Μια απόπειρα σκιαγράφησης του Χανς Φάλλαντα

Transcript

1 Μια απόπειρα σκιαγράφησης του Χανς Φάλλαντα 1

2 2

3 3 Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης Μία προσπάθεια σκιαγράφησης του Χανς Φάλλαντα

4 4 Τίτλος: Μια προσπάθεια σκιαγράφησης του Χανς Φάλλαντα Συγγραφέας: Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης ISBN: Επίλεκτες Ψηφιακές Εκδόσεις: 24grammata.com Σειρά: εν καινώ, Αριθμός σειράς: 109 Τόπος και Χρονολογία πρώτης έκδοσης: Ηράκλειο, 2015 Μέγεθος Αρχείου: 4,0 Mb Σελίδες: 88 Μορφή αρχείου: pdf Γραμματοσειρά: cambria Απαγορεύεται η αναδημοσίευση δίχως την έγγραφη άδεια του δημιουργού ή του εκδότη

5 5 Όπως πάντα για την Ειρήνη

6 6 Βιβλία του Χανς Φάλλαντα μεταφρασμένα στα ελληνικά Fallada Hans: Μόνος στο Βερολίνο. Μετάφραση: Άντζη Σαλταμπάση. Εκδόσεις Πόλις Fallada Hans: Ο πότης. Μετάφραση: Έμη Βαϊκούση. Εκδόσεις Κίχλη

7 7 Περιεχόμενα Μία απόπειρα σκιαγράφησης του Χανς Φάλλαντα (Hans Fallada, ) Με αφορμή το Kleiner Mann, was nun? του Χανς Φάλλαντα Η αφόρητη γοητεία της αυτοκαταστροφής και ο Πότης του Χανς Φάλλαντα σελ Μόνος στο Βερολίνο 59 Οι Αγρότες, τα Αφεντικά και οι Βόμβες (Bauern, Bonzen und Bomben) και οι αγροτικές διαμαρτυρίες της Βορειοδυτικής Γερμανίας την περίοδο ). 65 Δίκην επιλόγου: Η εκτέλεση της μικρής Sophie Scholl 73 Πρώτες δημοσιεύσεις 85

8 8 Άλλα έργα του ιδίου 1. Ποιητές του Αζερμπαϊτζάν-Εικονογραφημένο Ημερολόγιο Ειδική έκδοση των ΒΗΤΑ Ιατρικών Εκδόσεων Αθήνα. 2. Ιστορικά στοιχεία και άλλα παραλειπόμενα της εξέλιξης της Ανατομικής. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις. Νοέμβριος Αθήνα. 3. Ο Κνουτ Χάμσουν στη Χώρα των Θαυμάτων (e-book). Ηλεκτρονικές εκδόσεις 24grammata.com (Σειρά: εν καινώ, αριθμ. σειράς 88). Τόπος και Χρονολογία πρώτης έκδοσης: 22 Ιουνίου Ηράκλειο Κρήτης. 4. Επιστρέφοντας στο Δρόμο του Μεταξιού (e-book). Ηλεκτρονικές εκδόσεις 24grammata.com (Σειρά: εν καινώ, αριθμός σειράς 80). Ημερομηνία έκδοσης: 28 Απριλίου Αθήνα. 5. Μυθικές Πολιτείες της Ανατολής-Εικονογραφημένο Ημερολόγιο του Ειδική έκδοση των ΒΗΤΑ Ιατρικών Εκδόσεων Αθήνα. 6. Παράπλευρες σημειώσεις και μελετήματα. Ηλεκτρονικές εκδόσεις 24grammata.com (Σειρά: εν καινώ, αριθμός σειράς 60). Ημερομηνία έκδοσης: 29 Οκτωβρίου Αθήνα. 7. Τυνησία - Η πύλη της ερήμου. Ηλεκτρονικές εκδόσεις 24grammata.com (Σειρά: εν καινώ, αριθμός σειράς 59). Ημερομηνία έκδοσης: 20 Οκτωβρίου Αθήνα. 8. Οδοιπορικό στη Σοβιετική και Νέα Βαλτική. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις. Ιούνιος Αθήνα. 9. Στη σιωπηρή Ζωροαστρική πόλη της Γιαζντ (e-book). Ηλεκτρονικές εκδόσεις 24grammata.com (Σειρά: εν καινώ, αριθμός σειράς 46). Ημερομηνία έκδοσης: 9 Ιουνίου Αθήνα. 10. Η Ιστορία της Ισλαμικής Ιατρικής. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις Αθήνα. 11. Ενδοκρινείς όγκοι του πεπτικού συστήματος. Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδη Αθήνα. 12. Παθήσεις παραθυρεοειδών αδένων Αθήνα.

9 9 Κανείς δεν μπορεί να ρισκάρει τίποτα περισσότερο από την ίδια του τη ζωή. Κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές ικανότητες και διαφορετικό χαρακτήρα. Το σημαντικό είναι να αντιστέκεσαι Χανς Φάλλαντα

10 10

11 11 Μία απόπειρα σκιαγράφησης του Χανς Φάλλαντα (Hans Fallada, ) Οι Κβάνγκελ, δυο ασήμαντοι, μοναχικοί άνθρωποι στο Βόρειο Βερολίνο, σχεδόν φτωχοί, χωρίς βοήθεια, χωρίς ιδιαίτερες ικανότητες, χωρίς υποστήριξη, μια μέρα του 1940 κηρύσσουν τον πόλεμο ενάντια στον τερατώδη μηχανισμό του ναζιστικού κράτους, και ξαφνικά συμβαίνει το γκροτέσκο: ο ελέφαντας νιώθει να απειλείται από το ποντίκι! Η εξουσία επιστρατεύει τον δόλο και τη βία για να αντιμετωπίσει τον ποντικό, κι ένας ασύλληπτος μηχανισμός μπαίνει σε λειτουργία για να συλληφθούν τα δύο ανθρωπάκια. Ο ελέφαντας τρέμει, σχεδόν έχει χάσει τον ύπνο του, εκεί έξω είναι οι εχθροί που παραμονεύουν στο σκοτάδι και πρέπει να συλληφθούν, πρέπει να εξολοθρευτούν! Χανς Φάλλαντα, Μόνος στο Βερολίνο

12 12 Ο Χανς Φάλλαντα (Hans Fallada, 21 Ιουλίου Φεβρουαρίου 1947), γεννήθηκε ως Ρούντολφ Βίλχελμ Φρήντριχ Ντίτσεν (Rudolf Wilhelm Friedrich Ditzen) στο Γκράιφσβαλντ (Greifswald) της Γερμανίας και ήταν, όπως αποδείχτηκε, ένας από τους πραγματικά μεγάλους συγγραφείς του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα. Μερικά από τα καλύτερα και γνωστότερα μυθιστορήματά του, περιλαμβάνουν το Και τώρα, ανθρωπάκο; (Kleiner Mann, was nun?, Little Man, What Now?, 1932) και το Κάθε άνθρωπος πεθαίνει μόνος (1947), που κυκλοφόρησε με διάφορους τίτλους, όπως Jeder stirbt für sich allein (στα γερμανικά), Every Man Dies Alone (Η.Π.Α), Alone in Berlin (Ηνωμένο Βασίλειο) και Μόνος στο Βερολίνο στην ελληνική γλώσσα. Το σπίτι του Hans Fallada στο Carwitz.

13 13 Τα έργα του ανήκουν κυρίως στο λογοτεχνικό ύφος της Νέας Αντικειμενικότητας, με κύρια χαρακτηριστικά τις ακριβείς λεπτομέρειες και περιγραφές και ακόμα τον δημοσιογραφικό σεβασμό στα περιστατικά. Ήταν το παιδί ενός δικαστή με βλέψεις στα υψηλότερα αξιώματα της ιεραρχίας της δικαιοσύνης και μιας μητέρας από την μεσοαστική τάξη. Αμφότεροι οι γονείς του όμως, μοιράζονταν τον ίδιο ενθουσιασμό για τη μουσική και σε μικρότερο βαθμό τη λογοτεχνία. Η Jenny Williams στο βιβλίο της More Lives than One (1998), το οποίο σκιαγραφεί τη ζωή του Χανς Φάλλαντα, σημειώνει ότι ο πατέρας του συνήθιζε να διαβάζει μεγαλοφώνως στα παιδιά του κείμενα σημαντικών και αναγνωρισμένων συγγραφέων, όπως ο Σαίξπηρ και ο Σίλερ. Όταν ο Χανς Φάλλαντα ήταν έξι ετών, το 1899, ο πατέρας του μετακόμισε με την οικογένειά του στο Βερολίνο, στο πλαίσιο μιας επαγγελματικής αναβάθμισης την οποία πέτυχε. Η πρώτη του επαφή με το σχολείο, το 1901, ήταν μάλλον τραυματική. Σταδιακά βυθίστηκε στην ανάγνωση και μελέτη απαιτητικών βιβλίων, αλλά μάλλον δύσκολων για την ηλικία του συγγραφέων, όπως ο Φλωμπέρ, ο Ντοστογιέφσκι και ο Ντίκενς. Ο Χανς Φάλλαντα το 1906, κάπου δεκατριών ετών.

