Η ανάδειξη του ελληνικού αρχαιολογικού πλούτου σε ευρωπαϊκά δίκτυα προβολής ψηφιακού πολιτισμού

Transcript

1 Η ανάδειξη του ελληνικού αρχαιολογικού πλούτου σε ευρωπαϊκά δίκτυα προβολής ψηφιακού πολιτισμού (Ημερίδα ΥΠΠΟΤ- ΑΤΗΕΝΑ- ΕUROPEANA Aμφιθέατρο ΥΠΠΟΤ ) Μεταξία Τσιποπούλου Υπουργείο Πολιτισμού ιευθύντρια ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων Καλημέρα σας, Σας καλωσορίζω με τη σειρά μου στην ενημερωτική ημερίδα για το πρόγραμμα ATHENA, και χαίρομαι που βλέπω τόσους ενδιαφερόμενους, και ειδικότερα τόσους πολλούς συναδέλφους από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, στους οποίους και θα απευθυνθώ, κατά κύριο λόγο. Όπως ακούσατε, και θα ξανά ακούσετε στη συνέχεια, το πρόγραμμα αφορά στην πρόσβαση όλων στην Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Κληρονομιά. Είμαι πολύ υπερήφανη προσωπικά που είμαι σε θέση να συμβάλω σε αυτή τη νέα σχετικά, ιδιαίτερα για τη χώρα μας, αντίληψη του εκδημοκρατισμού της γνώσης, της πολιτιστικής πληροφορίας εν προκειμένω, σε αυτήν την ουσιαστική παγκοσμιοποίηση, τη δυναμική της οποίας είναι περίπου αδύνατο για μας σήμερα να συλλάβουμε σε όλη της την έκταση. Επίσης είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένη για το γεγονός ότι η προβολή του ελληνικού πολιτισμού, μέσω των ελληνικών δημόσιων Μουσείων αποφασίσθηκε να αποτελέσει στρατηγική προτεραιότητα από τη νέα πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, όπως με σαφήνεια δήλωσε η Γενική Γραμματέας Πολιτισμού στις συσκέψεις τόσο των Προϊσταμένων της Κεντρικής Υπηρεσίας, όσο και των Περιφερειακών και Ειδικών Περιφερειακών Μονάδων. Ὀταν, πριν πολλά, πάνω από τριάντα, (ευτυχώς ή δυστυχώς), χρόνια ξεκίνησα τη σταδιοδρομία μου, ως επαγγελματίας ερευνήτρια, δεν ήταν καθόλου υποχρεωτικό τα αποτελέσματα της έρευνας, η κατακτημένη γνώση, να διαχέεται πέρα από την επιστημονική κοινότητα. Είδα την κατάσταση αυτή να αλλάζει ριζικά, είδα τις επιστημονικές κοινότητες να υιοθετούν στρατηγικές εξωστρέφειας, να απευθύνονται σε όλο και μεγαλύτερες ομάδες πληθυσμού, να εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες μόρφωσης, ιδιαίτερα αυτές που παρέχει η τεχνολογία, με αναπτυξιακό τρόπο. Προσωπικά προσπάθησα να συμβάλω σ αυτήν την αλλαγή νοοτροπίας, ακόμα και με μικρής κλίμακας δράσεις στην περιφέρεια όπου υπηρέτησα, αλλά πολύ περισσότερο αναλαμβάνοντας το συντονιστικό ρόλο μιας ιεύθυνσης της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού, και Τουρισμού, σήμερα. 1

2 Η ευκαιρία που δίνεται στη χώρα μας να προβάλλει τον πολιτισμό της είναι μεγάλη στην παρούσα συγκυρία, αλλά παράλληλα μεγάλη είναι και η υποχρέωσή μας να ανταπεξέλθουμε με επιτυχία, αντίστοιχη της σημασίας των κειμηλίων που διαχειριζόμαστε, αλλά και της προσωπικής μας ερευνητικής δραστηριότητας. Ήδη έχουν γίνει, το γνωρίζουμε όλοι, και είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι γι αυτό, σημαντικότατες προσπάθειες στο πλαίσιο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, για την ουσιαστική και έγκυρη προβολή του αρχαιολογικού, και γενικότερα του πολιτιστικού έργου μας, από πολλά μεγάλα Μουσεία και Εφορείες Αρχαιοτήτων, με εκπαιδευτικά προγράμματα, με ιστοτόπους, εκδόσεις που απευθύνονται στις τοπικές, την εθνική, αλλά πλέον και την παγκόσμια κοινωνία, πολλά από αυτά δίγλωσσα. Όλοι