ΠΑΡΑΔΟΣΕΟ Π.1 - ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΤΛΙΚΟ

Transcript

1 ΖΑΝΝΟ ΔΡΑΚΟΠΟΤΛΟ & ΙΑ Ο.Ε. ΕΡΓΟ: «ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΤΛΙΚΟΤ ΓΙΑ ΣΙ ΑΝΑΓΚΕ ΚΑΣΑΡΣΙΗ 120 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΙΩΝ ΤΓΕΙΑ» αρ. πρωτ. 53/2012 ΠΑΡΑΔΟΣΕΟ Π.1 - ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΤΛΙΚΟ ΘΕΜΑΣΙΚΗ ΕΝΟΣΗΣΑ 5 ΧΕΔΙΑΜΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΓΕΙΑ ΣΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΗ ΠΡΩΣΟΓΕΝΟΤ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΝΕΡΓΑΙΑ ΜΕ ΣΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΚΟΙΝΟΣΗΣΑ «ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟΤ ΤΛΙΚΟΤ ΚΑΙ ΚΑΣΑΡΣΙΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΩΝ ΤΓΔΙΑ ΣΩΝ ΝΗΩΝ ΒΟΡΔΙΟΤ ΑΙΓΑΙΟΤ ΣΟ ΥΔΓΙΑΜΟ ΚΑΙ ΣΗΝ ΤΛΟΠΟΙΗΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΣΗ ΤΓΔΙΑ ΣΑ ΠΛΑΙΙΑ ΣΗ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΣΙΓΑ ΤΓΔΙΑ» κωδικόρ MIS , Δπισειπηζιακό Ππόγπαμμα «Ανάπηςξη Ανθπώπινος Γςναμικού» 30 ΜΑΪΟΤ 2013 Με ηην ζσγτρημαηοδόηηζη ηης Εσρωπαϊκής Ενωζης

2 ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΡΙΝΑΚΑΣ ΡΕΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ειςαγωγι Ρρωτογενισ Ρρόλθψθ: ζννοια και περιεχόμενο Αγωγι Υγείασ ςτο ςχολείο και Ρρωτογενισ πρόλθψθ Οικογζνεια Σχολείο Κοινότθτα και Αγωγι Υγείασ Οικογζνεια και Αγωγι Υγείασ Σχολείο και Αγωγι Υγείασ Βαςικζσ αρχζσ τθσ αγωγισ υγείασ ςτο Σχολείο Δυςκολίεσ ςτθν εφαρμογι προγραμμάτων αγωγισ υγείασ ςτα ςχολεία Θ Αγωγι Υγείασ ςτο ελλθνικό εκπαιδευτικό ςφςτθμα Ο ρόλοσ των υπεφκυνων Αγωγισ Υγείασ ςτο ελλθνικό εκπαιδευτικό ςφςτθμα Μεκοδολογία ςχεδιαςμοφ και υλοποίθςθσ προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ ςτα πλαίςια τθσ πρόλθψθσ Τρόποι ςυνεργαςίασ με τθν εκπαιδευτικι Κοινότθτα Βιβλιογραφία Ερωτιςεισ - Απαντιςεισ Ερωτιςεισ Απαντιςεισ Ερωτιςεων

3 «Κάλλιον το προλαμβάνειν ι το κεραπεφειν» Ιπποκράτης ( π.χ., Πατέρας της Ιατρικής) 1 Ειςαγωγό Θ εκπαίδευςθ των επαγγελματιϊν υγείασ τόςο ςτα Ρανεπιςτιμια όςο και ςτα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρφματα εςτιάηει περιςςότερο ςτθν αντιμετϊπιςθ των αςκενειϊν και πολφ λιγότερο ςτθν πρόλθψι τουσ. Μια εξιγθςθ για το φαινόμενο αυτό είναι ότι και οι κζςεισ απαςχόλθςθσ των επαγγελματιϊν υγείασ βρίςκονται κυρίωσ ςτα νοςοκομεία ι ςε άλλεσ υπθρεςίεσ υγείασ. Οι κζςεισ απαςχόλθςθσ που υπάρχουν ςτο εκπαιδευτικό ςφςτθμα είναι ελάχιςτεσ και πάλι ςχετίηονται με τθν αντιμετϊπιςθ των ςυνεπειϊν προβλθμάτων υγείασ, που ιδθ ζχουν εκδθλωκεί και απαιτοφν ειδικι αντιμετϊπιςθ (π.χ. ειδικά ςχολεία). Ο προςανατολιςμόσ αυτόσ τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ ζρχεται ςε αντίκεςθ με τθν Ιπποκράτεια λογικι που όριηε ότι θ πρόλθψθ είναι καλφτερθ από τθ κεραπεία. Σιμερα μποροφμε να ενιςχφςουμε τθ ςκζψθ του Ιπποκράτθ για τθν αναγκαιότθτα τθσ Ρρόλθψθσ, αφ ενόσ γιατί ζχει αποδειχτεί από πολλζσ μελζτεσ ότι θ εξοικονόμθςθ πόρων που επιτυγχάνεται ςτα πλαίςια υλοποίθςθσ πολιτικϊν πρόλθψθσ είναι πολφ μεγαλφτερθ ςε ςχζςθ με τθ κεραπεία, αφ ετζρου δε γιατί θ πρόλθψθ εξαςφαλίηει ποιότθτα ηωισ ςτον πλθκυςμό. Επιπλζον, είναι αποδεδειγμζνο επιςτθμονικά ότι μόνο ςε ποςοςτό 20% τα προβλιματα υγείασ οφείλονται ςε βιολογικοφσ παράγοντεσ, που δεν μποροφν να τροποποιθκοφν. Συνεπϊσ, ο υπεφκυνοσ Ρολίτθσ για να ζχει υγεία μπορεί να τροποποιιςει τθ ςυμπεριφορά ι να αλλάξει το περιβάλλον για να αποφφγει παράγοντεσ κινδφνου που ςχετίηονται με τθν υγεία του. Στισ περιςςότερεσ χϊρεσ του εξωτερικοφ αναγνωρίηοντασ τθ ςθμαςία τθσ πρόλθψθσ για τθν υγεία επικεντρϊκθκαν ςτθ ςυςτθματικι εκπαίδευςθ και αγωγι του πλθκυςμοφ ςτθν ανάπτυξθ υπεφκυνων ςυμπεριφορϊν για τθν υγεία μζςα από το ςχεδιαςμό και υλοποίθςθ προγραμμάτων αγωγισ υγείασ ακόμα και από τουσ παιδικοφσ ςτακμοφσ. Ζτςι, ςταδιακά ζχουν πετφχει ςθμαντικοφσ ςτόχουσ ςτο επίπεδο τθσ αγωγισ υγείασ, κακϊσ ζχει επιτευχκεί ςθμαντικι μείωςθ του καπνίςματοσ, των διατροφικϊν ςυνθκειϊν και τθσ παιδικισ παχυςαρκίασ. 2

4 Αντίκετα ςτθν χϊρα μασ παρά το γεγονόσ ότι ςχεδιάςτθκαν εκνικά ςτρατθγικά ςχζδια για τθν αντιμετϊπιςθ των κφριων νοςθμάτων, που απειλοφν τθν υγεία, εντοφτοισ θ καπνιςτικι ςυνικεια παρά τθν κατακόρυφθ αφξθςθ τθσ τιμισ των τςιγάρων δεν αντιμετωπίςτθκε, ενϊ θ ςτροφι προσ διατροφικζσ ςυνικειεσ ξζνεσ προσ τθν παραδοςιακι μεςογειακι διατροφι επιβαρφνει ςθμαντικά τθν υγεία των πολιτϊν. Θ διαπίςτωςθ ότι θ απόςταςθ ανάμεςα ςτα αποτελζςματα που ζχουν να επιδείξουν οι άλλεσ χϊρεσ ςε ςχζςθ με τθ ςταςιμότθτα ι ακόμα και τθν οπιςκοδρόμθςθ (π.χ. οι Ζλλθνεσ είναι πρϊτοι ςτθν καπνιςτικι ςυνικεια ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ των δεκαπζντε) πρζπει να αποτελζςει αντικείμενο προβλθματιςμοφ. Μερικοί λόγοι για τθν εξιγθςθ αυτοφ του πολυςφνκετου φαινομζνου είναι οι παρακάτω: οι πολιτικζσ υγείασ που χρθματοδοτοφνται από τθν Ρολιτεία εςτιάηουν περιςςότερο ςτθν αντιμετϊπιςθ τθσ αςκζνειασ και ελάχιςτα ςτθν επιδίωξθ τθσ υγείασ μζςω εφαρμογισ ςτοχευμζνων προγραμμάτων πρωτογενοφσ πρόλθψθσ θ εκπαίδευςθ των επαγγελματιϊν υγείασ είναι μονόπλευρα προςανατολιςμζνθ προσ το νοςοκομείο και τθν αντιμετϊπιςθ τθσ αςκζνειασ, ενϊ για τθν πρόλθψθ απουςιάηουν τόςο οι μθχανιςμοί παρζμβαςθσ όςο και παραδείγματα εφαρμογισ, που κα ζδιναν κίνθτρο ςτουσ νζουσ επαγγελματίεσ υγείασ να αποκτιςουν γνϊςεισ και δεξιότθτεσ, που είναι προαπαιτοφμενεσ ςτα πλαίςια προγραμμάτων αγωγισ υγείασ που αποβλζπουν ςτθν πρόλθψθ το ςχολείο, ο κατεξοχιν χϊροσ εφαρμογισ προγραμμάτων αγωγισ υγείασ με ςτόχο τθν πρόλθψθ ζχει μετατραπεί ςε ζνα «ςτείρο» κεςμό, αποκομμζνο από τθν κοινωνία, που επικεντρϊνεται ςτθ μετάδοςθ γνϊςεων με τυποποιθμζνο τρόπο, ϊςτε να επιτευχκεί ο ςτόχοσ τθσ ειςόδου ςτθν Τριτοβάκμια Εκπαίδευςθ και με τθν ζννοια αυτι και ςτθν επαγγελματικι αποκατάςταςθ. Ζτςι, ζχει παραμελθκεί ο κοινωνικο-παιδαγωγικόσ ρόλοσ του ςχολείου, θ ανάπτυξθ ολοκλθρωμζνων και υπεφκυνων προςωπικοτιτων, θ ανάπτυξθ τθσ κριτικισ ςκζψθσ, θ ανάπτυξθ των αξιϊν τθσ ςυνεργαςίασ, τθσ κοινωνικισ δικαιοςφνθσ, τθσ δθμοκρατίασ και τθσ κοινωνικισ αλλθλεγγφθσ οι εκπαιδευτικοί είναι εγκλωβιςμζνοι μεταξφ των απαιτιςεων τθσ Ρολιτείασ για τιρθςθ του προγράμματοσ και των απαιτιςεων τθσ Οικογζνειασ που είναι θ με κάκε τρόπο επιτυχία των μακθτϊν ςτισ πανελλαδικζσ εξετάςεισ. Σ αυτό το πλαίςιο είναι εξαιρετικά δφςκολο να ανταποκρικοφν ςε ρόλουσ και δραςτθριότθτεσ που 3

