ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ ΕΓΧΩΡΙΑΣ ΣΟΓΙΑΣ ΣΕ ΚΡΕΟΠΑΡΑΓΩΓΑ ΟΡΝΙΘΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΦΛΩΡΑ ΣΤΟΓΙΑΝΝΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ «ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ» ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ ΕΓΧΩΡΙΑΣ ΣΟΓΙΑΣ ΣΕ ΚΡΕΟΠΑΡΑΓΩΓΑ ΟΡΝΙΘΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΦΛΩΡΑ ΣΤΟΓΙΑΝΝΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΤΟΤΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016

2 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Δημήτριος Ντότας - Καθηγητής Τμήματος Γεωπονίας Α.Π.Θ. Αθανάσιος Μαυρομάτης - Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Γεωπονίας Α.Π.Θ Ηλίας Γιάννενας - Λέκτορας Τμήματος Κτηνιατρικής Α.Π.Θ. ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Υποβληθείσα στην Επιτροπή Μεταπτυχιακής Ειδίκευσης «Επιστήμη Ζωικής Παραγωγής» του Τμήματος Γεωπονίας της Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ως μερική εκπλήρωση των υποχρεώσεων για τη λήψη του Διπλώματος Μεταπτυχιακών Σπουδών.

3 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ADF Acid Detergent Fibre ΑNFs Αντιδιαιτητικοί παράγοντες Α.Π.Θ. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση g Γραμμάριο GMOs Genetically Modified Organisms INRA Institut National de la Recherche Agronomique (France) Ι.Ο Ινώδεις Ουσίες Κg Χιλιόγραμμο Λ.Ο Λιπαρές Ουσίες Μ Μάρτυρας ΜΕ Μεταβολίσιμη ενέργεια NDF Neutral Detergent Fibre NRC National Research Council (USA) Ξ.Ο Ξηρή Ουσία O.A.O Ολικές Αζωτούχες Ουσίες PROTECTOR Protector (Belgium) SEM Standard Error of Mean ΣΒ Σωματικό Βάρος TDN Total Digestible Nutrients ΤΙU Trypsin Inhibitor Units

4 ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Γενικά 1.2. Αντιδιαιτητικοί παράγοντες (ANFs) Μέθοδοι μείωσης των ANFs και βελτίωση της θρεπτικής αξίας της 14 σόγιας 1.4. Χρησιμοποίηση των σπερμάτων κτηνοτροφικών ψυχανθών στη 15 διατροφή των ορνίθων κρεοπαραγωγής 1.5. Σκοπός της παρούσας μελέτης 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Πείραμα συγκριτικής διατροφής Στατιστική ανάλυση 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αποδόσεις ορνιθίων κρεοπαραγωγής Ποιοτικά χαρακτηριστικά σφάγιου 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ 35

5 ΚΑΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 39 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 41 SUMMARY 43 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 45 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Φωτογραφικό υλικό) 50

6 1 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Στον Επιβλέποντα Καθηγητή, κ. Δημήτριο Ντότα, αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις ιδιαίτερες ευχαριστίες για την ανάθεση του θέματος, το αμέριστο ενδιαφέρον του, την πολύτιμη καθοδήγηση και συμπαράστασή του, καθώς και για τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις του τόσο για την ολοκλήρωση, όσο και για την παρουσίαση αυτής της διατριβής. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Ηλία Γιάννενα, Λέκτορα του Τμήματος Κτηνιατρικής του Α.Π.Θ. για τις πολύτιμες υποδείξεις και παρατηρήσεις του κατά τη διάρκεια του πειράματος, όσο και κατά τη συγγραφή της διατριβής. Στον κ. Ιωάννη Νικολακάκη, Καθηγητή του Τμήματος Τεχνολογίας Γεωπονίας του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας εκφράζω θερμές ευχαριστίες για τις χρήσιμες υποδείξεις του κατά τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον Διευθυντή του αγροκτήματος κ. Αναστάσιο Λιθουργίδη για την παροχή των πειραματικών υποδομών, ζωοτροφών και άλλων αναλώσιμων, τα οποία αποτελούν απαραίτητο προαπαιτούμενο για την υλοποίηση αυτής της έρευνας. Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον υποψήφιο διδάκτορα κ. Αναστάσιο Καργόπουλο για την πολύτιμη βοήθειά του και την συμβολή του κατά την διαδικασία των χημικών αναλύσεων καθώς και τον κ. Βασίλειο Ντότα για την πολύτιμη βοήθειά του σε όλες τις φάσεις της πειραματικής εργασίας και της συγγραφής της διατριβής. Ευχαριστίες επιθυμώ να εκφράσω στον κ. Αθανάσιο Μαυρομάτη, Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. για τη διάθεση των σπερμάτων εγχώριας σόγιας, στο ζωοκόμο κ. Αθανάσιο Λιούφα, για την βοήθειά του στο πείραμα καθώς και στον κ. Μιλτιάδη Μυτιληναίο για την δωρεάν χορήγηση μέρους των ζωοτροφών. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω τους γονείς μου και τον σύντροφό μου κ. Δημήτριο Ασπάσιο, Διδάκτορα του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας για την βοήθεια, την συμπαράσταση, την κατανόηση και την υπομονή στην διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών.

7 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ορνιθοτροφία αποτελεί ένα σημαντικό και δυναμικό κλάδο της κτηνοτροφίας. Συγκριτικά με τους άλλους κλάδους, έχει το πλεονέκτημα, του σχετικά χαμηλού κόστους παραγωγής αλλά και διάθεσης των προϊόντων της, όπως είναι τα αυγά και το κρέας. Στις αναπτυγμένες χώρες αναμένεται αύξηση της κατανάλωσης του ορνιθίου κρέατος λόγω του χαμηλού κόστους παραγωγής σε σύγκριση με τα άλλα είδη κρέατος, της χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπος, των μη περιορισμών για θρησκευτικούς λόγους καθώς και της παραγωγικότητας που ικανοποιεί τους επενδυτές. Από το 1975 στην Ελλάδα, σημειώθηκε σημαντική αύξηση της παραγωγής του ορνιθείου κρέατος με εξαγωγές κυρίως προς τις αραβικές χώρες. Παράλληλα παρατηρήθηκε και άνοδος στο μέγεθος των εκμεταλλεύσεων και συγκεκριμένα εξειδίκευση της παραγωγής. Τα κυριότερα κέντρα παραγωγής ορνιθείου κρέατος βρίσκονται στα Ιωάννινα, στην Εύβοια, Αττική, Θεσσαλονίκη, Άρτα, Θήβα, Νιγρίτα Σερρών και Άστρος Κυνουρίας. Σήμερα, εξαιτίας των διαφόρων διατροφικών κρίσεων («τρελές αγελάδες», διοξίνες, γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί κ.ά.), υπάρχει μια μεταστροφή των καταναλωτών σε πιο ασφαλή και πιστοποιημένα ζωοκομικά προϊόντα. Από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επιβλήθηκε απαγόρευση της χρήσης των κρεαταλεύρων και οστεαλεύρων, με εξαίρεση τα ιχθυάλευρα στη διατροφή των αγροτικών ζώων. Έτσι, ως κύρια πηγή πρωτεΐνης στην διατροφή των ορνιθίων κρεοπαραγωγής θεωρείται το σογιάλευρο. Έρευνες που εστιάζονται στην αντικατάσταση του σογιαλεύρου με άλλες πρωτεϊνικές και ενεργειακές πηγές σε μίγματα διατροφής των αγροτικών ζώων αποκτούν μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον στις χώρες τις Ευρώπης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι η πλειονότητα των εισροών σε ακατέργαστα σπέρματα σόγιας εισάγεται από μη ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα να υφίσταται υψηλή οικονομική δαπάνη και ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των σπερμάτων σόγιας που εισάγονται, αφορά σε γενετικά τροποποιημένους μικροοργανισμούς (GMOs) (Christodoulou et al., 2006). Επομένως, το καταναλωτικό κοινό απαίτησε την αποφυγή χρήσης στις εκτροφές παραγωγικών ζώων, της γενετικά τροποποιημένης σόγιας. Τα σπέρματα σόγιας είναι τα πλουσιότερα σε πρωτεΐνη (36-38%) από τα σπέρματα όλων των άλλων ψυχανθών, καθώς και σε λιπαρές ουσίες (18-22%). Οι πρωτεΐνες τους είναι υψηλής βιολογικής αξίας και περιέχουν σε ικανοποιητικές αναλογίες όλα τα απαραίτητα αμινοξέα και ειδικά τη λυσίνη, εκτός όμως των θειούχων αμινοξέων (μεθειονίνη και κυστίνη), που έχουν ως πρώτο περιοριστικό

