάτων με περισσότερους από 300 Βοτανικούς Κήπους ανά τον κόσμο, με τους οποίους το Ίδρυμα διατηρεί επικοινωνία στέλνοντας καταλόγους διαθέσιμων σπερμάτων και λαμβάνοντας αντίστοιχους από αυτούς. 75

77 Εικόνα 79. Τοπογραφικός χάρτης Βοτανικού Κήπου Ι & Α. Διομήδους 76

78 4.2. ΦΙΛΟΔΑΣΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΑΘΗΝΩΝ ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ Η ιστορία της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών Η Φιλοδασική Ένωση Αθηνών ιδρύθηκε το 1899 στην Αθήνα με σκοπό την αναδάσωση χέρσων εκτάσεων, την ανάπτυξη της φιλοδασικής συνείδησης και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ιδρύθηκε από τον τότε Υπουργό Οικονομικών Φωκίωνα Νέγρη, τον μηχανικό Ανδρέα Κορδέλλα και τον δασολόγο Κων/νο Σάμιο. Στα πρώτα χρόνια της Ίδρυσης της η Φιλοδασική ανέλαβε την πρωτοβουλία της αναδάσωσης των λόφων που βρίσκονταν γύρω και μέσα στην Αθήνα. Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε στο Παγκράτι, κοντά στις οδούς Μερκούρη και Ευτυχίδου ένα φυτώριο με πηγάδια, δεξαμενές, και με μια ατμοκίνητη αντλία. Το φυτώριο αυτό ακολουθώντας την πρόοδο του έργου της Φιλοδασικής αυξήθηκε σταδιακά στη σημερινή έκταση του Άλσους Παγκρατίου (30 στρέμματα) και το 1936 παραχωρήθηκε από το Υπουργείο Γεωργίας στο Δήμο Αθηναίων. Έτσι με πρωτοβουλία της Φιλοδασικής αναδασώθηκαν οι λόφοι του Λυκαβηττού, Φιλοπάππου, Αρδηττού, των Νυμφών και της Πνύκας καθώς και οι πλαγιές της Ακρόπολης. Δενδροφυτεύθηκαν επίσης οι όχθες του Κηφισού εκατέρωθεν της οδού Τατοΐου και αυτές του ποταμού Ποδονίφτη. Η δράση της αυτή ανακόπηκε κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων και του Πρώτου και Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1945, η τότε Πρόεδρος της Φιλοδασικής Καίτη Αργυροπούλου ανέλαβε πρωτοβουλία για την αναδάσωση της περιοχής με επίκεντρο την Βυζαντινή Μονή της Καισαριανής. Έτσι στην περιοχή φυτεύτηκαν πάνω από τρία εκατομμύρια δένδρα σε μια έκταση περίπου στρεμμάτων. Λατομεία καλύφθηκαν και δενδροφυτεύθηκαν, δασικοί δρόμοι διανοίχτηκαν, χώροι ανάπαυσης και αναψυχής διαμορφώθηκαν, και τα κοπάδια αιγοπροβάτων αναγκάσθηκαν να απομακρυνθούν. Το αναστηλώθηκε το μοναστηριακό συγκρότημα της Ιεράς Μονής Καισαριανής (11 ος αιώνας), με επιμέλεια και χρηματοδότηση της Φ.Ε.Α., σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία (Καθ. Ι. Τραυλός). Την αποκατάσταση των μεταβυζαντινών τοιχογραφιών ανέλαβε ο Τάσος Μαργαριτώφ. Στη συνέχεια αναστηλώθηκε η Μονή του Άγιου Ιωάννη του Κυνηγού. Ξαναφυτεύτηκε ο «Ιστορικός Ελαιώνας», που από αιώνες περιέβαλε το βυζαντινό μοναστήρι, όπως είχε αποτυπωθεί σε χαλκογραφίες περιηγητών περασμένων αιώνων. Έγινε ανάπλαση της γύρω έκτασης ώστε να αποτελέσει 77

79 πνεύμονα οξυγόνου και καταφύγιο φυσικού κάλλους και γαλήνης για τους κατοίκους της Αθήνας. Με το Προεδρικό Διάταγμα 91/1974, το δάσος της Καισαριανής, έκτασης στρεμμάτων κηρύχθηκε «Αισθητικό Δάσος», λόγω της ιδιαίτερης αισθητικής και οικολογικής σημασίας του. Δημιουργήθηκε επίσης ένας μικρός «Βοτανικός Κήπος», με μια πλούσια συλλογή από αυτοφυές φυτά, θάμνους και δένδρα της Ελληνικής γης. Το 1956 ξεκίνησε σε συνεργασία με τη Αρχαιολογική Εταιρεία και με τον αρχαιολόγο I.Τραυλό, το έργο της ανασκαφής και μερικής αποκατάστασης του ΟΛΥΜΠΙΕΙΟΥ, που παρουσίαζε εικόνα εγκατάλειψης. Εκτός από τα σημαντικά ευρήματα και στοιχεία που προέκυψαν από την ανασκαφή της Φ.Ε.Α., μετά το πέρας της επέμβασης, ο γύρω χώρος του ΟΛΥΜΠΙΕΙΟΥ, αναμορφώθηκε κατά τον αισθητικότερο τρόπο, με φυτεύσεις δένδρων, θάμνων κ.λ.π. Μια σελίδα άγνωστη στους πολλούς, από την δραστηριότητα της Φ.Ε.Α είναι η αποφασιστική και τολμηρή εκστρατεία που ξεκίνησε το 1984, μόνη μέσα στον ελληνικό χώρο, για την σωτηρία του μοναδικής αξίας Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου, που ως το 1980 είχε αφεθεί καταφρονεμένο και ανεξερεύνητο από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς. Προωθώντας, συντονίζοντας και χρηματοδοτώντας επί σειρά ετών ένα πρόγραμμα μακρόπνοο, για την προστασία και ανάδειξη - σε εθνική και διεθνή κλίμακα - του μοναδικού αυτού Μνημείου της Φύσης, παλαιότητας εκατομμυρίων ετών, πέτυχε η Φ.Ε.Α δραστηριοποιώντας το Πανεπιστήμιο της Αθήνας, να ευαισθητοποιηθούν αρμόδιοι φορείς του Υπουργείου Γεωργίας. Ευτυχής κατάληξη της πρωτοβουλίας της Φ.Ε.Α υπήρξε η δημιουργία Μουσείου Παλαιοντολογίας (Φυσικής Ιστορίας) σε προνομιούχο τοποθεσία στο Σίγρι, που επέλεξε η Φ.Ε.Α. Σήμερα, η Φιλοδασική έχει σαν στόχο όχι μόνο την δημιουργία νέων δασών, αλλά και την υπεράσπιση τους από τους κάθε λογής καταπατητές που τα εποφθαλμιούν. Πρωτοστατεί στην προώθηση της φιλοδασικής συνείδησης διοργανώνοντας διαλέξεις και εξορμήσεις στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μαθητών στα δάση που έχει δημιουργήσει. Συμβάλλει στην ανάδειξη μνημείων και χώρων της ιστορικής, θρησκευτικής και αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. 78

80 Βοτανικός Κήπος Καισαριανής Τοποθεσία: Αισθητικό Δάσος Καισαριανής Υμηττός. Αθήνα Έτος Ίδρυσης: 1964 Έκταση: 8.000μ2 Γεωγραφικό μήκος: 37 58' Γεωγραφικό πλάτος: 23 48' Υψόμετρο: 360μ - 410μ Προσανατολισμός: Βορειοανατολικός - Βόρειος Βορειοδυτικός Πέτρωμα: Σχιστόλιθος Κατώτερη θερμοκρασία: -3 C Ανώτερη θερμοκρασία: 40 C Βροχόπτωση: μέσο ετήσιο ύψος 400 χλσ. Αριθμός ειδών - taχa : 560 Οικογένειες που αντιπροσωπεύονται: 74, Ενδημικά της Ελλάδας: 78, Αυτοφυή στον Υμηττό: 196 Στον Βοτανικό Κήπο που άρχισε να δημιουργείται το 1947 σε προσφερόμενο χώρο παραπλεύρως της Μονής, είχαν συγκεντρωθεί αρχικά 200 είδη φυτών, αριθμός που διατηρήθηκε σταθερός τις δεκαετίες που πέρασαν. Ο Βοτανικός Κήπος της Καισαριανής περιλαμβάνει κυρίως μεσογειακά φυτά και η αντιπροσώπευση των φυτικών ειδών του Υμηττού, όπου βρίσκεται ο Κήπος, αλλά και της Αττικής γενικότερα είναι μεγάλη. Τα χρόνια κύλησαν, οι προτεραιότητες της Φ.Ε.Α. διαφοροποιήθηκαν, κυρίως λόγω στενότητας πόρων, και ο Κήπος κατά κάποιον τρόπο εγκαταλείφθηκε. Αυτό το γεγονός όμως του προσδίδει σήμερα μια ιδιαίτερη γοητεία, και μεγάλη φυσικότητα. Αυτήν την φυσικότητα του χώρου προσπαθούνε να διατηρήσουνε τώρα, καθώς ξεκινά ο επανεμπλουτισμός του Κήπου. Ο Βοτανικός Κήπος της Φιλοδασικής παρουσιάζει πολλά στοιχεία των μεσογειακών οικοσυστημάτων: υπάρχει πλούσια μακκία βλάστηση, αποτελούμενη από μεγάλους θάμνους και ορισμένα κωνοφόρα, κατά πλειονότητα αειθαλή. Εξίσου κυρίαρχο στοιχείο του Κήπου αποτελούν τα φρύγανα, αυτοί οι τόσο χαρακτηριστικοί ξηροφυτικοί θάμνοι του μεσογειακού τοπίου. Σ' αυτούς τους χώρους, που μπορεί να φαίνονται εκ πρώτης όψεως φτωχοί, ευδοκιμεί μια πολυάριθμη και ποικίλη χλωρίδα από πολυετή, ετήσια και βολβώδη φυτά, που δίνουν μια σύντομη, αλλά εντυπωσιακή ανθοφορία, κυρίως την άνοιξη. Επιπλέον, η ύπαρξη σημείων με σχετικά βαθύ έδαφος ή με περισσότερη δροσιά και η παρουσία μιας μικρής ρεματιάς που διασχίζει τον Κήπο επιτρέπουν την εγκατάσταση και πιο ορεινών και απαιτητικών σε υγρασία φυτών. 79

81 Εικόνα 80. Άποψη μονοπατιού μέσα στο Βοτανικό Κήπο Τρόπος παρουσίασης των φυτών Λόγω και της προϋπάρχουσας διάρθρωσης του Κήπου, ο τρόπος παρουσίασης των φυτών στον χώρο είναι μάλλον ''οικολογικός". Δηλαδή, τα φυτά τοποθετούνται ανάλογα με τις φυσικές τους απαιτήσεις, ως προς το έδαφος, το φωτισμό και τον προσανατολισμό: τα χασμόφυτα ανάμεσα σε βράχια, τα φρύγανα σε φτωχά, πετρώδη, ηλιόλουστα σημεία, τα πιο ορεινά είδη και τα φυτά των λιβαδιών σε πιο γόνιμες και ποτιζόμενες θέσεις, τα φυτά του ορεινού δάσους σε σκιερές και δροσερές τοποθεσίες. Όποτε όμως είναι δυνατόν, ομαδοποιούνται τα είδη ενός γένους, όπως π.χ. όλες τις διγιταλίδες, τις παιώνιες ή τις κενταύριες, για να μπορεί κανείς να κάνει συγκρίσεις. Αυτό όμως δεν είναι εφικτό για είδη που έχουν διαφορετικές απαιτήσεις: Η Salvia triloba και η Salvia pomifera αντέχουν σε ξηρά εδάφη ενώ η Salvia sclarea και η Salvia pratensis είναι είδη απαιτητικά σε δροσιά και νερό. Επιπλέον, όσο γοητευτική κι αν φαίνεται η συγκέντρωση των φυτών κατά γεωγραφικές περιοχές, στην πράξη αποδεικνύεται δύσκολη, διότι στη χώρα μας, λόγω της μεγάλης εναλλαγής του ανάγλυφου, μπορεί να βρει κανείς από παραθαλάσσια μέχρι σχεδόν αλπικά φυτά σε μία μικρή περιφέρεια και σε ακτίνα λίγων μόνο χιλιομέτρων από παραθαλάσσια 80

82 μέχρι σχεδόν αλπικά φυτά. Έτσι στο Βοτανικό Κήπο, για να ευδοκιμήσουν, πρέπει να τοποθετηθούν σε διαφορετικές τοποθεσίες Σκοπός του Βοτανικού Κήπου Ο βασικός σκοπός του Βοτανικού Κήπου είναι εκπαιδευτικός. Γίνεται προσπάθεια παρουσίασης στον επισκέπτη όσο το δυνατόν περισσότερα είδη της αυτοφυούς χλωρίδας της Ελλάδας. Σήμερα όμως δεν επισκεπτόμαστε ένα Βοτανικό Κήπο μόνο για να δούμε ωραία και σπάνια φυτά. Γνωρίζοντας το φυτικό μας κόσμο από κοντά, βοηθούμαστε να συνειδητοποιήσουμε σαφέστερα τη σημασία που έχουν τα φυτά και τα δάση για τη ζωή μας και να αντιμετωπίσουμε με περισσότερο σεβασμό το φυσικό μας περιβάλλον. Εξάλλου, ένας από τους στόχους όλων των Βοτανικών Κήπων σήμερα είναι να διασώσουν είδη που απειλούνται με εξαφάνιση γιατί, για ποικίλους λόγους, καταστρέφονται οι βιότοποί τους. Έτσι, ένας από τους στόχους είναι να φροντίσουν συνειδητά ώστε να μη χαθούν άλλα είδη της χλωρίδας μας, όπως χάθηκαν η Centaurea tuntasia και η Centaurea sibthorpii από την Αττική. Παράλληλα, ο Βοτανικός Κήπος θα συνεργάζεται με το παρακείμενο φυτώριο της Φ.Ε.Α. στον πολλαπλασιασμό φυτών με κάποιο ιδιαίτερο αισθητικό ενδιαφέρον. Με αυτήν τη συνεργασία γίνεται προσπάθεια στη διάσωση και ενδεχομένως την προσεκτική επαναφορά στο φυσικό γεωγραφικό τους περιβάλλον ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση. Τροφοδοτώντας το φυτώριο της Φ.Ε.Α. με άγνωστα και σπάνια φυτά προς πολλαπλασιασμό, γίνεται μεγάλη συμβολή στη διάδοση πολλών ειδών του αυτοφυούς φυτικού μας πλούτου, ως καλλιεργούμενων και επομένως στον εμπλουτισμό των κήπων μας με μια μεγαλύτερη ποικιλία φυτών του τόπου μας. Σε μια εποχή όπως η σημερινή, με αυξημένη την ευαισθησία του κοινού στα "θέματα του περιβάλλοντος και όπου η ανάγκη να γνωρίσουμε τα φυτά της πατρίδας μας γίνεται όλο και πιο επιτακτική, μια νέα περίοδος αρχίζει για το Βοτανικό Κήπο της Φιλοδασικής στην Καισαριανή Το Αισθητικό Δάσος Καισαριανής και η ιστορία του. Το Αισθητικό δάσος Καισαριανής βρίσκεται στη δυτική πλευρά του όρους Υμηττός, στην Αττική, και συνορεύει προς βορρά, ανατολικά και νότια με τις βραχώδεις πλαγιές του Υμηττού και στα δυτικά με την Πανεπιστημιούπολη Αθηνών 81

83 και τους δήμους Καισαριανής και Βύρωνα. Η συνολική έκταση του δάσους είναι στρέμματα. Το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής, είναι αποκλειστικό δημιούργημα της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών (Φ.Ε.Α). Το δάσος που όλοι θαυμάζουμε, δεν προϋπήρχε, αλλά δημιουργήθηκε εξ' υπαρχής από την Φ.Ε.Α. Ήδη από το 1924 η Φ.Ε.Α είχε ασχοληθεί με τη δημιουργία δάσους στη Καισαριανή. Διαβάζοντας τα πρακτικά της λογοδοσίας του Δ.Σ της Φ.Ε.Α της χρονιάς εκείνης, διαπιστώνουμε τις προσπάθειες που καταβάλλει η τότε διοίκηση της Φ.Ε.Α για να δημιουργήσει ένα περιαστικό δάσος: «το Αθηναϊκόν πράσινο», αναφέρεται στα πρακτικά, «καταδιώκεται από όσους έχουν αποστολή να το προστατεύσουν». «Το Άλσος του Ποδονίφτη εκτάσεως χιλίων στρεμμάτων καταστρέφετο και μετεβάλλετο εις οικόπεδα. Αι πευκοφυτευμέναι εκτάσεις του Πολυγώνου, της Καισαριανής, των Κουπωνίων μετεβάλλοντο και αυτά εις οικόπεδα». Η Φ.Ε.Α αποφασίζει λοιπόν να αντιδράσει δυναμικά για να σώσει τον Υμηττό και την Καισαριανή. Πείθει την τότε κυβέρνηση να ανακηρύξει αναδασωτέο «προτάσσει της Φιλοδασικής Ενώσεως» το μεγαλύτερο τμήμα του Υμηττού με την υπ' αριθμόν της 12 Φεβρουαρίου Πράξη του Υπουργείου Γεωργίας που δημοσιεύεται στο υπ' αριθμόν 47 παράρτημα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Πιο κάτω στα πρακτικά αναφέρεται ότι η Φ.Ε.Α μαζί με το Υπουργείο Στρατιωτικών δενδροφυτεύει «δια πεύκων και κυπαρίσσων την παρά την Λεωφόρο Καισαριανής έναντι του συνοικισμού Συγγρού μεγάλη έκταση». Ακολουθεί ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος και η περίοδος της κατοχής που δεν αφήνουν την περιοχή αλώβητη. Πρώτα οι κατακτητές αποψιλώνουν το βουνό και αργότερα, σε απόγνωση, οι κάτοικοι των γύρω συνοικισμών, κόβουν τα.δένδρα για να τα χρησιμοποιήσουν για καύσιμη ύλη. Από τη θεομηνία, γράφει στο βιβλίο της «ο Υμηττός» η Διδώ Καλλέργη, γλίτωσε μόνο το ιδιωτικό δάσος Νάσκου, στη δεξιά του Καρέα. Μάρτυρες αδιάψευστοι της κατάστασης του δάσους της εποχής εκείνης αποτελούν οι φωτογραφίες που δείχνουν έναν Υμηττό παντελώς αποψιλωμένο, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς των διαφόρων, που τώρα επιβουλεύονται το Δάσος. Ο πόλεμος τελειώνει και η χώρα προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί. Την επαύριον του πολέμου η Μεγάλη Ελληνίδα Καίτη Αργυροπούλου, επιστρέφοντας από τη Μέση Ανατολή περνά με το αεροπλάνο πάνω από τον ρημαγμένο Υμηττό. Με οδύνη διαπιστώνει τον αφανισμό του δάσους. Αποφασίζει να εργαστεί για να το ανασυστήσει. Έτσι τον Δεκέμβριο του 1947, η Εφορία Αναδάσωσης της Φ.Ε.Α, με προτροπή της Καίτης Αργυροπούλου, επιχειρεί με τα πενιχρά μέσα και τους λιγοστούς πόρους της εποχής εκείνης, την αναδάσωση εκτάσεων της περιοχής της Καισαριανής και του Βύρωνα. Ταυτόχρονα, ακολουθώντας το παράδειγμά της, όλα τα σωματεία της Ομοσπονδίας Εκδρομικών Σωματείων Ελλάδος, Ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος (Ε.Ο.Σ), η Περιηγητική Λέσχη, πρόσκοποι και οδηγοί, 82

84 συμβάλλουν στην αναδάσωση άλλων τμημάτων του Υμηττού. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας το δάσος δέχτηκε ένα ακόμα πλήγμα. Η τότε αρχή απαλλοτρίωσε μεγάλο τμήμα του δάσους για να κτισθεί η Πανεπιστημιούπολη, σύμφωνα με σχέδιο που ήδη είχε εκπονηθεί το και τούτο παρά τις άοκνες και προσπάθειες των εκπροσώπων της Φ.Ε.Α για να αποτραπεί η καταστροφή. Έτσι έκταση περίπου 680 στρεμμάτων παραδόθηκαν στη δόμηση χάριν του αισθητικά ακαλαίσθητου Πανεπιστημιακού συγκροτήματος. Στα χρόνια της μεταπολίτευσης η οικιστική πίεση από τις γύρω περιοχές αυξήθηκε, βρήκε όμως την Φ.Ε.Α φραγμό σε κάθε επεκτατική κίνηση της. Δεν μπόρεσε όμως να αποφευχθεί και η διάνοιξη αυτοκινητοδρόμου, ο οποίος ναι μεν έλυσε σειρά κυκλοφοριακών προβλημάτων της πρωτεύουσας, θυσίασε όμως ένα ακόμα τμήμα του Υμηττού, που ως πηγή οξυγόνου την κρατάει στη ζωή. Η μεγάλη αναδασωτική προσπάθεια της Φιλοδασικής σε συνδυασμό με την αναστήλωση της Μονής Καισαριανής, είχε ως σκοπό τη δημιουργία ενός αρμονικού συνόλου φύσης και πολιτισμού και ταυτόχρονα την προστασία των εδαφών και της αυτοφυούς βλάστησης της περιοχής, την αισθητική βελτίωση του περιβάλλοντος και την προσφορά ενός χώρου για την αναψυχή των κατοίκων της πρωτεύουσας. Ολόκληρη η έκταση που αναδάσωσε με επιτυχία η Φ.Ε.Α., με το Π.Δ. 71/94 κηρύχθηκε «Αισθητικό Δάσος» Σύντομη περιγραφή Το Αισθητικό δάσος Καισαριανής απλώνεται από την άκρη της πόλης μέχρι τις βραχώδεις πλαγιές του Υμηττού στα 760 μέτρα υψόμετρο. Στην περιοχή κυριαρχούν οι μέτριες και οι ισχυρές κλίσεις (30% - 65%), και το ανάγλυφο είναι έντονο και κατακερματισμένο με πολλές λοφώδεις εξάρσεις. Το δάσος διασχίζουν τα ρεύματα του Ηριδανού και του Κουταλά με διεύθυνση από την ανατολή προς τη δύση με ελάχιστη έως μηδενική παροχή. Οι αναδασωτικές επεμβάσεις στο σύνολο του Αισθητικού δάσους είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός μωσαϊκού βλάστησης όπου κυριαρχεί το πεύκο (τραχεία πεύκη) σε αμιγείς συστάδες ή σε ανάμειξη με κυπαρίσσια και με πλατύφυλλα είδη, όπως κουτσουπιά, χαρουπιά και χνοώδη δρυ. Στις βραχώδεις περιοχές υπάρχει το πεύκο μαζί με πουρνάρι και αγριελιά. Το μωσαϊκό συμπληρώνουν ενότητες με ιδιαίτερη φυσιογνωμία (σε περιορισμένη έκταση) όπως ο «ιστορικός ελαιώνας», ο διπλανός του κυπαρισσώνας, ΟΙ ευκάλυπτοι κυρίως στα νότια του νεκροταφείου Καισαριανής, η παραρεμμάτια βλάστηση κ.α. Η βλάστηση του Αισθητικού δάσους Καισαριανής συγκροτείται από τα 83

85 παρακάτω κύρια δασικά είδη με τα οποία έγιναν οι αναδασώσεις από τη Φ.Ε.Α. και το Υπουργείο Γεωργίας: Τραχεία πεύκη (Pinus brutia Ten.) Χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis Μίll.) Κουκουναριά (Pinus pinea L.) Κυπαρίσσι οριζοντιόκλαδο (Cupressus sempervirens var. horizontalis L.) Κυπαρίσσι ορθόκλαδο (Cupressus sempervirens var. pyramidalis L.) Κουτσουπιά (Cercis siliquastrum L.) Χνοώδης δρυς (Quercus pubescens Willd.) Αριά (Quercus ilex L.) Χαρουπιά (Ceratonia siliqua L.) Κυπαρίσσι γλαυκό (Cupressus arizonica var. glabra Greene) Εκτός από τα προαναφερθέντα είδη, σποραδικά έχουν φυτευτεί βελανιδιές (Quercus aegilops L.), Ailanthus aitissima (Μίll.) Swingle, κυανόφυλλες ακακίες (Acacia cyanophylla), ευκάλυπτοι (Eucalyptus globulus Labill.), παρκινσόνιες (Parcinsonia sp.), αγριοπιπεριές (Schinus molle), γκορτσιές (Pyrus amygdaliformis) και πλατάνια (Platanus orientalis L.). Στα διάκενα και σε εκτάσεις προσφάτως αναδασωμένες, δημιουργούνται πλούσιοι φρυγανότοποι με κυρίαρχα τα είδη: Sarcopoterium spinosum, Phlomis fruticosa, Corydothymus capitatus, Cistus salvifolius, Cistus incanus, Euphorbia acanthothamnos, Genista acanthociada, Fumana thymifolίa, Hypericum empetrifolium, InuIa viscosa, Satureja thymbra, Helichrysum sp., Calycotome vilosa, Tragopogon sp., Thapsia garganica, Verbascum undulatum, AnthylIis hermaniae, GIobularia alypum, Thymelaea tartonraira, Balotta acetabuiosa κ.λ.π. Τα αγρωστώδη που συναντώνται στην περιοχή εντάσσονται στην κατηγορία των ειδών των θαμνωδών ψευδοστεππών που προήλθαν από την υποβάθμιση της φυσικής δασικής βλάστησης (Brachypodium ramosum, Poa bulbosa, Avena sp., Bromus sp. κ.λ.π). Στην περιοχή συναντώνται σημαντικά είδη γεωφύτων όπως: Cyclamen graecum, Colchicum sp., Asphodeline lutea, Asphodelus fιstulosus, Allium roseum, Fritillaria graeca, LIoydia graeca, Ornithogallum atticum, Muscari comosum, Asparagus acutifolius, SmiIax aspera, Crocus sp., Sternbergia lutea, Cephalanthera rubra, Serapias sp., διάφορα είδη Ophrys και Orchis κ.λ.π. Το μωσαϊκό της βλάστησης (τεχνητώς δημιουργημένης ή φυσικής) προσδίδει μία ιδιαίτερη φυσιογνωμική ποικιλία στην περιοχή που αντικατοπτρίζει παράλληλα και την ποικιλία των διαφόρων βιοτόπων και καθιστά την περιοχή ξεχωριστή από τις γειτονικές της και περισσότερο προσιτή σε χειρισμούς της βλάστησης με σκοπό, 84

