ΜΑΘΗΜΑ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Transcript

1 ΜΑΘΗΜΑ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 η

2 1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ Αντικείμενο της Δημόσιας Οικονομικής Θεωρίας

3 Η Δημόσια Οικονομικήή Οικονομικά του Δημοσίου, εστιάζει στην κρατική παρέμβαση (φορολογία και δημόσιες δαπάνες) και στην επίδρασή τους πάνω στην ιδιωτική πρωτοβουλία (αγορές), με συνέπειες στην κατανομή των οικονομικών (εν ανεπαρκεία) πόρων στις διάφορες εναλλακτικές τους χρήσεις (αποτελεσματικότητα efficiency) και στη διανομή του εισοδήματος, μέσω της ανακατανομής που επιτυγχάνουν οι κρατικές πολιτικές (κοινωνική δικαιοσύνη- equality).

4 2. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ

5 Δεν συμφωνούν όλοι για το ρόλο του κράτουςστην κοινωνία, γιατί υφίστανται διαφορετικές ιδεολογίες: -Σύμφωνα με την οργανική άποψη για την κοινωνία, το κράτος θέτει τους κοινωνικούς στόχους και τα άτομα, ως μέλη του οργανικού συνόλου, όπως θεωρείται η κοινωνία, αξιολογούνται με βάση τη συμβολή τους στην επίτευξη των κοινωνικών στόχων. -Σύμφωνα με τη μηχανιστική άποψη για την κοινωνία, το κράτος είναι ένα δημιούργημα, προκειμένου να προωθηθούν οι ατομικές επιδιώξεις των πολιτών, αν και δεν είναι σαφές πως το δημιούργημα αυτό (το κράτος) μπορεί να συμφιλιώσει τις ενίοτε συγκρουόμενες ατομικές επιδιώξεις. Επομένως, το άτομο είναι το κέντρο του ενδιαφέροντος και όχι η κοινωνία (ατομικισμός individualism).

6 Η οικονομική επιστήμημελετά τις ατομικές αποφάσεις (καταναλωτών και παραγωγών) της ιδιωτικής πρωτοβουλίας (αγορών) και τις συλλογικές αποφάσεις (αιρετών πολιτικών) κατά την κρατική παρέμβαση επί της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, συμβαδίζοντας με τη μηχανιστική άποψηγια την κοινωνία και το ρόλο του κράτους στην οικονομία. Το επίκεντρο, δηλαδή, της μελέτης είναι το ορθολογικό άτομο(οι ατομικές του επιδιώξεις) και πως αντιμετωπίζει το οικονομικό πρόβλημα(ανεπάρκεια αγαθών, σε σχέση με τις επιθυμίες του).

7 Αυτός είναι ο λόγος, που οι υποστηριχτές της οργανικής άποψηςγια την κοινωνία δεν αποδέχονται τη σύγχρονη οικονομική επιστήμη. Χαρακτηριστικά, ο Ιρανός θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης Αγιατολάχ Χομεϊνί ( ) είχε πει ότι η οικονομική επιστήμη αφορά γαϊδούρια και όχι ανθρώπινες κοινωνίες.

8 Οι ισλαμικές αξίεςπου διακήρυττε, αποδέχονται τις ατομικές επιδιώξεις μόνο αν αυτές ταυτίζονται με τις επιδιώξεις της κοινωνίας ως συνόλου, έτσι όπως αυτές διατυπώνονται από τους χαρισματικούς ή πεφωτισμένους ηγέτες της, ερμηνευτών του Κορανίου. Μάλιστα, τα άτομα πρέπει να θυσιάζονται (κυριολεκτικά), προκειμένου να διαδοθούν οι ισλαμικές αξίες για την κοινωνία.