8 3 αμινοξύ την μεθειονίνη, η οποία είναι ιδιαίτερης σημασίας στα σιτηρέσια των παραγωγικών πτηνών. Παρόλα αυτά, η ποιότητα των πρωτεϊνών εμφανίζει μεγάλη παραλλακτικότητα εξαιτίας κάποιον αντιδιατροφικών παραγόντων που περιέχουν, όπως οι αναστολείς τρυψίνης, οι λεκτίνες, οι μη αμυλούχοι πολυσακχαρίτες κ.ά. Αυτοί οι αντιδιατροφικοί παράγοντες μειώνουν την πεπτικότητα των ζωοτροφών και τον ρυθμό ανάπτυξης στα μονογαστρικά ζώα, όμως μπορούν να ελαττωθούν με μεθόδους κατεργασίας. Η παρούσα εργασία ασχολείται βιβλιογραφικά και πειραματικά με τη διαιτητική αξιολόγηση των σπερμάτων σόγιας (Clycine max (L) Merrill), όπου καταβλήθηκε προσπάθεια αντικατάστασης του σογιαλεύρου με αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας σε δύο ποσοστά συμμετοχής (10 & 20%) στη διατροφή των ορνιθίων κρεοπαραγωγής.

9 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 1.1 Γενικά Καταγωγή και καλλιέργεια της σόγιας Ένα από τα κυριότερα ψυχανθή στην διατροφή των αγροτικών ζώων είναι η σόγια, Glycine max (L) Merril. Προέρχεται από την Κίνα, είναι ένα από τα αρχαιότερα καλλιεργούμενα φυτά από τον άνθρωπο και πιθανόν άρχισε να καλλιεργείτε περίπου το 1700 π.χ. Η εξάπλωση της σόγιας έγινε τον 17 ο αιώνα στην Ευρώπη, ενώ στις ΗΠΑ στις αρχές του 18 ου αιώνα. Σήμερα, η σόγια καλλιεργείται σχεδόν σε όλο τον κόσμο με πρώτη θέση στις εξαγωγές τις ΗΠΑ. Με την Βραζιλία, Αργεντινή και Κίνα να ακολουθούν. Η μέση απόδοση της σόγιας παγκοσμίως είναι περίπου 200kg/στρ., αναφέρονται όμως και αποδόσεις σε αρδευόμενες εκτάσεις μέχρι 550kg/στρ. (Weiss, 2000, Hymowitz and Singh, 1987). Οι προσπάθειες καλλιέργειας της σόγιας στην Ελλάδα άρχισαν από το 1930, χωρίς όμως κάποια επιτυχία, εξαιτίας των μικρών στρεμματικών αποδόσεων, των χαμηλών τιμών, της έλλειψης σπορελαιουργειών κατάλληλων για την εξαγωγή λαδιού, σε ποικιλίες οι οποίες δεν ήταν παραγωγικές και στην μη εφαρμογή των κατάλληλων φροντίδων μιας καλλιέργειας. Μετά από επιδότηση της καλλιέργειας από την ΕΕ, το 1987 εκδηλώθηκε νέο ενδιαφέρον, με σκοπό την αύξηση παραγωγής σόγιας. Όμως οι αποδόσεις ήταν μικρότερες από τις αναμενόμενες, εξαιτίας της μη ορθής καλλιεργητικής τεχνικής, με συνέπεια το εισόδημα των παραγωγών να είναι μικρότερο σε σύγκριση με άλλες καλλιέργειες, όπως είναι το καλαμπόκι, το βαμβάκι, τα ζαχαρότευτλα (Γκιζίνος, 1987). Η σόγια είναι ετήσιο ποώδες φυτό, με όρθια ανάπτυξη. Το ριζικό σύστημα είναι εκτεταμένο και αποτελείται από μια κεντρική ρίζα που μπορεί να φτάσει σε βάθος 1,5 m και από πολλές πλάγιες διακλαδώσεις, ο κυριότερος όγκος των οποίων βρίσκεται στα πρώτα cm του εδάφους. Ο κύριος βλαστός είναι κυλινδρικός, με ύψος περίπου 75 έως 150 cm, χνουδωτός και οι κατώτεροι κόμβοι με την πάροδο του χρόνου γίνονται ξυλώδεις (Weiss, 2000, Scott and Aidrich, 1970). Τα φύλλα της σόγιας είναι απλά και εκφύονται αντίθετα, το χρώμα τους είναι πράσινο, ενώ στη συνέχεια τα άνθη εκφύονται σε ταξιανθίες. Κάθε ταξιανθία μπορεί να φέρει έως και 20 άνθη λευκού χρώματος ή κοκκινωπού και κάθε άνθος έχει 3-4 ωάρια. Όμως μόνο το 20-40% των ανθέων δίνει λοβούς (Egli and Crafts-Brandner, 1996). Ο καρπός

10 5 είναι λοβός ή χέδρωπας, μήκους 2 έως 10 cm, με σχήμα επίμηκες και χρώμα κατά την ωρίμανση καφέ, μαύρο ή πράσινο και κάθε λοβός περιέχει τρεις ή περισσότερους σπόρους (σπέρματα). Ο αριθμός των λοβών ανά φυτό κυμαίνεται από ή και περισσότερο. Οι σπόροι είναι σκληροί, με σχήμα σφαιρικό, διαμέτρου 5-10 mm, ενώ το βάρος τους κυμαίνεται από 50 έως 400 mg. Το φύτρωμα της σόγιας είναι επίγειο, ενώ η εμφάνιση των φυτών πάνω από το έδαφος πραγματοποιείται στις 4-5 ημέρες μετά την σπορά (Lersten and Carlson, 1987). Η ελάχιστη θερμοκρασία είναι 10 ο C και άριστη για γρήγορη ανάπτυξη της ρίζας θεωρούνται οι ο C. Διακρίνονται τέσσερα στάδια ανάπτυξης του ριζικού συστήματος: 1) ταχεία ανάπτυξη της ρίζας κατακόρυφα, 2) διακλάδωση των ριζών στα πρώτα στάδια της αναπαραγωγικής ανάπτυξης, 3) μειωμένη ανάπτυξη των ριζών κάτω από τις γραμμές σποράς και αυξημένη ανάπτυξη ριζών μεταξύ των γραμμών σποράς και 4) παύση ανάπτυξης ρίζας και μείωση της μάζας ριζών λόγω αποσύνθεσης κατά την διάρκεια της ωρίμανσης (Fageria κ.ά., 1992). Η έναρξη της άνθισης καθορίζεται από τον γενότυπο και μαζί με τον σχηματισμό των λοβών, συνήθως διαρκούν ημέρες. Οι λοβοί γίνονται ορατοί εντός πέντε ημερών μετά την γονιμοποίηση ενώ η ωρίμανση των λοβών και των σπόρων ολοκληρώνεται στις ημέρες (Lersten and Carlson, 1987). Η απόδοση σε σπόρο βρέθηκε να σχετίζεται θετικά με την συγκέντρωση και ανακατανομή αζώτου από τα βλαστικά τμήματα (Koutroubas κ.ά., 1998β) καθώς και με τη μεγαλύτερη διάρκεια διατήρησης του φυλλώματος και συγκέντρωσης ξηρής ουσίας (Kumudini κ.ά., 2001) Τεχνική καλλιέργειας της σόγιας Για την καλλιέργεια της σόγιας ακολουθείται η κατεργασία του εδάφους που εφαρμόζεται στις ανοιξιάτικες καλλιέργειες. Περιλαμβάνει το φθινοπωρινό όργωμα, καταπολέμηση των ζιζανίων κατά τη διάρκεια του χειμώνα και προετοιμασία της σποροκλίνης για τη σπορά. Η επιφάνεια του εδάφους πρέπει να είναι καλά ισοπεδωμένη για την καλύτερη μηχανική συγκομιδή των κατώτερων λοβών (Τanner and Hume, 1978). Για την επίσπορη καλλιέργειά της, η σπορά μπορεί να γίνει μετά από κανονική κατεργασία του εδάφους ή με μειωμένη κατεργασία δηλαδή σπορά στην καλαμιά του χειμερινού σιτηρού, αφού απομακρυνθεί ή διασκορπιστεί η μάζα του άχυρου που αφήνει η θεριζοαλωνιστική μηχανή (Robson κ.ά., 2002). Το φυτό της σόγιας είναι δυνατόν να καλλιεργηθεί για πολλά χρόνια, συνέχεια στον ίδιο αγρό