86 εκτός από την οικολογική προσφορά, και την αισθητική ανάδειξη του χώρου. Η ποικιλία αυτή που είναι αποτέλεσμα των χειρισμών της Φ.Ε.Α., κάτω από κανονικές συνθήκες θα εξακολουθήσει να υπάρχει και να αναδεικνύεται με επιμέρους διαφοροποιήσεις. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που συναντώνται στην περιοχή είναι το κατώτερο και το ανώτερο μάρμαρο και οι σχιστόλιθοι Καισαριανής. Είναι χαρακτηριστική μάλιστα η επαφή τους στην πλαγιά της Καλοπούλας. Η γενική διεύθυνση των στρωμάτων του κρυσταλλοσχιστώδους συστήματος είναι ΑΒΑ-ΔΝΔ και η κλίση Δ έως ΒΔ από 200 έως 600 μέτρα. Στο δυτικό άκρο της περιοχής συναντώνται ημιμεταμορφωμένα πετρώματα και νέες και παλιές αποθέσεις συνιστάμενες από κροκάλες, λατύπες, άμμους και αργίλους σε ποικίλη αναλογία. Τα εδάφη που σχηματίζονται πάνω σ' αυτά τα πετρώματα είναι κατά πλειοψηφία σκελετικά, πετρώδη και αβαθή, λόγω της έντονης υποβάθμισης που είχε υποστεί η βλάστηση κατά το παρελθόν. Το κλίμα της περιοχής είναι μεσογειακό με κύριο χαρακτηριστικό το ξηρό και θερμό καλοκαίρι και τον ήπιο και βροχερό χειμώνα. Με βάση τα στοιχεία του Μ.Σ. Αθηνών η ετήσια μέση θερμοκρασία του αέρα κυμαίνεται από 16,5 0 C C με ψυχρότερο μήνα τον Ιανουάριο και θερμότερους τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι 400 mm περίπου και κατανέμεται στη βροχερή περίοδο Οκτωβρίου - Απριλίου και την σχεδόν ξηρή των υπολοίπων μηνών. Η μέση σχετική υγρασία είναι 65% περίπου, οι χαλαζοπτώσεις είναι σπάνιες και οι μέρες χιονιού ελάχιστες. Στο πλαίσιο της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43 (Natura 2000) στην περιοχή του Αισθητικού δάσους συναντώνται και χαρτογραφήθηκαν οι παρακάτω τύποι οικοτόπων του παραρτήματος Ι: Δάση ελιάς και χαρουπιάς (Κωδ. Natura 2000: 9320, Corine 91: 45.3) Φρύγανα με Sarcopoterium spinosum (Κωδ. Natura 2000: 5420, Corine 91: 33.3) Μεσογειακά δάση πεύκης με ενδημικά μεσογειακά είδη πεύκης (Κωδ. Natura 2000 : 9540,Corine91 :42.8,42.7) Βραχώδη οικοσυστήματα χωρίς βλάστηση (Κωδ. Natura 2000: 8250) Η ευρύτερη περιοχή λόγω της ποικιλίας βιοτόπων που παρουσιάζει, είναι σημαντική για την ορνιθοπανίδα και ιδιαίτερα για τα μικρότερα είδη πουλιών (π.χ. στρουθιόμορφα). Από τα είδη που έχουν παρατηρηθεί στον Υμηττό (και αναφέρονται στην έκθεση της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας: «Υμηττός - ένας από τους τελευταίους πνεύμονες πρασίνου της Αττικής»), πολλά φωλιάζουν, ξεχειμωνιάζουν ή εμφανίζονται μόνιμα ή περιστασιακά στην περιοχή. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής: 85

87 Νησοπέρδικα (Alectoris chucar), δεκαοχτούρα (Streptopelia decaocto), τρυγόνι (Streptopelia turtur), κουκουβάγια (Athene noctua), κατσουλιέρης (Galerida cristata), κοκκινολαίμης (Erithacus rubecula), κότσυφας (Turdus merula), κοκκινούρης (Phoenicurus ochruros), αηδόνι (Luscinia megarynchos), ελατοπαπαδίτσα (Parus ater), καλόγερος (Parus major), καρακάξα (Pica pica), σπιτοσπουργίτης (Passer domesticus), σπίνος (Fringilla coelebs), φλώρος (Carduelis chloris).στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί τα θηλαστικά: αλεπού (Vulpes vulpes), λαγός (Lepus europeus) και σκαντζόχοιρος (Erinaceus europeus) και ένα είδος νυχτερίδας και τα ερπετά: πράσινη σαύρα (Lacerta trilineata), σπιτόφιδο (Elaphe situla), σαΐτα (Coluber najatum), οχιά (Vipera ammodytes) και η χελώνα (Testudo marginata) Τρόποι αξιοποίησης του Αισθητικού Δάσους Η περιοχή του Αισθητικού Δάσους προσφέρεται για την άσκηση ελαφρών δραστηριοτήτων αναψυχής όπως είναι: 1. Πεζοπορία στους δρόμους, τους πεζοδρόμους και τα μονοπάτια της περιοχής 2. Άθληση, ατομική ή ομαδική (χωρίς τη χρήση οργάνων και υποδομής) 3. Ανάπαυση σε διάφορες ειδικά διαμορφωμένες θέσεις 4. Απόλαυση θέας από διάφορα υψηλά σημεία και θέσεις θέας της περιοχής 5. Ποδηλασία στους δασικούς δρόμους και τα μονοπάτια 6. Επίσκεψη στις Μονές Καισαριανής, Αγ. lωάννη Θεολόγου και Αγ. Γεωργίου Κουταλά και στα μνημεία του λόφου Ταξιαρχών και της Ανάληψης 7. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες, σχολικές και άλλες, σχετικές με το φυσικό περιβάλλον και ειδικά με τη βλάστηση και τη χλωρίδα του Υμηττού 8. Διάφορες μεμονωμένες δραστηριότητες ήπιας μορφής 9. Οργανωμένες ξεναγήσεις στον Βοτανικό Κήπο της Φ.Ε.Α. Αυτό οφείλεται στο ότι συγκεντρώνει τόσο σε αριθμό όσο και σε διασπορά τα παρακάτω στοιχεία για την άσκηση αυτών των δραστηριοτήτων: 1. Επίπεδες σχετικά θέσεις που επιτρέπουν τη συγκέντρωση του κοινού και την άνετη και ασφαλή κίνηση του 2. Πολλές θέσεις θέας απ' όπου αναδεικνύεται το πανοραμικό τοπίο πλαισιωμένο ή όχι από την ιδιαιτερότητα του μικροτοπίου 3. Αρκετά μονοπάτια που το πλάτος, η κλίση και η βατότητά τους ποικίλουν και συνιστούν ένα πλήρες δίκτυο για την διακίνηση των επισκεπτών 86

88 4. Βλαστητική εικόνα της περιοχής που παρουσιάζει εξαιρετική ποικιλία δεδομένου ότι οι επιμέρους φυσιογνωμικές ενότητες έχουν διαφορετική εξέλιξη 5. Σημαντικός πόλος έλξης είναι η περιοχή γύρω από την Μονή Καισαριανής, όπου η πυκνή βλάστηση εναλλάσσεται με τον ιστορικό ελαιώνα, και οι πλατειές της Μονής με τα μονοπάτια που οδηγούν τους επισκέπτες περιμετρικά σε διάφορες θέσεις θέας, σε ήσυχα σημεία ή σε ιδιαίτερης αισθητικής ποικιλίας διαδρομές Η άσκηση των δραστηριοτήτων μπορεί να λάβει χώρα ελεύθερα στους δρόμους, τα μονοπάτια και στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους στις θέσεις «Καλοπούλα», «Αγ. lωάννης Πρόδρομος», «Αγ. Γεώργιος Κουταλάς», «Πύργος» και στις πλατείες της Μονής Καισαριανής. Στην περιοχή υπάρχουν τρεις πηγές στις θέσεις «Καλοπούλα», «Ανάληψη» και στη Μονή Καισαριανής (πιθανότατα η αρχαία πηγή «Καλλία»). Όλες οι πηγές είναι μικρής, εποχιακός κυμαινόμενης, παροχής και το νερό τους δεν είναι πόσιμο. Το Αισθητικό Δάσος φιλοξενεί αξιοθέατα όπως η Μονή Καισαριανής, οι εκκλησίες του Αγ. Μάρκου και των Ταξιαρχών, το ξωκλήσι της Ανάληψης, τα μοναστήρια του Αγ. lωάννη Προδρόμου και του Αγ. Γεωργίου Κουταλά και άλλα αξιοθέατα (π.χ. Μονή Αστείου) που για την επίσκεψη τους είναι υποχρεωτική η διέλευση από το Αισθητικό δάσος. Οι χώροι που περιβάλλουν τα αξιοθέατα αυτά αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη βαρύτητα δεδομένου ότι αποτελούν σημεία έντονης πίεσης από τους επισκέπτες. Η φροντίδα της βλάστησης εγγυάται τόσο τη διατήρηση και προστασία του φυσικού πόρου όσο και τη διαρκή δυνατότητα της περιοχής να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του κοινού για αναψυχή. 87

89 4.3. ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΚΡΟΥΣΣΙΩΝ Εισαγωγή Ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος που δημιουργήθηκε στα Κρούσσια, είναι από τους νεότερους Βοτανικούς Κήπους στην Ευρώπη. Ο σκοπός της δημιουργίας του Βοτανικού Κήπου και του Κέντρου Έρευνας και Εκπαίδευσης είναι η προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της αυτοφυούς Βαλκανικής Χλωρίδας, η εκπαίδευση και επιστημονική έρευνα σε μία τράπεζα ζωντανού φυτικού υλικού και η εξυπηρέτηση των αναγκών αναψυχής και τουρισμού που παρουσιάζει ο σύγχρονος άνθρωπος σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Ο Βοτανικός Κήπος καταλαμβάνει μια έκταση 310 στρεμμάτων και καλύπτει το μήκος μιας κορυφογραμμής λόφων που βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία, κοντά στο χωριό Ποντοκερασιά, περίπου 70χλμ βόρεια της πόλης της Θεσσαλονίκης. Είναι τοποθετημένο στους νότιους λόφους των βουνών των Κρουσσίων, 14χλμ από την λίμνη Κερκίνη. Εικόνα 81. Πανοραμική άποψη των βουνών των Κρουσσίων. Σε οικόπεδο το οποίο παραχωρήθηκε από το Δήμο Κρουσσίων στο ΕΘ.I.ΑΓ.Ε., δημιουργήθηκαν οι κτιριακές εγκαταστάσεις του Βοτανικού Κήπου. Στον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου φιλοξενούνται αρωματικά και φαρμακευτικά είδη της Ελληνικής Χλωρίδας και πολλές παραδοσιακές ποικιλίες οπωροκηπευτικών. Η 88

90 Φυτοθήκη του Μουσείου που είναι ακόμα μικρή, έχει αυτή τη στιγμή, αναξιοποίητο πολύτιμο βοτανικό υλικό, που αποτελεί υλικό μείζονος ερευνητικής αξίας για οποιονδήποτε φορέα ή ερευνητή οπωροφόρων δένδρων και καλλωπιστικών θάμνων και πολυετή ποώδη -είδη. Εικόνα 82. μεταλλική περίφραξη του Κήπου κεντρικός δρόμος. Από το ξεκίνημα του έργου το 1997 σημαντικές εργασίες έχουν ολοκληρωθεί όπως η οικοδόμηση ενός κτιρίου έκθεσης και γραφείων στην Ποντοκερασιά και οι κτιριακές εγκαταστάσεις του ερευνητικού ιδρύματος δενδροκηποκομίας του Εθνικού Ιδρύματος Γεωργικής Έρευνας στη Θεσσαλονίκη. Κατασκευάστηκε ξύλινη και μεταλλική περίφραξη του κήπου 5.600m, διάνοιξη του κεντρικού και των περιφερειακών δρόμων συνολικού μήκους 7.000m καθώς και οι διαβάσεις για τους επισκέπτες, χώροι στάθμευσης, κατασκευάστηκαν δύο τεχνητές λίμνες επιφάνειας τ.μ. για να φιλοξενήσουν διάφορα είδη υδρόβιων φυτών, που συνδέθηκαν με ένα ρυάκι καθώς και τα συστήματα άρδευσης του κήπου. Επιπλέον το ξύλο και η πέτρα έχουν συνδυαστεί με ένα υπέροχο τρόπο για να κατασκευάσουν τις κύριες εισόδους, το γραφείο έκδοσης των εισιτηρίων, το παρατηρητήριο και τις καλύβες. Ο κατάλληλος χώρος στάθμευσης έχει διατεθεί απέναντι από τη βοτανική αίθουσα έκθεσης του κήπου και την κύρια είσοδο του κήπου. Βελτιώθηκε το υπάρχον δάσος δρυός και προετοιμάσθηκαν οι χώροι για τις νέες φυτεύσεις των αυτοφυών φυτών της Βαλκανικής Χλωρίδας. Η φυσική βλάστηση του Βοτανικού Κήπου είναι κυρίως δασική με κυρίαρχα είδη κυρίως βελανιδιές, όπως Quercus pubescens, Quercus frainetto, Carpinus orientalis, Fraxinus ornus, Ostrya carpinifolia, Crataegus monogyma, Lonicera etrusca, Clematis vitalba, Paliurus spina-christi, Pyrus amygdaliformis σε έκταση περίπου 150 στρεμμάτων, μαζί με ένα μεγάλο αριθμό ποωδών πολυετών φυτικών ειδών. Σκοπός είναι η διατήρησης και η ανάπτυξη του φυσικού δάσους. 89

91 Εικόνα 83. Kτιριακές εγκαταστάσεις. Στα περίπου 150 στρέμματα θα φιλοξενηθούν τα υπόλοιπα αυτοφυή είδη της Βαλκανικής Χλωρίδας τα οποία θα διαχωριστούν σε φυσικά οικοσυστήματα που περιλαμβάνουν τις πέντε Βασικές ζώνες Βλάστησης της Ελλάδας. Η έκταση του 1.1 εκταρίου που περιβάλλει την αίθουσα έκθεσης προσπαθεί να συνδυάσει τα παραδοσιακά στοιχεία ελληνικών κήπων με τις απαιτήσεις ενός βοτανικού κήπου. Αυτή η έκταση έχει εξωραϊστεί για να παρουσιάσει την ποικιλομορφία των χρήσιμων φυτικών ειδών, να δημιουργήσει ένα τοπικό κήπο. Μια επιλογή των παραδοσιακών και παλιών ελληνικών ποικιλιών οπωροφόρων δέντρων φυτεύτηκε σε μια μακρινή γωνία της περιοχή των κτηρίων του κήπου, σύμφωνα με τη ελληνική παράδοση η οποία συγκεντρώνει τα χρήσιμα φυτικά είδη γύρω από τα σπίτια και τους κήπους. Στα αρωματικά και φαρμακευτικά είδη δίνεται ιδιαίτερη προσοχή, δεδομένου ότι η Ελλάδα είναι ένα από τα κέντρα της ποικιλομορφίας της οικογένειας Labiatae, τα μέλη της οποίας αυξάνονται στον κήπο σε μια απότομη κλίση που παρέχει τις καλύτερες συνθήκες (ένα ηλιόλουστο, ξηρό και πετρώδες περιβάλλον) για τη φασκομηλιά και τη μέντα. Ο επισκέπτης ο οποίος μπαίνει στον Βοτανικό Κήπο από την κύρια πύλη οδηγείται μέσω ενός δρόμου από Fraxinus ornus όπου φύονται στις δύο πλευρές του κεντρικού δρόμου του Βοτανικού Κήπου. Ο κεντρικός δρόμος που οδηγεί στο εσωτερικού του κήπου για σχεδόν 1200m βρίσκεται στην ψηλότερη ανύψωση του κήπου δεδομένου ότι ακολουθεί την πορεία της κορυφογραμμής ενός λόφου. Οι πάγκοι και οι στρόφιγγες του νερού τοποθετούνται στις στρατηγικές θέσεις κατά μήκος του δρόμου. Τα φυσικό δάσος φαίνεται και από τις δύο πλευρές του δρόμου 90

92 για τα πρώτα 400m, και κατόπιν οι εξωραϊσμένες περιοχές του κήπου αρχίζουν να παρουσιάζονται. Δημιουργούνται περιβάλλοντα με μακκία και φρύγανα, λιβάδια, αλπική και υποαλπική ζώνη και τμήμα ανθώνα. Η εκπαίδευση και η ψυχαγωγία των επισκεπτών λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό του Βοτανικού Κήπου. Εικόνα 84. Άποψη του φυτωρίου. Εικόνα 85. Φυτώριο. Η περιήγηση στον Κήπο των Αισθήσεων, επιχειρεί να ενεργοποιήσει τις αισθήσεις των επισκεπτών παρέχοντας ερεθίσματα μέσα από τα ποικίλα σχήματα και χρώματα του φυτικού κόσμου, τις διαφορετικές μορφές φύλλων, ανθέων και καρπών, τις ποικίλες συμμετρίες των φυτικών οργάνων, τις διαφορετικές οσμές και γεύσεις τους, τους ήχους του τεχνητού καταρράκτη και των ζωικών οργανισμών που φιλοξενεί. Στα ζωντανά εκθέματα συμπεριλαμβάνονται φυτά τα οποία δεν προστατεύονται σε άλλους βοτανικούς κήπους του πλανήτη, αναγνωρίζονται διεθνώς ως Σημαντικά Είδη Φυτών του Δικτύου Φύση 2000, απαντούν αποκλειστικά σε περιοχές της Ελλάδας και πουθενά αλλού στον πλανήτη (Ελληνικά ενδημικά), 91

93 απαντούν αποκλειστικά σε χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου, προστατεύονται από εθνικά διατάγματα και διεθνείς συμβάσεις. Εικόνα 86. Ο Κήπος των Αισθήσεων. Εικόνα 87. Άποψη του καταρράκτη. Οι συνεργαζόμενοι φορείς είναι το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, το Υπουργείο Γεωργίας, Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις Ν. Κιλκίς, Ν. Σερρών και Ν. Θεσσαλονίκης, Ο δήμος Κρουσσίων, Ο δήμος Κιλκίς, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης του Τμήματος Βιολογίας του Τομέα Βοτανικής, με το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, την Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης, τα Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κερκίνης κ.α. 92

94 Η ιδιαιτερότητα του Κήπου Ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων βρίσκεται στο κέντρο της Βαλκανικής Χερσονήσου, περιοχή με μεγάλο πλήθος οικοσυστημάτων και υψηλά επίπεδα βιοποικιλότητας και παρουσιάζει ιδιαίτερο περιβαλλοντικό και οικολογικό ενδιαφέρον, το οποίο μέχρι τώρα δεν έχει αναγνωρισθεί και αποτιμηθεί κατάλληλα. Συνορεύει με άλλες περιοχές ιδιαίτερου περιβαλλοντικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος, όπως: - περιοχές που περιλαμβάνονται στο Πανευρωπαϊκό Δίκτυο NAΤURA τις λίμνες Κερκίνη και Δοϊράνη και τον αρχαιολογικό χώρο του Παλατιανού - Δημιουργήθηκε σε ένα ήδη υπάρχον οικοσύστημα Δρυός με ιδιαίτερα πλούσια βλάστηση, το οποίο προστατεύεται από τον Κήπο και αναδεικνύεται. Φιλοξενεί αυτοφυή είδη από όλες τις Βαλκανικές χώρες προστατεύοντας έτσι και τη φυσική κληρονομιά των γειτονικών χωρών Τα οφέλη του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων Τα οφέλη τα Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων είναι τα εξής: - Η προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της Βαλκανικής και Μεσογειακής Χλωρίδας. - Η ενίσχυση των παραμεθόριων περιοχών μέσω της τουριστικής αναβάθμισης και της ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών απασχόλησης. - Η ανάπτυξη διακρατικής συνεργασίας με τις Βαλκανικές χώρες σε θέματα συλλογής, διατήρησης, αξιολόγησης και ανταλλαγής αυτοφυούς υλικού. - Η ανάπτυξη πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων σε Βαλκανικό επίπεδο. - Η επισήμανση ειδών που κινδυνεύουν από γενετική διάβρωση και η λήψη μέτρων για την προστασία τους. - Η διατήρηση σπόρων του αυτοφυούς υλικού σε εγκαταστάσεις μακρόχρονης διατήρησης. - Η δημιουργία εργαστηρίου στο ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. Θεσσαλονίκης για τη συλλογή, διατήρηση, αξιολόγηση και πολλαπλασιασμό αυτοφυούς γενετικού υλικού της Βαλκανικής χλωρίδας και η εμπορική αξιοποίηση του στην ανθοκομία. - Η εκπαίδευση μαθητών, εκπαιδευτών, σπουδαστών, γεωτεχνικών, ερασιτεχνικών και άλλων ομάδων 93

95 Αποστολές συλλογής αυτοφυών φυτών Ο κήπος διαθέτει επίσημη άδεια από το Υπουργείο Γεωργίας για τη συλλογή φυτικού υλικού από όλη τη χώρα. Οι συλλογές πραγματοποιούνται από ομάδα εξειδικευμένων επιστημόνων και τεχνικών και πραγματοποιούνται όλες σχεδόν τις εποχές του έτους, ανάλογα με το συλλεγόμενο είδος και μέρος του φυτού (σπέρματα, βολβοί, μοσχεύματα ή ολόκληρο φυτό). Επίσης γίνεται χρήση του συστήματος γεωγραφικών συντεταγμένων και υψομέτρου (GPS) για καταγραφή των περιοχών από τις οποίες έχουν συλλεχθεί τα δείγματα. Από το 1997 μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 60 αποστολές συλλογής δειγμάτων Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών Η μελέτη της συμπεριφοράς των αυτοφυών φυτικών ειδών πραγματοποιείται από το Εργαστήριο Φυσιολογίας, ενώ η γενετική ταυτοποίηση των αυτοφυών με μοριακές μεθόδους από το Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας. Ο προσδιορισμός της καταλληλότερης μεθόδου πολλαπλασιασμού πραγματοποιείται από το Εργαστήριο Ιστοκαλλιέργειας και χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό οι μονάδες θερμοκηπίων, καθώς και ειδικοί χώροι για την προβλάστηση των σπερμάτων. Έτσι πραγματοποιείται η αναπαραγωγή των φυτών και η δημιουργία πρωτοκόλλων μαζικής αναπαραγωγής αυτοφυών ειδών αξιοποιήσιμων από εμπορικά φυτώρια καθώς και η παραγωγή elite μητρικών φυτών Διατήρηση και αναπαραγωγή του γενετικού υλικού Στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπό Κρουσσίων βρίσκεται ένα σύγχρονο Herbarium στο οποίο γίνεται η συλλογή των αποξηραμένων δειγμάτων αυτοφυών ειδών. Αυτό περιέχει περίπου 1000 δείγματα αποξηραμένων φυτικών ειδών. Στη μητρική φυτεία του Κήπου λαμβάνει χώρα η συλλογή και η διατήρηση ζωντανών αυτοφυών ειδών. Εδώ το φυτικό υλικό είναι κωδικοποιημένο και καλλιεργείται με βάση τις απαιτήσεις του. Η διατήρηση των στοιχείων της συλλογής από τη φύση, καθώς και των στοιχείων καλλιέργειας γίνεται σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Η μητρική φυτεία του Κήπου διαθέτει κωδικούς φυτικών ειδών. Ο πολλαπλασιασμός των αυτοφυών ειδών της πραγματοποιείται με σπέρματα, μοσχεύματα και διαίρεση των ριζών. Η ανάπτυξη του αναπαραγόμενου φυτικού υλικού πραγματοποιείται σε πλήρως εξοπλισμένες θερμοκηπιακές μονάδες. Η 94

96 διατήρηση του αναπαραγόμενου φυτικού υλικού γίνεται με : - τη διατήρηση των σπερμάτων σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους - χρήση μεθόδων ιστοκαλλιέργειας in vitro - τοποθέτηση των ευπαθών στο κρύο φυτικών ειδών στις θερμοκηπιακές μονάδες - τοποθέτησή του στο φυτώριο ανάπτυξης σε εξωτερικές συνθήκες και - ex situ διατήρηση (εκτός του φυσικού περιβάλλοντος του) στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων Διεθνείς συνεργασίες με Βοτανικούς Κήπους Στο πλαίσιο του προγράμματος INTERREG-Εξωτερικά σύνορα λαμβάνουν χώρα πολλές συνεργασίες. Ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων συνεργάζεται με τη F.Y.R.O.M. και το εθνικό πάρκο Galicica στην Οχρίδα, καθώς και με το Πανεπιστήμιο των Σκοπίων. Άλλη μια χώρα συνεργαζόμενη χώρα είναι η Βουλγαρία όπου υπάρχει συνεργασία με το Φυσικό Πάρκο Ανατολικής Ροδόπης και τη Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών. Όσον αφορά τη συνεργασία με τις δύο παραπάνω χώρες οι κοινές ενέργειες είναι οι εξής: - Συλλογή, πολλαπλασιασμός και διατήρηση των σπάνιων και απειλούμενων Βαλκανικών αυτοφυών ειδών. - Ανταλλαγή φυτικού υλικού για ex situ διατήρηση. - Ανάπτυξη κοινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. - Κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της διασυνοριακής περιοχής. Ωστόσο ο Κήπος συνεργάζεται και με άλλους μεγάλους Βοτανικούς Κήπους σε όλο τον κόσμο. Υπάρχει στενή συνεργασία με τους Βοτανικούς Κήπους της Βαρκελώνης, του Μόντρεαλ, του Kew στο Λονδίνο, με το Εθνικό Βοτανικό Κήπο του Meise στο Βέλγιο και το Βοτανικό κήπο Marimurta στην ευρύτερη περιοχή της Βαρκελώνης Το εκπαιδευτικό έργο του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Υπάρχει πολύ στενή συνεργασία του Κήπου με επαγγελματικά εκπαιδευτήρια του νομού Θεσσαλονίκης. Έχει δημιουργηθεί ένα πιλοτικό πρόγραμμα συνεργασίας του Κήπου με τέσσερα επαγγελματικά εκπαιδευτήρια. Λαμβάνουν χώρα επιστημονικές και διερευνητικές συναντήσεις μεταξύ των στελεχών του Κήπου που εργάζονται στον τομέα της εκπαίδευσης και καθηγητών των Τ.Ε.Ε.. Επίσης γίνονται 95