14 14 Λίγο αργότερα, το 1909, η οικογένειά του μετακόμισε και πάλι στη Λειψία, μετά το διορισμό του πατέρα του στο Ανώτατο Αυτοκρατορικό Δικαστήριο. Ένα σοβαρό ατύχημα και τραυματισμός με άλογο το 1909 σε ηλικία δεκαέξι ετών και μια προσβολή τυφοειδούς πυρετού τον επόμενο χρόνο, σηματοδότησαν έντονα τη ζωή του νεαρού Χανς και έθεσαν τέλος στα σχετικά ξέγνοιαστα νιάτα του. Τα εφηβικά του χρόνια χαρακτηρίστηκαν από απομόνωση και περισυλλογή, κι όλα αυτά σε συνδυασμό με τις μακροχρόνιες παρενέργειες και κατάλοιπα των προαναφερθεισών παθήσεων. Επιπλέον, τα διά βίου προβλήματα με τα ναρκωτικά που είχαν τη βάση τους, μεταξύ των άλλων, στην κατάχρηση των αναλγητικών φαρμάκων που έπαιρνε για την καταπολέμηση του πόνου των τραυμάτων του, εκδηλώθηκαν στο μέλλον και με πολλαπλές απόπειρες αυτοκτονίας. Το 1911 έκανε μια συμφωνία με το φίλο του Hans Dietrich von Necker, να σκηνοθετήσουν μια μονομαχία ανάμεσά τους για να καλύψουν τις αυτοκτονίες τους, πεπεισμένοι ότι η μονομαχία θα φανεί ως πιο έντιμη μέθοδος. Λόγω βεβαίως της απειρίας των δύο αγοριών με τα όπλα, η όλη υπόθεση ήταν τραγικά κακοφτιαγμένη. Ο Dietrich αστόχησε με τον Χανς, αλλά ο Χανς Φάλλαντα όχι, και σκότωσε τον Dietrich. Ο Φάλλαντα ταραγμένος αρκετά με την όλη εξέλιξη της υπόθεσης, σήκωσε το όπλο του Dietrich και αυτοπυροβολήθηκε στο στήθος, αλλά με κάποιο τρόπο επιβίωσε του αυτοτραυματισμού. Παρ' όλα αυτά, ο θάνατος του φίλου του, του εξασφάλισε την ιδιότητα του απόβλητου από την κοινωνία.

15 15 Κρίθηκε τελικά αθώος για τη δολοφονία του φίλου του λόγω της παραφροσύνης του, αλλά από αυτό το σημείο και στη συνέχεια, πέρασε πολλές θητείες σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Σε ένα από αυτά τα ιδρύματα, τοποθετήθηκε για να εργαστεί σε αγροτικές δουλειές, εγκαινιάζοντας με τον τρόπο αυτό την δια βίου σχέση του με την καλλιέργεια της γης. H Anna Suse. Ενώ βρισκόταν σε σανατόριο, ο Φάλλαντα ασχολήθηκε επίσης με τη μετάφραση και την ποίηση, μάλλον χωρίς επιτυχία, πριν εμφανισθεί στο προσκήνιο ως μυθιστοριογράφος το 1920 με τη δημοσίευση του πρώτου του βιβλίου, Ο νεαρός Γκαίντεσαλ (Der junge Goedeschal) το οποίο εκδόθηκε χρησιμοποιώντας και εγκαινιάζοντας το ψευδώνυμο Hans Fallada. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, επίσης, αγωνίστηκε με τον επίμονο εθισμό του στη μορφίνη και ήρθε αντιμέτωπος με το θάνατο του νεότερου αδελφού του στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στον απόηχο του πολέμου, ο Φάλλαντα εργάστηκε σε διάφορες αγροτικές εργασίες, προκειμένου να υποστηρίξει οικονομικά τον εαυτό του και να χρηματοδοτήσει την ολοένα επιδεινούμενη και αρκούντως

16 16 απαιτητική τοξικομανία του. Κι αυτό γιατί ενώ πριν από τον πόλεμο ο Φάλλαντα στηριζόταν στον πατέρα του για χρηματοδοτική στήριξη, ενόσω έγραφε μετά την ήττα της Γερμανίας, δεν ήταν πλέον σε θέση ή ίσως και να μην επιθυμούσε να εξαρτάται από αυτόν. Λίγο μετά τη δημοσίευση του Άντον και Γκέρντα (Anton und Gerda, 1923), παρουσιάστηκε στις φυλακές της Greifswald για να εκτίσει ποινή έξι μηνών λόγω της κλοπής σιτηρών από τον εργοδότη του με σκοπό να τα πουλήσει και να αγοράσει τα απαραίτητα πια για τον οργανισμό του, ναρκωτικά. Το 1926, σε μικρότερο διάστημα από τρία χρόνια μετά την πρώτη φυλάκισή του, ξαναφυλακίστηκε λόγω μιας σειράς νέων κλοπών από τους εργοδότες του, για την αγορά πάλι αλκοόλ και ναρκωτικών. Τον Φεβρουάριο του 1928, φάνηκε, προς στιγμήν φυσικά, ότι είχε θεραπευτεί από τον εθισμό των παραπάνω ουσιών. Το 1929, ο Φάλλαντα παντρεύτηκε την Άννα Μαργκαρέτε Ίσελ Σούζε (Anna "Suse" Issel) και κατέλαβε μια σειρά από αξιοσέβαστες θέσεις απασχόλησης στη δημοσιογραφία, ενώ εργάστηκε για τις εφημερίδες και τελικά για τον εκδότη των μυθιστορημάτων του, Ρόβολτ (Rowohlt). Είναι το διάστημα κατά το οποίο τα μυθιστορήματά του άρχισαν να κάνουν αίσθηση, μέσα στα οποία σχολίαζε τα κοινωνικά και οικονομικά δεινά της Γερμανίας.

17 17 Η επαναστατική επιτυχία του ήρθε το 1931 με το βιβλίο Bauern, Bonzen und Bomben (Οι Αγρότες, τα Αφεντικά και οι Βόμβες) το οποίο είχε ως βάση την ιστορία του Κινήματος Αγροτικής Εξέγερσης στο Σλέσβιχ-Χόλσταϊν (Schleswig-Holstein) και τις αγροτικές διαμαρτυρίες και μποϋκοτάζ της πόλης Neumünster. Το Landvolkbewegung ή Αγροτικό Λαϊκό Κίνημα, ήταν μια σοβαρή μορφή διαμαρτυρίας των αγροτών στη βόρεια Γερμανία κατά το διάστημα Λόγω της αγροτικής κρίσης, πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά στις αρχές του 1928, ενώ μερικές αντιπροσωπείες αγροτών εστάλησαν στο Βερολίνο για να εκφράσουν τα παράπονα κατά του εμπορίου και της κυβερνητικής φορολογικής πολιτικής. Οι συνεχιζόμενες οικονομικές δυσκολίες των αγροτών και η δυσαρέσκεια με τις συνδικαλιστικές τους οργανώσεις, οδήγησε σε πιο ριζοσπαστικές διαμαρτυρίες, ιδίως στην επαρχία του Schleswig- Holstein, από τα τέλη του Η αντίσταση στα παραπάνω περιελάμβανε απεργίες και παρεμπόδιση των κατασχέσεων, αλλά

18 18 ορισμένοι γεωργοί με τη βοήθεια ορισμένων εθνικιστικών κύκλων, κατέφυγαν ακόμα και σε τρομοκρατικές μεθόδους. Καθ' όλο το 1929, είχαν τοποθετηθεί βόμβες σε δημόσια κτίρια, συμπεριλαμβανομένου του Ράιχσταγκ (Reichstag). Το Αγροτικό Λαϊκό Κίνημα διέθετε ακόμα τη δική του εφημερίδα, Das Landvolk, εκδότης της οποίας ήταν ο Bruno von Salomon, αδελφός του Ernst von Salomon. Με τη σύλληψη των βομβιστών και πολλών εκ των ηγετών της, καθώς και με την άνοδο του Ναζιστικού Κόμματος, η Landvolk άρχισε να παρακμάζει σταδιακά από το Το πρώτο λοιπόν επιτυχημένο μυθιστόρημα Οι Αγρότες, τα Αφεντικά και οι Βόμβες (Bauern, Bonzen und Bomben) του Χανς Φάλλαντα, όπως ήδη αναφέρθηκε, βασίστηκε σε αυτές ακριβώς τις διαμαρτυρίες των αγροτών και το μποϋκοτάζ της πόλης Neumünster και αναμφίβολα σηματοδότησε ένα πολλά υποσχόμενο λογοτεχνικό ταλέντο στο πρόσωπο του Φάλλαντα, καθώς και ένα συγγραφέα ο οποίος δεν δίσταζε να ασχοληθεί επισταμένως με αμφιλεγόμενα και κρίσιμης σημασίας κοινωνικά ζητήματα. Μάλιστα ο βρεττανός ποιητής Martin Seymour-Smith ( ), είπε ότι είναι ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα και από τις πιο ζωντανές περιγραφές της τοπικής εξέγερσης που γράφτηκαν ποτέ. Η μεγάλη όμως επιτυχία του Και τώρα, ανθρωπάκο; (Kleiner Mann, was nun?, Little Man, What Now?, 1932) και η άμεση οικονομική του ανάκαμψη, επισκιάστηκαν δυστυχώς από την αγωνία του για την άνοδο του ναζισμού και από τον μετέπειτα ψυχικό του κλονισμό. Παρά το γεγονός ότι κανένα από τα κείμενά