11 6 χωρίς σημαντική μείωση των αποδόσεων και αυτό γιατί επωφελείται από την αμειψισπορά. Επίσης από την αμειψισπορά επωφελούνται και οι καλλιέργειες με τις οποίες εναλλάσσεται. Στη χώρα μας εντάσσεται στο σύστημα αμειψισποράς των αρδευόμενων καλλιεργειών, καθώς για ικανοποιητικές αποδόσεις, το νερό των βροχοπτώσεων δεν είναι αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες της. Όταν η απόδοσή της είναι ικανοποιητική, αφαιρεί άζωτο από το έδαφος, γιατί μόνο από την αζωτοδέσμευση δεν μπορεί να καλύψει την ποσότητα αζώτου που απομακρύνεται με το συγκομιζόμενο σπόρο. Όμως με τα υπολείμματά της επιστρέφει στο έδαφος μικρή ποσότητα αζώτου (Κουτρούμπας και Παπακώστα, 1994). Η σόγια έχει σχετικά υψηλές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία. Από τη συνολική ποσότητα των θρεπτικών στοιχείων που απορροφά το φυτό της σόγιας, το 70-80% του αζώτου και του φωσφόρου και το 60% του καλίου, συνήθως κατανέμονται στο σπόρο και κατά τη συγκομιδή απομακρύνονται από τον αγρό (Van Doren and Reicosky, 1987). Από πειράματα βρέθηκε ότι η σόγια απορρόφησε από το έδαφος πάνω από 35kg N/στρ. και μόνο 7-8kg Ν επέστρεψαν στο έδαφος με τα φυτικά υπολείμματα (Koutroubas κ.ά., 1998α). Οι ανάγκες της σόγιας σε άζωτο καλύπτονται από δύο πηγές, α) από το έδαφος και β) από τη συμβιωτική αζωτοδέσμευση, όταν υπάρχει το κατάλληλο ριζόβιο στο έδαφος ή έχει γίνει εμβολιασμός. Η αναλογία του αζώτου που προέρχεται από κάθε πηγή εξαρτάται από διάφορους παράγοντες του περιβάλλοντος και του φυτού. Από πολλές έρευνες προέκυψε ότι η σόγια λαμβάνει από την αζωτοδέσμευση το 25-75% του απαιτούμενου αζώτου για την ανάπτυξή της (Koutroubas κ.ά., 1998α). Η σόγια απορροφά αρκετή ποσότητα φωσφόρου και καλίου, οπότε σε φτωχά, στα στοιχεία αυτά εδάφη, αντιδρά θετικά στη λίπανση. Η προσθήκη αυτών των στοιχείων σε συνθήκες έλλειψης εκτός από την αύξηση της απόδοσης βελτιώνει και την ποιότητα των σπόρων. Ο φωσφόρος αυξάνει την περιεκτικότητα των σπόρων σε πρωτεΐνη, ενώ το κάλιο αυξάνει την περιεκτικότητα σε λάδι. Συνήθως ο φωσφόρος και το κάλιο ενσωματώνονται στο έδαφος με την τελευταία καλλιεργητική εργασία πριν από τη σπορά (Scott and Aldrich, 1970). Στη χώρα μας είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός των σπόρων γιατί δεν υπάρχει στο έδαφος το κατάλληλο ριζόβιο για την εκμετάλλευση της αζωτοδέσμευσης και κάποια πειραματικά δεδομένα έδειξαν ότι μόνο η αζωτούχος λίπανση δεν ήταν αρκετή για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων. Σε φτωχά εδάφη συνιστάται προσθήκη φωσφόρου σε ποσότητα 6-8kg/στρ., και καλίου σε ποσότητα 8-12kg/στρ. (Papakosta and Veresoglou, 1989).

12 7 Σημαντική μείωση της απόδοσης της σόγιας παρατηρείται με την καθυστέρηση της σποράς. Η σπορά μπορεί να γίνει με τις σπαρτικές μηχανές των ανοιξιάτικων καλλιεργειών. Το προτεινόμενο βάθος σποράς είναι 3-5 cm (Pendleton and Hartwig, 1973) αλλά δεν πρέπει να ξεπερνά τα 7,5 cm. Σε εδάφη που δεν υπάρχει υγρασία, ο σπόρος μπορεί να φυτρώσει όταν τοποθετηθεί και σε βάθος 10 cm, το φύτρωμα όμως συνήθως δεν είναι ομοιόμορφο. Για τις κλιματικές συνθήκες της χώρας μας, η σπορά μπορεί να κλιμακωθεί από τα μέσα Απριλίου έως τα μέσα Μαΐου, όταν πρόκειται για κύρια καλλιέργεια. Ως επίσπορη καλλιέργεια, σπέρνεται αμέσως μετά τη συγκομιδή της κύριας καλλιέργειας, δηλαδή τέλος Μαΐου όταν προηγείται χορτοδοτικό φυτό ή τέλος Ιουνίου με αρχές Ιουλίου μετά από χειμερινά σιτηρά (Johnson, 1987). Οι μέγιστες αποδόσεις λαμβάνονται με πυκνότητα φυτά/στρ., οι οποίες εξαρτώνται από τη γονιμότητα του εδάφους και την καλλιεργητική τεχνική. Στην Ελλάδα, οι αποδόσεις προσδιορίστηκαν στα φυτά/στρ. (Scott and Aldrich, 1970). Έχει παρατηρηθεί ότι οι ποικιλίες που έχουν την τάση να πλαγιάζουν ή να διακλαδίζονται δίνουν μεγαλύτερες αποδόσεις σε αραιότερους πληθυσμούς, ενώ οι ποικιλίες που δεν πλαγιάζουν ή δεν διακλαδίζονται, δίνουν καλύτερες αποδόσεις σε πυκνότερους πληθυσμούς (Weber, 1966). Στις μεγάλες όμως πυκνότητες πρέπει να εξασφαλίζεται η επάρκεια νερού και θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος. Επίσης, ο πληθυσμός των φυτών επηρεάζει την ικανότητα της σόγιας, να ανταγωνίζεται τα ζιζάνια και αυτό γιατί η ποσότητα σπόρου που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από το μέγεθος, τη βλαστική του ικανότητα και την ακεραιότητά του, για το λόγο αυτό απαιτούνται περίπου 6-8kg σπόρου/στρ. Για απόδοση περίπου 250 kg σπόρου/στρ. χρειάζονται mm βροχόπτωσης, η οποία να κατανέμεται ομοιόμορφα κατά τη διάρκεια του έτους (Cartter and Hartwig, 1963, Van Doren and Reicosky, 1987). Η μεγαλύτερη έκταση σποράς παγκοσμίως καλλιεργείται χωρίς άρδευση είτε λόγω έλλειψης νερού άρδευσης είτε λόγω του υψηλού κόστους της. Από το φύτρωμα μέχρι την έναρξη της άνθησης η χορήγηση νερού πρέπει να είναι περιορισμένη, πρώτον γιατί οι ανάγκες των φυτών είναι μικρές και δεύτερον για να μην αποκτήσουν τα φυτά μεγάλο ύψος στο βλαστικό στάδιο και υπάρξει κίνδυνος πλαγιάσματος. Από την έναρξη της άνθησης και κατά τη διάρκεια του συνιστώνται 4-7 αρδεύσεις (30-40mm νερού/άρδευση) ανάλογα με τον τύπο εδάφους και την ποικιλία. Τα φυτά της σόγιας πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας, παρουσιάζουν συμπτώματα μάρανσης όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές. Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης των σπόρων η κατανάλωση νερού μειώνεται γρήγορα και το

