Πυθαγόρας ο Σάμιος. Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ

Transcript

1 Πυθαγόρας ο Σάμιος Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ Όπως επισημαίνουν οι ιστορικοί Χιού Κέρνυ (Hugh Kearney), Μπακμίνστερ Φούλετ (Βuckminster Fullet), Τζον Στροχμάιμερ (John Strohmeier) και Πήτερ Γουέστμπρουκ (Peter Westbrook), οι βάσεις μιας νέας πολιτισμικής συγκρότησης που θα μπορέσει να λύσει τα συσσωρευμένα και εκρηκτικά προβλήματα του δυτικού πολιτισμού, απορρέουν μόνο μέσα από τα κύρια συστήματα σκέψης που πήγασαν από την αρχαία Ελληνική διανόηση. Κάθε ένα από τα συστήματα αυτά επικράτησε σε διαφορετικές χρονικές εποχές κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Αρχικά, ο μεσαιωνικός κόσμος υιοθέτησε την «Αριστοτελική» ή «Οργανική» προσέγγιση του κόσμου, ενώ, στη συνέχεια, κατά την Αναγέννηση επικράτησε η αναβίωση των Ιδεών, οι οποίες απορρέουν από τον Νεοπλατωνισμό, επομένως από τον Πλάτωνα. Παράλληλα, υιοθετήθηκαν και οι απόψεις των Πυθαγορείων. Τελικά, λοιπόν οι ρίζες του πολιτισμικού μας μέλλοντος αναζητούνται στη σοφία του παρελθόντος, μέρος της οποίας προήλθε από την σκέψη του Πυθαγόρα του Σάμιου. Τα στοιχεία που έχουμε για τον Πυθαγόρα και τη φιλοσοφική του θεωρία οφείλονται στις μαρτυρίες του Ηράκλειτου, του Ηρόδοτου, του Εμπεδοκλή, του Ξενοφάνη και του Ίωνα του Χίου. Οι μαρτυρίες αυτές, αλλά και μεταγενέστερες, όπως του Πλάτωνος και του Αριστοτέλη, θεμελιώνουν την άποψη ότι ο Πυθαγόρας είναι ιστορική φυσιογνωμία. Ο Πυθαγόρας υπήρξε γιος του Μνήσαρχου και της Πυθαΐδας. Γεννήθηκε το 572 π.χ. στη Σάμο και πέθανε το 490 π.χ. στην Κάτω Ιταλία. Αυτό σημαίνει ότι έζησε την ίδια περίπου εποχή με τον Λάο Τσε της Κίνας, τον Βούδα των Ινδιών και τον Ζωροάστρη της Περσίας. Υπήρξε μαθηματικός, θεωρητικός της Μουσικής, φιλόσοφος, ηγέτης αρχαίου θρησκευτικού και πολιτικού κινήματος και ιδρυτής της Πυθαγόρειας Σχολής. Είναι βέβαιο ότι έμεινε 22 χρόνια στην Αίγυπτο κοντά στους ιερείς της Μέμφιδας, της Ηλιούπολης και της Διόσπολης, της πόλης του Δία. Όταν όμως ο βασιλιάς των Περσών Καμβύσης κατέλαβε την Αίγυπτο, ο Πυθαγόρας μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα και έτσι είχε την ευκαιρία να συναναστραφεί και με τους Χαλδαίους και τους Πέρσες σοφούς. Ελευθερώθηκε μετά από 12 χρόνια με τη μεσολάβηση του Δημοκήδη, του Έλληνα προσωπικού γιατρού του βασιλιά Καμβύση. Λέγεται ακόμα ότι πήγε και στην Ινδία, όπου του δόθηκε το όνομα Γιαβαντσάρια ή Γιουναντσάρια, δηλαδή Έλληνας Διδάσκαλος. Eπέστρεψε στη Σάμο σε ηλικία πλέον 56 ετών. Ωστόσο, δεν έμελλε να παραμείνει αρκετά στη Σάμο, γιατί ο τύραννος Πολυκράτης