19 19 του δεν θεωρούνταν αρκετά ανατρεπτικό να δικαιολογήσει την ανάληψη δράσης από τους Ναζί, πολλοί από τους συμμαθητές και συναδέλφους του συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν, και το μέλλον του συγγραφέα Φάλλαντα υπό το ναζιστικό καθεστώς, φαινόταν μάλλον δυσοίωνο και αβέβαιο. Αυτές οι ανησυχίες επιδεινώθηκαν από την απώλεια ενός μωρού, λίγες ώρες μόλις μετά τον τοκετό του. Ωστόσο, ενθαρρύνθηκε από τη μεγάλη επιτυχία του Kleiner Mann, was nun? στη Μεγάλη Βρεττανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου το βιβλίο έγινε κυριολεκτικά μπεστ σέλερ. Στις ΗΠΑ, επιλέχθηκε από το Book of the Month Club και μάλιστα έγινε ταινία του Χόλυγουντ (1934). Δυστυχώς όμως, επειδή η ταινία έγινε από Εβραίους παραγωγούς, ο Φάλλαντα συγκέντρωσε μεγαλύτερη προσοχή στο πρόσωπό του λόγω της ανόδου του Ναζιστικού Κόμματος. Με τα παιδιά του. Εν τω μεταξύ, όπως ήδη προαναφερθήκαμε, οι καριέρες, οι σταδιοδρομίες και σε ορισμένες περιπτώσεις οι ζωές πολλών από τους συγχρόνους του Φάλλαντα, άρχισαν να επηρεάζονται αρνητικά, με αποτέλεσμα κι ο ίδιος να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον

20 20 και την εξονυχιστική εξέταση των δημοσιεύσεών του από ναζιστές συγγραφείς και εκδότες, οι οποίοι σημείωναν, ακόμα, ότι δεν είχε προσχωρήσει στο Κόμμα τους. Την Κυριακή του Πάσχα του 1933, φυλακίστηκε από την Γκεστάπο για αντιναζιστική δραστηριότητα μετά από μία τέτοια καταγγελία, αλλά παρά το εντατικό ψάξιμο του σπιτιού του δεν βρέθηκαν αποδεικτικά στοιχεία και αφέθηκε ελεύθερος μία εβδομάδα αργότερα, αλλά η προειδοποίηση ήταν αρκούντως σαφής! Παρά το γεγονός ότι το 1934 το μυθιστόρημά του, Wir hatten mal ein Kind, (στα αγγλικά: Once We Had a Child) είχε αρχικά τουλάχιστον θετικά σχόλια, η επίσημη ναζιστική δημοσίευση στην Völkischer Beobachter, το αποδοκίμαζε. Η εφημερίδα αυτή, ο Λαϊκός Παρατηρητής, ήταν το επίσημο όργανο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, από την ίδρυσή του μέχρι την κατάρρευση της Ναζιστικής Γερμανίας, το Αρχικά κυκλοφορούσε άπαξ εβδομαδιαίως, και πωλούσε πολύ λίγα φύλλα, κάπου οκτώ χιλιάδες, αλλά στη συνέχεια (8 Φεβρουαρίου 1923), έγινε ημερήσια. Μετά από μικρή διακοπή της κυκλοφορίας της, λόγω δικαστικής απαγόρευσης, συνέχισε ακάθεκτη την κυκλοφορία της. Ήταν η εποχή (1924) που ο Αδόλφος Χίτλερ αποφυλακίστηκε ύστερα από την καταδίκη του για πραξικόπημα, και ξεκινά την επανίδρυση του, επίσης, απαγορευμένου Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. Έτσι η εφημερίδα επανακυκλοφορεί το Φεβρουάριο του 1925, και μάλιστα αποτελεί ένα από τα πλέον ισχυρά όπλα προπαγάνδας του Κόμματος αυτού, φτάνοντας το 1931 σε ημερήσια κυκλοφορία φύλλων, ενώ το 1944 αισίως τα δύο εκατομμύρια φύλλα! Όλα αυτά τα χρόνια βεβαίως, η εφημερίδα αποτελούσε τον καθρέπτη του Κόμματος, αλλά και τον ιδεολογικό καθοδηγητή των αναγνωστών της, παρουσιάζοντας την τρέχουσα

21 21 ειδησεογραφία από την σκοπιά των Εθνικοσοσιαλιστών, τα γνωστά σχόλια και απόψεις στελεχών του Κόμματος, βασικά προπαγανδιστικού περιεχομένου. Στο γραφείο του, σε ώρα εργασίας! Το 1934, το ίδιο έτος με την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του, Wir hatten mal ein Kind (Once We Had a Child), το Υπουργείο Διαφωτισμού και Δημόσιας Προπαγάνδας, συνέστησε την απομάκρυνση των βιβλίων του απ όλες τις δημόσιες βιβλιοθήκες. Εν τω μεταξύ, η επίσημη εκστρατεία κατά του Φάλλαντα άρχισε με τη μορφή ενός φόρου επί των πωλήσεων των βιβλίων του, με αποτέλεσμα ξανά οικονομικές δυσκολίες του συγγραφέα και φυσικά καινούργιο νευρικό κλονισμό, το Τον Σεπτέμβριο του 1935, ο Χανς Φάλλαντα ανακηρύχθηκε επισήμως ανεπιθύμητος συγγραφέας, ονομασία που απαγόρευε τη μετάφραση και δημοσίευση του έργου του στην αλλοδαπή. Στη συνέχεια, το

22 22 μυθιστόρημά του Altes Herz geht auf die Reise (An Old Heart Goes A-Journeying, 1936), δημιούργησε πάλι προβλήματα με το Λογοτεχνικό Επιμελητήριο του Ράιχ, επειδή παρουσίαζε τον Χριστιανισμό, αντί του Ναζισμού, ως ενοποιό στοιχείο των ανθρώπων. Εκείνη τη χρονική στιγμή, μάλλον έξυπνα, ο Φάλλαντα μετατόπισε τη συγγραφική του δραστηριότητα για λόγους καθαρά βιοποριστικούς, γράφοντας ιστορίες για παιδιά και αβλαβή παραμύθια, που θα μπορούσαν εύκολα να αποφύγουν την ανεπιθύμητη προσοχή των Ναζί. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ερχόταν στο μυαλό του επίμονα η προοπτική της μετανάστευσης, αν και γενικώς ήταν απρόθυμος λόγω της γνωστής αγάπης που έτρεφε για τη Γερμανία. Το 1937, η δημοσίευση και η εκδοτική επιτυχία του μυθιστορήματος Λύκος Μεταξύ Λύκων (Wolf unter Wölfen, Wolf Among Wolves), σηματοδότησε την προσωρινή επιστροφή του Φάλλαντα στο σοβαρό, ρεαλιστικό ύφος του. Οι Ναζί διάβασαν και είδαν το βιβλίο αυτό ως οξεία κριτική της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, και έτσι φυσικά το ενέκριναν. Μάλιστα ο γνωστός Υπουργός Προπαγάνδας του Ράιχ, Γιόζεφ Γκαίμπελς, το ονόμασε χαρακτηριστικά ως ένα έξοχο βιβλίο. Το ενδιαφέρον του ναζί αξιωματούχου στο έργο του Φάλλαντα, ενδέχεται να οδήγησε τον συγγραφέα σε έναν κόσμο πλημυρισμένο με περίεργη ανησυχία, αφού τον οδήγησε εμμέσως προς την αντισημιτική οδό και μάλιστα στη συγγραφή ενός μυθιστορήματος το οποίο θα αποτελούσε τη βάση για μια ταινία που θα χρηματοδοτούσε η επίσημη πολιτεία, και η οποία θα σκιαγραφούσε τη ζωή μιας γερμανικής οικογένειας μέχρι το Το βιβλίο Ο σιδερένιος Γκούσταβ (Der Eiserne Gustav, Iron Gustav, 1938), ήταν μια θεώρηση των στερήσεων και κακουχιών που προήλθαν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά

23 23 σε μια άλλη ανάγνωση ο Γκαίμπελς πρότεινε να αναθεωρηθεί και να παραταθεί το χρονικό διάστημα στον οποίο αναφερόταν η ιστορία, έτσι ώστε να συμπεριλάβει την άνοδο των Ναζί και βεβαίως την επίλυση από αυτούς όλων των προβλημάτων που δημιούργησαν και έφεραν στο προσκήνιο ο Μεγάλος Πόλεμος και φυσικά η Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ο Φάλλαντα έγραψε κατόπιν αυτού πολλές διαφορετικές εκδοχές, πριν τελικά υποταχθεί κάτω από την πίεση τόσο του Γκαίμπελς όσο και των εξαντλημένων οικονομικών του. Άλλα στοιχεία της παράδοσής του στο ναζιστικό εκφοβισμό, ήρθαν με τη μορφή των προλόγων που έγραψε στη συνέχεια για δύο πολιτικά αμφιλεγόμενα έργα του, συγκεκριμένα σύντομα χωρία στα οποία δήλωσε ουσιαστικά ότι τα γεγονότα στα βιβλία του έλαβαν χώρα πριν από την άνοδο των Ναζί και όπως είναι ευνόητο σχεδιάστηκαν σαφώς για να εξευμενίσουν τις ναζιστικές αρχές. Προς το τέλος του 1938, παρά το θάνατο πολλών συναδέλφων στα χέρια των Ναζί, ο Φάλλαντα άλλαξε την απόφασή του να μεταναστεύσει οριστικά σε κάποια άλλη χώρα. Ο βρεττανός εκδότης του, George Putnam, έχοντας κάνει τις αναγκαίες ρυθμίσεις, συμφωνίες και προετοιμασίες, έστειλε ένα ιδιωτικό σκάφος να απομακρύνει το συγγραφέα και την οικογένειά του από τη Γερμανία. Σύμφωνα με την Jenny Williams, ο Φάλλαντα είχε συσκευάσει τα πράγματα στις βαλίτσες του και τα φόρτωσε στο αυτοκίνητο, και είπε στη γυναίκα πως ήθελε να κάνει μια ακόμη βόλτα γύρω από τα κτήματα, αλλά όταν επέστρεψε λίγο αργότερα, δήλωσε ότι δεν μπορούσε να φύγει από τη Γερμανία και ότι θα