13 8 πλεόνασμα εδαφικής υγρασίας αποβαίνει σε βάρος της απόδοσης και της ποιότητας του σπόρου. Συνήθως στο στάδιο της ωρίμανσης δε χρειάζεται άρδευση ώστε να δοθεί χρόνος να ξηραθούν τα φυτά και να διευκολυνθεί η μηχανική συγκομιδή. Επιπλέον, εξυπηρετεί καλύτερα τις στενές γραμμές και διευκολύνει τη μηχανική συγκομιδή, γιατί διατηρείται επίπεδη η επιφάνεια του αγρού. Κατά την ωρίμανση της σόγιας παρατηρείται απώλεια του πράσινου χρώματος των λοβών, το οποίο γίνεται κίτρινο ή καφέ, αλλαγή του χρώματος των σπόρων προς το κίτρινο και το κιτρίνισμα των φύλλων τα οποία σταδιακά αρχίζουν να πέφτουν. Η συγκομιδή γίνεται 2 με 3 εβδομάδες αργότερα, όταν η υγρασία των σπόρων έχει μειωθεί στο 15%, έχουν πέσει όλα σχεδόν τα φύλλα, ενώ οι σπόροι γίνονται σκληροί. Σπόροι με υγρασία μεγαλύτερη από 15% χρειάζονται ξήρανση πριν αποθηκευθούν, ενώ με μικρότερη από 12% υφίστανται μηχανικές βλάβες. Η συγκομιδή της καλλιέργειας γίνεται με θεριζοαλωνιστικές μηχανές. Προβλήματα που συνδέονται με το θεριζοαλωνισμό της σόγιας είναι το σπάσιμο του περισπερμίου ή των σπόρων και ο διαχωρισμός των κοτυληδόνων, που μειώνουν την ποιότητα του σπόρου (Weiss, 2000). Εάν οι συνθήκες δεν είναι κατάλληλες, η αλλοίωση του σπόρου της σόγιας κατά την αποθήκευση είναι ταχύτατη. Όταν πρόκειται για σπόρο σποράς και για αποθήκευση μέχρι 6 μήνες, η υγρασία θα πρέπει να είναι 12% για να διατηρήσει ο σπόρος τη βιωσιμότητά του. Για μεγαλύτερης διάρκειας αποθήκευση, πρέπει η υγρασία να μειωθεί στο 10%. Ο σπόρος για ζωοτροφή μπορεί να αποθηκευτεί και σε υγρασία 13% για ένα χρόνο, πρέπει όμως να μειωθεί στο 10-12% για μεγαλύτερη διάρκεια αποθήκευσης. Η θερμοκρασία αποξήρανσης πρέπει να μην υπερβαίνει τους 40 o C, όταν ο σπόρος προορίζεται για σπορά και τους ο C όταν προορίζεται για τη βιομηχανία (Παπακώστα-Τασοπούλου, 2002) Εχθροί και ασθένειες της σόγιας Διάφορα παθογόνα προσβάλλουν τη σόγια με αποτέλεσμα την ποιοτική και ποσοτική μείωση της παραγωγής. Πολλές από τις ασθένειες των φυτών της σόγιας, οφείλονται σε προσβολές από παθογόνους μύκητες, βακτήρια, ιούς και έντομα. Η είσοδος των διαφόρων παθογόνων στο φυτό της σόγιας είναι δυνατόν να γίνει από τα τσιμπήματα των εντόμων, τα στομάτια, τα νεκτάρια, τις πληγές κ.λπ. Οι κυριότερες ασθένειες είναι ο μύκητας κερκόσπορα (Cercospora sojina), η βακτηρίωση της σόγιας (Pseudomonas syringae pv. Glycinea) και το μωσαϊκό της σόγιας (soybean mosaic potyvirus, SMV), οι οποίες αντιμετωπίζονται με τη χρήση ψεκασμών με μυκητοκτόνα ή με αντιβιοτικά φάρμακα (Κάτης και Αυγελής, 1997). Από τους εχθρούς που

14 9 αναφέρθηκαν ότι προκάλεσαν προβλήματα στη σόγια είναι οι σιδηροσκώληκες (Agriotes spp.), οι βρωμούσες (Nezara viridula) και ο τετράνυχος (Tetranychus urticae), όπου η αντιμετώπισή τους γίνεται με ψεκασμούς εντομοκτόνων και ακαρεοκτόνων (Αλιβιζάτος, 1989). Τα περισσότερα παθογόνα χρειάζονται κατάλληλες συνθήκες περιβάλλοντος για να εκδηλώσουν μια επιδημικής μορφής προσβολή. Η έντονη προσβολή εξαρτάται από την αλληλεπίδραση του παθογόνου και ξενιστού και την επίδραση του περιβάλλοντος σε αυτή τη σχέση Προϊόντα σόγιας Η καλλιέργεια της σόγιας γίνεται κατά κύριο λόγο για τον σπόρο της. Συγκαλλιεργείται και με άλλες καλλιέργειες για βόσκηση και για παραγωγή σανού και ενσιρώματος. Οι αποδόσεις σε σπόρο στις διάφορες χώρες όπου καλλιεργείται κυμαίνονται από 50kg/στρ. έως 300kg/στρ. Στην Ελλάδα οι αποδόσεις κυμαίνονται από kg/στρ. (Papakosta and Koutroubas, 1997). Ο σπόρος της σόγιας χρησιμοποιείται αρκετά στη διατροφή του ανθρώπου και με την κατάλληλη επεξεργασία παραλαμβάνονται από τον σπόρο το σογιέλαιο και το υποπροϊόν σογιόπιτα ή σογιάλευρο το οποίο χρησιμοποιείται στα σιτηρέσια των αγροτικών ζώων. Πίνακας 1.1. Χημική σύνθεση σόγιας (%). Ξηρή ουσία Ολική πρωτεΐνη Ολικό λίπος ADF NDF Τέφρα Υγρασία Ca P Σογιόσπορος 92 a 39,2 a 17,2 a 9 a 12 b 5,1 a 8 0,25 a 0,6 a Σογιάλευρο 41% Σογιάλευρο 44% Σογιάλευρο 48% Σογιάλευρο 50% 88 41,5 1,6 7,8 8, ,5 5,4 89 a 44,6 a 1,4 a 9,6 b 13,5 b 6,5 a 11 0,3 b 0,62 b 88 b 45,8 b 2 b 8,2 b 12,3 b 6,3 b 12 0,30 b 0,69 b 90 a 49,7 a 0,9 a 5,3 b 7,5 b 5,8 a 10 0,26 a 0,63 a *Σύμφωνα με τους πίνακες a NRC και b INRA (1994). Το έλαιο της σόγιας που παραλαμβάνεται, χρησιμοποιείται ως βρώσιμο και βρίσκει πολλές βιομηχανικές χρήσεις, όμως είναι περιορισμένο στη διατροφή του

15 10 ανθρώπου αν και θεωρείται πολύ καλό λάδι για υγιεινή διατροφή. Το σογιάλευρο συμπληρώνει κατάλληλα τα σιτηρέσια των αγροτικών ζώων, διότι αποτελεί μια πρωτεϊνική πηγή υψηλής θρεπτικής αξίας, κυρίως για τα μονογαστρικά. Θεωρείται καλύτερη πηγή Ca και P σε σύγκριση με τους δημητριακούς καρπούς, όμως είναι φτωχό σε βιταμίνες Β με αποτέλεσμα να χρειάζεται χορήγηση συμπληρωματικών βιταμινών και ανόργανων ουσιών. Αποτελεί συνήθως το 30-40% στα σιτηρέσια των ορνιθίων κρεοπαραγωγής και 15-20% στα σιτηρέσια των ωοτόκων ορνίθων. Οι πρωτεΐνες της σόγιας έχουν υψηλή βιολογική αξία και πλησιάζουν αρκετά τις ζωικές πρωτεΐνες, από άποψη περιεκτικότητας σε απαραίτητα αμινοξέα, αλλά είναι φτωχές σε μεθειονίνη και κυστίνη ή στο σύνολο των θειούχων, πλούσιες όμως σε λυσίνη. Πίνακας 1.2. Περιεκτικότητα αμινοξέων σογιαλεύρου (44%). Αμινοξέα NRC INRA PROTECTOR Αργινίνη 2,85 3,05 3,46 Ιστιδίνη 0,97 1,06 1,01 Ισολευκίνη 2,12 2,07 2,28 Λευκίνη 3,00 3,21 2,33 Λυσίνη 2,44 2,71 2,85 Μεθειονίνη 0,54 0,63 0,61 Φαινυλαλανίνη 2,03 2,07 2,15 Θρεονίνη 1,66 1,78 1,66 Τρυπτοφάνη 0,54 0,55 0,65 Βαλίνη 2,06 2,12 2,23 Τυροσίνη 1,02 1,48 1,44 Γλυκίνη 1,52 1,78 1,75 Κυστίνη 0,55 0,68 0,70 Σερίνη 2,14 2,37 2,15 *Σύμφωνα με τους πίνακες NRC, INRA και PROTECTOR (1992). Τα σπέρματα της σόγιας είναι τα πλουσιότερα σε πρωτεΐνες (36-38%) από τα σπέρματα των άλλων ψυχανθών καθώς και σε λιπαρές ουσίες (18-22%). Στον Πίνακα 1.3. δίνεται αναλυτικά η σύνθεση των σπερμάτων σόγιας σε σύγκριση με άλλες ζωοτροφές.