διοικούσε απολυταρχικά την πατρίδα του. Έτσι έφυγε και εγκαταστάθηκε τελικά στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, όπου ίδρυσε την Πυθαγόρεια Σχολή. Οι ιδέες του έκαναν ξεχωριστή εντύπωση, κυρίως στους νέους, και γρήγορα οδηγήθηκε στο δικαστήριο με την κατηγορία της διαφθοράς των νέων και της αθεΐας, όπου όμως τελικά αθωώθηκε. Σχετικά με τον θάνατό του, κατά μία εκδοχή πέθανε εξόριστος στο Μεταπόντιο, σύμφωνα όμως με μια άλλη δολοφονήθηκε σε μια επιδρομή των δημοκρατικών με αρχηγό τον Κόνωνα εναντίον της Πυθαγόρειας σχολής. Πάντως είναι βέβαιο ότι η σχολή του Πυθαγόρα στον Κρότωνα έκλεισε για πολιτικούς λόγους και πολλοί από τους μαθητές του εξοντώθηκαν. Ο Πυθαγόρας ήταν υποστηρικτής της Μετεμψύχωσης. Πίστευε, δηλαδή, ότι μετά τον θάνατο η ψυχή του ανθρώπου, αν είναι «τέλεια», μεταβαίνει και ενώνεται με τον Θεό, ενώ αν ο άνθρωπος έχει διαπράξει αμαρτήματα κατά τη διάρκεια της ζωής του, 1

2 επιστρέφει για τιμωρία και εξαγνισμό. Σήμερα ο Πυθαγόρας, εξαιτίας των αντιλήψεών του περί θρησκείας και ηθικής, θεωρείται ένας από τους μεγάλους παιδαγωγούς της αρχαίας Ελλάδας. Αυτός ήταν, άλλωστε, που δίδαξε πρώτος την εσωτερική αφοσίωση, τη μετριοφροσύνη, την ευσέβεια, την εμπιστοσύνη και τη «σωματική» αγνότητα. Ο Πυθαγόρας, κατά την τοπική παράδοση της Σάμου, είχε φτιάξει μια κούπα, εφαρμόζοντας τους νόμους της Φυσικής για να πίνει με μέτρο το κρασί. Η κούπα αυτή χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Εσωτερικά έχει μία γραμμή που ορίζει ως που πρέπει να τη γεμίσει κανείς. Μια στάλα παραπάνω και η κούπα αδειάζει όλο το κρασί της από μία κρυφή οπή στη βάση. Έτσι, ο άπληστος τιμωρείται. Η κούπα αυτή ονομάζεται και "κούπα του δικαίου" διότι πλην της υδραυλικής τελειότητάς της, αντανακλά και μία από τις βασικές αρχές του δικαίου. Όταν το όριο ξεπερνιέται, δεν χάνονται μόνον όσα έχουν ξεπεράσει το όριο, αλλά και όλα τα προηγούμενα είχαν αποκτηθεί. Ο Πυθαγόρας είναι ίσως περισσότερο γνωστός για το περίφημο πυθαγόρειο θεώρημα, σύμφωνα με το οποίο το τετράγωνο της υποτείνουσας ενός ορθογωνίου τριγώνου ισούται με το άθροισμα των τετραγώνων των δύο άλλων πλευρών του. Τα μαθηματικά όμως για τον Πυθαγόρα ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Ήταν η γέφυρα και το μέσον επικοινωνίας μεταξύ του ορατού και του αόρατου κόσμου και όχι απλώς ένας τρόπος κατανόησης και διαχείρισης της φύσεως. Βασικά, ήταν μια μέθοδος προκειμένου να ξεφεύγει ο νους από τον φθαρτό φυσικό κόσμο, τον οποίο ο ίδιος θεωρούσε πρόσκαιρο και ψεύτικο. Μια μέθοδος που οδηγούσε και οδηγεί το νου στη μελέτη των αιώνιων και αληθινά υπαρκτών πραγμάτων, τα