97 ξεναγήσεις των καθηγητών στις εγκαταστάσεις του Κήπου, στη Θέρμη και στην Ποντοκερασιά και παρέχονται εργαστηριακά μαθήματα στους μαθητές των Τ.Ε.Ε. στις δύο παραπάνω τοποθεσίες. Ακόμα και δημοτικά σχολεία και γυμνάσια επισκέπτονται το Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων. Ακόμα δεν πρέπει να παραλείψουμε τη συνεργασία του Κήπου με το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Κρίτου Τέρρα της Επαρχίας Πάφου. Είναι συχνή και η ανταλλαγή επισκέψεων στελεχών των δύο πλευρών και πραγματοποίηση Workshops για παραγωγή ιδεών σε εκπαιδευτικά θέματα και σε θέματα οργάνωσης του χώρου για εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Επίσης το προσωπικό του κήπου επιμορφώνεται από τρία προγράμματα σε συνεργασία με τη BGCI. Τα θέματα επιμόρφωσης επιλέγηκαν με βάση τις εκπαιδευτικές ανάγκες των στελεχών, που διαπιστώθηκαν με σχετική έρευνα, αλλά και τα διεθνή στάνταρ των Βοτανικών Κήπων και αφορούν : - την εξειδικευμένη κηπουρική στους Βοτανικούς Κήπους - τη διαχείριση Βοτανικών Κήπων - τα εκπαιδευτικά προγράμματά τους 96

98 4.4. ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ Ιστορικά στοιχεία Σημαντικός στον Ελλαδικό χώρο είναι ο Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Αθηνών η ιστορία του ξεκινά από το 1835, όταν με Β.Δ. «περί συστάσεως νεοφυτειών» ιδρύθηκε ο «Βοτανικός Κήπος εν Αθήναις, όστις θέλει χρησιμεύση εις την Φυσικοϊστορικήν Εταιρείαν, τα ιατρικά σχολεία και τα ανώτερα εκπαιδευτήρια». Στο Διάταγμα αναφερόταν ως χώρος εγκατάστασης του Κήπου το δημόσιο κτήμα του Χασεκή, έκτασης 120 στρεμμάτων, στην Ιερά Οδό. Το κτήμα αυτό χρησιμοποιήθηκε ως δενδροκομείο από το 1836 και ως Βοτανικός Κήπος από το 1838, με καλλιεργητή τον Γερμανό Saitz, όταν καθηγητής της Βοτανικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ήταν ο Κάρολος-Νικόλαος Φράας. Εικόνα 88. Άποψη του Βοτανικού Κήπου. Το 1847 ο Θεόδωρος Χέλδραϊχ (Th. Heldreich) ζήτησε και διορίστηκε επιμελητής ή καλλιεργητής του Βοτανικού Κήπου. Η αναδιοργάνωση του Κήπου έγινε κυρίως μετά το 1851 από τον Θ. Χέλδραϊχ και τον Θ. Ορφανίδη, οι οποίοι στο μεταξύ είχαν διοριστεί επιμελητής ο πρώτος και καθηγητής ο δεύτερος ο πρώτος Έλληνας καθηγητής Βοτανικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τότε ο Κήπος εμπλουτίστηκε με φυτά με ανταλλαγή σπερμάτων ελληνικών φυτών με ξενικά από κήπους άλλων χωρών (Γαλλίας, Ιταλίας και Γερμανίας) και κατασκευάσθηκαν 97

99 και δύο θερμοκήπια (θερμαστήρια). Ο Βοτανικός Κήπος αναγνωρίσθηκε ως επιστημονικό παράρτημα του Πανεπιστημίου με τον νόμο ΣΝ' της 24ης Φεβρουαρίου Με ιδιαίτερο διάταγμα της 10ης Δεκεμβρίου 1867 συντάχθηκε ο κανονισμός του Κήπου. Διευθυντής (Έφορος) οριζόταν ο εκάστοτε καθηγητής της Βοτανικής. Ο Θεόδωρος Ορφανίδης διορίστηκε επισήμως έφορος του Κήπου και το 1869 έγινε επέκταση του Κήπου κατά 3 στρέμματα από τους γύρω αγρούς και πραγματοποιήθηκαν νέες φυτεύσεις φαρμακευτικών κυρίως, αλλά και άλλων χρήσιμων φυτών μετά από απαίτηση των φοιτητών. Το 1867 διορίστηκε και η πρώτη επιτροπή του Κήπου, η οποία ήταν πενταμελής (Πρετεντέρης, Παπαδόπουλος, Καραλίβανος, Ιωάννου, Κρίνος). Το 1871 κατασκευάσθηκε ευρύχωρο «υαλοσκεπές φυτοκομείον θερμαινόμενον» με πανεπιστημιακή δαπάνη. Το 1888 ιδρύθηκε στον Βοτανικό το Τριανταφυλλίδειο Γεωργικό Σχολείο. Το 1897 μετατράπηκε με Β.Δ. σε Γεωργικό Σταθμό, με άλλο διάταγμα το 1914 σε Δενδροκομείο και Κηπουρικό Σταθμό και με Β.Δ. του 1915 σε Γεωπονική Σχολή. Από τότε το μεγαλύτερο μέρος του Κήπου περιήλθε στη Γεωπονική Σχολή για τις εγκαταστάσεις της. Στο Πανεπιστήμιο αρχικά παρέμειναν περίπου 25 στρέμματα και από αυτά σήμερα έχουν παραμείνει περίπου 7, που αποτελούν τον ιστορικό Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου Αθηνών Ο Βοτανικός Κήπος σήμερα Ο Βοτανικός Κήπος βρίσκεται στη γωνία της Ιεράς Οδού και Σπύρου Πάτση 56 με είσοδο από την οδό Σπ. Πάτση. Εκτός από το Θ. Ορφανίδη διευθυντές του Κήπου διετέλεσαν οι καθηγητές Θ. Αφεντούλης, Σπ. Μηλιαράκης, Ι. Πολίτης, Χ. Διαπούλης, Κ. Μητράκος και Κ. Αναγνωστίδης και Α. Γιαννίτσαρος. Στο μεγάλο διάστημα της ύπαρξής του ο Βοτανικός Κήπος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των φοιτητών και την έρευνα. Ο Κήπος είχε σημαντική δραστηριότητα από το 1965 μέχρι το Εξέδιδε ετήσιο κατάλογο των συλλεγομένων σπερμάτων για ανταλλαγή (Indeχ Seminum), ο οποίος στη συνέχεια εστέλλετο σε πολλούς Βοτανικούς Κήπους του κόσμου. Κατά την περίοδο αυτή ήταν επανδρωμένος με 1 επιμελητή (μέχρι το1972), 1 φύλακα, 2-4 κηπουρούς και τουλάχιστον 4 συνεργαζόμενα άτομα από το Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έτσι, ο αριθμός των καλλιεργούμενων φυτών έφθασε σε υψηλά επίπεδα (περισσότερα από είδη, με μεγαλύτερο αριθμό το 1971 οπότε έφθασε τα 1350 είδη). Μετά το 1982 και μέχρι το 1994 έπαψε να εκδίδεται ο κατάλογος σπερμάτων λόγω έλλειψης προσωπικού και 98

100 χρημάτων. Μετά την ανάληψη της διεύθυνσης του Κήπου από τον τότε Αναπλ. Καθηγητή Αρτ. Γιαwίτσαρο (1993), ο κατάλογος σπερμάτων επανεκδόθηκε το 1995 και από τότε η έκδοσή του συνεχίζεται κάθε χρόνο και αποστέλλεται σε 170 Βοτανικούς Κήπους του κόσμου. Το προσωπικό του Κήπου σήμερα αποτελείται από έναν κηπουρό (αποσπασμένο από την Τεχνική Υπηρεσία) και έναν Επιμελητή Βιολόγο (Ι. Μπαζός), ο οποίος διορίστηκε προσφάτως. Εικόνες 89, 90. Άποψη του Βοτανικού Κήπου Έργα και τεχνικές εργασίες συντήρησης του Βοτανικού Κήπου Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκε εγκατάσταση συστήματος αυτόματης άρδευσης, αναπαλαιώθηκε ο οικίσκος του φύλακα και το γραφείο και έγιναν ορισμένες άλλες εργασίες συντήρησης. Απαραίτητο όμως είναι να αναπαλαιωθεί και το υπάρχον θερμοκήπιο (που χρονολογείται από το 19 ο αιώνα και έχει ιστορική σημασία) και να επισκευασθεί η μία από τις δύο υπάρχουσες τεχνητές λίμνες υδρόβιων φυτών, η οποία είναι σε κακή κατάσταση. Απαραίτητη επίσης είναι η πρόσληψη φύλακα και ενός ακόμη κηπουρού. Προς το παρόν ο Κήπος δεν είναι ανοικτός στο κοινό. Αυτό θα γίνει εφικτό, όταν ολοκληρωθούν οι βασικές εργασίες υποδομής (αναπαλαίωση θερμοκηπίου, επισκευή λίμνης, κατασκευή χώρου φύλαξης εργαλείων κ.λπ.). 99

101 Εικόνες 91, 92. Το παλαιό θερμοκήπιο του 19 ου αιώνα πλήρως εγκαταλελειμμένο. 100

102 Η χλωρίδα και τα φυτικά είδη του Βοτανικού Κήπου Σήμερα καλλιεργούνται περίπου 200 είδη φυτών. Υπάρχουν πολλά είδη δέντρων και θάμνων (μερικά άτομα μεγάλης ηλικίας), αρκετά ποώδη είδη, μία συλλογή από σαρκόφυτα και μία μικρή τεχνητή λίμνη με υδρόβια. Από τα ενδιαφέροντα φυτά του Κήπου είναι ο μεγάλος κάκτος Cereus peruvianus, μία τεράστια Ephedra foeminea, μερικά πανύψηλα άτομα Washingtonia και κάποια φυτά ιστορικής σημασίας όπως η άκανθα (Acanthus mollis) και το κώνειο (Conium maculatum). Όμως τα χιόνια και οι παγετοί του περασμένου Φεβρουαρίου είχαν πολύ δυσμενείς επιπτώσεις στα φυτά του Κήπου, μερικά από τα οποία καταστράφηκαν εντελώς και πρέπει να γίνει προσπάθεια αντικατάστασης. Εικόνα 93. Conium maculatum Εικόνα 94. Acanthus mollis Εικόνα 95. Ungnadia speciosa (ένα από τα ενδιαφέροντα φυτά του Κήπου). Εικόνα 96. Η τεχνητή λίμνη με υδρόβια φυτά. 101

103 Πιέσεις Προβλήματα Ο Κήπος υποβαθμίστηκε βαθμιαία λόγω των οικιστικών πιέσεων της πόλης των Αθηνών. Η κακή κατάσταση του Βοτανικού Κήπου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αδιαφορία που επιδεικνύει επί σειρά ετών το Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο και ανήκει ο Κήπος. Σήμερα ο χώρος αυτός θα έπρεπε να αποτελεί ένα μικρό πνεύμονα πρασίνου στην υποβαθμισμένη περιοχή των Αθηνών στην οποία βρίσκεται. Ωστόσο ο μικρός αριθμός του μόνιμου τεχνικού προσωπικού του Κήπου (μόνο ένας κηπουρός), δεν επαρκεί για να καλύψει τις καθημερινές ανάγκες του Κήπου όπως η συντήρηση και ο καθαρισμός του, η φύλαξη του. Ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα είναι οι καταστροφές που υφίσταται ο Κήπος από τους περίοικους, οι οποίοι προβαίνουν σε βανδαλισμούς και σε κλοπές τις υλικοτεχνικής υποδομής του, κυρίως τις βραδινές ώρες. Ο Βοτανικός Κήπος βρίσκεται σε μια περιοχή η οποία κατοικείται κυρίως από μετανάστες πολύ χαμηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Όλα αυτά είναι αποτελέσματα της μη φύλαξης του Κήπου. Η ύπαρξή του όμως κρίνεται απαραίτητη γιατί ενισχύει την παγκόσμια προσπάθεια για προστασία και διατήρηση του φυτικού κόσμου και της βιολογικής ποικιλότητας. Ο ρόλος του είναι σημαντικός στην εκπαίδευση και την έρευνα, ενώ παράλληλα αποτελεί ένδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Εικόνες 97, 98. Εικόνες εγκατάλειψης του Βοτανικού Κήπου. Άχρηστα αντικείμενα και σκουπίδια πεταμένα στο εσωτερικό του Κήπου. Η δεύτερη κυκλική τεχνητή λίμνη υδρόβιων φυτών σε κακή κατάσταση. 102

104 4.5. ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ Γενικά στοιχεία Πριν μπούμε στο Νεοχώρι, όπως ερχόμαστε από τα Καλύβια Πεζούλας, στρίβουμε αριστερά προς την παραλία της λίμνης Πλαστήρα και εκεί συναντάμε το Βοτανικό Κήπο Νεοχωρίου. Ο κήπος άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το 2002 και εκτείνεται σε ένα χώρο 10 στρεμμάτων. Η επαφή με τη λίμνη είναι άμεση και δημιουργούνται ελκυστικοί αισθητικοί και βοτανικοί συνδυασμοί όταν τα νερά ανεβαίνουν. Κύριος σκοπός του Βοτανικού Κήπου είναι η συγκέντρωση και αποθεματοποίηση μέρους των χλωριδικών στοιχείων της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Ν. Πλαστήρα Ν. Καρδίτσας, αλλά και γενικότερα του Ελλαδικού Χώρου καθώς επίσης και η ευαισθητοποίηση του επισκέπτη σχετικά με την έννοια της «αειφόρου», της βιώσιμης δηλαδή ανάπτυξης. Η μικρή έκταση (10 στρέμματα) δεν επιτρέπει βέβαια σχεδιασμούς για συγκέντρωση όλων των ειδών της περιοχής. Διευκολύνει όμως σε κάθε περίπτωση την αρχική σύλληψη της ομάδας μελέτης, για ίδρυση ενός "μικρού εργαστηρίου υπαίθρου", χρήσιμου για εκπαίδευση και ενημέρωση των επισκεπτών, ενταγμένου στη συνολική προσπάθεια αειφορικής οικοτουριστικής ανάπτυξης. Εικόνα 99. Φωτογραφία με θέα τη λίμνη Πλαστήρα. Με τον κύκλο σημειώνεται η τοποθεσία του Κήπου. Σε διακριτά τμήματα του κήπου, με κατάλληλη χωροθέτηση και σήμανση, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρατηρεί ή και να μελετά χαρακτηριστικά είδη 103

105 της περιοχής, να ενημερώνεται για τα οικολογικά της δεδομένα (οδηγός χλωρίδας) και να διαπιστώνει γενικότερα τη σπάνια "ποικιλότητα τοπίου με την αρμονική διάδοση υδατικών και δασικών οικοσυστημάτων. Για τη σφαιρικότερη ενημέρωση του, σε κάποια άλλα τμήματα του κήπου, θα έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει αντιπροσωπευτικά είδη της Ελληνικής Χλωρίδας, αλλά και είδη επιγενή, που έχουν προσαρμοσθεί πλήρως στις ελληνικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Με την ολοκλήρωση της επίσκεψης και της πρώτης γνωριμίας με τα χλωριδικά στοιχεία που περιέχονται στο Βοτανικό Κήπο, ο επισκέπτης είναι πλέον προετοιμασμένος να γνωρίσει και να κατανοήσει τα επιβλητικά φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής. Εικόνα Θαμνότοπος, 2.Οικοσυστήματα της περιοχής, 3.Φυτώριο, 4.Υγρότοπος, 5.Αυτοφυή & αρωματικά φαρμακευτικά φυτά, 6.Καλλωπιστικά είδη, 7.Κεντρική αλέα και διάσπορα είδη. Επίσης κοντά στο Βοτανικό Κήπο λειτουργεί και το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Ενημέρωσης, που στεγάστηκε στο πέτρινο σχολείο της κοινότητας Νεοχωρίου μετά την αναπαλαίωσή του και συνεργάζεται στενά με τον Κήπο 104

106 αποτελώντας κατά μια έννοια τμήμα αυτού. Προωθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη μελέτη και την επιστημονική διερεύνηση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, μέσω προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης. Αποσκοπεί στο να προσφέρει έγκυρη και αξιόπιστη περιβαλλοντική πληροφόρηση, την οποία μέσω της αγωγής και της παιδείας τη μετατρέπει σε χρήσιμη και αποτελεσματική γνώση. Τέλος επιδιώκει να συμβάλλει στην αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων, καθώς και στην προστασία των οικοσυστημάτων της περιοχής. Αποτελείται από δύο αίθουσες εργαστηρίων, με πλήρη επιστημονικό εξοπλισμό κατάλληλο για την εκπαίδευση και έρευνα στους τομείς των χερσαίων, δασικών και λιμναίων οικοσυστημάτων, από μια αίθουσα διδασκαλίας και διαλέξεων με τα απαραίτητα εποπτικά μέσα, αίθουσα συνεδριάσεων, χώρο εκθεμάτων, δύο γραφεία με Η/Υ κ.λ.π. Ο παρών Βοτανικός Κήπος δημιουργήθηκε με την υποστήριξη του Υπουργείου Περιβάλλοντος-Χωροταξίας και Δ.Ε. σύμφωνα με το επιχειρησιακό πρόγραμμα «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» για την προστασία και διαχείριση της περιοχής της λίμνης Πλαστήρα. Ωστόσο η συγχρηματοδότηση έγινε και από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του Β Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Ο φορέας υλοποίησης είναι ο Δήμος Καρδίτσας και η τεχνική και επιστημονική υποστήριξη έγινε από τα Τ.Ε.Ι. Λάρισας και την Αναπτυξιακή Καρδίτσας Α.Ε Χλωρίδα Στο χλωριδικό κατάλογο της περιοχής, για τη σύνταξη του οποίου χρησιμοποιήθηκαν ερευνητικά στοιχεία, αλλά και πληροφορίες από τη συλλογή φυτικών δειγμάτων, στο πλαίσιο των προγραμμάτων Life και ΕΠΠΕΡ (Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη), περιλαμβάνονται 546 ταξινομικές μονάδες (taxa) πτεριδόφυτων και αγγειοσπέρμων φυτών. Από τη μελέτη του χλωριδικού καταλόγου προκύπτουν τα ακόλουθα ενδιαφέροντα στοιχεία : Δεκαοχτώ φυτά είναι ενδημικά της Ελλάδας. Εικοσιεννέα φυτά περιλαμβάνονται στον κατάλογο για τη διατήρηση και προστασία των ενδημικών, σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελληνικής Χλωρίδας. Δεκαέξι φυτά περιλαμβάνονται στο Π.Δ. 67/81. Έντεκα φυτά περιλαμβάνονται στη Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο των Κινδυνευόντων Ειδών (CITES). Εξηνταδύο είναι φυτά ενδημικά της Βαλκανικής Χλωρίδας. 105

107 Επτά φυτά εξαπλώνονται στη Βαλκανική και στην Ανατολία (Μικρά Ασία). Τα είδη Poa palustris και Veratrum nigrum είναι σπάνια στην Ελλάδα. Τα πρώτο φυτό είναι γνωστό στην Ελλάδα από μια μόνο τοποθεσία κοντά στη Μονή Κορώνας (Scholz, 1986), ενώ το δεύτερο αναφέρεται μόνο στην περιοχή του Καροπλεσίου (Strid, 1981) και στο Γράμμο (Ζαγανιάρης, 1940). Συνολικά 43 φυτά της περιοχής χαρακτηρίζονται ως ενδιαφέροντα, σπάνια και απειλούμενα. Στον Κήπο θα δούμε ένα φυτό που είναι αποκλειστικότητα της περιοχής. Επισημάνθηκε από το χωριό Μεσενικόλα και πήρε από εκεί το όνομά του, είναι η Centaurea mesenikolassiana (Georgiadis, Dimitrelos & Routsi 1994). Εικόνα 101. Centaurea mesenikolassiana Στον κήπο παρέχεται η δυνατότητα αγοράς αρωματικά και φαρμακευτικών βοτάνων, αναψυκτηρίου και κατάστημα από το οποίο οι επισκέπτες μπορούν να προμηθευτούν παραδοσιακά είδη της περιοχής, φαγητά γλυκά του κουταλιού, κ.α. Θαμνότοπος : το τμήμα αυτού του κήπου περιέχονται χαρακτηριστικοί αυτοφυείς, αλλά και επιγενείς θάμνοι, που βρίσκονται στην περιοχή ή και σε άλλα σημεία της χώρας ή αξιοποιούνται συχνά από την κηποτεχνία. Οι διαφορετικές περίοδοι ανθοφορίας των θάμνων στη διάρκεια του έτους, προσφέρουν τη δυνατότητα παρατήρησης ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν μια απολαυστική αισθητικά σύνθεση. Χαρακτηριστικά είδη το πουρνάρι, βάτος, πυξάρι, κρανιά, πυράκανθος, άρκευθος (κέδρος), σπάρτο, μυρτιά, αγιόκλημα, κράταιγος κ.α. Οικοσυστήματα της περιοχής : Στον περιορισμένο χώρο που προσφέρει ο βοτανικός κήπος, εξαιτίας της έκτασής του, έγινε προσπάθεια με τη δημιουργία ενός λοφίσκου, να αποδοθεί και να αποτυπωθεί ο ορεινός χαρακτήρας της περιοχής. Με λίγη φαντασία και περισσότερη ευαισθησία μπορεί ο επισκέπτης να διακρίνει τα σπουδαιότερα οικοσυστήματα της περιοχής (οικοσυστήματα πλατυφύλλου δρυός, 106

108 δρυός/ελάτης, ελάτης) και να γνωρίσει σε κάποιο βαθμό τη δομή τους. Υγρότοπος : Σε μια περιοχή όπου δεσπόζει το υδάτινο στοιχείο, θα έπρεπε να αποδοθούν, με όποιους περιορισμούς ως προς το χώρο, κάποια από τα στοιχεία και τις ιδιαιτερότητες που συνθέτουν τα παρόχθια οικοσυστήματα. Αυτή την αναγκαιότητα αποσκοπεί να εξυπηρετήσει ο υγρότοπος με τη μεταφορά λίγων μόνο υγρόφιλων ειδών. Χαρακτηριστικά είδη: Πλάτανος, σκλήθρο, ιτιά, ασπρολεύκα, καλάμια, βούρλα, ψαθιά κ.α. Φυτώριο : Ο φυτωριακός χώρος εξυπηρετεί τις ακόλουθες ανάγκες: παράγονται σε αυτόν φυτάρια για εμπλουτισμό ή αποκατάσταση υπαρχόντων ειδών του Βοτανικού Κήπου, γίνεται παραγωγή φυταρίων ελάτης, φλαμουριάς, αγριοκαστανιάς, αρκουδοπούρναρου και ιτάμου, σε διάφορα μεγέθη (ηλικίες), τα οποία διατίθενται και σε επισκέπτες του Κήπου για να εμπλουτίσουν κήπους και άλλους αστικούς χώρους σε μια προσπάθεια αναβάθμισης και βελτίωσης του αστικού πρασίνου της περιοχής και ενημερώνονται κυρίως μαθητές και φοιτητές, όλων των επιπέδων εκπαίδευσης, για μεθόδους παραγωγής φυτευτικού υλικού και φυτωριακές εργασίες γενικότερα. Αυτοφυή και αρωματικά φαρμακευτικά φυτά: Εδώ περιέχονται αυτοφυή είδη που συγκεντρώθηκαν από την περιοχή, καθώς και αρωματικά και φαρμακευτικά είδη της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Πλαστήρα. Εδώ μπορεί επίσης να δει κάποιος τον χλωριδικό πλούτο της περιοχής, να τον γνωρίσει και να τον μελετήσει. Στα υποτμήματα των ορχεοειδών μπορεί να θαυμάσει την απαράμιλλη ομορφιά των φυτικών αυτών ειδών, που μπορεί να συγκριθούν μόνο με αυτή των πεταλούδων από τον κόσμο των ζώων. Χαρακτηριστικά είδη, όπως είναι τα: μαντζουράνα, δυόσμος, αγριοτριανταφυλλιά, δεντρομολόχα, αρχαγγελική, φιδόχορτο, κισσός, σπαράγγι, μολόχα, νυχάκι, κ.α. Καλλωπιστικά είδη :Στην ενότητα των καλλωπιστικών ειδών συνδυάζονται χρώμα, μορφή, υφή και ξεκούραση για τον επισκέπτη, μιας και στον ίδιο χώρο βρίσκεται ο οικίσκος, το κιόσκι, πλούσιο ενημερωτικό υλικό, ευκολίες ξεκούρασης και αναψυκτήριο για χαλάρωση, αυτοσυγκέντρωση και θαυμασμό για το μεγαλείο της φύσης και τη σπουδαιότητα του φυσικού μας περιβάλλοντος που καθημερινά δοκιμάζεται και υποβαθμίζεται. Χαρακτηριστικά είδη τα: βερβερίδα, μαντζουράνα, δυόσμος, λεβαντίνη, τούγια, πασχαλιά, αγιόκλημα, τριανταφυλλιά, βερόνικα, σπιρέα, ράμνος, ευώνυμο κ.α. 107

109 Κεντρική αλέα και διάσπορα είδη : Τέλος δομικό και μάλιστα ουσιαστικό στοιχείο του Βοτανικού Κήπου αποτελεί η κεντρική αλέα με καρυδιές, κερασιές, φλαμουριές, ιπποκαστανιές, έλατα, αριά και άλλα είδη που συνθέτουν την βλάστηση του κήπου και ολοκληρώνουν την αισθητικά όμορφη εικόνα. Εικόνα 102. Άποψη του τμήματος καλλωπιστικών ειδών Εικόνα 103. Άποψη του τμήματος αυτοφυών και αρωματικών φαρμακευτικών φυτών. 108

110 . Εικόνα 104: Κεντρική αλέα. Εικόνα 105: Άποψη του τμήματος καλλωπιστικών φυτών Χαρακτηριστικά ενδημικά, απειλούμενα και προστατευόμενα είδη της χλωρίδας της περιοχής Taxon ΚΟΙΝΟ ΟΝΟΜΑ Achillea pindicola ssp. pindicola..... Αγριαψιθιά Aesculus hippocastanum... Αγριοκαστανιά Asperula oetaea Asperula pinifolia Centaurea messenicolassiana Centaurea musakii Cirsium heldreichii Epipactis microphylla Fritillaria thessala 109