24 24 έπρεπε η Σούζε να ξαναβάλει τα πράγματα στη θέση τους! Αυτή η φαινομενικά απότομη αλλαγή των σχεδίων, συνέπεσε με μια παλιά εσωτερική και ισχυρή πεποίθηση του Φάλλαντα. Χρόνια νωρίτερα είχε ήδη εκμυστηρευτεί σε γνωστούς του ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να γράψει σε άλλη γλώσσα, ούτε να ζήσει σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου, εκτός από τη Γερμανία. Ο Φάλλαντα, για άλλη μια φορά, αφιερώθηκε στο να γράφει παιδικές ιστορίες και άλλα κείμενα καθόλου πολιτικά και βέβαια κατάλληλα για τις ευαίσθητες χρονικές περιόδους. Το βιβλίο Kleiner Mann, was nun?, μεταφέρθηκε πολλές φορές στον κινηματογράφο. Τα σκηνικά εν πολλοίς γνωστά, όλες τις φορές. Παρ' όλα αυτά, με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία το 1939 και την επακόλουθη και αναπόφευκτη έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η ζωή έγινε ακόμη πιο δύσκολη για τον

25 25 Φάλλαντα και την οικογένειά του. Γρήγορα έκαναν την εμφάνισή τους αρκετές διαφωνίες μεταξύ της οικογένειάς του και των άλλων κατοίκων του χωριού του. Σε πολλές περιπτώσεις οι γείτονες ανέφεραν την υποτιθέμενη τοξικομανία του στις αρχές, απειλώντας να αποκαλύψουν το ιστορικό όλων των ψυχολογικών του διαταραχών, κάτι φυσικά άκρως επικίνδυνο για το ναζιστικό καθεστώς. Το δελτίο στο χαρτί, αφού αυτό το χρησιμοποιούσαν για κρατικές υποθέσεις και την προώθησή τους, ήταν επίσης ένα σοβαρό εμπόδιο στη συγγραφική και εκδοτική του καριέρα. Παρ' όλα αυτά συνέχισε να δημοσιεύει, αν και σε ένα κάπως περιορισμένο ρόλο, απολαμβάνοντας ακόμα ένα πολύ σύντομο χρονικά παράθυρο επίσημης αποδοχής και έγκρισης. Αυτό το παράθυρο έκλεισε απότομα κοντά στο τέλος του 1943 με την απώλεια του, επί εικοσιπέντε χρόνια, εκδότη του, Rowohlt, ο οποίος εγκατέλειψε τη χώρα. Ήταν επίσης εκείνη η στιγμή κατά την οποία στράφηκε έντονα στο αλκοόλ και στις εξωσυζυγικές σχέσεις για να αντιμετωπίσει, μεταξύ των άλλων θεμάτων που τον απασχολούσαν, την όλο και πιο τεταμένη σχέση με τη σύζυγό του. Το 1944, αν και το διαζύγιό τους είχε ήδη οριστικοποιηθεί, ένας μεθυσμένος Φάλλαντα και η σύζυγός του ενεπλάκησαν σε μια φιλονικία κατά την οποία ο Φάλλαντα προχώρησε σε ένα πυροβολισμό, σύμφωνα με τη Σούζε (Suse Ditzen), σε μια συνέντευξη που έδωσε αργότερα στη βιογράφο του, Jenny Williams. Σύμφωνα με την Suse Ditzen, αυτή κατόρθωσε και πήρε το όπλο από το σύζυγό της και τον χτύπησε στο κεφάλι πριν καλέσει την αστυνομία, η οποία και τον περιόρισε στη συνέχεια σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα.

26 26 Οικογενειακές στιγμές του Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Φάλλαντα είχε ακόμα μια ελπίδα να προσκολληθεί. Το σχέδιο για να ανασκευάσει και αναβάλει τεχνηέντως τις απαιτήσεις του Γκαίμπελς, ότι δήθεν γράφει ένα αντισημιτικό μυθιστόρημα! Πρόκειται για την καταγραφή με μυθιστορηματική μορφή μιας φημισμένης υπόθεσης απάτης με δύο Εβραίους χρηματοδότες στη δεκαετία του 20, η οποία ως ενδιαφέρουσα και αποτελεσματική προπαγάνδα υποστηρίχθηκε από την κυβέρνηση, με αποτέλεσμα να χαλαρώσουν την πίεση πάνω του, αφού θα καταγινόταν με άλλα, πιο ειλικρινή, έργα. Ευρισκόμενος φυλακισμένος σε ένα ναζιστικό φρενοκομείο, χρησιμοποίησε το προαναφερθέν σχέδιο, ως πρόσχημα για την απόκτηση του πολυπόθητου χαρτιού και γραφικής ύλης, ισχυριζόμενος μάλιστα ότι είχε να εκπληρώσει μια απαιτητική αποστολή για το γραφείο του Γκαίμπελς. Αυτό ματαίωσε με επιτυχία μια πιο σκληρή μεταχείριση, αφού οι

27 27 παράφρονες υποβάλλονταν τακτικά σε βάρβαρες θεραπείες από τους Ναζί, περιλαμβανομένης της σωματικής κακοποίησης, της στείρωσης κι ακόμη τον θάνατο. Αλλά αντί να προχωρήσει στη συγγραφή ενός αντισημιτικού μυθιστορήματος, ο Χανς Φάλλαντα χρησιμοποίησε τη διάθεση του χαρτιού με σκοπό να γράψει μια πυκνά και έξυπνα καλυπτόμενη πρότυπη γραφή που χρησίμευσε για την κωδικοποίηση του κειμένου του μυθιστορήματος Der Trinker (Ο Πότης), μια βαθιά κριτική μέσα στην πολυσέλιδη, όπως αποδείχτηκε, αυτοβιογραφική αφήγηση της ζωής του κάτω από τους Ναζί. Ήταν μια πράξη με την οποία εύκολα θα μπορούσε να τιμωρηθεί με θάνατο, αλλά δεν συνελήφθηκε, και το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε κανονικά τον Δεκέμβριο του 1944, μόλις η ναζιστική κυβέρνηση άρχισε να καταρρέει. Το εξώφυλλο του Πότη που κυκλοφόρησε στη χώρα μας το 2013 από τις Εκδόσεις Κίχλη.

28 28 Παρά τη φαινομενικά επιτυχή συμφιλίωση με την πρώτη σύζυγό του, προχώρησε σε γάμο με την νεαρή, πλούσια και ελκυστική χήρα Ulla Losch, λίγους μόλις μήνες μετά την αποφυλάκισή του και μετακόμισε μαζί της στο Feldberg, στα νοτιοανατολικά της χώρας, στα σύνορα με το Βρανδεμβούργο. Λίγο μετά το γάμο του, οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στην περιοχή και άρχισαν να αποκαθιστούν την τάξη. Ο Φάλλαντα, ως εγνωσμένη λογοτεχνική διασημότητα, κλήθηκε να δώσει ομιλία σε μια τελετή για να γιορτάσουν όλοι μαζί το τέλος του πολέμου, μετά από την οποία διορίστηκε προσωρινός δήμαρχος της Feldberg, για δεκαοκτώ μήνες. Ο χρόνος που πέρασε ο συγγραφέας στο ψυχιατρικό ίδρυμα, η βαθιά ύφεση και το φαινομενικά ακατόρθωτο έργο της εξάλειψης των απομειναριών του φασισμού που ήταν πλέον τόσο βαθιά ριζωμένα στην κοινωνία από το προηγηθέν ναζιστικό καθεστώς, είχαν ως αποτέλεσμα να επιστρέψει για άλλη μια φορά στη μορφίνη με τη σύζυγό του, και λίγο μετά αμφότεροι κατέληξαν με παρεμφερή προβλήματα στο νοσοκομείο. Ο ίδιος πέρασε το σύντομο υπόλοιπο της ζωής του μέσα και έξω από νοσοκομεία και θαλάμους ασθενών. Ο εθισμός της Ulla Losch στη μορφίνη φαίνεται να ήταν ακόμη χειρότερη υπόθεση από ότι του Φάλλαντα, ενώ τα χρέη ήταν συνεχώς μια πρόσθετη πηγή ανησυχίας και προβληματισμού. Κατά τη στιγμή του θανάτου του, τον Φεβρουάριο του 1947, είχε σχεδόν ολοκληρώσει το Jeder stirbt für sich allein (Every Man Dies Alone, Alone in Berlin, Κάθε άνθρωπος πεθαίνει μόνος ή Μόνος στο Βερολίνο), ένα αντιφασιστικό μυθιστόρημα βασισμένο στην αληθινή ιστορία ενός γερμανικού ζευγαριού, του Otto και της Elise Hampel, οι οποίοι εκτελέστηκαν λόγω παραγωγής και διανομής αντιναζιστικού υλικού υλικό στο Βερολίνο κατά τη