οποία ποτέ μα ποτέ δεν μεταβάλλονται. Πίστευε ότι οι θεμελιώδεις ουσίες όλων των πραγμάτων, υλικών και άυλων, είναι οι αριθμοί, οι οποίοι έχουν δύο διακριτές και συμπληρωματικές όψεις. Από τη μια μεριά έχουν μια χωρική φυσική υπόσταση. Από την άλλη, θεμελιώδεις σχηματικές αρχές που είναι εντελώς αφηρημένες. Η θεωρία των αριθμών είναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του Πυθαγορισμού. Ο Πυθαγόρας «συνέλαβε» τους αριθμούς κατά την προσπάθειά του να βρει μια πρωταρχική, άυλη, αναλλοίωτη αρχή των όντων. Κατά τη γνώμη του, οι αριθμοί είναι αυτή καθεαυτή η ουσία του κόσμου και όχι απλώς σύμβολα ποσοτικών σχέσεων, γι αυτό και είναι ιεροί. Σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτιο, ο Πυθαγόρας θεωρούσε ως αρχή όλων των πραγμάτων τη μονάδα. Από τη μονάδα προερχόταν η αόριστη δυάδα με την εκδήλωση της μονάδας ως ύλης. Από τη μονάδα και την αόριστη δυάδα δημιουργούνταν οι αριθμοί και από αυτούς τα σημεία, Από τα σημεία προέρχονται οι γραμμές, από τις οποίες σχηματίζονται τα επίπεδα και από αυτά όλα τα στερεά. Ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι οι αριθμοί, η γεωμετρία, η μουσική και η αστρονομία οδηγούν στην κατανόηση των κοσμικών φαινομένων στο Σύμπαν. Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, οι αριθμοί, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, είναι η ουσία των όντων. Τα πάντα είναι αριθμοί, αφού συνθέτονται από αριθμούς. Ο Πυθαγόρας λοιπόν πίστευε ότι τα υλικά αντικείμενα «είναι» αριθμοί ή «ομοιάζουν» με αριθμούς. Αληθεύει όμως η άποψη αυτή; Η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας μας δίνει την απάντηση διατυπώνοντας τη θέση ότι κάθε πύκνωμα ύλης μέσα στο σύμπαν, δηλαδή ένα αστέρι, ένας γαλαξίας και κάθε υλικό αντικείμενο γύρω μας, είναι ισότιμο και ισοδύναμο με έναν καθαρό αριθμό που αντιστοιχεί στην καμπυλότητα του χώρου, την οποία το αντικείμενο καταλαμβάνει. Η σχέση που περιγράφει όλα τα προηγούμενα είναι η παρακάτω όπου (ε) είναι η καμπυλότητα και (ρ) η πυκνότητα ενός υλικού αντικειμένου Με τον τρόπο αυτό τα πάντα μέσα στο Σύμπαν εκφράζονται με έναν καθαρό αριθμό, όπως ακριβώς περιέγραψε και ο Πυθαγόρας ήδη από τον 6ο π.χ. αιώνα 2

3 Καμπυλότητα και πυκνότητα υλοενέργειας ε =[πkr 2 /3 (k ρ /6H 2 )].