ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΖΩΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΖΩΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ"

Transcript

1 7ο Γενικό Λύκειο Πειραιά Σχολικό Έτος ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΖΩΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Εργασία των μαθητών της Α' Λυκείου στα πλαίσια προγράμματος Περιβαλλοντικής Αγωγής

2 Η αληθινή καλοσύνη του ανθρώπου δεν μπορεί να φανερωθεί με απόλυτη καθαρότητα και απόλυτη ελευθερία παρά μόνον απέναντι σ αυτούς που δεν εκφράζουν καμιά δύναμη. Η πραγματική ηθική δοκιμασία της ανθρωπότητας (η πιο ριζική, που είναι τοποθετημένη τόσο βαθιά ώστε να ξεφεύγει από το βλέμμα μας), είναι οι σχέσεις μας με αυτούς που είναι στο έλεος μας: τα ζώα. Κι εδώ είναι που τοποθετείται η μεγαλύτερη αποτυχία του ανθρώπου, μια καταστροφή βασική από την οποία απορρέουν όλες οι υπόλοιπες. Milan Kundera, «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι»

3 Περιεχόμενα Η ομάδα μας ΖΩΟΦΙΛΙΑ Ζωοφιλία...3 Θεραπευτική ζωοφιλία (Pet therapy)...3 Γάτα για την καρδιά, σκύλος για την πίεση...4 Υπεύθυνη ζωοφιλία...5 Σκυλιά στο σπίτι...7 Πρόγονοι και ράτσες του σκύλου...10 Η γάτα...14 Η ιστορία της γάτας...15 Η μαύρη γάτα και άλλες προλήψεις...17 Η γάτα ως κατοικίδιο...21 Οι ράτσες της γάτας...22 Ένα quiz για ζωόφιλους ΑΔΕΣΠΟΤΑ Αδέσποτα...27 Σκυλιά...27 Γάτες...27 Περιστέρια...28 Αδέσποτα σε κίνδυνο...29 Το Διαδημοτικό Κέντρο Περίθαλψης Αδέσποτων Ζώων (ΔΙΚΕΠΑΖ) ΖΩΑ ΥΠΟ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ Ζώα υπό εξαφάνιση...36 Ψάρια...37 Γαϊδούρια...38 Η αρκούδα σε διαρκή απειλή...40 Λύκος: Ο πιο παλιός ανταγωνιστής του ανθρώπου...44 Το δελφίνι...49 Η μεσογειακή φώκια monachus monachus η μοναδική!...54 Η ιστορία της Άρτεμης...57 Θαλάσσια χελώνα...60 Το κέντρο διάσωσης θαλάσσιας χελώνας...62 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Τραγούδια για ζώα...64 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Η Κοκκινοσκουφίτσα απ' τη μεριά του λύκου (ένα οικολογικό παραμύθι)...72

4 Η ομάδα μας Για την εργασία που παρουσιάζουμε δούλεψε η ομάδα Περιβαλλοντικής Αγωγής της Α' Λυκείου του 7ου Γενικού Λυκείου Πειραιά κατά το σχολικό έτος Στην ομάδα συμμετείχαν: Καθηγητές Γιάννης Παπαμικρούλης, μαθηματικός Στέλιος Πετρολέκας, μαθηματικός Μαθητές Σοφία Αρώνη Βαρβάρα Βογιατζή Δανάη Βογιατζή Στεφανία Γαλανάκη Μαριαλένα Δαμιανάκη Νίκος Δημησιάνος Ελπίδα Διαμαντίδη Δημήτρης Εγγλέζος Μαρία Θρουβάλα Γιώργος Κακλειδάκης Αδαμαντία Καραϊσκάκη Στέλλα Καρέτου Μαριάνθη Κοντέλη Αντώνης Κουσκούσης Μαρία Μακρυγιαννάκη Δημοσθένης Μιχαλόπουλος Μαρία Μοχάμετ Δαβίδ Μπαλαβέντερ Κωνσταντίνα Μπαλωτή Γιάννης Μπουχάγιαρ Δημήτρης Μυλωνάκος Τζωρτζίνα Νέμπο Ναουρέλα Ντόκο Μαρία Παγώνη Γεωργία Πατογιάννη Κατερίνα Περάματζη Χάρης Σουνόγλου 1

5 1. ΖΩΟΦΙΛΙΑ 2

6 Ζωοφιλία Όλο και περισσότερο έδαφος κερδίζει η ζωοφιλία στη χώρα μας. Όπως υποστηρίζουν οι φιλοζωικές οργανώσεις, τουλάχιστον το 15% του πληθυσμού διαθέτει ένα ή και περισσότερα κατοικίδια, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ζωοφιλική παιδεία, κυρίως στις μικρές ηλικίες. Το κατοικίδιο βοηθάει πολύ στην ψυχολογία μας. Το άγγιγμα με το ζώο προσφέρει ανακούφιση, απαλλαγή από το στρες και ψυχολογική υποστήριξη. Παρόλα αυτά, η χώρα μας έχει αρκετό δρόμο ακόμη να διανύσει για να εξαλειφθούν τελείως πρακτικές βασανισμού και εξόντωσης αδέσποτων, αλλά και για να εφαρμοστούν, με βάση τα κατοικίδια, θεραπευτικές μέθοδοι για ειδικές ομάδες του πληθυσμού, οι οποίες στο εξωτερικό χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια. Σε υπολογίζονται οι Έλληνες που έχουν κατοικίδιο. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι την τελευταία δεκαετία, ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις, έχουν αυξηθεί οι νεαρές ηλικίες και τα παιδιά που αντιμετωπίζουν τα ζώα λιγότερο ως είδη και περισσότερο ως καλούς και πιστούς συντρόφους. Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα παιδιά έχουν αρχίσει να αποκτούν συνείδηση για την αξία που έχουν τα ζώα και τους συμπεριφέρονται με τον ανάλογο σεβασμό. Θεραπευτική ζωοφιλία (Pet therapy) «Ρet therapy» ονομάζεται η θεραπεία σωματικών και ψυχικών παθήσεων μέσω της σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζώο Πριν από χρόνια, ο Ιπποκράτης συνιστούσε στους φίλους του που του παραπονούνταν για αϋπνίες να τις καταπολεμούν κάνοντας μια βόλτα με το άλογο. Ήταν ίσως η πρώτη pet therapy, όπως αποκαλείται η θεραπεία σωματικών και ψυχικών παθήσεων μέσω της σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζώο. Ακολούθησαν κι άλλοι. Το 1792 στην Αγγλία ένας προοδευτικός Κουάκερος, ο Ουίλιαμ Τακ, έβαζε τους ασθενείς του που αντιμετώπιζαν ψυχικά προβλήματα να ασχολούνται με τα ζώα. Και διαπίστωσε πως τα ζώα έκαναν καλό στους ασθενείς του. Ωστόσο, μόνο στην εποχή μας η pet therapy έγινε ευρέως αποδεκτή. Στην Ιταλία, πάνε μερικές δεκαετίες που χρησιμοποιούν τα ζώα για θεραπευτικούς σκοπούς σε ένα πλήθος παθήσεων. Στις ΗΠΑ, η «pet therapy» έκανε την είσοδό της στον επιστημονικό κόσμο τη δεκαετία του 1960, χάρη στον ψυχοθεραπευτή παιδιών Μπόρις Λέβινσον. Στα νοσοκομεία, τα ζώα έχουν περάσει επισήμως πλέον στα ιατρικά πρωτόκολλα. Στη Βρετανία δραστηριοποιείται η φιλανθρωπική οργάνωση Ρet as Τherapy, η οποία πηγαίνει σκύλους και γάτες σε νοσοκομεία, άσυλα, χώρους φροντίδας ηλικιωμένων, ειδικά σχολεία. Ιδρύθηκε το 3

7 1983, εξηγεί στον «Ιντιπέντεντ» η διευθύντριά της Μορίν Ίνις, από μια ομάδα ανθρώπων που είχαν ζώα συντροφιάς και ήταν πεπεισμένοι πως τα ζώα τους μπορούσαν να βοηθήσουν και άλλους ανθρώπους. Το ζώο που χρησιμοποιείται περισσότερο στην pet therapy είναι ο σκύλος. Στην Ιταλία για παράδειγμα, ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου χρησιμοποιείται στο 77% των περιπτώσεων θεραπείας μέσω της συντροφιάς ενός ζώου, έναντι 4% όπου χρησιμοποιούν τις γάτες, 9% τα κουνέλια, 4% τις κατσίκες και 6% άλλα ζώα, ανάμεσα στα οποία άλογα, γαϊδούρια, αγελάδες, πουλιά, χελώνες. Χάρη στις μικρές απαιτήσεις της φροντίδας τους, οι γάτες ενδείκνυνται για τους ηλικιωμένους που ζουν μόνοι και δεν μετακινούνται εύκολα. Τα χάμστερ και τα κουνέλια ταιριάζουν στα παιδιά. Έχει αποδειχθεί πως, παρατηρώντας και χαϊδεύοντας αυτά τα ζώα, ωφελούνται πολύ οι μικροί που περνούν μια δύσκολη φάση στην ανάπτυξή τους. Γάτα για την καρδιά, σκύλος για την πίεση Τα άλογα χρησιμοποιούνται για την ιατρική ιπποθεραπεία, για θεραπεία αποκατάστασης και για ψυχολογική-εκπαιδευτική θεραπεία Η σημασία της τακτικής επαφής με οικιακά ζώα υπογραμμίστηκε κατά τη διάρκεια πρόσφατης έρευνας του Πανεπιστημίου της Μινεσότας. Σύμφωνα με την έρευνα, η παρουσία γάτας στο σπίτι μπορεί να μειώσει σχεδόν κατά το ήμισυ τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού. Αφού μελετήθηκαν σχεδόν ενήλικοι ηλικίας ετών επί 10 χρόνια, διαπιστώθηκε πως όσοι είχαν γάτα εμφάνισαν κατά 40% μικρότερες πιθανότητες να υποστούν μοιραία καρδιακή προσβολή. Επίσης σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι, η δρ Ντέμπορα Ουέλς του Queen s University στο Μπέλφαστ διαπίστωσε ότι οι ιδιοκτήτες σκύλων αρρωσταίνουν λιγότερο, έχουν χαμηλότερη χοληστερίνη και χαμηλότερη αρτηριακή πίεση. Για τα άλογα γνωρίζουμε περισσότερα. Χρησιμοποιούνται για την ιατρική ιπποθεραπεία, για θεραπεία αποκατάστασης και για ψυχολογικήεκπαιδευτική θεραπεία. Αυτοί που ωφελούνται ιδιαίτερα από την ιπποθεραπεία είναι τα παιδιά με σύνδρομο Ντάουν και αυτά με σύνδρομο αυτισμού, άνθρωποι με αναπηρίες, αλλά και εν γένει με κινητικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς. Αντίθετα, η φροντίδα των πουλιών ιδιαίτερα των παπαγάλων κάνει πολύ καλό στους ηλικιωμένους, ενώ έχει τεκμηριωθεί πως η παρατήρηση των ψαριών σε ενυδρείο συμβάλλει στη μείωση της ταχυκαρδίας και της μυϊκής έντασης. Στεφανία Γαλανάκη Σοφία Αρώνη Μαρία Μοχάμετ 4

8 Υπεύθυνη ζωοφιλία Ο Δήμος Θήρας (Σαντορίνη) έχει συντάξει έναν μικρό κατάλογο με τις υποχρεώσεις των δημοτών-ιδιοκτητών σκύλων, με στόχο την καλλιέργεια στους δημότες του του πνεύματος της υπεύθυνης ζωοφιλίας. Τον βρήκαμε και τον δημοσιεύουμε εδώ: 1. Ο κάθε ιδιοκτήτης σκύλου υποχρεούται: Α. Να δηλώνει τον σκύλο του στον φορέα που είναι αρμόδιος για την τήρηση των σχετικών αρχείων και να μεριμνά για τη σήμανση και την καταγραφή του σκύλου του, μέσα σε προθεσμία οκτώ εβδομάδων από τη γέννησή του. Β. Να μεριμνά για την ευζωία και την ετήσια τουλάχιστον κτηνιατρική εξέταση του σκύλου του. Γ. Να διατηρεί βιβλιάριο υγείας του ζώου του. Δ. Να μην τον εγκαταλείπει. Ε. Να μεριμνά για τον άμεσο καθαρισμό του περιβάλλοντος από τις ακαθαρσίες του σκύλου του. 2. Δεν επιτρέπεται ο περίπατος σκύλων χωρίς συνοδό. Ο ιδιοκτήτης σκύλου οφείλει να παίρνει όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μην εισέρχεται ελεύθερα ο σκύλος του σε χώρους άλλων ιδιοκτητών ή σε κοινόχρηστους χώρους. Για την αποφυγή ατυχημάτων, ο ιδιοκτήτης ή ο συνοδός του σκύλου υποχρεούται κατά τη διάρκεια του περιπάτου να κρατάει τον σκύλο του δεμένο και να βρίσκεται σε μικρή απόσταση από αυτόν. 3. Ο ιδιοκτήτης ή ο συνοδός του σκύλου ευθύνεται για τυχαίο ατύχημα που ενδεχομένως συμβεί, ή για τυχαία βλάβη ή ζημιά που μπορεί ο σκύλος του να προκαλέσει σε ανθρώπους ή ζώα (αντικειμενική ευθύνη). 4. Οι κάτοχοι θηλυκών σκύλων οφείλουν να μην επιδιώκουν ή να μη διευκολύνουν την αναπαραγωγή ζώων και να μεριμνούν για τη στείρωσή τους, εφόσον δεν επιθυμούν να κρατήσουν οι ίδιοι τα νεογέννητα κουτάβια ή δεν μπορούν να τα διαθέσουν σε νέους ιδιοκτήτες. Στα παραπάνω, εμείς μπορούμε να προσθέσουμε και τις επόμενες αρχές που πρέπει να τηρούμε, για την προστασία των δικαιωμάτων των ζώων, αν θέλουμε να λεγόμαστε καλοί και υπεύθυνοι ζωόφιλοι. 5

9 1) Συνειδητοποιώ και υλοποιώ το σεβασμό προς τη φύση και τα πλάσματά της. Διδάσκω το ίδιο στους γύρω μου και στα παιδιά μου. Σέβομαι τα αδέσποτα ζώα στο λίγο χώρο που χρειάζονται για να ζήσουν. Η κακοποίηση ζώων είναι ποινικό αδίκημα και διώκεται από το νόμο. 2) Φροντίζω το κατοικίδιό μου να είναι προστατευμένο και να έχει κατάλληλες συνθήκες διαμονής (προστασία από τον ήλιο, τη βροχή ή τις δύσκολες καιρικές συνθήκες, όχι στο αυτοκίνητο για πολλή ώρα προς αποφυγή θερμοπληξίας). Διαφορετική συμπεριφορά αποτελεί βασανισμό και κακοποίηση του ζώου. 3) Δεν απομονώνω για ώρες το κατοικίδιό μου σε ταράτσα, μπαλκόνι, αποθήκη, κ.λπ., και δεν το δένω με αλυσίδα για πολλές ώρες. Το ζώο υποφέρει στην απομόνωση και στον περιορισμό. Επιπλέον, μπορεί να ενοχλεί τη γειτονιά και να δημιουργούνται προστριβές. Τέτοια συμπεριφορά επίσης θεωρείται κακοποίηση ζώου κι έχει νομικές συνέπειες. 4) Εάν υποπέσει στην αντίληψή μου περιστατικό κακοποίησης ζώου ή μαζικής εξόντωσης αδέσποτων, το αναφέρω άμεσα στο Δήμο, στην Αστυνομία και στο Φιλοζωικό Σύλλογο της περιοχής μου, εφόσον υπάρχει. Η μαρτυρία και οι αποδείξεις είναι πολύ σημαντικά στην ποινική δίωξη του υπαίτιου. 5) Εάν χαθεί το κατοικίδιό μου ενημερώνω άμεσα το Δήμο, την Αστυνομία και το Φιλοζωικό Σύλλογο της περιοχής μου, εφόσον υπάρχει. Στη συνέχεια καταχωρώ αγγελία για την απώλεια και παρακολουθώ τις αγγελίες για τα κατοικίδια σε εφημερίδες, περιοδικά, Internet, μήπως βρεθεί από κάποιον. Επίσης, μπορώ να τοιχοκολλήσω ανακοινώσεις με τη φωτογραφία του στη γειτονιά μου. Στεφανία Γαλανάκη Σοφία Αρώνη Μαρία Μοχάμετ 6

10 Σκυλιά στο σπίτι Ένα σκυλί που ζει σε ένα σπίτι, λίγο πολύ συμπεριφέρεται όπως και τα αφεντικά του. Έτσι και ένα σκυλί που ζει σε σπίτι όπου υπάρχουν παιδιά θα συμπεριφέρεται όμοια με αυτά, καλά ή άσχημα. Όμως, όπως άλλωστε συμβαίνει με τα καλά παιδιά, έτσι και τα καλά σκυλιά μπορεί να μπλέξουν σε φασαρίες όταν το παιχνίδι εκτραχύνεται ή γίνεται πιο ζωηρό! Πόδια που τινάζονται πάνω κάτω, στριγκλιές, μια μπάλα που πηγαίνει στο κεφάλι του σκυλιού, όλα αυτά μαζεύονται και προκαλούν σύγχυση στο σκυλί, που απλά προσπαθεί να γίνει μέλος της συντροφιάς. Επίσης, στα μικρά παιδιά αρέσει να πειράζουν. Το να κολλάνε το πρόσωπό τους ή να κουνάνε τα χέρια και τα δάχτυλά τους μπροστά στο πρόσωπο του σκυλιού, γι αυτά μπορεί να είναι ένα αθώο πείραγμα. Όμως το πείραγμα αυτό, που για ένα άλλο άτομο μπορεί απλά να είναι ενοχλητικό, ένα σκυλί μπορεί να το θεωρήσει σαν απειλή. Το πείραγμα είναι και η κύρια αιτία που τα κατοικίδια σκυλιά μπορεί να δαγκώσουν τα παιδιά. Για να αποφύγετε όσα προβλήματα μπορούν να προκληθούν, π.χ. δαγκώματα από το σκυλί που προσπαθεί να παίξει ή απλά να προφυλαχτεί, ιδίως όταν το σκυλί είναι ακόμα μικρό, θα πρέπει οι γονείς να εξηγήσουν την κατάσταση στα παιδιά και να τους πουν ότι θα πρέπει να μάθουν να παίζουν πιο ήσυχα παιχνίδια, ιδιαίτερα όταν είναι κοντά τους το σκυλί, και να αποφεύγουν τα πειράγματα, τουλάχιστον μέχρι να μάθει το κουτάβι να μην τα πιάνει με τα δόντια του. Θα πρέπει επίσης να επιβλέπουν τα παιδιά όσο παίζουν με το σκυλί, για την ασφάλεια και των δύο. Η πιο καλή ηλικία για να αποκτήσει το παιδί ένα πρώτο σκυλί είναι ανάμεσα στα 8 και τα 12 χρόνια. Τότε είναι που τα παιδιά μπορούν να αναλάβουν κάποια ευθύνη για το κατοικίδιό τους. Το να ζούμε με ένα σκυλί στο σπίτι, σ εμάς μπορεί να προσφέρει χαλάρωση. Όταν όμως αφήνουμε το σκυλί μόνο του στο σπίτι, για το σκυλί αυτό μπορεί να είναι αιτία άγχους και ανησυχίας. Η επιστροφή μας στο σπίτι επίσης, μετά από πολύωρη απουσία, στο σκυλί μπορεί να προκαλέσει σύγχυση. Η ανησυχία από τον χωρισμό είναι ένα πολύ συνηθισμένο πρόβλημα για το σκυλί που ζει μαζί με μία εργαζόμενη οικογένεια. Αυτή η ανησυχία μπορεί να αρχίσει να εκδηλώνεται με κλαψουρίσματα και γαβγίσματα μοναξιάς, αλλά μπορεί να κλιμακωθεί γρήγορα σε ένα ξέφρενο πάρτι καταστροφής. Έτσι, είναι σημαντικό να έχει το σκυλί έναν προστατευμένο περιορισμένο χώρο, να το διδάξουμε ότι σ αυτόν τον χώρο μπορεί να χαλαρώνει χωρίς να το ενοχλήσει κανείς, και επίσης να καταλάβει πως όταν φύγουμε από το σπίτι, είναι σίγουρο πως θα γυρίσουμε. Ένας τέτοιος χώρος μπορεί να γίνει το κλουβάκι μεταφοράς του σκυλιού, με την προϋπόθεση βέβαια να μάθει το σκυλί να το δει με καλό μάτι και να το αγαπήσει, π.χ. κερνώντας το μια λιχουδιά κάθε φορά που πηγαίνει εκεί! Επίσης, δεν πρέπει μην μένει εκεί το ζώο κλεισμένο με τις ώρες, αλλά να το νιώσει σιγά σιγά σαν το σπίτι του. Η εκπαίδευση ενός σκύλου είναι πολύ σημαντική, προκειμένου η ζωή μαζί του να γίνει πιο εύκολη και να μειωθούν στο ελάχιστο τα όποια προβλήματα που μπορεί να εμφανιστούν. Για να εκπαιδευτεί όμως σωστά 7

11 το σκυλί σας, χρειάζεται ευγενικό χέρι, καρδιά που αγαπάει και καλή συμπεριφορά. Και, μπορεί εσείς κάποιες στιγμές να νιώθετε ότι το σκυλί σας συμπεριφέρεται σαν άνθρωπος, εκείνο όμως από την πλευρά του μπορεί να νομίζει πως εσείς είστε σκύλος! Κάποια βασικά στοιχεία που συμβάλλουν στη σωστή εκπαίδευση ενός σκυλιού είναι τα εξής: Ο σκύλος θα πρέπει να ξέρει να αναγνωρίζει μερικές εντολές από το αφεντικό του. Η πρώτη λέξη που θα μάθει να αναγνωρίζει είναι το όνομά του, θα ήταν όμως καλό να μπορεί να αναγνωρίζει και παραγγέλματα όπως το «κάτσε», το «εδώ» ή «έλα», και το απαγορευτικό «μη». Καθώς η συμπεριφορά του σκυλιού βασίζεται στο ένστικτο, είναι σημαντικό να επιβραβεύεται κάθε φορά που ανταποκρίνεται σωστά σε μία εντολή, με μία λιχουδιά, ή, ακόμα καλύτερα, με ένα χάδι ή με ένα παιχνίδι. Θα πρέπει επίσης ο τόνος της φωνής μας να είναι ήρεμος και τα παραγγέλματα να δίνονται καθαρά. Ένας καλός τρόπος τιμωρίας όταν το σκυλί έχει ανεπιθύμητη συμπεριφορά είναι ένα τράνταγμα από το περιλαίμιο συνοδευόμενο από το απαγορευτικό «μη», ενώ δεν πρέπει να τιμωρείται με ξύλο ή στέρηση τροφής, αφού κάτι τέτοιο μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκουμε. Καλό είναι η εκπαίδευση του σκυλιού να γίνεται παρουσία όλης της οικογένειας και να επιδεικνύουν όλα τα μέλη της οικογένειας την ίδια σταθερή συμπεριφορά απέναντί του. Οι ασκήσεις μπορούν να διαρκούν από 3 έως 5 λεπτά την κάθε φορά, με μικρά διαλείμματα παιχνιδιού και επιβράβευσης. Όταν το σκυλί κάνει μια αταξία, δεν πρέπει να του φωνάζουμε, μια που ο σκύλος τις έντονες φωνές τις αντιλαμβάνεται ως κάλεσμα ή ως ενθάρρυνση και μπορεί να σας απαντήσει γαβγίζοντας κι εκείνος. Επίσης, δεν τιμωρούμε ένα σκυλί όταν δούμε μία ζημιά που μπορεί να έχει κάνει κατά τη διάρκεια της απουσίας μας, καθώς εκείνο δεν μπορεί να αντιληφθεί το λόγο για τον οποίο τιμωρείται. Η τιμωρία ενός σκυλιού έχει αποτέλεσμα μόνο όταν γίνεται αμέσως μόλις κάνει τη ζημιά ή εκδηλώσει ανεπιθύμητη συμπεριφορά, έτσι ώστε εκείνο να μπορέσει να κάνει τη σύνδεση της συμπεριφοράς του με την τιμωρία του. Πολύ σημαντική για την καθαριότητα του σπιτιού είναι η εκπαίδευση του σκυλιού από πολύ νωρίς να χρησιμοποιεί τη σωστή περιοχή για την τουαλέτα του. Καθώς ένα νεαρό κουτάβι έχει μικρή κύστη και έντερα, χρειάζεται να ουρεί και να αφοδεύει συχνά. Είναι ευθύνη του αφεντικού του να το πηγαίνει στην κατάλληλη περιοχή όσο συχνά χρειάζεται, μόλις ξυπνάει, μετά από κάθε γεύμα και σε ωριαία διαστήματα. Όταν αρχίσει εκείνο να χρησιμοποιεί τη σωστή περιοχή, ένας έπαινος θα το κάνει να τη συνηθίσει γρήγορα. Αντίθετα, η τιμωρία δεν χρειάζεται αν το κουτάβι κάνει ένα λάθος. 8