29 29 διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. Σύμφωνα με την Jenny Williams, ο Φάλλαντα, έγραψε το βιβλίο μέσα σε εικοσιτέσσερις μέρες, αλλά πέθανε μόλις λίγες εβδομάδες πριν από τη δημοσίευση της τελικής μορφής του μυθιστορήματος. Το βιβλίο είναι βασισμένο στην αληθινή ιστορία ενός άντρα ο οποίος ανήκε στην εργατική τάξη και της γυναίκας του, οι οποίοι ενεργώντας από μόνοι τους, έγιναν μέρος της γερμανικής αντίστασης. Το βιβλίο του Χανς Φάλλαντα, ήταν ένα από τα πρώτα αντιναζιστικά μυθιστορήματα που δημοσιεύτηκαν από γερμανούς συγγραφείς μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Ότο και Ελίζα Χάμπελ, ένα ζευγάρι εργατικής τάξης στο Βερολίνο, δεν ενδιαφέρονταν διακαώς για την πολιτική, αλλά μόλις η Ελίζα Χάμπελ έμαθε ότι ο αδελφός της, ο οποίος παρουσιάζεται ως γιος μέσα στο μυθιστόρημα, είχε πέσει νεκρός στη Γαλλία, η ίδια και ο σύζυγός της άρχισαν να διαπράττουν σοβαρότατες πράξεις πολιτικής ανυπακοής. Άρχισαν σιγά-σιγά γράφοντας φυλλάδια και καρτ-ποστάλ, και προτρέποντας τους συνανθρώπους τους να αντισταθούν σθεναρά και να ανατρέψουν τους Ναζί. Έγραψαν εκατοντάδες τέτοια προτρεπτικά κείμενα, αφήνοντάς τα κρυφά στα κλιμακοστάσια των διαμερισμάτων και σε ταχυδρομικά γραμματοκιβώτια. Αν και ήταν γνώστες του σκληρού και αμείλικτου στο θέμα αυτό νόμου, συνέχισαν το έργο τους για πάνω από ένα έτος μέχρις ότου προδόθηκαν και συνελήφθησαν. Εκτελέστηκαν τελικά στη φυλακή Plötzensee.

30 30 Οι Otto και Elise Hampel Η αγγλική μετάφραση περιλαμβάνει αναπαραγωγές των πραγματικών καρτ-ποστάλ και των χειρογράφων του Hampel. Οι αγράμματοι Hampels έκαναν ορθογραφικά λάθη και η γλώσσα τους ήταν απλή, αλλά το μήνυμά τους ήταν ισχυρότατο, αρκετό για να τρομοκρατήσουν όσους εύρισκαν δίπλα ή κοντά τους τα συγκεκριμένα καρτ-ποστάλ. Σχεδόν όλοι τους, έτρεχαν αμέσως στην αστυνομία ή στην Γκεστάπο. Ο Φάλλαντα πήρε τους φακέλους με τα αρχεία της Γκεστάπο που αναφέρονταν στους Hampel, από τον Johannes Becher, ποιητή, μυθιστοριογράφο και φίλο του, ο οποίος επέστρεψε από την εξορία μετά τον πόλεμο και έγινε πρόεδρος του πολιτιστικού οργανισμού που ιδρύθηκε από τη σοβιετική στρατιωτική διοίκηση στον Σοβιετικό τομέα. Στην εργασία που ανέλαβε, προσπάθειά του ήταν να δημιουργήσει ένα νέο αντιφασιστικό πολιτισμό και κουλτούρα, πηγαίνοντας και ερευνώντας μέσα στα αρχεία των εκτελεσθέντων αντιστασιακών από τους Ναζί και στη συνέχεια αναζήτησε συγγραφείς που θα έγραφαν αυτές τις ιστορίες, σύμφωνα βεβαίως πάντοτε με το νέο αντιφασιστικό πρότυπο που ανέτειλε ελπιδοφόρα στον ορίζοντα!

31 31 Έτσι έδωσε τους φακέλους των Hampels στον Φάλλαντα, το φθινόπωρο του 1945, σε μια εμφανή προσπάθεια να τον βοηθήσει να ανακτήσει τις σωματικές και ψυχικές δυνάμεις του, δίνοντάς του βεβαίως ένα πολύ καλό και δημοφιλές θέμα για βιβλίο. Ο Φάλλαντα την εποχή εκείνη είχε πολλά προσωπικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου του εθισμού στη μορφίνη, πέρα βεβαίως από τις παρενέργειες του εγκλεισμού του σε ιδρύματα αποτοξίνωσης και φυλακές κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου. Αρχικά δεν ήθελε να ασχοληθεί με το γράψιμο της ιστορίας, χρησιμοποιώντας τη δικαιολογία ότι δεν είχε αγωνιστεί στην αντίσταση και μάλιστα σε κάποια φάση είχε συνεργαστεί, κατά κάποιο τρόπο, με τους Ναζί. Ωστόσο, σε αντίθεση με πολλούς άλλους συγγραφείς και διανοούμενους που εγκατέλειψαν τη ναζιστική Γερμανία, ο Φάλλαντα ένοιωθε, όπως ήδη είπαμε, πάρα πολύ προσκολλημένος με τη γερμανική γλώσσα και τον πολιτισμό της χώρας του για να φύγει μακρυά, παρά το γεγονός ότι κλήθηκε επανειλημμένως να απομακρυνθεί αφού το όνομά του βρισκόταν μέσα στη μαύρη λίστα από τους Ναζί. Ως αποτέλεσμα της μη απομάκρυνσης από τη ναζιστική Γερμανία, έζησε όλα τα χρόνια του φόβου, της δυσπιστίας και του κινδύνου της καθημερινής ζωής της εποχής του πολέμου του Βερολίνου, κι έτσι η ψυχολογική πτυχή της ιστορίας των Hampels του κέντρισε τελικά το ενδιαφέρον για περαιτέρω απασχόληση και συγγραφή. Ένα χρόνο λοιπόν μετά την παραλαβή των σχετικών αρχείων, το φθινόπωρο του 1946, ο Φάλλαντα έγραψε το Jeder stirbt für sich allein (Every Man Dies Alone ή Alone in Berlin, Κάθε άνθρωπος πεθαίνει μόνος ή Μόνος στο Βερολίνο), σε διάστημα λιγότερο του ενός μηνός και πέθανε λίγους μήνες αργότερα, μερικές εβδομάδες πριν από την έκδοση του βιβλίου του.

32 32 Το πρώτο βιβλίο του Φάλλαντα που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα πριν μερικά χρόνια από τις Εκδόσεις Πόλις. Η ιστορία του βιβλίου λαμβάνει χώρα στο Βερολίνο κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με τη Γερμανία σταθερά κάτω από τη ναζιστική τρομοκρατία. Το βιβλίο μεταφέρει το επίπεδο του φόβου και της καχυποψίας που κατέτρωγε τη Γερμανία εκείνη την περίοδο, λόγω της συνεχούς ναζιστικής απειλής της σύλληψης, της φυλάκισης, των εξαντλητικών βασανιστηρίων και του θανάτου. Ακόμη και αν κάποιος δεν υποβαλλόταν σε κάποιο από τα προαναφερθέντα, δεν θα μπορούσε να ζήσει φυσιολογικά, κι ούτε να βρει μια υποτυπώδη δουλειά, απλώς για επιβίωση. Ο Escherich, ένας επιθεωρητής της Γκεστάπο, πρέπει να βρει την πηγή των εκατοντάδων καρτ-ποστάλ που ενθάρρυναν τους Γερμανούς να αντισταθούν στον Αδόλφο Χίτλερ και τους Ναζί με προσωπικά μηνύματα, όπως Μητέρα! Ο Φύρερ δολοφόνησε το γιο μου. Μητέρα! Ο Φύρερ θα δολοφονήσει και τους γιους σας επίσης, και δεν θα σταματήσει μέχρι να φέρει θλίψη σε κάθε σπίτι του κόσμου. Ο Escherich βρίσκεται υπό ισχυρή και εμμένουσα πίεση να συλλάβει

33 33 την πηγή, ειδάλλως θα δει τον εαυτό του σε απελπιστικά δεινή θέση. Ανακρίνει αμέσως στη Γκεστάπο σχεδόν όλους εκείνους που βρήκαν τα σημειώματα με το προπαγανδιστικό υλικό, και τους τρομοκρατεί δεόντως για ουσιαστική βοήθεια. Τελικά, ο Escherich βρίσκει αυτόν που έγραψε τις καρτ ποστάλ και τη σύζυγό του, οι οποίοι όπως αποδείχτηκε, ήταν ένα ήσυχο ζευγάρι εργατών, ο Otto και η Anna Quangel. Οι πράξεις αυτές της πολιτικής ανυπακοής των Quangels πήγαζαν από το γεγονός της απώλειας του μοναδικού τους γιού, ο οποίος έχει σκοτωθεί στις επιχειρήσεις. Το ζευγάρι συνελήφθη, οδηγήθηκε σε δίκη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο μεν Otto σύντομα εκτελέστηκε, αλλά η Άννα πεθαίνει ενώ βρισκόταν στην πτέρυγα των θανατοποινιτών. Σε κάποιο σημείο, όμως, ο Φάλλαντα είναι κατηγορηματικός: Όλους πρέπει να μας ενδιαφέρει η πολιτική. Αν είχαμε ενδιαφερθεί εγκαίρως, τώρα δεν θα ζούσαμε έτσι, δεν θα είχαμε τους ναζιστές να μας κυβερνούν... Τιμής ένεκεν! Βεβαίως αναδρομικά!