[(k ρ /6H 2 ) -1/2] Παράγοντας καμπυλότητας του χώρου Πυκνότητα της Υλο-Ενέργειας Η καμπυλότητα ε και η πυκνότητα υλοενέργειας είναι ποσά ανάλογα Μια άλλη σημαντική ανακάλυψη που αποδίδεται στον Πυθαγόρα είναι οι ιδιότητες που σχηματίζουν εκείνα τα στερεά, που αργότερα έγιναν γνωστά ως πλατωνικά. Αυτά είναι η πυραμίδα, ο κύβος, το οκτάεδρο, το δωδεκάεδρο και το εικοσάεδρο, μολονότι ο ίδιος θεωρούσε τη σφαίρα ως το πιο τέλειο στερεό. Στην αριθμητική η συμβολή του Πυθαγόρα δεν ήταν τόσο σημαντική όσο η συμβολή του στην επιστήμη της Γεωμετρίας. Παρ όλα αυτά ο Πυθαγόρας είναι εκείνος ο φιλόσοφος που δημιούργησε τον Πυθαγόρειο Πίνακα ή Άβακα, τον πασίγνωστο σε όλους μας πίνακα πολλαπλασιασμού ή αλλιώς προπαίδεια. Ένας πίνακας που δίνει τα γινόμενα των δέκα πρώτων ακέραιων αριθμών μεταξύ τους. Ο Πυθαγόρας όμως ήταν αυτός που πρώτος έθεσε τις βάσεις της επιστήμης της Μουσικής με μια επιστημονικά θεμελιωμένη θεωρία. Ανακάλυψε τη σχέση ανάμεσα στο μήκος των χορδών και το τονικό ύψος που δίνουν. Για να το πετύχει αυτό χρησιμοποίησε ένα έγχορδο όργανο, που το δημιούργησε ο ίδιος, το «Μονόχορδο». Η Σχολή του Πυθαγόρα δίδασκε ότι η ουσία της μουσικής γίνεται αντιληπτή μόνο με τη διανοητική και πνευματική διεργασία και όχι με την αίσθηση της ακοής. Ο Πλούταρχος γράφει ότι ο σοφός Πυθαγόρας αποδοκίμαζε την κρίση της μουσικής από τις αισθήσεις. Η αρετή αυτής της τέχνης γίνεται αντιληπτή με τη διάνοια και το πνεύμα. Στο πεδίο της Αστρονομίας οι Πυθαγόρειοι ισχυρίζονταν ότι η Γη είναι σφαιρική. Ο ίδιος ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι η ημέρα και η νύχτα είναι το αποτέλεσμα της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της, άποψη που έγινε γνωστή από τον Ικέτα και τον Έκφαντο. Επίσης έδειξε ότι η αλλαγή των εποχών οφειλόταν στην κλίση του άξονα της Γης σε σχέση με τον Ήλιο. Ομοίως, δίδασκε ότι η Σελήνη λάμπει λόγω του ανακλώμενου σ αυτήν ηλιακού φωτός, γεγονός που τον βοήθησε να κατανοήσει τη φύση των εκλείψεων τόσο του Ήλιου όσο και της Σελήνης. Ήταν ο πρώτος σοφός που χώρισε τη Γη σε πέντε κλιματικές ζώνες που εκτείνονταν από τον παγωμένο βόρειο πόλο μέχρι τις θερμότερες περιοχές του ισημερινού. Και πάλι ήταν ο πρώτος που έδειξε ότι το πρωινό και το απογευματινό αστέρι που έλαμπε στον ουρανό ήταν ο ίδιος πλανήτης, η λαμπρή Αφροδίτη. Ακόμη ο Πυθαγόρας δέχτηκε πρώτος πως η Γη περιφέρεται γύρω από το «Κεντρικό Πυρ» (την «Εστία του Παντός») και δημιουργείται έτσι μια περιστρεφόμενη «ουράνια σφαίρα». Δηλαδή, οι Πυθαγόρειοι πίστευαν πως γύρω από το Κεντρικό Πυρ δεν περιστρεφόταν μόνο η Γη, αλλά και άλλες σφαίρες: μια με όλους τους απλανείς αστέρες, μία για τον Ήλιο και τη Σελήνη, και ανά μια για τους τότε γνωστούς πλανήτες: τον Άρη, τον Δία, τον Κρόνο, τον Ερμή και την Αφροδίτη. Για να συμπληρωθεί λοιπόν ο ιερός αριθμός δέκα, οι Πυθαγόρειοι υπέθεσαν ότι υπάρχει και ένα άλλο ένα ουράνιο σώμα με κυκλική κίνηση γύρω από το κοινό κέντρο, η «Αντίχθων». Αυτό το σώμα δεν ήταν ορατό από τη Γη γιατί η τροχιά της ήταν τέτοια που το υπερμεγέθες Κεντρικό Πυρ την έκρυβε από την Γη. 3