5 απαιτοφν χρόνο, ανάπτυξθ ουςιαςτικισ ςχζςθσ με τα παιδιά, άνοιγμα του ςχολείου ςτθν Κοινωνίασ, ειδικι εκπαίδευςθ, όπωσ είναι τα ςχολικά προγράμματα και δράςεισ ςτα πλαίςια τθσ αγωγισ υγείασ. Μολονότι, λοιπόν, υπάρχει ςιμερα το πλαίςιο για τθν εφαρμογι προλθπτικϊν παρεμβάςεων ςτο ςχολείο, θ αποτελεςματικι εφαρμογι τουσ προχποκζτει τθ ςτενι ςυνεργαςία των εκπαιδευτικϊν με τισ υπθρεςίεσ υγείασ τθσ Κοινότθτασ, ϊςτε να υπάρχουν οι ςτοιχειϊδεισ προχποκζςεισ επιτυχίασ των παρεμβάςεων. Στα υποκεφάλαια που κα ακολουκιςουν παρουςιάηονται και αναλφονται ζννοιεσ, όπωσ: πρωτογενισ πρόλθψθ, ςχολείο, οικογζνεια, μεκοδολογία πρωτογενοφσ πρόλθψθσ, Αγωγι Υγείασ ςτο ςχολείο, ςυνεργαςία με τθν εκπαιδευτικι Κοινότθτα. 4

6 2 Πρωτογενόσ Πρόληψη: ϋννοια και περιεχόμενο Σφμφωνα με παλαιότερθ και πολφ διαδεδομζνθ τυπολογία, θ πρόλθψθ διακρινόταν ςε τρία επίπεδα: πρωτογενισ, δευτερογενισ και τριτογενισ (Caplan 1964 Cowen 1983). Θ πρωτογενισ πρόλθψθ αναφζρεται ςτισ παρεμβάςεισ πριν από τθν εκδιλωςθ ενόσ προβλιματοσ ι φαινομζνου και με τθν ζννοια αυτι αφορά το γενικό πλθκυςμό. Θ δευτερογενισ πρόλθψθ αποςκοπεί ςτθ μείωςθ τθσ επικράτθςθσ του προβλιματοσ μζςω τθσ ζγκαιρθσ διάγνωςθσ των ατόμων που βρίςκονται ςε κίνδυνο ι των ατόμων που βρίςκονται ςτα πρϊτα ςτάδια μιασ νόςου. Θ τριτογενισ πρόλθψθ περιλαμβάνει τισ παρεμβάςεισ για τθ μείωςθ τθσ ςοβαρότθτασ ενόσ προβλιματοσ και των ςυνεπειϊν του. Λόγω των δυςκολιϊν διαχωριςμοφ των παρεμβάςεων ςφμφωνα με τθν τυπολογία (Offord 2000), οι όροι αυτοί χρθςιμοποιοφνται πλζον από τθ διεκνι επιςτθμονικι κοινότθτα όλο και λιγότερο και αντικαταςτάκθκαν με πιο λειτουργικζσ ζννοιεσ. Το 1994 το Institute of Medicine (IOM 1994) ειςθγικθκε ζνα καινοφριο πλαίςιο για τθν ταξινόμθςθ τθσ πρόλθψθσ ςε κακολικι, επικεντρωμζνθ και ενδεδειγμζνθ, ζννοιεσ που είχαν ειςαχκεί νωρίτερα (Gordon 1987). Οι όροι και οι οριςμοί τουσ ζχουν υιοκετθκεί και από το Ευρωπαϊκό Κζντρο. Αναγνωρίηοντασ τθ ςθμαςία επιβαρυντικϊν παραγόντων που κάνουν ευάλωτο το άτομο και, αντίκετα, παραγόντων που το ενδυναμϊνουν και το προςτατεφουν, το κριτιριο που διαφοροποιεί τισ παρεμβάςεισ πρόλθψθσ με βάςθ τθν τυπολογία είναι θ ομάδα-ςτόχοσ ςτθν οποία απευκφνεται θ παρζμβαςθ και όχι ο ςτόχοσ ι το περιεχόμενό τθσ. Στο πλαίςιο Αγωγισ αυτό, θ διαφοροποίθςθ των παρεμβάςεων πρόλθψθσ γίνεται με βάςθ το βακμό επικινδυνότθτασ και τισ ανάγκεσ των ομάδων και των ατόμων ςτα οποία απευκφνονται και διακρίνονται ςτισ παρακάτω κατθγορίεσ: Κακολικι πρόλθψθ (univer salpre vention) Οι κακολικζσ παρεμβάςεισ πρόλθψθσ ςτοχεφουν ςτο νεανικό πλθκυςμό. Υλοποιοφνται είτε άμεςα ςε παιδιά και νζουσ /-εσ (π.χ. μακθτζσ, ςτρατευμζνουσ) είτε ςε άλλεσ ομάδεσ (π.χ. εκπαιδευτικοφσ, γονείσ) που ζρχονται ςε επαφι με νζουσ. Στόχοσ είναι θ διατιρθςθ τθσ υγείασ με τθν παροχι των απαραίτθτων γνϊςεων και δεξιοτιτων. Ρρόκειται για παρεμβάςεισ ευρείασ κλίμακασ που πραγματοποιοφνται χωρίσ προθγουμζνωσ να ζχει γίνει ζλεγχοσ για ενδεχόμενθ ζκκεςθ των ςυμμετεχόντων ςε κάποια νόςο ι τθν υιοκζτθςθ ςυμπεριφορϊν υψθλοφ κινδφνου. 5

7 Επικεντρωμζνθ πρόλθψθ (selective prevention) Οι παρεμβάςεισ επικεντρωμζνθσ πρόλθψθσ απευκφνονται ςε ςυγκεκριμζνεσ υποομάδεσ του νεανικοφ πλθκυςμοφ για τισ οποίεσ κεωρείται ότι ςυντρζχουν παράγοντεσ κινδφνου ωσ προσ τθν εκδιλωςθ προβλθμάτων που ςχετίηονται με τθν εκδιλωςθ μιασ νόςου (π.χ. μακθτζσ με ψυχοκοινωνικά προβλιματα, μακθτζσ με προβλιματα χαμθλισ ςχολικισ επίδοςθσ, νζοι που ζχουν εγκαταλείψει το ςχολείο, παιδιά των οποίων οι γονείσ τουσ καπνίηουν κ.α.). Οι παρεμβάςεισ υλοποιοφνται ςε επίπεδο ομάδασ, χωρίσ να λαμβάνονται υπόψθ ατομικοί παράγοντεσ κινδφνου. Ρρόκειται για εςτιαςμζνεσ παρεμβάςεισ ςε ευάλωτεσ κοινωνικζσ ομάδεσ. Ενδεδειγμζνθ πρόλθψθ (indicated prevention) Οι παρεμβάςεισ ενδεδειγμζνθσ πρόλθψθσ εςτιάηουν ςτο άτομο και απευκφνονται μόνο ςε άτομα, τα οποία ζχουν εκδθλϊςει πρϊιμα ςθμάδια ςυμπεριφορϊν υψθλοφ κινδφνου, όπωσ για παράδειγμα το κάπνιςμα. Στόχοσ τθσ είναι θ ζγκαιρθ διάγνωςθ και θ παρζμβαςθ ςε ατομικό επίπεδο. Στον πίνακα 1, που ακολουκεί παρουςιάηονται τα πλεονεκτιματα μειονεκτιματα τθσ κακολικισ πρόλθψθσ ςε ςχζςθ με τα αντίςτοιχα τθσ επικεντρωμζνθσ και ενδεδειγμζνθσ πρόλθψθσ. Πίνακασ 1: φγκριςθ πλεονεκτθμάτων μειονεκτθμάτων κακολικισ πρόλθψθσ ςε ςχζςθ με τα αντίςτοιχα τθσ επικεντρωμζνθσ ενδεδειγμζνθσ πρόλθψθσ Είδοσ Πρόλθψθσ Πλεονεκτιματα Μειονεκτιματα Κακολικι Πρόλθψθ Αποφεφγονται οι ετικζτεσ και ο ςτιγματιςμόσ ομάδων / ατόμων. Μποροφν να αποτελζςουν το πρϊτο βιμα για τθν εφαρμογι επικεντρωμζνων και ενδεδειγμζνων παρεμβάςεων. Δίνουν τθ δυνατότθτα να αντιμετωπιςτοφν κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντεσ και ςυνκικεσ που ςχετίηονται με τθν εκδιλωςθ νόςων επθρεάηουν δυνθτικά όλο τον πλθκυςμό. Ενδείκνυνται από ςυμπεριφορικισ απόψεωσ (π.χ. νζοι υψθλοφ Μπορεί να είναι μικρό το όφελοσ για τον πλθκυςμό που δεν ανικει ςε ευπακείσ ομάδεσ. Τα αποτελζςματα μπορεί να εξαςκενοφν φςτερα από ζνα χρονικό διάςτθμα. Μπορεί να ζχει μεγαλφτερθ επίδραςθ ςε όςουσ διατρζχουν μικρότερο κίνδυνο ςε ςχζςθ με όςουσ ανικουν ςε ευπακείσ ομάδεσ. Δυνθτικά είναι μικρό το όφελοσ για το άτομο. Είναι δφςκολο να εκτιμθκεί θ ςυνολικι τουσ επίδραςθ 6

8 Επικεντρωμζνθ & Ενδεδειγμζνθ Πρόλθψθ κινδφνου δεν αναμζνεται να αλλάξουν τθ ςυμπεριφορά τουσ όταν βρίςκονται ανάμεςα ςε νζουσ με τθν ίδια ςυμπεριφορά), ενϊ δεν υπάρχουν αλυςιδωτζσ επιπτϊςεισ τθσ «προβλθματικισ «ςυμπεριφοράσ. Ευάλωτεσ ομάδεσ και άτομα επωφελοφνται μερικζσ φορζσ περιςςότερο ςε ςχζςθ με το ςφνολο των ςυμμετεχόντων. Αφοροφν το ςφνολο μιασ ομάδασ ι πλθκυςμοφ. Δυνατότθτα ζγκαιρθσ αντιμετϊπιςθσ προβλθμάτων. Δυνατότθτα αντιμετϊπιςθσ βακφτερων παραγόντων και χαρακτθριςτικϊν ευπάκειασ Ενδεχομζνωσ μεγαλφτερθσ απόδοςθσ όςον αφορά τθν κατάλλθλθ και ουςιαςτικι διαχείριςθ των πόρων. Πθγι: Προςαρμογι από Offord (2000) και ΕMCDDA (2010). Το κόςτοσ τουσ μπορεί να κεωρθκεί υψθλό. Απαιτείται υψθλι κάλυψθ. Ρικανόσ ςτιγματιςμόσ ομάδων και ατόμων. Μικρι θ δυνατότθτα πρόβλεψθσ μελλοντικισ διαταραχισ ςε ατομικό επίπεδο. Κίνδυνοσ αλυςιδωτϊν επιπτϊςεων, ιδιαίτερα ςε παρεμβάςεισ όπου ςυμμετζχουν νζοι από ευάλωτεσ κοινωνικζσ ομάδεσ, με ςθμαντικό το ρόλο των ςυνομθλίκων (peer-to-peer approach), π.χ. νζοι υψθλοφ κινδφνου δεν αναμζνεται να αλλάξουν τθ ςυμπεριφορά τουσ όταν βρίςκονται ανάμεςα ςε νζουσ με τθν ίδια ςυμπεριφορά. Θ προςζγγιςθ, θ επαφι και θ εμπλοκι ευάλωτων ομάδων είναι δφςκολθ και απαιτεί πόρουσ. Συνικωσ υποτιμάται ο ρόλοσ των κοινωνικϊν παραγόντων Στισ παραπάνω ςτρατθγικζσ πρόλθψθσ εντάςςεται και άλλθ μια κατθγορία, οι Περιβαλλοντικζσ ςτρατθγικζσ πρόλθψθσ (environmental prevention strategies). Ενϊ θ κακολικι, θ επικεντρωμζνθ και θ ενδεδειγμζνθ πρόλθψθ και οι αντίςτοιχεσ παρεμβάςεισ αναπτφςςονται ςτο πλαίςιο τθσ διαμόρφωςθσ ςτάςεων και ςυμπεριφορϊν του ατόμου, οι περιβαλλοντικζσ ςτρατθγικζσ πρόλθψθσ ςτοχεφουν ςτθ μεταβολι του άμεςα ςχετιηόμενου πολιτιςμικοφ, κοινωνικοφ, φυςικοφ και οικονομικοφ πλαιςίου μζςα ςτο οποίο οι νζοι κοινωνικοποιοφνται. Στο πλαίςιο Αγωγισ αυτό κεωρείται ότι οι νζοι υιοκετοφν ςυμπεριφορζσ και ςτάςεισ, όχι μόνο ςτθ βάςθ των προςωπικϊν τουσ χαρακτθριςτικϊν, αλλά αντίκετα, επθρεάηονται από 7