16 11 Πίνακας 1.3. Χημική σύνθεση των σπερμάτων σόγιας και άλλων πρωτεϊνικών πηγών. Ξηρή ουσία Ολική πρωτεΐνη Ολικό λίπος ADF NDF Ca P Σόγια 88 41,5 16,0 7,8 8,8 0,25 0,54 Κουκί 87 25,9 12,6 7,9 14,6 0,87 0,45 Ρεβίθι 89 19,1 7,0 4,5 5,8 0,15 0,39 Μπιζέλι 88 21,3 12,0 6,2 8,8 0,45 0,43 Ελαιοκράμβη 92 35,6 7,3 17,4 a 24,4 a 0,66 1,04 a Λούπινο 87 35,7 9,6 15,4 18,8 0,18 0,40 *Σύμφωνα με τους πίνακες NRC (1994) και a INRA (1992). 1.2 Αντιδιατροφικοί παράγοντες Η θρεπτική αξία των ζωοτροφών επηρεάζεται πολλές φορές από αντιδιατροφικούς παράγοντες (AntiNutritional Factos, ANFs), οι οποίοι βρίσκονται σχεδόν σε όλα τα ψυχανθή παρουσιάζοντας αρνητικά αποτελέσματα στη διαδικασία της πέψης, κυρίως στα μονογαστρικά ζώα διότι ο μικροβιακός πληθυσμός που βρίσκεται στη μεγάλη κοιλία των μηρυκαστικών εξουδετερώνει ή ελαχιστοποιεί τη δράση των ANF. Επίσης έχουν επιβλαβή επίδραση στην υγεία του ζώου, που μπορεί να ποικίλει από μία ελαφρά μείωση της ανάπτυξης έως τον θάνατό του. Κάθε είδος κτηνοτροφικών ψυχανθών έχει διαφορετικό επίπεδο περιεκτικότητας αντιδιατροφικών παραγόντων και σε διαφορετικές ποσότητες (Gatel, 1994). Οι πιο συνηθισμένοι αντιδιατροφικοί παράγοντες είναι οι παρεμποδιστές πρωτεασών, οι λεκτίνες ή αιμογλουτινίνες, οι ταννίνες και οι μη αμυλούχοι πολυσακχαρίτες (Wiseman and Cole, 1988). Το άλευρο σόγιας θεωρείται εξαιρετική τροφή στη διατροφή των κρεοπαραγωγών ορνιθίων εξαιτίας της μεγάλης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη, πρέπει όμως να υποστεί επεξεργασία με σκοπό την αδρανοποίηση αυτών των παραγόντων. Οι ANFs που υπάρχουν στη σόγια είναι οι παρεμποδιστές πρωτεασών, οι λεκτίνες, οι σαπωνίνες, οι γοΐτρογενικοί παράγοντες, οι ραχιτογενικοί παράγοντες, οι αλλεργιογόνοι παράγοντες και οι παράγοντες που εμποδίζουν την απορρόφηση των μετάλλων.

17 12 Αναστολείς πρωτεασών Σύμφωνα με τους Huisman και van der Poel (1989), οι αναστολείς πρωτεασών είναι πεπτίδια που σχηματίζουν σταθερά αδρανή σύμπλοκα με τα πρωτεολυτικά ένζυμα του παγκρέατος. Μειώνουν την πεπτικότητα των πρωτεϊνών στο επίπεδο του εντέρου και αυξάνουν την παγκρεατική ενζυμική έκκριση με συνέπεια τη διόγκωση του παγκρέατος στις όρνιθες (Liener, 1979, Birk, 1989). Οι παρεμποδιστές των πρωτεασών που βρέθηκαν στη σόγια είναι ενεργοί ενάντια στην τρυψίνη και στην χυμοτρυψίνη και απαντούν σε ποσοστό περίπου 6% της συνολικής πρωτεΐνης στον καρπό της σόγιας. Υπάρχουν δύο ομάδες ανασταλτικών παραγόντων της τρυψίνης της σόγιας. Η πρώτη ομάδα είναι γνωστή ως αναστολείς της τρυψίνης κατά Kunitz, 1944, με μοριακό βάρος περίπου , περιέχει 181 αμινοξέα, 2 δισουλφιδικούς δεσμούς και είναι ενεργός ενάντια στην τρυψίνη. Η δεύτερη ομάδα κατά Bowman- Birk, 1963, (BBI) με μοριακό βάρος από έως , περιέχει 71 αμινοξέα, 7 δισουλφιδικούς δεσμούς αλλά είναι ενεργός ενάντια στην τρυψίνη και στην χυμοτρυψίνη. Ο Kakade (1973) αναφέρει ότι οι παρεμποδιστές των πρωτεασών που υπάρχουν στην ακατέργαστη σόγια, είναι υπεύθυνοι κατά 40% για την διόγκωση του παγκρέατος και κατά 40% για τον χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης. Σε πειράματα με αρουραίους όπου χορηγήθηκε ακατέργαστη σόγια στα σιτηρέσια τους, παρατηρήθηκε ότι η συμπληρωματική χορήγηση μεθειονίνης και κυστίνης, εξουδετερώνει το μειωμένο ρυθμό ανάπτυξης (Gumbmann and Friedman, 1987). Λεκτίνες Οι αιμογλουτινίνες ή λεκτίνες είναι γλυκοπρωτεΐνες που απαντούν σχεδόν σε όλα τα ψυχανθή αλλά εμφανίζουν ελάχιστη σημασία εξαιτίας της περιορισμένης τους δράσης. Δεσμεύουν μοριακούς υδατάνθρακες χωρίς να μεταβάλλουν την ομοιοπολική τους δομή, προκαλούν συγκόλληση των ερυθρών αιμοσφαιρίων in vitro, δυσλειτουργία στο εντερικό επιθήλιο και μειώνουν την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών (Baintner et al, 1993, Gatel, 1994). Επίσης, αυξάνουν τον πληθυσμό του Escherichia coli στο έντερο (Pustzai et al, 1990). Από διάφορες έρευνες που έγιναν διαπιστώθηκε ότι οι λεκτίνες που περιέχονται στη σόγια παρεμποδίζουν την ανάπτυξη των ζώων και είναι τοξικές όταν χορηγηθούν σε ενέσιμη μορφή. Έτσι σε έρευνα με ποντικούς, με προσθήκη 0,8% μειώθηκε ο ρυθμός ανάπτυξής τους κατά 25% (Liener, 1974).

18 13 Οι λεκτικές αποτελούν το 3% της πρωτεΐνης της σόγιας και ως κύρια λεκτίνη της σόγιας θεωρείται η γλυκοπρωτεΐνη με 4 υποκαταστάτες και με μοριακό βάρος περίπου Σαπωνίνες Χαρακτηρίζονται για την πικρή τους γεύση, είναι γλυκοζίτες και έχουν την ικανότητα να αιμολύουν τα ερυθροκύτταρα. Οι σάπωνες της σόγιας αποτελούν το 46 με 50% του σπόρου της σόγιας. O Βirk τάιζε σάπωνες σόγιας σε ένα επίπεδο τριών φορών σε σιτηρέσια που περιείχαν 50% σόγια χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στα ορνίθια κρεοπαραγωγής (Μώκος, 1997). Μελέτες έδειξαν ότι οι σαπωνίνες των σπερμάτων των κτηνοτροφικών ψυχανθών εμφανίζουν περιορισμένη αιμολυτική δράση, σε σύγκριση με εκείνη της σόγιας και ενδιάμεσης τοξικότητας επίδραση στη διατροφή των ιχθύων (Khalil and El-Adawy, 1994). Μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να υπάρχει στη βιβλιογραφία κάποια αρνητική επίδραση στην διατροφή των ορνιθίων κρεοπαραγωγής. Μη αμυλούχοι πολυσακχαρίτες Είναι υπεύθυνοι για την μικρή παραμονή της τροφής στον πεπτικό σωλήνα (Roberfroid, 1993) και για την μειωμένη πεπτικότητα του αμύλου (Knudsen et al, 1993), των πρωτεϊνών και των λιπών (Choct and Annison, 1992). Επίσης, μειώνεται η διαθεσιμότητα των θρεπτικών συστατικών, η πρόσληψη της τροφής και η ανάπτυξη του ζώου εξαιτίας της αύξηση του ιξώδους του στομάχου. Τα ψυχανθή περιέχουν μεγάλες συγκεντρώσεις μη αμυλούχων πολυσακχαριτών (Choct, 1997). Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις βρέθηκαν στο λούπινο, ακολουθεί το σογιάλευρο, το μπιζέλι, το κουκί και τελευταίο το ρεβίθι. Αν και οι αντιδιατροφικοί παράγοντες του σογιαλεύρου θεωρούνται στη διατροφή των ορνιθίων κρεοπαραγωγής ως το κύριο πρόβλημα, μπορούν να εξουδετερωθούν με θερμική επεξεργασία. Η θερμική επεξεργασία γίνεται σε συγκεκριμένη τιμή θερμοκρασίας, διότι η έκθεση των σπόρων της σόγιας σε τιμές θερμοκρασίας μεγαλύτερης της κανονικής είναι πιθανό να οδηγήσει στην ποιοτική υποβάθμιση. Επομένως η χρήση κατάλληλης θερμοκρασίας για την επεξεργασία είναι κρίσιμη σημασίας για την εξάλειψη θερμοευαίσθητων αντιδιαιτητικών παραγόντων των σπερμάτων ψυχανθών (D Mello, 1991; Thorpe and Beal, 2001).