συμφωνούμε ότι εμείς, οι διαχειριστές της πολιτιστικής κληρονομιάς, έχουμε πλέον το καθήκον να καταστήσουμε τον ελληνικό πολιτισμό, σε όλες του τις εκφάνσεις, στη δική μας περίπτωση τα μνημεία μας, προσιτά. Μέχρι πρόσφατα, μόλις πριν δύο χρόνια, δεν υπήρχε η δυνατότητα ενσωμάτωσης των μνημείων που διαχειρίζεται το Υπουργείο Πολιτισμού σε Ευρωπαϊκό ίκτυο προβολής. Χαρακτηριστικά σας αναφέρω ότι λάβαμε στη ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων ηλεκτρονικά μηνύματα πολιτών, οι οποίοι, όταν άνοιξε η δικτυακή πύλη EUROPEANA, στο τέλος του 2008, με μεγάλη τους απογοήτευση διαπίστωσαν ότι δεν εκπροσωπείται ο πλούτος του Υπουργείου Πολιτισμού. Το πρόγραμμα ATHENA έχει ακριβώς αυτόν το ρόλο, να ενσωματώσει δηλαδή στο Ευρωπαϊκό ίκτυο Προβολής την ελληνική ψηφιακή κληρονομιά. Ο ρόλος της ιεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων, η οποία είναι η καθ ύλην αρμόδια για θέματα ψηφιακού πολιτισμού, είναι επομένως ενδιάμεσος, συντονιστικός, ως προς τις Υπηρεσίες του Υπουργείου, δηλαδή τις Εφορείες Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, τις Εφορείες Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, και τις Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες, για τη συλλογή περιεχομένου, το οποίο θα ενσωματωθεί στην ΕUROPEANA, μέσω του προγράμματος ΑΤΗΕΝΑ, προβάλοντας τη χώρα μας. Επιδιώκουμε ο συντονισμός αυτός να επιτευχθεί με την παροχή οδηγιών, προδιαγραφών, αλλά και τεχνικών συμβουλών, με ενιαίο τρόπο, σε εθνικό επίπεδο. Γνωρίζουμε βέβαια το σοβαρό πρόβλημα ότι δεν διαθέτουν όλες οι Υπηρεσίες του Υπουργείου προσωπικό κατάλληλα ειδικευμένο, ώστε να είναι σε θέση να παρέχει τις απαραίτητες τεχνικής φύσεως πληροφορίες για τα μεταδεδομένα των ψηφιακών συλλογών. Η ιεύθυνση θα βοηθήσει και στο θέμα αυτό ουσιαστικά, αν και, δυστυχώς, η στελέχωσή της κάθε άλλο παρά επαρκής είναι. Αφού δώσετε την άδειά σας για την ενσωμάτωση των εγγραφών του Εθνικού Αρχείου Μνημείων στο πρόγραμμα ΑΤΗΕΝΑ, η ιεύθυνσή μας θα προχωρήσει στην εξαγωγή του υλικού από τα αντίγραφα ασφαλείας που κρατάμε, σε μορφή XML, θα απομονώσει τα τυχόν αδημοσίευτα, και όσα δεν συνοδεύονται από οπτικό υλικό, και στη συνέχεια θα τα στείλει στις Υπηρεσίες σε μορφή excel, για να εγκριθούν οι πίνακες. Aφού συμφωνήσετε, σε συνεργασία με τη ιεύθυνση Πληροφορικής, θα προχωρήσουμε στην ένταξη του υλικού, για την ανάδειξη σε εθνικά και ευρωπαϊκά δίκτυα προβολής ψηφιακού πολιτισμού. 2

3 Υπενθυμίζω ότι η ιεύθυνσή μας οργάνωσε και διεξήγαγε με επιτυχία στο πλαίσιο του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, και ειδικότερα της Κοινωνίας της Πληροφορίας, το μεγάλο πρόγραμμα Ψηφιοποίησης των Κινητών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού. Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού δημιουργήθηκε ένα ψηφιακό απόθεμα περισσότερων από κινητών μνημείων των Μουσείων μας, χρονολογημένων από την απώτατη προϊστορία, μέχρι τη σχετικά πρόσφατη εποχή, που καλύπτεται από τις Εφορείες Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και τα Μεγάλα Μουσεία. Στη διάρκεια του προγράμματος αυτού, δημιουργήθηκαν 66 πλήρως εξοπλισμένοι σταθμοί ψηφιοποίησης σε όλη την Ελλάδα, και οι συμμετέχουσες Εφορείες και τα Μουσεία εφοδιάσθηκαν με υψηλής ποιότητας τεχνικό εξοπλισμό, καθώς και με το Σύστημα του Εθνικού Αρχείου