9 ζνα ςφνολο παραγόντων του περιβάλλοντόσ τουσ, όπωσ οι κρατοφςεσ αντιλιψεισ για το «φυςιολογικό», οι αντιλιψεισ και οι ςυμπεριφορζσ που υπάρχουν ςτο οικογενειακό περιβάλλον, οι κοινωνικοί κανόνεσ ι οι νόμοι που υπάρχουν, ο δθμόςιοσ λόγοσ κλπ.. Συγκεκριμζνα, οι περιβαλλοντικζσ ςτρατθγικζσ πρόλθψθσ ςυχνά περιλαμβάνουν μζτρα όπωσ είναι ο ζλεγχοσ τθσ αγοράσ, θ κζςπιςθ ορίων θλικίασ για τθν αγορά καπνοφ και οινοπνευματωδϊν, απαγορεφςεισ ςχετικζσ με το κάπνιςμα κτλ. Ζχουν επομζνωσ μια ςθμαντικι δυναμικι για κοινωνικό διάλογο, κακϊσ αποτελοφν πρόκλθςθ για το πϊσ θ κοινωνία αντιλαμβάνεται τθ δθμόςια υγεία. Για παράδειγμα, κζματα δθμόςιασ υγείασ, όπωσ είναι θ διατροφι, το κάπνιςμα και θ χριςθ οινοπνευματωδϊν, κεωροφνται ηθτιματα προςωπικισ επιλογισ, ςτα οποία το κράτοσ δεν πρζπει να παρεμβαίνει. 8

10 3 Αγωγό Τγεύασ ςτο ςχολεύο και Πρωτογενόσ πρόληψη Θ Αγωγι Υγείασ ςτα ςχολεία είναι μια ςυγκροτθμζνθ εκπαιδευτικι διαδικαςία διεπιςτθμονικοφ και διακεματικοφ χαρακτιρα, θ οποία ςυμβάλλει ςτθν αναβάκμιςθ τθσ ςχολικισ ηωισ και ςτθ ςφνδεςθ του ςχολείου με τθν κοινωνικι πραγματικότθτα. Σκοπόσ τθσ Αγωγισ και Ρροαγωγισ τθσ Υγείασ είναι θ προάςπιςθ, θ βελτίωςθ και θ προαγωγι τθσ ψυχικισ, ςωματικισ και κοινωνικισ υγείασ των μακθτϊν/-τριϊν, αφενόσ με τθν ανάπτυξθ των δεξιοτιτων τουσ και τθσ κριτικισ ςκζψθσ τουσ αφετζρου με τθν αναβάκμιςθ του κοινωνικοφ και φυςικοφ περιβάλλοντόσ τουσ. Στόχοι τθσ Αγωγισ Υγείασ είναι: Αναβάκμιςθ τθσ ςχολικισ ηωισ και ςφνδεςι τθσ με τθν κοινωνικι πραγματικότθτα. Ρρόλθψθ του αποκλειςμοφ νεαρϊν ατόμων από τθν κοινωνία και τθν αγορά εργαςίασ. Ανάπτυξθ δεξιοτιτων και διαμόρφωςθ ατόμων με κριτικι ςτάςθ. Μείωςθ τθσ ςχολικισ αποτυχίασ και τθσ πρόωρθσ εγκατάλειψθσ τθσ υποχρεωτικισ εκπαίδευςθσ. Θ Αγωγι και Ρροαγωγι τθσ Υγείασ είναι Ρρωτογενισ Ρρόλθψθ, πρόλθψθ δθλαδι, θ οποία ζχει άμεςθ ςχζςθ με τον τρόπο και τθ ςτάςθ ηωισ. Επομζνωσ, πρζπει να εφαρμοςτεί ςε όςο το δυνατόν πρϊιμα ςτάδια τθσ ηωισ μασ, αρχίηοντασ αμζςωσ μετά τθ γζννθςι μασ. Θ ςφγχρονθ μεκοδολογία τθσ Αγωγισ Υγείασ δεν είναι μια απλι ενθμζρωςθ και ςυςςϊρευςθ γνϊςεων ςε εξειδικευμζνα κζματα υγείασ, αλλά αφορά τθν ανάπτυξθ δεξιοτιτων για τθν υιοκζτθςθ κετικϊν ςυμπεριφορϊν, που προαςπίηουν και προάγουν τθν υγεία μζςα από τθν ενεργθτικι και βιωματικι μάκθςθ. Αρχικά, θ Αγωγι Υγείασ ςυγκζντρωνε τθν προςοχι τθσ ςτο άτομο, προςπακϊντασ να αλλάξει τθ ςτάςθ και τθ ςυμπεριφορά του, χωρίσ όμωσ να λαμβάνει υπόψθ τισ επιδράςεισ του κοινωνικοφ, πολιτιςμικοφ και φυςικοφ περιβάλλοντοσ. Στθ ςυνζχεια, προζκυψε θ αναγκαιότθτα να τοποκετθκεί το άτομο ςε ζνα ευρφτερο κοινωνικο- πολιτιςμικό περιβάλλον, με ςτόχο να γίνουν κατανοθτζσ όλεσ οι επιδράςεισ που μπορεί να δζχεται θ 9

11 υγεία και αποτελοφν τθ βάςθ πάνω ςτθν οποία θ Αγωγι Υγείασ οφείλει να επικεντρωκεί. Θ καλι υγεία οικοδομείται μζςα ςε ζνα πλαίςιο πολλϊν παραμζτρων, όπου οι άνκρωποι ηουν, επικοινωνοφν, εργάηονται και διαςκεδάηουν. Στο ςχιμα 1, που ακολουκεί, παρουςιάηονται οι παράγοντεσ που επθρεάηουν τθ ςωματικι και ψυχικι υγεία του ατόμου. Από τθ μελζτθ του ςχιματοσ γίνεται ςαφζσ ότι θ υγεία είναι το αποτζλεςμα μιασ ςυνεχοφσ αλλθλεπίδραςθσ οριςμζνων ςωματικϊν και ψυχοκοινωνικϊν παραγόντων. Εκτόσ τοφτου, όμωσ, εξαρτάται και από εξωτερικοφσ παράγοντεσ, οι οποίοι προζρχονται από τον τρόπο και τισ ςυνκικεσ ηωισ. Ο τρόποσ ηωισ (κάπνιςμα, αλκοόλ, διατροφι, επικετικότθτα, βία κτλ.) δεν είναι μία ςτακερι κατάςταςθ, αλλά ζνασ παράγοντασ που επθρεάηεται από τισ ςυνκικεσ ηωισ (φυςικό, εργαςιακό, πολιτιςμικό, κοινωνικό, οικογενειακό και ςχολικό περιβάλλον, οικονομικι κατάςταςθ, διαφιμιςθ, μζςα επικοινωνίασ κτλ.). χιμα 1: Παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν Τγεία 10

12 Για αυτι τθν επίδραςθ των ςυνκθκϊν ηωισ ςτον τρόπο ηωισ, αξίηει να επιςθμανκεί ότι ςτθ ςφγχρονθ κοινωνία θ ραγδαία εξζλιξθ τθσ τεχνολογίασ, θ ιλιγγιϊδθσ ανάπτυξθ των θλεκτρονικϊν μζςων επικοινωνίασ, θ εμπορευματοποίθςθ των Μζςων Μαηικισ Ενθμζρωςθσ, θ πολλαπλότθτα των μθνυμάτων και τα υπερςφγχρονα τεχνικά μζςα παρζχουν τθ δυνατότθτα ταυτόχρονθσ ςχεδόν ανταλλαγισ πλθροφοριϊν και ςυντελοφν ςτθ διεκνοποίθςθ προβλθμάτων και φαινομζνων. Θ επικετικότθτα που διακρίνει τισ ςθμερινζσ κοινωνίεσ και μορφοποιείται ςε βία, εγκλθματικότθτα, ανομία κ.ά., δεν είναι φαινόμενο προςωπικισ ψυχολογίασ αλλά ςυνζπεια και αντανάκλαςθ ενόσ κοινωνικοφ περιβάλλοντοσ. Ρολλοί μελετθτζσ τθσ ανκρϊπινθσ ςυμπεριφοράσ καταλογίηουν ςτα μζςα ενθμζρωςθσ μερίδιο ευκφνθσ για τθν ζξαρςθ τθσ βίασ και τθσ εγκλθματικότθτασ, που χαρακτθρίηει τθν εποχι μασ. Οι ψυχολόγοι πιςτεφουν πωσ θ βία μακαίνεται. Γίνεται ςτάςθ ηωισ ςε άτομα νεαρισ θλικίασ που αναηθτοφν πρότυπα και υιοκετοφν ςυμπεριφορζσ, μζςα από τισ οποίεσ κα προβλθκοφν, και ζτςι ταυτίηονται με τον ιρωα που τουσ προβάλλουν τα μζςα ενθμζρωςθσ. Στο πλαίςιο αυτό ιδιαίτερθ ςθμαςία ζχει ο ρόλοσ τθσ τθλεόραςθσ, που είναι πολφ ςθμαντικόσ, κακϊσ αναγνωρίηεται απ όλουσ θ επίδραςθ τθσ τθλεόραςθσ ςτθ διαμόρφωςθ ςτάςεων. Κακθμερινά ο νζοσ δζχεται καταιγιςμό από διαφθμίςεισ που του προβάλλουν τα πρότυπα του επιτυχθμζνου, του ονειρικοφ κόςμου, ο οποίοσ αποτελείται από γριγορα αυτοκίνθτα, εντυπωςιακά ροφχα, πλοφτο κ.ά.. Ρζρα όμωσ από του παραπάνω παράγοντεσ που επθρεάηουν τισ επιλογζσ του ατόμου υπάρχει και ο παράγοντασ Άτομο και οι διαδικαςίεσ που αυτό πρζπει να κάνει, ςε ατομικό ι ομαδικό επίπεδο, με ςτόχο τθν αναβάκμιςθ του κοινωνικοφ και φυςικοφ περιβάλλοντοσ και τθν ανάπτυξθ των δεξιοτιτων εκείνων που κα του επιτρζψουν ςυνειδθτά να ελζγξει, να προαςπίςει και να βελτιϊςει τθν υγεία του. Αυτι ακριβϊσ είναι και θ πεμπτουςία τθσ ςτόχευςθσ των προγραμμάτων Αγωγισ και Ρροαγωγισ τθσ Υγείασ ςτα ςχολεία. 11