12 Κάθε σκύλος έχει ανάγκες για την υγεία και την καθαριότητά του. Οι σκύλοι πρέπει να κάνουν εμβόλια για να είναι υγιείς και αυτοί, αλλά και οι ιδιοκτήτες τους. Υπάρχουν ειδικά κολάρα που τα φοράει ο σκύλος για να απομακρύνονται τα τσιμπούρια, αντιπαρασιτικά δισκία που πρέπει να παίρνει από 1 έως 4 φορές το χρόνο για να καθαρίζει το έντερό του από τον εχινόκοκκο και άλλα παράσιτα, καθώς και αμπούλες για την πρόληψη της νόσου του καλα-αζάρ, που μπορεί να μεταδοθεί και στον άνθρωπο. Είναι σημαντικό να παρακολουθείται ο σκύλος από κτηνίατρο και να ακολουθούμε τις συμβουλές του για όλα τα θέματα που αφορούν την υγεία του. Η υγεία του σκύλου είναι μεγάλη ευθύνη για το αφεντικό του. Σχετικά με την καθαριότητα του σκύλου μας, χρειάζεται να τον χτενίζουμε, να του καθαρίζουμε τα δόντια και να τον κάνουμε μπάνιο. Είναι σημαντικό να διαλέξουμε το κατάλληλο σαμπουάν και μαλακτικό για την περιποίηση του σκύλου μας. Το ph του κανονικού δέρματος των κυνοειδών κυμαίνεται από 7,0 έως 7,4 περίπου και, καθώς το ουδέτερο σημείο στην κλίμακα του ph είναι το 7,0, το δέρμα των σκύλων θα πρέπει να θεωρείται ως ήπια αλκαλικό. Το ανθρώπινο δέρμα, αντίθετα, έχει ph περίπου 5,5, πράγμα που το κάνει όξινο. Έτσι, αν χρησιμοποιήσουμε στο σκυλί μας προϊόντα που προορίζονται για τον άνθρωπο και είναι όξινα, θα προκαλέσουμε αργά ή γρήγορα ζημιές στο τρίχωμα του σκύλου μας. Για το λόγο αυτό, υπάρχουν στην αγορά αρκετά σαμπουάν που είναι ειδικά για σκυλιά. Ο σκύλος θα πρέπει να κάνει μπάνιο μία φορά την εβδομάδα ή κάθε δύο βδομάδες. Τέλος, τα νύχια του σκύλου μας θα πρέπει να κόβονται τακτικά, καθώς μπορεί να γίνουν επικίνδυνα για μας, χωρίς τη θέλησή του. Έτσι θα πρέπει να κόβονται σε εβδομαδιαία βάση. Η καλύτερη στιγμή για το κόψιμό τους είναι αμέσως μετά το μπάνιο του σκύλου, οπότε τα νύχια είναι μαλακά και κόβονται εύκολα. Δαβίδ Μπαλαβέντερ 9

13 Πρόγονοι και ράτσες του σκύλου Ο πιο παλιός «σκύλος», ή, για την ακρίβεια, το παλαιότερο ζώο της οικογένειας των κυνοειδών, είναι ο λύκος. Από παλιά, οι λύκοι ήταν ανταγωνιστικοί προς τον άνθρωπο-κτηνοτρόφο. Ο λύκος, για να μπορέσει να επιβιώσει, κυνήγαγε θηράματα για τροφή, μεταξύ των οποίων και κάποια από τα ζώα του ανθρώπου-κτηνοτρόφου, συνήθως τα πιο αδύναμα ή άρρωστα ζώα του κοπαδιού. Ένα σχετικά εύκολο γεύμα για τον λύκο είναι τα πρόβατα, μια που δεν μπορούν να αμυνθούν από μόνα τους. Έτσι, οι κτηνοτρόφοι, που εξέτρεφαν τα πρόβατα για το τρίχωμα, το δέρμα και το κρέας τους, αναγκάστηκαν να αναζητήσουν τρόπους να προστατεύσουν τα ζώα τους από τις επιθέσεις των λύκων. Την προστασία αυτή τους την έδωσε ο πρόγονος του σύγχρονου σκύλου, που προήλθε από κάποιους λύκους που σιγά σιγά εξημερώθηκαν. Το πώς ακριβώς συνέβη αυτή η εξημέρωση του λύκου δεν είναι ακριβώς γνωστό. Δύο είναι οι πιθανότεροι τρόποι: Με την εξημέρωση ορφανών νεογνών λύκου που συνέλαβαν και εξέθρεψαν οι άνθρωποι. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα νεαρά λυκάκια που συλλαμβάνονται από τον άνθρωπο είναι αρκετά εύκολο να εξημερωθούν. Όταν άρχισε και η αναπαραγωγή μεταξύ αυτών των υποταγμένων και εξημερωμένων λύκων, το αποτέλεσμα θα ήταν μια νέα γενιά πειθήνιων λύκων που, με το πέρασμα των γενεών, θα άρχιζαν να μοιάζουν περισσότερο με σκύλους. Η εξημέρωση του λύκου από μόνου του. Λύκοι που ζούσαν κοντά σε ανθρώπινους καταυλισμούς, θα μπορούσαν να βρουν εύκολα τροφή από τα κόκαλα των ζώων που έτρωγαν οι άνθρωποι και μετά τα πετούσαν. Κάποιοι λύκοι που ήταν πιο επιτυχείς στην αλληλεπίδρασή τους με τους ανθρώπους με στόχο την εύρεση τροφής, πέρασαν αυτό το χαρακτηριστικό και στους απογόνους τους, δημιουργώντας ζώα που ήταν όλο και πιο άνετα κοντά στους ανθρώπους. Αυτά τα ζώα σταδιακά άρχισαν να τρώνε ακόμα κι όταν οι άνθρωποι ήταν παρόντες, κάτι που ο άγριος λύκος δεν μπορεί να το κάνει. Καθώς τα ζώα αυτά ζούσαν όλο και πιο κοντά στους ανθρώπους, ενώ οι υπόλοιπες αγέλες των κυνηγών λύκων αποφεύγουν τον άνθρωπο, επήλθε και ο σταδιακός διαχωρισμός του είδους, σε σκύλους και λύκους. Όπως και να έγινε, με το πέρασμα των γενεών, ο εξημερωμένος λύκος έγινε όλο και πιο φιλικός με τον άνθρωπο, άλλαξε η εμφάνισή του και η συμπεριφορά του, ανέπτυξε χαρακτηριστικά όπως το γάβγισμα και αναπτύχθηκε ακόμα πιο πολύ το αίσθημα της συντροφικότητας. Η συντροφικότητα, που είναι αναπτυγμένη και στους λύκους οι οποίοι ζουν σε αγέλες, υπάρχει και στους σκύλους, οι οποίοι αναζητούν συντροφιά τόσο σε άλλους σκύλους, όσο και στον άνθρωπο. Επίσης, ανάλογα με το περιβάλλον και την ανάγκη, ο σκύλος «τροποποιήθηκε», με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι διάφορες ράτσες. Το γνωστό σε όλους μας τσοπανόσκυλο ανέλαβε τη δουλειά να 10

14 προσέχει να μην ξεφύγει κανένα ζώο από το κοπάδι, και να προστατεύει τα ζώα του κοπαδιού από τους κινδύνους. Το στοιχείο που κράτησε η συγκεκριμένη ράτσα από τους λύκους είναι το βλέμμα, που κάθε φορά έχει την ικανότητα να ακινητοποιεί τα πρόβατα. Διάφορες φυλές τσοπανόσκυλων ανέπτυξαν χαρακτηριστικά που τους επιτρέπουν να μοιάζουν με τα πρόβατα και να «καμουφλάρονται» έτσι μέσα στο κοπάδι, όπως το μέγεθος και το άσπρο και λίγο κατσαρό τρίχωμα, όπως των προβάτων. Πολλές φορές, τα σκυλιά που αναλαμβάνουν τη φύλαξη του κοπαδιού μεγαλώνουν μαζί με τα πρόβατα, οπότε το ένστικτο προστασίας προς την αγέλη και την οικογένειά τους, που έχουν κληρονομήσει από τους λύκους, κατευθύνεται προς την προστασία του κοπαδιού. Ο γερμανικός ποιμενικός, ή λυκόσκυλο, είναι ένας δυναμικός σκύλος με εξυπνάδα και ομορφιά, αλλά το πραγματικά δυνατό του όπλο είναι η οσμή του. Η μουσούδα του είναι ένα πραγματικό εργαλείο. Έχοντας δέκα φορές καλύτερη όσφρηση από του ανθρώπου, η μουσούδα αυτού του σκύλου εισπνέει τον αέρα με τις διάφορες οσμές και τον εκπνέει από τις πλαϊνές γραμμές στη μύτη του. Κατά τη διάρκεια της εισπνοής, μπορεί να συγκρατήσει τον εισπνεόμενο αέρα μέσα στη μουσούδα του, και έτσι μπορεί να αναγνωρίσει αν η μυρωδιά του είναι γνωστή, βλαβερή ή ελκυστική. Ο γερμανικός ποιμενικός είναι ο σκύλος που χρησιμοποιείται από την αστυνομία για να ανιχνεύσει ναρκωτικά και από τις ομάδες διάσωσης της Πυροσβεστικής για να βρει εγκλωβισμένους ανθρώπους κάτω από ερείπια κτηρίων μετά από μία καταστροφή. Το στοιχείο που κράτησε αυτή η ράτσα από τον λύκο, και που μάλιστα το ανέπτυξε περισσότερο, είναι η δυνατότητα αναγνώρισης από τη μυρωδιά. 11

15 Το σκυλί του Αγίου Βερνάρδου είναι γνωστό σε όλους από την ταινία «Μπετόβεν». Το σκυλί αυτό θεωρείται ως ένας σύγχρονος, ανεπτυγμένος και φιλικός λύκος. Μπορεί να μην του μοιάζει καθόλου, έχει όμως πολλά κοινά στοιχεία με τον λύκο. Τα στοιχεία αυτά είναι η δύναμή του (αν και την έχει αναπτύξει κι από μόνο του αρκετά), η αντίσταση στο κρύο χάρις στο τρίχωμά του, η οσμή του και οι πατούσες του, που δίνουν σ αυτό το σκύλο την ικανότητα να περπατά πάνω στο χιόνι, βυθίζοντας τις πατούσες του σ αυτό. Έχοντας αυτό το προσόν, ο σκύλος του Αγίου Βερνάρδου χρησιμοποιείται πολύ στις διασώσεις πάνω στα βουνά και στα χιονισμένα μέρη. Ένας αξιοσέβαστος σκύλος είναι ο σκύλος μπουλντόγκ, που το όνομά του είναι συνδυασμός δύο λέξεων: σκύλος και ταύρος. Ο σκύλος αυτός, αν και δείχνει χοντρός, με ζαρωμένο δέρμα και βαριεστημένη διάθεση, στην πραγματικότητα είναι το αντίθετο. Το σώμα του είναι όλο μύες και τα σαγόνια του αρκετά επικίνδυνα. Ο σκύλος αυτός παλιότερα θεωρούταν επικίνδυνος και τον χρησιμοποιούσαν σε κυνομαχίες, μάχες εναντίον άλλων σκύλων, πολλές φορές μέχρι θανάτου. Χρησιμοποιήθηκε επίσης και σε μάχες σκύλων εναντίον ταύρων, απ όπου πήρε και το όνομά του. Σήμερα ο σκύλος αυτός χρησιμοποιείται πολύ στη διαφήμιση, λόγω της εμφάνισής του, ενώ τον έχουμε δει πολλές φορές και σε κινούμενα σχέδια. Επίσης, η επιλεκτική αναπαραγωγή του το έχει κάνει ένα αγαπημένο οικογενειακό κατοικίδιο ζώο. Παρόλα αυτά, το στοιχείο που έχει κρατήσει από το λύκο είναι η σωματική αντοχή του και η μεγάλη του δύναμη. 12

16 Υπάρχει όμως ακόμα ένας σκύλος, που, εμφανισιακά τουλάχιστον, δεν έχει τίποτα κοινό με τους λύκους. Αυτός είναι ο σκύλος τσιουάουα, η μικρότερη ράτσα και η πιο «μαμόθρεφτη». Ο σκύλος αυτός δεν βαριέται ποτέ το ντάντεμα. Του αρέσει να τον περιποιούνται συνέχεια και, μάλιστα, έχει τη φήμη και μιας ιδιαίτερα ζηλιάρικης ράτσας, που δεν είναι ιδιαίτερα ανεκτικό στην παρουσία άλλων ζώων στο σπίτι. Οι επιστήμονες λένε πως το τσιουάουα μας βγάζει το ένστικτο να το προσέχουμε συνέχεια, εξαιτίας των μεγάλων ματιών του και του στρογγυλού του κεφαλιού που μας θυμίζουν μωρό και μας προκαλούν ενστικτωδώς την ανάγκη να τρέχουμε συνέχεια πίσω από αυτό. Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι «ξαδέρφια» των σκύλων και των λύκων είναι τα κογιότ. Είναι ζώα έξυπνα και γρήγορα, αν και όχι τόσο δυνατά όσο οι λύκοι ή τα δυνατά σκυλιά. Ζουν σε αγέλες και είναι δύσκολο να εξημερωθούν από τον άνθρωπο. Το είδος ζει στη Βόρεια και την Κεντρική Αμερική, έχει μήκος περίπου ένα μέτρο και μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα μέχρι 65 χιλιόμετρα την ώρα. Δαβίδ Μπαλαβέντερ 13

17 Η γάτα Μια δόση αυτοεκτίμησης, μια μεγάλη δόση αρμονίας και μια ενισχυμένη δόση ανεξαρτησίας λέγεται ότι φτιάχνουν μια καλή συνταγή ευτυχίας. Αυτά τα ίδια συστατικά φτιάχνουν ταυτόχρονα και το "χαρακτήρα" της γάτας, που σύμφωνα με τους ειδικούς της ανθρώπινης συμπεριφοράς, μπορεί να γίνει ένας πολύ καλός μπούσουλας για να αντιγράψει κανείς στοιχεία και να απολαμβάνει καλύτερα τη ζωή του. "Πώς θα μάθετε να είστε γάτοι" είναι ο τίτλος του βιβλίου της Ιταλίδας Οριέτα Σάλα, η οποία υποστηρίζει ότι "αρκεί να σταματήσεις μια στιγμή να παρατηρήσεις μια γάτα, να γευτείς τη φύση της. Πρώτα απ' όλα θα μάθεις να μην είσαι κτητικός, να μη θέλεις να κατέχεις τίποτα. Ακόμη και ο σκύλος για παράδειγμα θέλει να έχει το δικό του κόκαλο, τα δικά του παιχνίδια. Η γάτα μακάρι να βρει κάτι να παίξει, αλλά αμέσως μετά θα το ξεχάσει. Δεν δεσμεύεται με τίποτα. Προχωράει εκεί που θέλει και είναι ελεύθερη από τα πάντα. Ακολουθώντας το ένστικτό της μπορούμε να γίνουμε πιο δυνατοί αλλά και ταυτόχρονα πιο ήρεμοι". Λέγεται ότι οι γάτες δίνουν και πολύ καλά μαθήματα αν όχι για το σεξουαλικό παιχνίδι -παρ' όλο που συνηθίζουμε να μιλάμε για "γατούλες του σεξ"- τουλάχιστον για την ουσία του φλερτ, της αποπλάνησης, της άσκησης γοητείας. "Οι γάτες έχουν μια ολόκληρη φιλοσοφία και ξεκινούν να εκφράζουν τη σεξουαλικότητά τους ακόμη και με τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν σε όποιον τις χαϊδεύει", παρατηρεί ο Πινούτσα Ντοσένα στο βιβλίο του "Ο γάτος", που κυκλοφορεί στην Ιταλία. Προσθέτει, επίσης, ότι επηρεάζονται από τη διάθεση του άλλου, αλλά δεν χάνουν ποτέ την αυτοσυγκέντρωσή τους, απολαμβάνοντας τις στιγμές και ταυτόχρονα χαλαρώνοντας μέχρι σημείου φοβερής τεμπελιάς, για να γεμίσουν τις μπαταρίες τους. Δράση: Οι γάτες έχουν πολλή ζωντάνια και από αυτές μπορείς να μάθεις να μην αρκείσαι σε τίποτα. Τεμπελιά: Τα γατιά τεμπελιάζουν για να εξοικονομούν ενέργεια. Η πιο φιλοσοφική ανάλυση του θέματος λέει πως χαλαρώνουν για να μπορούν όταν θέλουν να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό. Αυτοεκτίμηση: Οι γάτες είναι ζηλιάρες και μας διδάσκουν να εκτιμούμε τον εαυτό μας και να υπολογίζουμε στις δικές μας δυνάμεις. Ανεξαρτησία: Οι γάτες δεν είναι καθόλου κτητικές και, σε αντίθεση με τα άλλα ζώα, δεν δένονται με τίποτα και κατ' επέκταση δεν δημιουργούν ποτέ εξαρτήσεις. 14

18 Όνειρα: Λένε ότι οι γάτες ζουν με τη φαντασία τους και ονειρεύονται για να ξεπερνούν τις δυσκολίες. Σχέσεις: Οι γάτες διατηρούν πάντοτε καλές διπλωματικές σχέσεις με το περιβάλλον τους. Η γάτα είναι ένα ζώο που συνδέεται με μια πολύ πλούσια ιστορία. Από την αρχαιότητα ακόμα, η γάτα λατρεύτηκε σαν Θεά, αγαπήθηκε από Μάγους και Μάγισσες, κυνηγήθηκε ως «όργανο του Σατανά», κατηγορήθηκε ως γρουσούζικη. Ίσως είναι η αξιοπρεπής συμπεριφορά της, η υπεροψία και ο ανεξάρτητος χαρακτήρας της αυτό που την έκανε τόσο αγαπητή μα και τόσο μισητή από τους ανθρώπους. Αντιπροσώπευσε τη γυναικεία φύση, την Τέχνη της Μαγείας, την εσώτερη σοφία, και η καθηλωτική ματιά της ταυτίστηκε με τις φάσεις της Σελήνης. Έγινε σύμβολο της συνείδησης, και η μορφή της αντιπροσώπευσε τόσο την Κόλαση όσο και την Αγνότητα. Είναι το μοναδικό ζώο που δεν πέρασε ποτέ και δεν θα περνά ποτέ απαρατήρητο. Η ιστορία της γάτας Οι περισσότεροι ζωολόγοι συμφωνούν πως ήταν κάπου στο σημερινό Σουδάν και πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια, όταν φτωχοί αγρότες στις όχθες του Νείλου κατάφεραν για πρώτη φορά να εξημερώσουν τη μικρή, κίτρινη αγριόγατα, τον πρόγονο της σημερινής γάτας. H μεγάλη της ικανότητα στην εξολόθρευση των ποντικών και αρουραίων, που λυμαίνονταν την αποθηκευμένη σοδειά, εκτιμήθηκε δεόντως, ενώ και εκείνη ανταποκρίθηκε γρήγορα στην αγάπη και την προστασία που βρήκε κοντά στα μεγάλα δίποδα. Οι Αιγύπτιοι: Όταν οι περιοχές αυτές ενσωματώθηκαν στο βασίλειο της Άνω Αιγύπτου και οι πρωτόγονες κοινωνίες οργανώθηκαν, η γάτα (που άκουγε στο όνομα «μάου») ευνοήθηκε πολύ από το θεοκρατικό καθεστώς, καθώς το ιερατείο με μία παράλογη για τα μέτρα μας απόφαση την ανακήρυξε θεότητα. Στην Αιγυπτιακή θρησκεία, η Θεά Μπαάστ (ή Μπαστέτ) εμφανίζεται με κεφάλι γάτας και στην αρχαία Αίγυπτο όλες οι γάτες θεωρούνταν ιερές και ενσαρκώσεις της Θεάς. Έτσι, οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τη γάτα ιερό ζώο και ταυτόχρονα χρήσιμο. Όλες οι γάτες της χώρας ανήκαν όμως στο δυνάστη και θεό Φαραώ, που επέτρεπε στους κοινούς θνητούς να τις κρατούν στα σπίτια τους την ημέρα, γιατί το βράδυ έπρεπε να τις φέρουν στις βασιλικές σιταποθήκες για να κρατάνε μακριά τα τρωκτικά. Σε κάθε ναό επίσης 15

19 βρισκόταν ένας μεγάλος αριθμός από γάτες, όπου τις τάιζαν και φρόντιζαν με τρόπο τελετουργικό. Όλες οι αδέσποτες γάτες ήταν άξιες σεβασμού και αλίμονο σε εκείνον που δεν θα τάιζε την αδέσποτη που θα εμφανιζόταν στην αυλή του. Το να σκοτώσεις ή έστω απλά να ενοχλήσεις γάτα κατατασσόταν στα αποτρόπαια εγκλήματα και μέγιστη ιεροσυλία. O Διόδωρος υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της εκτέλεσης κάποιου Ρωμαίου, που είχε φονεύσει γάτα, παρότι οι αρχές είχαν κάνει τα πάντα για να καθησυχάσουν το λαό, ώστε να μην εξοργίσουν την κραταιά τότε Ρώμη. O Ηρόδοτος πάλι αναφέρει πως όταν κάποιο σπίτι τυλιγόταν στις φλόγες, οι Αιγύπτιοι πρώτα φρόντιζαν να σώσουν τις γάτες και μετά τους ενοίκους. Οι γάτες των σπιτιών θεωρούνταν Θεϊκή εύνοια για την οικογένεια, μοιράζονταν γενναιόδωρα η τροφή μαζί τους και μετά τον θάνατό τους ακολουθούσε επικήδεια τελετή με μέγιστες τιμές. Οι σαρκοφάγοι για τις νεκρές γάτες υπήρξαν αριστουργήματα τέχνης και το νεκρό σώμα ταριχευόταν από ιερείς. Το να κλέψεις όμως μια γάτα ήταν κανονικό έγκλημα. Έτσι, οι πρώτες εμφανίσεις της, εκτός Αιγύπτου, άργησαν πολύ. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι: Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο θεός Απόλλωνας δημιούργησε το λιοντάρι για να τρομάξει την αδελφή του, θεά του κυνηγιού, Άρτεμη, κι εκείνη δημιούργησε μια... "μινιατούρα" του. Οι Φοίνικες που ήταν διακεκριμένοι έμποροι, πουλούσαν τις γάτες σε διάφορα λιμάνια και ευθύνονται για την παρουσία τους σε πολλές χώρες, μεταξύ αυτών και την Ιταλία. Για την Ρωμαϊκή θρησκεία, η γάτα είναι το ιερό ζώο αλλά και σύμβολο της σεληνιακής Θεάς Ντιάνα. Το ίδιο ισχύει και για την αντίστοιχη σεληνιακή Θεά της Κέλτικης θρησκείας, την Κεριντουέν, όπου οι γάτες εκτελούν επίσης και τις προσταγές της στην Γη. Στην Σκανδιναβική θρησκεία, το άρμα της Θεάς Φρέγια το σέρνουν γάτες και χαίρουν την προστασία και αγάπη της Θεάς. Μεσαίωνας: Ήρθαν δύσκολες μέρες και για τις γάτες, που θεωρούνταν δαιμονικά ζώα κι έτσι σιγά σιγά έγινε παράδοση να θάβουν μια γάτα στα θεμέλια κάθε καινούργιου σπιτιού για να στεριώσει. Σε όλη την Ευρώπη, από την αρχαιότητα μέχρι ακόμα και σήμερα, η γάτα σχετίζεται με τις Μάγισσες. Ιδιαίτερα το Μεσαίωνα, πίστευαν ότι οι γάτες είναι μάγισσες ή χρησιμοποιούνται για την ενδυνάμωση των μαγικών δυνάμεων και ικανοτήτων για μάγια. Δεν νοείται Μάγισσα χωρίς γάτα, και λόγω αυτής της παράδοσης, κατά την διάρκεια των Χρόνων της Φωτιάς («Κυνήγι των 16