Μνημείων, και παράλληλα το προσωπικό τους εκπαιδεύτηκε στη χρήση εξοπλισμού και συστήματος. Τόσον οι συμμετέχουσες στο πρόγραμμα Υπηρεσίες, όσο και η ίδια η ιεύθυνση, απέκτησαν μέσω αυτού πολύτιμη πείρα, η οποία είναι πολλαπλά αξιοποίησιμη. Ένας από τους τρόπους αξιοποίησής της είναι η χρήση της για την προβολή του πολιτιστικού πλούτου της χώρας, μέσω του προγράμματος ΑΤΗΕΝΑ, προς τη μεγάλη Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη την EUROPEANA. Γνωρίζετε ότι η σαφώς εκπεφρασμένη βούληση της κ. Γενικής Γραμματέως Πολιτισμού, η οποία είναι και συνάδελφος, με αξιόλογο προσωπικό ερευνητικό έργο, ας μην το ξεχνάμε αυτό, είναι να ενσωματωθεί όλος αυτός ο αποκτημένος πλούτος κινητών μνημείων του Εθνικού Αρχείου Μνημείων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στο πρόγραμμα ΑΤΗΕΝΑ. Εντός των ημερών θα λάβετε το σχετικό έγγραφο, με το οποίο θα ζητηθεί η άδειά των Προϊσταμένων των Υπηρεσιακών Μονάδων, που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, από την κ. Γενική ιευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Να σας υπενθυμίσω περιληπτικά τις μέχρι τώρα ενέργειες της ιεύθυνσής μας σχετικά με το θέμα, στη διάρκεια του 2009, και να σας ευχαριστήσω με την ευκαιρία αυτή, για την καλή σας συνεργασία. Η ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων βοήθησε στον καθορισμό των κριτηρίων οργάνωσης των ψηφιακών συλλογών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, μετέφρασε και επιμελήθηκε ερωτηματολόγιο, που στάλθηκε σε όλες τις Μονάδες, οι οποίες δήλωσαν τη συμμετοχή τους. Ο σκοπός μας είναι τώρα διπλός και γι αυτό ζητάμε τη συνεργασία σας. Πρώτα πρέπει να αυξηθεί ο αριθμός των αντικειμένων που έχετε ήδη δηλώσει, και να ενσωματωθεί το απόθεμα που δημιουργήθηκε στο Εθνικό Αρχείο Μνημείων, στο πλαίσιο του έργου του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Με αυτόν τον τρόπο θα προλάβουμε, με τη συνεργασία της ιεύθυνσης Πληροφορικής, την πρώτη προθεσμία, τον Ρήνο, τον Ιούλιο του Όμως, σύντομα και παράλληλα, πρέπει να ξεφύγουμε από τη λογική ότι η βιωσιμότητα ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος πρέπει να τροφοδοτείται μόνον από ένα άλλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα, και να προχωρήσουμε με τα δικά μας μέσα. Αναφέρομαι εδώ τόσο στις Εφορείες που για διάφορους 3

4 λόγους δεν συμμετείχαν στο Ἐργο του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, και επομένως δεν έχουν ακόμα ενσωματώσει υλικό στο Εθνικό Αρχείο Μνημείων, όσον και σε αρκετές ανασκαφές, κυρίως τις συστηματικές, που δεν έχουν καταγραφεί στους καταλόγους των Μουσείων, αλλά σε δικούς τους καταλόγους, ψηφιακούς και μη. Μπορούμε για τα παραπάνω να θέσουμε όριο τη δεύτερη προθεσμία του ΑΤΗΕΝΑ, το ούναβη, που είναι τον Απρίλιο του Απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει αυτό είναι βέβαια η καταγραφή της πληροφορίας ταυτοποίησης και περιγραφής του προς εισαγωγήν ευρήματος. Προφανώς δεν χρειάζεται κανείς την δική μου παρότρυνση ώστε ότι δεν είναι επαρκώς καταγραμμένο να καταγραφεί, με σκοπό να προλάβουμε την προθεσμία. Επίσης απαραίτητη είναι η ύπαρξη οπτικού υλικού, δηλαδή φωτογραφιών σε μορφή μικρογραφιών και σε χαμηλή ανάλυση. Η ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων είναι διατεθειμένη και πρόθυμη να ενημερώσει για