13 4 Οικογϋνεια χολεύο Κοινότητα και Αγωγό Τγεύασ Θ Αγωγι Υγείασ δεν περιορίηεται χρονικά οφτε χωρικά, αρχίηει από τθν οικογζνεια ςυνεχίηει με τθν τυπικι εκπαίδευςθ (ςχολείο) και τθν άτυπθ εκπαίδευςθ (Κοινότθτα, όπου λαμβάνει χϊρα θ αλλθλεπίδραςθ των μελϊν μζςα ςτθν κοινωνία). Διάφοροι φορείσ, όπωσ θ οικογζνεια, ιδιωτικοί και δθμόςιοι φορείσ, ςχολείο κ.ά. ςυμμετζχουν ςτισ εκπαιδευτικζσ και μορφωτικζσ δραςτθριότθτεσ τθσ Αγωγισ Υγείασ, ϊςτε να αναπτφξουν γνϊςεισ, ςτάςεισ, αντιλιψεισ, δεξιότθτεσ και αξίεσ που κα επιτρζψουν ςτα άτομα να αναπτυχκοφν ολόπλευρα και να ενταχκοφν ομαλά ςτθν κοινωνία. Για μεκοδολογικοφσ και αναλυτικοφσ λόγουσ οι φορείσ τθσ αγωγισ υγείασ μποροφν να διακρικοφν ςε τρεισ ευρφτερεσ κατθγορίεσ: τθν οικογζνεια, το ςχολείο και θ Κοινότθτα (ςχζδιο 2). Ππωσ φαίνεται ςτο ςχζδιο 2 παρουςιάηονται οι τρεισ βαςικοφσ παράγοντεσ τθσ υγείασ, που είναι: Θ οικογζνεια, θ οποία ζχει τθν διαπαιδαγϊγθςθ του παιδιοφ μζχρι να πάει ςχολείο και αργότερα ο ρόλοσ τθσ ελαττϊνεται, κακϊσ ενθλικιϊνεται το παιδί. Το ςχολείο, που εκφράηει τθ ςυςτθματικι και διαρκρωμζνθ διαδικαςία τθσ αγωγισ, αναλαμβάνει τθ διαπαιδαγϊγθςθ, τθ μόρφωςθ και τθν εκπαίδευςθ του παιδιοφ. Θ Κοινότθτα, είναι θ κοινωνικι ηωι, οι εμπειρίεσ και τα βιϊματα που αποκτοφν τα παιδιά μζςα από τθν επαφι και τθν αλλθλεπίδραςθ με τα άλλα άτομα του περιβάλλοντόσ τουσ. Στθν Κοινότθτα μποροφν να ςυμπεριλθφκοφν και τα Μζςα Μαηικισ Επικοινωνίασ (Μ.Μ.Ε.). 12

14 Οικογζνεια Σχολείο Αγωγι Κοινότθτα χζδιο 2: Παράγοντεσ Τγείασ για τθν Αγωγι Τγείασ Οι τρεισ παραπάνω παράγοντεσ είναι εξίςου ςθμαντικοί για τθν Αγωγι Υγείασ. Θ Αγωγι Υγείασ που ενδιαφζρεται για τθν ενθμζρωςθ και τθν προςταςία των κοινωνιϊν αναπτφςςεται μζςα και από τουσ τρεισ αυτοφσ παράγοντεσ. Το ςχολείο μπορεί να ζχει μεγαλφτερο ποςοςτό αποτελεςματικότθτασ ςτουσ ςτόχουσ τθσ αγωγισ υγείασ και αυτό οφείλεται ςτουσ εξισ παράγοντεσ: 1. Υιοκζτθςθ τυποποιθμζνων και λιγότερο ι περιςςότερο οργανωμζνων μορφϊν δράςθσ. 2. Χριςθ των κατάλλθλων μεκοδολογικϊν εργαλείων που κα του επιτρζψουν τθν επίτευξθ των ςτόχων του. 3. Υποχρζωςθ των παιδιϊν να ενταχκοφν ςτισ ςχολικζσ μονάδεσ για τουλάχιςτον εννζα χρόνια. 4. Ανάπτυξθ ψυχοκοινωνικϊν δυναμικϊν που διαμορφϊνουν το κατάλλθλο κλίμα μάκθςθσ και καλλιζργειασ των αντιλιψεων, ςτάςεων, αξιϊν που θ κοινωνία κεωρεί ωσ 13

15 απαραίτθτεσ για τθν κοινωνικοποίθςθ και τθν ομαλι ζνταξθ του παιδιοφ ςτουσ κόλπουσ τθσ. 5. Φπαρξθ δυνατότθτασ ικανοποιθτικοφ ελζγχου τόςο των διαδικαςιϊν που επιςτρατεφει, όςο και των παραγόμενων αποτελεςμάτων. Θ Δυνατότθτα αυτι δε δίνεται ςε ικανοποιθτικό βακμό ςτουσ άλλουσ φορείσ τθσ αγωγισ. 4.1 Οικογϋνεια και Αγωγό Τγεύασ Ρολλζσ είναι οι μελζτεσ που καταδεικνφουν ςυςχζτιςθ υιοκζτθςθσ βλαβερϊν ςυμπεριφορϊν για τθν υγεία από τα παιδιά και τουσ νζουσ με διάφορουσ οικογενειακοφσ παράγοντεσ, όπωσ θ ανατροφι κατά τθν παιδικι θλικία, οι ρόλοι και θ ςτακερότθτα του ηεφγουσ, θ ςυρρίκνωςθ τθσ υποςτιριξθσ από το οικογενειακό ςφςτθμα, κακϊσ από τθν εκτεταμζνθ οικογζνεια (τριϊν γενεϊν) περνάμε ςτθν πυρθνικι (δφο γενεϊν), θ ζλλειψθ επικοινωνίασ, ςυναιςκθματικϊν δεςμϊν και ορίων, θ υιοκζτθςθ από τουσ γονείσ ςυμπεριφορϊν, όπωσ το κάπνιςμα, θ κατανάλωςθ αλκοόλ κλπ.. Στο πλαίςιο αυτό οι πικανότθτεσ ανάπτυξθσ μιασ ςυμπεριφοράσ που ςυνιςτά βραχυπρόκεςμα ι μακροπρόκεςμα κίνδυνο για τθν υγεία αυξάνονται μζςα από διαδικαςίεσ μάκθςθσ και μίμθςθσ των πρακτικϊν τθσ οικογζνειασ. Οι γονείσ αποτελοφν ςυνικωσ πρότυπα μίμθςθσ από τα παιδιά, ςε θλικίεσ που αυτά δεν διακζτουν τθν διακριτικι ικανότθτα να ταξινομιςουν τισ γονεϊκζσ ςυμπεριφορζσ ςε κετικζσ ι αρνθτικζσ. Ζτςι, όςο πιο ιςχυροί είναι οι ςυναιςκθματικοί δεςμοί με τα πρότυπα αυτά, τόςο πιο ζντονθ είναι και θ διάκεςθ για κακολικι και πλιρθ μίμθςθ των μοντζλων ςυμπεριφοράσ που χαρακτθρίηουν τουσ γονείσ, μεταξφ των οποίων μπορεί να είναι και επιβλαβείσ ςυνικειεσ για τθν υγεία, όπωσ το κάπνιςμα, θ κατανάλωςθ αλκοόλ και γενικά μια πακθτικι ςτάςθ ηωισ, που χαρακτθρίηεται από τθν κοινωνικι απομόνωςθ και απόςυρςθ ςε ατομικά ενδιαφζροντα. Σε ζνα άλλο επίπεδο, περιςςότερο ιδεολογικό, το παιδί επθρεάηεται από τισ οικογενειακζσ αντιλιψεισ για διάφορα κζματα. Στο επίπεδο αυτό οικογζνειεσ που χαρακτθρίηονται από απουςία αξιϊν, ςφγχυςθ ρόλων, παράδοξθ ι αςτακισ ςυμπεριφορά του πατζρα ι τθσ μθτζρασ, δεν προςφζρουν ζνα περιβάλλον ομαλισ και δθμιουργικισ ανάπτυξθσ για τα παιδιά. και επθρεάηουν καταλυτικά τον τρόπο με τον οποίο κα οικοδομιςουν τθν προςωπικότθτά τουσ. 14

16 Ιδιαίτερα ςτισ χϊρεσ του μεςογειακοφ Νότου θ Οικογζνεια είναι ο πιο βαςικόσ κεςμόσ κοινωνικοποίθςθσ. Στθν Ελλάδα δε, ςε αντίκεςθ με άλλεσ χϊρεσ, οι οικογενειακοί δεςμοί, αν και ζχουν ςθμαντικά διαφοροποιθκεί, παραμζνουν ακόμα ουςιαςτικοί και ιςχυροί. Στο πλαίςιο αυτό είναι ςθμαντικό να αναφερκοφν αποτελζςματα ερευνϊν που ζδειξαν ότι το οικογενειακό περιβάλλον ςχετίηεται κετικά με τθν πρόλθψθ επιβλαβϊν ςυμπεριφορϊν για τθν υγεία, όταν: υπάρχουν γονείσ με κετικά πρότυπα ςυμπεριφοράσ οι γονείσ μποροφν και διαχειρίηονται καταςτάςεισ κρίςθσ, κακϊσ και αγχογόνεσ καταςτάςεισ με θρεμία, διάλογο, πνεφμα ςυνεργαςίασ και αυτοπεποίκθςθ οι γονείσ ενιςχφουν τθν αυτοεκτίμθςθ και αυτοπεποίκθςθ των παιδιϊν μζςα από οικογενειακζσ, ςχολικζσ ι ευρφτερα κοινωνικζσ δραςτθριότθτεσ ςτο οικογενειακό περιβάλλον επικρατεί οριοκζτθςθ ςχζςεων, προςδοκιϊν, ευκυνϊν και θ ρεαλιςτικι αντιμετϊπιςθ δυνατοτιτων και αποτελζςματοσ (όχι παράλογεσ, υψθλζσ ι χαμθλζσ προςδοκίεσ αλλά με ςθμείο αναφοράσ τισ ικανότθτεσ του ςυγκεκριμζνου ατόμου και όχι ότι κεωρείται «επιτυχζσ» με βάςθ τισ απόψεισ «άλλων» ι τθσ κοινωνίασ γενικότερα) ςτο οικογενειακό περιβάλλον υπάρχει αναγνϊριςθ και επιςιμανςθ του υποςτθρικτικοφ ρόλου, που ζχουν οι παραδόςεισ και θ Ιςτορία, όχι μόνο ςε εκνικό, αλλά και ςε επίπεδο τοπικισ κοινωνίασ (ςεβαςμόσ αξιϊν, θκϊν και εκίμων) οι γονείσ διατθροφν επαφι με το ςχολικό ι εξωςχολικό περιβάλλον και αςκοφν ορκολογικό γονεϊκό ζλεγχο. Σε ζνα άλλο πεδίο, που αφορά ευρφτερα το οικογενειακό περιβάλλον ςε ςχζςθ με τθν Ρρωτογενι Ρρόλθψθ, θ ςυςςωρευκείςα πείρα από τθν εφαρμογι προγραμμάτων πρόλθψθσ οδιγθςε ςε οριςμζνεσ διαπιςτϊςεισ που ζχουν διαμορφϊςει ζνα ςυγκεκριμζνο πλαίςιο πολιτικισ ςτον τομζα τθσ πρόλθψθσ. Το πλαίςιο Αγωγισ αυτό περιλαμβάνει τθν αναγκαιότθτα εφαρμογισ μεταξφ άλλων των κάτωκι αρχϊν : I. ζγκαιρθ ζναρξθ των προγραμμάτων πρόλθψθσ, με κφριο ςτόχο τισ νεαρότερεσ θλικιακζσ ομάδεσ, 15