19 Μέθοδοι μείωσης των ANFs και βελτίωση της θρεπτικής αξίας της σόγιας Όταν τα σπέρματα σόγιας προορίζονται, να χρησιμοποιηθούν στην διατροφή των ορνιθίων κρεοπαραγωγής, επιβάλλεται για όλους τους παραπάνω λόγους, η αδρανοποίηση των τοξικών παραγόντων. Έχουν διαπιστωθεί διάφοροι μέθοδοι μείωσης των επιδράσεων σε αρκετά πειράματα, με στόχο την εξάλειψή τους (Bond and Duc, 1993). Όμως, για την καλύτερη καταστροφή των ANFs, απαιτείται πάνω από μία κατεργασίες εξαιτίας της ποικιλομορφίας των δομών των αντιδιατροφικών παραγόντων (Thorpe and Beal, 2001). Η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος για τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων που προκαλούνται από τους αντιδιατροφικούς παράγοντες στη σόγια είναι η φυσική επεξεργασία. Η αποφλοίωση είναι η μέθοδος μείωσης των επιβλαβών επιδράσεων, όπως οι ταννίνες και οι ινώδεις ουσίες. Σε κρεοπαραγωγά ορνίθια που χορηγήθηκαν ζωοτροφές μετά από αποφλοίωση, εμφάνισαν αύξηση βάρους και βελτίωση της φαινομένης πεπτικότητας των πρωτεϊνών σε σύγκριση με τα ακατέργαστα ψυχανθή (Brenes et al, 1993). Παραδοσιακά για την αποφλοίωση των ψυχανθών έχουν δοκιμαστεί αποφλοιωτές τριβής, κυλινδρόμυλοι και αποφλοιωτές απόξεσης (Melcion and Van der Poel, 1993). Οι αποφλοιωτές τριβής και οι κυλινδρόμυλοι θεωρούνται κατάλληλοι για την αποφλοίωση και τον διαχωρισμό των σπερμάτων, ενώ οι αποφλοιωτές απόξεσης είναι κατάλληλοι για τα αγρωστώδη. Η αποφλοίωση είναι μία μηχανική μέθοδος, παρόλα αυτά υπάρχει και η μέθοδος της θερμότητας ή θερμική επεξεργασία, η οποία βασίζεται στη θερμική μετουσίωση των πρωτεϊνικών αντιδιατροφικών παραγόντων. Χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: την ξηρά θέρμανση και την υγρή θέρμανση. Είναι μια καλή μέθοδος μείωσης της ενεργότητας των λεκτινών, των αναστολέων τρυψίνης και χυμοτρυψίνης και γενικότερα βελτίωσης της θρεπτικής αξίας των σπερμάτων των κτηνοτροφικών ψυχανθών (Hanovar et al, 1962, Van der Poel 1990, Estevez et al, 1991). Η θερμική επεξεργασία αν και έχει θετικά αποτελέσματα στους σπόρους της σόγιας, αρκετές φορές παρουσιάζει διάφορα προβλήματα στην χρησιμοποίησή της. Χωρίς θερμική επεξεργασία η θρεπτική αξία των πρωτεϊνών της σόγιας είναι ελάχιστη, στην πορεία καθώς αυξάνεται αυτή, υπάρχει βελτίωση και σταθεροποίηση. Όμως αν πραγματοποιηθεί υπερκατεργασία, μειώνεται πάλι η θρεπτική αξία των σπόρων της σόγιας.

20 15 Μια επιπλέον τεχνική κατεργασίας της θρεπτικής αξίας είναι η εξώθηση με πίεση (extrusion). Η εξώθηση είναι μία διαδικασία κατά την οποία η ζωοτροφή υποβάλλεται σε ανάμιξη, άλεση, θέρμανση υπό υψηλή πίεση πριν εξωθηθεί μέσα από μία μήτρα (Sorensen et al., 2002). Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή η πρώτη ύλη υφίσταται άλεση και θερμική επεξεργασία στους C και μετά πίεση. Σε διάφορες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν, ο σπόρος της σόγιας στην εξώθηση στερείται τον αναστολέα της τρυψίνης του Kunitz κατά 25%. Κατά την εξώθηση λαμβάνουν χώρα, η ζελατινοποίηση του αμύλου, η οποία αποδείχτηκε ότι θεωρείται κύρια αρχή της εξώθησης, η μετουσίωση των πρωτεϊνών, η αποδόμηση της υφής και η μετατροπή των λιπιδίων (Kearns, 1994, Sheriff and Sajeev, 2005). Επίσης, με την εξώθηση υπάρχει μείωση των αντιδιατροφικών παραγόντων, βελτίωση της πεπτικότητας διαφόρων συστατικών, καταστροφή των παθογόνων και επέκταση του χρόνου αποθήκευσης της τροφής. Ο Van der Poel (1992) βρήκε ότι η εξώθηση μειώνει το επίπεδο των ταννινών κατά 30-40% στα σπέρματα κτηνοτροφικών ψυχανθών και βελτιώνει τη διαιτητική αξία τους μέσω της μείωσης των αντιδιαιτητικών παραγόντων πρωτεϊνικής προέλευσης. Επομένως, μια κατάλληλα κατεργασμένη σόγια έχει μεγαλύτερη θρεπτική αξία σε πρωτεΐνες όμως απαιτείται η γνώση, ο σωστός εντοπισμός των αντιδιατροφικών παραγόντων στα ψυχανθή και η ευαισθησία τους σε φυσικούς και χημικούς παράγοντες (Melcion and Van der Poel, 1993) Χρησιμοποίηση των σπερμάτων κτηνοτροφικών ψυχανθών στη διατροφή των ορνιθίων κρεοπαραγωγής Υπάρχουν αρκετές μελέτες, οι οποίες αναφέρονται στη χρησιμοποίηση διάφορων κτηνοτροφικών ψυχανθών στη διατροφή των ορνιθίων κρεοπαραγωγής. Οι Perez-Maldonado (1997), αξιολογώντας τη θρεπτική αξία διαφόρων κτηνοτροφικών σπερμάτων στη διατροφή κρεοπαραγωγών ορνιθίων, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η συμμετοχή ορισμένων σπερμάτων, όπως το κτηνοτροφικό κουκί στα σιτηρέσια δεν υστερεί σε σύγκριση με τους μάρτυρες και μάλιστα έχει καλύτερες αποδόσεις ως προς την αύξηση του σωματικού βάρους των ορνιθίων και την εκμετάλλευση της τροφής, σε σύγκριση με σιτηρέσια όπου περιείχαν άλλα σπέρματα όπως το μπιζέλι ή το λούπινο. Από τις αναφορές των κ. Νικολακάκη κ.ά. (2005), προκύπτει ότι τα σπέρματα κτηνοτροφικού μπιζελιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη διατροφή των κρεοπαραγωγών ορνιθίων, μέχρι ποσοστού 14% για την ηλικία έως 28 ημερών και μέχρι 25% για την ηλικία από ημερών, χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις στις