20 Μαγισσών» του Μεσαίωνα) η ύπαρξη γάτας στο σπίτι ήταν αποδεικτικό πως η κάτοικος είναι Μάγισσα. Για το λόγο αυτό κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους εξοντώθηκαν συστηματικά πολλές γάτες. Η εξολόθρευση των τετραπόδων οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των αρουραίων και συνακόλουθα σε μαζικούς θανάτους από την επιδημία πανώλης (Μαύρος Θάνατος). Η εν λόγω επιδημία μεταδόθηκε από ψύλλους που είχαν μολύνει τους αρουραίους. H μανία αυτή δε βρήκε ευτυχώς μιμητές στον υπόλοιπο κόσμο, αντίθετα μάλιστα, οι Άραβες περιέβαλαν με στοργή τη γάτα. Λέγεται μάλιστα πως όταν ο Μωάμεθ ήθελε κάποτε να πάει να προσευχηθεί, έκοψε το μανίκι του μανδύα του για να μην αναγκαστεί να ξυπνήσει το γατάκι που κοιμόταν πάνω του. Αναγέννηση: Το κυνήγι συνεχίζεται, αφού οι γάτες εξακολουθούν να θεωρούνται δαίμονες και σε πολλές περιπτώσεις βασανίζονται άγρια και θανατώνονται : Στα 1634 απαγορεύεται διά νόμου να φονεύσει κανείς γάτα. Ο καρδινάλιος Ρισελιέ έδινε το καλό παράδειγμα, έχοντας στο σπίτι του 14 γάτες. Οι προλήψεις όμως αποδεικνύονται πολύ πιο ισχυρές από τους νόμους. Το 1718, ο Μοντγκόμερυ του Caithness, υποστήριζε πως κάθε βράδυ, έξω από το σπίτι του, μαζεύονταν ένα πλήθος γάτες όπου μιλούσαν με ανθρώπινη μορφή. Υποστήριξε πως ένα βράδυ κατάφερε να σκοτώσει 2 από αυτές και να τραυματίσει άλλη μια και ότι την επόμενη ημέρα, έμαθε πως 2 ηλικιωμένες γυναίκες βρέθηκαν νεκρές στο κρεβάτι τους και άλλη μια άσχημα τραυματισμένη. Η ιστορία του έγινε πασίγνωστη στον τότε ευρωπαϊκό κόσμο, και βάση αυτής, ενισχύθηκε ο μύθος ότι οι Μάγισσες το βράδυ μεταμορφώνονται σε γάτες. Στα μέσα του 18ου αιώνα όμως, και με την έλευση του Διαφωτισμού, οι γάτες αθωώνονται διά παντός : Τα γατιά μπαίνουν στα βιβλία, όπου γίνεται αισθητή η παρουσία τους, ενώ ακόμη και ο Ροσίνι γράφει έργα αφιερωμένα στις γάτες : Αρχίζει η περίοδος της γατομανίας. Η γάτα μπαίνει στην αγορά και το μάρκετινγκ αναλαμβάνει τα περί της διατροφής και της ψυχαγωγίας της. Για την κουλτούρα του πράγματος, έρχεται στο τελείωμα το περιτύλιγμα της αρμονίας, του προτύπου συμπεριφοράς, ενός ρόλου τέλος πάντων στη σύγχρονη ζωή. Η μαύρη γάτα και άλλες προλήψεις Για κάποιους, η μαύρη γάτα αποτελεί σύμβολο του Σατανά, για άλλους σκέτη καντεμιά, αλλά υπάρχουν και αυτοί που τη θεωρούν γουρλίδικη! Υπάρχουν προλήψεις σε πολλούς πολιτισμούς σχετικές με τις γάτες. Στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, η μαύρη γάτα θεωρείται κακός οιωνός. Πιστεύεται ότι αν κάποιος δει μια μαύρη γάτα να περνά μπροστά από αυτόν, τότε θα έχει κακοτυχία 17

21 αυτός που την είδε. Το 2007 μάλιστα, φιλοζωικές οργανώσεις στην Ιταλία ανακήρυξαν την 17η Νοεμβρίου ως ημέρα της μαύρης γάτας, προσπαθώντας να δώσουν τέλος σε αυτήν την προκατάληψη. Αντίθετα, στην Βρετανία και την Αυστραλία, η μαύρη γάτα θεωρείται σημάδι καλής τύχης. Σε μια προσπάθεια να ανεβάσουμε τη ζήτηση της μαύρης γάτας (που κυκλοφορεί σε χιλιάδες στους ελληνικούς δρόμους), θα επιμείνουμε στην αγγλική άποψη, πως η μαύρη γάτα είναι γουρλού. Για πολλά χρόνια, οι άνθρωποι στη Μεγάλη Βρετανία πίστευαν, ότι αν μια μαύρη γάτα εμφανιστεί ξαφνικά στο δρόμο σας ή μπει στο σπίτι σας, αυτό σημαίνει καλοτυχία. Μέχρι να έρθουν οι Αμερικάνοι, με τις προκαταλήψεις και το σινεμά και να ανατρέψουν την κατάσταση. Ας δούμε τις πηγές καλοτυχίας: Πηγή 1: Αρχαία Αίγυπτος Όπως αναφέραμε και στα προηγούμενα, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η γάτα φέρνει ευτυχία στο σπίτι όπου ζει και στους ανθρώπους που τη φροντίζουν. Οι επιγραφές πάνω στους αρχαίους τάφους έλεγαν «καθημερινά η γάτα μας δίνει ζωή, ευτυχία και υγεία». Αυτή η αρχαία παράδοση διατηρήθηκε μέσα από τους αιώνες, ακόμη και κατά την περίοδο που η Χριστιανική Εκκλησία καταδίωκε τις γάτες ως «υπηρέτες του σατανά». Πηγή 2: Μεσαίωνας Την περίοδο του Μεσαίωνα οι άνθρωποι μισούσαν τις «γάτεςσατανάδες» και τις φοβόντουσαν. Εκείνη ακριβώς την εποχή γεννήθηκε μια θαυμάσια άποψη που σύντομα έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής: Αν η γάτα είχε βρεθεί στο δρόμο σου και δε σου συνέβη τίποτα κακό, τότε αυτό σήμαινε ότι ήσουν τυχερός. Έτσι, προέκυψε η συσχέτιση μεταξύ της γάτας και της καλοτυχίας. Αν η γάτα έρθει στο σπίτι σου και τη φροντίσεις, κερδίζεις την εύνοια του σατανά και προστατεύεσαι από την οργή του. Για τη φροντίδα αυτή της γάτας κερδίζεις σε αντάλλαγμα καλοτυχία και όχι την οργή του σατανά, ο οποίος δε θα σε ταλαιπωρήσει. Πηγή 3: Έρωτας Μια Αγγλική παροιμία λέει: «Αν υπάρχει μια μαύρη γάτα στο σπίτι σου, οι εραστές θα βρίσκονται πάντα εκεί». Εδώ, η γάτα παίζει το ρόλο ενός συμβόλου σεξουαλικής έλξης. Κατά τη διάρκεια του οίστρου της προσελκύει πληθώρα γάτων, γι αυτό και το σπίτι όπου ζει θεωρείται το μέρος όπου κάθε θηλυκό θα είναι δημοφιλές στους άντρες. Το μαύρο, στις περιπτώσεις αυτές, θεωρείται τυχερό χρώμα, όμως στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην Αμερική, συμβαίνει το τελείως αντίθετο: η άσπρη γάτα είναι που φέρνει καλοτυχία και η μαύρη μπελάδες. Αυτή η άποψη συνδέεται με το γεγονός, ότι στα χρόνια των πρωτοπόρων, των πρώτων αποίκων, η μαύρη γάτα συσχετιζόταν με το σατανά, σε τέτοιο βαθμό που κανείς δεν μπόρεσε να ανατρέψει την κατάσταση. Αντίθετα, θεωρούσαν την άσπρη γάτα ως σύμβολο της δύναμης του φωτός κατά του σκότους και γι αυτό την έβλεπαν ως το απόλυτο σύμβολο καλοτυχίας. 18

22 Ακόμη και σήμερα στη χώρα μας, πολλοί άνθρωποι είναι προληπτικοί ως προς τις μαύρες γάτες. Αρκετοί δεν το συζητάνε καν να πάρουν μια μαύρη γάτα στο σπίτι τους, ενώ κάποιοι «φτύνουν τον κόρφο τους» και σταυροκοπιούνται όταν τύχει να βρεθεί στο δρόμο τους μαύρη γάτα! Για την Βρετανία επίσης, οι ξανθόασπρες γάτες είναι καλή τύχη για όποιον τις έχει στο σπίτι του, και για την Πρώην Σοβιετική Ένωση ισχύει το ίδιο, αλλά για τις μπλε γάτες. Για πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, το να φτερνιστεί γάτα κοντά σε νύφη που ετοιμάζεται για την τελετή του γάμου, είναι σημάδι ευτυχισμένου έγγαμου βίου. Σε άλλα μέρη του κόσμου, είναι πρέπον να χαιρετάς ευγενικά την μαύρη γάτα που συναντάς στο δρόμο σου, διότι έτσι θα σου χαρίσει καλή τύχη. Εάν όμως κυνηγήσεις γάτα, τότε εκείνη θα σου κλέψει την καλή σου τύχη. Εάν γάτα που συνάντησες στον δρόμο, τρέχει από μόνη της μακριά σου, θεωρείται πολύ κακός οιωνός. Πολλοί ναυτικοί αποφεύγουν να προφέρουν την λέξη «γάτα» όσο βρίσκονται εν πλω, ενώ αντίθετα το θεωρούν γούρι να έχουν μια γάτα μαζί τους στο καράβι, ειδικά εάν είναι απόλυτα μαύρη, χωρίς καθόλου λευκά σημάδια στην γούνα της. Εάν πετάξουν γάτα από το καράβι, αμέσως θα τους βρει δυνατή φουρτούνα, αλλά έτσι κι αλλιώς οι ναυτικοί φροντίζουν ιδιαίτερα την γάτα του καραβιού, την αγαπούν και την σέβονται, και δεν υπάρχει περίπτωση να την διώξουν ή να την πετάξουν από το καράβι. Ακόμα και σε περίπτωση ναυάγιου, σπάνια δεν θα βρεθεί κάποιος που να σώσει την γάτα. Χαρακτηριστικό είναι και το παρακάτω ποίημα του Ν. Καββαδία για τις γάτες των πλοίων. ΟΙ ΓΑΤΕΣ ΤΩΝ ΦΟΡΤΗΓΩΝ Οι ναυτικοί στα φορτηγά πάντα μια γάτα τρέφουν, που τη λατρεύουνε, χωρίς να ξέρουν το γιατί, κι αυτή, σαν απ' τη βάρδια τους σχολάνε κουρασμένοι, περήφανη στα πόδια τους θα τρέξει να τριφτεί. Τα βράδια, όταν η θάλασσα χτυπάει τις λαμαρίνες, και πολεμάει με δύναμη να σπάσει τα καρφιά, μέσα στης πλώρης τη βαριά σιγή, που βασανίζει, είναι γι' αυτούς σα μια γλυκιά γυναικεία συντροφιά. Είναι περήφανη κι οκνή, καθώς όλες οι γάτες, κι είναι τα γκρίζα μάτια της γιομάτα ηλεκτρισμό κι όπως χαϊδεύουν απαλά τη ράχη της, νομίζεις πως αναλύεται σ' ένα αργό και ηδονικό σπασμό. 19

23 Στο ρεμβασμό και στο θυμό με τη γυναίκα μοιάζει κι οι ναύτες περισσότερο την αγαπούν γι' αυτό κι όταν αργά και ράθυμα στα μάτια τους κοιτάζει, θαρρείς έναν παράξενο πως φέρνει πυρετό. Της έχουν πάντα στο λαιμό μια μπακιρένια γύρα, για του σιδέρου την κακήν αρρώστια φυλαχτό, χωρίς όμως, αλίμονο, ποτέ να κατορθώνουν να την φυλάξουν απ' το μαύρο θάνατο μ' αυτό. Γιατί είναι τ' άγρια μάτια της υγρά κι ηλεκτρισμένα κι έτσι άθελα το σίδερο το μαύρο τα τραβά, κι ουρλιάζοντας τρελαίνεται σ' ένα σημείο κοιτώντας φέρνοντας δάκρυα σκοτεινά στους ναύτες και βουβά. Λίγο πριν απ' το θάνατον από τους ναύτες ένας, - αυτός οπού 'δε πράματα στη ζήση του φριχτά χαϊδεύοντάς την, μια στιγμή στα μάτια την κοιτάζει κι ύστερα μες στη θάλασσα την άγρια την πετά. Και τότε οι ναύτες, που πολύ σπάνια λυγά η καρδιά τους, πάνε στην πλώρη να κρυφτούν με την καρδιά σφιχτή, γεμάτη μια παράξενη πικρία που όλο δαγκώνει, σαν όταν χάνουμε θερμή γυναίκα αγαπητή. Οι Άγγλοι ναυτικοί πιστεύουν πως όσο η σύζυγός τους έχει μαύρη γάτα στο σπίτι τους τότε η ασφαλής επιστροφή τους είναι εξασφαλισμένη. Λίγες τρίχες από γάτα πιστεύεται πως ενδυναμώνει την αποτελεσματικότητα γητειών, καθώς και φυλαχτών. Κατά τον Μεσαίωνα, πιστεύονταν πως αν ένας άνθρωπος ήταν σοβαρά άρρωστος, τότε θα έπρεπε να τον πλύνουν και κατόπιν με το ίδιο νερό να πλύνουν μια γάτα, και έτσι η γάτα έπαιρνε την αρρώστια πάνω της και ο ασθενής γινόταν καλά. Πολλοί άνθρωποι, ακόμα και σήμερα, έχουν μια γάτα στο σπίτι τους διότι θεωρείται πως η παρουσία της και μόνο, διώχνει τα κακόβουλα αερικά. Στην Kίνα, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι το βλέμμα της γάτας διώχνει τα κακά πνεύματα και πως η παρουσία της στο σπίτι εξασφαλίζει την καλοτυχία. Στο βασίλειο του Σιάμ (τη σημερινή Tαϊλάνδη) οι πρόγονοι της σιαμέζικης γάτας προστάτευαν τους ναούς από ιερόσυλους ποντικούς, που ροκάνιζαν τα ιερά χειρόγραφα, ενώ στην Ιαπωνία θεωρείται ακόμα ευλογημένο ζώο και δεν είναι σπάνιο στις μέρες μας το φαινόμενο, μια οικογένεια να τελεί κάθε χρόνο μνημόσυνο για την ψυχή μιας πολυαγαπημένης γάτας. Στη σύγχρονη Ελλάδα επιζούν ακόμα οι προλήψεις για τις μαύρες γάτες, ενώ δυστυχώς πολλοί παίρνουν τοις μετρητοίς τη δοξασία πως οι γάτες είναι «εφτάψυχες». Mόνο αν ποντάρουν στις υπόλοιπες ψυχές της εξηγείται η προκλητική αδιαφορία και πολλών οδηγών που, δίχως καθόλου να φρενάρουν, θερίζουν τη ζωή αυτού του έξυπνου και ευκίνητου ζώου, που αγνοεί δυστυχώς τους ανθρώπινους κανόνες οδικής κυκλοφορίας και συχνά πετάγεται απροειδοποίητα καταμεσής του δρόμου. 20

24 Η γάτα ως κατοικίδιο H γάτα είναι ανεξάρτητη και πολύ δύσκολη στην εκπαίδευσή της. Γι αυτό το λόγο είναι λιγότερο δημοφιλής ως κατοικίδιο από το σκύλο. Είναι όμως ένα ζώο που διαθέτει άριστη μνήμη, θυμάται πολύ καλά ποιος της συμπεριφέρεται όμορφα και χαρίζει την αφοσίωσή της μόνο σε όποιον την αξίζει. Ανταποκρίνεται στη στοργή με περίσσεια αγάπης και βρίσκει το δρόμο να γυρίσει στο σπίτι, που θεωρεί δικό της, όσο μακριά και αν βρεθεί. Είναι πεντακάθαρη, ευαίσθητη, προστατευτική, υπόδειγμα μητέρας, μυστηριώδης και σαγηνευτική. Έτσι, παρότι ακούμε συχνά διάφορους που δεν μπορούν να δεχτούν τον ανεξάρτητο χαρακτήρα της, να κατηγορούν τη γάτα πως είναι «ύπουλη», «άπιστη», «πανούργα», «μπαμπέσα σαν θηλυκό» κ.λπ., είναι επίσης πάρα πολλοί, ζωγράφοι, ποιητές και συγγραφείς, κι εκείνοι που ύμνησαν την εκφραστικότητα των ματιών της, την αρμονία της μορφής της, το χάρισμα που διαθέτει να κινείται λες και είναι ολόκληρη φτιαγμένη από ζυμάρι. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι μάλιστα περιέγραψε όλα τα χαρίσματα αυτού του ιερού και αγαπημένου ζώου και εξέφρασε όλη τη γοητεία που μας ασκεί με τρεις μόνο λέξεις: «αριστούργημα της φύσης». 21

25 Οι ράτσες της γάτας Αβησσυνίας Αγκύρας Αιγυπτιακή Μάου Αμερικανική κοντόμαλλη Γάτα του Μπαλί Βιρμανική Γάτα του Μαν Αμερικανική σγουρή Αυστραλιανή Βρετανική κοντόμαλλη Ευρωπαϊκή Βραχύουρη γιαπωνέζικη Περσική Σιαμέζικη Νορβηγική Σιβηρική Sphinx Μαριαλένα Δαμιανάκη Δανάη Βογιατζή 22

26 Ένα quiz για ζωόφιλους Δοκίμασε να απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτού του quiz και ανακάλυψε αν καταλαβαίνεις τις γάτες, τους σκύλους και τις ανάγκες τους! 1. Με καλή φροντίδα οι περισσότερες γάτες και σκύλοι ζουν μέχρι: Α. 5 χρόνια Β. 20 χρόνια Γ. 12 χρόνια Δ. 15 χρόνια 2. Δεν υπάρχει πρόβλημα αν αφήσεις ένα ζώο χωρίς νερό για: Α. Όλο το βράδυ Β. 6-8 ώρες Γ. Μια ώρα Δ. Ποτέ 3. Ένας σκύλος πρέπει να είναι με: Α. Χωρίς αλυσίδα Β. Κοντή αλυσίδα (1 μέτρο) Γ. Μακριά αλυσίδα (5 μέτρα) Δ. Αλυσίδα τοποθετημένη ψηλά με κρίκο, που επιτρέπει στο σκύλο να πηγαινοέρχεται ακίνδυνα. 4. Οι γάτες και οι σκύλοι πρέπει να ταΐζονται: Α. 4 φορές την ημέρα Β. Μία φορά κάθε δύο για να είναι καλύτεροι φύλακες Γ. Μία ή δύο φορές την ημέρα Δ. Όποτε το θυμάστε 5. Οι γάτες και οι σκύλοι πρέπει να τρώνε: Α. Μόνο κοτόπουλο και μπριζόλα Β. Συνδυασμός κονσέρβας και ξηρής τροφής για ζώα Γ. Μόνο ξηρή τροφή Δ. Κόκαλα και μακαρόνια 6. Εμβολιάζουμε τα ζώα για να: Α. Προστατεύουμε τους εαυτούς μας Β. Προστατεύουμε τα ζώα Γ. Προστατεύουμε το περιβάλλον Δ. Για να προστατεύουμε και τα ζώα μας και άλλα ζώα 7. Στειρώνουμε τα ζώα διότι: Α. Ένα μη στειρωμένο ζώο είναι δύσκολο να ελεγχθεί 23

27 Β. Θέλουμε να μειώσουμε τα άστεγα και τα αδέσποτα ζώα Γ. Τα ζώα μας θα είναι πιο ήρεμα και υγιέστερα Δ. Όλα τα παραπάνω 8. Αν βρείτε ένα πληγωμένο ή άρρωστο ζώο: Α. Πρέπει να τηλεφωνήσετε σε ένα φιλοζωικό σωματείο για βοήθεια Β. Να το πάρετε σπίτι και να καλέσετε έναν κτηνίατρο Γ. Να το αφήσετε στο δρόμο Δ. Οποιοδήποτε από τα παραπάνω 9. Αν υπάρχουν αδέσποτα στη γειτονιά σας: Α. Πρέπει να τα αγνοείς Β. Πρέπει να τα ταΐζεις όσο πιο συχνά μπορείς Γ. Πρέπει να επικοινωνήσεις ένα φιλοζωικό σωματείο και να ζητήσεις τη συμβουλή τους Δ. Πρέπει να πετάξεις πέτρες και να τα κλοτσήσεις 10. Η θηλυκιά σας γάτα απέκτησε γατάκια. Πρέπει: Α. Να τα δώσεις σε οποιονδήποτε τα ζητήσει Β. Να βρεις καλά σπίτια και να στειρώσεις τη γάτα σου Γ. Να τα βάλεις στα σκουπίδια Δ. Να τα κρατήσεις αλλά μετά να στειρώσεις τη γάτα σου 11. Σε 7 χρόνια η γάτα σου και τα γατάκια της μπορούν να παράγουν: Α γατάκια Β. 120 γατάκια Γ γατάκια Δ γατάκια 12. Σε 7 χρόνια ένα θηλυκό σκυλί και τα σκυλάκια της μπορούν να παράγουν: Α κουταβάκια Β κουταβάκια Γ. 235 κουταβάκια Δ. 120 κουταβάκια Οι απαντήσεις δίνονται στην επόμενη σελίδα. 24

28 Τώρα υπολόγισε το σκορ σου, προσθέτοντας τους βαθμούς που αντιστοιχούν στις απαντήσεις που έδωσες σε κάθε ερώτηση: 1. Γ 1 βαθμός, Δ 2 βαθμοί 2. Γ 1 βαθμός, Δ 2 βαθμοί 3. Α 1 βαθμός, Δ 2 βαθμοί 4. Γ 2 βαθμούς 5. Β ή Γ 2 βαθμούς 6. Β 2 βαθμούς, Δ 3 βαθμούς 7. Α ή Β ή Γ 1 βαθμός, Δ 3 βαθμοί 8. Α ή Β 2 βαθμοί 9. Β 1 βαθμός, Γ 2 βαθμοί 10. Β ή Δ 2 βαθμούς 11. Δ 2 βαθμούς 12. Β 2 βαθμούς Απαντήσεις - Αν συγκέντρωσες βαθμολογία μεταξύ 22 και 26, συγχαρητήρια. Έχεις γνώσεις πάνω στο τι χρειάζονται οι γάτες και οι σκύλοι. - Αν συγκέντρωσες βαθμολογία μεταξύ 15 και 21, χρειάζεται να δείξεις περισσότερο ενδιαφέρον. - Αν συγκέντρωσες βαθμολογία κάτω του 15, είναι πολύ σημαντικό να βρεις κάποιον να σε βοηθήσει να καταλάβεις τα ζώα και τι χρειάζονται. Θυμήσου, ότι δε χρειάζεται όλοι να έχουμε τα δικά μας ζώα αλλά πρέπει να είμαστε ενήμεροι και να τα σεβόμαστε. Δανάη Βογιατζή 25

29 2. ΑΔΕΣΠΟΤΑ 26

30 Αδέσποτα Καθημερινώς γύρω μας βλέπουμε ζώα αδέσποτα. Ασυνείδητα πολλές φορές δεν τους δίνουμε σημασία και τα προσπερνάμε χωρίς να τους ρίξουμε ούτε μια ματιά Έχουμε συνηθίσει στη ιδέα των αδέσποτων. Όμως αδέσποτα δεν είναι μόνο τα σκυλιά, αλλά και οι γάτες, τα περιστέρια, τα σπουργίτια... Σκυλιά Στις γειτονιές μας υπάρχουν τουλάχιστον δυο σκυλάκια. Κάνουν παρέα στους γηραιότερους της περιοχής Κόβουν βόλτες πάνω κάτω Γαβγίζουν σε όσους φοβούνται ότι θα βλάψουν την περιοχή τους. Είναι φύλακες πρωί και βράδυ. Υπάρχουν άτομα που θα τα προστατέψουν και θα τα αγαπήσουν. Υπάρχουν άλλοι που θα τα σιχαθούν και προσπαθήσουν να τα βλάψουν. Εκεί αναλαμβάνουν δράση οι φιλοζωικές, μη κερδοσκοπικές, εταιρίες. Προστατεύουν και φροντίζουν τα χτυπημένα ή δηλητηριασμένα ζώα, εθελοντικά! Γυναίκες και άνδρες κάθε ηλικίας μπορούν να πάρουν μέρος στην προφύλαξη των ζώων, πάντα εθελοντικά. Γάτες Στους δρόμους βλέπουμε περισσότερα σκυλιά παρά γάτες. Αν και από την φύση τους λέγεται ότι οι γάτες θέλουν να ζουν ελεύθερες χωρίς όρια. Δεν κυκλοφορούν εύκολα στους δρόμους της Αθήνας. Όμως και οι γάτες αντιμετωπίζουν παρόμοιες καταστάσεις με τους σκύλους. Τις χτυπάνε και τις δηλητηριάζουν, χωρίς να σκέφτονται! Χαρακτηριστικά είναι τα γεγονότα που ακούμε σχεδόν κάθε 27