17 II. III. IV. προςανατολιςμό των προγραμμάτων ςτθν προςπάκεια ενίςχυςθσ των κετικϊν διαπροςωπικϊν ςχζςεων, τθσ προςωπικισ Αγωγισ αυτονομίασ και τθσ αντίςταςθσ ςτθν πίεςθ των ςυνομθλίκων, που οδθγεί ςε ςυμπεριφορζσ μιμθτιςμοφ και όχι κριτικισ επιλογισ, ενςωμάτωςθ των προγραμμάτων πρόλθψθσ όχι μόνο ςτο ςχολικό πρόγραμμα αλλά και ςτον ελεφκερο ψυχαγωγικό χρόνο των νζων και ότι θ ςυμμετοχι των γονζων ςτισ παρεμβάςεισ πρόλθψθσ κεωρείται παράγοντασ κακοριςτικισ ςθμαςίασ. 4.2 χολεύο και Αγωγό Τγεύασ Το ςχολείο ωσ κεςμόσ ζχει άμεςθ ςχζςθ με τθ διαδικαςία τθσ Αγωγισ Υγείασ για τρεισ βαςικοφσ λόγουσ: 1. Τα παιδιά είναι ςε μια θλικία που διαμορφϊνουν τθν προςωπικότθτά τουσ, βιϊνουν τισ ςχζςεισ τουσ με το περιβάλλον (φυςικό και τεχνθτό) και μακαίνουν να το αντιμετωπίηουν ςωματικά και νοθτικά. Θ Αγωγι Υγείασ βοθκάει το παιδί να γνωρίςει τον εαυτό του και το ςϊμα του, ϊςτε να είναι ικανό να αντιμετωπίηει το κοινωνικό και το φυςικό περιβάλλον. 2. Αυτι θ θλικία είναι κρίςιμθ, γιατί τα παιδιά διαμορφϊνουν και αποκτοφν ςτάςεισ και ςυνικειεσ που επθρεάηουν τθν υγεία τουσ, όχι μόνο ςτο κοντινό, αλλά και ςτο απϊτερο μζλλον. Θ Αγωγι Υγείασ προςφζρει βιωματικι μάκθςθ και οι ςτόχοι των προγραμμάτων τθσ είναι θ ανάπτυξθ γνϊςεων, αξιϊν, ςτάςεων και δεξιοτιτων που αφοροφν τθν υγεία. 3. Το ςχολείο προςφζρει οργανωμζνεσ μεκόδουσ μάκθςθσ και χρθςιμοποιεί διδακτικζσ ςτρατθγικζσ, που αποβλζπουν ςτθν ανάπτυξθ του «όλου παιδιοφ». Τα προγράμματα Αγωγισ Υγείασ διευρφνουν το πεδίο των εμπειριϊν των μακθτϊν, ϊςτε να μποροφν να δθμιουργιςουν τισ δικζσ τουσ μακθςιακζσ εμπειρίεσ για γνϊςεισ, δεξιότθτεσ και αξίεσ και να αναπτφξουν τθν κριτικι ςκζψθ, που παίηει πρωταρχικό ρόλο ςτθν Αγωγι Υγείασ. Θ Αγωγι Υγείασ ςτο ςχολείο ζχει δφο κφριουσ ςτόχουσ: 16

18 Απευκφνεται ςε όλα τα παιδιά, που βρίςκονται ςτο χϊρο του ςχολείου, ανεξάρτθτα κοινωνικο-οικονομικισ τάξθσ και εκπαιδευτικοφ επιπζδου των γονιϊν τουσ. Να ζρκει ςε επαφι με τα παιδιά, που είναι δεκτικά ςε μθνφματα και πριν ακόμα αποκτιςουν αρνθτικζσ για τθν υγεία τουσ ςυνικειεσ. Θ Αγωγι Υγείασ ιταν πάντοτε μια εκπαιδευτικι δραςτθριότθτα χωρίσ να ζχει τθ μορφι ςχολικοφ μακιματοσ. Στθρίχκθκε ςτθν προαιρετικι διάκεςθ και το προςωπικό ενδιαφζρον των εκπαιδευτικϊν να υλοποιιςουν τζτοια προγράμματα. Αυτό προφανϊσ να οφείλεται αφενόσ ςτθν ελλιπι ενθμζρωςθ και αφετζρου ςτθν ζλλειψθ κατάρτιςθσ και επιμόρφωςθσ των εκπαιδευτικϊν. Θ Αγωγι Υγείασ υπάρχει ςτο ςχολικό πρόγραμμα και πρζπει να ζχει πιο ζντονθ παρουςία. Ο ςτόχοσ αυτόσ κα επιτευχκεί με τθν ειςαγωγι τθσ ςτο Αναλυτικό πρόγραμμα, τθν επιμόρφωςθ των εκπαιδευτικϊν όλων των ειδικοτιτων και τθ «διάχυςθ» τθσ Αγωγισ Υγείασ μζςα ςτα νζα ςχολικά εγχειρίδια. Για να υπάρχει μια αποτελεςματικι και λειτουργικά άρτια Αγωγι Υγείασ ςτα ςχολεία, χρειάηεται θ ςυνεργαςία πολλϊν φορζων όπωσ είναι: Μια πολιτικι από τθ μεριά τθσ Ρολιτείασ, που κα απαιτεί ςυνεργαςία των Υπουργείων Υγείασ και Ραιδείασ, ϊςτε να υπάρξει μια αποτελεςματικι Αγωγι Υγείασ ςτο ςχολείο. Δθμιουργία φορζων, ϊςτε να μποροφν να αναλάβουν τθ ςτιριξθ και το ςυντονιςμό προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ. Επιμόρφωςθ και κατάρτιςθ των εκπαιδευτικϊν που αναλαμβάνουν προγράμματα Αγωγισ Υγείασ. Εξοπλιςμόσ των ςχολείων με ερευνθτικό και εποπτικό υλικό για τθν υλοποίθςθ των προγραμμάτων. Θ διαρκισ προςοχι και ενεργόσ ςυμμετοχι τθσ οικογζνειασ ςε κζματα υγείασ, αλλά και ςτα προγράμματα που υλοποιοφνται μζςα ςτο ςχολείο Βαςικϋσ αρχϋσ τησ αγωγόσ υγεύασ ςτο χολεύο Θ Αγωγι Υγείασ για να είναι αποτελεςματικι ςτο ςχολείο πρζπει να κατανοθκεί θ «φφςθ» τθσ, οι αρχζσ τθσ και θ μεκοδολογία τθσ, ϊςτε θ υλοποίθςι τθσ να μθν ζρχεται ςε ςφγκρουςθ και δθμιουργεί «ςφγχυςθ και θκικά διλιμματα» ςτα παιδιά και τθν οικογζνειά 17

19 τουσ. Οι βαςικζσ αρχζσ για τθν εφαρμογι προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ ςτο ςχολείο είναι οι εξισ: 1. Θ Αγωγι Υγείασ δεν είναι μόνο μεταφορά βιολογικϊν δεδομζνων. Θ Αγωγι Υγείασ δεν ανικει ςτθ Βιολογία ι ςτθν Ιατρικι, αν και αυτό υποςτθρίηεται λάκοσ μερικζσ φορζσ. Είναι μια εκπαιδευτικι δραςτθριότθτα που εκτείνεται ςε πολλά πεδία, με επιςτθμονικι βάςθ, προςαρμοςμζνθ ςτον τομζα τθσ υγείασ του ανκρϊπου. 2. Θ Αγωγι Υγείασ κα πρζπει να εμφανίηεται ςε πολλά μζρθ του Αναλυτικοφ Ρρογράμματοσ (τυπικό, εκτεταμζνο, κρυφό). Θ Αγωγι Υγείασ δεν πρζπει να ζχει τθ μορφι ενόσ τυπικοφ μακιματοσ μζςα ςτο Αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά να διαχζεται μζςα ςτισ κεματικζσ του και να ζχει παρουςία και ςτο κρυφό Αναλυτικό Ρρόγραμμα. 3. Θ Αγωγι Υγείασ είναι μια ςυνεχισ διαδικαςία που αναγνωρίηει τισ ανάγκεσ όλων των μακθτϊν. Θ Αγωγι Υγείασ αρχίηει από τισ πρϊτεσ μζρεσ και τελειϊνει με το φυςικό τζλοσ του ανκρϊπου. Ρροςαρμόηεται δε και καλφπτει όλεσ τισ ανάγκεσ του (βιολογικζσ, κοινωνικζσ, προςωπικζσ, κ.ά.). 4. Θ Αγωγι Υγείασ δε κα πρζπει να προκαλεί προςωπικι ενόχλθςθ ι να κίγει οποιαδιποτε ομάδα ατόμων. Ο εκπαιδευτικόσ πρζπει να προςαρμόηει τισ κεματικζσ για τθν υγεία και να απευκφνεται ςτισ ανάγκεσ τθσ ςυγκεκριμζνθσ τάξθσ και να «αγκαλιάηει» το κάκε παιδί χωριςτά, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν ςτθν τάξθ παιδιά με χρόνιεσ πακιςεισ ι από διαφορετικοφσ πολιτιςμοφσ. 5. Θ Αγωγι Υγείασ δε κα πρζπει να επικεντρϊνεται αποκλειςτικά ςτο «κάνε αυτό» ι «μθν κάνεισ αυτό». Θ Αγωγι Υγείασ δεν ζχει ζνα κατάλογο ζτοιμων ςυνταγϊν για επιτρεπόμενεσ ι απαγορευτικζσ ςυμπεριφορζσ. Τα κζματα αναπτφςςονται με τζτοιο τρόπο, ϊςτε να ταιριάηουν με τουσ διαφορετικοφσ τφπουσ προςωπικότθτασ, που υπάρχουν ςε κάκε τάξθ, χωρίσ να διαφαίνονται τάςεισ επιβολισ απόψεων ι κζςεων με αυταρχικό τρόπο. Οι μακθτζσ αναπτφςςουν δεξιότθτεσ, ςτάςεισ και αντιλιψεισ ϊςτε να κρίνουν και να αποφαςίηουν μόνοι τουσ ςε κζματα που αφοροφν τθν υγεία τουσ. 6. Θ Αγωγι Υγείασ κα πρζπει να ςτθρίηεται ςε μια εκτίμθςθ των παραγόντων που επιδροφν ςτθ ςυμπεριφορά των νζων ανκρϊπων. Θ Αγωγι Υγείασ ςτθρίηεται ςτθν ανκρϊπινθ ςυμπεριφορά. Ρρζπει θ μεκοδολογία τθσ και τα περιεχόμενά τθσ να προςαρμόηονται ςτουσ παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν ανκρϊπινθ ςυμπεριφορά. 18