34 34 Τρεις μήνες μετά την κυκλοφορία του βιβλίου στην αγγλική γλώσσα, το 2009, έγινε μπεστ σέλερ, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο, κάτι που γίνεται πολύ σπάνια με ένα τέτοιο παλιό βιβλίο. Ο εγγονός του συγγραφέα, Ulrich Ditzen, ένας συνταξιούχος δικηγόρος, δήλωσε στον βρεττανικό Observer συγκλονισμένος από τις τελευταίες πωλήσεις, ενώ ο Πρίμο Λέβι είπε ότι είναι το μεγαλύτερο βιβλίο που γράφτηκε ποτέ για την γερμανική αντίσταση στους Ναζί. Από ιστορικής σκοπιάς όμως αν το δει κανείς, είχε ήδη μεταφραστεί για πρώτη φορά το 1948 στα ρωσικά και στα σουηδικά. Στη συνέχεια, ακολούθησε η δημοσίευση στην πολωνική γλώσσα το 1950 και στη ρουμανική, το Το 1954, μεταφράστηκε στα τσέχικα και τα νορβηγικά, ενώ μια νέα νορβηγική μετάφραση παρουσιάστηκε το Το 1995, το βιβλίο μεταφράστηκε στα ιταλικά, μια δεύτερη μετάφραση κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 2002, ενώ το 2010 έγινε και ισραηλινή έκδοση. Όπως ήδη είπαμε, ο Φάλλαντα πέθανε λίγες εβδομάδες πριν από την κυκλοφορία του προαναφερθέντος βιβλίου. Θάφτηκε στο Pankow, ένα δήμο του Βερολίνου, αλλά αργότερα μετέφεραν τα λείψανά του στο Carwitz, όπου έζησε από το 1933 μέχρι το Μετά το θάνατό του, λόγω της πιθανής εγκατάλειψης και της συνεχούς εξάρτησης από την πλευρά της δεύτερης συζύγου του και μοναδικής κληρονόμου του πνευματικού του έργου, πολλά από τα αδημοσίευτα κείμενά του χάθηκαν ή πουλήθηκαν.

35 35 Ένα χρόνο πριν από το θάνατό του, με εμφανή τα σημάδια της ολοκληρωτικής παράδοσης στο αλκοόλ και τη μορφίνη (1946). Ο Φάλλαντα όμως, παρέμεινε δημοφιλής συγγραφέας στη Γερμανία και μετά το θάνατό του. Ενώ όμως το Και τώρα, ανθρωπάκο; (Kleiner Mann, was nun?, Little Man, What Now?, 1932) είχε μεγάλη επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, γενικώς βρισκόταν στην αφάνεια για αρκετές δεκαετίες. Εκδόθηκε, για να θυμηθούμε, ένα χρόνο πριν από την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία και σήμερα θεωρείται σύγχρονο κλασσικό έργο, με δεδομένο την έντονη σκιαγράφηση και περιγραφή των τελευταίων ημερών της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Το βιβλίο αυτό καθιέρωσε τον Φάλλαντα ως σημαντικό συγγραφέα και απεικονίζει την κατάσταση των νεαρών γερμανών κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, και ιδιαίτερα τις επιπτώσεις του πολέμου και της οικονομικής κατάρρευσης. Ο λογιστής Johannes Pinneberg και η νέα σύζυγός του, η Emma Lämmchen Mörschel, η οποία μόλις ανακάλυψε ότι ήταν δύο μηνών έγκυος, προσπαθούν να

36 36 βρουν μια νέα θέση εργασίας γι αυτόν, στη μέση της οικονομικής κρίσης. Βρίσκει δουλειά ως πωλητής στο πολυκατάστημα Mandels του Βερολίνου, αλλά η ψυχολογική πίεση επάνω του είναι αφόρητη, επειδή το αφεντικό του εισάγει μια μηνιαία ποσόστωση για όλους τους πωλητές που οφείλουν να επιτύχουν, διαφορετικά θα απολυθούν. Αυτό το γεγονός, όπως είναι φυσικό, οδηγεί σε άγριο ανταγωνισμό μεταξύ των συναδέλφων. Γεννιέται ο γιος τους Horst, αλλά τα χρήματα είναι και πάλι λιγοστά, επειδή οι ασφάλειες υγείας καθυστερούν τις πληρωμές τους. Ο Pinneberg σταδιακά μένει πίσω σε μηνιαίες πωλήσεις, παρά τις πολλές εναντίον του προειδοποιήσεις. Μετά από κάποια επεισόδια στη δουλειά του, τον Νοέμβριο του 1932, η μικρή οικογένεια μετακομίζει παράνομα στο καλοκαιρινό σπίτι ενός πρώην συναδέλφου του Pinneberg, σαράντα χιλιόμετρα ανατολικά του Βερολίνου. Αν και είναι άνεργος για πάνω από ένα χρόνο, η σύζυγος του τον αποτρέπει από το να κλέψει άνθρακα. Αντ' αυτού, μαντάρει κάλτσες και επιδίδεται στη ραπτική απευθυνόμενη επαγγελματικά στις οικογένειες της περιοχής, με σκοπό να κερδίσει κάποια χρήματα, κι εκεί το ζευγάρι συνειδητοποιεί ότι η αγάπη είναι αυτή που τελικά μετράει σε τούτη τη ζωή. Ο Φάλλαντα δίνει μια λεπτομερή περιγραφή των συνθηκών διαβίωσης των εργαζομένων την εποχή, των αφεντικών, του ρόλου των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των κυβερνητικών θεσμών, και βεβαίως την άγρια εκμετάλλευση που επικρατούσε στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται απροκάλυπτα η χειρότερη πλευρά του καθενός.

37 37 Billy Childish: Ο Πότης (The Drinker, 1996). Τον πίνακα εμπνεύστηκε ο ζωγράφος από το ομώνυμο βιβλίο του Φάλλαντα. Πρέπει να πούμε ακόμα τελειώνοντας, ότι κάποιοι άλλοι Γερμανοί συγγραφείς, που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα όταν ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία, αισθάνθηκαν αηδία για όλους εκείνους που παρέμειναν πίσω, όπως ο Φάλλαντα, και διακινδύνευσαν κι αυτοί και το έργο τους, κάτω από το ναζιστικό καθεστώς, με πιο αξιοσημείωτο τον Τόμας Μαν, ο οποίος διέφυγε της ναζιστικής καταπίεσης από νωρίς και έζησε στο εξωτερικό και ο οποίος εκφράστηκε επί του συγκεκριμένου θέματος με τα χειρότερα λόγια.

38 38 Βιβλιογραφία Πανταλέων Λίνα: Θάρρος ή δειλία; The Athens Review of Books. Απρίλιος Αθήνα. Ruskin Jonah: Hans Fallada s Anti-Fascist Fiction. Monthly Review. 2011; Volume 63. Issue 7. Schillinger Liesl: Postcards from the Edge. The New York Times. March 1, Seymour-Smith Martin: New Guide to Modern World Literature. Peter Bedrick Books U.K. Shaer Matthew: Hans Fallada is resurrected in U.S. Los Angeles Times. March 22, Williams Jenny: More Lives Than One: A Biography of Hans Fallada. Penguin Books Ltd

39 39 Με αφορμή το Kleiner Mann, was nun? του Χανς Φάλλαντα Αυτό είναι το φθινόπωρο. Θα σου ραγίσει την καρδιά (Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz!) Friedrich Nietzsche, Im deutschen November Σε ακραίες και κρίσιμες ώρες και στιγμές, κρίνεται η ψυχή του καθενός. Όταν συγκεκριμένα ο ηρωισμός και η γενναιότητα, από τη μια μεριά, και η δειλία και υποταγή από την άλλη, έρχονται τόσο κοντά, οδηγώντας την ύπαρξη σε καταστάσεις ανεξέλεγκτες, στο αναπόφευκτο πεπρωμένο σε τελική ανάλυση. Κάποιες φορές σε στιγμιαίες αιφνίδιες εκλάμψεις οποιασδήποτε κατεύθυνσης, κι άλλες σε μακροχρόνιο μαρασμό. Αυτά όμως αφορούν κάποιο άλλο βιβλίο του Χανς Φάλλαντα (Ο Πότης) από τις Εκδόσεις Κίχλη, που κυκλοφόρησε πριν από ένα χρόνο (2013) στη χώρα μας, ακολουθώντας το πρώτο, τουτέστιν το Μόνος στο Βερολίνο (Πόλις, 2002). Στο ακόμα όμως αμετάφραστο στη χώρα μας βιβλίο του Χανς Φάλλαντα, Και τώρα, ανθρωπάκο; (Kleiner Mann, was nun?, Little Man, What Now?, 1932), παρακολουθούμε τη ζωή των απλών ανθρώπων στη Γερμανία στις αρχές της ύπουλα εγκυμονούσης δεκαετίας του Η ανεργία έχει φτάσει σε τρομακτικά επίπεδα και ο πληθωρισμός μειώνει ταχέως την αξία των μισθών, αλλά και των αποταμιεύσεων. Το Βερολίνο είναι σε προϊούσα κατάρρευση, μια πόλη όπου οι μισθοί είναι απαράδεκτα χαμηλοί και οι εργαζόμενοι πρέπει να ανταγωνιστούν με τους