31 μέρα στις ειδήσεις, στις εφημερίδες, στο internet. Περιστέρια Τα περιστέρια δεν ξεφεύγουν από τους εγκληματίες. Αυτά βέβαια δεν μπορούν να τα χτυπήσουν αλλά μπορούν να τα δηλητηριάσουν. Σμήνη από πουλιά δηλητηριάζονται στην Πλατεία Συντάγματος οπού όλοι ξέρουμε ότι εκεί μαζεύονται εκατοντάδες είδη πουλιών. Και στις τρεις περιπτώσεις αναλαμβάνει η φιλοζωική εταιρία, Για την διάσωση ή την περισυλλογή των άψυχων ζώων. Πολλοί άνθρωποι αγαπάνε τα ζώα τα φροντίζουν, τα προστατεύουν αλλά παράλληλα υπάρχουν απάνθρωποι Έλληνες που φέρονται με βάναυσο τρόπο στα αδέσποτα «έτσι για διασκέδαση» δηλητηριάζουν σμήνη από περιστέρια ρίχνουν φόλες σε νεογέννητα γατάκια και σκύλους, τα χτυπάνε μέχρι θανάτου και όσο περνάει ο καιρός όλο και βρίσκουν καινούργιους τρόπους να βασανίζουν! Το διασκεδάζουν το ανεβάζουν στο youtube, το μοιράζονται με φίλους γελώντας! Κωνσταντίνα Μπαλωτή Μαρία Παγώνη Δημήτρης Μυλωνάκος 28

32 Αδέσποτα σε κίνδυνο Ο αριθμός των αδέσποτων ζώων στην Ελλάδα είναι τεράστιος αδέσποτοι σκύλοι, εκ των οποίων οι ζούν στην Αττική, και ανυπολόγιστος αριθμός γάτων. Είναι λοιπόν προφανές πως κανένα μέτρο δεν μπορεί να επιτύχει την υιοθεσία τους από οικογένειες-εθελοντές. Ο τρόπος που μια κοινωνία φέρεται στα ζώα αντικατοπτρίζει και τον τρόπο λειτουργίας της. Αν λοιπόν λάβουμε υπόψη το πώς αντιμετωπίζεται ένα μεγάλο τμήμα των ζώων στην Ελλάδα, τότε συμπεραίνουμε ότι εδώ επικρατεί ο νόμος της ζούγκλας. Η νοοτροπία θα πάρω στο παιδί μου ένα σκυλάκι για να παίξει είναι ασύλληπτη. Συχνά το σκυλάκι θα πεταχτεί (κυριολεκτικά) στο δρόμο, έρμαιο στις διαθέσεις ασυνείδητων οδηγών, που όταν βλέπουν ένα ζώο στο δρόμο τους δε διανοούνται να πατήσουν το φρένο, παιδιών, που πετούν πέτρες και μετατρέπουν σε στόχους αεροβόλων τα ζώα, και νευρολογικά διαταραγμένων, που δε θέλουν, λέει, να ακούν γαβγίσματα μεσημεριάτικα και μοιράζουν φόλες σε κάθε ζώο της γειτονιάς. Αλήθεια, δεν τους ενοχλούν οι κόρνες των αυτοκινήτων και οι συναγερμοί; Μέσα σε σωρούς σκουπιδιών, σε μια βρώμικη πόλη, ενοχλούνται μόνο από τα σκυλιά; Τα αδέσποτα ζώα ζούνε γύρω μας! Με την αδιαφορία το πρόβλημα δεν λύνεται. Έχουμε υποχρέωση να συμμετάσχουμε στη λύση του προβλήματος όλοι μας, γιατί για αυτή την κατάσταση υπεύθυνοι είμαστε εμείς! 29

33 Όταν βλέπουμε ένα αδέσποτο σκύλο-γάτα καλό είναι να το ταΐσουμε! Όταν βρεθούμε σε μία ταβέρνα για φαγητό, σίγουρα θα μας πλησιάσουν κάποια αδέσποτα σκυλιά ή γατιά που θα ζητήσουν λίγο από το φαγητό μας... Ας μην τους το αρνηθούμε! Ακόμα και στη γειτονιά μας, μπορούμε να βγάζουμε λίγη τροφή και λίγο νερό για τα αδέσποτα ζώα που ζουν δίπλα μας! Και, όσοι από εμάς έχουμε κατοικίδια, ας αναλάβουμε την ευθύνη μας απέναντι σ' αυτά, αλλά και απέναντι στους απογόνους τους. Ας μην διευκολύνουμε την αναπαραγωγή των κατοικιδίων μας, αν δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε στέγη και τροφή για τους απογόνους τους! Είναι προτιμότερο να στειρώνουμε τα ζώα μας αν δεν μπορούμε να φροντίσουμε εμείς τα μικρά τους ή αν δεν είμαστε σίγουροι ότι μπορούμε να τα δώσουμε σε κάποιον άλλον γνωστό μας ζωόφιλο. Πρέπει να σταματήσουμε να πετάμε σκύλους-γάτες στο δρόμο. Τα ζώα δεν είναι σκουπίδια! Ελπίδα Διαμαντίδη 30

34 Το Διαδημοτικό Κέντρο Περίθαλψης Αδέσποτων Ζώων (ΔΙΚΕΠΑΖ) Ο Δήμος Πειραιά, μαζί με άλλους 15 δήμους της ευρύτερης περιοχής Αθήνας-Πειραιά, συμμετείχε το 2003 στην πρωτοβουλία της ίδρυσης ενός Διαδημοτικού κέντρου για την περίθαλψη των αδέσποτων ζώων, στην περιοχή του Σχιστού. Αναδημοσιεύουμε παρακάτω ένα άρθρο που φιλοξενήθηκε στις 16/3/2009 στο περιοδικό ΟΙΚΟ της εφημερίδας Καθημερινή. ΔΙΑΔΗΜΟΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΑΔΕΣΠΟΤΩΝ Όταν ο Ιβάν απέκτησε ταυτότητα Της ΛΙΝΑΣ ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ, Φωτογραφίες: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΛΕΣΙΔΗΣ Εχει τη στήριξη των φιλοζωικών σωματείων, ενώ τη δράση του έχουν αγκαλιάσει και οι πιο «δύσπιστοι» πολίτες. Οι άνθρωποι του πρώτου Διαδημοτικού Κέντρου Περίθαλψης Αδέσποτων Ζώων στο Σχιστό, αθόρυβα αλλά μεθοδικά, συνδράμουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος των αδέσποτων σε 16 δήμους του λεκανοπεδίου. Nα ο Στέλιος, να κι ο Ιβάν. Κοίτα πώς θα κάνει τώρα που θα περάσουμε!» Η κ. Σοφία Χαλικιά, πρόεδρος του Φιλοζωικού Σωματείου Πειραιά, μας κάνει μια βόλτα στις συνοικίες της πόλης της - κάθε γειτονιά και η δική της παρέα αδέσποτων. Πολλά έχουν αλλάξει από την εποχή που άρχισε να πρωτοασχολείται με τα αδέσποτα στην περιοχή «Ενα θα σας πω. Το 1996 στον Πειραιά κυκλοφορούσαν σκύλοι. Σήμερα έχουν πέσει στους 250 και στα πέντε δημοτικά διαμερίσματα της πόλης». Κι αν αυτό οφείλεται πάνω απ' όλα στην προσωπική εργασία -πάντα σε εθελοντική βάση- ανθρώπων όπως η ίδια, εδώ και λίγα χρόνια τα φιλοζωικά σωματεία έχουν έναν πολύτιμο σύμμαχο: το πρώτο στην Ελλάδα Διαδημοτικό Κέντρο Περίθαλψης Αδέσποτων Ζώων. Ως γνωστόν, με το νόμο 3170/2003, οι δήμοι ορίστηκαν υπεύθυνοι για τα αδέσποτα και οφείλουν να κατασκευάσουν και να λειτουργούν ειδικούς χώρους όπου τα ζώα θα στειρώνονται και θα σημαίνονται. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, μόνο 58 δήμοι σε όλη τη χώρα έχουν υλοποιήσει τέτοια προγράμματα, με τους υπόλοιπους να επικαλούνται τα ισχνά οικονομικά τους. Η ισχύς όμως βρίσκεται πάντα εν τη ενώσει. Αυτό σκέφτηκαν οι ιθύνοντες στον Περιβαλλοντικό Σύνδεσμο Δήμων Αθήνας - Πειραιά που έχει μέλη του 16 δήμους (Πειραιάς, Περιστέρι, Νίκαια, Ιλιον, Αιγάλεω, Κερατσίνι, Νέα Σμύρνη, Κορυδαλλός, Πετρούπολη, Χαϊδάρι, Αγία Βαρβάρα, Μοσχάτο, Πέραμα, 'Αγιος Ι. Ρέντης, Ταύρος, 31

35 Δραπετσώνα) και το 2003 ίδρυσαν το ΔΙΚΕΠΑΖ σε μια έκταση 6,5 στρεμμάτων στο Σχιστό. Μολονότι στην αρχή οι δυσκολίες ήταν πολλές και δεν έλειψαν τα λάθη (υπήρξαν σχετικά αρνητικά δημοσιεύματα), σήμερα η δουλειά που γίνεται στο Κέντρο κρίνεται από τους ίδιους τους φιλόζωους ως πρωτοποριακή. «Εμείς που παλεύουμε τόσα χρόνια για τα αδέσποτα σ' αυτές τις περιοχές είμαστε οι πιο αυστηροί κριτές», λέει χαρακτηριστικά στο ΟΙΚΟ η κ. Χαλικιά. «Εάν κάτι αρχίσει να γίνεται στραβά, θα είμαστε οι πρώτοι που θα το πούμε. Θα μας βρουν απέναντί τους. Αυτό που ξέρω όμως είναι ότι χωρίς το ΔΙΚΕΠΑΖ τα πράγματα θα ήταν πολύ δύσκολα». Κατά την επίσκεψη του ΟΙΚΟ στις εγκαταστάσεις του ΔΙΚΕΠΑΖ, μπορεί να μην είδαμε υπερσύγχρονες υποδομές (ούτως ή άλλως, έχουν ήδη ξεκινήσει εργασίες επέκτασης), είδαμε όμως ανθρώπους με γνώσεις και μεράκι γι' αυτό που κάνουν. Και κυρίως, 60 περιποιημένα και υγιή σκυλάκια! Πώς λειτουργεί το ΔΙΚΕΠΑΖ Επειτα από συνεννόηση με τους αρμόδιους υπαλλήλους των δήμων που συμμετέχουν, γίνεται η περισυλλογή των αδέσποτων. Συγκεκριμένα, το ΔΙΚΕΠΑΖ ενημερώνεται για τον αριθμό των ζώων που πρέπει να περισυλλεγούν καθώς και την ακριβή θέση τους. Εάν δεν απαιτείται άμεση επέμβαση (όταν, π.χ., πρόκειται για τραυματισμό ζώου), προγραμματίζεται από κοινού η ημερομηνία περισυλλογής. Υπάλληλοι του Κέντρου πηγαίνουν με ειδικά ασθενοφόρα στα συγκεκριμένα σημεία και «συλλαμβάνουν» τους αδέσποτους σκύλους, χρησιμοποιώντας ήπια μέσα. Συνήθως παρόντες είναι και εκπρόσωποι των ζωοφιλικών σωματείων που δραστηριοποιούνται στις συγκεκριμένες περιοχές. Κάθε μέρα, στις εγκαταστάσεις του ΔΙΚΕΠΑΖ φθάνουν νέοι επισκέπτες, ενώ ανά πάσα στιγμή φιλοξενούνται σκύλοι. Μετά την περισυλλογή τους, τα ζώα καταχωρίζονται στο βιβλίο διακίνησης ζώων και ηλεκτρονικά σε ειδική βάση δεδομένων. Καταχωρίζονται όλες οι πληροφορίες σχετικά με την ημερομηνία εισαγωγής τους στο ΔΙΚΕΠΑΖ, το δήμο και την περιοχή από την οποία περισυνελέγησαν, τη ράτσα, το χρώμα, την ηλικία και τον κωδικό τους αριθμό, τους υπεύθυνους περισυλλογής και παραλαβής των ζώων, καθώς και παρατηρήσεις αυτών για τη γενική εικόνα των ζώων. Σε κάθε ζώο δίνεται μοναδικός κωδικός αριθμός, ο οποίος αναγράφεται σε περιλαίμιο. Τα ζώα υποβάλλονται σε εξετάσεις και διαγνώσεις. Στη συνέχεια, εφαρμόζεται η ενδεδειγμένη θεραπευτική αγωγή όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο, καθώς και η αναγραφή των νοσημάτων υποχρεωτικής δήλωσης που διαγνώστηκαν, στην αρμόδια Αρχή. Επειτα, πραγματοποιείται η στείρωση των ζώων στο χειρουργείο του Κέντρου. Για τα ζώα που διαπιστώνεται ότι είναι βαριά τραυματισμένα ή πως φέρουν ζωοανθρωπονόσους, συγκαλείται ειδική επιτροπή για τις απαιτούμενες ενέργειες (στην επιτροπή συμμετέχουν και εκπρόσωποι σωματείων). Μετά το πέρας του κτηνιατρικού ελέγχου, τα ζώα διαχωρίζονται ανάλογα με την κατάσταση της υγείας τους και οδηγούνται στο χώρο νοσηλείας ή παραμονής. Οι χώροι παραμονής είναι ευμεγέθεις «κλωβοί». Σε εξέλιξη βρίσκονται εργασίες για την επέκταση των χώρων αυτών ώστε τα ζώα να έχουν τη δυνατότητα να «προαυλίζονται» σε ανοιχτούς χώρους. Κατά τη διάρκεια παραμονής ενός ζώου στο Κέντρο γίνονται προσπάθειες ώστε να 32

36 προωθηθεί για υιοθεσία. Φωτογραφίες των σκύλων προς υιοθεσία «ανεβαίνουν» στην ιστοσελίδα του ΔΙΚΕΠΑΖ ( όπου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να βρουν και τις σχετικές αιτήσεις. Στη συνέχεια και εφόσον δεν συντρέχει λόγος παραμονής των ζώων στο ΔΙΚΕΠΑΖ και αφού δεν υιοθετηθούν στο μεταξύ, οδηγούνται πίσω στο χώρο από τον οποίο περισυνελέγησαν. Ολες οι επεμβάσεις και οι ιδιαιτερότητες των σκύλων ανά δήμο έχουν καταχωριστεί σε ειδική βάση δεδομένων, προκειμένου τα στοιχεία αυτά να χρησιμοποιηθούν για επιδημιολογικές μελέτες σχετικά με την κατάσταση των σκύλων Αθήνας και Πειραιά. Οι μελέτες αυτές γίνονται σε συνεργασία με το Εργαστήριο Κλινικής Βακτηριολογίας, Παρασιτολογίας, Ζωονόσων και Γεωγραφικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το ΔΙΚΕΠΑΖ υλοποιεί επίσης εκστρατεία για τον έλεγχο και την αντιμετώπιση του καλά-αζάρ. «Πίσω από κάθε αδέσποτο ένας ανεύθυνος ιδιοκτήτης» «Το ΔΙΚΕΠΑΖ δεν είναι καταφύγιο αδέσποτων. Είναι ένα νοσοκομείο, στο οποίο στόχος είναι τα ζώα να μένουν όσο το δυνατόν λιγότερο», λέει στο ΟΙΚΟ ο πρόεδρος του Περιβαλλοντικού Συνδέσμου Δήμων Αθήνας - Πειραιά (ΠΕΣΥΔΑΠ) Γρηγόρης Γουρδομιχάλης. «Δεν έχει νόημα να κρατάς φυλακισμένο ένα ζώο - κινδυνεύει και από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, αλλά κυρίως ξεχνά τους κανόνες κυκλοφορίας στους δρόμους, κι έτσι αργά ή γρήγορα θα επιστρέψει τραυματισμένο ή νεκρό. Εγώ θέλω να τα βλέπω να τρέχουν έξω χαρούμενα και πάνω από όλα υγιή». Για τον ίδιο, πάντως, η πιο σημαντική από τις δράσεις του ΔΙΚΕΠΑΖ είναι η εκστρατεία για την ευαισθητοποίηση των πολιτών (ο πληθυσμός των 16 δήμων αγγίζει το 1,2 εκατομμύριο!). «Πίσω από κάθε αδέσποτο κρύβεται ένας ανεύθυνος ιδιοκτήτης», σημειώνει. «Γι' αυτό μέχρι το τέλος της χρονιάς θα υποδεχθούμε περισσότερους από μαθητές από την περιοχή. Θα προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε στα παιδιά ένα αίσθημα ευθύνης για τα ζώα που επιλέγουν για συντροφιά. Να μάθουν από νωρίς ότι δεν είναι παιχνίδια». Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά την πολύτιμη δράση του ΔΙΚΕΠΑΖ όσον αφορά το ζήτημα του περιορισμού των αδέσποτων σε 16 δήμους του λεκανοπεδίου, το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων φαίνεται να δημιουργεί «κωλύματα» σχετικά με τη χρηματοδότηση του Κέντρου. «Αυτή τη στιγμή, π.χ., μας χρωστά πάνω από ευρώ από ήδη εκτελεσμένες δαπάνες. Μας φθάνει στα όρια του αφανισμού και είναι κρίμα», καταλήγει ο κ. Γουρδομιχάλης. ΑΧΡΕΙΑΣΤΟΣ ΝΑ' ΝΑΙ Στους χώρους του ΔΙΚΕΠΑΖ λειτουργεί και χαμηλού δυναμικού αποτεφρωτήρας για τη διαχείριση νεκρών ζώων, είτε αδέσποτων είτε δεσποζόμενων. Στόχος είναι να καταπολεμηθεί η «συνήθεια» τα νεκρά ζώα να απορρίπτονται σε κάδους σκουπιδιών ή χωματερές, πρακτική που εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Στον αποτεφρωτήρα καταλήγουν τα θανάσιμα τραυματισμένα αδέσποτα των 16 δήμων ή τα ζώα που έχουν υποστεί ευθανασία, γεγονός που έχει αποφασίσει η προαναφερόμενη επιτροπή. Εάν κάποιος ιδιοκτήτης επιθυμεί να αποτεφρώσει το νεκρό του ζώο, θα κληθεί να πληρώσει 150 ευρώ. 33

37 Επί του πιεστηρίου Λίγο μετά την επίσκεψη του ΟΙΚΟ στις εγκαταστάσεις του ΔΙΚΕΠΑΖ, το Δημοτικό Συμβούλιο του Πειραιά εξέδωσε μια μάλλον «περίεργη» απόφαση. Με αιτιολογικό ότι στις τελευταίες εκλογές του ΠΕΣΥΔΑΠ δεν εξελέγη εκπρόσωπος από τον Πειραιά (!), ο δήμος αποφάσισε να αποχωρήσει από τον Περιβαλλοντικό Σύνδεσμο και κατ' επέκταση από το ΔΙΚΕΠΑΖ. Μετά την έντονη διαμαρτυρία του Φιλοζωικού Σωματείου Πειραιά, στο πλαίσιο της οποίας συγκεντρώθηκαν υπογραφές που παραδόθηκαν στον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά, πραγματοποιήθηκε συνάντηση των φιλόζωων της πόλης με τον αντιδήμαρχο Περιβάλλοντος. Οι πολίτες έλαβαν τη διαβεβαίωση ότι δεν έχουν ληφθεί οι τελικές αποφάσεις και οτιδήποτε γίνει θα είναι με τη συναίνεση του Φιλοζωικού Σωματείου. «Επιφυλασσόμεθα», αναφέρει στο ΟΙΚΟ εκ μέρους του Φιλοζωικού Σωματείου η κ. Χαλικιά. «Θεωρούμε ότι δεν πρέπει ο Δήμος Πειραιά να κόψει τους δεσμούς με το ΔΙΚΕΠΑΖ, διότι είναι η μόνη υποδομή που διαθέτει όσον αφορά την περίθαλψη των αδέσποτων». Έκπληξη προκάλεσε και σε μας η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά για την αποχώρηση του Δήμου Πειραιά από το ΔΙΚΕΠΑΖ, καθώς, απ' όσο γνωρίζουμε, δεν έχει προταθεί καμία εναλλακτική λύση για τη φροντίδα των αδέσποτων της πόλης μας. Ελπίζουμε κι εμείς οι όποιες τελικές αποφάσεις του Δήμου Πειραιά να μην καταδικάσουν τα αδέσποτα της πόλης μας στην εγκατάλειψη ή, ακόμα χειρότερα, σε θάνατο! Παρά τα όποια προβλήματα έχουν κατά καιρούς παρουσιαστεί στο διαδημοτικό αυτό κέντρο (καταγγελίες για ζώα που συνωστίζονται λόγω έλλειψης χώρου, προβλήματα καθαριότητας του χώρου, κ.ά.), είναι μία πρωτοβουλία που αξίζει και πρέπει να ενισχυθεί για να λυθούν τα όποια προβλήματα και όχι να εγκαταλειφθεί!... Γιάννης Παπαμικρούλης 34

38 3. ΖΩΑ ΥΠΟ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ 35

39 Ζώα υπό εξαφάνιση Tουλάχιστον ένα εκατομμύριο είδη ζώων και φυτών θα αφανιστούν έως το 2050, σύμφωνα με αναλυτική έρευνα διεθνούς επιτροπής για τις επιπτώσεις του φαινομένου του θερμοκηπίου. Για πολλά είδη η σωτηρία είναι αδύνατη, ενώ άλλα θα μπορούσαν να επιβιώσουν εάν λαμβάνονταν άμεσα μέτρα για τη μείωση των ρύπων. Εκτός όμως από το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τις επιπτώσεις του, σημαντικό κίνδυνο για πολλά είδη ζώων αποτελεί η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και των βιοτόπων τους, που οφείλεται αποκλειστικά στην ανθρώπινη παρέμβαση, καθώς και η υπερεκμετάλλευση του φυσικού πλούτου και των φυσικών πόρων από τον άνθρωπο. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τα παρακάτω: Την υποβάθμιση των δασών, που αποτελούν το φυσικό περιβάλλον διαβίωσης για τα μεγάλα θηλαστικά που ζουν στη χώρα μας, όπως είναι η καφέ αρκούδα και ο λύκος. Η υποβάθμιση των δασών, που δεν οφείλεται μόνο στην καταστροφή τους από πυρκαγιές, αλλά και σε ανθρώπινες παρεμβάσεις άλλου είδους, όπως π.χ. επέκταση των βοσκοτόπων, υλοτόμηση, κατασκευή τεχνικών έργων όπως φράγματα ή δρόμοι που κατακερματίζουν τους βιοτόπους των μεγάλων θηλαστικών και δυσκολεύουν την επικοινωνία των πληθυσμών τους, αλλά και άλλες ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως το κυνήγι, έχουν σαν αποτέλεσμα και τη μείωση της διαθέσιμης τροφής γι' αυτά, αλλά και τις όλο πιο συχνές συναντήσεις τους με τον άνθρωπο. Αυτό κάνει την αρκούδα και το λύκο να στρέφονται πιο πολύ σε ανθρωπογενείς πηγές τροφής, όπως τις κυψέλες των μελισσοκόμων και τα κοπάδια των κτηνοτρόφων, πράγμα που εντείνει την αντιπαράθεση μεταξύ των ανθρώπων και των μεγάλων θηλαστικών, με ακόμα πιο καταστρεπτικά γι' αυτά αποτελέσματα. Την τουριστική ανάπτυξη των παραλιών που αποτελούν τόπους ωοτοκίας για τη θαλάσσια χελώνα και επώασης των αυγών της κατά τους θερινούς μήνες. Η ανθρώπινη παρουσία στις παραλίες αποτελεί όχληση για τις θαλάσσιες χελώνες την περίοδο της ωοτοκίας, ενώ τα φώτα από τα σπίτια αλλά και τους παραλιακούς δρόμους αποπροσανατολίζουν τα χελωνάκια όταν πρωτοβγαίνουν από τα αυγά με θανατηφόρα πολλές φορές αποτελέσματα. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η θαλάσσια χελώνα δεν μένει ανεπηρέαστη και από τις κλιματικές αλλαγές: Κατά την επίσκεψή μας τον Ιανουάριο στο κέντρο διάσωσης θαλάσσιας χελώνας του συλλόγου Αρχέλων στη Γλυφάδα, μάθαμε ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε ωοτοκία της θαλάσσιας χελώνας σε παραλίες της βόρειας Εύβοιας, δηλαδή σαφώς βορειότερα από τις συνήθεις παραλίες ωοτοκίας της, που βρίσκονται στη Ζάκυνθο, τη νότια και δυτική Πελοπόννησο και την Κρήτη, πράγμα που μπορεί να αποδοθεί στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Τη ρύπανση των θαλασσών, σε συνδυασμό με την υπεραλίευση που αποφέρει τη μείωση της διαθέσιμης τροφής των θαλάσσιων θηλαστικών, όπως είναι το δελφίνι και η μεσογειακή φώκια. 36