τις προδιαγραφές της ταυτοποίησης τεκμηρίωσης και περιγραφής όσους το χρειάζονται. Στη συνέχεια μπορεί αυτό, το ψηφιακό πλέον απόθεμα, να περάσει σε εθνικά και ευρωπαϊκά δίκτυα προβολής. Να ενημερώσω ακόμα ότι δεν έχει σημασία σε ποιο σύστημα έχετε τις καταγραφές σας, αν είναι δηλαδή σε excel ή σε βάση δεδομένων. Επίσης θέλω να παρακαλέσω θερμά για την ένταξη και ευρημάτων συστηματικών ανασκαφών, και να σας πω ότι εγώ προσωπικά διαθέτω σημαντικό υλικό από τις δύο συστηματικές ανασκαφές μου στην Κρήτη, αλλά ακόμα ότι κατάφερα οι Αμερικανικές ανασκαφές στην περιοχή μου την Ανατολική Κρήτη να ενταχθούν επίσης. Τα μνημεία που θα προβάλλονται μέσω του ΑΤΗΕΝΑ στην ΕUROPEANA πρέπει, όπως είναι ευνόητο, να είναι σημαντικά και αντιπροσωπευτικά του είδους τους, ώστε να εκπροσωπηθεί επαρκώς η εθνική μας πολιτιστική κληρονομιά. Ο κάθε υπεύθυνος ενός Μουσείου, ας σκεφθεί τι θα ήθελε ο ίδιος να δει ως επισκέπτης της ΕUROPEANA από το Μουσείο του. Η επιλογή είναι ένα από τα κρισιμότερα θέματα για την επιτυχία του προγράμματος, αν όχι το πρώτο. Για το λόγο αυτόν τονίζω ότι πέραν από το ψηφιακό υλικό που παρήχθη στο πλαίσιο του Πρόγράμματος Ψηφιοποίησης των Κινητών, οφείλουμε να διαθέσουμε ως χώρα και ως Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, αξιόλογα μνημεία, τα οποία να έχουν τη δυνατότητα να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του κοινού σε διεθνές επίπεδο, προβάλλοντας αντιπροσωπευτικά τον ελληνικό πολιτισμό μέσα από τα ελληνικά Μουσεία. Να σας υπενθυμίσω εδώ ότι η ευθύνη μας είναι μεγάλη, διότι ο ελληνικός πολιτισμός προβάλλεται ήδη στην EUROPEANA, όπως θα έχετε διαπιστώσει, μέσω των πολλών μουσείων του εξωτερικού που διαθέτουν ελληνικές αρχαιότητες. Επομένως η πολιτική διάσταση του θέματος είναι παράλληλη, και όχι λιγότερο σημαντική, με την ερευνητική. Πίνακας 14 Για όλους τους αρχαιολόγους που δεν κατάφεραν να παρακολουθήσουν τη σημερινή ημερίδα, και απευθύνομαι κυρίως στις Υπηρεσιακές Μονάδες της περιφέρειας, προβλέπεται η ενημέρωσή τους με την ανάρτηση των σημερινών εισηγήσεων στο διαδίκτυο, όπως είχε γίνει και με την αντίστοιχη ημερίδα του

5 Πίνακας 15 Επίσης σας υπενθυμίζω ότι η ιεύθυνση Εθνικού Μνημείων οργανώνει στις 19 και 20 Φεβρουαρίου, εδώ, στο αμφιθέατρο του ΥΠΠΟΤ διήμερο σεμινάριο, απευθυνόμενο κυρίως στους Τμηματάρχες Τεκμηρίωσης, στη διάρκεια του οποίου θα αφιερωθεί πολύς χρόνος και αρκετές εισηγήσεις για το θέμα της διαχείρισης και προβολής ψηφιακών Συλλογών (κινητών και ακινήτων μνημείων) στην ΕUROPEANA. Στο ίδιο σεμινάριο προγραμματίζεται η ενημέρωση των Τμηματαρχών Τεκμηρίωσης των Εφορείων Αρχαιοτήτων, με σκοπό την αποτελεσματικότερη εναρμόνιση των ενεργειών τεκμηρίωσης, διαχείρισης και ψηφιοποίησης στις Μονάδες του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα πρακτικά του Σεμιναρίου θα δημοσιευθούν σε ψηφιακή μορφή. Είμαι πολύ ευτυχής να σας ανακοινώσω σήμερα ότι οι δηλώσεις συμμετοχών έχουν υπερβεί και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις μας, ευχαριστώ όλους τους συναδέλφους για το ενδιαφέρον τους, το οποίο ακριβώς δείχνει ότι οι συνθήκες έχουν πλέον ωριμάσει για την εναρμόνιση των ενεργειών ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και στη συνέχεια διαχείρισης και προβολής της ψηφιακής κληρονομιάς σε πανελλήνιο επίπεδο. Σας ευχαριστώ 5