40 40 συναδέλφους τους για να διατηρήσουν τις πολύτιμες θέσεις εργασίας τους, αναπαράγοντας τη δυσπιστία μεταξύ τους με όποιο τρόπο μπορούν και με συχνά πισώπλατα μαχαιρώματα μεταξύ του εργατικού δυναμικού. Σε μια τέτοια τρομακτική εποχή όπως αυτή, το να μείνει έγκυος η κοπέλα κάποιου και να την παντρευτεί, είναι μια αλλόκοτη προοπτική, φαντάζει κάτι σαν μιας μορφής απονενοημένο διάβημα! Είναι η ιστορία του Johannes Pinneberg και της Emma Lämmchen Mörschel, που ξεκινούν την έγγαμη ζωή τους και τη μητρότητα, λίγο πριν έρθει στην εξουσία της χώρας τους το ναζιστικό κόμμα. Τα μυθιστορήματα του Χανς Φάλλαντα ήταν διεθνή μπεστ σέλερ και πριν από τον πόλεμο, κι αυτός αναγνωρισμένος όσο και οι γερμανοί συνάδελφοί του, Τόμας Μαν και Χέρμαν Έσσε. Το 1932, το Χόλυγουντ γύρισε το μυθιστόρημα Και τώρα, ανθρωπάκο; (Little Man, What Now?) σε ταινία, αλλά όταν ο Χίτλερ έμαθε ότι η ταινία είχε γίνει από τους Εβραίους, ο Φάλλαντα άρχισε να προσελκύει την προσοχή της επικίνδυνης Γκεστάπο και χαρακτηρίζοντάς τον, το 1935, ως ανεπιθύμητο συγγραφέα. Αρνήθηκε να συμμετάσχει στο κόμμα των ναζί, ενώ συνελήφθη και φυλακίστηκε. Καθώς ο πόλεμος πλησίαζε στον ορίζοντα, αρνήθηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του, παρά τη διεθνή επιτυχία του. Η σωματική, πνευματική και ψυχική υπερένταση όλων αυτών των ετών, υπήρξαν τρομερό τίμημα για την διανοητική κατάσταση του Φάλλαντα, ο οποίος και πέθανε λίγο μετά τον πόλεμο, το Το βιβλίο Και τώρα, ανθρωπάκο;, είναι μια, κατά κάποιο τρόπο, ενδιαφέρουσα

41 41 εναρμόνιση με το μεταγενέστερο μυθιστόρημα του Φάλλαντα, Μόνος στο Βερολίνο, αμφότερα τα οποία παρέχουν μια άποψη της ποιότητας της ζωής, ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι εργάζονται και παλεύουν σε ένα όλο και πιο συγκεχυμένο, περίεργο και εχθρικό κόσμο, από πάσης πλευράς. Οι χαρακτήρες του Φάλλαντα δεν είναι πολιτικά σκεπτόμενοι πολίτες, αλλά είναι από τα άτομα που εμπλέκονται στον κύκλο της καθημερινής ζωής όπου η πολιτική τα επηρεάζει σταδιακά, αλλά χωρίς τελικά να πάρουν ξεκάθαρα θέση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς και ιδεολογίας, με κάποιας μορφής ενθουσιασμό ή υποψία απόρριψης της περιρρέουσας πολιτικής κατάστασης. Αισθάνονται ότι προσβάλλονται, επηρεάζονται από τα εν εξελίξει γεγονότα, τα οποία σιγάσιγά φαίνεται ότι καταστρέφουν την ειρηνική ζωή τους, αλλά δεν προχωρούν σε ανάλυση του γιατί συμβαίνουν όλες αυτές οι δραματικές αλλαγές. Οι χαρακτήρες του, απλώς προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα, να βρουν ένα δωμάτιο σ ένα σπίτι, να στεγαστούν, για να ζήσουν εκεί και να εξασφαλίσουν το καθημερινό τους φαγητό και λίγες μερίδες κρέατος την εβδομάδα. Το βιβλίο μεταφέρθηκε πολλές φορές στον κινηματογράφο. Τα σκηνικά εν πολλοίς γνωστά, όλες τις φορές.

42 42 Το βιβλίο ξεκινάει σε μια γυναικολογική κλινική, όπου ο Johannes και η Lämmchen έχουν πάει για την παροχή συμβουλών σχετικά με την αντισύλληψη, όπου ακούν έκπληκτοι το γιατρό τους να λέει μόνο ότι είναι πολύ αργά για πρόληψη. Μάλλον θα έλεγα βρισκόμαστε στο δεύτερο μήνα. Οι γονείς της Lämmchen, αντιμετωπίζουν την είδηση του επικείμενου γάμου με φανερή περιφρόνηση, δίνοντάς τους ένα πάρτι αρραβώνων το οποίο συνοδεύεται από προφητείες επικείμενης κοινωνικής καταστροφής. Μετά τις σχετικές, έστω υποκριτικές και συνήθεις ευλογίες της στιγμής, το νεαρό ζευγάρι ψάχνει να βρει κάποιο οίκημα, ένα δωμάτιο, κάτι που τελικά κατορθώνει, αλλά στα άκρα ενός μικρού προαστίου, όπου συνυπάρχει με μια εκκεντρική ηλικιωμένη γυναίκα. Οι εργοδότες τον χλευάζουν με επανειλημμένες απειλές απολύσεων, και όπως φαίνεται η διατήρηση της δουλειάς του εξαρτάται από τον αν θα παντρευτεί την κόρη του αφεντικού του, αναγκάζοντας τον Johannes να κρύψει τον πρόσφατο γάμο του. Η αλήθεια βγαίνει στην επιφάνεια σύντομα και φυσικά ακολουθεί η αναπόφευκτη παύση. Μετά από μια τρομερή περίοδο ανεργίας, η μητέρα της Lämmchen έρχεται σε επαφή με την κόρη της και της ανακοινώνει ότι μια θέση εργασίας σε ένα πολυκατάστημα αναμένει τον Johannes στο Βερολίνο, ευγενική προσφορά του νέου φίλου της, Herr Jachmann. Είναι περιττό να ειπωθεί ότι η ζωή στο Βερολίνο εξακολουθεί να είναι γεμάτη δυσκολίες και απογοητεύσεις. Το μωρό έρχεται, αλλά από εκείνη τη στιγμή η διαμονή του ζευγαριού στο δωμάτιο κρίνεται περίπου ως

43 43 ακατάλληλη ακόμα και για μια μικρή οικογένεια. Ο τίτλος του μυθιστορήματος αποδεικνύεται ιδιαίτερα κατάλληλος για το βιβλίο, δεδομένου ότι ο Johannes παλεύει με τη φτώχεια, προσπαθώντας να ικανοποιήσει στοιχειώδεις ανάγκες της γυναίκας και του παιδιού του. Ανάμεσα σε όλα τα τρομερά γεγονότα τα οποία συμβαίνουν με τους πρωταγωνιστές του βιβλίου του, ο Φάλλαντα τοποθετεί κατάλληλα ενδιάμεσα στο κείμενο, το χιούμορ και τη σάτιρα. Μερικές τάξεις των ανθρώπων, ας πούμε, δεν υποφέρουν ποτέ, ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο γύρω τους. Η μητέρα του Johannes είναι ένα παράδειγμα ανθρώπου που ζει μεταξύ των ρωγμών, οργανώνοντας συναντήσεις στις οποίες οι άνδρες έρχονται σε επαφή με ελκυστικές νεαρές γυναίκες που είναι σαφώς διαθέσιμες για κάτι περισσότερο από την απλή και συνήθη κοινωνικοποίηση των παρισταμένων και προσκεκλημένων. Ο φίλος της, Herr Jachmann, είναι η κλασσική περίπτωση νεαρού που ζει στο Βερολίνο της δεκαετίας του 1930, με γεμάτη την τσέπη τη μια μέρα και απελπισμένος την επομένη.

44 44 Τα τελευταία χρόνια τα βιβλία του Χανς Φάλλαντα, βρίσκονται και πάλι στα ράφια των βιβλιοπωλείων, σε νέες μεταφράσεις και εκδόσεις. Σε μια εποχή που το ενδιαφέρον για την ιστορία φαίνεται να αυξάνεται, τα βιβλία του γερμανού συγγραφέα δίνουν μια συναρπαστική γεύση του πως ήταν η καθημερινή ζωή των απλών πολιτών, την ώρα που οι εθνικοί ηγέτες προετοιμάζονταν για το μεγάλο πόλεμο. Παράλληλα τα μυθιστορήματα του Φάλλαντα είναι πάρα πολύ ευανάγνωστα, καθώς η μια σελίδα οδηγεί ταχύτατα στις άλλες που έπονται, για να διαβάσει κάποιος τη συνέχεια της υπόθεσης. Το βιβλίο συστήνεται ιδιαίτερα σε όσους βρίσκουν κάποιο ενδιαφέρον στην Ευρώπη την εποχή του μεσοπολέμου. Το Και τώρα, ανθρωπάκο; (Kleiner Mann, was nun?, Little Man, What Now?, 1932) είχε μεγάλη επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά γενικώς βρισκόταν σε σχετική αφάνεια για αρκετές δεκαετίες. Εκδόθηκε αρχικά ένα χρόνο πριν από την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία και σήμερα θεωρείται κλασσικό, με δεδομένη την έντονη περιγραφή των τελευταίων ημερών της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Το βιβλίο αυτό καθιέρωσε τον Φάλλαντα ως σημαντικό συγγραφέα και απεικονίζει την κατάσταση των νεαρών γερμανών κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, και ιδιαίτερα τις επιπτώσεις του πολέμου και της οικονομικής κατάρρευσης.