4 Ο Πυθαγόρας υποστήριζε ότι οι αριθμητικοί λόγοι, από τους οποίους εξαρτάται η αρμονία στη Μουσική, θα πρέπει ομοίως να συντελούν και στην αρμονική δομή του Σύμπαντος. Συνεπώς, από τις αποστάσεις μεταξύ των ουράνιων σωμάτων θα προκαλείται μια ουράνια Μουσική, την οποία όμως οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται, επειδή συνεχίζεται αδιάκοπα και αδιατάραχτα. Όλα τα προηγούμενα συνιστούν την πυθαγόρεια θεωρία περί της μουσικής των σφαιρών. Την ύπαρξη αυτών των ήχων εντόπισε η ΝΑΣΑ μέσω των διαστημικών αποστολών της στο πλανητικό σύστημα και τους αναπαρήγαγε επιτυχώς με τρόπο ώστε να γίνουν ακουστοί. Κατ αυτό τον τρόπο επιβεβαιώνεται η Πυθαγόρεια μουσική των σφαιρών. Αλλά και οι κοινωνικές και οι πολιτικές αντιλήψεις του μεγάλου αυτού φιλοσόφου δεν υπήρξαν λιγότερο σημαντικές και αποτελούν μέρος των αξιών και της κοινωνικής πρακτικής που πρέπει να αποτελέσει τη βάση του νέου πολιτισμικού ρεύματος. Ο Πυθαγόρας θεωρούσε ύψιστες αρετές τη σωφροσύνη, τη δικαιοσύνη και την ανδρεία. Πίστευε πως, σύμφωνα με την αρχή της δικαιοσύνης, όλα τα πράγματα πρέπει να ήταν κοινά και ο καθένας να θεωρεί κάθε τι δικό του κομμάτι μιας κοινής κοινωνικής ιδιοκτησίας. Ομοίως, ο Πυθαγόρας αναγνώρισε ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να επιδιώξουν την πνευματική τους ανάπτυξη, ή κάποιο σταθερό τρόπο ζωής, αν δεν βιώνουν μια κατάσταση εσωτερικής ελευθερίας μακριά από καταστάσεις κοινωνικής καταστολής. Πίστευε, ακόμα, ότι μία δίκαιη κοινωνία όφειλε πρώτα απ όλα να είναι το φυσικό επακόλουθο της διασποράς της σοφίας. Αποτέλεσμα όλων των προηγουμένων ήταν να θέτει ως σκοπό της διδασκαλίας του την καλλιέργεια μεταξύ των κυβερνώντων τάξεων, μιας μεθόδου ηγεσίας, η οποία έπρεπε να είναι σύμφωνη με ένα συγκεκριμένο φιλοσοφικό τρόπο ζωής. Η πολιτική ζωή στην Πυθαγόρεια πολιτεία έπρεπε να είναι «ασκητική». Με τον όρο βέβαια «ασκητισμός» δεν αναφερόταν στον μοναχικό αναχωρητισμό. Ο ασκητικός βίος των εκπροσώπων του λαού συνίστατο στον αυτοέλεγχο των ανθρώπινων παρορμήσεών τους, τη συνειδητοποίηση των πραγματικών υλικών αναγκών τους και την ανάπτυξη του αισθήματος της αυταπάρνησης. Η επιλογή, εκ μέρους του λαού, εκπροσώπων με αυτά τα χαρακτηριστικά μετατρέπει τον εγωπαθή και ατομικιστή ηγέτη σε «εκπρόσωπο» και «εντολοδόχο» της ευρύτερης κοινωνικής θέλησης του λαού, και όχι σε υπηρέτη των κατώτερων ενστίκτων του κάθε ψηφοφόρου. Στόχος της ασκητικής πολιτικής είναι η εξυπηρέτηση του κοινωνικού και όχι του ατομικού συμφέροντος. Με