21 16 αποδόσεις τους και στην ποιότητα του σφάγιου. Από τις αναφορές των Diaz et al. (2006) προκύπτει ότι τα σπέρματα κτηνοτροφικού μπιζελιού αλευροποιημένα απλώς ή εξωθημένα, μπορούν να συμμετέχουν στα σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων μέχρι ποσοστού 35%, χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις στις αποδόσεις και τα περισσότερα χαρακτηριστικά του σφάγιου, αποτελώντας έτσι μία αξιόλογη, εναλλακτική του σογιαλεύρου, πρωτεϊνική πηγή (Ντότας, 2010). Τα σπέρματα λούπινου μπορούν επίσης, να συμμετέχουν σε χαμηλότερα ποσοστά στο σιτηρέσιο κρεοπαραγωγών ορνιθίων. Τα προτεινόμενα ποσοστά για το λούπινο μπορούν να ανέλθουν στο 10% (Τραϊκούδης, 2014) ή και μέχρι 15% (Perez-Maldonado, 1997), δηλαδή υποκατάσταση σογιαλεύρου κατά 40 ή 60%, αντίστοιχα, χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις στις αποδόσεις των ορνιθίων και την ποιότητα του σφάγιου. Τα λούπινα έχουν υψηλή περιεκτικότατα σε πρωτεΐνη, χαμηλή σε λιπαρές ουσίες και TDN και δεν περιέχουν αναστολείς της τρυψίνης (Καλπάκης, 2009). Σε άλλη έρευνα αναφέρεται ότι η χρήση σπερμάτων κτηνοτροφικού κουκιού στα σιτηρέσια ορνιθίων κρεοπαραγωγής με ποσοστά συμμετοχής μέχρι 15% (Perez- Maldonado, 1997) ή και 20% (Gourdouvelis et al., 2012), δηλαδή αντικατάσταση σογιαλεύρου κατά 38% ή 50%, αντίστοιχα, δεν παρατηρήθηκαν δυσμενής επιπτώσεις στις αποδόσεις των ορνιθίων και την ποιότητα του σφάγιου. Ωστόσο, η αντικατάσταση αυτή οδηγεί σε αύξηση του συντελεστή εκμετάλλευσης τροφής δηλαδή επιδείνωση του (Lucbert, 1986), η οποία αίρεται όταν τα σιτηρέσια που περιέχουν σπέρματα κτηνοτροφικών κουκιών, συμπληρώνονται με μεθειονίνη (Marquadt & Fröhlich, 1981). Οι Castell et al. (1996), χορήγησαν σπέρματα κτηνοτροφικών ψυχανθών σε διαφορετικές αναλογίες 0, 230, 460 και 680g/kg σιτηρεσίου σε ορνίθια κρεοπαραγωγής ηλικίας 1-21 ημερών και διαπίστωσαν ότι τα ορνίθια τα οποία κατανάλωσαν σιτηρέσια με υψηλότερα επίπεδα, υστερούσαν σε σύγκριση με τα υπόλοιπα σε όλα τα παραγωγικά χαρακτηριστικά, ενώ τα ορνίθια που κατανάλωσαν σιτηρέσια με το επίπεδο των 230 g/kg, συγκρίνοντας με το μάρτυρα, παρουσίασαν χειρότερη μετατρεψιμότητα τροφής (2,29 έναντι 2,22 kg τροφής/kg ΖΒ). Επομένως, όταν τα σπέρματα κτηνοτροφικών ψυχανθών συμμετέχουν σε ένα σιτηρέσιο ορνιθίων κρεοπαραγωγής με υψηλά επίπεδα, δεν εξασφαλίζουν καλές αποδόσεις με εκείνες των μαρτύρων (Brenes et al., 1993, Castell et al., 1996, Igbasan and Guenter, 1996a, Igbasan and Guenter, 1996b, Fasina and Campbell, 1997). Τα νεαρά ορνίθια πέπτουν μόνο το 79% των αμινοξέων των σπερμάτων των κτηνοτροφικών ψυχανθών, ενώ οι τιμές για τα δύο κυριότερα αμινοξέα υπολογίστηκαν περίπου στο 80% για την λυσίνη και στο 60% για την μεθειονίνη.

22 17 Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα σιτηρέσια που περιέχουν τα διαθέσιμα αμινοξέα, να οδηγούν σε διαφορετικές επιδόσεις, ειδικότερα σε εκείνα όπου τα επίπεδα συμμετοχής των σπερμάτων κτηνοτροφικών ψυχανθών στο σιτηρέσιο είναι υψηλά. Στην Ευρώπη αρκετοί ερευνητές υποστήριξαν τη χρησιμοποίηση κτηνοτροφικών ψυχανθών σε επίπεδα 300g/kg, στα σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων (Würzner et al., 1988, Brenes et al., 1989). Ισχυρίζονται ότι σε υψηλότερα επίπεδα συμμετοχής g σπερμάτων ανά kg σιτηρεσίου, ίσως να παρατηρηθούν βελτιώσεις στις αποδόσεις των ορνιθίων, σε σύγκριση με σιτηρέσια που έχουν ως βάση το κριθάρι και το σογιάλευρο, αλλά κάτι τέτοιο ενδεχομένως αναμένεται όταν παράλληλα προστεθεί λίπος,, το οποίο παρουσιάζει θετική επίδραση από πλευράς εξισορρόπησης του ενεργειακού ελλείμματος Σκοπός της παρούσας μελέτης Ο σκοπός της παρούσας πειραματικής εργασίας ήταν η διαιτητική αξιολόγηση σπερμάτων εγχώριας σόγιας σε σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων και η διερεύνηση της χρήσης τους στις αποδόσεις αυτών. Καταβλήθηκε προσπάθεια αντικατάστασης εισαγόμενου σογιάλευρου με αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας, με παράλληλη εξισορρόπηση των σιτηρεσίων στα απαραίτητα αμινοξέα λυσίνη και μεθειονίνη. Επεξεργασία των σπερμάτων σόγιας δυστυχώς δεν ήταν δυνατόν να γίνει, λόγω της μικρής διαθέσιμης ποσότητας που παράχθηκε στο Αγρόκτημα του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ.

23 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 2.1.Πείραμα συγκριτικής διατροφής Το πείραμα πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις του Αγροκτήματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και η συνολική διάρκειά του ήταν 42 ημέρες. Για τις ανάγκες του πειράματος χρησιμοποιήθηκαν διακόσια εβδομήντα (270) ορνίθια κρεοπαραγωγής, τύπου ROSS-308 ηλικίας νεοσσού ημέρας, τα οποία προέρχονταν από εκκολαπτήριο που εδρεύει στη Λακιά Θεσσαλονίκης και κατανεμήθηκαν τυχαία σε 3 διατροφικές επεμβάσεις (Μ, ΣΟΓ10%, ΣΟΓ20%). Κάθε επέμβαση περιελάμβανε 3 επαναλήψεις, των 30 ορνιθίων η καθεμία. Τα ορνίθια κάθε ομάδας τοποθετήθηκαν τυχαία σε κελιά διαστάσεων 2,8m 2 το καθένα, όπου εφαρμόστηκε καθημερινό πρόγραμμα φροντίδας. Πριν από την τοποθέτηση των ορνιθίων στο εν λόγω πτηνοτροφείο έγινε καθαρισμός με άφθονο νερό υπό πίεση και ακολούθησε απολύμανση με απολυμαντικό σκεύασμα. Στο δάπεδο τοποθετήθηκε καθαρή στρωμνή από ριζοφλοιούς. Τις δύο πρώτες εβδομάδες ανάθρεψης των νεοσσών είναι σημαντικό η τροφή να βρίσκεται εύκολα από αυτούς, έτσι για ταΐστρες αρχικά χρησιμοποιήθηκαν ρηχοί δίσκοι (ταψιά) χωρητικότητας περίπου 2kg, καθώς επίσης κυλινδρικές ποτίστρες εδάφους. Από την τρίτη εβδομάδα και ως το τέλος του πειράματος χρησιμοποιήθηκαν κυλινδρικές μεγάλες ταΐστρες χωρητικότητας, περίπου 20kg τροφής, ενώ οι ποτίστρες ήταν αυτόματες κωνικές. Η παράθεση τροφής και νερού σε όλη τη διάρκεια του πειράματος, ήταν κατά βούληση. Ο φωτισμός που εφαρμόστηκε στο πείραμα ήταν συνεχής τεχνητό φως 24ωρο και ο αερισμός ήταν αυτόματος με δυο εξαεριστήρες πλευρικούς και δύο οροφής, τοποθετημένους στο πτηνοτροφείο. Για την θέρμανση του πτηνοτροφείου χρησιμοποιήθηκαν τρεις θερμαντικές πηγές τις πρώτες ημέρες έως ότου αυξηθεί η θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Η μέτρηση της θερμοκρασίας γινόταν καθημερινά με θερμόμετρο μεγίστου ελαχίστου που ήταν τοποθετημένο εντός του πτηνοτροφείου, ενώ γινόταν προσπάθεια διόρθωσης θερμοκρασίας με τον εξαερισμό.