9 Αντίστοιχα, οι ηγέτες γνωστών ολοκληρωτικών καθεστώτων, δηλαδή μη δημοκρατικά διακυβερνώμενων κοινωνιών, κομμουνιστικών και εθνικοσοσιαλιστικών, με τη χρονική σειρά που εμφανίστηκαν στην πορεία εξέλιξης των εθνικών κρατών, έθεταν τους κοινωνικούς στόχους:

10 Στα κομμουνιστικά καθεστώτα, οι κοινωνικοί στόχοι καθορίζονταν στη βάση της καθοδήγησης των πολιτών για τη μετάβαση στην κομμουνιστική κοινωνία της πλήρους ισότητας, όπου θα κυριαρχεί η αξία από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του, που η ανθρωπότητα τη γνώρισε αρχικά ως χριστιανική αξία. Στην πορεία προς τον κομμουνισμό, οι ατομικές επιδιώξεις ήταν ανεκτές μόνο αν ταυτίζονταν με αυτές της καθοδήγησης των κομμουνιστών ηγετών.

11 Στα εθνικοσοσιαλιστικά καθεστώτα, οι κοινωνικοί στόχοι καθορίζονταν στη βάση της ανωτερότητας της φυλήςκαι συνεπώς πρωταρχικός στόχος ήταν η διατήρηση της καθαρότητάς της. Μόνον οι επιδιώξεις των ατόμων που ανήκουν στην ανώτερη φυλή έχουν αξία.

12 Το γεγονός ότι η σύγχρονη οικονομική επιστήμη συμβαδίζει με τη μηχανιστική άποψη για το ρόλο του κράτους, δεν σημαίνει ότι έχουν αρθεί οι διαφωνίες για το ρόλο του κράτους στην οικονομία. Οι διαφωνίες πηγάζουν στις διαφορετικές ιδεολογίες και επομένως θα υφίστανται όσο υφίστανται οι ιδεολογίες αυτές ή και νέες, ανάμεσα στους ανθρώπους.

13 Διαφωνίες υφίστανται και μεταξύ των οικονομολόγων που ενστερνίζονται τη μηχανιστική άποψη, επί της μορφής της κρατικής παρέμβασης στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι διαφωνίες πηγάζουν στις διαφορετικές αντιλήψεις που έχουν δύο κυρίως ομάδες (φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες), ως προς το βαθμό ανταγωνιστικότητας που παρατηρείται στις αγορές (ιδιωτική πρωτοβουλία).

14 Μεγάλος βαθμός ανταγωνιστικότητας διασφαλίζει υψηλή αποτελεσματικότητα (efficiency) στην οικονομία, δηλαδή δεν σπαταλούνται πόροι και επομένως η κρατική παρέμβαση περιττεύει ή ακριβέστερα πρέπει να περιορίζεται σε πολύ συγκεκριμένα πεδία (φιλελευθερισμός), που αφορούν στη διασφάλιση της απροβλημάτιστης εκδήλωσης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και που τεχνικά είναι γνωστή ως ελεύθερη λειτουργία της αγοράς (laissez faire, laissez passér).

15 Απεναντίας, μειωμένος βαθμός ανταγωνιστικότητας, επιβάλει την παρέμβαση του κράτους, για τον περιορισμό των αναποτελεσματικοτήτων (inefficiencies) από τη λειτουργία των ελεύθερων αγορών, που σημαίνει ότι η κρατική παρέμβαση πρέπει να επεκτείνεται και σε πεδία της οικονομικής δραστηριότητας όπου σημειώνονται οι αναποτελεσματικότητες (μονοπώλια κλπ.).

16 Οι σοσιαλδημοκράτεςδιαπιστώνουν συχνά την ύπαρξη αγορών με χαμηλό βαθμό ανταγωνιστικότητας, παρότι οι φιλελεύθεροι διαπιστώνουν το αντίθετο. Οι δυσκολίες αντικειμενικής μέτρησης των παρατηρούμενων φαινομένων στις αγορές, συντηρούν τις διαφωνίες. Οι διαφωνίες δεν είναι ιδεολογικές, αλλά επιστημονικές.