τον τρόπο αυτό «οι εκπρόσωποι του λαού» θα έπρεπε να έχουν επιτύχει την «ειρήνευση» της ύπαρξής τους. Αυτό σημαίνει ότι οι ανάγκες, οι πόθοι και οι επιθυμίες τους δεν θα έπρεπε να καθορίζονται από ιδιωτικά συμφέροντα και προκαταλήψεις Ο Πυθαγόρας σκιαγράφησε το όραμά του για μια δίκαιη διακυβέρνηση σε μια παρουσίαση που έκανε μπροστά στους «χιλίους», το κυρίαρχο νομοθετικό σώμα του Κρότωνα λίγο μετά την άφιξή του εκεί. Ο Πυθαγόρας είπε αρχικά στους Χιλίους ότι η κοινότητα τούς είχε εμπιστευθεί την πιο σημαντική όψη της δικαιοσύνης, επειδή η νομοθετική πρακτική υπαγορεύει όχι μόνο τι πρέπει να γίνεται, αλλά και τι να μη γίνεται, εντός του πλαισίου, της κοινότητας. Τους εξήγησε ότι αυτή η λειτουργία ξεπερνάει κατά πολύ τη δικαστική, επειδή η δικαστική δικαιοσύνη μοιάζει με την Ιατρική, που θεραπεύει τους αρρώστους, ενώ η νομοθετική δικαιοσύνη είναι προληπτική, δηλαδή προλαβαίνει καταστάσεις και εξασφαλίζει τη μελλοντική υγεία της συλλογικής ψυχής. Ο Πυθαγόρας στη συνέχεια τους είπε ότι ο Κρότωνας ήταν μια κοινή παρακαταθήκη που τους είχε παραδοθεί από τον λαό και η οποία δεν θα έπρεπε να 4

5 γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης για εγωιστικούς σκοπούς. Ως εκ τούτου οι Χίλιοι όφειλαν να κυβερνούν κατά τέτοιο τρόπο που οι πολίτες να επιθυμούν να περάσουν αυτόν τον τρόπο διακυβέρνησης και στα παιδιά τους σαν μια πλούσια κληρονομιά. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί καλύτερα αν οι διαχειριστές της πόλης αποποιούνταν τα προνόμια τους και αναγνώριζαν την ισότητά τους με όλους τους άλλους πολίτες αναγνωρίζοντας μόνο τη δικαιοσύνη ως ανώτερη εξουσία για όλους τους πολίτες. Πρότεινε ακόμα στη «Βουλή των χιλίων», οι νομοθέτες να μην κάνουν χρήση των δημοσίων όρκων ορκιζόμενοι στους θεούς. Οι νομοθέτες, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, οφείλουν να κερδίζουν με έργα την καλή φήμη τους, που θα καθιστά τα λόγια τους αληθινά και αξιόπιστα ακόμα και χωρίς όρκους. Τέλος, τους εξήγησε ότι εκείνοι που κυβερνούν δεν πρέπει ποτέ να προσβάλλονται αν κάποιος τους δυσαρεστεί, αντιθέτως πρέπει να προσεγγίζουν τις συζητήσεις και τις αντιθέσεις με ανοιχτό μυαλό, καλωσορίζοντας κάθε πληροφορία από κάθε πηγή πριν φτάσουν σε κάποιο τελικό συμπέρασμα. Η πρώτη αρχή δικαιοσύνης, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, είναι η ισότητα στην κοινότητα, δηλαδή η αρχή ότι όλοι οι άνθρωποι μιας πόλης, ανάλογα των συνθηκών, πρέπει να ζουν, υποφέροντας ή ευημερώντας, σαν ένα σώμα και μια ψυχή. Γι αυτό τον λόγο, τόνισε, κάνουμε λάθος όταν κάνουμε διάκριση ανάμεσα σε αυτό που είναι δικό μας και σε αυτό που