45 45 Αφορμή ανάδευσης του παραπάνω κειμένου, στάθηκε η ανακοίνωση του συλλόγου εργαζομένων μεγάλης αλυσίδας πολιτισμού, όπου όπως τουλάχιστον καταγγέλλουν, η εργοδοσία με ειδικά μηχανάκια σκανάρει την αποδοτικότητα των υπαλλήλων του, καταγράφοντας τις ατομικές πωλήσεις ενός εκάστου και φυσικά διαιρώντας τους σε καλούς και κακούς, αποδοτικούς ή μη. Ο ανταγωνισμός, η έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των εργαζομένων, η απειλή απολύσεων στο προαναφερόμενο βιβλίο του Φάλλαντα και το Βερολίνο του μεσοπολέμου, θυμίζουν εποχές δικές μας, εν μέσω πολύχρονης οικονομικής ύφεσης την οποία βιώνει με το χειρότερο τρόπο η κοινωνία μας, ή μήπως τελικά συμβαίνει το αντίθετο; Είναι ίσως ο προάγγελος παρεμφερών διαδικασιών στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, αν και για να είμαστε περισσότερο ειλικρινείς, εκεί ήδη άρχισε με τη βαθμολογία και ποσοτικοποίηση των υπαλλήλων από πλευράς απόδοσης, με άγνωστες επί του παρόντος συνέπειες! Ο παρατηρούμενος αγώνας παραλογισμού, θυμίζει τις εποχές του μεσοπολέμου, της εύθραυστης δημοκρατίας της Βαϊμάρης, σε πολλές εκδοχές και συνιστώσες. Και ελπίζουμε βεβαίως, όχι σε όλες!

46 46 Βιβλιογραφία Bhattacharji Shobhana: Little Man-What Now? By Hans Fallada. The Book Review. December 1997; 12: 5-7.

47 47 Η αφόρητη γοητεία της αυτοκαταστροφής και ο Πότης του Χανς Φάλλαντα Να γράφεις μεθυσμένος. Να διορθώνεις ξεμέθυστος. Ernest Hemingway ( ) Τις στενοχώριες δεν μπορείς να τις πνίξεις μες στο κρασί, ξέρουν να κολυμπάνε, έλεγε κάποια στιγμή ο γερμανός συγγραφέας και ηθοποιός Heinz Ruhmann ( ), αλλά ο συμπατριώτης του, Χανς Φάλλαντα ( ), είχε σαφώς διαφορετική γνώμη! Κι η απτή απόδειξη γι αυτό ήρθε το έτος 1946, όταν κάποιος καθηγητής μιας πανεπιστημιακής κλινικής του Βερολίνου, κάνοντας μάθημα στους νεαρούς φοιτητές του, έλεγε χωρίς ίχνος δισταγμού ή προσποιητής αυτοσυγκράτησης απέναντι σε μια μεγάλη και ιστορική λογοτε-χνική μορφή της χώρας του, και αναρωτιόμαστε γιατί άραγε, Αυτός που βλέπετε εδώ μπροστά σας είναι ο γνωστός συγγραφέας Χανς Φάλλαντα, ή μάλλον ότι απέμεινε απ αυτόν, ύστερα από τη χρόνια εξάρτησή του από το αλκοόλ και τη μορφίνη, δείχνοντας με στόμφο το μεγάλο συγγραφέα πάνω σ ένα αναπηρικό καροτσάκι, ή μάλλον και πιστότερα ότι απόμεινε από το συγγραφέα, ένα ράκος που είχε δυστυχώς μόνο ένα ακόμα

48 48 χρόνο ζωής μπροστά του, αλλά ευτυχώς είχε προλάβει να μας αφήσει και τον Πότη, μεταξύ των άλλων, το προτελευταίο συγκλονιστικό του μυθιστόρημα, που έγραψε ενόσω ήταν έγκλειστος σε ναζιστικό ίδρυμα με τις τόσες δυσκολίες, το οποίο ουσιαστικά ήταν σχεδόν αυτοβιογραφικό σε μεγάλη έκταση, αφού ο Πότης ήταν στις περισσότερες εκφάνσεις και εκδοχές, αυτός ο ίδιος! Ο Χανς Φάλλαντα (το ψευδώνυμο του Ρούντολφ Ντίτσεν, ), όταν ο Αδόλφος Χίτλερ ήρθε στην εξουσία, είχε ήδη τοποθετηθεί στη λίστα των ανεπιθύμητων συγγραφέων, όπως τονίστηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, αλλά παρόλα αυτά αρνούμενος σθεναρά να εγκαταλείψει τη χώρα των προγόνων και τη γλώσσα του, στα υπό εκκόλαψη λογοτεχνικά του έργα. Το συγκεκριμένο καθεστώς προσπάθησε με όλους τους τρόπους να δρομολογήσει το συγγραφέα στις ράγες της δικής του νοοτροπίας και τρόπου σκέπτεσθαι και συμπεριφέρεσθαι, με τον αδύναμο, σωματικά και ψυχικά, συγγραφέα να προσπαθεί να ισορροπήσει σε εκ διαμέτρου αντίθετες τάσεις, κι όλα αυτά μέσα σε άφθονη δόση αλκοόλ, εγκλεισμών σε ιδρύματα και μορφίνης. Ο εκβιασμός, φανερός και μη, έφερε προσωρινά τουλάχιστον κάποια

49 49 αποτελέσματα, όπως συνέβη και σε άλλες βεβαίως εποχές και με διαφορετικούς πρωταγωνιστές, αφού τα ολοκληρωτικά καθεστώτα πάντοτε προσπάθησαν να προσεταιριστούν συγγραφείς και ποιητές για τους γνωστούς λόγους, με αντίτιμο πάντοτε τη χορήγηση κάποιων δικαιωμάτων, διευκολύνσεων ή την προμήθεια έστω του τόσου πολυπόθητου και αναγκαίου χαρτιού για την εν προκειμένω περίπτωσή μας. Οι παραγγελίες του πανίσχυρου και επικίνδυνου υπουργού του ναζιστικού καθεστώτος, δεν γράφτηκαν ποτέ, αλλά ο Χανς Φάλλαντα έξυπνα και τεχνηέντως, ανάμεσα από τις άλλες γραμμές και ανάποδα στις σελίδες, προχώρησε σε συγγραφή του αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος, έστω κι αν δυσκόλεψε αρκετά τους μελλοντικούς αναγνώστες των χειρογράφων του. Ο ήρωας του βιβλίου και αφηγητής, ο μυθιστορηματικός Πότης είναι ο σαραντάχρονος μεσοαστός και πετυχημένος έμπορος Έρβιν Ζόμερ, με κύρια απασχόληση την εμπορία αγροτικών προϊόντων στη ναζιστική Γερμανία της δεκαετίας του 30. Μεγάλο ερώτημα κι απορία, πράγματι, για τους απλούς παρατηρητές και ανυποψίαστους αναγνώστες. Πώς μπορεί να οδηγηθεί τόσο χαμηλά στην κοινωνική ιεραρχία και κατάταξη ένας τόσο ευτυχισμένος μεσήλικας άνδρας και καθ όλα νόμιμος επιχειρηματίας; Φαίνεται πως τελικά μία και μόνο αφορμή ή έστω αιτία, ήταν ικανή παράμετρος να κινητοποιήσει μια σειρά ανεξέλεγκτων ενεργειών του πρωταγωνιστή του βιβλίου. Μία σύζυγος-σύντροφος, η οποία επιδείκνυε την ανωτερότητά της σε όλα τα επίπεδα. Στο σπίτι, ως σύζυγος, αλλά και στον επαγγελματικό τομέα ως άριστη διαχειρίστρια της όλης οικογενειακής επιχείρησης, οδηγεί το σύζυγό

50 50 της σε υποβιβασμό, υποκειμενικό και αντικειμενικό. Η πόρτα εξόδου από την καθημερινή και ψυχική ομαλότητα για το δύστυχο Έρβιν Ζόμερ άνοιξε και χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να κλείσει κάποια στιγμή, αναπτύσσοντας επικίνδυνα ρεύματα που παρασύρουν τον απροστάτευτο και ευένδοτο Ζόμερ στη χωρίς επιστροφή άβυσσο. Είσαι δυνατή εσύ, Μάγδα, είσαι τόσο ανελέητα δυνατή, κι εγώ έζησα πάντοτε στη σκιά σου. Δεν μπορώ να πω, δεν κόμπασες ποτέ για την υπεροχή σου, όμως ήσουνα πάντα ψηλά, εγώ πάντα χαμηλά και τώρα κοντεύω να πιάσω πάτο. Σήμερα ανατρέχοντας με άνεση, στους προδιαθεσικούς παράγοντες για εξάρτηση από το αλκοόλ, σε μια προσπάθεια για εξήγηση των παραπάνω, παρατηρούμε ότι, μεταξύ των άλλων, περιλαμβάνονται και οι κοινωνικοί παράγοντες, όπως η ψυχολογική πίεση ενός ατόμου από τον κοινωνικό του περίγυρο, οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις (γονέων και τέκνων), οι συγκρούσεις στο χώρο της εργασίας (προϊστάμενοι, συνάδελφοι και ανταγωνιστές) και τέλος η περιθωριοποίηση του ατόμου ή ολόκληρου του κοινωνικού περίγυρου λόγω εξωτερικών παραγόντων, όπως για παράδειγμα, πολέμων και παρατεταμένης οικονομικής δυσπραγίας. Το αίσθημα μειονεξίας απέναντι στη δυναμική γυναίκα του, Μάγδα, τον οδηγεί στο ποτό, κι από τη στιγμή που η τελευταία σταματάει να πηγαίνει και να έχει τον έλεγχο του γραφείου, η επαγγελματική επιχείρηση παίρνει την κατιούσα, με αποτέλεσμα βέβαια την ανοδική πορεία των ανταγωνιστών τους. Είχε ζήσει με τη γυναίκα αυτή για δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια και δεν είχαν καυγαδίσει, όπως εκμυστηρεύεται, ούτε μια φορά, αλλά σιγά-σιγά έγινε τελικά συνήθεια. Γιατί και ο