40 Καθώς η διαθέσιμη τροφή τους μειώνεται, και αυτά τα θηλαστικά αναγκάζονται πολλές φορές να αναζητήσουν τροφή στα ψάρια που πιάνονται στα δίχτυα των ψαράδων, με αποτέλεσμα είτε να παγιδεύονται και αυτά μέσα στα δίχτυα, είτε να καταστρέφουν τα δίχτυα στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν, πράγμα που εντείνει την αντιπαράθεση του ανθρώπινου είδους και με τα θαλάσσια αυτά θηλαστικά. Με την αρκούδα, το λύκο, τη θαλάσσια χελώνα, τη μεσογειακή φώκια και το δελφίνι θα ασχοληθούμε περισσότερο στη συνέχεια. Εκτός από αυτά όμως, στη χώρα μας ζουν κι άλλα είδη ζώων που αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα λιγότερο γνωστών απειλούμενων ζώων παρουσιάζουμε παρακάτω. Ψάρια Σε πολλές περιοχές του Αιγαίου (Σαρωνικός και Θερμαϊκός Κόλπος, Θρακικό Πέλαγος και Νότιο Αιγαίο), τα τελευταία δεκατρία χρόνια, τα ψάρια που πιάνονται στα δίχτυα των αλιέων είναι μικρότερα σε μέγεθος σε σύγκριση με τις ψαριές παλαιότερων δεκαετιών. Επίσης, ολοένα και περισσότερο σπανίζουν από τις ελληνικές θάλασσες τα είδη που βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, όπως ο μπακαλιάρος, τα ροφοειδή και τα μεγάλα πελαγικά ψάρια - ξιφίας, τόνος, παλαμίδα, χριστόψαρο. Τα ψάρια δηλαδή με τη μεγαλύτερη εμπορική αξία. Τα αποτελέσματα αυτά προέκυψαν από μελέτη του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ η οποία βασίστηκε στις συλλήψεις ψαριών, κεφαλόποδων και καρκινοειδών (από το 1950 ως το 2001), με βάση στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας αλλά και του FAO (Food and Agriculture Organization). Σύμφωνα με τον επιστημονικό υπεύθυνο της μελέτης, αναπληρωτή καθηγητή Ιχθυολογίας στο Τμήμα Βιολογίας κ. Κ. Στεργίου, τα αποθέματα των μεγάλων σε μέγεθος ψαριών, εκείνων που λέγονται και κορυφαίοι θηρευτές (βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας), έχουν μειωθεί με ταυτόχρονη αύξηση των μικρών σε μέγεθος, χαμηλού τροφικού επιπέδου ειδών. «Η διεργασία αυτή είναι γνωστή ως "fishing down" και έχει παρατηρηθεί σε πολλά οικοσυστήματα που υπεραλιεύονται. Η υπεραλίευση των αποθεμάτων των ελληνικών θαλασσών παρά την ύπαρξη διαφόρων διαχειριστικών μέτρων δηλώνει ότι τα ισχύοντα μέτρα είναι αναποτελεσματικά και πρέπει να συμπληρωθούν με μέτρα που θα προστατεύουν όλο το οικοσύστημα. Ένα τέτοιο μέτρο θα αποτελούσε η ίδρυση θαλάσσιων πάρκων». Η αλιεία στο Νοτιοανατολικό και στο Κεντροδυτικό Αιγαίο, καθώς και στο Ιόνιο αρχίζει να βασίζεται όλο και περισσότερο σε μικρότερα, βραχύβια ψάρια, τα οποία κατατάσσονται στα χαμηλότερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας. Στις συγκεκριμένες περιοχές οι πληθυσμοί των βενθοπελαγικών (μπακαλιάρος, μπαρμπούνι, γόπα κ.ά.) μειώνονται ενώ των μεγάλων πελαγικών ειδών (όπως ο ξιφίας) είτε μειώνονται είτε παραμένουν σταθεροί. 37

41 Γαϊδούρια Το ανθεκτικότερο και χρησιμότερο ζώο της ελληνικής επαρχίας, ο γάιδαρος, εξαφανίζεται με ανησυχητικούς ρυθμούς την τελευταία δεκαετία. Η χρήση του αυτοκινήτου τον έστειλε για απόσυρση και αν δεν γίνουν οργανωμένες προσπάθειες διάσωσης της πολύτιμης και συμπαθέστατης φυλής, σύντομα θα βλέπουμε γαϊδουράκια μόνο σε καρτ ποστάλ. Σύμφωνα με στοιχεία του καθηγητή της Kτηνιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης, κ. Γιώργου Αρσένου, τα γαϊδούρια τείνουν να εξαφανιστούν από την ελληνική επαρχία. Από γαϊδούρια που υπήρχαν στην Ελλάδα το 1995, το 2005 καταγράφτηκαν μόνο πληθυσμιακή συρρίκνωση της τάξης του 96% μόνο την τελευταία δεκαετία! Η προσπάθεια διάσωσης για τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια προς το παρόν δεν φαίνεται να έχει αποδώσει καρπούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία του κ. Αρσένου, αυτή τη στιγμή ο αριθμός τους δεν θεωρείται κρίσιμος, όμως ο ρυθμός μείωσης είναι ανησυχητικός. «Από το 2005 μέχρι το 2006 είχαμε μία μείωση της τάξεως του 11%. Με αυτό τον ρυθμό σε μία δεκαετία δεν θα έχουμε ζώα», λέει. Η σημερινή χρήση των γαϊδουριών και των μουλαριών έχει πλέον περιοριστεί πολύ και μόνο σε ορισμένες ορεινές περιοχές τα ζώα αυτά έχουν σημαντική θέση στην τοπική οικονομία. Πλέον έχουν μετατραπεί σε ζώα συντροφιάς, ενώ στα νησιά χρησιμοποιούνται κυρίως για τουριστικούς λόγους. Τα καλντερίμια κάποιων ορεινών χωριών και τα στενά δρομάκια αιγαιοπελαγίτικων νησιών αποτελούν τους φυσικούς προστάτες τους. Μόνο τα γαϊδούρια μπορούν να ανέβουν τις απότομες ανηφόρες φορτωμένα με οικοδομικά υλικά ή ό,τι βαρύ χρειάζεται να μεταφερθεί, με αυτά μαζεύουν τα σκουπίδια στην Αλόννησο και μεταφέρουν τους τουρίστες στην Σαντορίνη. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Θηρασιά το μικρό νησάκι στην καλντέρα της Σαντορίνης συναντάμε κοπάδια από γαϊδούρια. Εκεί, ο μοναδικός τρόπος για να έρθει κάποιος τουρίστας από το λιμάνι του 38

42 Κόρφου στον Μανωλά, τη χώρα, είναι να πάρει το γαϊδούρι ή να ανέβει τα 145 μεγάλα και ανηφορικά σκαλιά που, παρεμπιπτόντως, είναι γεμάτα από τα κόπρανα των ζώων. Παρόλα αυτά, και στα νησιά η μοίρα τους δεν είναι καλύτερη. Υπάρχουν καταγγελίες για γαϊδουράκια που δέρνονται αλύπητα σε μικρά ελληνικά νησιά και τα εγκαταλείπουν δεμένα από μια πέτρα σε μια ερημιά για να ψοφήσουν μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα του κόσμου. Ο τουρισμός θα μπορούσε ίσως να γίνει μια σημαντική ασπίδα προστασίας του όνου. Στο πλαίσιο του οικοτουρισμού, η βόλτα με το γαϊδούρι θα μπορούσε να γίνει μια πραγματικά συναρπαστική εμπειρία για όσους αποφασίζουν να γνωρίσουν από κοντά την Φύση. Μια άλλη ασπίδα προστασίας του ζώου θα μπορούσε να προέλθει από την κτηνοτροφία. Στο Βέλγιο υπάρχει κτηνοτροφική μονάδα που εκτρέφει γαϊδούρια από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία και άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου, με σκοπό την παραγωγή γάλακτος, που είναι εξαιρετικής ποιότητας και χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, από τη βιομηχανία καλλυντικών. Η τιμή του στο Βέλγιο αγγίζει τα 100 ευρώ το λίτρο! Στη χώρα μας όμως, οι προοπτικές δεν είναι και τόσο ευοίωνες. Η τελευταία έρευνα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που έγινε σε συνεργασία με γαλλικό πανεπιστήμιο, έδειξε ότι σήμερα ο αριθμός των ιδιοκτητών γαϊδουριών είναι σχεδόν ίσος με τον αριθμό των ζώων. Μάλιστα, σύμφωνα με την ίδια έρευνα ο μέσος όρος ηλικίας των ιδιοκτητών ξεπερνά τα 60 χρόνια. Μαρία Θρουβάλα Γιάννης Παπαμικρούλης 39

43 Η αρκούδα σε διαρκή απειλή Η αρκούδα είναι το μεγαλύτερο θηλαστικό ζώο στα ελληνικά δάση, με μεγάλη επικράτεια και απαιτήσεις για την κάλυψη των βιολογικών αναγκών της. Βιολογία: Η αρκούδα είναι το πιο μεγάλο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης. Σε φυσιολογικές συνθήκες ζει περίπου 20 με 25 χρόνια. Ζει σε ορεινές δασικές περιοχές και είναι ζώο παμφάγο (αν και ταξινομικά ανήκει στην τάξη των σαρκοφάγων) με ιδιαίτερη προτίμηση στις φυτικές τροφές και ιδιαίτερη αδυναμία στο μέλι. Μπορούν να τραφούν με αποκλειστικά χορτοφαγική δίαιτα, χωρίς όμως αυτό να τις κάνει και χορτοφάγα ζώα. Το χειμώνα, προσαρμοζόμενη στη μείωση της διαθέσιμης τροφής, η αρκούδα πέφτει σε χειμέριο ύπνο, στη διάρκεια του οποίου οι ζωτικές λειτουργίες συνεχίζονται κανονικά, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με τη χειμέρια νάρκη άλλων ζώων. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, η αρκούδα φροντίζει να απομονώνεται, καθώς ο ύπνος της είναι εύκολο να διακοπεί. Πού ζει: Στη χώρα μας, η αρκούδα εμφανίζεται κυρίως σε δύο αποκομμένους μεταξύ τους πληθυσμούς, που ζουν στις πιο απόμερες περιοχές της Πίνδου και της Ροδόπης. Όμως, έχουν εμφανιστεί αρκούδες και στον Όλυμπο, στο Βέρμιο, στα Πιέρια, στα Βαρδούσια και στην Οίτη, περιοχές στις οποίες το είδος επανεμφανίζεται μετά από χρόνια απουσίας. Έτσι, μετά από μία περίοδο 40

44 συνεχούς μείωσης του πληθυσμού της, τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός της αρκούδας στη χώρα μας ανακάμπτει συνεχώς και υπολογίζεται, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Αρκτούρου, περίπου στα 200 άτομα, πράγμα που κάνει την Ελλάδα, ως δυτικοευρωπαϊκή χώρα, να υπερτερεί αριθμητικά σε πληθυσμό αρκούδας. Ως βαλκανική χώρα υστερεί, καθώς έχει μικρότερο πληθυσμό, έχει όμως λύσει οριστικά το ζήτημα της αιχμάλωτης αρκούδας, το οποίο ακόμη ανθεί σε όλες τις βαλκανικές χώρες. Συμπεριφορά: Η αρκούδα από τη φύση της είναι μοναχικό και ντροπαλό ζώο, δεν επιτίθεται χωρίς λόγο και αποφεύγει τις συναντήσεις της με τον άνθρωπο. Τα τελευταία χρόνια όμως, οι αρκούδες βγαίνουν όλο και πιο συχνά στο δρόμο, κατεβαίνουν σε χαμηλά υψόμετρα, πλησιάζουν κατοικημένες περιοχές, επισκέπτονται γεωργικές καλλιέργειες και μελισσοκομικές μονάδες. Οι όλο και συχνότερες εμφανίσεις της κοντά στον άνθρωπο οφείλονται στην αναζήτηση τροφής, καθώς η διαθέσιμη τροφή μειώνεται στα υψηλότερα υψόμετρα, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που μας ανέφεραν κάτοικοι της Κλεισούρας Καστοριάς κατά τη διαμονή μας εκεί στη διάρκεια της εκδρομής μας στο περιβαλλοντικό κέντρο του Αρκτούρου, για μία μητέρα αρκούδα με δύο 41

45 μικρά, που ζει στην πλαγιά του βουνού λίγο έξω από το χωριό, και επισκέπτεται συχνά το χωριό σε αναζήτηση τροφής στους κάδους απορριμάτων. Απειλές: Πολλοί κάτοικοι περιοχών που συμβιώνουν με την αρκούδα πανικοβάλλονται από την παρουσία της κοντά σε οικισμούς ή αγανακτούν με τις επισκέψεις της στις σοδειές τους και την εξοντώνουν. Οι παράνομοι κυνηγοί, από τη άλλη, μπορούν ευκολότερα να κατακτήσουν το μεγαλύτερο τρόπαιο, την αρκούδα. Ωστόσο, οι κάτοικοι των χωριών θα πρέπει να νιώθουν ασφαλείς, ώστε να μην καταφεύγουν στα όπλα για να αντιμετωπίσουν τις επιδρομές των πεινασμένων ζώων. Οι εκπρόσωποι του Φορέα Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου έχουν προτείνει μέτρα για να εξασφαλιστεί τροφή για τις αρκούδες, όπως να φυτευτούν οπωροφόρα δέντρα και να δημιουργηθούν τόποι σίτισης για να μην αναγκάζονται οι αρκούδες να κατεβαίνουν σε κατοικημένες περιοχές. Η καφετιά αρκούδα παραμένει αυστηρά προστατευόμενο είδος στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Ο φόνος και η δημόσια έκθεση της από τον άνθρωπο τιμωρούνται από το νόμο με ποινή φυλάκισης, χωρίς ωστόσο ποτέ να έχει τιμωρηθεί κάποιος για φόνο αρκούδας. 42

46 Καταστροφή των βιότοπων της αρκούδας έχει προκληθεί κυρίως από την κατασκευή μεγάλων οδικών αξόνων, όπως για παράδειγμα η Εγνατία Οδός, που έφερε σοβαρές αλλαγές στην κατανομή της αρκούδας στην Ελλάδα. Δυστυχώς, θα πάρει χρόνο για να προσαρμοστεί η αρκούδα και τα άλλα είδη της άγριας ζωής στα νέα δεδομένα. Άλλος σοβαρός κίνδυνος που αντιμετωπίζει η αρκούδα είναι τα τροχαία ατυχήματα. Μέσα στην τελευταία πενταετία, 15 αρκούδες έχουν σκοτωθεί σε τροχαία ατυχήματα και η τάση δυστυχώς είναι αυξητική. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις μέσα σε 10 ημέρες, από τις 27 Απριλίου μέχρι τις 7 Μαΐου 2009, τρεις αρκούδες έχασαν τη ζωή τους σε τροχαία ατυχήματα στην περιοχή του νομού Καστοριάς, μία από τις οποίες στην Εγνατία οδό. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ με ειδικό υπόμνημα στις τοπικές και εθνικές αρχές έχει σχεδιάσει ειδικές πινακίδες σήμανσης και έχει υποδείξει μέτρα αποφυγής μελλοντικών συγκρούσεων και απωλειών: κατασκευή προστατευτικών τοιχωμάτων στα πλαϊνά των οδών και τοποθέτηση ηλεκτροφόρων φρακτών στα κρίσιμα σημεία, για να εμποδίζεται η διέλευση των ζώων, σήμανση για προσοχή στη διέλευση άγριων ζώων και χρήση ειδικών μέσων για απομάκρυνση των ζώων στην περίπτωση διέλευσης οχημάτων ή τρένων (ειδικές συσκευές ήχου και ανακλαστικά). Η αρκούδα δεν έχει φυσικούς εχθρούς, μοναδικός της είναι ο άνθρωπος. Είκοσι πέντε (25) νεκρές αρκούδες είναι μεγάλος αριθμός για την αργή και δύσκολη αναπαραγωγή του σπάνιου είδους. Η ζωή της αρκούδας στην Ελλάδα συνεχίζεται με προβλήματα και σοβαρές απειλές, και μόνο η λήψη προληπτικών μέτρων, στα οποία ελάχιστα έχει συμβάλει η ελληνική πολιτεία, για την προστασία των κατοίκων στις ορεινές περιοχές και η ενεργητική δασική πολιτική για τη βελτίωση της κατάστασης του βιότοπου θα αμβλύνουν. Η αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και αρκούδας αποδίδει ζωή για τα δάση και τον άνθρωπο. Αδαμαντία Καραϊσκάκη Μαρία Θρουβάλα 43

47 Λύκος: Ο πιο παλιός ανταγωνιστής του ανθρώπου Οι σκέψεις μας για το ζώο αφορούν συνήθως την πανάρχαια σύγκρουσή του με την κτηνοτροφία. Έτσι, ο σημαντικός ρόλος του στη λειτουργία των οικοσυστημάτων και η χαρισματική φύση αυτού του ζώου συχνά αγνοούνται. Ο «κακός λύκος» του παραμυθιού πέρασε δύσκολες στιγμές και στη χώρα μας, θεωρούμενος επιβλαβές είδος για δεκαετίες μέχρι και το 1991, ενώ για δυο δεκαετίες, μέχρι και το 1980, δινόταν επικήρυξη από τα δασαρχεία της χώρας για κάθε σκοτωμένο ζώο. Αντίθετα με τον «κακό λύκο», αξίζει να αναφερθεί ο μύθος για τα δυο αδέρφια Ρωμύλο και Ρώμο, τους ιδρυτές της αρχαίας Ρώμης, που τους φρόντισε λύκαινα όταν μωρά αποχωρίστηκαν από την μητέρα τους1: Ο Ρωμύλος και ο Ρέμος ή Ρώμος ήταν δίδυμα αδέλφια και ήρωες και θεότητες της ρωμαϊκής μυθολογίας. Αναφέρονται ως οι ιδρυτές και πρώτοι βασιλιάδες της Ρώμης. Γυναίκα του Ρωμύλου ήταν η Ερσιλία. Γεννήθηκαν το 771 π.χ. πατέρας τους ήταν ο Άρης μητέρα του η εστιάς Ρέα ή Ρέα Συλβία ή Ιλία, κόρη του βασιλιά της Άλβας Λόνγκας, Νουμίτορα. Η Ρέα υποχρεώθηκε να γίνει εστιάδα από τον θείο της, τον Αμούλιο, που σφετερίστηκε το θρόνο της Άλβας και ήθελε να μην μείνει κανένας απόγονος του Νουμίτορα. Αλλά κάποια νύχτα ο Άρης την άφησε έγκυο. Όταν μαθεύτηκε ότι η Ρέα Συλβία ήταν έγκυος, ο Αμούλιος την έριξε στον Τίβερη επειδή η πράξη της ήταν ανοσιούργημα. Τα δίδυμα μωρά τα παρέδωσε σε κάποιον υπηρέτη του με τη διαταγή να τα σκοτώσει. Αυτός τα λυπήθηκε, τα έβαλε σε μια σκάφη και τα άφησε στο ποτάμι που είχε πλημμυρίσει, αλλά τα προστάτευσε ο Τιβερίνος, η θεότητα του ποταμού. Όταν τα νερά αποσύρθηκαν από τη στεριά, η σκάφη επικάθισε στη ρίζα μιας συκιάς, που ονομάστηκε Ρωμινάλιος ερινεός. Εκεί τα πήραν υπό την προστασία τους τα ιερά ζώα του θεού Άρη, η λύκαινα Λούπα (Lupa) κι ένας δρυοκολάπτης. Η λύκαινα τα θήλαζε σε μια σπηλιά, που ονομάστηκε Λύκαιον, ενώ ο δρυοκολάπτης τους πήγαινε τροφή. Εκεί τα βρήκε ο βοσκός Φαυστύλος και τα πήρε στην καλύβα του όπου τα μεγάλωσαν μαζί με τη γυναίκα του, Άκκα Λαρεντία. Τα δύο παιδιά μεγάλωσαν σαν βοσκοί στην καλύβα του Φαυστύλου, την οποία αργότερα ταύτισαν με τη σκηνή του Ρωμύλου, που θεωρείται κοιτίδα του βασιλείου της Ρώμης. Έγιναν γενναίοι και πολεμοχαρείς νέοι, έπαιρναν δε μέρος στους μεταξύ των βοσκών καυγάδες παίζοντας ρόλο συμβιβαστικό. Γνώρισαν έτσι τους βοσκούς του έκπτωτου παππού τους Νουμίτορα κι έμαθαν τι είχε συμβεί με τον Αμούλιο. Τον 1 Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μύθος αυτός βασίζεται στην πραγματική συμπεριφορά της μητέρας λύκαινας. Έχουν αναφερθεί πολλά περιστατικά για μητέρες λύκαινες που ανατρέφουν ορφανά μικρά ζώα, ακόμα και από άλλα είδη! 44

48 οποίο και εκθρόνισαν, επαναφέροντας στο θρόνο της Άλβας Λόνγκας τον Νουμίτορα. Ο Νουμίτωρ τους παραχώρησε το μέρος όπου τους βρήκε ο Φαυστύλος και τους μεγάλωσε, για να χτίσουν εκεί μια πόλη. Τα δύο αδέλφια διαφώνησαν για το πού ακριβώς έπρεπε να χτιστεί η πόλη. Επικαλέστηκαν τότε τους οιωνούς, ο μεν Ρωμύλος πάνω στον Παλατίνο Λόφο, ο δε Ρώμος στον Ρεμώριο, που είναι η βορειοδυτική άκρη του Αβεντίνου Λόφου. Στον Ρωμύλο παρουσιάστηκαν 12 γύπες ενώ στον Ρώμο 6. Η Ρώμη λοιπόν θεμελιώθηκε πάνω στον Παλατίνο Λόφο. Όταν χτιζόταν η πόλη, το 754 π.χ., μάλωσαν και πάλι τα δύο αδέλφια και ο Ρωμύλος σκότωσε τον Ρώμο κι έμεινε μοναδικός βασιλιάς. Αυτό συνέβη στις 21 Απριλίου του 753 π.χ. Το Λύκαιο υπήρχε στην κλασική εποχή, ενώ η σκηνή του Ρωμύλου υπήρχε ως βωμός στο Καπιτώλιο μέχρι την εποχή του Αυγούστου. Η οιωνοσκοπική ράβδος του φυλασσόταν ως ιερότατο κειμήλιο από την κουρία των Σαλίων. Επίσης, η παράδοση λέει ότι ο Ρωμύλος διαίρεσε τους Ρωμαίους σε τρεις φυλές, τους Ραμνήνσιους, τους Τιτιήνσιους και τους Λούκερες, ίδρυσε τη Σύγκλητο και την Κουριάτιδα Εκκλησία, οργάνωσε την πελατεία και την οργάνωση του στρατού σε λεγεώνες και εισήγαγε τους πρώτους νόμους της Ρώμης, καθιέρωσε την οιωνοσκοπία και τη λατρεία του Διός Στάτορος και Φερετρίου. Ο πρώτος πρόγονος του λύκου εμφανίστηκε πριν από 54 εκ. χρόνια στη Β. Αμερική ενώ στη σημερινή του μορφή υπάρχει εδώ και 1,5 εκ. χρόνια. Ο λύκος υπήρξε το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση στον πλανήτη μας. Πριν από μερικούς αιώνες ο λύκος ζούσε σε όλα τα μέρη του Βόρειου ημισφαιρίου του πλανήτη μας. Από τον 14ο αιώνα και ύστερα από συστηματικές προσπάθειες εξόντωσής του, εξαφανίστηκε από 14 χώρες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης, ενώ στις χώρες που ζει, ο πληθυσμός του έχει μειωθεί δραματικά. Στην Ελλάδα ο λύκος δεν ζει πια στην Πελοπόννησο και την Κρήτη και τον συναντάμε μόνο σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στις περιοχές αυτές, ο λύκος επιβιώνει σε πολλές μικρές και απομονωμένες μεταξύ τους ομάδες, με εντονότερη παρουσία όπου υπάρχει νομαδική κτηνοτροφία ή όπου υφίστανται ακόμη μεγάλα ορεινά συγκροτήματα χωρίς έντονη ανθρώπινη παρουσία. Ο πληθυσμός του στη χώρα μας υπολογίζεται σε άτομα. Ο λύκος εξαφανίστηκε από την Πελοπόννησο στο τέλος της δεκαετίας του 30. Βιολογία: Κοινό χαρακτηριστικό των πληθυσμών λύκου ανά τον κόσμο είναι η κοινωνική οργάνωση σε μικρές ή μεγάλες ομάδες, τις αγέλες. Ο πυρήνας μιας αγέλης είναι το κυρίαρχο αναπαραγωγικό ζεύγος 45