111 Hieracium leithneri Jovibarba heuffelii Lilium carniolisum ssp. albanicum... Κρίνος Lilium chalcedonicum...κρίνος Linum aroanium Marrubium velutinum Βρωμόμουρος Onobrychis montana ssp. macrocarpa Poa thessala Prunus prostrata var. prostrata....αγριοκερασιά Rhinanthus pubescens Satureja horvatii ssp. macrophylla Scabiosa taygetea ssp. taygetea Scutellaria rupestris Sedum apoleipon... Αμάραντο Seseli parnassicum Sesleria vaginalis Sideritis perfoliata L.ssp. perfoliata......τσάι του βουνού Thymus dolopicus... Θυμάρι Verbascum epixanhtinum..... Φλόμος Verbascum longifolium var. samaritanii... Φλόμος Viola chelmea.... Αγριοβιολέτα Στόχοι του Βοτανικού Κήπου Νεοχωρίου Ο Βοτανικός Κήπος Νεοχωρίου ιδρύθηκε για να συγκεντρώσει και να ταξινομήσει τα είδη της βλάστησης της περιοχής. Ο παρών Βοτανικός κήπος λειτουργεί ως «εργαστήριο υπαίθρου» για συλλογή πληροφοριών και στοιχείων για διάφορα φυτικά είδη. Ωστόσο αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση του επισκέπτη σχετικά με την έννοια της «αειφόρου», της βιώσιμης δηλαδή ανάπτυξης. Περιλαμβάνει προγράμματα για την ενημέρωση και εκπαίδευσης διαφόρων ομάδων επισκεπτών, προωθεί την εκλαΐκευση της έννοιας του οικοτουρισμού, προετοιμάζει κατάλληλα τον επισκέπτη για να κατανοήσει καλύτερα τα επιβλητικά φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Έρευνας και Ενημέρωσης Το σύγχρονο κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, έρευνας και ενημέρωσης, που στεγάστηκε στο πέτρινο σχολείο της κοινότητας Νεοχωρίου μετά την αναπαλαίωσή του έχει στενή και άμεση συνεργασία με το Βοτανικό Κήπο και κατά 110

112 κάποιο τρόπο θα τολμούσαμε να πούμε ότι είναι κάτω από την εποπτεία του. Οι στόχοι αυτού του κέντρου είναι να προωθήσει τη μελέτη και την επιστημονική διερεύνηση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, μέσω προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης. Ωστόσο αποσκοπεί στο να προσφέρει έγκυρη και αξιόπιστη περιβαλλοντική πληροφόρηση, την οποία μέσω της αγωγής και της παιδείας, τη μετατρέπει σε χρήσιμη και αποτελεσματική γνώση. Επιδίωξη του Κέντρου είναι να συμβάλλει με τον καλύτερο τρόπο στην αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων καθώς και στην προστασία των οικοσυστημάτων της περιοχής. Το περιβαλλοντικό κέντρο αποτελείται από δύο αίθουσες εργαστηρίων, με πλήρη επιστημονικό εξοπλισμό κατάλληλο για την εκπαίδευση και έρευνα στους τομείς των χερσαίων, δασικών και λιμναίων οικοσυστημάτων. Περιλαμβάνει μια ακόμα αίθουσα διδασκαλίας και διαλέξεων, με τα απαραίτητα εποπτικά μέσα, αίθουσα συνεδριάσεων, χώρο εκθεμάτων, δύο γραφεία με Η/Υ και άλλα μέσα. Εικόνα 106. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης & Έρευνας. Εικόνα 107. αίθουσα εργαστηρίου. 111

113 5. ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 5.1. Γενικά στοιχεία Εισαγωγή Οι Βοτανικοί Κήποι στην Ευρώπη έχουν μια μακρά ιστορία. Πολλοί από αυτούς εμφανίστηκαν πριν από περίπου 500 χρόνια και είχαν σχεδιαστεί για να εκθέσουν σπάνια είδη φυτών από τις χώρες που ανακαλύπτονταν καθώς και φυτά με φαρμακευτικές ιδιότητες για την εκπαίδευση των φοιτητών των Βοτανικών και Φαρμακευτικών Σχολών. Αργότερα κατά τον σχεδιασμό των Βοτανικών Κήπων, επικρατεί η αντίληψη δημιουργίας βοτανικών συλλογών όλων των ζωντανών ειδών, όσον είναι δυνατόν σε πλήρεις συλλογές. Ο Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Πατρών στην πλήρη ανάπτυξή του, θα επιτελέσει σημαντικό έργο, όσον αφορά την επιστημονική έρευνα και εκπαίδευση των φοιτητών, την περιβαλλοντική εκπαίδευση και κατάρτιση των μαθητών και εκπαιδευτικών της ευρύτερης περιοχής και όχι μόνο, καλλιέργεια αρωματικών, φαρμακευτικών και μελισσοκομικών φυτών, καθώς και τράπεζα σπερμάτων. Ένας όμως από τους βασικότερους λόγους για τη δημιουργία του είναι η προστασία της Βιοποικιλότητας της Ελληνικής χλωρίδας. Η Ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει είδη από τα οποία τα 1200 περίπου είδη και υποείδη αναπτύσσονται μόνο στον Ελληνικό χώρο, ενώ 300 είδη βρίσκονται σε μικρούς κρίσιμους πληθυσμούς, που απειλούνται με εξαφάνιση. Στα πλαίσια του Βοτανικού Κήπου προωθείται και η δημιουργία ενός νέου Βοτανικού Μουσείου το οποίο θα περιλαμβάνει και ένα μεγάλο εκθεσιακό χώρο και μια νέα Φυτοθήκη (Herbarium) Σκοπός λειτουργίας Βοτανικού Κήπου Πανεπιστημίου Πατρών Ο βασικός σκοπός του Βοτανικού Κήπου είναι εκπαιδευτικός. Γίνεται προσπάθεια παρουσίασης στον επισκέπτη όσο το δυνατόν περισσότερα είδη της αυτοφυούς χλωρίδας της Ελλάδας. Σήμερα όμως δεν επισκεπτόμαστε ένα Βοτανικό Κήπο μόνο για να δούμε ωραία και σπάνια φυτά. Γνωρίζοντας το φυτικό μας κόσμο από κοντά, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε σαφέστερα τη σημασία που έχουν τα φυτά και τα δάση για τη ζωή μας και να αντιμετωπίσουμε με περισσότερο σεβασμό 112

114 το φυσικό μας περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο προωθείται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση η οποία βοηθάει του ανθρώπους να έρθουν σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον και να κατανοήσουν καλύτερα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Ωστόσο θα μπορέσει να δώσει τη δυνατότητα σε φοιτητές του Πανεπιστημίου, Τμημάτων συναφών με το Περιβάλλον, να εμβαθύνουν καλύτερα στο αντικείμενο των σπουδών τους να κατανοήσουν τη λειτουργία των οικοσυστημάτων και του περιβάλλοντος και να εμπλουτίσουν τις γνώσεις του με καλύτερο τρόπο αφού οι διαλέξεις και οι εργαστηριακές τους ασκήσεις θα γίνονται σε υπαίθριο χώρο στο Βοτανικό Κήπο, κοντά στο περιβάλλον και όχι στους τέσσερις τοίχους των αιθουσών διδασκαλίας. Εξάλλου, ένας από τους στόχους όλων των Βοτανικών Κήπων σήμερα είναι να διασώσουν είδη που απειλούνται με εξαφάνιση γιατί, για ποικίλους λόγους, καταστρέφονται οι βιότοποί τους, με τη συλλογή, καλλιέργεια και μελέτη τους. Έτσι, ένας από τους στόχους είναι να φροντίσουν συνειδητά ώστε να μη χαθούν άλλα είδη της χλωρίδας μας, όπως χάθηκαν η Centaurea tuntasia και η Centaurea sibthorpii από την Αττική (Phitos & al. 1995). Με λίγα λόγια και πιο συνοπτικά ο σκοπός λειτουργίας του Βοτανικού Κήπου είναι οι εξής : - Η συλλογή, καλλιέργεια και μελέτη φυτικών ειδών που υπάρχουν στη χώρα μας, στα Βαλκάνια, στις γειτονικές χώρες και την Ευρώπη. - Η διευκόλυνση της εκπαίδευσης των φοιτητών του Πανεπιστημίου Πατρών σε θέματα που αφορούν τη συλλογή και καλλιέργεια και κάθε μορφής μελέτη που αφορά την Ελληνική χλωρίδα. - Η ευαισθητοποίηση του κοινού και ιδιαίτερα των νέων σε θέματα περιβάλλοντος, του ρόλου των φυτών στις λειτουργίες και την σταθερότητα των οικοσυστημάτων. - Η ανάπτυξη συνεργασιών με άλλες συναφείς μονάδες και ιδιαίτερα με Βοτανικούς Κήπους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Προς την κατεύθυνση προώθησης και ανάδειξης της Π.Ε. καθώς και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα ο Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Πατρών. Με κάποιες μικρές επεμβάσεις στην υποδομή, ο Βοτανικός Κήπος, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα Π.Ε. στην Ελλάδα. Στο Βοτανικό Κήπο υπάρχει η δυνατότητα να καλλιεργθηθει πολυτιμότατο βοτανικό υλικό από όλη την Ελλάδα και να αποτελέσει ένα τρόπο έλξης μαθητών και πολιτών με σκοπό την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και κατανόηση των τρόπων λειτουργίας του φυσικού περιβάλλοντος. Το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών απαρτίζεται από εξειδικευμένους ερευνητές και διδακτικό προσωπικό υψηλού δείκτη γνώσεων όσον αφορά τις επιστήμες του Περιβάλλοντος (Οικολογία, Βοτανική, Ζωολογία). Συνεπώς το επιστημονικό προσωπικό του τμήματος, το οποίο συμμερίζεται την όλη προσπάθεια σύστασης του 113

115 Βοτανικού Κήπου, θα μπορούσε να συνεισφέρει στη μεταφορά γνώσεων και ευαισθητοποίησης των περιβαλλοντικών προβλημάτων σε κάθε κατηγορία πολιτών και ηλικιών (μαθητές, σπουδαστές, απλοί πολίτες) που είναι διατεθειμένο να αποκτήσει πληροφορίες για τα πολύπλοκα ζητήματα του περιβάλλοντος Σχέδιο Κανονισμού Λειτουργίας Όσον αφορά το Σχέδιο Κανονισμού Λειτουργίας του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημίου Πατρών παραθέτονται παρακάτω τα Άρθρα (αρχεία του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημίου) τα οποία διέπουν αυτό τον κανονισμό και έχοντας υπόψη τις διατάξεις του άρθρου 8 του Ν.Δ. 3325/65 (τ.α'216) "Περί ιδρύσεως Πανεπιστημίου εν Πάτραις" κ.λ.π., έχουμε ως εξής : Άρθρο 1 Ιδρύεται στο Πανεπιστήμιο Πατρών Ακαδημαϊκή μονάδα με την επωνυμία Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Πατρών". Άρθρο 2 Σκοπός λειτουργίας του Βοτανικού Κήπου. Άρθρο 3 Ο Βοτανικός Κήπος διοικείται από 5μελλές Διοικητικό Συμβούλιο αποτελούμενο από τον Πρόεδρο, τον Αντιπρόεδρο, τον Διευθύνοντα Σύμβουλο και δύο μέλη. Άρθρο 4 Το Διοικητικό Συμβούλιο διορίζεται από την εποπτεύουσα αρχή που ανήκει ο Βοτανικός Κήπος (σ' αυτή την περίπτωση από το Πρυτανικό Συμβούλιο). Συμμετέχουν τρία μέλη ΔΕΠ, που προτείνει ο Τομέας Βιολογίας Φυτών του Τμήματος Βιολογίας και ο Διευθύνων Σύμβουλος. Το πέμπτο μέλος του Δ.Σ. μπορεί να είναι ένα μέλος ΔΕΠ του Πανεπιστημίου Πατρών με συναφές γνωστικό αντικείμενο ή ένα στέλεχος των Τεχνικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου. Στην πρώτη συνεδρίασή του το Δ.Σ. εκλέγει τον Πρόεδρο και Αντιπρόεδρο του οργάνου. Άρθρο 5 Ο Διευθυντής του Βοτανικού Κήπου είναι μόνιμος υπάλληλος του Πανεπιστημίου Πατρών και η θέση του προκηρύσσεται με προσόντα πτυχιούχου Βιολογίας ή Γεωπόνου Φυτικής Παραγωγής, Δασολόγου ή άλλων συναφών επιστημών με Μεταπτυχιακή εξειδίκευση σε επίπεδο Διδακτορικού. Ο Διευθυντής έχει 114

116 αρμοδιότητα και πλήρη έλέγχο της λειτουργίας του Βοτανικού Κήπου. Προσλαμβάνεται από το Πανεπιστήμιο Πατρών με διαδικασίες που προβλέπει η σχετική νομοθεσία. Συμμετέχει στο Διοικητικό Συμβούλιο ως Διευθύνων Σύμβουλος. Άρθρο 6 Η θητεία του Δ.Σ. είναι τριετής και ακολουθεί το χρονοδιάγραμμα των αλλαγών στις πρυτανικές αρχές του Πανεπιστημίου. Άρθρο 7 Για την εύρυθμη λειτουργία του Βοτανικού Κήπου συνιστώνται οι ακόλουθες θέσεις επιστημονικού, τεχνικού και διοικητικού προσωπικού. - Τέσσερις Επιστήμονες (κατά προτίμηση 2 Βιολόγοι, 1 Γεωπόνος, 1 Δασολόγος) ~ Τρεις θέσεις Τεχνικού προσωπικού κατά προτίμηση με πτυχίο ΤΕΙ σχετικής ειδικότητας - Τέσσερις κηπουροί εξειδικευμένοι στην ανθοκηπουρική κατά προτίμηση με πτυχίο ΤΕΕ. Δύο θέσεις διοικητικών εκ των οποίων μία Γραμματέως (πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ) με εξειδίκευση στη Γραμματειακή υποστήριξη και Λογιστική και μία θέση Φύλακα Κλητήρα (πτυχίο Λυκείου). Το ελάχιστο προσωπικό για την έναρξη της λειτουργίας θα είναι ο Διευθυντής, 1 επιστήμων κατά προτίμηση Βιολόγος, 1 Τεχνικός, 2 Κηπουροί και μία θέση Διοικητική (Γραμματέως). Οι ανωτέρω θέσεις προκηρύσσονται ως μόνιμες θέσεις και οι υπόλοιπες με θητεία. Άρθρο 8 Η οικονομικοί πόροι του Βοτανικού Κήπου προέρχονται από: Α. Τον Τακτικό προϋπολογισμό και δημόσιες δαπάνες, που έρχονται στο Πανεπιστήμιο και κατανέμονται από το Υπουργείο Παιδείας, χωριστά ως δραστηριότητα Βοτανικού Κήπου. Β. Ερευνητικά Προγράμματα που προτείνονται από το επιστημονικό δυναμικό και υλοποιούνται στο Βοτανικό Κήπο. Γ. Πόρους που προέρχονται από την αξιοποίηση της υποδομής του Βοτανικού Κήπου από μέλη του Πανεπιστημίου Πατρών που επιθυμούν να συνεργαστούν με το Βοτανικό Κήπο. Τα ποσά αυτά καθορίζονται κατόπιν συμφωνίας με το Διοικητικό Συμβούλιο. Δ. Εταιρεία Διαχείρισης περιουσίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Ε. Ιδιωτικούς φορείς. Τα οικονομικά (εκτός από την περίπτωση Α) του Βοτανικού Κήπου λειτουργούν με βάση τους κανόνες της Επιτροπής Ερευνών και ελέγχονται ετησίως από Ορκωτούς 115

117 Λογιστές. Άρθρο 9 Η υποδομή του Βοτανικού Κήπου ανήκει στο Πανεπιστήμιο Πατρών και αποτελεί δημόσια περιουσία. Καταγράφεται σε βιβλία που προβλέπονται από το νόμο και ελέγχονται από Ορκωτούς Λογιστές. Άρθρο 10 Τα Πανεπιστήμιο Πατρών φροντίζει και συμβάλλει στη συντήρηση του χώρου και της υποδομής του Βοτανικού Κήπου ΠΙΕΣΕΙΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Το Πανεπιστήμιο Πατρών αγωνίζεται για πολλά χρόνια, να λειτουργήσει σε αυτή την έκταση ένα Βοτανικό Κήπο, που θα εξυπηρετεί κυρίως εκπαιδευτικές και εργαστηριακές ανάγκες. Η όλη προσπάθεια όμως σταματά σε ένα νομικό κενό, που δεν επιτρέπει από το Πανεπιστήμιο την πρόσληψη του απαραίτητου προσωπικού. Ο Θεόδωρος Γεωργιάδης, Καθηγητής Οικολογίας Φυτών του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου, και πρόεδρος της ειδικής επιτροπής που έχει συσταθεί από το Πανεπιστήμιο, έχει τονίσει στις αρμόδιες αρχές ότι το Πανεπιστήμιο είναι έτοιμο να λειτουργήσει ένα Βοτανικό Κήπο με πολλές προοπτικές. Ωστόσο υπάρχει και το κτίριο το οποίο μπορεί να στεγάσει τις υπηρεσίες του Κήπου, το οποίο κόστισε περίπου 500 εκατομμύρια δρχ. Όμως όπως αναφέρθηκε ήδη, η όλη προσπάθεια βρίσκει δυσκολίες όσον αφορά την πρόσληψη προσωπικού, και αυτό γιατί τα Πανεπιστήμια δεν έχουν τη νομική δυνατότητα από μόνα τους να προχωρήσουν σε τέτοιου είδους προσλήψεις. Σε γενικές γραμμές καμιά οικονομική υποστήριξη δεν έχει δοθεί για την οργάνωση και την λειτουργία του Βοτανικού Κήπου. Οι επενδύσεις για την κτιριακή υποδομή του Βοτανικού Κήπου έχουν υπερβεί το ευρώ έως σήμερα.τον τελευταίο χρόνο δόθηκε μόνο το ποσό των ευρώ για τις άμεσες ανάγκες του Κήπου. Επίσης δύο μέλη διοικητικού προσωπικού έχουν με απόσπαση διορισθεί για να καλύψουν τις άμεσες ανάγκες του. Καθώς όμως δεν υπάρχει υποδομή στο κτίριο του Κήπου στεγάζονται μέχρι σήμερα στο Εργαστήριο Βοτανικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Όμως θα πρέπει να διορισθεί προσωπικό το οποίο θα λειτουργήσει, θα οργανώσει, θα διαφυλάξει και θα αξιοποιήσει παραγωγικά την όλη επένδυση. 116

118 Απροστάτευτες οι κτιριακές εγκαταστάσεις, έχουν γίνει στόχος από νυχτερινούς αλλά και ημερήσιους εισβολείς, αφού δεν υπάρχει φύλαξη. Για τις ανάγκες του Κήπου απαιτούνται έξι επιστήμονες ερευνητές για να αναλάβουν την οργάνωση και λειτουργία του Βοτανικού Κήπου, δύο Ε.Τ.Ε.Π., δύο κηπουροί και δύο φύλακες που θα χρησιμοποιούνται και ως βοηθητικό τεχνικό προσωπικό. Για την ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας απαιτείται μια συλλογική εργασία τεσσάρων ετών. Τα μέλη του Τομέα Βιολογίας Φυτών του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών είναι διατεθειμένα να συνεισφέρουν επιστημονικά, αλλά δεν μπορούν να αναλάβουν του τεράστιο αυτό έργο χωρίς τη συνδρομή ερευνητικού και τεχνικού προσωπικού το οποίο θα είναι αποκλειστικής και πλήρους απασχόλησης για την οργάνωση και τη λειτουργία του Κήπου Ένέργειες για τη διευθέτηση του νομικού κολλήματος Κατά καιρούς στο παρελθόν έχουν γίνει ενέργειες από την επιτροπή του Βοτανικού κήπου με επιστολές προς τη Γραμματεία του Πρυτανικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Πατρών, το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και το Υπουργείο Οικονομικών όσον αφορά τη διευθέτηση του νομικού κολλήματος που υπάρχει για τη αρχή λειτουργίας του Βοτανικού Κήπου, καθώς και για την απαραίτητη χρηματοδότηση για τις διάφορες εργασίες που απαιτούνται να γίνουν στο χώρο. Στις 15 Οκτωβρίου 2001 έχει αποσταλεί σχετικό έγγραφο από το Πανεπιστήμιο Πατρών με την υπογραφή του τότε Πρύτανη κ. Ν. Ζούμπου, προς το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με θέμα τη νομοθετική ρύθμιση ίδρυσης του Βοτανικού Κήπου. Το σχετικό έγγραφο αναφέρει ότι η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Πατρών ύστερα από τη συνεδρίαση 313/ και μετά από συζήτηση αποφάσισε να περιληφθεί σε Νομοσχέδιο του Υπουργείου η κάτωθι διάταξη, ώστε να καθίσταται δυνατή η ίδρυση Βοτανικού Κήπου στα Α.Ε.Ι. : «Με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, ιδρύεται, ύστερα από γνώμη της Συγκλήτου, Βοτανικός Κήπος. Με το ίδιο διάταγμα μπορεί να ρυθμίζονται θέματα οργάνωσης, διοίκησης και λειτουργίας του Βοτανικού Κήπου, η σύσταση θέσεων επιστημονικού και λοιπού προσωπικού, τα τυπικά προσόντα διορισμού, θέματα προκήρυξης, εκλογής και εξέλιξης των μελών αυτού, καθώς και κάθε άλλη λεπτομέρεια. Στην έκδοση του προεδρικού διατάγματος συμπράττει και ο Υπουργός των Οικονομικών, εφόσον από την εφαρμογή του προκαλείται δαπάνη στον κρατικό προϋπολογισμό». 117

119 Επίσης στις 3 Ιουνίου 2002 έχει αποσταλεί επιστολή του Πανεπιστημίου Πατρών υπογεγραμμένη από τον Πρύτανη, με παραλήπτη το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με θέμα τη νομοθετική ρύθμιση ίδρυσης του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημίου Πατρών. Το παρόν έγγραφο υπενθυμίζει στο Υπουργείο ότι το περασμένο έτος είχε αποσταλεί επιστολή για τη διευθέτηση του ίδιου ζητήματος που αφορά τη νομοθετική ρύθμιση. Υπενθυμίζεται ότι κανείς αρμόδιος του Υπουργείου δεν απέστειλε απάντηση στο Πανεπιστήμιο και τονίζεται ότι το θέμα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το Πανεπιστήμιο, διότι ο Βοτανικός Κήπος είναι απαραίτητος τόσο για την πρακτική εκπαίδευση των φοιτητών των Τμημάτων που ασχολούνται με την προστασία του περιβάλλοντος και τη Βιοποικιλότητα, όπως Βιολογίας, Φαρμακευτικό, Χημικό, όσο και για την περιβαλλοντική εκπαίδευση όλων των φοιτητών του Πανεπιστημίου και πολλών σχολείων της περιοχής. Στις 14 Φεβρουαρίου του 2003 ακόμη μια σημαντική επιστολή έχει αποσταλεί από την Επιτροπή του Βοτανικού Κήπου προς τη Γραμματεία του Πρυτανικού Συμβουλίου για το θέμα παράδοσης του Θερμοκηπίου. Αναφέρεται ότι μετά την τοποθέτηση με σύμβαση των δύο μελών θα πρέπει να εξεταστεί το θέμα του θερμοκηπίου και της εκπαίδευσης του διαθέσιμου προσωπικού του Κήπου από την εταιρεία που έχει αναλάβει το έργο. Ωστόσο ζητείται να τακτοποιηθούν οι εκκρεμότητες του θερμοκηπίου, ώστε να παραδοθεί το έργο πλήρως. Τονίζεται ότι τα παραπάνω αποτελούν προτεραιότητα ώστε να αρχίσει να λειτουργεί το θερμοκήπιο. Ένα ακόμα έγγραφο με παραλήπτη και πάλι τη Γραμματεία του Πρυτανικού Συμβουλίου στις 3 Ιουνίου 2004 ζητά ξανά να εξεταστεί το θέμα του Βοτανικού Κήπου και προτείνονται οι παρακάτω ενέργειες : να επανέλθει το θέμα της νομοθετικής ρύθμισης με την οποία να δίνεται η δυνατότητα στα Πανεπιστήμια να ιδρύουν Βοτανικούς Κήπους για τις εκπαιδευτικές και ερευνητικές ανάγκες τους (επισυνάπτουμε σχετικά έγγραφα). να εκπονηθεί μία μελέτη οργάνωσης και κατασκευής Βοτανικού Κήπου στην οποία θα προτείνονται α) τα είδη των φυτών που θα φυτευτούν, β) η χωροταξική τους κατανομή, γ) οι εργασίες και τα υλικά βελτίωσης του εδάφους για την εγκατάσταση των φυτών, δ) οι εργασίες συντήρησης και καλλιεργητικών φροντίδων κ.λ.π. και στ) το κόστος εφαρμογής. Επειδή το κόστος αυτής της μελέτης στην ελεύθερη αγορά θα είναι υψηλό προτείνεται να δοθεί ένα μικρό ερευνητικό πρόγραμμα κόστους στο οποίο θα συμμετέχουν μεταπτυχιακοί φοιτητές υπό την επίβλεψη της επιτροπής του Βοτανικού Κήπου. στη συνέχεια να προκηρυχθεί νέα εργολαβία υλοποίησης της μελέτης. 118