17 ΘΕΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

18 1 η Ένα ισχυρό κράτος για τους Ρώσους δεν είναι ανωμαλία, δεν είναι κάτι που πρέπει να πολεμήσουμε, αντίθετα μάλιστα είναι ο φορέας που παίρνει τις πρωτοβουλίες και η βασική κινητήρια δύναμη όλων των αλλαγών (Βλαδιμήρ Πούτιν)

19 2 η Η ελευθερία των ατόμων, που διοικούνται από κυβέρνηση, έγκειται στο να υπάρχουν κανόνες σύμφωνα με τους οποίου ζουν και οι οποίοι είναι κοινοί για όλους και διαμορφώνονται από τη νομοθετική εξουσία. Η ελευθερία να ακολουθώ τη βούλησή μου σε όλα τα θέματα, όταν ο νόμος δεν το απαγορεύει και να μην υπόκειμαι στην ασταθή, την άγνωστη και αυθαίρετη βούληση άλλων ατόμων (Βρετανός φιλόσοφος John Locke).

20 3 η : Νόμος που απαγορεύει τα τυχερά παιχνίδια. 4 η : Νόμος που κάνει υποχρεωτικές τις ζώνες ασφαλείας στα αυτοκίνητα. 5 η : Νόμος που κάνει υποχρεωτικά τα καθίσματα ασφαλείας για παιδιά. 6 η : Νόμος που απαγορεύει την πορνεία. 7 η : Νόμος που απαγορεύει την πολυγαμία. 8 η : Νόμος που επιβάλει όλες οι εμπορικές πινακίδες να αναγράφονται στην ελληνική γλώσσα.

21 9 η Η παχυσαρκία έχει αναχθεί από επαγγελματίες υγείας σε σημαντικό πρόβλημα υγείας και συνιστούν ότι πρέπει να αντιμετωπισθεί με μέτρα. Μια ιδέα που έχει προταθεί, είναι να επιβληθεί φόρος λίπους στα τρόφιμα, που περιέχουν ποσότητα λίπους μεγαλύτερη από ένα καθορισμένο από την κυβέρνηση όριο ημερήσιας κατανάλωσης.

22 10 η Όταν οι εργοδότες ασφαλίζουν για υγεία τους εργαζόμενους, τα οφέλη της ασφάλισης επεκτείνονται και στις συζύγους. Πρόσφατα, κάποια κράτη υποχρέωσαν τους εργοδότες να παρέχουν τα ίδια οφέλη και στους συντρόφους των εργαζομένων ιδίου φύλου.

23 11 η Το κράτος, για να περιοριστεί η περιβαλλοντική ρύπανση, επιβάλλει στις αυτοκινητοβιομηχανίες να αυξήσουν την αποδοτικότητα των νέων αυτοκινήτων, δηλαδή να διανύουν αυτά περισσότερα χιλιόμετρα ανά λίτρο.

24 12 η Ο λόγος των κρατικών προμηθειών αγαθών και υπηρεσιών ως προς το ΑΕΠ μειώνεται.

25 13 η Για να ισοσκελιστεί ο κρατικός προϋπολογισμός, η κυβέρνηση περιορίζει τις επιχορηγήσεις προς την τοπική αυτοδιοίκηση.

26 3. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

27 Κάθε μορφή κρατικής παρέμβασης στην οικονομία αναδιανέμει τα εισοδήματα που δημιουργεί η ιδιωτική πρωτοβουλία. Το κράτος επιβάλλει την αναδιανομή από μια ομάδα πολιτών σε άλλη, μέσω άσκησης νόμιμης εξουσίας. Υπάρχει δικαιολογία για την αναδιανομή εισοδημάτων ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες, που επιτυγχάνει το κράτος με τη δράση του; Απαντήσεις στο ερώτημα επιχείρησαν διανοητές της πολιτικής φιλοσοφίας και οι απόψεις διίστανται. Στα πλαίσια του μαθήματος θα συνοψίσουμε τις απόψεις, που έχουν περισσότερο από άλλες, επηρεάσει τις σύγχρονες κοινωνίες.