49 που μπορεί να παραμείνει μαζί για όλη του τη ζωή. Ο λύκος φτάνει σε αναπαραγωγική ηλικία μετά τους 22 μήνες. Η λύκαινα γεννά μία φορά το χρόνο, την άνοιξη, μετά από κύηση 63 συνήθως ημερών, κατά μέσο όρο 3-7 μικρά. Η διασπορά των νεαρών λύκων, όταν συμβαίνει, αρχίζει από την ηλικία του ενός έτους. Τα νεαρά ζώα εγκαταλείπουν σταδιακά την περιοχή όπου γεννήθηκαν, σε αναζήτηση δικής τους επικράτειας. Η κατασκευή του σώματος του και οι θηρευτικές του ικανότητες έχουν προσαρμοστεί έτσι ώστε να μπορεί να ακινητοποιεί εύκολα τη λεία του. Διαθέτει μεγάλο κεφάλι και δυνατές σιαγόνες (δύο φορές πιο ισχυρό δάγκωμα από αυτό του σκύλου), στενό στέρνο, ψηλά πόδια και ελαφρύ σκελετό (προσαρμογή για να μπορεί να διανύει μεγάλες αποστάσεις), κινείται τρέχοντας ή περπατώντας γρήγορα 8-10 ώρες τη μέρα διανύοντας αρκετά χιλιόμετρα. Ενώ ως σαρκοφάγο, ο λύκος έχει εξελιχθεί ώστε να τρέφεται κυρίως με άγρια φυτοφάγα ζώα (οπληφόρα), σε περίπτωση που αυτά εκλείπουν ή έχουν ελαττωθεί σημαντικά, τότε στρέφεται σε μικρότερα σπονδυλόζωα, κτηνοτροφικά ζώα, ή ακόμα και σε ανθρωπογενείς πηγές τροφής (σκουπίδια, νεκρά ζώα). Οι λύκοι χρησιμοποιούν όλες τους τις αισθήσεις για να εντοπίσουν και να καταδιώξουν τη λεία τους. Εντοπίζουν κινούμενα αντικείμενα από πολύ μεγάλες αποστάσεις και διαθέτουν 46

50 ικανοποιητική νυκτερινή όραση. Οι πιο ανεπτυγμένες αισθήσεις τους είναι η ακοή και η όσφρηση. Το μέγεθος της ρινικής τους κοιλότητας είναι 14 φορές μεγαλύτερο συγκρινόμενο αναλογικά με του ανθρώπου. Οι λύκοι επικοινωνούν μεταξύ τους με ποικιλία ήχων, κυρίως όμως φανερώνουν τις διαθέσεις και τις προθέσεις τους με εκφράσεις του προσώπου και συγκεκριμένες στάσεις του σώματος. Απειλές: Η ελάττωση της φυσικής λείας του λύκου (ελάφι, ζαρκάδι, αγριογούρουνο) που οφείλεται σε ανθρωπογενείς παράγοντες, τον στρέφει προς τα κτηνοτροφικά ζώα κι αυτό, σε συνδυασμό με τη σταδιακή χαλάρωση εφαρμογής μεθόδων και τρόπων πρόληψης των ζημιών, συνιστά γεγονός που επιτείνει τη σύγκρουση ανθρώπου-λύκου. Οι παγάνες και τα δηλητηριασμένα δολώματα συνεχίζουν να αποτελούν ευρύτατα διαδεδομένες πρακτικές θανάτωσης λύκων αν και ο νόμος, ήδη από το 1993, απαγορεύει αυστηρά τη χρήση τους. Αξίζει επίσης εδώ να σημειώσουμε ότι, όπως μας είπαν οι εθελοντές του Αρκτούρου κατά την επίσκεψή μας στο καταφύγιο του λύκου στην Αγραπιδιά Φλώρινας, παρά το γεγονός ότι η θανάτωση λύκου είναι παράνομη από το 1993, κανένας άνθρωπος δεν έχει τιμωρηθεί μέχρι σήμερα για θανάτωση λύκου, αν και το κυνήγι του λύκου συνεχίζεται ακόμα και στις μέρες μας. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω εικόνα ντροπής, που έχει δημοσιευτεί στο διαδίκτυο, που αφορά οργανωμένο κυνήγι λύκων στην περιοχή της Ευρυτανίας. Αν και η εικόνα αυτή έχει κοινοποιηθεί στις διωκτικές αρχές 47

51 (χωρίς να γίνεται απόκρυψη των προσώπων των εμπλεκομένων), δεν έχει σταθεί δυνατό να ταυτοποιηθεί ο δράστης. Υπάρχουν επίσης πρόσφατες πληροφορίες για χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων με σκοπό την εξόντωση λύκων σε περιοχές της Φλώρινας, της Βόρειας Εύβοιας, του Καρπενησίου και των Γρεβενών. Όλα τα παραπάνω περιστατικά αποδεικνύουν την ελλιπή φύλαξη της υπαίθρου, παρά τη δράση της θηροφυλακής και της αγροφυλακής. Επίσης, η επέκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας ακόμα και σε δυσπρόσιτες και απομακρυσμένες περιοχές, τα μεγάλα τεχνικά έργα που υλοποιήθηκαν και συνεχίζουν να υλοποιούνται, χωρίς επαρκή περιβαλλοντικό σχεδιασμό, η διάνοιξη εκτεταμένου και ανεξέλεγκτου δικτύου δασικών δρόμων, η επέκταση των βοσκοτόπων και η μείωση των δασικών εκτάσεων, οδηγούν σταδιακά στην υποβάθμιση των βιοτόπων του λύκου απειλώντας την επιβίωσή του. Αδαμαντία Καραϊσκάκη Γιάννης Μπουχάγιαρ 48

52 Το δελφίνι Τα δελφίνια υπήρξαν πάντα κάτι ξεχωριστό για τους ανθρώπους. Δεν απoτέλεσαv λοιπόν τυχαία το σύµβoλo τόσων πoλιτισµώv. Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο, δεκάδες µύθoι µιλoύv γι αυτά, τις ιδιαίτερες σχέσεις τους με τους ανθρώπους αλλά και τους θεούς. Στην αρχαιότητα τα δελφίνια θεωρούνταν τα ιερά ζώα του Απόλλωνα και του Ποσειδώνα. Τα τελευταία όμως χρόνια, μια σειρά από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η ανεξέλεγκτη απόρριψη τoξικώv και άλλων ουσιών στη θάλασσα, η χρήση μη επιλεκτικών μεθόδων αλιείας και η εξαντλητική εκμετάλλευση του θαλάσσιου οικοσυστήματος έχoυv δημιουργήσει εφιαλτικές συνθήκες για τους πληθυσµoύς των δελφινιών. Σήμερα, το σύµβoλo της Μεσογείου προσπαθεί να επιβιώσει μέσα σε ένα περιβάλλον που συνεχώς υπoβαθµίζεται. Χιλιάδες τόvoι τoξικώv ουσιών καταλήγoυv κάθε χρόvo στα νερά της Μεσογείου και πρoσβάλλoυv το ανοσοποιητικό και το αναπαραγωγικό σύστημα των δελφινιών. Η εντατική αλιεία έχει οδηγήσει στη μείωση των διαθέσιµωv ψαριών και έχει κάνει ανταγωνιστικές τις σχέσεις μεταξύ ψαράδων και δελφινιών. Και οι δυο, ανταγωνίζονται πλέον για την εξεύρεση των τελευταίων ψαριών στη Μεσόγειο. Η χρήση καταστρoφικώv αλιευτικών εργαλείων, όπως τα παρασυρόμενα αφρόδιχτα, έχει ήδη προκαλέσει το θάνατο χιλιάδων δελφινιών στη Μεσόγειο. Βιολογία: Τα δελφίνια είναι θαλάσσια θηλαστικά, που συγγενεύουν με τις φάλαινες. Υπάρχουν περίπου 40 είδη δελφινιών από 17 γένη. Το μέγεθός τους ποικίλλει από 1,2 μέτρα και 40 κιλά (δελφίνι του είδους Maui's Dolphin) μέχρι 9,5 μέτρα και 10 τόνους (που είναι η όρκα, που λέγεται και Δολοφόνος- Φάλαινα). Απαντώνται σε όλες σχεδόν τις θάλασσες του κόσμου, καθώς και σε ορισμένα μεγάλα ποτάμια, όπως είναι 49

53 ο Αμαζόνιος και ο ποταμός Γιανγκτσέ της Κίνας, και είναι ζώα σαρκοβόρα (τρέφονται κυρίως με ψάρια και καλαμάρια). Τη νύχτα τα θηλυκά κοιμούνται στην επιφάνεια του νερού, ενώ τα αρσενικά αναδύονται κάθε μισή ώρα για να αναπνεύσουν. Τα περισσότερα δελφίνια βλέπουν πολύ καλά τόσο μέσα όσο και έξω από το νερό, ενώ η ακοή τους είναι ανώτερη από αυτήν του ανθρώπου. Αν και έχουν από ένα μικρό αυτί σε κάθε πλευρά του κεφαλιού τους, πιστεύεται ότι η ακοή μέσα στο νερό γίνεται με τη μετάδοση των ηχητικών κυμάτων από την κάτω σιαγόνα στο μέσο ους. Η ακοή τους χρησιμοποιείται και σαν σύστημα ηχοεντοπισμού, που τα βοηθά να προσανατολίζονται και να κινούνται. Η αφή τους είναι επίσης αρκετά καλή, ενώ στερούνται οσφρητικών νεύρων και για το λόγο αυτό πιστεύεται ότι απουσιάζει σε αυτά η αίσθηση της όσφρησης. Ωστόσο, διαθέτουν γεύση και μπορούν να προτιμούν συγκεκριμένα είδη ψαριών. Συμπεριφορά: Είναι ζώα κοινωνικά και ζουν κατά αγέλες έως δώδεκα ατόμων. Σε περιοχές όπου αφθονεί η τροφή, μπορεί να ενωθούν πολλές αγέλες και ο συνολικός πληθυσμός της ομάδας να φτάσει τα χίλια άτομα. Τα δελφίνια επικοινωνούν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας σφυρίγματα, πλαταγίσματα και άλλους ήχους. Επίσης, χρησιμοποιούν υπέρηχους για ηχοεντοπισμό. Τα μέλη των ομάδων μπορεί να εναλλάσσονται μεταξύ τους, όμως τα δελφίνια μπορούν να οικοδομήσουν ισχυρούς προσωπικούς δεσμούς. Έτσι, θα μείνουν με τα άρρωστα ή τραυματισμένα μέλη της ομάδας, βοηθώντας τα ορισμένες φορές να κολυμπήσουν. Η αλτρουιστική αυτή συμπεριφορά δεν περιορίζεται στο είδος τους. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις δελφινιών που προστατεύουν κολυμβητές από καρχαρίες κάνοντας κύκλους γύρω τους, καθώς και δελφίνια που βοηθούν τις φάλαινες που έχουν εξωκείλει να ξαναβρούν το δρόμο προς τα ανοιχτά. Τα ζώα αυτά δείχνουν και πολιτιστική συμπεριφορά, κάτι έως τώρα θεωρούνταν ότι είναι αποκλειστικότητα του ανθρώπου. Το 2005 στην 50

54 Αυστραλία ανακαλύφθηκε ότι ένα είδος δελφινιού που ζει στην Ινδία και τον Ειρηνικό διδάσκει στα νεαρά δελφίνια τη χρήση εργαλείων, συγκεκριμένα κομματιών σπόγγου που τοποθετούν στο ρύγχος τους προκειμένου να το προστατέψουν κατά το κυνήγι. Άλλο ένα τέτοιο παράδειγμα παρατηρήθηκε στα ποταμίσια δελφίνια της Βραζιλίας, όπου μια μελέτη διαπίστωσε πως τα αρσενικά δελφίνια κουβαλούν κλαδιά και κομμάτια φυτών για να εντυπωσιάσουν τα θηλυκά. Τα δελφίνια διαθέτουν επίσης και επιθετικότητα, που εκδηλώνεται κυρίως μεταξύ των αρσενικών δελφινιών, συχνά για τους ίδιους λόγους που εμφανίζεται και στους ανθρώπους, όπως διαφωνίες μεταξύ συντρόφων ή ανταγωνισμό για κάποιο θηλυκό. Έχει παρατηρηθεί πως ο χαμένος μιας διαμάχης μπορεί να φύγει σε εξορία, αφήνοντας την ομάδα στην οποία ανήκε. Είναι επίσης το μόνο είδος, εκτός από τον άνθρωπο, που έχει διαπιστωθεί πως έχει σεξουαλικές σχέσεις και για ευχαρίστηση, εκτός από τους αναπαραγωγικούς λόγους. Κάποιες φορές μάλιστα, δελφίνια μπορεί να δείξουν σεξουαλική συμπεριφορά απέναντι και σε άλλα ζώα. Σχέσεις με τον άνθρωπο: Τα δελφίνια θεωρούνται από τα πλέον ευφυή ζώα και έχουν καταστεί δημοφιλή στους ανθρώπους μέσα στους αιώνες για την παιχνιδιάρικη συμπεριφορά τους και τη φιλική τους εμφάνιση. Τα δελφίνια είναι κοινός τόπος στην ελληνική μυθολογία. Έχουν βρεθεί πολλά νομίσματα που παριστάνουν άντρες ή αγόρια να ιππεύουν αυτά τα ζώα. Θεωρούνταν μάλιστα καλός οιωνός για ένα πλοίο να θεαθούν δελφίνια στη διάρκεια του ταξιδιού του. Στο παλάτι της Κνωσού έχουν βρεθεί τοιχογραφίες με αναπαραστάσεις δελφινιών. Και στο πέρασμα των αιώνων, όμως, τα δελφίνια αποτελούν δημοφιλές μοτίβο στην τέχνη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κρήνη του Τρίτωνα του Μπερνίνι. Πολλές φορές τα δελφίνια συντροφεύουν τον άνθρωπο στα θαλάσσια ταξίδια του. Όχι μόνο οι ναυτικοί, αλλά και οι επιβάτες των επιβατικών πλοίων, έχουμε συναντήσει δελφίνια στα θαλάσσια ταξίδια μας. Υπάρχουν ακόμα μαρτυρίες από τα αρχαία χρόνια για συνεργασία δελφινιών και ανθρώπων στο ψάρεμα. Μια τέτοια μορφή συνεργασίας διατηρείται ακόμα και σήμερα στη Βραζιλία. Εκεί, τα δελφίνια οδηγούν τα ψάρια στην ακτή όπου βρίσκονται οι ψαράδες και τους δίνουν σήμα όταν πρέπει να ρίξουν τα δίχτυα τους. Τα δελφίνια κατόπιν τρέφονται με τα ψάρια που καταφέρνουν να ξεφύγουν από τα δίχτυα. 51

55 Απειλές: Παρόλες τις φιλικές διαθέσεις του δελφινιού απέναντι στον άνθρωπο, όμως, ο άνθρωπος είναι ο κυριότερος εχθρός του δελφινιού, μαζί με τον καρχαρία. Οι ψαράδες συνήθως φοβούνται τα δελφίνια γιατί σχίζει τα δίχτυα τους. Επίσης, πολλά δελφίνια σκοτώνονται από αλιευτικά με δίχτυα, ειδικά όσα χρησιμοποιούν αφρόδιχτα. Γι' αυτό το λόγο, η χρήση παρασυρόμενων αφρόδιχτων έχει κατηγορηθεί από περιβαλλοντικές οργανώσεις και έχουν τεθεί περιορισμοί στη χρήση τους στη Μεσόγειο. Η κυριότερη απειλή όμως για τα δελφίνια προέρχεται από τον αόρατο εχθρό τους, τη θαλάσσια ρύπανση και ιδιαίτερα αυτή που πρoκαλoύv ουσίες όπως τα βαρέα μέταλλα (υδράργυρος, μόλυβδος κλπ.) και οι oργαvoχλωριωµέvες ενώσεις (PCBs, DDT κλπ.). Οι ουσίες αυτές δεν διασπώνται εύκολα και, μέσα από την τροφική αλυσίδα, στην κορυφή της oπoίας βρίσκονται τα δελφίνια, συγκεντρώνονται στov λιπώδη ιστό των ζώων. Τα τελευταία χρόνια η επιστηµoνική έρευνα έχει αποκαλύψει την ύπαρξη µιας ανησυχητικά υψηλής συσσώρευσης PCBs (κλοφέν) και άλλων oργανoχλωριωµένων ενώσεων σε όλες τις θάλασσες του κόσµου. Αυτό απoτελεί ιδιαίτερo κίvδυvo για τα θαλάσσια θηλαστικά, τα oπoία µέσω της τρoφής λαµβάvoυv µεγάλες πoσότητες αυτώv τωv εvώσεωv oι oπoίες συσσωρεύovται σταδιακά στo σώµα τoυς. Σύμφωνα με μετρήσεις που έχουν γίνει, οι συγκεντρώσεις οργανοχλωριωμένων ενώσεων στο 52

56 σώμα των δελφινιών είναι κατά πολλές χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, φορές μεγαλύτερη από τη συγκέντρωση αυτών των ενώσεων στο νερό της θάλασσας. Ανάλογα είναι τα στοιχεία που αφορούν στα βαρέα μέταλλα, όπου οι συγκεντρώσεις που έχουν μετρηθεί στο σώμα των δελφινιών είναι έως και 1500 φορές μεγαλύτερες από το μέγιστο επιτρεπτό όριο για τον άνθρωπο. Oι πρoβλέψεις για τo µέλλov δεv είvαι δυστυχώς ευοίωνες. Οι oργαvoχλωριωµέvες εvώσεις επιδρoύv µε πoλλoύς τρόπoυς στη θαλάσσια ζωή. Τo πιο αvησυχητικό στoιχείo είvαι η τεράστια επίδρασή τoυς στα oρµovικά συστήµατα µε τη µίµηση θηλυκώv oρµovώv και τη διατάραξη της γεvετικής διαδικασίας. Επίσης, στην περίοδο της γέννας και της γαλουχίας, τα θηλυκά δελφίνια μεταφέρουν στα παιδιά τους μέχρι και το 90% των τοξικών ουσιών που είχε συγκεντρωθεί στο σώμα τους πριν τη γέννα, μέσω του μητρικού γάλακτος. Η θαλάσσια ρύπανση ενοχοποιείται, σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, για μαζικούς θανάτους δελφινιών που παρατηρούνται κατά καιρούς σε διάφορες θαλάσσιες περιοχές, μεταξύ των οποίων και η Μεσόγειος. Ιδιαίτερα όσον αφορά την περιοχή της Μεσογείου, τα στοιχεία είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Κατά τη δεκαετία του , περισσότερα από 635 δελφίνια βρέθηκαν νεκρά στις ελληνικές ακτές, ενώ ο πραγματικός αριθμός των νεκρών ζώων είναι πολλαπλάσιος αυτών που τελικά βρέθηκαν στις ακτές. Μάλιστα, σύμφωνα με τελευταίες εκτιμήσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων, ο αριθμός των δελφινιών που κινούνται στην περιοχή του Ιονίου πελάγους, υπολογίζεται σε 20 μόλις άτομα... Ελπίδα Διαμαντίδη Στέλλα Καρέτου 53

57 Η μεσογειακή φώκια monachus monachus η μοναδική! Η Μεσογειακή φώκια είναι δείκτης υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και μέρος της πλούσιας βιοποικιλότητας της Ελλάδας. Στα ελληνικά νερά φιλοξενείται ο μεγαλύτερος πληθυσμός της, που υπολογίζεται περίπου στα 250 με 300 άτομα. Όσο υπάρχει η Monachus monachus στα ελληνικά νερά, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οι θάλασσές μας είναι από τις πιο υγιείς και καθαρές στον κόσμο! Ταυτότητα Μεσογειακής φώκιας: Η Monachus monachus είναι από τα μεγαλύτερα είδη φωκών στον κόσμο. Έχει μήκος γύρω στα 2,5 μέτρα και ζυγίζει περίπου 300 κιλά. Μπορεί να φτάσει σε ηλικία τα 45 χρόνια. Το σχήμα του σώματος της είναι ατρακτοειδές έτσι ώστε να διευκολύνει την κίνηση της μέσα στο νερό και τα άκρα της έχουν σχήμα πτερυγίων. Στο κεφάλι της έχει μακριά μουστάκια που χρησιμεύουν ως αισθητήρια όργανα. Δεν έχει εξωτερικά αυτιά, αλλά μικρές ακουστικές οπές. Το δέρμα της καλύπτεται από κοντό τρίχωμα μήκους μισού εκατοστού με πιο συνηθισμένα χρώματα το μαύρο, το σκούρο καφέ ή γκρίζο στη πλάτη ενώ στην κοιλιά το ανοικτό γκρίζο. Συχνά, έχει εμφανή σημάδια στο δέρμα της πλάτης της από γρατσουνιές και παλιές πληγές. Τα δύο τελευταία χαρακτηριστικά διευκολύνουν στην αναγνώριση των ατόμων ενός πληθυσμού. Τα ενήλικα αρσενικά είναι λίγο πιο μεγάλα και βαριά από τα θηλυκά (αρσενικά: μήκος 2.4 μετρά, βάρος 315 κιλά; θηλυκά: μήκος μέτρα, βάρος 300 κιλά). Τα μικρά της Μεσογειακής φώκιας έχουν μήκος περίπου 1 μέτρο και 54

58 ζυγίζουν γύρω στα κιλά. Το δέρμα τους καλύπτεται από μακρύ τρίχωμα μήκους εκατοστών, χρώματος σκούρου καφέ έως μαύρου. Στην κοιλιά υπάρχει μία άσπρη κηλίδα, της οποίας το σχήμα διαφέρει χαρακτηριστικά σε κάθε φώκια αλλά και μεταξύ των δύο φύλων. Το τρίχωμα αυτό αντικαθίσταται μετά από 6-8 εβδομάδες από το χαρακτηριστικό κοντό τρίχωμα των ενήλικων ζώων. Στη φωτογραφία βλέπουμε στιγμιότυπα από τη γέννηση μιας μεσογειακής φώκιας, το 2007 στην Κίμωλο, την πρώτη γέννηση που καταγράφηκε ποτέ στην κάμερα. Πού ζει: Η Μεσογειακή φώκια ζει πλέον μόνο σε τέσσερις απομονωμένους πληθυσμούς. Αυτοί βρίσκονται στα νησιά Μαδέρα και την ακτή Κάβο Μπλάνκο της Μαυριτανίας στον Ατλαντικό, στις Μεσογειακές ακτές του Μαρόκου και της Αλγερίας και στην ανατολική Μεσόγειο στο Ιόνιο και Αιγαίο Πέλαγος και στα μεσογειακά παράλια της Τουρκίας. Στα ελληνικά νερά, που υπάρχει το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, τη μεσογειακή φώκια μπορούμε να τη συναντήσουμε στις προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές των Βορείων Σποράδων και της Καρπάθου, αλλά και σε άλλες περιοχές, με κυριότερες τις Δυτικές Κυκλάδες και κυρίως γύρω από τη Μήλο, την Κίμωλο και την Πολύαιγο, τα βόρεια Δωδεκάνησα και την περιοχή της Σάμου και της Ικαρίας, ακόμα και στον Αργοσαρωνικό, όπως φαίνεται στον παρακάτω χάρτη. 55

Τα περισσότερα παιδιά έχουν κατοικίδια στην αυλή τους. Υπάρχουν πολλά αδέσποτα στο Δήμο που δηλητηριάζονται. Η επιθυμία των παιδιών να γνωρίσουν τα

Τα περισσότερα παιδιά έχουν κατοικίδια στην αυλή τους. Υπάρχουν πολλά αδέσποτα στο Δήμο που δηλητηριάζονται. Η επιθυμία των παιδιών να γνωρίσουν τα ΣΤ τάξη Δημοτικού Σχολείου Μακρυγιάλου 2009-2010 1 Τα περισσότερα παιδιά έχουν κατοικίδια στην αυλή τους. Υπάρχουν πολλά αδέσποτα στο Δήμο που δηλητηριάζονται. Η επιθυμία των παιδιών να γνωρίσουν τα άγρια

Διαβάστε περισσότερα

Η φροντίδα της γάτας σας

Η φροντίδα της γάτας σας Η φροντίδα της γάτας σας Παρόλο που οι γάτες εξημερώθηκαν από τον άνθρωπο περίπου 6.000 χρόνια μετά από το σκύλο, σήμερα υπάρχουν παγκοσμίως σχεδόν τόσες κατοικίδιες γάτες όσο και σκύλοι. Σε πολλές χώρες

Διαβάστε περισσότερα

Η φροντίδα του σκύλου σας

Η φροντίδα του σκύλου σας Η φροντίδα του σκύλου σας Άνθρωποι και σκύλοι ζουν μαζί εδώ και περισσότερο από 10.000 χρόνια. Ο σκύλος υπηρετεί τον άνθρωπο ως σύντροφος, φύλακας, τσοπανόσκυλο ή οδηγός για τυφλούς και ανθρώπους με ειδικές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ (Αόρατος) ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Κάποτε στη γη γεννήθηκε το Όνειρο. Το όνομά του δεν ήταν έτσι, όμως επειδή συνεχώς ονειρευόταν, όλοι το φώναζαν Όνειρο. Δεν ήταν κάτι το σπουδαίο, ήταν σαν

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Όμορφος κόσμος

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Όμορφος κόσμος ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Όμορφος κόσμος Φροντίζουμε όλα τα πλάσματα Η Αγία Μελανγκέλ: η προστάτιδα του περιβάλλοντος Εξακόσια χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού, γεννήθηκε στα καταπράσινα δάση της Ιρλανδίας μια

Διαβάστε περισσότερα

«ΖΩΑ ΠΟΥ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ»

«ΖΩΑ ΠΟΥ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ» Τα παιδιά της Γ Τάξης στα πλαίσια της ενότητας «ΖΩΑ ΠΟΥ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ» πραγματοποίησαν συνέντευξη στον κτηνίατρο Δρ. Αντρέα Πιτζιόλη Αρχικά, τη μαγνητοφώνησαν. Στη συνέχεια εργάστηκαν ομαδικά και μετέτρεψαν

Διαβάστε περισσότερα

Τριγωνοψαρούλη, μην εμπιστεύεσαι ΠΟΤΕ... αχινό! Εκπαιδευτικός σχεδιασμός παιχνιδιού: Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Βασιλική Νίκα.