120 5.2. Σχεδιασμός Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου Υποδομή του Βοτανικού Κήπου Σήμερα στην ευρύτερη περιοχή της Πάτρας υπάρχει έτοιμη μια μεγάλη υποδομή για τη δημιουργία ενός Βοτανικού Κήπου. Μια ομάδα πολιτών που δεν ήθελε την ανέγερση του νέου αρχαιολογικού Μουσείου της Πάτρας, και ζητούσε επίμονα την δημιουργία Βοτανικού Κήπου στο χώρο του Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου. Στο Πανεπιστήμιο υπάρχει για το σκοπό αυτό μια εντυπωσιακή υποδομή η οποία απλώνεται σε μια έκταση 40 στρ., με ένα υπερσύγχρονο κτίριο και την προοπτική να επεκταθεί σε άλλα 20 στρέμματα. Σε μια έκταση τ.μ. στο Β.Α. άκρο της Πανεπιστημιούπολης Πατρών που έχει ολοκληρωθεί η κτιριακή δομή του Βοτανικού Κήπου με κτίριο εμβαδού 1355 τ.μ. πολλαπλών χρήσεων (χώρος προοριζόμενος για Herbarium, αίθουσα διαλέξεων, εργαστηριακοί χώροι, γραφεία, αποθηκευτικοί χώροι), με δύο θερμοκήπια εμβαδού 645 τ.μ. και κτίριο υποδομής 32 τ.μ., με διαμορφωμένο τον εξωτερικό χώρο. Ο εξωτερικός χώρος περιλαμβάνει δίκτυο οδών 450 μ., δίκτυο πεζοδρόμων 600 μ., χώρο στάθμευσης 500 τ.μ., χώρων καλλιέργειας τ.μ., τεχνητή λίμνη 100 τ.μ., βραχόκηπο, εγκαταστάσεις ύδρευσης και άρδευσης, καθώς και ολοκληρωμένο σύστημα φωτισμού εξωτερικών χώρων. Προτείνονται και κάποιες καινούριες υποδομές όχι μεγάλης έκτασης, χωρίς να αλλάζουν ιδιαίτερα το αρχικό σχέδιο του Βοτανικού Κήπου, αλλά οι συγκεκριμένες παρεμβάσεις είναι επιβεβλημένες για την καλύτερη χρήση και αισθητική του Κήπου Αρχιτεκτονικές και αισθητικές παρεμβάσεις στο χώρο Ο Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Πατρών θα αποτελέσει ένα χώρο έκθεσης των σημαντικότερων φυτικών ομάδων και οικογενειών, σε φυτικές θεματικές ενότητες των οποίων η διάταξη μέσα στον Κήπο δεν είναι τυχαία και θα τεκμηριωθεί πιο κατωτέρω. Οι κατηγόριες οι οποίες αποφασίστηκαν να συμπεριληφθούν στο καλλιεργημένο μέρος του Βοτανικού Κήπου, είναι οι εξής : 1. Φρύγανα, 2. Θερόφυτα, 3. Ιστορικά φυτά, 4. Υδροχαρή φυτά, 5. Φυλλοβόλα δέντρα, 6. Μακκία βλάστηση, 7. Κωνοφόρα δέντρα, 8. Εργαστηριακά φυτά Φυτώριο, 9. Καλλωπιστικά βολβώδη φυτά, 10. Αυτοφυή βολβώδη φυτά, 11. Παχύφυτα, 12. Υψηλή Μακκία, 13. Αρωματικά φυτά, 14. Φαρμακευτικά φυτά, 15. Θαμνώνες, 16. Ενδημικά φυτά, 17. Βραχόκηπος, 18. Χλωροτάπητας, 19. Ξενικά είδη, 20. Ενδημικά βολβώδη, 21. Ενδημικά σερπεντινικά, 22. Φαρμακευτικά θαμνίσκοι, 119

121 23. Κινδυνεύοντα, απειλούμενα & σπάνια είδη. Έχουν επίσης παραμείνει κάποια τεμάχια γης χωρίς να έχει προταθεί γι αυτά κάποια συγκεκριμένη χρήση. Αυτές οι μικρές εδαφικές εκτάσεις μέσα στο χώρο του Βοτανικού Κήπου θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον ως πρόσθετα μέρη φύτευσης και καλλιέργειας κάποιων από τις ήδη αποφασισμένες φυτικές κατηγορίες ή ως χώροι καλλιέργειας κατηγοριών, έως ότου να συμπεριληφθούν στο Βοτανικό Κήπο (π.χ. εμπορικά φυτά, τροπικά, γεωργικά φυτά, κ.α). Προς το παρόν προτείνεται αυτές οι εκτάσεις του Κήπου να καλλιεργηθούν με γκαζόν. Όπως αναφέραμε δυο από τις 18 φυτικές κατηγορίες οι οποίες πρόκειται να συμπεριληφθούν στο Βοτανικό Κήπο είναι τα καλλωπιστικά βολβώδη και τα αυτοφυή βολβώδη φυτά. Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε ότι οι χώροι καλλιέργειας των δύο αυτών κατηγοριών, επιλέχθηκε ως προς τη χωροταξία τους μέσα στο Βοτανικό Κήπο να είναι σχετικά απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλο. Λογικά θα έπρεπε οι δύο αυτές φυτικές ενότητες να καλλιεργηθούν κοντά η μια με την άλλη, δίνοντας μια ολοκληρωμένη εικόνα των βολβωδών φυτών, τόσο όσο αφορά την χωροταξία τους, όσο και την αισθητική τους εικόνα. Όμως αποφασίστηκε η απόσταση τους για τις τυχόν αλληλεπικονιάσεις που θα μπορούσαν να συμβούν δημιουργώντας προβλήματα και δυσκολίες στην καλλιέργεια και αναπαραγωγή των φυτικών ειδών των δύο συγκεκριμένων ομάδων. Έτσι τα καλλωπιστικά βολβώδη φυτά θα καλλιεργηθούν στην ανατολική πλευρά του Κήπου, μπροστά από την κατασκευή του θερμοκηπίου, ενώ τα βολβώδη καλλωπιστικά φυτά θα τοποθετηθούν στο νότιο μέρος του Κήπου, μπροστά και πλάγια από το κεντρικό κτίριο, δίνοντας μια καλύτερη αισθητική και αρχιτεκτονική εικόνα του κτιρίου. Εικόνα 108. Άποψη του θερμοκηπίου. 120

122 Εικόνα 109. Άποψη του εσωτερικού του θερμοκηπίου. Εικόνα 110. Άποψη του εσωτερικού του θερμοκηπίου. Ωστόσο θα πρέπει να δικαιολογήσουμε και τον χώρο καθώς και τον προσανατολισμό που επιλέχθηκε για την καλλιέργεια των κατηγοριών των κωνοφόρων, των φυλλοβόλων και της υψηλής μακίας βλάστησης. Και οι τρεις φυτικές κατηγορίες έχει αποφασιστεί ότι θα τοποθετηθούν σε όλη σχεδόν την βόρεια και βορειοανατολική πλευρά του Βοτανικού Κήπου. Η χωροθέτηση τους στο βόρειο τμήμα, έγινε για να αποτελέσουν αυτές οι φυτικές κατηγορίες μια μορφή φράκτη στους βόρειους ψυχρούς ανέμους, για την προστασία των ευαίσθητων και ευπαθών φυτικών ομάδων οι οποίες τοποθετήθηκαν στο εσωτερικό του κήπου, στα κεντρικά 121

123 και νότια τμήματα του (φαρμακευτικά, αρωματικά, καλλωπιστικά, ιστορικά και ενδημικά). Εικόνες 111, 112. Άποψη των βασικών αξόνων κυκλοφορίας και τμη - μάτων του Κήπου. Η σχεδίαση του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημίου Πατρών βασίστηκε πάνω σε ήδη υπάρχοντα σχέδια τα οποία είχαν εκπονηθεί από την τεχνική υπηρεσία του Πανεπιστημίου τον Οκτώβριο του Τα στοιχεία τα οποία διατηρήθηκαν μέσα στον Κήπο, όπως και η αρχική τους διάταξη είναι οι βασικοί άξονες κυκλοφορίας εντός του Κήπου, το κεντρικό κτίριο στο νότιο άκρο της έκτασης, ένα δεύτερο μικρότερο κτίριο στα νοτιοανατολικά, η θέση και ο χώρος που αρχικά καταλάμβανε το θερμοκήπιο, οι χώροι στάθμευσης και η λίμνη στο βόρειο τμήμα του Κήπου. 122

124 Με βάση λοιπόν το αρχικό σχέδιο το οποίο είχε εκπονηθεί έγιναν κάποιες μετατροπές και επιπλέον παρεμβάσεις στη χωροταξία του Βοτανικού Κήπου για μεγαλύτερη λειτουργικότητα από άποψη χρήσης, όσο και για την καλύτερη αισθητική του Κήπου. Εικόνα 113. Η λίμνη στο βορειοδυτικό άκρο του Κήπου. Εκτός από τη λίμνη η οποία είχε αρχικώς μελετηθεί για να κατασκευαστεί στο βορειοδυτικό άκρο του Βοτανικού Κήπου, προτείνεται και η δημιουργία μιας δεύτερης συμπληρωματικής λίμνης, μικρότερων διαστάσεων, περισσότερο για αισθητικούς λόγους. Η κατασκευή της λίμνης προτείνεται σχεδόν στο κεντρικό τμήμα του κήπου κοντά στο κεντρικό κτίριο, από την κυρία είσοδο του οποίου θα είναι εμφανής. Το τμήμα γης, στο οποίο προτείνεται η δημιουργία της δεύτερης λίμνης, στο αρχικό σχέδιο του Βοτανικού Κήπου αποτελεί ένα ενιαίο κομμάτι. Η παρέμβαση η οποία προτείνεται είναι η διαίρεση του σε τέσσερα επιμέρους τμήματα, που θα προκύψουν από τη διάνοιξη δύο νέων μονοπατιών, ενός κάθετου και ενός οριζοντίου. Στο σημείο που διασταυρώνονται αυτά τα δύο μονοπάτια, στο μέσο του συγκεκριμένου τεμαχίου γης, θα δημιουργηθεί η μικρή λίμνη, την οποία προαναφέραμε. Σε αυτούς τους τέσσερις μικρότερους υπαίθριους χώρους που θα προκύψουν προτείνεται η φύτευση γκαζόν, με μερικές συστάδες δένδρων ή χώρος αναψυχής. 123

125 Στο Βοτανικό Κήπο προτείνονται και άλλες διανοίξεις μονοπατιών. Στο αρχικό σχέδιο κάποια τμήματα του Κήπου είναι μεγάλα γι αυτό προτείνεται η δημιουργία νέων μικρών μονοπατιών μέσα σε αυτά, τα οποία θα ενώνονται με τα υπόλοιπα μονοπάτια και βασικούς άξονες κυκλοφορίας που τα περιβάλλουν. Ο λόγος που προτείνεται η διάνοιξη τους είναι για την καλύτερη πρόσβαση των περιπατητών αλλά και των επιστημόνων μέσα στα τμήματα αυτά του κήπου για την παρατήρηση, μελέτη και φύτευση των φυτικών ειδών σε αυτά. Ωστόσο και από αισθητική άποψη είναι καλύτερη η διαίρεση κάποιων σχετικά μεγάλων τμημάτων γης, σε επιμέρους μικρότερα, τα οποία θα τα χαρακτήριζε μια μονοτονία από την άποψη της αρχιτεκτονικής του τοπίου. Οι δύο χώροι στους οποίους πρόκειται να καλλιεργηθούν τα φαρμακευτικά και τα αρωματικά φυτά, στο δυτικό μέρος του Κήπου, οι οποίοι και γειτνιάζουν, αποτελούσαν μια ενιαία, μονότονη και δύσκολα προσπελάσιμη έκταση στο αρχικό σχέδιο. Προτείνεται έτσι η κατασκευή ενός μονοπατιού που θα δημιουργεί τα δύο επιμέρους τμήματα, και θα χωρίζει και ένα άλλο κομμάτι γης το οποίο βρίσκεται μπροστά από την έκταση φύτευσης αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, καταλήγοντας στο βασικό άξονα κυκλοφορίας στο κέντρο του κήπου. Η θέση του βραχόκηπου στο αρχικό σχέδιο καταλαμβάνει τη βορειοδυτική άκρη του Βοτανικού κήπου. Αποφασίστηκε η διαίρεση του τμήματος που προορίζεται ως βραχόκηπος, σε δύο μέρη, από τα οποία το ένα θα εξακολουθήσει να προορίζεται για βραχόκηπο, και στο άλλο, πιο βόρεια θα καλλιεργηθούν είδη υψηλής μακίας βλάστησης, για να αποτελούσουν εν μέρει φυσικούς φράκτες, όπως έχουμε ήδη αναφέρει. Λόγω της μείωσης της αρχικής έκτασης του βραχόκηπου προτείνεται και η δημιουργία ενός νέου νοτιοδυτικά του κήπου, κοντά στο κεντρικό κτίριο, στον οποίο θα καλλιεργηθούν ειδικά διακοσμητικά αλλά και αυτοφυή φυτά. Εικόνες 114, 115. Άποψη της θέσης κατασκευής του βραχόκηπου. 124

126 Εικόνα 116. Θέση κατασκευής του προτεινόμενου σιντριβανιού. Στο βάθος διακρίνεται το κεντρικό κτίριο του Κήπου. Προτείνεται επίσης και η δημιουργία σιντριβανιού, στο κέντρο του κήπου, όπου οι βασικοί άξονες κυκλοφορίας δημιουργούν ένα κύκλο, στη μέση του οποίου έχει κατασκευαστεί μια κυκλική κατασκευή, όπου με βάση το αρχικό σχέδιο θα αποτελούσε παρτέρι φύτευσης. Στο τελικό σχέδιο η θέση του σιντριβανιού σημειώνεται με το γράμμα Σ. Ακόμα προτείνεται η δημιουργία μικρού αμφιθεατρικού χώρου στην κατάληξη του βασικού άξονα κυκλοφορίας, στο βορειοδυτικό τμήμα του Κήπου. Στην κατάληξη του άξονα κυκλοφορίας, δημιουργείται και πάλι κυκλικός δρόμος στη μέση του οποίου υπάρχει επίσης μια κυκλική κατασκευή που προορίζεται για παρτέρι φύτευσης. Λόγω της ήδη υπάρχουσας κυκλικής χάραξης του συγκεκριμένου σημείου, προτείνεται η δημιουργία του αμφιθεάτρου, ο οποίος θα μπορέσει να χρησιμοποιηθεί και για υπαίθριες διαλέξεις στα μαθήματα φοιτητών και σπουδαστών φέρνοντας τους σε άμεση επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Ακόμα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως χώρος συγκεντρώσεως μαθητών, όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, που θα θελήσουν να επισκεφτούν τον Βοτανικό Κήπο, όπως και για άλλες ομάδες επισκεπτών, δίνοντας έτσι την ευκαιρία να ακούσουν και να λάβουν πληροφορίες και γνώσεις από τους ειδικούς καθώς και από το προσωπικό του κήπου που θα τους ξεναγήσει. Όσον αφορά τη γενική κάτοψη του Κήπου, στο τελικό σχέδιο η θέση του αμφιθεατρικού χώρου σημειώνεται με το γράμμα Α. 125

127 Θεματικές φυτικές ενότητες του Βοτανικού Κήπου 1. Δενδρώνας Τα δάση φυλλοβόλων δέντρων ανάμεσα στα οποία επικρατούν οι δρύες, αντικαθιστούν τα δάση κωνοφόρων καθώς μετακινούμαστε στο εσωτερικό της χώρας σε πιο υγρούς και μεγαλύτερου υψομέτρου τόπους, παραμένοντας όμως στα όρια της μεσογειακής περιοχής. Η χνοώδης δρύς αλλά και η πλατύφυλλη είναι οι πιο άφθονες βελανιδιές στη ζώνη αυτή, ενώ πιο καθαρά μεσογειακή είναι η αριά (Αραμπατζής 2001). Σε αυτόν τον τύπο δασών ανήκουν και οι μεγάλοι πλαταμώνες κατά μήκος των ποταμών της Κεντρικής Ελλάδας κυρίως, που συχνά συνοδεύονται από πικροδάφνες και λυγαριές στις ξερές κοίτες. Σε πιο εσωτερικά μέρη της χώρας, με πιο ηπειρωτικό κλίμα, τα δρυοδάση αποτελούνται από διάφορα είδη, όπως η πλατύφυλλη βελανιδιά και σχηματίζουν μεικτά δάση μαζί με άλλα τυπικά πλατύφυλλα, όπως τα σφεντάμια, οι οξιές, οι φτελιές, οι φράξοι, οι κρανιές κ.α. Στην ίδια κατηγορία δασών ανήκουν και τα δάση των καστανιών. Τα πιο οικεία δάση που επικρατούν στις χαμηλές περιοχές είναι τα πευκοδάση από Pinus halepensis (χαλέπια πεύκη), τα οποία στην Κρήτη, στην ανατολική Μακεδονία, στη Θράκη και στο ανατολικό Αιγαίο αντικαθίστανται από την τραχεία πεύκη, στην οποία το άπειρο μάτι δεν μπορεί να διακρίνει από την χαλέπια. Οι πολύ χαρακτηριστικές ομβρελλοειδής κουκουναρίες σε ελάχιστα πια μέρη σχηματίζουν δάση, όπως στη Σκιάθο και στη Στροφυλλιά, και περιορίζονται σε λίγες συστάδες (Κατσαδωράκης Γ., 1999). Τα κυπαρίσσια κάποτε σχημάτιζαν εκτεταμένα δάση στην Κρήτη, ενώ τα διάφορα είδη θαμνόκεδρων σχηματίζουν συχνά θαμνώνες μόνα τους η με άλλα είδη της μακκίας ανάμεσά τους (Αραμπατζής 1998). Στο Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου Πατρών προτείνεται η δημιουργία ενός δενδρώνα ο οποίος θα χωρίζεται σε δύο φυτικές κατηγορίες, στα φυλλοβόλα και στα αειθαλή δέντρα. Οι δύο αυτές κατηγορίες προτείνεται να τοποθετηθούν στο βόρειο μέρος του Κήπου, με σκοπό να αποτελέσουν φυσικό φράκτη προστασίας από τους ανέμους, των ειδών που βρίσκονται στο εσωτερικό του Κήπου. Τα είδη των δέντρων που προτείνονται είναι τα παρακάτω : Abies cephalonica, A. barisii-regis Olea europaea Acer platanoides, A. pseudoplatanus, A. tataricum, A. heldreichii Pinus peuce, P. nigra, P. halepensis, P. brutia, P. sylvestris Castanea sativa Platanus hybrida, P. orientalis Cedrus libani, C. deodara, C. atlantica Populus alba Cupressus macrocarpa, C. sempervirens Prunus avium, P. amygdalus, P. 126

128 amygdalus communis Fagus sylvatica Salix alba, S. caprea, S. purpurea, S. fragilis Fraxinus ornus, F. angustifolia Tamarix parviflora, T. dalamatica, T. tetrandra Juniperus communis, J. oxycedrus, J. Betula pendula phoenicea Εικόνα 117. Abies borisii-regis Εικόνα 11. Acer platanoides Εικόνα 119. Acer pseudoplatanus Εικόνα 120. Pinus brutia 127

129 Εικόνα 121. Pinus halepensis Εικόνα 122. Aesculus hippocastanum Εικόνα 123. Cedrus libani Εικόνα 124. Cupressus sempervirens 2. Φρύγανα Τα οικοσυστήματα των φρυγάνων είναι ιδίατερα, και αναπτύσσονται στο ξηρότερο και θερμότερο άκρο της ζώνης του μεσογειακού κλίματος. Απαντούν σε περιοχές με ακραίες συνθήκες κλίματος και σε αβαθή και βραχώδη εδάφη. Εξαπλώνονται κυρίως στην Ανατολική Μεσόγειο (στο Ισραήλ ονομάζονται batha), ενώ ανάλογες φυτοκοινωνίες υπάρχουν και σε χώρες της Δυτικής Μεσογείου, π.χ. στην Ισπανία ονομάζονται tomillares, καθώς και σε άλλες περιοχές με μεσογειακό κλίμα όπως στην Καλιφόρνια (coastal sage), (Παπαναστασάκης 1992). Φρύγανα είναι τα ξυλώδη εκείνα φυτά, τα οποία εμφανίζουν το φαινόμενο του εποχικού 128

130 διμορφισμού, δηλαδή της αντικατάστασης των μεγάλων χειμερινών φύλλων με μικρά θερινά φύλλα στο τέλος της άνοιξης, προκειμένου να περιορίσουν τη διαπνοή και να αντεπεξέλθουν έτσι στη μακρά και ξηρή θερινή περίοδο. Πρόκειται για θαμνίσκους (ημίθαμνους) ύψους μικρότερου του 1m, οι οποίοι ονομάστηκαν φρύγανα από το Θεόφραστο λόγω της ξηρανθεκτικότητας και, ιδιαίτερα, της μεγάλης αναφλεξιμότητας τους. Επιπλέον τα φρύγανα έχουν γενικά μικρή θρεπτική αξία, με αποτέλεσμα να μη βόσκονται ή να βόσκονται ελάχιστα από τα ζώα. Στην Ελλάδα απαντούν κυρίως στη δυτική και νότια ηπειρωτική περιοχή, καθώς και στη νησιωτική Ελλάδα. Στην πλειονότητα τους προέρχονται από την υποβάθμιση δασικών οικοσυστημάτων εξαιτίας ανθρωπογενών επιδράσεων και ιδιαίτερα των πυρκαγιών και της υπερβόσκησης. Σύμφωνα με την απογραφή της Ε.Σ.Υ.Ε (1971), η επιφάνεια των φρυγανολίβαδων στη χώρα μας ανέρχεται σε 2,2 εκατομμύρια στρέμματα περίπου. Νεότερες όμως εκτιμήσεις ανεβάζουν την επιφάνεια αυτή σε εκατομμύρια στρέμματα τουλάχιστον (Παπαναστάσης 1992). Η σχετικά μεγάλη επιφάνεια των εκτάσεων με φρύγανα, μαζί με το γεγονός ότι αποτελούν τον κύριο τύπο βλάστησης της νότιας Ελλάδας, καθιστούν τις εκτάσεις αυτές ιδιαίτερα σημαντικές. Πέρα από τη σημασία που έχουν για τη βόσκηση των κτηνοτροφικών και θηραματικών ζώων κατά τη χειμερινή περίοδο, τα φρυγανολίβαδα είναι άριστες εκτάσεις για τη μελισσοτροφία, εξαιτίας των πολλών αρωματικών και μελισσοτροφικών φυτών που περιέχουν. Επιπλέον έχουν αξιόλογη αισθητική αξία, ιδιαίτερα κατά την άνοιξη, οπότε το πλήθος των ανθέων, δίνουν ιδιαίτερη ομορφιά στο τοπίο. Τέλος, τα φρύγανα συγκρατούν το έδαφος και το προστατεύουν από τη διάβρωση. Ο Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Πατρών θα περιλαμβάνει την φυτική ενότητα των φρυγάνων, η οποία θα απαρτίζεται από τα εξής είδη : Calycotome villosa Cistus albanicus, C. creticus, C. laurifolius, C. parviflorus, C. salvifolius Helianthemum alpestre, H. canum, H. stipulatum Hypericum aciferum, H. aegypticum, H. amblycalyx Inula viscosa Phlomis cretica, P. cytherea, P. fruticosa, P. grandiflora Sarcopoterium spinosum Tragopogon sp. Carlina corymbosa, C. sitiensis Ebenus cretica, E. sibthorpii 129

131 Εικόνα 125. Calycotome villosa Εικόνα 126. Carlina corymbosa Eικόνα 127. Sarcopoterium spinosum Εικόνα 128. Inula viscosa Εικόνα 129. Cistus salvifolius 130

132 Εικόνα 130. Phlomis cretica Εικόνα 131. Phlomis fruticosa 131

133 3. Βλάστηση αείφυλλων σκληρόφυλλων (μακκία & υψηλή μακκία) Αναπτύσσονται στις υγρότερες περιοχές της μεσογειακής ζώνης και μέχρι υψόμετρο 700 περίπου μέτρων και πολλές φορές σε περιοχές που υποβαθμίστηκαν από φωτιά ή βόσκηση. Αποτελούν ίσως το πιο εκτεταμένο φυσικό οικοσύστημα της χώρας μας με έκταση που αγγίζει το 27,5% (Αραμπατζής 2001). Τα κυρίαρχα φυτά είναι θάμνοι ύψους μέχρι 2-2,5μ, τα οποία αναπτύσσονται πολύ κοντά μεταξύ τους δημιουργώντας πυκνές συστάδες, με βαθιές ρίζες για να αντλούν το απαραίτητο νερό και μικρά δερματώδη φύλλα για να περιορίζουν τη διαπνοή το καλοκαίρι, όταν η ξηρασία γίνεται έντονη (Τρούμπης 1996). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ώριμων, πυκνών και υψηλών μακκί είναι η απουσία ποωδών φυτών στον υπόροφο. Στις σχετικά πιο υγρές περιοχές της μεσογειακής Ελλάδας απλώνονται πυκνοί θαμνώνες από ένα χαρακτηριστικό σύνολο αείφυλλων και σκληρόφυλλων βαθύρριζων φυτών, όπως πουρνάρια, κουμαριές, σχίνα, φιλύκια, αριές, χαρουπιές, ρείκια, μυρτιές, αγριελιές, δάφνες κ.α. Αυτά αποτελούν την μακκία βλάστηση που τόσο έχει υποφέρει από τη βόσκηση και τις φωτιές, ώστε συχνά μόνο το σκληροτράχηλο πολυβοσκημένο πουρνάρι απομένει για να ταίζει πλέον τα ζώα που βόσκουν. Όταν όμως απομένουν ακόμη απείραχτοι οι θάμνοι της μακκίας βλάστησης, δίνουν έντονα την αίσθηση της ομορφίας και του πλούτου που κάποτε χάριζαν σε πιο μεγάλες εκτάσεις. Στο Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου Πατρών προτείνεται η δημιουργία φυτικών ενοτήτων με είδη μακκίας και υψηλής μακκίας βλάστησης. Όσον αφορά την υψηλή μακκία, προτείνεται η τοποθέτηση της στο βόρειο μέρος του Κήπου, ώστε να αποτελέσει ένα φυσικό φράχτη προστασίας πιο ευπαθών ειδών που βρίσκονται στο εσωτερικό. Τα είδη των δύο κατηγοριών είναι τα εξής : Μακκία Anthyllis aegaea, A. hermaniae Buxus sempervirens, B. suffruticosa Colutea arborescens, C. cilicica, C. melanocalyx Cotinus coggyagria Myrtus communis Phillyrea latifolia Υψηλή Μακκία Laurus nobilis Cornus alba, C. mas, C. sanguinea Coronilla emerus, C. valentina Erica arborea, E. manipuliflora Ilex aquifolium Arbutus andrache, A. unedo Pistacia lentiscus 132

134 Εικόνα 132. Laurus nobilis Εικόνα 133. Buxus sempervirens Εικόνα 134. Myrtus communis 133

135 Εικόνα 135. Arbutus unedo Εικόνα 136. Pistacia lentiscus Εικόνα 137. Erica arborea Εικόνα 138. Ilex aquifolium 134