28 Μια άποψη που δικαιολογεί ή νομιμοποιεί την αφαίρεση εισοδήματος από ομάδα πολιτών και την παραχώρησή του σε άλλη κοινωνική ομάδα, είναι γνωστή ως Απλός Ωφελιμισμός (Simple Utilitarianism).

29 Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, αν (1) η κοινωνική ευημερία είναι το άθροισμα ταυτόσημων συναρτήσεων χρησιμότητας, που εξαρτώνται μόνον από το εισόδημα, (2) η οριακή χρησιμότητα του εισοδήματος είναι φθίνουσα και (3) το συνολικό ύψος εισοδήματος είναι σταθερό, τότε η επιδίωξη της μεγιστοποίησης της κοινωνικής ευημερίας δικαιολογεί την αναδιανομή των εισοδημάτων από το κράτος, έως ότου επέλθει πλήρης ισότητα εισοδημάτων μεταξύ των πολιτών. Αυτές είναι ισχυρές υποθέσεις και η χαλάρωσή τους οδηγεί σε ριζικά διαφορετικές συστάσεις αναδιανομής εισοδημάτων από το κράτος, για τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας.

30 Στα πλαίσια της ωφελιμιστικής άποψης, η μορφή της συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας παίζει καθοριστικό ρόλο στον καθορισμό της αναδιανεμητικής πολιτικής. Μια ειδική μορφή συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας, γνωστή ως κριτήριο maximin, αποδέχεται ως άριστη κατανομή εισοδήματος αυτή που μεγιστοποιεί (max) τη χρησιμότητα του ατόμου, που βρίσκεται στη δυσμενέστερη θέση (min). Το κριτήριο maxminανέχεται την ανισότητα εισοδημάτων, αν είναι προς το συμφέρον των πολιτών που βρίσκονται στη δυσμενέστερη θέση.

31 Όλοι αντλούν χρησιμότητα αν το εισόδημα κατανέμεται ισότιμα και εξασφαλίζεται κοινωνική ειρήνη. Μια αναδιανομή εισοδήματος είναι επιθυμητή αν δεν επιδεινώνεται η θέση κανενός. Οι ιδιώτες δεν θα επιτύχουν τη μέγιστη επιθυμητή αναδιανομή με δική τους πρωτοβουλία και χρειάζεται να την αναλάβει το κράτος.

32 Έξω από το ωφελιμιστικό πλαίσιο, ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι θεμελιώδης αρχή το εισόδημα ή τουλάχιστον ορισμένα αγαθά να κατανέμονται ισότιμα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η ίδια η κατανομή εισοδήματος δεν έχει σημασία, αρκεί ότι αυτή προκύπτει από μια δίκαιη διαδικασία. Δεν είναι ανεπιθύμητο να τερματίζει κάποιος πρώτος σε έναν αγώνα δρόμου, αρκεί όλοι οι δρομείς να ξεκίνησαν την ίδια στιγμή από την αφετηρία.

33 ΘΕΜΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

34 Δεν με ενδιαφέρει πόσο πλούσιοι είναι οι πολύ πλούσιοι. Μ ενδιαφέρει αν πλούτισαν με ανήθικο τρόπο. Δεν θα μ ενδιέφερε αν δικά τους λάθη οδηγούσαν στην απώλεια του πλούτου τους, ούτε αν το κράτος τους αφαιρούσε μεγάλο μέρος του πλούτου τους με φορολογία. Πάντως, θεωρώ τη φτώχεια των πολύ φτωχών ανθρώπων απάνθρωπη. Ως κοινωνία, αυτή η φτώχεια πρέπει να μας απασχολήσει.