Τριγωνοψαρούλη, μην εμπιστεύεσαι ΠΟΤΕ... αχινό! Εκπαιδευτικός σχεδιασμός παιχνιδιού: Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Βασιλική Νίκα. Ήρθε ένας νέος μαθητής στην τάξη. Όλοι τον αποκαλούν ο «καινούριος». Συμφωνείς; 1 Δεν είναι σωστό να μη φωνάζουμε κάποιον με το όνομά του. Είναι σαν να μην τον αναγνωρίζουμε. Σωστά. Έχει όνομα και με αυτό

Διαβάστε περισσότερα

Το αγαπημένο μου ζώο

Το αγαπημένο μου ζώο Το αγαπημένο μου ζώο ο σκύλος μου. Το σκύλο μου τον λένε Μάρκο και είναι κυνηγόσκυλος. Ο σκύλος μου έχει μαύρο, καφέ και άσπρο τρίχωμα. Έχει μεγάλα αυτιά που τα χρησιμοποιεί για ακοή. Έχει μικρή μύτη,

Διαβάστε περισσότερα

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός»

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 «Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» (Φλώρινα - Μακεδονία Καύκασος) Διαγωνισμός παραδοσιακού παραμυθιού ebooks4greeks.gr ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 Ψηφίστε το παραμύθι που σας άρεσε περισσότερο εδώ μέχρι 30/09/2011

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ Γυμνασίου οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με ένα δείγμα ερωτικής ποίησης. Συγκεκριμένα διδάχτηκαν το ποίημα

Διαβάστε περισσότερα

Το παραμύθι της αγάπης

Το παραμύθι της αγάπης Το παραμύθι της αγάπης Μια φορά και ένα καιρό, μια βασίλισσα έφερε στον κόσμο ένα παιδί τόσο άσχημο που σχεδόν δεν έμοιαζε για άνθρωποs. Μια μάγισσα που βρέθηκε σιμά στη βασίλισσα την παρηγόρησε με τούτα

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Δύο Σε μια σπουδαία αρχαία πόλη που την έλεγαν Ουρούκ, ζούσε ένας νεαρός βασιλιάς, ο Γκιλγκαμές. Πατέρας του Γκιλγκαμές ήταν ο βασιλιάς Λουγκαλμπάντα και μητέρα του η

Διαβάστε περισσότερα

Τα παιδιά της Πρωτοβουλίας και η Δώρα Νιώπα γράφουν ένα παραμύθι - αντίδωρο

Τα παιδιά της Πρωτοβουλίας και η Δώρα Νιώπα γράφουν ένα παραμύθι - αντίδωρο Τα παιδιά της Πρωτοβουλίας και η Δώρα Νιώπα γράφουν ένα παραμύθι - αντίδωρο Ο Ηλίας ανεβαίνει Ψηλά Ψηλότερα Κάθε Μάρτιο, σε μια Χώρα Κοντινή, γινόταν μια Γιορτή! Η Γιορτή των Χαρταετών. Για πρώτη φορά,

Διαβάστε περισσότερα

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς A...Τα αισθήματα και η ενεργεία που δημιουργήθηκαν μέσα μου ήταν μοναδικά. Μέσα στο γαλάζιο αυτό αυγό, ένιωσα άτρωτος, γεμάτος χαρά και αυτοπεποίθηση.

Διαβάστε περισσότερα

Παιδί Σκύλος: Πάνω από όλα, μια ασφαλής σχέση! Δευτέρα, 16 Δεκέμβριος :24

Παιδί Σκύλος: Πάνω από όλα, μια ασφαλής σχέση! Δευτέρα, 16 Δεκέμβριος :24 Στα προηγούμενα άρθρα μας, «Προετοιμάστε το σκύλο σας για τον ερχομό του μωρού!» και «Μωρό Σκύλος: Η αρχή μιας υπέροχης σχέσης», αναλύσαμε το πώς πρέπει να χειριστούμε το σκύλο μας, κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

Στην ζωή πρέπει να ξέρεις θα σε κάνουν να υποφέρεις. Μην λυγίσεις να σταθείς ψηλά! Εκεί που δεν θα μπορούν να σε φτάσουν.

Στην ζωή πρέπει να ξέρεις θα σε κάνουν να υποφέρεις. Μην λυγίσεις να σταθείς ψηλά! Εκεί που δεν θα μπορούν να σε φτάσουν. Αποστόλη Λαμπρινή (brines39@ymail.com) ΔΥΝΑΜΗ ΨΥΧΗΣ Στην ζωή πρέπει να ξέρεις θα σε κάνουν να υποφέρεις Μην λυγίσεις να σταθείς ψηλά! Εκεί που δεν θα μπορούν να σε φτάσουν. Θα σε χτυπάνε, θα σε πονάνε,

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Ειρήνη Σταματούδη, LL.M., Ph.D. Διευθύντρια Ο.Π.Ι.

Εισαγωγή. Ειρήνη Σταματούδη, LL.M., Ph.D. Διευθύντρια Ο.Π.Ι. Εισαγωγή Ο οδηγός που κρατάς στα χέρια σου είναι μέρος μιας σειράς ενημερωτικών οδηγών του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Σκοπό έχει να δώσει απαντήσεις σε κάποια βασικά ερωτήματα που μπορεί να έχεις

Διαβάστε περισσότερα

Hug4Dogs.com. Μωρά και Σκυλιά

Hug4Dogs.com. Μωρά και Σκυλιά Μωρά και Σκυλιά Ο ερχομός ενός μωρού στην οικογένεια είναι μία συναρπαστική αλλά συγχρόνως και πολυάσχολη εποχή. Υπάρχουν μεγάλες αλλαγές για τον καθένα και αυτό περιλαμβάνει και τα κατοικίδια ζώα μας

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β Ερώτηση 1 α Το βιβλίο με τίτλο «Χάρτινη Αγκαλιά», της Ιφιγένειας Μαστρογιάννη, περιγράφει την ιστορία ενός κοριτσιού, της Θάλειας, η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Φεύγει

Διαβάστε περισσότερα

Προσεγγίσεις του ζητήματος (όλων) των ζώων μέσα και έξω από την τάξη

Προσεγγίσεις του ζητήματος (όλων) των ζώων μέσα και έξω από την τάξη Προσεγγίσεις του ζητήματος (όλων) των ζώων μέσα και έξω από την τάξη Μελίτα Λαζαράτου MSc Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς και ευημερίας ζώων melitalazaratou@gmail.com sumvionometazoa.wordpress.com Γιατί να ασχοληθούμε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΙΝΤΣΕΡ Ύψος: 41-48cm Βάρος: 11-16kg ιάρκεια ζωής: περίπου 13 χρόνια ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΑ ΠΙΝΤΣΕΡ Βάρος αρσενικό: 3Kg µέχρι 5Kg Βάρος

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΙΝΤΣΕΡ Ύψος: 41-48cm Βάρος: 11-16kg ιάρκεια ζωής: περίπου 13 χρόνια ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΑ ΠΙΝΤΣΕΡ Βάρος αρσενικό: 3Kg µέχρι 5Kg Βάρος ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΙΝΤΣΕΡ Το Γερµανικό Πίντσερ είναι ένας µεσαίου µεγέθους σκύλος. Το γερµανικό Pinscher είναι µεγαλύτερο από το Min Pin, αλλά µικρότερο από οτι το Doberman. Τα χρώµατα που µπορούµε

Διαβάστε περισσότερα

Αυτό το βιβλίo είναι μέρος μιας δραστηριότητας του Προγράμματος Comenius

Αυτό το βιβλίo είναι μέρος μιας δραστηριότητας του Προγράμματος Comenius Μάρτιος 2011 Αυτό το βιβλίo είναι μέρος μιας δραστηριότητας του Προγράμματος Comenius Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΡΟ-ΜΑΝΩΛΗ Πολύ παλιά, αιώνες πριν, ο Negru Voda, ο κυβερνήτης της Ρουμανίας, ήθελε να χτίσει ένα μοναστήρι

Διαβάστε περισσότερα

Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 21 ΕΑ.ΙΤΥ / Υπ.Ε.Π.Θ.

Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 21 ΕΑ.ΙΤΥ / Υπ.Ε.Π.Θ. Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 21 Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 22 ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΙ Παρατηρήστε και συγκρίνετε τις παρακάτω εικόνες. Σε ποια από τις δύο περιπτώσεις τα νερά του ποταμού δεν είναι καθαρά; Γιατί

Διαβάστε περισσότερα

Το δικό µου σκυλάκι. Ησαΐα Ευτυχία

Το δικό µου σκυλάκι. Ησαΐα Ευτυχία Συχνά στη ζωή µας βρισκόµαστε στη θέση που πρέπει να υποστηρίξουµε τη γνώµη µας για να πείσουµε τους άλλους ότι έχουµε δίκαιο! Μερικές φορές το πετυχαίνουµε µερικές όχι! Η επιχειρηµατολογία απαιτεί τέχνη,

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου

Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Πιστοποίηση Επάρκειας της Ελληνομάθειας 18 Ιανουαρίου 2013 A2 Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου Διάρκεια Εξέτασης 30 λεπτά Διάρκεια Εξέτασης 30 λεπτά Ερώτημα 1 (7 μονάδες) Διαβάζετε

Διαβάστε περισσότερα

«ΠΩΣ Ν ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ!!!» ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΗΤΕΧΝΗ ΣΑΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙ» ΤΜΗΜΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΟΜΑΔΑ Γ (ΜΑΘΗΤΕΣ Γ ΤΑΞΗΣ)

«ΠΩΣ Ν ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ!!!» ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΗΤΕΧΝΗ ΣΑΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙ» ΤΜΗΜΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΟΜΑΔΑ Γ (ΜΑΘΗΤΕΣ Γ ΤΑΞΗΣ) «ΠΩΣ Ν ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ!!!» ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΗΤΕΧΝΗ ΣΑΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙ» ΤΜΗΜΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΟΜΑΔΑ Γ (ΜΑΘΗΤΕΣ Γ ΤΑΞΗΣ) Τουλίπες της Ολλανδίας, Κλωντ Μονέ Μια φορά κι ένα καιρό σε μια χώρα μακρινή οι άνθρωποι

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΝΕ ΗΡΩΑΣ ΜΆΘΕ ΠΏΣ ΜΠΟΡΕΊΣ ΝΑ ΓΊΝΕΙΣ ΉΡΩΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΒΙΒΛΊΟ ΜΕ ΠΑΙΧΝΊΔΙΑ ΌΝΟΜΑ:

ΓΙΝΕ ΗΡΩΑΣ ΜΆΘΕ ΠΏΣ ΜΠΟΡΕΊΣ ΝΑ ΓΊΝΕΙΣ ΉΡΩΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΒΙΒΛΊΟ ΜΕ ΠΑΙΧΝΊΔΙΑ ΌΝΟΜΑ: ΓΙΝΕ ΗΡΩΑΣ ΒΙΒΛΊΟ ΜΕ ΠΑΙΧΝΊΔΙΑ ΌΝΟΜΑ: ΜΆΘΕ ΠΏΣ ΜΠΟΡΕΊΣ ΝΑ ΓΊΝΕΙΣ ΉΡΩΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΆ * * Γίνε ο ήρωάς του ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ OIE ΓΙΑ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΔΕΣΠΟΤΩΝ ΣΚΥΛΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

11 ο Νηπιαγωγείο Ασπροπύργου Ελένη Κουντουρά Ελισάβετ Ταουφίκ

11 ο Νηπιαγωγείο Ασπροπύργου Ελένη Κουντουρά Ελισάβετ Ταουφίκ 11 ο Νηπιαγωγείο Ασπροπύργου Ελένη Κουντουρά Ελισάβετ Ταουφίκ Παιδαγωγικοί στόχοι του προγράμματος: Ευαισθητοποίηση των νηπίων απέναντι στα αδέσποτα Κατανόηση των δικαιωμάτων/αναγκών/συναισθημάτων των

Διαβάστε περισσότερα

Η Μόνα, η μικρή χελώνα, μετακόμισε σε ένα καινούριο σπίτι κοντά στη λίμνη του μεγάλου δάσους.

Η Μόνα, η μικρή χελώνα, μετακόμισε σε ένα καινούριο σπίτι κοντά στη λίμνη του μεγάλου δάσους. Η Μόνα, η μικρή χελώνα, μετακόμισε σε ένα καινούριο σπίτι κοντά στη λίμνη του μεγάλου δάσους. Κάθεται στο παράθυρο του δωματίου της και σκέφτεται, στεναχωρημένη τους παλιούς της φίλους και συμμαθητές.

Διαβάστε περισσότερα

Το κυνηγί της φώκιας νέο index Το κυνήγι της φώκιας...2 Λεξιλόγιο...2 Ερωτήσεις...4 Κείμενο...5 Το κυνήγι της φώκιας...5

Το κυνηγί της φώκιας νέο index Το κυνήγι της φώκιας...2 Λεξιλόγιο...2 Ερωτήσεις...4 Κείμενο...5 Το κυνήγι της φώκιας...5 Το κυνηγί της φώκιας νέο index Το κυνήγι της φώκιας...2 Λεξιλόγιο...2 Ερωτήσεις...4 Κείμενο...5 Το κυνήγι της φώκιας....5 Page 1Τ Το κυνήγι της φώκιας Λεξιλόγιο Καταλαβαίνεις τις λέξεις; 1. Ολοκληρώνομαι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Αγαπητέ μαθητή/ αγαπητή μαθήτρια, Διεξάγουμε μια έρευνα και θα θέλαμε να μάθουμε την άποψή σου για τo περιβάλλον μάθησης που επικρατεί στην τάξη σου. Σε παρακαλούμε

Διαβάστε περισσότερα

www.laraguidedogs.gr

www.laraguidedogs.gr www.laraguidedogs.gr Γεια σας! Με λένε «Λάρα» και είμαι βετεράνος σκύλος-οδηγός τυφλών! Εμείς οι σκύλοι-οδηγοί, πάμε παντού κι όλοι μας θαυμάζουν! Η δουλειά μας είναι πολύ σημαντική διότι «δανείζουμε

Διαβάστε περισσότερα

Αντώνιος Μακρής Παιδίατρος, Ιατρός ΕΕΙ

Αντώνιος Μακρής Παιδίατρος, Ιατρός ΕΕΙ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013 ΑΓΑΠΩ ΤΑ ΖΩΑ ΞΕΡΩ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΑΙ ΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ Παιδίατρος Υπεύθυνος Ιατρικής Υπηρεσίας κατοικίδια αδέσποτα άγρια Σέβοµαι τα ζώα Προσπαθώ να τα καταλάβω

Διαβάστε περισσότερα

Ο Καταστατικός Χάρτης της Γης

Ο Καταστατικός Χάρτης της Γης Ο Καταστατικός Χάρτης της Γης Προσαρµογή για παιδιά Εισαγωγή Η γη είναι το σπίτι µας - Ζούµε σε µια πολύ σηµαντική εποχή και πρέπει να προστατεύσουµε τη Γη. - Όλοι οι λαοί του κοσµού φτιάχνουν µια µεγάλη

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

Από την Διονυσία Γιαννοπούλου Ψυχοθεραπεύτρια Οικογενειακή Σύμβουλο Επιστημονικά Υπεύθυνη του Κ.Π «ΠΡΟΝΟΗ»

Από την Διονυσία Γιαννοπούλου Ψυχοθεραπεύτρια Οικογενειακή Σύμβουλο Επιστημονικά Υπεύθυνη του Κ.Π «ΠΡΟΝΟΗ» ΤΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΝΕΙ? ΠΩΣ ΘΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΟΥΜΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ!! Από την Διονυσία Γιαννοπούλου Ψυχοθεραπεύτρια Οικογενειακή Σύμβουλο Επιστημονικά Υπεύθυνη του Κ.Π «ΠΡΟΝΟΗ» Αυτοεκτίμηση είναι η θετική εικόνα που

Διαβάστε περισσότερα

«Ο Σάββας η κλώσσα και ο αετός»

«Ο Σάββας η κλώσσα και ο αετός» ΠΑΡΑΜΥΘΙ #26 «Ο Σάββας η κλώσσα και ο αετός» (Πόντος) Διαγωνισμός παραδοσιακού παραμυθιού ebooks4greeks.gr ΠΑΡΑΜΥΘΙ #26 Ψηφίστε το παραμύθι που σας άρεσε περισσότερο εδώ μέχρι 30/09/2011 Δείτε όλα τα παραμύθια

Διαβάστε περισσότερα

Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής

Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής Ο Μικρός Πρίγκιπας έφτασε στη γη. Εκεί είδε μπροστά του την αλεπού. - Καλημέρα, - Καλημέρα, απάντησε ο μικρός πρίγκιπας, ενώ έψαχνε να βρει από πού ακουγόταν η

Διαβάστε περισσότερα

Η θεματολογία του Pets.gr περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες

Η θεματολογία του Pets.gr περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες Παρουσίαση Το Pets.gr παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο ελληνικό Internet, στις αρχές Οκτωβρίου 2001. Είναι μία δραστήρια κοινότητα ανάμεσα σε αναγνώστες και μέλη που έχουν όλοι σαν κύριο χαρακτηριστικό

Διαβάστε περισσότερα

Τι όμορφη μέρα ξημέρωσε και σήμερα. Ως συνήθως εγώ ξύπνησα πιο νωρίς από όλους και πήγα δίπλα στην κυρία Σταυρούλα που κοιμόταν. Την ακούμπησα ελαφρά

Τι όμορφη μέρα ξημέρωσε και σήμερα. Ως συνήθως εγώ ξύπνησα πιο νωρίς από όλους και πήγα δίπλα στην κυρία Σταυρούλα που κοιμόταν. Την ακούμπησα ελαφρά 1 Τι όμορφη μέρα ξημέρωσε και σήμερα. Ως συνήθως εγώ ξύπνησα πιο νωρίς από όλους και πήγα δίπλα στην κυρία Σταυρούλα που κοιμόταν. Την ακούμπησα ελαφρά με τη μουσούδα μου στο πρόσωπό της, τόσο όσο χρειαζόταν

Διαβάστε περισσότερα

Όροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου.

Όροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου. Όροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου. Ενότητα 1: Το σπασμένο μπισκότο. Γιάννα Ροϊλού. Τμήμα: Θεατρικών Σπουδών. Σελίδα 1 1 Σκοποί ενότητας..3 2 Περιεχόμενα ενότητας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ Διασκευή για Παιδικό Θέατρο Χαραμή Ευγενία Αύγουστος 2008 Επικοινωνία: echarami@yahoo.gr Περιεχόμενα ΕΙΚΟΝΑ 1- Ένα ορφανό στα σκαλιά της Εκκλησιάς...3 ΕΙΚΟΝΑ 2- Οι καμπάνες...7 ΕΙΚΟΝΑ

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία Κωνσταντινοπούλου Ψυχολόγος - ειδική παιδαγωγός

Μαρία Κωνσταντινοπούλου Ψυχολόγος - ειδική παιδαγωγός ΠΑΡΑΞΕΝΑ ΟΜΟΡΦΟ Ένα παραμύθι για τη διαφορετικότητα, για μικρούς αλλά και για μεγάλους (αυτισμός) Τα παιδιά είναι ελεύθερα να ζωγραφίσουν τις παρακάτω σελίδες όπως αυτά αισθάνονται... Μαρία Κωνσταντινοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ Γυμνασίου οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με ένα δείγμα ερωτικής ποίησης. Συγκεκριμένα διδάχτηκαν το ποίημα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Εργασία για το σπίτι. Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Εργασία για το σπίτι. Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Εργασία για το σπίτι Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης 1 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Απαντά η Μαρίνα Βαμβακίδου Ερώτηση 1. Μπορείς να φανταστείς τη ζωή μας χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΟΝΤΑΡΙ. O βασιλιάς των ζώων. Η οικογένεια των λιονταριών. Λιοντάρια

ΛΙΟΝΤΑΡΙ. O βασιλιάς των ζώων. Η οικογένεια των λιονταριών. Λιοντάρια Λιοντάρια Μέγεθος Βάρος Τροφή Περιοχή ως 1,90 μέτρα μήκος ως 1,10 μέτρα ύψος μέχρι 250 κιλά τρώνε ζώα μεγάλα, όπως καμηλοπαρδάλεις, αντιλόπες, ζέβρες Αφρική και Ινδία ΛΙΟΝΤΑΡΙ Τα λιοντάρια είναι τα μεγαλύτερα

Διαβάστε περισσότερα

Πάει τόσος καιρός από το χωρισμό σας, που δε θυμάσαι καν πότε ήταν η τελευταία φορά

Πάει τόσος καιρός από το χωρισμό σας, που δε θυμάσαι καν πότε ήταν η τελευταία φορά Πάει τόσος καιρός από το χωρισμό σας, που δε θυμάσαι καν πότε ήταν η τελευταία φορά που έκλαψες για πάρτη του! Ωστόσο, ακόμα στοιχειώνουν κάποιες σκέψεις το μυαλό σου. Ήταν μία από τις χειρότερες εμπειρίες

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο: «ημέρα της αποχώρησης Αγαπημένο μου

Διαβάστε περισσότερα

Οι «μύθοι» της κυριαρχίας των σκύλων. Ο σκύλος, σας γαβγίζει, για να σας δείξει ποιος είναι ο αρχηγός!