20 7. Θ Αγωγι Υγείασ κα πρζπει να εςτιάηεται περιςςότερο ςτθν υγιι ανάπτυξθ παρά ςτθν αντικοινωνικι ςυμπεριφορά. Οι ευρφτεροι ςτόχοι τθσ Αγωγισ Υγείασ είναι να αναπτφξουν τα παιδιά δεξιότθτεσ ϊςτε να προαςπίςουν και να προάγουν τθ ςωματικι, ψυχικι, πνευματικι και κοινωνικι τουσ υγεία και όχι να καταςτείλουν αντικοινωνικζσ ςυμπεριφορζσ. 8. Θ Αγωγι Υγείασ πρζπει να ςτθρίηεται ςτο περιεχόμενο τθσ οικογενειακισ ηωισ. Θ οικογζνεια είναι ο πρϊτοσ και ςθμαντικόσ κεςμόσ, που το παιδί από τα πρϊιμα ςτάδια τθσ ηωισ του ζρχεται ςε επαφι για όλεσ τισ μορφζσ αγωγισ, όπωσ είναι και θ αγωγι για τθν υγεία και για Αγωγισ Υγείασ τουσ λόγουσ θ Αγωγι Υγείασ πρζπει να ζχει αγαςτι ςυνεργαςία μαηί τθσ. 9. Θ Αγωγι Υγείασ ςτο ςχολείο δε κα πρζπει να αντιμετωπίηεται ωσ ζνα μεμονωμζνο περιςτατικό κάποιασ χρονιάσ, αλλά ωσ ζνα τμιμα μιασ εκτεταμζνθσ και ςυνεχοφσ διαδικαςίασ. Τα κζματα που διαπραγματεφεται θ Αγωγι Υγείασ είναι ανεξάντλθτα και γι αυτό θ Αγωγισ Υγείασ, αφενόσ πρζπει να ζχουν διάρκεια και αφετζρου, για να είναι αποτελεςματικά, πρζπει να προςαρμόηονται ςτθν θλικία των παιδιϊν και να λαμβάνονται υπόψθ όλα εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά που απαρτίηουν τθν τάξθ. 10. Θ Αγωγι Υγείασ που προςφζρεται ςτο ςχολείο κα πρζπει να είναι ευαίςκθτθ ςτισ επικυμίεσ των γονζων. Τα προγράμματα Αγωγισ Υγείασ που εφαρμόηονται ςτο ςχολείο δεν υποτιμοφν, οφτε αναπλθρϊνουν τθν αγωγι για τθν υγεία που προςφζρει θ οικογζνεια, αλλά φροντίηουν να ενιςχφουν, να βελτιϊνουν και να προάγουν τθν υγεία των παιδιϊν ςε ςυνεργαςία με τθν οικογζνεια. Το ςχολείο πρζπει να διαμορφϊνει εκείνεσ τισ κεματικζσ που αφοροφν και τθν οικογζνεια και να ζχει άριςτθ ςυνεργαςία μαηί τθσ. Θ Αγωγι Υγείασ ςτο ςχολείο υλοποιείται είτε κατά τθ διάρκεια τθσ διδαςκαλίασ των διακριτϊν μακθμάτων είτε ςτα προγράμματα των Σχολικϊν Δραςτθριοτιτων. Τα προγράμματα τθσ Αγωγισ Υγείασ πρζπει να είναι ςχεδιαςμζνα με τζτοιο τρόπο, ϊςτε να βοθκοφν τουσ μακθτζσ: Να ςυνειδθτοποιιςουν τθν αξία τθσ Υγείασ μζςα από τθν καλι φυςικι κατάςταςθ, αλλά και τουσ παράγοντεσ που τθν επθρεάηουν. 19

21 Να αποκτιςουν ςαφι γνϊςθ τθσ ανάγκθσ για κακθμερινι άςκθςθ και υγιεινι ςυμπεριφορά. Να κατανοιςουν ότι θ πρόλθψθ είναι ο ςθμαντικότεροσ παράγοντασ για τθν υγεία τουσ και τθν ποιότθτα τθσ ηωισ τουσ. Να κατανοιςουν ότι οι αξίεσ τθσ ςωματικισ - ψυχικισ υγείασ και κοινωνικισ ευεξίασ ςτθρίηονται πάνω ςτισ βαςικζσ αρχζσ πρόλθψθσ. Ωσ μζκοδοι και τεχνικζσ Ρρογραμμάτων Αγωγισ και Ρροαγωγισ τθσ Υγείασ που εφαρμόηει το Υπουργείο Εκνικισ Ραιδείασ και Θρθςκευμάτων, χρθςιμοποιοφνται οι "πακθτικζσ" (θ διάλεξθ, θ προβολι video ι ταινίασ, οι διαφάνειεσ), οι μζκοδοι "ενεργθτικισ ςυμμετοχισ" (ζρευνα, ςυνεντεφξεισ, ερωτθματολόγια, κλπ.), οι "βιωματικζσ μζκοδοι" (θ δραματοποίθςθ, το κεατρικό παιχνίδι, το γράψιμο μιασ ιςτορίασ, θ ςυμβουλευτικι, το διάγραμμα βιωματικϊν εμπειριϊν, ο "κακρζπτθσ", θ δθμιουργικι ζκφραςθ με ςχιματα ηωγραφικισ, θ φωτογραφίεσ κλπ). 20

22 5 Δυςκολύεσ ςτην εφαρμογό προγραμμϊτων αγωγόσ υγεύασ ςτα ςχολεύα Θ Αγωγι Υγείασ αντιμετωπίηει αρκετά προβλιματα ςτα προγράμματα που υλοποιοφνται ςτα ςχολεία, κατά πρϊτο είναι θ ζλλειψθ ςυντονιςμοφ και ομοιομορφίασ ςτθν εφαρμογι των προγραμμάτων και κατά δεφτερο θ εκπόνθςθ τζτοιων προγραμμάτων επαφίεται ςτθν καλι διάκεςθ και ευαιςκθςία των εκπαιδευτικϊν. Θ υλοποίθςθ προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ απαιτεί και τθ ςυνδρομι ενόσ επιςτθμονικοφ φορζα, ο οποίοσ κα πρζπει να αναλάβει: 1. Να προςαρμόςει το πρόγραμμα Αγωγισ Υγείασ ςτισ ιδιαιτερότθτεσ και ςτισ ανάγκεσ κάκε κοινωνικισ ομάδασ. 2. Να προκαλζςει τθν ενεργό ςυμμετοχι του εκπαιδευτικοφ κόςμου, που εξαςφαλίηεται με: Τθ ςυνεχι εκπαίδευςθ και επιμόρφωςθ των εκπαιδευτικϊν. Τον εξοπλιςμό των ςχολείων με το κατάλλθλο εκπαιδευτικό υλικό και το ςυνεχι εμπλουτιςμό του. Τθν παροχι κινιτρων ςτουσ εκπαιδευτικοφσ που ςυμμετζχουν ς αυτά τα προγράμματα. Το άνοιγμα και τθ ςυνεργαςία του ςχολείου με τθν κοινότθτα. Τθν αξιολόγθςθ τθσ αποτελεςματικότθτασ του προγράμματοσ, κακϊσ και τθν ανατροφοδότθςθ και αναπροςαρμογι, αν χρειαςτεί ςτθ διάρκεια τθσ υλοποίθςισ του. Θ Αγωγι Υγείασ δε κα πρζπει να ςταματά ςτθν εκπόνθςθ ενόσ προγράμματοσ ςτο ςχολείο, αλλά κα πρζπει να εξαπλϊνεται από και προσ άλλουσ φορείσ και κεςμοφσ, όπωσ είναι θ οικογζνεια, θ τοπικι κοινωνία και θ Ρολιτεία. Θ Αγωγι Υγείασ ςτο ςχολείο πρζπει να αποτελεί το μζςο ι το ςυνδετικό κρίκο για τθν ανάπτυξθ τθσ απαραίτθτθσ ςυνείδθςθσ και τρόπου ηωισ για μακροηωία και υγεία. 21

23 6 Η Αγωγό Τγεύασ ςτο ελληνικό εκπαιδευτικό ςύςτημα Θ Αγωγι Υγείασ ςτα ςχολεία είναι μια κατεξοχιν διακεματικι δραςτθριότθτα, θ οποία ςυμβάλλει ςτθν αναβάκμιςθ τθσ ςχολικισ ηωισ και ςτθ ςφνδεςθ του ςχολείου με τθν κοινωνικι πραγματικότθτα. Σκοπόσ τθσ Αγωγισ Υγείασ είναι θ προάςπιςθ, θ βελτίωςθ και θ προαγωγι τθσ ψυχικισ και τθσ κοινωνικισ ευεξίασ των μακθτϊν, αφενόσ με τθν ανάπτυξθ των κοινωνικϊν δεξιοτιτων τουσ και τθσ κριτικισ τουσ ςκζψθσ, αφετζρου με τθν αναβάκμιςθ του κοινωνικοφ και του φυςικοφ περιβάλλοντόσ τουσ. Το Υπουργείο Ραιδείασ εφαρμόηει προγράμματα Αγωγισ Υγείασ από το 1996 ςτθ Δευτεροβάκμια Εκπαίδευςθ και από το 2001 ςτθν Ρρωτοβάκμια Εκπαίδευςθ με προαιρετικι ςυμμετοχι των εκπαιδευτικϊν. Το Νζο Διακεματικό Ενιαίο Ρλαίςιο Ρρογραμμάτων Σπουδϊν (Δ.Ε.Ρ.Ρ..Σ) και τα Αναλυτικά Ρρογράμματα Σπουδϊν (Α.Ρ.Σ) τθσ Υποχρεωτικισ Εκπαίδευςθσ (2002) εντάςςουν τθν καινοτομία τθσ «Ευζλικτθσ Ηϊνθσ» ςτο ςχολείο και ςτο πλαίςιο αυτισ προτείνονται διακεματικζσ δραςτθριότθτεσ με κυρίαρχθ τθν Αγωγι Υγείασ για όλουσ τουσ μακθτζσ Νθπιαγωγείου, Δθμοτικοφ και Γυμναςίου. Για τθν επιτυχι εφαρμογι των προγραμμάτων πραγματοποιοφνται επιμορφϊςεισ των εκπαιδευτικϊν. Θ υλοποίθςθ των προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ ζχει ακόμθ προαιρετικό χαρακτιρα ςε όλεσ τισ βακμίδεσ τθσ υποχρεωτικισ εκπαίδευςθσ. Θ Αγωγι Υγείασ ςτα ςχολεία είναι μια καινοτόμοσ δράςθ, θ οποία ςυμβάλλει ςτθν αναβάκμιςθ τθσ εκπαίδευςθσ και τθ ςφνδεςι τθσ με τθν κοινωνικι πραγματικότθτα. Θ εφαρμογι προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ ζχει ςτόχο τθν αλλαγι των ςτάςεων, αλλά και των ςυμπεριφορϊν των μακθτϊν με ςκοπό τθν ενίςχυςθ τθσ υπευκυνότθτασ, τθσ αυτοεκτίμθςθσ, τθσ ικανότθτασ για υιοκζτθςθ κετικϊν τρόπων και ςτάςεων ηωισ. Ο ρόλοσ του εκπαιδευτικοφ είναι διαφορετικόσ και επιηθτείται θ δθμιουργία μιασ διαφορετικισ ςχζςθσ τόςο του ίδιου με το μακθτι όςο και των μακθτϊν μεταξφ τουσ ωσ ομάδα. Ο ςτόχοσ επιτυγχάνεται αποτελεςματικά όταν οι γνϊςεισ, οι δεξιότθτεσ και οι ςυμπεριφορζσ που διδάςκονται υποςτθρίηονται από το ςχολικό και οικογενειακό περιβάλλον. Οι μζκοδοι που αξιοποιοφνται για τθν επιτυχία των προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ είναι οι ανακαλυπτικζσ, ενεργθτικζσ, ςυμμετοχικζσ, βιωματικζσ, ομαδοςυνεργατικζσ. Σε καμιά περίπτωςθ δεν αρκοφν οι ενθμερωτικζσ προφορικζσ ειςθγιςεισ με ζντονο διδακτιςμό από 22