ανήκει στους άλλους. Όπως ακριβώς έβλεπε την ενότητα των πάντων ως την πηγή της δικαιοσύνης, ο Πυθαγόρας έβλεπε τον ανθρώπινο εγωισμό και την περιφρόνηση προς τους άλλους συμπολίτες τους, ως την αιτία της αδικίας. Για να εμφυτεύσει μια αίσθηση αδελφοσύνης όσο το δυνατόν περισσότερο σύστηνε στους μαθητές του να επεκτείνουν τα θετικά τους συναισθήματα και προς τα ζώα. Έτσι, παρακινούσε τους μαθητές του να φέρονται με ευγένεια στα ζώα, να μην τα θυσιάζουν ποτέ σε τελετές και να απέχουν από την κρεοφαγία. Αυτοί που σέβονται τη συγγένεια μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων έκρινε ότι αναγνωρίζουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό την κατάσταση της αλληλεξάρτησής με τους άλλους ανθρώπους. Ο Πυθαγόρας πίστευε ότι από τη στιγμή που η έλλειψη χρημάτων συχνά οδηγεί τους πολίτες στο έγκλημα, εκείνοι για να το απομακρύνουν έπρεπε να ζουν λιτά. Δίδασκε λοιπόν τους ανθρώπους να ζουν λιτά και σεμνά, διαχειριζόμενοι το σπιτικό τους με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε όλα τα απαραίτητα έξοδα να αντιμετωπίζονται άνετα, και οι ίδιοι να είναι ικανοποιημένοι με την επάρκειά τους, απέχοντας από τις υπερβολές. Θεωρούσε ότι η πολυτέλεια είναι το πρώτο κακό που μολύνει τα σπίτια και τις πόλεις οδηγώντας στην απληστία, τη σύγκρουση με τους άλλους και τελικά στη βία και τον πόλεμο. Η πολυτέλεια επομένως πρέπει με κάθε τρόπο να αποφεύγεται, ενώ οι άνδρες και οι γυναίκες πρέπει ήδη από τη γέννησή τους να συνηθίζουν να ζουν απλά και λιτά. Τι συμβαίνει σήμερα; Από τα πρώτα μαθητικά μας χρόνια το απαίδευτο εκπαιδευτικό μας σύστημα αγνοεί επιδεικτικά την προσωκρατική σκέψη και το σύστημα αξιών της. Ως παραδείγματα αναφέρονται μόνο κάποια προσωκρατικά τεχνολογικά ή αστρονομικά επιτεύγματα, χωρίς να προβάλλεται η ηθική και οι αξίες που τα συνόδευαν και που αποτέλεσαν τους βασικούς κανόνες της δημοκρατικής συγκρότησης της κοινωνίας. Σήμερα όλοι αναζητάμε τα αίτια της κρίσης του Δυτικού πολιτισμού. Έχουμε αναρωτηθεί μήπως το αίτιο είναι η απομάκρυνση των κοινωνικών, επιστημονικών και θεολογικών δομών από τις αξίες και τους κανόνες που θεμελίωσαν τον δυτικό πολιτισμό; Τις αξίες και τους κανόνες που η ελληνική σκέψη πρότεινε, ο δυτικός πολιτισμός δήθεν αποδέχτηκε και αποδέχεται, αλλά συνεχώς τους παραβιάζει, τους 5

6 εξευτελίζει και τους παραποιεί. Αναζητάμε ένα νέο ουμανιστικό δυτικό πολιτισμικό ρεύμα, ή τη γνήσια και ανόθευτη εφαρμογή κάποιων ηθικών και κοινωνικών κανόνων που όλοι ξεχάσαμε ή που ποτέ κανένας δεν μας δίδαξε; Ζητάμε ένα νέο πολιτισμικό μέλλον, ή να αποκτήσει μέλλον το πραγματικό παρελθόν μας; 6