136 4. Θαμνώδης βλάστηση Από οικολογική άποψη, οι θαμνώνες μπορεί να είναι κλιματικές ή διαδοχικές φυτοκοινότητες. Στην Ελλάδα, τα κλιματικά θαμνολίβαδα είναι ελάχιστα και περιορίζονται στις ξηροθερμικές περιοχές ή στην ψευδαλπική ζώνη (Boratywski 1992). Αντίθετα η πλειονότητα των θαμνώνων ανήκουν στην κατηγορία των διαδοχικών φυτοκοινοτήτων, που προήλθαν από δάση μετά την υποβάθμισή τους από υλοτομία, πυρκαγιές ή υπερβόσκηση. Τα περιβάλλοντα στα οποία απαντούν, μπορούν να υπαχθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Η μια κατηγορία περιλαμβάνει τις ερημικές περιοχές, όπου η ετήσια βροχόπτωση δεν υπερβαίνει τα 250 χλστ., τα εδάφη είναι φτωχά και οι θάμνοι αραιοί με ύψος μικρότερο των 2μ περίπου. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα ερημικά θαμνολίβαδα των δυτικών και νοτιοδυτικών Η.Π.Α., της Μογγολίας και της νοτιοδυτικής Ασίας καθώς και της Αυστραλίας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ερημικά θαμνολίβαδα. Η άλλη κατηγορία περιλαμβάνει τις εύκρατες περιοχές, όπου οι συνθήκες κλίματος και εδάφους είναι σαφώς καλύτερες. Οι θαμνώνες των περιοχών αυτών έχουν σχεδόν παράλληλη εξάπλωση με τα ποολίβαδα, αλλά περιορίζονται σε εδάφη αβαθή και άγονα, καθώς και σε περιβάλλοντα με άνιση κατανομή της ετήσιας βροχόπτωσης. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται οι θαμνώνες της χώρας μας. Στο Βοτανικό Κήπο δημιουργείται μια φυτική ενότητα με θάμνους, τα είδη της οποίας είναι τα εξής : Dianthus fruticosus, D. juniperus Ebenus cretica Chamaecytisus sp. Genista acanthoclada, G. anatolica, G. sylvestris, G. radiata, G. parnassica Daphne Euphorbia acathothamnos 5. Αρωματικά φυτά Τα τελευταία χρόνια υπάρχει παγκόσμια ένα ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα λεγόμενα «αρωματικά φυτά» και τις πολλαπλές χρήσεις τους. Παρατηρείται μια αυξημένη άλλωστε ζήτηση σε φυσικά προϊόντα που είναι συνυφασμένη με το σύνθημα «επιστροφή στη φύση». Έτσι η «αρωματοθεραπεία», η μέθοδος δηλαδή αξιοποίησης των αιθερίων ελαίων για τη βελτίωση της υγείας και της ομορφιάς, βρίσκεται στην ακμή της. Εντούτοις είναι μια πανάρχαια μέθοδος, η ιστορία της οποίας χάνεται μέσα στα βάθη των αιώνων. Η αρμονία άλλωστε της υγείας και της ομορφιάς αποτελούσε ζητούμενο για τον άνθρωπο κάθε εποχής. Αρωματικά φυτά είναι γενικά τα φυτά από τα οποία με διάφορες μεθόδους λαμβάνονται αρωματικές 135

137 ουσίες: τα αιθέρια έλαια. Όλες οι παραμεσόγειες χώρες, είναι εξαιρετικά πλούσιες σε αυτοφυή αρωματικά φυτά, πολλά από τα οποία καλλιεργούνται και συστηματικά. Τα κυριότερα αρωματικά φυτά ανήκουν στις οικογένειες Labiatae (Χειλανθή), Umbelliferae (Σκιαδιοφόρα), Lauracae (Δαφνοειδή), Myrtacae (Μυρτώδη) και Compositae (Σύνθετα), (Καταρτζής 2003). Τα «αιθέρια έλαια» είναι όπως δηλώνει το όνομα τους ελαιώδη, υγρά και πτητικά (δηλαδή εξατμίζονται γρήγορα). Απαντώνται σε διάφορα μέρη των φυτών (όπως άνθη, φύλλα, καρπούς, βλαστούς, αδένες, αδενώδεις τρίχες, κορμό, ρίζες κ.λ.π). Μπορεί κάποτε να βρίσκονται αιθέρια έλαια διαφορετικής σύστασης στο ίδιο ή άλλο μέρος του ιδίου φυτού. Σε κάθε ένα από τα αιθέρια έλαια, αξίζει να αναφερθεί ότι βρίσκονται μέχρι και 200 διαφορετικές χημικές ενώσεις. Έτσι εξηγείται και η ποικιλία των ιδιοτήτων τους. Μπορούν να δρούν σαν καλλυντικά, αντισηπτικά, αντιμικροβιακά, τονωτικά, στυπτικά κ.λ.π. Τα φυτά πρώτα συλλέγονται και ξηραίνονται. Μετά λαμβάνονται από αυτά τα αιθέρια έλαια, βασικά με τους εξής τρόπους: Α) με απόσταξη (δηλαδή βρασμό των φυτικών τμημάτων σε νερό ή διαβίβαση υδρατμών μέσω ειδικών συσκευών στα φυτά). Β) με έκθλιψη (δηλαδή σύνθλιψη του φλοιού με τρίψιμο μέσα σε κατάλληλο δοχείο, το οποίο φέρει αιχμηρές προεξοχές). Γ) με εκχύλιση (με πτητικούς ή μη πτητικούς διαλύτες). Τα αρωματικά φυτά πρόκειται να αποτελέσουν και αυτά με τη σειρά τους ένα ιδιαίτερο κομμάτι του Κήπου. Στους περισσότερους βοτανικούς κήπους υπάρχουν τέτοιου είδους φυτά. Σε ένα βοτανικό κήπο χαρίζουν μια ιδιαίτερη διακοσμητική αίσθηση και ο κάθε επισκέπτης μπορεί να καταλάβει τη διαφορετικότητα των ειδών με βάση τις διαφορετικές μυρωδιές που αναδύονται από αυτά. Τα είδη είναι τα εξής : Lavandula angustifolia, L. dentata Salvia fruticosa, S. officinalis Mentha spicata, M. pulegium s.l. Satureja spinosa, S. parnassica, S. icarica, S. horvatii Myrtus communis Sideritis sp. Origanum dictamnus, Teucrium alpestre, T. brevifolium, T. fruticans O. vulgare ssp. hitrum Thymus sp. Rosmarinus officinalis 136

138 Εικόνα 139. Lavandula dentata Εικόνα140. Lavandula angustifolia 137

139 Εικόνα 141. Teucrium brevifolium Εικόνα 142. Teucrium brevifolium 138

140 Εικόνα 143. Rosmarinus officinalis Εικόνα 144. Salvia officinalis Εικόνα 145. Thymus sp. 139

141 6. Φαρμακευτικά φυτά Στην ιστορία της ιατρικής, τα φαρμακευτικά φυτά (βότανα) διαδραμάτισαν τον κορυφαίο ίσως ρόλο. Οι παρατηρήσεις και οι εμπειρίες αιώνων, έδωσε συχνά αποτελεσματικές απαντήσεις σε προβλήματα υγείας που απασχολούσαν τους ανθρώπους. Από την αρχαιότητα κιόλας έχει παρατηρηθεί ότι μερικά τέτοια φυτά έχουν τονωτικές ιδιότητες, άλλα ηρεμιστικές, αντισηπτικές, παυσίπονες ή ευστόμαχες. Σήμερα σε διάφορα εργαστήρια του κόσμου, εξετάζονται εκατοντάδες φυτά και αναζητούνται καινούρια φάρμακα. Τα βότανα καλλιεργούνται για εμπορικούς σκοπούς εδώ και αιώνες κυρίως στα θερμά κλίματα της Μεσογειακής Ευρώπης. Επιπλέον έχουν αυξηθεί σημαντικά οι φάρμες που πουλούν φυτά και σπέρματα, όχι μόνο απευθείας στο κοινό για οικιακές καλλιέργειες, αλλά και στις τοπικές αρχές, που θέλουν να δημιουργήσουν δημόσια πάρκα. Αυτή η ιδέα των κοινοτικών κήπων δεν είναι εντελώς νέα. Ένα παμπάλαιο έθιμο στο Βοτανικό Κήπο της Μαδρίτης θέλει να δίνονται τα φαρμακευτικά βότανα δωρεάν στο κοινό, πριν τις έντεκα το πρωί. Στο Λονδίνο στο Βοτανικό Κήπο του Τσέλσι, εγκαινιάστηκε το 1673 κυρίως για να έχουν ένα μέρος οι μαθητευόμενοι βοτανολόγοι να καλλιεργούν και να αποκτούν γνώσεις σχετικά με τα φαρμακευτικά φυτά. Περισσότερο επείγουσα και σε πλατύτερη κλίμακα είναι η ανάπτυξη βοτανικών κήπων σε πιο φτωχές περιοχές του κόσμου. Οικογένειες στο Βιετνάμ ενθαρρύνονται να καλλιεργούν μια συγκεκριμένη ποσότητα από κάποια φαρμακευτικά φυτά για τοπική χρήση και για πώληση, ώστε να εξασφαλίζουν άμεση ιατρική φροντίδα και επιπλέον εισόδημα. Φαρμακευτικά φυτά παράγονται τοπικά με παρόμοιο τρόπο στο Μπαγκλαντές, στη Μαδαγασκάρη, στη Ρουάντα και στην Ταϊλάνδη (Berry 1976). Στον Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου Πατρών δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν τέτοια φυτά. Άλλωστε ο κύριος σκοπός της δημιουργίας των Βοτανικών Κήπων από πολύ παλιά ήταν εκτός από εκπαιδευτικός και η καλλιέργεια φαρμακευτικών ειδών για πολλαπλή χρήση. Τα είδη τα οποία θα απαρτίζουν αυτή τη φυτική ομάδα του Κήπου είναι τα εξής : Angelica archangelica Atropa belladonna Calendula officinalis Ephedra foemina Lavandula angustifolia Lippia citriodora Mandragora officinarum Origanum majorana Passiflora sp. Rosmarinus officinalis Ruta halepensis Salvia officinalis Valeriana officinalis Hypericum perforatum 140

142 Mentha pulegium Origanum dictamnus Digitalis purpurea Matricaria chamomilla Εικόνα 146. Valeriana officinalis Εικόνα 147. Calendula officinalis 141

143 Εικόνα 148. Mandragora officinarum Εικόνα 149. Digitalis purpurea 7. Ιστορικά φυτά Στο Βοτανικό Κήπο επίσης προτείνεται η δημιουργία μιας άλλης φυτικής κατηγορίας, όπου τα είδη που θα την απαρτίζουν θα είναι συνυφασμένα με την ιστορία. Πολλά φυτά έχουν αναφερθεί στη μυθολογία και συνδέονται ιστορικά με πρόσωπα τα οποία μπορεί να ήταν υπαρκτά η όχι. Σήμερα γενικά στους βοτανικούς κήπους της Ευρώπης δεν υπάρχει ανάλογη κατηγορία φυτών. Πρώτος ο Βοτανικός Κήπος του Διομήδους δημιούργησε μια τέτοια φυτική ενότητα, και αποτελεί ένα τμήμα που δε συναντάται σε κανένα άλλο Βοτανικό Κήπο στον κόσμο. Εδώ φιλοξενούνται είδη, που αναφέρονται από την Αρχαία Ελληνική μυθολογία ως εμπλεκόμενα σε διάφορους μύθους η αφιερωμένα στους θεούς. Υπάρχουν ακόμη είδη, τα οποία οι αρχαίοι συγγραφείς, βοτανικοί η μη, ανέφεραν ότι χρησιμοποιούσαν οι πρόγονοί μας, αλλά επίσης και φυτό που αναφέρονται στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Τα είδη είναι τα εξής : Acanthus sp. Conium maculatum Dracunculus vulgaris Ferula communis Hedera helix Laurus nobilis Lilium candidum Mandragora autumnalis Myrtus communis Olea europaea sbsp. europaea Origanum dictamnus Paliurus aculeatus Urginea maritima=haribdis maritima 142

144 Εικόνα 150. Ferula communis Εικόνα 151. Lilium candidum Εικόνα 152. Dracunculus sp. 143

145 8. Υδρόβια και υδροχαρή φυτά Υδρόβια φυτά ή υδρόφυτα (hydrophytes, aquatic plants), ονομάζονται εκείνα τα φυτικά είδη στην ανάπτυξη των οποίων παίζει σημαντικό ρόλο το νερό ως υδάτινη μάζα. Κατά καιρούς έχουν προταθεί και χρησιμοποιηθεί διάφορα συστήματα ταξινόμησης των υδρόβιων μακρόφυτων (Αρτελάρη 2001 & 2004) και είναι η εξής : 1. Μακρόφυτα προσκολλημένα στο υπόστρωμα: εδώ ανήκουν όλα όσα είναι ριζωμένα στο υπόστρωμα και διακρίνεται από τα φυτά τα οποία εξέχουν από την επιφάνεια του νερού, από τα φυτά των οποίων τα φύλλα τους επιπλέουν στο νερό και τέλος από εκείνα τα οποία είναι βυθισμένα μέσα στο νερό. 2. Μακρόφυτα που επιπλέουν ελεύθερα: είναι μια ποικιλόμορφη ομάδα υδροβίων φυτών, τα οποία δεν είναι ριζωμένα στο υπόστρωμα και ζουν ελεύθερα μέσα ή επάνω στο νερό. Για την επιλογή των υδρόβιων φυτών τα οποία μπορούν να συνδυαστούν με αποτελεσματικότερο τρόπο με υδροχαρή φυτά και τη δημιουργία εντυπωσιακού αισθητικού αποτελέσματος συμβουλευτίκαμε την εξής βιβλιογραφία: Francis 2001, Brickell 1999, Peter McHoy 2002 και Καταρτζής ΥΔΡΟΒΙΑ Acorus gramineus, A. calamus Aponogeton distachyos Butomus umbellatus Euryale ferox Hydrocharis morsus-ranae Menyanthes trifoliata Nelumbo nucifera Nymphaea alba Nymphoides peltata Nuphar lutea Orontium aquaticum ΥΔΡΟΧΑΡΗ Alnus glutinosa Juncus sp. Iris pseudacorus Phragmites australis Orchis laxiflora, O. Palustris Salix sp. Populus sp. Platanus orientalis Typha minima, T. latifolia Εικόνα 153. Nymphaea alba Εικόνα 154. Nymphaea sp. 144

146 Εικόνα 155. Nelumbo nucifera Εικόνα 156. Euryale ferox 9. Καλλωπιστικά & Καλλωπιστικά Βολβώδη Τα καλλωπιστικά φυτά αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία φυτικών ειδών. Σήμερα τα καλλωπιστικά φυτά έχουν μεγάλη εμπορική και οικονομική σημασία, διότι υπάρχει μια ολόκληρη βιομηχανία πάνω στην καλλιέργεια τους. Χρησιμοποιούνται κυρίως για διακοσμητικούς σκοπούς τόσο σε ανοιχτούς η κλειστούς χώρους, δημόσιους ή ιδιωτικούς, σε πάρκα, πλατείες, αυλές κατοικιών η ακόμα και στο εσωτερικό τους. Αυτά τα φυτά δε θα μπορούσαν να απουσιάζουν και από ένα Βοτανικό Κήπο. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότεροι Βοτανικοί Κήποι, συμπεριλαμβάνουν στη συλλογή τους τέτοιου είδους φυτά. Ο κύριος λόγος είναι ότι προσδίδουν μια ιδιαίτερη διακοσμητική και αισθητική νότα στο χώρο, δημιουργώντας στους επισκέπτες των Βοτανικών Κήπων μια καλύτερη ψυχολογία όσον αφορά την εξερεύνηση και την επεξεργασία των φυτικών ειδών του κήπου. Οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα το μεγαλείο της φύσης, αφού είναι ορατή η διαφορετικότητα των φυτικών ειδών τόσο από την εναλλαγή των χρωμάτων, όσο και από την εξωτερική τους μορφολογία. Για την επιλογή των φυτών χρησιμοποιήθηκε βιβλιογραφία που περιέχει λίστα καλλωπιστικών φυτών καθώς και πληροφορίες για την κυτταροταξινομησή, τη μορφολογία και την ανάπτυξή τους (Kamari 1981 & 1982, Bowles 1982 & 1985, Alibertis 1985, Tzanoudakis 1977 & 1983, Kamari & Artelari 1990, Artelari & Kamari 1991, Bailey 1992, Blanchard 1990, Bareka 2003,, Πατλής 2004, Λαζαρίδης 2004) 145

147 Έτσι και από τον Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου Πατρών δεν θα πρέπει να απουσιάζουν τα καλλωπιστικά φυτά. Η πρόταση περιλαμβάνει τη δημιουργία δύο ξεχωριστών ενοτήτων, όπου η μια θα περιλαμβάνει καλλωπιστικά βολβώδη φυτά και η δεύτερη καλλωπιστικά φυτά μη βολβώδη. Όσον αφορά τη χωροθέτησή τους, έχει αποφασιστεί να τοποθετηθούν στο κέντρο του κήπου, καθώς και γύρω από το κεντρικό κτίριο του Βοτανικού Κήπου. Τα φυτικά είδη, τα οποία προτείνεται να καλλιεργηθούν είναι τα εξής : ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΑ ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΑ ΒΟΛΒΩΔΗ Anemone pavonina, A. coronaria Leucojum aestivm, L. vernum Aethionema sp. Fritillaria thessala s.l., F. graeca, F. montana, F. euboeica, F. obliqua, F. rhodokanakis, F. spetsiotica κ.α. Campanula lactiflora, C. persicifolia, Crinum sp. C. medium, C. incurva Chrysanthemum coronarium Allium unifolium, A. neapolitanum, A. roseum Delphinium sp. Lilium canditum, L. martagon, L. rodopaeum, L. candidum Ebenus cretica Narcissus poeticus, N. tazetta s.l. Iris attica, I. Pussila, I. germanica, Iris Pancratium maritimum africa Paeonia clusii, P. mascula, P. peregrina Ornithogalum prasinathemum, O. creticum Dianthus sp. Sternbergia lutea, S. sicula Dalhia sp. Crocus s.l. Limoniastrum sp. Galanthus nivalis, G. regianae-olgae, G. ikariae s.l. Silene sp. Tulipa cretica, T. boetica, T. doerfleri Iberis sp. Gladiolus tristi, G. italicus Pelargonium sp. Muscari neglectum, M. conosum, M. moschatum Consolida sp. Orchids sp. Rosa sp. Cyclamen graecum, C. hederifolium, C. repandum s.l. 146

148 Εικόνα 157. Paeonia clusii Εικόνα 158. Paeonia mascula Εικόνα 159. Fritillaria thessala Εικόνα 160. Fritillaria Montana Εικόνα 161. Allium unifolium Εικόνα 162. Muscari neglectum 147

149 Εικόνα 163. Tulipa cretica Εικόνα 164. Tulipa doerfleri Εικόνα 165. Anemone pavonina Εικόνα 166. Galanthus reginae-olgae Εικόνα 167. Galanthus ikariae 148

150 Εικόνα 168. Narcissus poeticus Εικόνα 169. Narcissus tazetta Εικόνα 170. Amaryllis belladonna Εικόνα 171. Crysanthemum coronarium Εικόνα 172. Sternbergia lutea Εικόνα 173. Sternbergia sicula 149

151 Εικόνα 174. Crocus sieberi Εικόνα 175. Crocus vernus Εικόνα 176. Crocus oreocreticus Εικόνα 177. Iris germanica Εικόνα 178. Iris attica Εικόνα 179. Iris attica 150

152 10. Βραχόκηπος Ένα πολύ εντυπωσιακό κομμάτι του Κήπου αναμένεται να αποτελέσουν οι δύο βραχόκηποι στο νοτιοδυτικό και βορειοδυτικό τμήμα του Κήπου. Τα τμήματα αυτά βρίσκονται στις παρυφές του Κήπου, όπου συνορεύουν με δρόμο. Το μεγαλύτερο κομμάτι της έκταση των δύο βραχόκηπων είναι σχεδόν επίπεδο με μια πολύ μικρή κλίση προς το εσωτερικό του Κήπου. Όμως το κομμάτι της έκτασης που συνορεύει με το δρόμο, στις παρυφές του Κήπου έχει πολύ μεγάλη κλίση σε σχέση με το υπόλοιπο τμήμα όπου. Δηλαδή από εκεί όπου ξεκινάει η περίφραξη του Κήπου, δημιουργείται ένα μικρό ύψωμα. Στα σημεία αυτά για την καλύτερη αξιοποίηση τους θα μπορούσαν να κατασκευαστούν σκάλες φύτευσης, όπου για την καλύτερη οπτική και αισθητική εικόνα του Κήπου μπορεί να προταθεί η δημιουργία ενός μικρού καταρράκτη, όπως φαίνεται στις εικόνες 180,181. Αρκετες πληροφορίες όσον αφορά φυτικά είδη τα οποία σχηματίουν εντυπωσιακούς βραχόκηπους συλλέχθηκαν από την εξής βιβλιογραφία: Bakon 1990, Blamey 1993, Bridwell 2003, Brickell 1999 και Brookes Τα είδη τα οποία προτείνονται για τον βραχόκηπο είναι τα εξής : Anchusa cespitosa Petrorhagia saxifrage Anthyllis montana Polygala calcarea Asperula suberosa Ramonda serbica, R. nataliae Campanula saxatilis Ranunculus calandrinioides, R. alpestris Dianthus fruticosus s.l. Saxifraga granulata, S. cotyledon, S. exarata ssp. moschata, S. oppositifolia Genista lydia Sedum acre, S. rupestre, S. ludium Iberis sempervirens Sempervirum arachoideum, S. ciliosum, S. tectorum, S. montanum Origanum sp. Teucrium polium Εικόνες 180, 181. Κατασκευές καταρράκτη σε βραχόκηπο 151

153 Εικόνα 182. Anchusa caespitosa Εικόνα 183. Sedum acre Εικόνα 184. Dianthus microlepis 152

154 Εικόνα 185. Ramonda serbica Εικόνα 186. Saxifraga oppositifolia Εικόνα 187. Sempervirum tectorum 11. Ξενικά είδη Εδώ ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει φυτικά είδη από διάφορες ηπείρους. Πρόκειται να φιλοξενηθούν φυτά από την Ωκεανία, τη μη μεσογειακή Ασία, τη Νότια Αφρική, τη Βόρεια και Κεντρική Αμερική και τη Νότια Αμερική. Στον τομέα της Ωκεανίας φιλοξενούνται είδη Eucalyptus sp. (ευκαλύπτου), Casuarina sp. (κασουαρίνα), Melaleuca sp. (μελαλεύκις), Callistemon sp. (καλλιστήμονα), Acacia sp. (ακακίας) και Grevillea sp. (γρβιλλέας), τα οποία είναι χαρακτηριστικά των δασών αυτής της ηπείρου. Στον τομέα της μη μεσογειακής 153

155 Ασίας εντυπωσιακά φυτά είναι η σινική γλεδισχία (Gleditchia sinensis) με τα τεράστια αγκάθια στα κλαδιά, η δενδρώδης Callicarpa arborea και Callicarpa japonica (ιαπωνική καλλίκαρπος) με τους πολύ όμορφους ιώδεις καρπούς, η πανέμορφη πρώιμα ανθισμένη την άνοιξη Exochorda racemosa, Cedrus deodara (κέδρος Ιμαλαιων), αλλά και το εξαιρετικά σπάνιο κορεατικό φυτό Abelίophyllum distichum (δίστιχο αμπελιόφυλο). Στον τομέα της Νότιας Αφρικής αξίζει να προσεχθούν οι Olea africana και Olea chrysophylla (αφρικανικές ελιές), οι μελίανθοl (Melίanthus sp.) και οι ποδόκαρποι (Podocarpus sp.). Στον τομέα της Β. και Κ. Αμερικής συναντώνται η βορειοαμερικανική αειθαλής Sequoia sempervirens, που το ύψος της σε φυσική κατάσταση μπορεί να ξεπεράσει τα 100 μ., καθώς επίσης και είδη Yucca, Dasylirion sp., Nolίna sp. και Agave sp. τα οποία είναι χαρακτηριστικά φυτά της Κεντρικής Αμερικής. Ιδιαίτερα εντυπωσιάζει η τεράστια ραγώδης Yucca baccata (ραγώδης γιούκκα). Τέλος, στον τομέα της Νότιας Αμερικής μεταξύ των άλλων φυτών μπορούμε να παρατηρήσουμε τη Bauhinia grandiflora με τα εύοσμα λευκά άνθη και τα πολλά είδη Schinus sp. (σχίνος). Τα φυτικά είδη της κατηγορίας είναι τα εξής : ΕΙΔΟΣ Eucalyptus sp. Casuarina sp. Melaleuca sp Calistemon sp. Acacia sp. Grevillea sp. Gleditsia sinensis Callicarpa arborea, C. japonica Exochorda racemosa Cedrus deodara (Κέδρος Ιμαλαΐων) Olea Africana, O. crysophylla Melianthus sp. Podocarpus sp. Sequoia sempervirens Dasylirion sp Nolina sp. Agave sp. Yucca baccata Bauhinia grandiflora Washingtonia filifera ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Ωκεανία Ωκεανία Ωκεανία Ωκεανία Ωκεανία Ωκεανία Ασία Ασία Ασία Ασία Νότια Αφρική Νότια Αφρική Νότια Αφρική Β & Κ. Αμερική Β. & Κ. Αμερική Β. & Κ. Αμερική Β. & Κ. Αμερική Β. & Κ. Αμερική Νότια Αμερική Αφρική 154

156 Amaryllis belladonna Clivia sp. Cyrthanthus Nerine Αφρική Αφρική Αφρική Αφρική Εικόνα 188. Eucalyptus sp. Εικόνα 189. Cedrus deodara Εικόνα 190. Agave Americana Εικόνα 191. Washingtonia filifera Εικόνα 192. Exochorda racemosa 155

157 12. Τα ενδημικά φυτά του Βοτανικού Κήπου Η ελληνική χλωρίδα είναι η πιο πλούσια στην Ευρώπη σε αριθμό ειδών και υποειδών, σε σχέση με την έκταση της χώρας, μας αλλά και η πιο πλούσια σε αριθμό ενδημικών. Η χλωρίδα της Ελλάδας υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει 159 οικογένειες, 1063 γένη και περίπου είδη. Στον αριθμό αυτό συμπεριλαμβάνονται και φυτά ξενικά (επιγενή), οπότε ένας πιο αντιπροσωπευτικός αριθμός αυτόχθονων ειδών της Ελλάδας είναι περίπου είδη. Από τα είδη, τα 750 είδη είναι ενδημικά. Επομένως ο ενδημισμός της Ελληνικής Χλωρίδας υπολογίζεται στον εντυπωσιακό για τον ευρωπαϊκό χώρο ποσοστό περίπου 13-14% (Καμάρη 2003). Οι αριθμοί αυτοί μαρτυρούν τον πλούτο της Ελληνικής Χλωρίδας και του ενδημισμού της. Λαμβάνοντας δε υπόψη την έκταση της χώρας κατατάσσεται η Ελλάδα πρώτη στην Ευρώπη και στη δεύτερη θέση η χλωρίδα της Ιβηρικής χερσονήσου με ενδημικά taxa περίπου 27% (Καμάρη 2003). Ο πλούτος της Ελληνικής χλωρίδας, καθώς και εν προκειμένω ο υψηλός αριθμός των ενδημικών ειδών, οφείλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στον συνδυασμό γεωιστορικών και οικολογικών παραγόντων. Ο γεωλογικός διαμελισμός της Ελληνικής Χερσονήσου με την παράλληλη δημιουργία πλήθους βιοτόπων, μικρών νησιών, αλλά και απομονωμένων περιοχών, υπήρξαν σημαντικοί συντελεστές στη μεγάλη ποικιλία της χλωρίδας. Από το Βοτανικό Κήπο δε θα μπορούσε να απουσιάζει και η δημιουργία φυτικής ενότητας με ενδημικά φυτά. Στο Πανεπιστήμιο Πατρών, υπάρχει εξειδικευμένο διδακτικό προσωπικό το οποίο μπορεί να συνεισφέρει με τις γνώσεις του στη δημιουργίας μιας ολοκληρωμένης φυτικής ομάδας του Κήπου, αυτής των ενδημικών φυτών. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικά έργα από τα οποία μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με τα ενδημικά είδη (Strid 1986, Strid & Tan 1991, 1997, 2002, Tan & Iatrou 2001), χωρίς όμως να αποκλείεται στο μέλλον και οι φύτευση καινούριων ενδημικών φυτών. Πιο συγκεκριμένα γίνεται πρόταση να δημιουργηθούν τρεις ενότητες με ενδημικά σερπεντινικά (φύονται σε πετρώματα πλούσια σε ένυδρα πυριτικά άλατα Mg, Ni, Mn), ενδημικά βολβώδη και ενδημικά φυτά γενικότερα Λάβαμε επίσης υπόψη από την πλούσια σε ενδημικά και σπάνια taxa οικογένεια των Compositae τις εργασίες των Καμάρη (1976), Georgiadis (1980), Γεωργίου (1990), Kamari (1991, 1992) και Kamari & Greuter (2000). 156