24 τθν πλευρά του εκπαιδευτικοφ. Οι μακθτζσ κακοδθγοφνται να ανακαλφψουν τθ γνϊςθ αξιοποιϊντασ τισ εμπειρίεσ τουσ από το περιβάλλον τουσ, τα βιβλία αλλά και τα ςφγχρονα οπτικοακουςτικά μζςα (διαδίκτυο, προβολζασ, βίντεο). Σθμαντικι είναι θ αξιοποίθςθ τθσ τζχνθσ ωσ διδακτικοφ μζςου όπωσ τθσ μουςικισ, του κεάτρου, των εικαςτικϊν κακϊσ και τθσ ςφγχρονθσ παιδικισ λογοτεχνίασ. Θ κεματολογία των προγραμμάτων Αγωγισ Υγείασ είναι τεράςτια κα περιλαμβάνει κζματα που αφοροφν τθ διατροφι και τισ διατροφικζσ ςυνικειεσ, τισ πρϊτεσ βοικειεσ, τθ ςωματικι υγιεινι, τθ ςτοματικι υγιεινι, τθν κυκλοφοριακι αγωγι, τισ διαπροςωπικζσ ςχζςεισ, τθ ψυχικι υγεία, τθ ςυναιςκθματικι ανάπτυξθ, τθν πρόλθψθ τθσ βίασ, τθν πρόλθψθ τθσ χριςθσ εξαρτθςιογόνων ουςιϊν, όπωσ του αλκοόλ, του καπνοφ και των ναρκωτικϊν, τθ ςεξουαλικι αγωγι, τθν πρόλθψθ και τθν αντιμετϊπιςθ ζκτακτων καταςτάςεων, όπωσ ςειςμϊν, πλθμμφρων πυρκαγιϊν, τθ φυςικι άςκθςθ, το περιβάλλον ςε ςχζςθ με τθν υγεία,τον εκελοντιςμό και πολλά άλλα κζματα που αφοροφν το ςωςτό υγιεινό τρόπο διαβίωςθσ. Σφμφωνα με εγκφκλιο του Υπουργείου Ραιδείασ (2012) ςχετικά με τθ λειτουργία των 800 ολοιμερων Δθμοτικϊν Σχολείων τθ νζα ςχολικι χρονιά οι μακθτζσ των τριϊν πρϊτων τάξεων αυτϊν των ςχολείων κα ζχουν ςτο πρόγραμμα τουσ ςτθν ευζλικτθ ηϊνθ τουλάχιςτον μια ϊρα τθν εβδομάδα υποχρεωτικά δραςτθριότθτεσ Αγωγισ Υγείασ. Συγκεκριμζνα για τθν Αϋ τάξθ το κζμα κα επιλζγεται από τον εκπαιδευτικό, ςτθ Βϋ τάξθ το κζμα κα αφορά υποχρεωτικά τθ κεματικι τθσ διατροφισ και των διατροφικϊν ςυνθκειϊν και ςτθ Γϋ τάξθ τθ κεματικι τθσ κυκλοφοριακισ Αγωγισ. Φυςικά ςε όλεσ τισ τάξεισ μποροφν να εφαρμόςουν οι εκπαιδευτικοί πρόγραμμα Αγωγισ Υγείασ αλλά για πρϊτθ φορά προτείνεται θ υποχρεωτικι εφαρμογι ςθμαντικϊν προγραμμάτων ςτισ πρϊτεσ τάξεισ. Ραρακάτω ςτον πίνακα 2 παρατίκεται το Διακεματικό Ενιαίο Ρλαίςιο Σπουδϊν τθσ Αγωγισ Υγείασ για τθν Ρρωτοβάκμια Εκπαίδευςθ. Πίνακασ 2: Διακεματικό Ενιαίο Πλαίςιο πουδϊν τθσ Αγωγισ Τγείασ για τθν Πρωτοβάκμια Εκπαίδευςθ Άξονεσ περιεχομζνου Διαπροςωπικζσ ςχζςεισ- Ψυχικι Τγεία (κεματολογία κορμοφ) Περιεχόμενο Ο εαυτόσ μου. Θ ςχζςθ μου με τουσ άλλουσ. Θ ςχζςθ μου με τον περιβάλλον. Αυτοεκτίμθςθ, ατομικι ταυτότθτα, ςυναιςκιματα, επικοινωνία, ενεργθτικι ακρόαςθ, κοινωνικόσ αποκλειςμόσ- ίςεσ ευκαιρίεσ, ιςότθτα των δφο φφλων, ρατςιςμόσ, βία, αντιμετϊπιςθ πζνκουσ, αντιμετϊπιςθ άγχουσ (ςχολικοφ- 23

25 εργαςιακοφ). Πρόλθψθ χριςθσ Ναρκωτικά, αλκοόλ, τςιγάρο. εξαρτθςιογόνων ουςιϊν Κατανάλωςθ και Τγεία Διατροφι και διατροφικζσ ςυνικειεσ, παχυςαρκία, καρδιαγγειακά νοςιματα, ςτοματικι υγιεινι, γενετικά τροποποιθμζνα προϊόντα. εξουαλικι Αγωγι Σεξουαλικϊσ μεταδιδόμενα νοςιματα(λ.χ. AIDS, Θπατίτιδα Β), Διαφυλικζσ χζςεισ πρόλθψθ παιδικισ κακοποίθςθσ. Φυςικι άςκθςθ και υγεία Ελεφκεροσ χρόνοσ Κυκλοφοριακι Αγωγι- Οδικι ςυμπεριφορά των μακθτϊν πεηϊν. Κράνοσ και ηϊνθ Ατυχιματα αςφαλείασ. Αρνθτικζσ επιπτϊςεισ τθσ χριςθσ αλκοόλ πριν και κατά τθν οδιγθςθ. Ραιδιά ςτο αυτοκίνθτο. Τι πρζπει να γνωρίηουν οι μακθτζσ ωσ οδθγοί μοτοποδθλάτων, ωσ επιβάτεσ ςχολικϊν λεωφορείων, αεροπλάνων, πλοίων και άλλων μζςων. Περιβάλλον και Τγεία Ζκκεςθ ςε τοξικζσ ουςίεσ και ςτθν υπερβολικι θλιακι ακτινοβολία, μόλυνςθ του περιβάλλοντοσ (ςυνζπειεσ π.χ. καρκίνοσ). Εκελοντιςμόσ Εκελοντικι αιμοδοςία (λ.χ. για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ Μεςογειακισ Αναιμίασ). Ρροςφορά ιςτϊν και οργάνων. Ρρϊτεσ βοικειεσ, εκελοντικι εργαςία, εκελοντισ ςχολικόσ τροχονόμοσ Αντιμετϊπιςθ ζκτακτων Σειςμοί, πλθμμφρεσ, πυρκαγιζσ, ναυάγια. καταςτάςεων (ανάπτυξθ δεξιοτιτων για τθν αντιμετϊπιςθ του άγχουσ, του φόβου κλπ.) 6.1 Ο ρόλοσ των υπεύθυνων Αγωγόσ Τγεύασ ςτο ελληνικό εκπαιδευτικό ςύςτημα Σφμφωνα με τθν υπουργικι απόφαςθ Αρ.Ρρωτ.92998/Γ7/ /ΥΡΑΙΘΡΑ (ΦΕΚ 2314/2012) «οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ παρακολουκοφν, υποςτθρίηουν και αξιολογοφν τα πολφμθνα προγράμματα Αγωγισ Τγείασ ςχολικϊν μονάδων τθσ αρμοδιότθτάσ τουσ. τθν αρχι κάκε ςχολικισ χρονιάσ ενθμερϊνουν τουσ ενδιαφερόμενουσ εκπαιδευτικοφσ και τουσ Δ/ντεσ ςχολικϊν μονάδων για τισ δυνατότθτεσ υλοποίθςθσ προγραμμάτων Αγωγισ Τγείασ, ςφμφωνα με τισ εκάςτοτε ιςχφουςεσ διατάξεισ και εγκυκλίουσ των αρμοδίων οργάνων του Τ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α.. τισ παραπάνω ι και ςε άλλεσ ειδικζσ ςυναντιςεισ με ομάδεσ εκπαιδευτικϊν εξθγοφν τισ προδιαγραφζσ περιεχομζνου, δομισ και οργάνωςθσ ενόσ ςχολικοφ προγράμματοσ Αγωγισ Τγείασ και βοθκοφν τουσ εκπαιδευτικοφσ ςτθ ςφνταξθ δελτίων προγραμμάτων προσ ζγκριςθ από τθν επιτροπι ςχολικϊν δραςτθριοτιτων τθσ οικείασ Δ/νςθσ. τισ ςυναντιςεισ αυτζσ, οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ δίνουν τισ οδθγίεσ για τισ παιδαγωγικζσ και οργανωτικζσ πτυχζσ των προγραμμάτων Αγωγισ Τγείασ, και ενθμερϊνουν τουσ εκπαιδευτικοφσ για τισ δυνατότθτεσ ςυνεργαςιϊν, αναφορικά με τα κζματα Αγωγισ Τγείασ που ζχουν επιλζξει. 24

26 Κατά τθ διάρκεια τθσ ςχολικισ χρονιάσ επικοινωνοφν θλεκτρονικά και τθλεφωνικά με τα ςχολεία τθσ αρμοδιότθτάσ τουσ, επιςκζπτονται τισ ςχολικζσ μονάδεσ για τισ ανάγκεσ ςτιριξθσ των προγραμμάτων και ςυνεργάηονται με Διευκυντζσ, εκπαιδευτικοφσ και μακθτικζσ ομάδεσ. Επίςθσ επιςκζπτονται τισ ςχολικζσ μονάδεσ και παρακολουκοφν τθν πορεία των προγραμμάτων των ςχολείων ςε ςυναντιςεισ με τουσ εκπαιδευτικοφσ και τισ μακθτικζσ ομάδεσ δφο, τουλάχιςτον, φορζσ για κάκε ςχολικό πρόγραμμα. Οργανϊνουν ςυναντιςεισ ομάδων εκπαιδευτικϊν προκειμζνου να ςυμβάλλουν ςτθν επίλυςθ παιδαγωγικϊν, οργανωτικϊν και άλλων ηθτθμάτων των προγραμμάτων τουσ και να υποςτθρίξουν τθν προςπάκειά τουσ. το τζλοσ κάκε ςχολικισ χρονιάσ διοργανϊνουν εκδιλωςθ παρουςιάςεων εργαςιϊν ςχολικϊν προγραμμάτων Αγωγισ Τγείασ για όλα τα ςχολεία τθσ Δ/νςθσ Εκ/ςθσ ςτθν οποία υπάγονται. Οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ των Δ/νςεων Π/κμιασ και Δ/κμιασ Εκπ/ςθσ ςυνεργάηονται με τουσ Τπεφκυνουσ των υμβουλευτικϊν τακμϊν Νζων (..Ν.), ϊςτε να προωκθκοφν με κάκε τρόπο τα εκπαιδευτικά προγράμματα των ςχολείων, τα επιμορφωτικά ςεμινάρια των εκπαιδευτικϊν κακϊσ και οι τοπικζσ και διεκνείσ ςυνεργαςίεσ. Οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ υποβάλλουν προγραμματιςμό ςυνεργαςιϊν, δράςεων και ςεμιναρίων μζχρι τισ 20 Οκτωβρίου ςτθν οικεία Περ/κι Δ/νςθ Εκπ/ςθσ και ςτθν αρμόδια Δ/νςθ του Τ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α.. Επίςθσ υποβάλλουν ςτισ ανωτζρω Τπθρεςίεσ απολογιςμό όλων των δράςεϊν τουσ μζχρι τισ 7 Ιουλίου κάκε ζτουσ. Οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ εργάηονται ςφμφωνα με το ωράριο τθσ Δ/νςθσ Εκπ/ςθσ ςτθν οποία υπθρετοφν από τθν 1θ επτεμβρίου μζχρι τθ 10θ Ιουλίου κάκε ςχολικοφ ζτουσ, εξαιρουμζνων των διακοπϊν Χριςτουγζννων και Πάςχα και των επιςιμων αργιϊν. Ευρίςκονται ςτα γραφεία τθσ Δ/νςθσ ςτθν οποία υπθρετοφν όλεσ τισ θμζρεσ του αντιςτοίχου διαςτιματοσ κατά τισ οποίεσ δεν διεξάγονται μακιματα ςτα ςχολεία (π.χ. περίοδοι εξετάςεων, εκδόςεων βακμολογίασ κλπ.). Οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ υπθρετοφν τισ υπόλοιπεσ εργάςιμεσ θμζρεσ του ςχολικοφ ζτουσ ςτθν οικεία Δ/νςθ Εκπ/ςθσ ϊςτε να εκτελοφν τισ εργαςίεσ που άπτονται του διοικθτικοφ μζρουσ των κφριων κακθκόντων τουσ να επικοινωνοφν με τα ςχολεία και τισ υπθρεςίεσ του ΤΠΑΙΘΠA, να δζχονται επιςκζψεισ εκπαιδευτικϊν που κζλουν τθν υποςτιριξι τουσ και να προωκοφν τισ ςυνεργαςίεσ με άλλουσ φορείσ. Ο Προϊςτάμενοσ τθσ οικείασ Δ/νςθσ Εκπ/ςθσ μπορεί να ανακζςει ςτουσ Τπευκφνουσ Αγωγισ Τγείασ επικουρικά κακικοντα για τθν υλοποίθςθ των εξετάςεων για τθν ειςαγωγι μακθτϊν/τριϊν ςε Παν/μια και Σ.Ε.Ι.. 25