Οι «μύθοι» της κυριαρχίας των σκύλων. Ο σκύλος, σας γαβγίζει, για να σας δείξει ποιος είναι ο αρχηγός! Οι «μύθοι» της κυριαρχίας των σκύλων Συμπεριφορά ο μύθος Ο σκύλος, σας γαβγίζει, για να σας δείξει ποιος είναι ο αρχηγός! Υπάρχουν πολύ κρυμμένοι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν στο υπερβολικό γάβγισμα

Διαβάστε περισσότερα

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο 4 Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο Σεβάχ. Για να δει τον κόσμο και να ζήσει περιπέτειες.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ ΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

ΙΑ ΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ 1η Σελίδα Η Γιώτα θα πάει για πρώτη φορά κατασκήνωση. Φαντάζεται πως θα περάσει πολύ άσχημα μακριά από τους γονείς και τα παιχνίδια της για μια ολόκληρη εβδομάδα. Αγχώνεσαι ή νοιώθεις άβολα όταν είσαι

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν διάφορα και σημαντικά προβλήματα. Ένα από αυτά είναι ο πόλεμος που έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη νερού, φαγητού και ιατρικής περίθαλψης και το χειρότερο

Διαβάστε περισσότερα

Τα λουλούδια που δεν είχαν όνομα ''ΜΥΘΟΣ''

Τα λουλούδια που δεν είχαν όνομα ''ΜΥΘΟΣ'' 1 2 Τα λουλούδια που δεν είχαν όνομα ''ΜΥΘΟΣ'' 3 Τα λουλούδια χωρίς όνομα, τα έχει ο καθένας από μας, αλλά δεν το ξέρουμε. Δεν μας μαθαίνουν τίποτα και ψάχνουμε μόνοι μας άσκοπα να βρούμε κάτι, για να

Διαβάστε περισσότερα

Ο Φίλιππος είναι έξι ετών και ο σταρ της παρέας. Όταν βλέπει φωτογραφική μηχανή παίρνειτην καλύτερη πόζα του και κοιτάει κατευθείαν στον φακό.

Ο Φίλιππος είναι έξι ετών και ο σταρ της παρέας. Όταν βλέπει φωτογραφική μηχανή παίρνειτην καλύτερη πόζα του και κοιτάει κατευθείαν στον φακό. Η Νάνσυ Κουρέλλου δεν χρειάστηκε περισσότερο χρόνο από μια ανάσα για να αποφασίσει να αφήσει τη ζωή της στην Αθήνα και να μετακομίσει σε μια σκηνή στο δάσος προκειμένου να φροντίσει έξι εγκαταλελειμμένα

Διαβάστε περισσότερα

: 20cmX15cm ( ), 40cmX15 (ANOIKTO) 01 E. Μια γκρίζα εκδροµή

: 20cmX15cm ( ), 40cmX15 (ANOIKTO) 01 E. Μια γκρίζα εκδροµή 01 E Μια γκρίζα εκδροµή 02 03 Ένα βράδυ, γύρω στις 03:00 π.μ. ο Φίλιππος, 17 ετών, κάλεσε στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056. Ήταν ένα δύσκολο βράδυ για εκείνον, παραμονές των τελικών

Διαβάστε περισσότερα

Ο λύκος των παραμυθιών και ο λύκος της φύσης

Ο λύκος των παραμυθιών και ο λύκος της φύσης 250579 Natural Europe CIP-ICT PSP-2009-3 Δρ Βορεάδου Κατερίνα Υπεύθυνη Εκπαίδευσης ΜΦΙΚ Ο λύκος των παραμυθιών και ο λύκος της φύσης Το όνομά του εικάζεται πως προέρχεται από τη λέξη 'λύκη που σημαίνει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Το εκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα δημιουργήθηκε από την EASST, μία ανεξάρτητη μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε το 2009 στην Αγγλία με

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΠΙΔΑ. Είμαι 8 χρονών κα μένω στον καταυλισμό μαζί με άλλες 30 οικογένειες.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΠΙΔΑ. Είμαι 8 χρονών κα μένω στον καταυλισμό μαζί με άλλες 30 οικογένειες. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΠΙΔΑ Είμαι 8 χρονών κα μένω στον καταυλισμό μαζί με άλλες 30 οικογένειες. Μέχρι πριν λίγες μέρες βρισκόμουν στο χωριό μου το Ριζοκάρπασο, αλλά μετά την εισβολή ήρθαμε με την μητέρα μου

Διαβάστε περισσότερα

21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ

21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ 1 ο Νηπιαγωγείο Κυπαρισσίας Διαβάσαμε το παραμύθι: «ΧΑΡΟΥΜΕΝΟ ΛΙΒΑΔΙ» Ερώτηση: ΠΟΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΧΟΝΤΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ; - Αυτοί

Διαβάστε περισσότερα

LET S DO IT BETTER improving quality of education for adults among various social groups

LET S DO IT BETTER improving quality of education for adults among various social groups INTERVIEWS REPORT February / March 2012 - Partner: Vardakeios School of Hermoupolis - Target group: Immigrants, women 1 η συνέντευξη Από την Αλβανία Το 2005 Η γλώσσα. Ήταν δύσκολο να επικοινωνήσω με τους

Διαβάστε περισσότερα

ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΠΕΙΤΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΣΤΟΝ ΣΚΥΛΟ ΣΑΣ... ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΑΝΤΙΟ.

ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΠΕΙΤΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΣΤΟΝ ΣΚΥΛΟ ΣΑΣ... ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΑΝΤΙΟ. ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΠΕΙΤΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΣΤΟΝ ΣΚΥΛΟ ΣΑΣ...... ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΑΝΤΙΟ. Αν είστε ιδιοκτήτης σκύλου, πρέπει να τον φροντίζετε και να τον προσέχετε για όλη του τη ζωή. ΜΑΘΕΤΕ ΟΛΑ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΓΙΑ ΝΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη...

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... τον Δάσκαλο μου, Γιώργο Καραθάνο την Μητέρα μου Καλλιόπη και τον γιο μου Ηλία-Μάριο... Ευχαριστώ! 6 ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ο εγωιστής γίγαντας. Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία. Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης. «Αλέξανδρος Δελμούζος»

Ο εγωιστής γίγαντας. Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία. Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης. «Αλέξανδρος Δελμούζος» Ο εγωιστής γίγαντας Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης «Αλέξανδρος Δελμούζος» 2010-2011 Κάθε απόγευμα μετά από το σχολείο τα παιδιά πήγαιναν για να παίξουν στον κήπο του γίγαντα.

Διαβάστε περισσότερα

Φροντίζεις σωστά το ζώο σου; Είσαι υπεύθυνος

Φροντίζεις σωστά το ζώο σου; Είσαι υπεύθυνος Zougla online - Φροντίζεις σωστά το ζώο σου; Είσαι υπεύθυνος φιλόζωος; Zougla.gr Page 1 of 7 Φροντίζεις σωστά το ζώο σου; Είσαι υπεύθυνος φιλόζωος; Πρώτη καταχώρηση: Δευτέρα, 21 Φεβρουαρίου 2011, 22:20

Διαβάστε περισσότερα

Η ζωή είναι αλλού. < <Ηλέκτρα>> Το διαδίκτυο είναι γλυκό. Προκαλεί όμως εθισμό. Γι αυτό πρέπει τα παιδιά. Να το χρησιμοποιούν σωστά

Η ζωή είναι αλλού. < <Ηλέκτρα>> Το διαδίκτυο είναι γλυκό. Προκαλεί όμως εθισμό. Γι αυτό πρέπει τα παιδιά. Να το χρησιμοποιούν σωστά Δράση 2 Σκοπός: Η αποτελεσματικότερη ενημέρωση των μαθητών σχετικά με όλα τα είδη συμπεριφορικού εθισμού και τις επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή! Οι μαθητές εντοπίζουν και παρακολουθούν εκπαιδευτικά βίντεο,

Διαβάστε περισσότερα

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES.

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΝΟΜΑ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ: ΟΝΟΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: Ένας οδηγός για τα δικαιώματα των παιδιών σε συνεργασία με την:

ΟΝΟΜΑ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ: ΟΝΟΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: Ένας οδηγός για τα δικαιώματα των παιδιών σε συνεργασία με την: ΟΝΟΜΑ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ: ΟΝΟΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: Ένας οδηγός για τα δικαιώματα των παιδιών σε συνεργασία με την: Μάθε για τη σύμβαση. Γνώρισε τα δικαιώματά σου. Το βιβλιαράκι που κρατάς στα χέρια σου περιέχει 54 άρθρα

Διαβάστε περισσότερα

Τι πρέπει να γνωρίζετε για τη στείρωση των ζώων

Τι πρέπει να γνωρίζετε για τη στείρωση των ζώων Τι πρέπει να γνωρίζετε για τη στείρωση των ζώων Υπάρχει πρόβλημα υπερπληθυσμού αδέσποτων ζώων? Κάθε χρόνο, εκατομμύρια αδέσποτα σκυλιά και γατιά, συμπεριλαμβανομένων κουταβιών και μικρών ψιψίνων, τραυματίζονται,

Διαβάστε περισσότερα

Το βιβλίο της Μ. Autism Resource CD v Resource Code RC115

Το βιβλίο της Μ. Autism Resource CD v Resource Code RC115 Το βιβλίο της Μ Γεια σας με λένε Μ. Είμαι 9 χρονών και μένω στο με τους γονείς μου και τα 2 αδέρφια μου, τον Γιάννη που είναι 10 και τον Βασίλη που είναι 3. Έχω κι ένα σκυλάκι που το λένε Κάντι και είναι

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτηματολόγιο Προγράμματος "Ασφαλώς Κυκλοφορώ" (αρχικό ερωτηματολόγιο) Για μαθητές Δ - Ε - ΣΤ Δημοτικού

Ερωτηματολόγιο Προγράμματος Ασφαλώς Κυκλοφορώ (αρχικό ερωτηματολόγιο) Για μαθητές Δ - Ε - ΣΤ Δημοτικού Ερωτηματολόγιο Προγράμματος "Ασφαλώς Κυκλοφορώ" (αρχικό ερωτηματολόγιο) Για μαθητές Δ - Ε - ΣΤ Δημοτικού Tάξη & Τμήμα:... Σχολείο:... Ημερομηνία:.../.../200... Όνομα:... Ερωτηματολόγιο Προγράμματος "Ασφαλώς

Διαβάστε περισσότερα

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες:

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες: Ας δούμε μια τυπική μέρα στη ζωή ενός παιδιού... Ξυπνά το πρωί, τρώει το πρόγευμα του, πάει σχολείο (αν και ίσως με κάποια παράπονα..!), έρχεται πίσω στο σπίτι, απολαμβάνει το μεσημεριανό του, κάνει την

Διαβάστε περισσότερα

Φέραμε στην τάξη τα αγαπημένα μας παιχνίδια και τα παρουσιάσαμε στους συμμαθητές μας

Φέραμε στην τάξη τα αγαπημένα μας παιχνίδια και τα παρουσιάσαμε στους συμμαθητές μας Φέραμε στην τάξη τα αγαπημένα μας παιχνίδια και τα παρουσιάσαμε στους συμμαθητές μας Το ωραιότερο μου παιχνίδι είναι ένα σκυλάκι. Το απέκτησα όταν ήταν βάφτισή μου και από τότε το έχω σαν φίλο. Είναι φτιαγμένο

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Εφτά ξύλινα αλογάκια κι ένα αληθινό Αν έχεις τύχη Η μεγάλη καφετιά αρκούδα κι εμείς... 37

Περιεχόμενα. Εφτά ξύλινα αλογάκια κι ένα αληθινό Αν έχεις τύχη Η μεγάλη καφετιά αρκούδα κι εμείς... 37 Περιεχόμενα Εφτά ξύλινα αλογάκια κι ένα αληθινό............. 11 Αν έχεις τύχη..................................... 21 Η μεγάλη καφετιά αρκούδα κι εμείς............... 37 7199_alogaki_pasxalitsa_arkouda:7199_alogaki_pasxalitsa_arkouda

Διαβάστε περισσότερα

Πώς να μάθετε το παιδί, να προστατεύει τον εαυτό του!

Πώς να μάθετε το παιδί, να προστατεύει τον εαυτό του! Πώς να μάθετε το παιδί, να προστατεύει τον εαυτό του! Όλοι οι γονείς, αλλά ιδιαίτερα οι μονογονείς, έχουν ένα άγχος παραπάνω σε ό,τι αφορά την ασφάλεια του παιδιού τους. Μία φίλη διαζευγμένη με ένα κοριτσάκι

Διαβάστε περισσότερα

Αντώνης Πασχαλία Στέλλα Α.

Αντώνης Πασχαλία Στέλλα Α. Εντυπώσεις και σχόλια των μαθητών του Β1 του 6 ου Δημοτικού Σχολείου Ευόσμου, σχολικού έτους 2018-2019, μετά την παρακολούθηση ενός προγράμματος 5-3-2019. «Κυκλοφοριακής Αγωγής» έμαθα πώς μπορούμε να χτυπήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Μια νύχτα. Μπαίνω στ αμάξι με το κορίτσι μου και γέρνει γλυκά στο πλάϊ μου και το φεγγάρι λες και περπατάει ίσως θέλει κάπου να μας πάει

Μια νύχτα. Μπαίνω στ αμάξι με το κορίτσι μου και γέρνει γλυκά στο πλάϊ μου και το φεγγάρι λες και περπατάει ίσως θέλει κάπου να μας πάει Μια νύχτα Μπαίνω στ αμάξι με το κορίτσι μου και γέρνει γλυκά στο πλάϊ μου και το φεγγάρι λες και περπατάει ίσως θέλει κάπου να μας πάει Μια νύχτα σαν κι αυτή μια νύχτα σαν κι αυτή θέλω να σου πω πόσο σ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΑΤΡΙΚΟ 2 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ

ΘΕΑΤΡΙΚΟ 2 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ ΘΕΑΤΡΙΚΟ 2 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ ΕΓΓΟΝΟΣ: Παππού, γιατί προτιμάς να βάζεις κανέλα και όχι κύμινο στα σουτζουκάκια; ΠΑΠΠΟΥΣ: Το κύμινο είναι κομματάκι δυνατό. Κάνει τους ανθρώπους να κλείνονται

Διαβάστε περισσότερα

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα - για περισσότερη εκπαίδευση

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα -  για περισσότερη εκπαίδευση 1 Τρίτο Μάθημα Οδηγός Δραστηριότητας Επισκόπηση... 3 Περίληψη... 3-6 Ώρα για δράση... 7-17 Σημειώσεις... 18 2 Μάθημα Τρίτο - Επισκόπηση Σε αυτό το μάθημα θα μάθεις τις 7 συνήθειες των πετυχημένων ανθρώπων.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΣΡΙΟΤ. Δέκα ποιήματα για τον πατέρα μου. Αλκιβιάδη

ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΣΡΙΟΤ. Δέκα ποιήματα για τον πατέρα μου. Αλκιβιάδη ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΣΡΙΟΤ Αλκιβιάδη Θεσσαλονίκη Υεβρουάριος 2015 Παναγιώτα Παπαδημητρίου Αλκιβιάδη Θεσσαλονίκη Υεβρουάριος 2015 [3] Παναγιώτα Παπαδημητρίου Αφιερωμένο στον πατέρα μου Αλκιβιάδη Copyright

Διαβάστε περισσότερα

Το αγαπημένο μου ζώο. παπαγάλος. μου το πήρε η μαμά τα Χριστούγεννα έχει χρώμα μπλε και κόκκινο και το κεφάλι του είναι πράσινο.

Το αγαπημένο μου ζώο. παπαγάλος. μου το πήρε η μαμά τα Χριστούγεννα έχει χρώμα μπλε και κόκκινο και το κεφάλι του είναι πράσινο. Το αγαπημένο μου ζώο παπαγάλος μου το πήρε η μαμά τα Χριστούγεννα έχει χρώμα μπλε και κόκκινο και το κεφάλι του είναι πράσινο. Του αρέσει να κάθεται σπίτι του. Τον αγαπώ πολύ. Γιώργος και Γιώργος Θ. Σκύλος

Διαβάστε περισσότερα

Οι εντυπώσεις μας από την επίσκεψη της SAPT Hellas

Οι εντυπώσεις μας από την επίσκεψη της SAPT Hellas Την Πέμπτη 26/3/15 η SAPT Hellas επισκέφτηκε το σχολείο μας. Η Sapt είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση η οποία μαζεύει αδέσποτα σκυλιά και τα φροντίζει. H φιλοζωική ομάδα του σχολείου μας, που οργάνωσε

Διαβάστε περισσότερα

13/11/2014 Από την κυρία Mαρία

13/11/2014 Από την κυρία Mαρία 13/11/2014 Από την κυρία Mαρία Η μικρή Μπιζού είναι νεαρής ηλικίας, γύρω στα 3 και ψάχνει ένα μόνιμο και καλό σπιτάκι που να την αγαπάνε και να την φροντίζουν όπως της αξ'ιζει! Ευχαριστώ πολύ! 1 / 6 13/11/2014

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την manikhs Δευτέρα, 14 Δεκέμβριος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Τρίτη, 15 Δεκέμβριος :53

Συντάχθηκε απο τον/την manikhs Δευτέρα, 14 Δεκέμβριος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Τρίτη, 15 Δεκέμβριος :53 Ίσως έχετε ακούσει για το «Σύνδρομο του μικρού Σκύλου» (Small Dog Syndrome), ειδικά αν έχετε οι ίδιοι μικρόσωμο σκυλάκι. Οι περισσότεροι εκπαιδευτές συμφωνούν πως το όνομα προέκυψε εξαιτίας συγκεκριμένων

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΙΑΓΙΑ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΙΑΓΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΙΑΓΙΑ Για μαθητές/τριες γυμνασίου ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ-ΑΘΗΝΑ 2018 Τι είναι η Τρίτη Ηλικία Οι ηλικίες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΙΔΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Ο ΤΖΕΪΚ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ» ΤΟΥ ΓΙΟ ΣΟΜΕΪ (ΕΚΔ. ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ)

ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΙΔΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Ο ΤΖΕΪΚ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ» ΤΟΥ ΓΙΟ ΣΟΜΕΪ (ΕΚΔ. ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ) ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΙΔΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Ο ΤΖΕΪΚ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ» ΤΟΥ ΓΙΟ ΣΟΜΕΪ (ΕΚΔ. ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ) ΔΙΑΣΚΕΥΗ/ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ Δρ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΜΠΑΚΑ 2015/16 * ΡΟΛΟΙ: ΠΟΥΛΙ

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Η Π Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Ο Υ Λ Ο Γ Ο Υ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Η Π Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Ο Υ Λ Ο Γ Ο Υ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Η Π Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Ο Υ Λ Ο Γ Ο Υ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 5 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α

Διαβάστε περισσότερα

Μανίκας Γιώργος. Μανιάτη Ευαγγελία

Μανίκας Γιώργος. Μανιάτη Ευαγγελία Γ3 «Ειδικότερα εμείς ως μαθητές, οι οποίοι δεν έχουμε ακόμα τη δυνατότητα να ελέγχουμε άμεσα με το δικαίωμα της ψήφου μας τη δημοκρατία της χώρας μας, μπορούμε να συμβάλλουμε στο να υπάρχει δημοκρατικός

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Γεια σας, παιδιά. Είμαι η Μαρία, το κοριτσάκι της φωτογραφίας, η εγγονή

Γεια σας, παιδιά. Είμαι η Μαρία, το κοριτσάκι της φωτογραφίας, η εγγονή ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΚΔΟΣΗ Γεια σας, παιδιά. Είμαι η Μαρία, το κοριτσάκι της φωτογραφίας, η εγγονή της Θείας Λένας. Η γιαγιά μου εξέδωσε αυτό το βιβλίο το 1964. Είναι ένα βιβλίο για μικρά παιδιά, με

Διαβάστε περισσότερα

Κατανόηση προφορικού λόγου

Κατανόηση προφορικού λόγου Β1 (25 μονάδες) Διάρκεια: 25 λεπτά Ερώτημα 1 Θα ακούσετε δύο (2) φορές έναν συγγραφέα να διαβάζει ένα απόσπασμα από το βιβλίο του με θέμα τη ζωή του παππού του. Αυτά που ακούτε σας αρέσουν, γι αυτό κρατάτε

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνώ και μαθαίνω για τα ζώα

Ερευνώ και μαθαίνω για τα ζώα Ερευνώ και μαθαίνω για τα ζώα Στα πλαίσια του μαθήματος των Ελληνικών και με αφορμή κείμενα του βιβλίου που είχαν σχέση με ζώα, φέραμε από το σπίτι μας βιβλία με ζώα. Μέσα από τα βιβλία και μέσα από πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Μαθαίνω να κυκλοφορώ ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ. Σεμινάρια Κυκλοφοριακής Αγωγής για παιδιά Δημοτικού 6-8 ετών. Ινστιτούτο Βιώσιμης Κινητικότητας & Δικτύων Μεταφορών

Μαθαίνω να κυκλοφορώ ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ. Σεμινάρια Κυκλοφοριακής Αγωγής για παιδιά Δημοτικού 6-8 ετών. Ινστιτούτο Βιώσιμης Κινητικότητας & Δικτύων Μεταφορών Μαθαίνω να κυκλοφορώ ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ Σεμινάρια Κυκλοφοριακής Αγωγής για παιδιά Δημοτικού 6-8 ετών Ινστιτούτο Βιώσιμης Κινητικότητας & Δικτύων Μεταφορών Όταν κυκλοφορούμε στο δρόμο μπορούμε να συναντήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Η αγάπη άργησε μια μέρα. Εργασία της μαθήτριας Ισμήνης-Σωτηρίας Βαλμά

Τίτλος Η αγάπη άργησε μια μέρα. Εργασία της μαθήτριας Ισμήνης-Σωτηρίας Βαλμά Τίτλος Η αγάπη άργησε μια μέρα Εργασία της μαθήτριας Ισμήνης-Σωτηρίας Βαλμά Χώρος: Νεοχώρι Κρήτης Χρόνος: 1925-1930 (περίοδος Β Παγκοσμίου πολέμου) Πρόσωπα Οικογένεια Φτενούδου Πατέρας: Μιχαήλος Μητέρα:

Διαβάστε περισσότερα

Co-funded by the European Union Quest. Quest

Co-funded by the European Union Quest. Quest 1 Καλωσορίσατε στο παιχνίδι "Δώσε το στον επόμενο!" Co-funded by the European Union Ένα εργαλείο για να σας βοηθήσει να γνωρίσετε μια δικαιοσύνη φιλική προς το παιδί Παίκτες Ηλικία 14-18 4-6 2 Χρονών Βάλτε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΛΗΝΥΧΤΕΣ. Η Τρίτη μάγισσα. Τα δύο αδέρφια και το φεγγάρι

ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΛΗΝΥΧΤΕΣ. Η Τρίτη μάγισσα. Τα δύο αδέρφια και το φεγγάρι ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΛΗΝΥΧΤΕΣ Α 1 2017-2018 6 ο Δημοτικό Σχολείο Ευόσμου Περιλήψεις βιβλίων που έχουν διαβάσει τα παιδιά από τη σειρά «μικρές καληνύχτες». Η Τρίτη μάγισσα Τα δύο αδέρφια και το φεγγάρι Μου έκανε εντύπωση

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Επιμέλεια εργασίας: Παναγιώτης Γιαννόπουλος Περιεχόμενα Ερώτηση 1 η : σελ. 3-6 Ερώτηση 2 η : σελ. 7-9 Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 2 Ερώτηση 1 η Η συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΡΙΝΑ ΤΣΑΝΤΑΛΗ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΑΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΜΑΓΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ

ΚΑΤΡΙΝΑ ΤΣΑΝΤΑΛΗ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΑΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΜΑΓΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ Ημερομηνία 16/3/2017 Μέσο Συντάκτης Link www.talcmag.gr Πελιώ Παπαδιά http://www.talcmag.gr/sinenteyxeis/katrina-tsantali/ ΚΑΤΡΙΝΑ ΤΣΑΝΤΑΛΗ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΑΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΜΑΓΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες

Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες ΑΛΚΗ ΖΕΗ ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ: ΚΥΔΩΝΑΚΗ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ, ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΝΕΦΕΛΗ Η Κωνσταντίνα είναι το μόνο παιδί που έχουν αποκτήσει οι γονείς της, όχι όμως και το μόνο εγγόνι που έχει αποκτήσει

Διαβάστε περισσότερα