158 Τα είδη που προτείνεται να απαρτίσουν αυτές τις ενότητες είναι τα εξής : ΕΝΔΗΜΙΚΑ Crepis sibthorpiana, C. heldreichiana, C. incana, C. cretica, C. hellenica κ.λπ. Campanula saxatilis, C. aizoon, C. laciniata ΕΝΔΗΜΙΚΑ ΣΕΡΠΕΝΤΙΚΑ Crepis merxmueleri, Crepis guioliana Aubrieta glabrescens ΕΝΔΗΜΙΚΑ ΒΟΛΒΩΔΗ Sternbergia greuteriana Galanthus ikariae ssp. ikariae, G. reginae- olgae s.l. Minuartia confusa Fritillaria epirotica Fritillaria rhodia, F. pelinaea, F. graeca, F. sporadum, F. oblique s.l., κ.α. Centaurea niederi, C. rechingeri, C. pavlovski, C. paxorum, C. vlachorum, C. princeps κ.λπ. Consolida tuntasiana, C. arenaria Dianthus juniperus Phitosia crocifolia Petromarula pinnata Phlomis lanata Anchusa caespitosa Asperula idaea Origanum dictamus Aristolochia hirta Cerastium theophrasti Anthemis glaberima, A. scopulorum Centaurea euboica, Centaurea attica ssp. megarensis Scorsonera serpentinicola Dianthus haematocalyx sbsp. phitosianus Onosma elegantissima Pseudorchis frivaldii Tulipa cretica, T. doerfleri, Tulipa saxatilis Ophrys argolica 157

159 Εικόνα 193. Centaurea princes Εικόνα 194. Crepis sibthorpiana Εικόνα 195. Crepis merxmueleri 158

160 Εικόνα 196. Phitosia crocifolia Εικόνα 197. Dianthus haematocalyx sbsp. Phitosianus Εικόνα 198. Onosma elegantissima Εικόνα 199. Anthemis scopulorum 13. Κινδυνεύοντα και σπάνια φυτικά είδη Οι απώλειες ειδών είναι ακόμα μικρές στον ελληνικό χώρο, γιατί η φύση δε δέχθηκε τόσο μεγάλες πιέσεις όσο σε άλλες χώρες. Η μεγαλύτερη απειλή για τα ενδημικά φυτά είναι σήμερα η ανεξέλεγκτη βόσκηση. Όμως, καθώς η κτηνοτροφία στρέφεται από την ελεύθερη, νομαδική μορφή προς την εσταυλισμένη, ο κίνδυνος 159

161 αυτός θα τείνει στο μέλλον να περιορισθεί. Ωστόσο ένας νέος κίνδυνος εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια. Η συνεχής διάνοιξη δρόμων, το χτίσιμο ξενοδοχειακών και παραθεριστικών εγκαταστάσεων, τα χιονοδρομικά κέντρα κ.λπ. είναι δραστηριότητες που θα επηρεάσουν τη σπάνια ορεινή χλωρίδα στο προσεχές μέλλον. Η μόνη λύση για τη διάσωση των ενδημικών και ιδιαίτερα των σπάνιων φυτών είναι να αυξηθούν και να επεκταθούν οι προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Στο Βοτανικό Κήπο προτείνεται η δημιουργία κατηγορίας κινδυνεύοντων και σπάνιων φυτών. Τα φυτά έχουν επιλεχθεί με βάση το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων για την Ελλάδα (Phitos & al. 1995): Arenaria leucadia Arnebia densiflora Anchusa caespitosa Biebersteinia orphanidis Adonis cyllenea Campanula aizoon Campanula incurva Centaurea poculatoris Cerastium theophrasti Hypericum jovis Junkea heldreichii Linum hellenicum Εικόνα 200. Junkea heldreichii 160

162 Εικόνα 201. Centaurea poculatoris Εικόνα 202. Biebersteinia orphanidis 161

163 Εικόνα 203. Arnebia densiflora 14. Κάκτοι Παχύφυτα Οι πλουσιότερες περιοχές σε παχύφυτα είναι η Νότια Αφρική και η Μαδαγασκάρη, ένας δε σημαντικός αριθμός αναπτύσσεται επίσης στην Βόρεια και Νότια Αμερική. Οι κάκτοι δεν αναπτύσσονται στις ερήμους όπως λανθασμένα πιστεύουν πολλοί (τίποτα σχεδόν δεν φύεται στις ερήμους), αλλά σε περιοχές με πολύ μεγάλη ξηρασία - "ημι-ερήμους" (Καταρτζής 2002). Μπορούν να αντέξουν για μακροχρόνιες περιόδους ξηρασίας και ισχυρού ήλιου. Σε μερικές από αυτές τις περιοχές μπορεί να μην υπάρχουν καθόλου βροχοπτώσεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα, συνήθως όμως το έδαφος είναι πλούσιο σε μη οργανικά στοιχεία. Οι περισσότεροι από τους κάκτους που βλέπει κανείς στην περιοχή της Μεσογείου δεν είναι ενδημικοί, αλλά έχουν προσαρμοστεί στις περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής αυτής μετά από την εισαγωγή τους από τον άνθρωπο. Όπως αναφέραμε και παραπάνω οι κάκτοι και τα περισσότερα παχύφυτα φύονται σε "ημι-ερήμους" και κατά συνέπεια έχουν ανάγκη για όσο το δυνατόν περισσότερο φως. Φυσικά αυτό δεν απαγορεύει το να τα αντιμετωπίσει κανείς σαν φυτά εσωτερικού χώρου, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα υπάρχει αρκετό φυσικό φως και ότι με την βοήθεια κάποιου πιο έμπειρου θα επιλέξει κανείς συγκεκριμένες πιο ανθεκτικές ποικιλίες. Φυσικά αν υπάρχει η δυνατότητα χρήσης ενός θερμοκηπίου, τότε μπορεί να καλλιεργήθεί οτιδήποτε φυτό εφ' όσον είναι σχετικά προστατευμένο το χειμώνα ή 162

164 εναλλακτικά χρησιμοποιείται κάποιας μορφής θέρμανση. Υπάρχουν βέβαια και αρκετές ποικιλίες που μπορούν να καλλιεργηθούν σε εξωτερικούς χώρους χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει προστασία από την βροχή. Μερικά από τα πιο σημαντικά σημεία που πρέπει να προσέξει κανείς για την επιτυχή καλλιέργεια των φυτών είναι η καθαριότητα και ο καλός εξαερισμός. Ειδικά ο εξαερισμός παίζει σημαντικό ρόλο σε περιόδους με μεγάλη θερμοκρασία. Είναι προτιμότερο σε περίπτωση θερμοκηπίων να αφήνονται οι πόρτες και τα παράθυρα εντελώς ανοικτά ακόμη και κατά την διάρκεια της νύχτας. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατόν να αποφευχθούν αρκετά προβλήματα. Μια άλλη λανθασμένη άποψη που πλανάται είναι το ότι οι κάκτοι ανθίζουν κάθε επτά χρόνια, πράγμα που δεν είναι αλήθεια. Μόλις ένας κάκτος φθάσει το μέγεθος / ηλικία στην οποία ανθίζει, ανθίζει συστηματικά κάθε χρόνο και μάλιστα ορισμένα είδη ανθίζουν ακόμη και δύο φορές τον χρόνο με την προϋπόθεση ότι έχουν την κατάλληλη φροντίδα (Woltgang 2000). Αρκετοί ανθίζουν ακόμη και σε ηλικία δύο ετών από την ημερομηνία σποράς. Λίγοι μάλιστα ανθίζουν ακόμη και από το πρώτο χρόνο. Έχει προταθεί και στο Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου Πατρών να συμπεριληφθεί η φυτική κατηγορία των κάκτων και παχύφυτων. Τα είδη που προτείνονται είναι τα εξής : Agave Americana, A. parviflora, A. victoriae-reginae, A. filifera Aloe arborescens, A. ferox, A.ciliaris, A. aristata Aporocactus flagelliformis Echinocactus grusonii Echinocereous reichenbachii, E. pentalophus Echinopsis spachiana, E. candicans Ferocactus hamatacanthus Mammilaria hahniana, M. gemenispina, M. microhelia, M. zeilmahhiana, M. elonga Pereskia aculeata Selenicereus grandiflorus Senecio rowleyanus, S. articulatus Stapelia grandiflora, S. gigantea 163

165 Εικόνα 204. Selenicereous grandiflorus Εικόνα 205. Agave parviflora Εικόνα 206. Aporocactus flagelliformis Εικόνα 207. Agave victoriae-reginae Εικόνα 208. Echinocactus grusonii 164

166 15. Θερόφυτα Θερόφυτα είναι εκείνα τα φυτικά είδη, τα οποία καταφέρνουν να επιβιώνουν τους καλοκαιρινούς μήνες υπόγεια με το ριζικό τους σύστημα.. Επίσης είναι τα φυτά εκείνα που κατά την περίοδο της ξηρασίας (το καλοκαίρι) βρίσκονται μέσα στο έδαφος σαν σπέρματα (Γεωργιάδης 2004). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα μονοετή φυτά. Τις διαπλάσεις των θεροφύτων τις συναντά κανείς σε βιοτόπους όπου ασκείται έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα (καλλιέργειες και οικισμοί). Πρόκειται, γενικά, για νιτρόφιλα είδη που συνυπάρχουν με τις καλλιέργειες και σχηματίζουν συμπλέγματα διαφόρων φυτοκοινωνιών και ειδικότερα της ένωσης Secalinetea (Lolium termulentum, Papaver rhoeas, Vicia sativa, Ranunculus arvensis, Avena sterilis κ.α.) και της ένωσης Chenopodietea (Chenopodium album, Urtica dioica, Sonchus oleraceus, Capsella bursa pastoris, Hordeum marinum, Erigeron canadensis, Senecio vulgaris κ.α.). Πολλά από αυτά τα είδη έχουν επεκταθεί και στις φυσικές διαπλάσεις κοντά σε αποστραγγιστικές τάφρους, αναχώματα και κράσπεδα χωματοδρόμων. Αν και αυτός ο τύπος βλάστησης έχει εξαιρετική ετερογένεια θεωρείται σημαντικός για τις καλλιέργειες και ιδιαίτερα για πολλά είδη πανίδας που τον χρησιμοποιούν ως καταφύγιο. Σύγχρονες προσεγγίσεις της περιβαλλοντικής διαχείρισης συνιστούν τη διατήρηση του συγκεκριμένου τύπου βλάστησης. Αυτός ο σημαντικός τύπος βλάστησης δεν θα απουσιάζει από το Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου και ενδεικτικά τα είδη τα οποία προτείνονται είναι τα εξής : Amaranthus retroflexus Avena fatua Capsella bursa- pastoris Crepis hellenica, C. Neglecta, C. multiflora, C. rubra, κ.α. Galium aparire Papaver rhoeas Stelaria media 165

167 Εικόνα 209. Papaver rhoeas Εικόνα 210. Amaranthus retroflexus 166

Βοτανικοί Κήποι : Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημιου Πατρών

Βοτανικοί Κήποι : Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημιου Πατρών ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ» Βοτανικοί Κήποι : Προτάσεις αξιοποίησης του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημιου

Διαβάστε περισσότερα

Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος. Κρουσσίων. Δρ. Ελένη Μαλούπα Τακτική Ερευνήτρια ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε

Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος. Κρουσσίων. Δρ. Ελένη Μαλούπα Τακτική Ερευνήτρια ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος. Κρουσσίων Δρ. Ελένη Μαλούπα Τακτική Ερευνήτρια ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε Fritilaria pontica Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.) Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση των. Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. που λειτουργούν στον. Βοτανικό Κήπο. «Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους»

Παρουσίαση των. Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. που λειτουργούν στον. Βοτανικό Κήπο. «Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους» Παρουσίαση των Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που λειτουργούν στον Βοτανικό Κήπο «Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους» Πρόγραμμα 1 ο Βλάβες και Αποκατάσταση Φυσικού περιβάλλοντος Στόχοι του προγράμματος:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04 ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μαρία Κιτριλάκη Διαχείριση φυσικών περιοχών Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των φυσικών περιοχών δεν κυριαρχείται από την παλαιότερη τακτική της εξάντλησης αλλά από

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΧΑΝΙΑ - ΙΟΥΛΙΟΣ 2014

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΧΑΝΙΑ - ΙΟΥΛΙΟΣ 2014 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΛΙΜΝΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΧΑΝΙΑ - ΙΟΥΛΙΟΣ 2014 ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

πανεπιστημιούπολη Καισαριανή Βύρωνας ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ Τοποθεσία Έτος ίδρυσης Έκταση Γεωγρ. Μήκος Γεωγρ. Πλάτος Υψόμετρο Προσανατολισμός Πέτρωμα Κατώτερη θερμοκρασία Ανώτερη θερμοκρασία Βροχόπτωση

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Η αποστολή του ΤΕΙ Πελοποννήσου, διαμορφούμενη μέσα στο πλαίσιο του Ν. 4485/17, o οποίος είναι ο πιο πρόσφατος νόμος όπου καθορίζεται η αποστολή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Εύα Παπαστεργιάδου μέλος της Καθοδηγητικής Επιτροπής της Planta Europa Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Διατήρησης των Φυτών είναι μια κοινή πρωτοβουλία του Συμβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

Συνδ Συνεργασία µε την Παγκόσµια Στρατηγική για τη ιατήρησης της Χλωρίδας της Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα

Συνδ Συνεργασία µε την Παγκόσµια Στρατηγική για τη ιατήρησης της Χλωρίδας της Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα Συνδ. 16.5 Συνεργασία µε την Παγκόσµια Στρατηγική για τη ιατήρησης της Χλωρίδας της Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα ΑΝΑΚΑΛΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ το Ψήφισµα Συνδ. 10.4 (Rev. CoP14) για τη Συνεργασία και συνέργεια

Διαβάστε περισσότερα

Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού

Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού Ορισμός: Μια χερσαία και/ή θαλάσσια έκταση με ιδιαίτερα οικολογικά και τοπικά χαρακτηριστικά, αφιερωμένη στην

Διαβάστε περισσότερα

12950/17 ΜΜ/μκρ 1 DG B 2B

12950/17 ΜΜ/μκρ 1 DG B 2B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 9 Οκτωβρίου 2017 (OR. en) 12950/17 AGRI 530 FAO 41 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Με ημερομηνία: 9 Οκτωβρίου 2017 Αποδέκτης:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ Θ. Παπαδημητρίου, Π. Σιδηρόπουλος, Δ. Μιχαλάκης, Μ. Χαμόγλου, Ι. Κάγκαλου Φορέας Διαχείρισης Περιοχής Οικοανάπτυξης Κάρλας

Διαβάστε περισσότερα

Κ ι λ µα µ τι τ κές έ Α λλ λ α λ γές Επι π πτ π ώ τ σει ε ς στη τ β ιοπο π ικιλό λ τη τ τα τ κ αι τ η τ ν ν ά γρια ζ ωή

Κ ι λ µα µ τι τ κές έ Α λλ λ α λ γές Επι π πτ π ώ τ σει ε ς στη τ β ιοπο π ικιλό λ τη τ τα τ κ αι τ η τ ν ν ά γρια ζ ωή Επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και την άγρια ζωή Η παγκόσµια κλιµατική αλλαγή θεωρείται ως η σηµαντικότερη τρέχουσα απειλή για τη βιοποικιλότητα του πλανήτη. Παραδείγµατα από την Κυπριακή Φύση Μερικές από

Διαβάστε περισσότερα

3/20/2011 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

3/20/2011 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ι. Οι εργασίες θα ακολουθούν τη διδασκόμενη ύλη. ΙΙ. Θα γίνεται εκτενής χρήση του Διαδικτύου & άλλων ελληνικών και διεθνών ββλ βιβλιογραφικών πηγών. ΙΙΙ. Η παράδοση

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα. Αγγελική Καμπάνη Βασιλική Καμπάνη Μαρία Καλέλλη Δέσποινα Πάνου

Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα. Αγγελική Καμπάνη Βασιλική Καμπάνη Μαρία Καλέλλη Δέσποινα Πάνου Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα Αγγελική Καμπάνη Βασιλική Καμπάνη Μαρία Καλέλλη Δέσποινα Πάνου Γεωπάρκο Ένα «Γεωπάρκο» είναι: μια περιοχή με καθορισμένα όρια, η οποία συνδυάζει μνημεία σημαντικής γεωλογικής αξίας καθώς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ: ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ (Δημόσιες και Ιδιωτικές)

ΠΡΟΣ: ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ (Δημόσιες και Ιδιωτικές) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ---- ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ Δ/ΝΣΗ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Π/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ---- Ταχ.

Διαβάστε περισσότερα

Διατήρηση της βιοποικιλότητας: Η ανάγκη προστασίας & βασικές θεσμικές προβλέψεις

Διατήρηση της βιοποικιλότητας: Η ανάγκη προστασίας & βασικές θεσμικές προβλέψεις Διατήρηση της βιοποικιλότητας: Η ανάγκη προστασίας & βασικές θεσμικές προβλέψεις Δρ. Ιόλη Χριστοπούλου, The Green Tank LIFE NATURA THEMIS, Ηράκλειο, 10.04.2019 Δομή της παρουσίασης Η απώλεια της βιοποικιλότητας

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Στόχος της δραστηριότητας αυτής είναι να γνωρίσουμε και να καταγράψουμε τους ελληνικούς βιότοπους και να εντοπίσουμε τα ζώα

Διαβάστε περισσότερα

12473/17 ΣΙΚ/νικ 1 DG B 2B

12473/17 ΣΙΚ/νικ 1 DG B 2B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2017 (OR. en) 12473/17 AGRI 495 FAO 36 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΗΜΕΙΟΥ «Ι/A» Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Επιτροπή των Μονίμων

Διαβάστε περισσότερα

Northern Aegean Dolphin Project

Northern Aegean Dolphin Project Northern Aegean Dolphin Project Corporate Traveling Πρόταση Συνεργασίας MOm / Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής φώκιας Γενική Περίληψη του Προγράμματος: Το Northern Aegean Dolphin Project

Διαβάστε περισσότερα

MY PLANT & GARDEN Myplant & Garden Φεβρουαρίου Myplant & Garden

MY PLANT & GARDEN Myplant & Garden Φεβρουαρίου Myplant & Garden 22 February 2018 MY PLANT & GARDEN 22 Φεβρουαρίου, 2018 Στη μεγαλύτερη εμπορική έδρα της Ευρώπης, στην Ιταλία, η σημαντικότερη και πληρέστερη εμπορική έκθεση για την κηπουρική, το τοπίο και τον κήπο διοργανώνεται

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000. Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος

Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000. Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000 Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος Το Δίκτυο Natura 2000 Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Οικολογικών Περιοχών το οποίο δημιουργήθηκε το 1992 με την

Διαβάστε περισσότερα

LIFE08 NAT/CY/ Δράση Γ.5: Εμπλουτισμός των πληθυσμών των υπό μελέτη ειδών

LIFE08 NAT/CY/ Δράση Γ.5: Εμπλουτισμός των πληθυσμών των υπό μελέτη ειδών LIFE08 NAT/CY/000453 Δράση Γ.5: Εμπλουτισμός των πληθυσμών των υπό μελέτη ειδών Παραδοτέο: Έκθεση για τον Εμπλουτισμό των Πληθυσμών των Υπό Μελέτη Ειδών PLANT-NET CY Ιούνιος 2013 Περιεχόμενα I. Εισαγωγή...

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Το έργο υλοποιείται με δωρεά από το ΕΠΜ_2014 Εκπαιδευτικό Έργο «Το Κινητό Μουσείο»

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Εσείς Γιατί επιλέξατε το μάθημα Τι περιμένετε από τις ώρες που θα περάσετε διδασκόμενοι μαζί μας; Προτάσεις ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ι. Οι εργασίες θα ακολουθούν

Διαβάστε περισσότερα

Εθνική Στρατηγική για τα Δάση/ Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης της Δασοπονίας

Εθνική Στρατηγική για τα Δάση/ Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης της Δασοπονίας Εθνική Στρατηγική για τα Δάση/ Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης της Δασοπονίας Κωδικοποιημένη συνεισφορά συμμετεχόντων στην πρώτη Συνάντηση Διαβούλευσης Αθήνα, 10/05/2018 Περιεχόμενα ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ...

Διαβάστε περισσότερα

«Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα»

«Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα» «Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα» Αειφόρος Αγροτική Ανάπτυξη Ακάμα Περιφερειακό Συνέδριο ΕΕ-Κύπρος 24/01/2015 Μηνάς Παπαδόπουλος Τομέας Πάρκων και Περιβάλλοντος Τμήμα Δασών ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

SOU ZHELEZNIK Stara Zagora, Bulgaria

SOU ZHELEZNIK Stara Zagora, Bulgaria SOU ZHELEZNIK Stara Zagora, Bulgaria Η Στάρα Ζαγόρα είναι είναι η έκτη μεγαλύτερη πόλη της Βουλγαρίας και ένα σημαντικό οικονομικό κέντρο της χώρας. Είναι γνωστή ως πόλη των ίσιων δρόμων, των φλαμουριών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (http://www.auth.gr/for) Π.Γ. Αλιζώτη Επίκουρη Καθηγήτρια Page 1 Διακονεί την επιστήμη που έχει ως αντικείμενο την προστασία, ανάπτυξη και αειφορική

Διαβάστε περισσότερα

PLANT-NET CY LIFE+08 NAT/CY/000453. 3 η Συνάντηση Συμβουλίου Ενδιαφερόμενων Φορέων του Έργου PLANT-NET CY 18/01/12

PLANT-NET CY LIFE+08 NAT/CY/000453. 3 η Συνάντηση Συμβουλίου Ενδιαφερόμενων Φορέων του Έργου PLANT-NET CY 18/01/12 PLANT-NET CY LIFE+08 NAT/CY/000453 3 η Συνάντηση Συμβουλίου Ενδιαφερόμενων Φορέων του Έργου PLANT-NET CY 18/01/12 Διάρκεια: 01/01/10-30/06/13 Συνεργαζόμενοι φορείς: Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Frederick

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ξέφρενη ανάπτυξη της τεχνολογίας την τελευταία πεντηκονταετία είχε και έχει σαν επακόλουθο εκτεταµένες οικολογικές καταστροφές που προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Ο νησιωτικός τουρισμός και η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Προκλήσεις και Ευκαιρίες για τον Παράκτιο και Θαλάσσιο Τουρισμό στην ΕΕ».

Ο νησιωτικός τουρισμός και η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Προκλήσεις και Ευκαιρίες για τον Παράκτιο και Θαλάσσιο Τουρισμό στην ΕΕ». Ο νησιωτικός τουρισμός και η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Προκλήσεις και Ευκαιρίες για τον Παράκτιο και Θαλάσσιο Τουρισμό στην ΕΕ». Εισηγήτρια κα Ελευθερία Φτακλάκη, Αντιπεριφερειάρχης

Διαβάστε περισσότερα

Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα GR

Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα GR Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα tsikolatas@gmail.com 27 Απριλίου 2010 Η ομάδα μας Οκτώ επιλεγμένοι μεταπτυχιακοί φοιτητές Διαφορετικά πανεπιστήμια με ποικίλο

Διαβάστε περισσότερα

Προστατευόμενη Περιοχή Χελμού-Βουραϊκού: δικτύωση

Προστατευόμενη Περιοχή Χελμού-Βουραϊκού: δικτύωση : εκπαίδευση έρευνα δικτύωση Φορέας Διαχείρισης Χελμού Βουραϊκού Μαρία Καμηλάρη Βιολόγος, M.Sc. Φορέας Διαχείρισης Χελμού Βουραϊκού Ας συστηθούμε... 1992 Πρόταση Ορειβατικού Συλλόγου Καλαβρύτων σε συνεργασία

Διαβάστε περισσότερα

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος:

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: 1 ΜΑΘΗΜΑ 1, Οι έννοιες «γεωγραφική» και «σχετική» θέση 1. Με τη βοήθεια του χάρτη στη σελ.12, σημειώστε τις παρακάτω πόλεις στην

Διαβάστε περισσότερα

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 10 Ιουλίου (11.07) (OR. en)

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 10 Ιουλίου (11.07) (OR. en) Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 10 Ιουλίου (11.07) (OR. en) 11783/14 ENER 352 ENV 667 TRANS 360 AGRI 494 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Για το Γενικό Γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο

Διαβάστε περισσότερα

2.0 ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

2.0 ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 2.0 ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2.1 ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ...62 2.2 ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ...63 2.3 ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ...64 2.4 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...64 2.5 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ...64

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χλωρίδα και Πανίδα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας µε ένα κύκλο το αντίστοιχο

Διαβάστε περισσότερα

Βουνό Φούτζι. Καναζάουα. Νάρα. Κιότο. Πάρκο Ueno, Τόκιο

Βουνό Φούτζι. Καναζάουα. Νάρα. Κιότο. Πάρκο Ueno, Τόκιο Όταν φτάνει η Άνοιξη, η Ιαπωνία αλλάζει κεφάλαιο και αφιερώνει μερικές μέρες στην εκδήλωση της λατρείας της στα άνθη, με την τελετή Hanami (σ.σ. hana σημαίνει «λουλούδι» στα ιαπωνικά). Η τελετή χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας

Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας Διαχείριση της Γενετικής Ποικιλότητας (με έμφαση στα μεσογειακά δάση) 1 Βιοποικιλότητα Ορίζεται,

Διαβάστε περισσότερα

Συνδ (Rev. CoP14)* Αειφορική χρήση της βιοποικιλότητας: Αρχές και Κατευθύνσεις της Αντίς Αµπέµπα

Συνδ (Rev. CoP14)* Αειφορική χρήση της βιοποικιλότητας: Αρχές και Κατευθύνσεις της Αντίς Αµπέµπα Συνδ. 13.2 (Rev. CoP14)* Αειφορική χρήση της βιοποικιλότητας: Αρχές και Κατευθύνσεις της Αντίς Αµπέµπα ΚΑΛΩΣΟΡΙΖΟΝΤΑΣ την υιοθέτηση κατά την έβδοµη συνάντηση της Συνδιάσκεψης των Μερών της Σύµβασης για

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ-ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ» IΣΤΟΡΙΚΟ Tο Κοινωφελές Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», αναγνωρίζοντας τις δραστηριότητές

Διαβάστε περισσότερα

Συνδ Στρατηγικό όραμα της CITES: ΑΝΑΚΑΛΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ την Απόφαση 13.1, που υιοθετήθηκε στην 13 η

Συνδ Στρατηγικό όραμα της CITES: ΑΝΑΚΑΛΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ την Απόφαση 13.1, που υιοθετήθηκε στην 13 η Συνδ. 14.2 Στρατηγικό όραμα της CITES: 2008-2013 ΑΝΑΚΑΛΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ την Απόφαση 11.1, που υιοθετήθηκε στην 11 η συνάντηση της Συνδιάσκεψης των Μερών (Gigiri, 2000), μέσω της οποίας η Συνδιάσκεψη υιοθέτησε

Διαβάστε περισσότερα

Βροντάδος 23/01/2019. Αριθ. Πρωτ: 05

Βροντάδος 23/01/2019. Αριθ. Πρωτ: 05 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Π.Ε. & Δ.Ε. ΒΟΡ. ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΟΜΗΡΟΥΠΟΛΗΣ ΧΙΟΥ Βροντάδος 23/01/2019 Αριθ. Πρωτ: 05 Ταχ.