27 Οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ με τθν ζγκριςθ του Προϊςταμζνου τθσ οικείασ Διεφκυνςθσ ορίηουν δφο ι τρεισ μζρεσ για τισ επιςκζψεισ ςτα ςχολεία για τθν παρακολοφκθςθ, υποςτιριξθ, ςυντονιςμό και αξιολόγθςθ των ςχολικϊν προγραμμάτων. Κάκε Τπεφκυνοσ Αγωγισ Τγείασ τθρεί θμερολόγιο - βιβλίο ςυναντιςεων και επιςκζψεων, ςτο οποίο αναγράφει τθν θμερομθνία των ςυναντιςεων με εκπαιδευτικοφσ ι των επιςκζψεων ςτα ςχολεία, τθ διάρκειά τουσ, περιγράφει ςυνοπτικά το ςκοπό και το περιεχόμενο τθσ ςυνεργαςίασ και αναφζρει τα ονοματεπϊνυμα των εκπαιδευτικϊν με τουσ οποίουσ ςυνεργάςτθκε και του Δ/ντι τθσ ςχολικισ μονάδασ. Σο ςφντομο πρακτικό κάκε επίςκεψθσ ςυνεργαςίασ υπογράφεται από τον Τπεφκυνο Αγωγισ Τγείασ, τουσ εκπαιδευτικοφσ που ςυνεργάςτθκαν και από το Δ/ντι τθσ ςχολικισ μονάδασ. Σο βιβλίο Αγωγισ Τγείαστό κεωρείται κάκε τρίμθνο του ςχολικοφ ζτουσ από τον προϊςτάμενο τθσ οικείασ Δ/νςθσ Εκπ/ςθσ. Οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ μποροφν να ςυμμετζχουν ςτισ ςυντονιςτικζσ ομάδεσ κεματικϊν δικτφων, ςτισ οργανωτικζσ επιτροπζσ ςεμιναρίων και ςυνεδρίων και να αναλαμβάνουν ειςθγιςεισ ςχετικζσ με το περιεχόμενό τουσ. Οι ςυμμετοχζσ τουσ ςε ςεμινάρια άλλων περιοχϊν εκτόσ εκείνθσ τθσ Δ/νςισ τουσ, επιτρζπονται μόνον αν πρόκειται για ςεμινάρια κεματικϊν δικτφων ςτα οποία ςυμμετζχουν και αν είναι προςκεκλθμζνοι ειςθγθτζσ. Οι Τπεφκυνοι Αγωγισ Τγείασ μποροφν να ςυμμετζχουν, ωσ επιμορφοφμενοι, ςε επιμορφωτικά προγράμματα, μζχρι δεκαπζντε (15) ιμερεσ ανά ςχολικό ζτοσ» (υπουργικι απόφαςθ Αρ.Ρρωτ.92998/Γ7/ /ΥΡΑΙΘΡΑ, ΦΕΚ 2314/2012). 26

28 7 Μεθοδολογύα ςχεδιαςμού και υλοπούηςησ προγραμμϊτων Αγωγόσ Τγεύασ ςτα πλαύςια τησ πρόληψησ Σφμφωνα με τθ Σϊκου (1999) τα ςτρατθγικά βιματα για τθν ανάπτυξθ ενόσ προγράμματοσ Αγωγισ Υγείασ ςυνίςτανται ςτα ακόλουκα, που παρουςιάηονται ςτο ςχιμα 3. Ζνα πρόγραμμα Αγωγισ Υγείασ για να επιτυχθμζνο, πρζπει να ζχει ςωςτι οργάνωςθ τόςο από τθν ομάδα που οργανϊνεται όςο και απ αυτι, ςτθν οποία απευκφνεται. Το κζμα να ζχει ςχζςθ με τισ κεματικζσ τθσ Αγωγισ Υγείασ και ο ςκοπόσ και οι ςτόχοι του να ςτθρίηονται ςε επιςτθμονικά και αξιόπιςτα κριτιρια, ϊςτε μζςα από λογικά επιχειριματα να ςτθρίηεται θ ανάγκθ τθσ υλοποίθςισ του. Θ μεκοδολογία και ο ςχεδιαςμόσ για να ζχει αξιοπιςτία πρζπει να υποςτθρίηεται μζςα από ςφγχρονεσ επιςτθμονικζσ και μεκοδολογικζσ διδακτικζσ προςεγγίςεισ. Θ ομάδα μαηί με τον ςυντονιςτι πρζπει να ζχουν μια κοινι ορολογία για τθν ομαλι διεξαγωγι του προγράμματοσ και τθν αποφυγι αντικζςεων ι αςυμφωνιϊν. Επίςθσ, πρζπει να υπάρχει θ απαραίτθτθ υποδομι (ςτο αναγκαίο ζμψυχο και άψυχο υλικό), αλλά και θ εξαςφάλιςθ των πόρων εκείνων που κα χρειαςτεί κατά τθ διάρκεια τθσ υλοποίθςισ του το πρόγραμμα. Με βάςθ όλα τα προθγοφμενα μπορεί να επαναπροςδιοριςτοφν οι ςκοποί και οι ςτόχοι και να κακοριςτεί το χρονοδιάγραμμα για τθν εφαρμογι του. Τα κριτιρια αξιολόγθςθσ ορίηονται από τθν αρχι για το κάκε ςτάδιο του προγράμματοσ και θ τελικι αξιολόγθςθ γίνεται αφοφ τελειϊςει το πρόγραμμα. 27

29 χιμα 3: Κφκλοσ ςχεδιαςμοφ και ανάπτυξθσ προγράμματοσ Αγωγισ Τγείασ 1 ο βήμα: Γημιοςπγία ομάδαρ ζσεδιαζμού 11 ο βήμα: Αξιολόγηζη 2 ο βήμα: Δπιλογή θέμαηορ 10 ο βήμα: ύνηαξη Υπονοδιαγπάμμαηορ - Δθαπμογή 3 ο βήμα: Δκηίμηζη πποβλήμαηορ 9 ο βήμα: Δπαναπποζδιοπιζμόρ ζκοπών και ζηόσων ΥΕΔΙΑΜΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΑΓΩΓΗ ΤΓΕΙΑ 4 ο βήμα: Πεπιγπαθή ζκοπού & ζηόσων 8 ο βήμα: Ανηιμεηώπιζη ανηιθέζεων & πποβλημάηων 5 ο Βήμα: Κοινοποίηζη Αποδοσή 7 ο βήμα: Δξεύπεζη πόπων μέζων & ςποδομών 6 ο βήμα: Πεπιγπαθή μεθοδολογίαρ εθαπμογήρ αξιοπιζηία ΠΗΓΗ: Σϊκου, Κ. (1993). Αγωγι και Ρροαγωγι τθσ Υγείασ ςτο ςχολείο. «ΑΠΟΨΕΙ», Ρεριοδικι ζκδοςθ του Συλλόγου Εκπαιδευτικϊν Λειτουργϊν Κολλεγίου Ακθνϊν, Στον πίνακα 3 που ακολουκεί παρουςιάηονται τα τρία ςτάδια ανάπτυξθσ ενόσ προγράμματοσ Αγωγισ Υγείασ, που περιλαμβάνει: α) τθν ζναρξθ, β) τθν οργάνωςθ και γ) τθν εφαρμογι. Το πρϊτο ςτάδιο είναι για τθν προετοιμαςία: ζχουμε τθ δθμιουργία τθσ ομάδασ, τθν επιλογι και προϊκθςθ του κζματοσ για τθν υλοποίθςι του. Στο δεφτερο ςτάδιο ζχουμε: τθν οργάνωςθ του προγράμματοσ από τον ςυντονιςτι και τθν ομάδα, τθν καταγραφι του προβλιματοσ (αν υπάρχει), το ςχεδιαςμό (μεκοδολογικι προςζγγιςθ) και τθ δθμιουργία τθσ υποδομισ για τθν ομαλι εκπόνθςθ. Στο τρίτο ςτάδιο που είναι θ εφαρμογι ζχουμε τισ 28

30 δραςτθριότθτεσ του προγράμματοσ. Το κάκε ςτάδιο αξιολογείται ςτθν πορεία τθσ υλοποίθςισ του. Πίνακασ 3: τάδια ανάπτυξθσ ενόσ Προγράμματοσ Αγωγισ Τγείασ ΣΑΔΙΟ ΕΝΑΡΞΗ ΣΑΔΙΟ ΟΡΓΑΝΩΗ ΣΑΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ομάδα υποςτιριξθσ εντόπιςθ προβλθμάτων κατανόθςθ ιδεϊν υιοκζτθςθ πρόταςθσ ζγκριςθ αξιολόγθςθ ομάδα εργαςίασ εκτίμθςθ καταγραφι προβλιματοσ προςδιοριςμόσ ςχεδιαςμόσ ζργου οργάνωςθ ςυντονιςτικοφ γραφείου υποδομι αξιολόγθςθ υγκζντρωςθ πλθροφοριϊν διατομεακι δράςθ ςυμμετοχι κοινότθτασ εταίροι ςυνεργάτεσ καινοτομίεσ ορατότθτα διαφάνεια εφαρμογι «δθμόςιασ πολιτικισ» αξιολόγθςθ ΠΗΓΗ: Σϊκου, Κ. (1993). Αγωγι και Ρροαγωγι τθσ Υγείασ ςτο ςχολείο. «ΑΠΟΨΕΙ», Ρεριοδικι ζκδοςθ του Συλλόγου Εκπαιδευτικϊν Λειτουργϊν Κολλεγίου Ακθνϊν, Στο ςχεδιαςμό ενόσ προγράμματοσ Αγωγισ και Ρροαγωγισ τθσ Υγείασ πρζπει να λαμβάνονται υπόψθ όλα τα βιματα, όπωσ βλζπουμε ςτον παραπάνω πίνακα. Ρρζπει ο ςκοπόσ και οι ςτόχοι να είναι ςαφείσ ωσ προσ το κζμα που διαπραγματευόμαςτε ϊςτε να ζχουμε και το επιδιωκόμενο αποτζλεςμα. Ρρζπει να γνωρίηουμε όλεσ εκείνεσ τισ πλθροφορίεσ για τθν ομάδα που ςυμμετζχει ϊςτε να ζχουμε τα προςδοκοφμενα αποτελζςματα ςτθν αξιολόγθςθ του προγράμματοσ. Οι μζκοδοι και τεχνικζσ όπωσ περιγράφονται ςτο αντίςτοιχο κεφάλαιο πρζπει να ανταποκρίνονται τόςο ςτθν θλικία τθσ ομάδασ όςο και ςτο ςκοπό και τουσ ςτόχουσ ςτο υπό διαπραγμάτευςθ κζμα. Με τθν κατάκεςθ του προγράμματοσ πρζπει να γίνεται ζνασ ςωςτόσ προγραμματιςμόσ τόςο ςτθν οικονομικι διαχείριςθ όςο και ςτο ανκρϊπινο δυναμικό και υλικό για τθν διεξαγωγι του προγράμματοσ. Το χρονοδιάγραμμα τθσ υλοποίθςθσ πρζπει να είναι ανάλογο με τθν θλικία των μακθτϊν ϊςτε αν χρειαςτεί να υπάρχει επαναπροςδιοριςμόσ του ςκοποφ και των ςτόχων. 29