Διαβάστε περισσότερα

Το ονόμασαν παγκράτιο γιατί φυτρώνει σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες αλλά και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.

Το ονόμασαν παγκράτιο γιατί φυτρώνει σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες αλλά και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. 1o ΓΕΛ ΘΕΡΜΗΣ Project Β1 Καλλιέργεια απειλούμενων φυτών και οικολογικής συνείδησης. Κρίνος της θάλασσας (Pancratium marytimum) Βυζαντινό λείριο (Lilium chalcedonicum) O κρίνος της θάλασσας είναι ένα αυτοφυές

Διαβάστε περισσότερα

Απόθεμα Βιόσφαιρας ΠΑΡΝΩΝΑ - ΜΑΛΕΑ

Απόθεμα Βιόσφαιρας ΠΑΡΝΩΝΑ - ΜΑΛΕΑ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ LEADER ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ 3-4-5/12/2015 Συνεργασία για την Περιφερειακή Ανάπτυξη και τη διεθνή Αναγνώριση: Απόθεμα Βιόσφαιρας ΠΑΡΝΩΝΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Ημερομηνία 06-06-2018 Α.Π.: 1963 ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Έρευνας του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Μητροπολιτικό Πάρκο«Αντώνης Τρίτσης»

Μητροπολιτικό Πάρκο«Αντώνης Τρίτσης» Μητροπολιτικό Πάρκο«Αντώνης Τρίτσης» Έγραψαν για το πάρκο ΣτοέλεοςτηςεγκατάλειψηςτοΠάρκοΤρίτση. «ΕΘΝΟΣ» ΥπόκατάρρευσητοΠάρκοΤρίτση. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Στο Πάρκο Τρίτση δεν έχουμε πια ζωή. «ΕφΣυν» ΠάρκοΤρίτση:

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της Δασικής Υπηρεσίας στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου NATURA 2000

Ο ρόλος της Δασικής Υπηρεσίας στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου NATURA 2000 Ο ρόλος της Δασικής Υπηρεσίας στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου NATURA 2000 Αρβανίτης Παντελής Δασολόγος, PhD Δ/νση Δασών Ηρακλείου τηλ 2810264962. email: p.arvanitis@apdkritis.gov.gr NATURA 2000

Διαβάστε περισσότερα

Northern Aegean Dolphin Project

Northern Aegean Dolphin Project Northern Aegean Dolphin Project Corporate Traveling Πρόταση Συνεργασίας MOm / Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής φώκιας Γενική Περίληψη του Προγράμματος: Το Northern Aegean Dolphin Project

Διαβάστε περισσότερα

Νεοφυτικός αιώνας (περίοδος των Αγγειοσπέρμων)

Νεοφυτικός αιώνας (περίοδος των Αγγειοσπέρμων) Νεοφυτικός αιώνας (περίοδος των Αγγειοσπέρμων) Η κυριαρχία των Αγγειοσπέρμων αρχίζει από το Mέσο Kρητιδικό (πριν 100 εκ. χρόνια) και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Υπάρχουν περίπου 250.000 είδη Αγγειοσπέρμων.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου Παρουσίαση Γιώργος Σέκκες Καθηγητής Γεωγραφίας Λευκωσία 2017 Ερώτηση! Ποια η διάφορα µεταξύ του κλίµατος

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική βιοποικιλότητα Ενας κρυμμένος θησαυρός. Μανώλης Μιτάκης Φαρμακοποιός Αντιπρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας

Η ελληνική βιοποικιλότητα Ενας κρυμμένος θησαυρός. Μανώλης Μιτάκης Φαρμακοποιός Αντιπρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας Η ελληνική βιοποικιλότητα Ενας κρυμμένος θησαυρός Μανώλης Μιτάκης Φαρμακοποιός Αντιπρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλομορφία των σύγχρονων μορφών ζωής στη Γη

Διαβάστε περισσότερα

Αλεξάνδρα Παπιγκιώτη Υπεύθυνη Τμήματος Πληροφόρησης, Δημοσιότητας & Εκπαίδευσης

Αλεξάνδρα Παπιγκιώτη Υπεύθυνη Τμήματος Πληροφόρησης, Δημοσιότητας & Εκπαίδευσης Δράσεις Ενημέρωσης - Ευαισθητοποίησης για την προστατευόμενη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου - Ο ρόλος του Φορέα Διαχείρισης στην ανάδειξη και προβολή της περιοχής Αλεξάνδρα Παπιγκιώτη Υπεύθυνη

Διαβάστε περισσότερα

Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης

Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης Σεμινάριο Βάμος 25-11-2008 Γεωργία- Διατροφή- Ποιότητα ζωής ΤΙΤΛΟΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης Κλεόνικος Σταυριδάκης Υπεύθ. Α/θμιας Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνου Εισαγωγή Η

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 2003-2005 Δύο χρόνια μετά την ιδρυτική του Συνέλευση το Δίκτυο, μέσα στα πλαίσια των αξόνων που αυτή έθεσε και με βάση τη μέχρι

Διαβάστε περισσότερα

APPLICATION OF BEMS IN THE BUILDING SECTOR 2014 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤA ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΤΗΡΙΩΝ (BEMS)

APPLICATION OF BEMS IN THE BUILDING SECTOR 2014 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤA ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΤΗΡΙΩΝ (BEMS) APPLICATION OF BEMS IN THE BUILDING SECTOR 2014 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤA ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΤΗΡΙΩΝ (BEMS) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Το πρόγραμμα αφορά στην κατάρτιση δέκα (10) πτυχιούχων

Διαβάστε περισσότερα

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο: Πρόταση για διαμεσολάβηση της UNESCO

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο: Πρόταση για διαμεσολάβηση της UNESCO Courtesy translation Προς τον κ. Alfredo Pérez de Armiñán Βοηθό Γενικό Διευθυντή για τον Πολιτισμό Εκπαιδευτική, Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών Οδός Miollis 1 75732 Παρίσι Cedex

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αναστάσιος Λεγάκις Ζωολογικό Μουσείο, Τμ. Βιολογίας, Πανεπ. Αθηνών 5 ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΠΕΒ: Το περιβάλλον της υγείας μας, Αθήνα,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Κωνσταντίνος Κουνναμάς res.kc@frederick.ac.cy Η (Μ.Δ.Φ.) του Πανεπιστημίου Frederick δημιουργήθηκε το 2005, στα πλαίσια της προσπάθειας του Πανεπιστημίου για αναβάθμιση των

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙΔΑ Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015

ΗΜΕΡΙΔΑ Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015 Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας & Υδατοκαλλιεργειών Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών ΗΜΕΡΙΔΑ Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015 "Μέθοδοι και πλαίσια λήψης αποφάσεων για μια πολιτική με άξονα τη

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Χαρακτηριστικό Παράδειγµα της Πολιτιστικής Πολιτικής της Ελλάδας Γενικές Αρχές: Α. Η πολιτιστική πολιτική της χώρας µπορεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Αγαπητοί κυρίες και κύριοι, Η διαφορετικότητα των φυσικών και ανθρώπινων συνθηκών ορίζει τα τοπία των περιοχών μας. Αυτό

Διαβάστε περισσότερα

Δ/νση: Αγ. Αλεξίου 35, 250 01 Καλάβρυτα Τηλ. Επικοινωνίας: 26920 29140, Φαξ: 26920 29141 e-mail: fdxb@otenet.gr Web site: http://www.fdchelmos.

Δ/νση: Αγ. Αλεξίου 35, 250 01 Καλάβρυτα Τηλ. Επικοινωνίας: 26920 29140, Φαξ: 26920 29141 e-mail: fdxb@otenet.gr Web site: http://www.fdchelmos. Το έργο και οι δράσεις του Φ.Δ. Χελμού- Βουραϊκού για την προστασία και διαχείριση του Εθνικού Πάρκου Κουμούτσου Ελένη, Περιβαλλοντολόγος MSc, Συντονίστρια Έργου Δ/νση: Αγ. Αλεξίου 35, 250 01 Καλάβρυτα

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Βιότοπος Η φύση στην αυλή μας

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Βιότοπος Η φύση στην αυλή μας Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βιότοπος ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ Περιβαλλοντική οργάνωση για τη διατήρηση της άγριας ζωής και την ορθή διαχείριση των ορεινών οικοσυστημάτων& του φυσικού περιβάλλοντος ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ο EΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΥΤΟΦΥΗΣ ΛΥΚΙΣΚΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΛΥΚΙΣΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ο EΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΥΤΟΦΥΗΣ ΛΥΚΙΣΚΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΛΥΚΙΣΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο EΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΥΤΟΦΥΗΣ ΛΥΚΙΣΚΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΛΥΚΙΣΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο ΛΥΚΙΣΚΟΣ ( HUMULUS LUPULUS) (γερμανικά HOPFEN και αγγλικά HOPS. Ο Γεωπόνος Παύλος Καπόγλου αναφέρθηκε στις δυνατότητες

Διαβάστε περισσότερα

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Οι περιοχές των τροπικών δασών όπως βλέπεις και στον παραπάνω παγκόσμιο χάρτη, βρίσκονται στη Νότια Αμερική(γύρω από τον ισημερινό), στη Βόρεια Αμερική(ανάμεσα από τον Τροπικό του

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ

ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ Η σημαία της Αυστραλίας αποτελείται από τρία κύρια σύμβολα, την Union Flag,το Αστέρι της Κοινοπολιτείας και το Σταυρό του Νότου. Το Union Flag θεωρείται γενικά ότι

Διαβάστε περισσότερα

1η έκθεση αγροτικής ανάπτυξης. καλλιεργώντας το μέλλον. 18-20 Οκτωβρίου 2014 MEC Παιανίας

1η έκθεση αγροτικής ανάπτυξης. καλλιεργώντας το μέλλον. 18-20 Οκτωβρίου 2014 MEC Παιανίας 1η έκθεση αγροτικής ανάπτυξης καλλιεργώντας το μέλλον 18-20 Οκτωβρίου 2014 MEC Παιανίας Τι περιλαμβανει η FARMER EXPO hellas Μηχανολογικό εξοπλισμό για: - Γεωργικές & Φυτικές Καλλιέργειες - Ζωικές Καλλιέργειες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΧΟΛΕΙΟ: Δημοτικό Σχολείο Παλώδιας ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2011-2012 Αρ. Μαθητών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα: 38 Αρ. Εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα: 7 Εκπαιδευτικοί:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β έως ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΕΡΙΝΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ 2014

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β έως ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΕΡΙΝΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ 2014 Κυριακή, 6 Ιουλίου Άφιξη στην Αθήνα. Μεταφορά στο Ξενοδοχείο Κέρασμα και συνάντηση με τους υπέυθυνους των Θερινών Σχολείων Δείπνο - Διανυκτέρευση 08:30-09.30 Πρωϊνό 09:30-10:00 του Ιδρύματος Ωνάση. Η Στέγη

Διαβάστε περισσότερα

Χρηματοδότηση ΦΥΣΗ2000 ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ. Λευκωσία, 18 Μαΐου 2006 Ιόλη Χριστοπούλου, WWF Ελλάς

Χρηματοδότηση ΦΥΣΗ2000 ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ. Λευκωσία, 18 Μαΐου 2006 Ιόλη Χριστοπούλου, WWF Ελλάς Χρηματοδότηση ΦΥΣΗ2000 ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ Λευκωσία, 18 Μαΐου 2006 Ιόλη Χριστοπούλου, WWF Ελλάς Χρηματοδότηση ΦΥΣΗ 2000 ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ Εισαγωγή Δομή & περιεχόμενο Παράδειγμα Προοπτικές Μέρος I. Εισαγωγή Ο

Διαβάστε περισσότερα

LIFE10 NAT/CY/000717. Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο

LIFE10 NAT/CY/000717. Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο JUNIPERCY LIFE10 NAT/CY/000717 Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο 3ο ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ Ιούνιος 2014 2 JUNIPERCY ΤΟ ΕΡΓΟ JUNIPERCY Το έργο «Βελτίωση της κατάστασης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 11 ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑΣ... 23 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η έννοια του τοπίου I. Η προέλευση και η ιστορία

Διαβάστε περισσότερα

Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου. «Κουπάτειο» Τάξη : Δ

Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου. «Κουπάτειο» Τάξη : Δ Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου «Κουπάτειο» Τάξη : Δ Σχολική χρονιά 2013-2014 αγρινό: Είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό και ενδημικό είδος στην Κύπρο. Χαρακτηρίζεται ως ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της πανίδας

Διαβάστε περισσότερα

10995/15 ΑΝ/γπ 1 DG C 2A

10995/15 ΑΝ/γπ 1 DG C 2A Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 20 Ιουλίου 2015 (OR. en) 10995/15 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: με ημερομηνία: 20 Ιουλίου 2015 Αποδέκτης: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Αντιπροσωπίες

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση της Βιβλιοθήκης του Ι.Μ.Δ.Ο.&Τ.Δ.Π

Παρουσίαση της Βιβλιοθήκης του Ι.Μ.Δ.Ο.&Τ.Δ.Π Παρουσίαση της Βιβλιοθήκης του Ι.Μ.Δ.Ο.&Τ.Δ.Π Δανάη Παναγιωτοπούλου Βιβλιοθηκονόμος MSc. Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης Ι.Μ.Δ.Ο.&Τ.Δ.Π. e-mail: pada@fria.gr Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Τελική Αναφορά της Κατάστασης Διατήρησης της Μεσογειακής Φώκιας Monachus monachus στη Νήσο Γυάρο Περίληψη

Τελική Αναφορά της Κατάστασης Διατήρησης της Μεσογειακής Φώκιας Monachus monachus στη Νήσο Γυάρο Περίληψη Τελική Αναφορά της Κατάστασης Διατήρησης της Μεσογειακής Φώκιας Monachus monachus στη Νήσο Γυάρο Περίληψη ΙΟΥΝΙΟΣ 2018 Τελική Έκθεση Για την Κατάσταση της Μεσογειακής φώκιας στη νήσο Γυάρο Περίληψη Σελίδα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΠΩΝΙΑ Α Τ Ε Λ Ι Ω Τ Η

ΙΑΠΩΝΙΑ Α Τ Ε Λ Ι Ω Τ Η ΙΑΠΩΝΙΑ Α Τ Ε Λ Ι Ω Τ Η Α Ν Α Κ Α Λ Υ Ψ Η Βουνό Φούτζι και λιμνη Χακόνε Κιότο Καμακούρα Universal Studios Ντίσνεϋλαντ TRAVEL & TOURS Α Π Α Ρ Α Μ Ι Λ Λ Η Φ Υ Σ Ι Κ Η Ο Μ Ο Ρ Φ Ι Α ΒΟΥΝΟ ΦΟΥΤΖΙ & ΛΙΜΝΗ ΧΑΚΟΝΕ

Διαβάστε περισσότερα

Ο βιότοπος της κοιλάδας των πεταλούδων σαν πεδίο δράσης περιβαλλοντικών προγραμμάτων εκπαίδευσης Επιμορφωτικό Σεμινάριο Β Επιπέδου Σάββατο 12

Ο βιότοπος της κοιλάδας των πεταλούδων σαν πεδίο δράσης περιβαλλοντικών προγραμμάτων εκπαίδευσης Επιμορφωτικό Σεμινάριο Β Επιπέδου Σάββατο 12 Ο βιότοπος της κοιλάδας των πεταλούδων σαν πεδίο δράσης περιβαλλοντικών προγραμμάτων εκπαίδευσης Επιμορφωτικό Σεμινάριο Β Επιπέδου Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2016 Το Κ.Π.Ε. (Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης)

Διαβάστε περισσότερα

Πίνακας Στρατηγικό όραµα της CITES:

Πίνακας Στρατηγικό όραµα της CITES: Συνδ. 16.3 Στρατηγικό όραµα της CITES: 2008-2020 Η ΣΥΝ ΙΑΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΕΓΚΡΙΝΕΙ το Στρατηγικό Όραµα της CITES: 2008-2020, που περιλαµβάνεται στον Πίνακα του παρόντος Ψηφίσµατος. Πίνακας

Διαβάστε περισσότερα

Β βραβείο: η αστική γέφυρα

Β βραβείο: η αστική γέφυρα Μελέτη ενοποίησης σημείων ενδιαφέροντος και ανάπλασης της περιοχής πέριξ του Αρχαιολογικού Μουσείου Πατρών. Πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών. Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης, Περιφέρεια Δυτικής

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) με τίτλο «Χώρος, Σχεδιασμός και Δομημένο Περιβάλλον

Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) με τίτλο «Χώρος, Σχεδιασμός και Δομημένο Περιβάλλον Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) με τίτλο «Χώρος, Σχεδιασμός και Δομημένο Περιβάλλον Αντικείμενο σκοπός Στόχοι του Π.Μ.Σ. είναι η εκπαίδευση για την απόκτηση του επιστημονικού

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES Στη χώρα μας η Διεθνής Σύμβαση CITES κυρώθηκε με νόμο μόλις το έτος 1992 (Ν. 2055/1992), αν και η εφαρμογή της είχε ήδη επιβληθεί μια δεκαετία νωρίτερα με τον αρχικό

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση θεµατικών επιπέδων γεωγραφικής πληροφορίας του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ)

Παρουσίαση θεµατικών επιπέδων γεωγραφικής πληροφορίας του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) Παρουσίαση θεµατικών επιπέδων γεωγραφικής πληροφορίας του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) Ελένη Σ. Χατζηιορδάνου, ΕΚΒΥ Το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) δραστηριοποιείται στους τοµείς

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν.

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. 1 Που συμβαίνουν οι περισσότερες βροχοπτώσεις; Κυρίως στη θάλασσα. Και μάλιστα στο Ισημερινό. Είδαμε γιατί στο προηγούμενο μάθημα. Ρίξε μία ματιά.

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ονοματεπώνυμο: Τουφεξή Ασπασία Σειρά: 12 Επιβλέπων καθηγητής: Ιωαννίδης Α. Διευθυντής ΠΜΣ: Σιώμκος Γεώργιος Ο ρόλος του μουσείου

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ-ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ-ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ-ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ Τα μονοπάτια της πέτρας και του δάσους στον Κίσσαβο, Πρόγραμμα Π.Ε. του ΚΠΕ Κισσάβου Ελασσόνας Γκανάτσιος Ανδρέας, Αναπλ. Υπεύθυνος Σπανός Κώστας,

Διαβάστε περισσότερα

Επιστηµονικός και Πολιτιστικός Οργανισµός των Ηνωµένων Εθνών. Πρόγραµµα Ηνωµένων Σχολείων για την Προώθηση της Παγκόσµιας Εκπαίδευσης.

Επιστηµονικός και Πολιτιστικός Οργανισµός των Ηνωµένων Εθνών. Πρόγραµµα Ηνωµένων Σχολείων για την Προώθηση της Παγκόσµιας Εκπαίδευσης. Επιστηµονικός και Πολιτιστικός Οργανισµός των Ηνωµένων Εθνών. Πρόγραµµα Ηνωµένων Σχολείων για την Προώθηση της Παγκόσµιας Εκπαίδευσης. Έκθεση για την Εκπαιδευτική Επίσκεψη στον Ναό του Επίκουρου Απόλλωνα

Διαβάστε περισσότερα

Μικρά ζώα, μικρές δράσεις

Μικρά ζώα, μικρές δράσεις Με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Μικρά ζώα, μικρές δράσεις Η Κύπρος είναι νησί και η θάλασσα τη χωρίζει από Ασία Ευρώπη Αφρική Χάρη στην απομόνωση εξελίχτηκαν μοναδικά

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη Ιστορία του Έργου

Σύντομη Ιστορία του Έργου Σύντομη Ιστορία του Έργου Η ιστορία του «LOCPROII» βρίσκει τις ρίζες της στην επιτυχημένη ολοκλήρωση ενός έργου Interreg IIIA με όνομα «LOCPRO». Η εκ των υστέρων γνώση από το «LOCPRO» κατέστησε εμφανές

Διαβάστε περισσότερα

ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΒΙΟΤΟΠΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΕΡΓΑ, ΟΧΙ ΛΟΓΙΑ

ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΒΙΟΤΟΠΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΕΡΓΑ, ΟΧΙ ΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΚΥΝΗΓΕΤΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΒΙΟΤΟΠΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΕΡΓΑ, ΟΧΙ ΛΟΓΙΑ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 Ξενοδοχείο Divani Palace Acropolis

Διαβάστε περισσότερα

Οικονόμου Ανδρέας Μαθηματικός-Ψυχολόγος Επίκουρος Καθηγητής ΑΣΠΑΙΤΕ Ιδρυτικό Μέλος Φίλων Βαλκανικής Χλωρίδας

Οικονόμου Ανδρέας Μαθηματικός-Ψυχολόγος Επίκουρος Καθηγητής ΑΣΠΑΙΤΕ Ιδρυτικό Μέλος Φίλων Βαλκανικής Χλωρίδας Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στους Βοτανικούς Κήπους: Μεταφέροντας τη διεθνή εμπειρία στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων κι από κει στο Βοτανικό Κήπο Αιγαίου. Οικονόμου Ανδρέας Μαθηματικός-Ψυχολόγος

Διαβάστε περισσότερα

Τα πέντε θεματικά πάρκα εκτείνονται σε μήκος 1500 μ. από το Μέγαρο Μουσικής έως τους Ναυτικούς Ομίλους και περιλαμβάνουν:

Τα πέντε θεματικά πάρκα εκτείνονται σε μήκος 1500 μ. από το Μέγαρο Μουσικής έως τους Ναυτικούς Ομίλους και περιλαμβάνουν: ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης Τα πέντε θεματικά πάρκα εκτείνονται σε μήκος 1500 μ. από το Μέγαρο Μουσικής έως τους Ναυτικούς Ομίλους και περιλαμβάνουν: Ο ΚΗΠΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ 1 / 6

Διαβάστε περισσότερα

Διορατικότητα Ερευνητικό κέντρο καινοτομίας ανάπτυξης και προστασίας

Διορατικότητα Ερευνητικό κέντρο καινοτομίας ανάπτυξης και προστασίας ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΩΦΕΛΕΙΑΣ ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. Συλλογικής και Κοινωνικής Ωφέλειας Διορατικότητα Ερευνητικό κέντρο καινοτομίας ανάπτυξης και προστασίας

Διαβάστε περισσότερα

Βιοτεχνολογία και Παραγωγή: Ποια ερωτήµατα πρέπει να απαντηθούν

Βιοτεχνολογία και Παραγωγή: Ποια ερωτήµατα πρέπει να απαντηθούν Βιοτεχνολογία και Παραγωγή: Ποια ερωτήµατα πρέπει να απαντηθούν Γ. Ν. Σκαράκης Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών Συνέδριο Αγροτικής Επιχειρηµατικότητας Αθήνα, 10 Μαΐου 2015 Βασικοί στόχοι γεωργικής ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΔΙΑΝΟΣ ΣΙΑΤΛ: Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο

ΙΝΔΙΑΝΟΣ ΣΙΑΤΛ: Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο ΙΝΔΙΑΝΟΣ ΣΙΑΤΛ: Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο Εργασία στο μάθημα της Λογοτεχνίας Βασιλική Χανή Β4 WWF Ελλάς Κάποια ιστορικά στοιχεία Η δράση στην Ελλάδα ξεκινά το 1969 με την αποκατάσταση τού

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι η διάρθρωση του προγράμματος Erasmus+;

Ποια είναι η διάρθρωση του προγράμματος Erasmus+; Ποια είναι η διάρθρωση του προγράμματος Erasmus+; Για την επίτευξη των στόχων του, το πρόγραμμα Erasmus+ υλοποιεί τις ακόλουθες δράσεις: Βασική Δράση 1 Κινητικότητα των ατόμων Κινητικότητα εκπαιδευομένων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ 1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ 1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ 1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥ 64 65 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1 ου ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΟΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥ 66 67 Βoβούσα: ΤόποΣτις Ιδέες ιήµερο Εργαστήριο για τον Προσδιορισµό του Συλλογικού Οράµατος για την Βιώσιµη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΡΤΙΟΥ 2012 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΣΟΠΟΝΙΑΣ

ΜΑΡΤΙΟΥ 2012 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΣΟΠΟΝΙΑΣ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2012 Κυριακή 18 Μαρτίου 2012, ώρα 11:00 ενδροφύτευση - Τριάδι Θέρµης ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΤΕΣ: Τετάρτη 21 Μαρτίου 2012, ώρα 18:00 ΚΤΙΡΙΟ ΠΑΛΑΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α.Π.Θ - Αίθουσα Τελετών Σχολή ασολογίας

Διαβάστε περισσότερα