24 οc 19 Πίνακας 2.1. Η θερμοκρασία σε όλη την διάρκεια του πειράματος. Θερμοκρασία ο C 1 η Εβδομάδα ο C 2 η Εβδομαδα o C 3 η Εβδομάδα ο C 4 η Εβδομάδα o C 5 η Εβδομάδα o C 6 η Εβδομάδα o C 7 η Εβδομαδα o C Διάγραμμα 2.1. Γραφική απεικόνιση της θερμοκρασίας σε όλη την διάρκεια του πειράματος θερμοκρασία 22 1η 2η 3η 4η 5η 6η 7η Εβδομάδα Πίνακας 2.2 Χημική σύνθεση (%) των σπερμάτων εγχώριας σόγιας που χρησιμοποιήθηκαν. Ολικές Ολικές Ολικές Παρεμποδιστές Υγρασία Αζωτούχες Λιπαρές Τέφρα Ινώδεις τρυψίνης* Ουσίες Ουσίες Ουσίες Σογιόσπορος 11, , ,99 1 4,95 1 4, ,0 2 1 Πραγματοποιήθηκαν στο χημικό εργαστήριο της ΕΛΒΙΖ ΑΕ. 2 Ντότας, Β. (2010). * ΤΙU= Trypsin Inhibitor Units Για την αποφυγή αναπνευστικών επιπλοκών και υγρασία της στρωμνής, η σχετική υγρασία κυμαινόταν από 58% έως 70%. Την 21η ημέρα χορηγήθηκε το εμβόλιο κατά της βρογχίτιδας και της ψευδοπανώλους σε νερό που ήταν ελεύθερο

25 20 χλωρίου, ενώ τα ορνίθια έμειναν διψασμένα για 1-2 ώρες πριν από τη χορήγηση του εμβολίου. Τα σπέρματα εγχώριας σόγιας αλευροποιήθηκαν και η ανάμειξή τους με τις υπόλοιπες τροφές έλαβε χώρα σε οριζόντιο αναμικτήρα χωρητικότητας 25kg. Κατά την διάρκεια του πειράματος χρησιμοποιήθηκαν τρία πειραματικά σιτηρέσια. Τα ορνίθια της επέμβασης Μ κατανάλωναν ένα τυπικό σιτηρέσιο με βάση τον αραβόσιτο, το σιτάρι και το σογιάλευρο, ενώ τα ορνίθια των επεμβάσεων ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20% κατανάλωναν το ίδιο σιτηρέσιο του μάρτυρα, στο οποίο έγινε αντικατάσταση μέρους του σογιαλεύρου, σε ισοπρωτεϊνική βάση από σπέρματα εγχώριας σόγιας σε ποσοστά 10 και 20%, αντίστοιχα. Επίσης, προστέθηκε η απαιτούμενη ποσότητα σογιέλαιου κατά τις δύο πρώτες περιόδους, καθώς και η προσθήκη λυσίνης και μεθειονίνης, ώστε τα πειραματικά σιτηρέσια να είναι ισοενεργειακά, ισοαζωτούχα και να έχουν ίση περιεκτικότητα σε λυσίνη και μεθειονίνη. Στον πίνακες 2.3, 2.4, και 2.5 δίνεται η σύσταση (g/kg), η χημική ανάλυση κατά Weende και η υπολογισθείσα ανάλυση των πειραματικών σιτηρεσίων και των τριών ηλικιών. Οι χημικές αναλύσεις κατά Weende πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο Φυσιολογίας Θρέψεως και Εφαρμοσμένης Διατροφής Αγροτικών Ζώων στο Αγρόκτημα του Α.Π.Θ. Στο πλαίσιο της τεχνικής αυτής, υπολογίστηκε η περιεκτικότητα της τροφής σε ξηρή ουσία και υγρασία, ο προσδιορισμός των ολικών αζωτούχων ουσιών με την μέθοδο Kjeldahl, καθώς και η περιεκτικότητα σε ολικό λίπος, με ειδική συσκευή (Soxhlet), ο προσδιορισμός των ινωδών ουσιών και ανόργανης ουσίας (τέφρα). Τα παραγωγικά χαρακτηριστικά που εξετάστηκαν ήταν το βάρος των ορνιθίων, ο ρυθμός ανάπτυξης, η κατανάλωση τροφής, ο συντελεστής εκμετάλλευσης της τροφής και η θνησιμότητα. Για τον προσδιορισμό της αύξησης του σωματικού βάρους έγιναν ατομικές ζυγίσεις όλων των ορνιθίων κατά την διάρκεια του πειράματος, από την 1 η ημέρα έως και την 43 η ημέρα (ημέρα σφαγής), συνολικά 7 ζυγίσεις δηλαδή την 1 η, 8 η, 15 η, 22 η, 29 η, 36 η και 43 η ημέρα. Οι ζυγίσεις πραγματοποιήθηκαν με ηλεκτρονικό ζυγό ακριβείας και καταγράφονταν στις εγκαταστάσεις του πτηνοτροφίου. Έτσι, υπολογίστηκε το μέσο σωματικό βάρος και ο ρυθμός ανάπτυξης των ορνιθίων. Για τον προσδιορισμό της κατανάλωσης της τροφής, γινόταν καθημερινά ζύγιση της τροφής πριν αυτή κατανεμηθεί σε κάθε ταΐστρα, ενώ στο τέλος κάθε εβδομάδας συλλέγονταν και ζυγίζονταν από κάθε κελί τα υπόλοιπα της τροφής

26 21 προκειμένου να αφαιρεθούν από την καταναλωθείσα ποσότητα της τροφής. Με αυτόν τον τρόπο, υπολογίστηκε η μέση ημερήσια κατανάλωση τροφής ανά ορνίθιο και διαιρώντας την με τον ρυθμό ανάπτυξης υπολογίστηκε ο συντελεστής εκμετάλλευσης της τροφής, όπου αποτελεί παράμετρο με την οποία προσδιορίζεται η καλή ή όχι αξιοποίηση της τροφής από τα ορνίθια. Πίνακας 2.3. Σύνθεση (g/kg), χημική ανάλυση κατά Weende και υπολογισθείσα ανάλυση (%) των πειραματικών σιτηρεσίων A ηλικίας. Σιτηρέσια Α Ηλικίας Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ % Σιτάρι 30,00 30,00 30,00 Αραβόσιτος 29,23 28,66 26,89 Σογιάλευρο 32,70 25,00 18,00 Σογιόσπορος - 10,00 20,00 Σογιέλαιο 4,00 2,23 1,00 Μαρμαρόσκονη 2,00 2,00 2,00 Φωσφορικό διασβέστιο 1,00 1,00 1,00 Αλάτι 0,24 0,24 0,24 Λυσίνη 0,20 0,20 0,20 D, L Μεθειονίνη 0,20 0,24 0,24 Βιταμίνες 0,20 0,20 0,20 Ιχνοστοιχεία 0,20 0,20 0,20 Ξυλανάση 0,02 0,02 0,02 Φυτάση 0,01 0,01 0,01 Σύνολο 100,00 100,00 100,00 Χημική Ανάλυση κατά Weende (%) Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% Υγρασία 12,04 11,91 11,66 Ολικές Αζωτούχες ουσίες 21,57 21,59 21,62 Ολικές Λιπαρές ουσίες 6,24 6,36 6,81 Ολικές Ινώδεις ουσίες 2,87 2,97 3,46 Τέφρα 6,30 6,28 6,35 Υπολογισθείσα* χημική σύσταση (%) Ca 1,00 1,00 1,00 P 0,64 0,64 0,64 Mg 0,17 0,18 0,18 Κ 0,93 0,94 0,96 Να 0,11 0,11 0,11 Λυσίνη 1,31 1,30 1,30 Μεθειονίνη 0,52 0,52 0,56 Μεθειονίνη + Κυστίνη 0,90 0,89 0,93 ΜΕ (Kcal/kg) *Σύμφωνα με τους πίνακες NRC (1994).

27 22 Πίνακας 2.4. Σύνθεση (g/kg), χημική ανάλυση κατά Weende και υπολογισθείσα ανάλυση (%) των πειραματικών σιτηρεσίων Β ηλικίας. Σιτηρέσια Β Ηλικίας Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ % Σιτάρι 35,00 34,00 34,00 Αραβόσιτος 27,57 24,57 26,57 Σογιάλευρο 28,00 24,00 14,00 Σογιόσπορος - 10,00 20,00 Σογιέλαιο 6,00 4,00 2,00 Μαρμαρόσκονη 1,40 1,40 1,40 Φωσφορικό διασβέστιο 1,00 1,00 1,00 Αλάτι 0,20 0,20 0,20 Λυσίνη 0,20 0,20 0,20 D, L Μεθειονίνη 0,20 0,20 0,20 Βιταμίνες 0,20 0,20 0,20 Ιχνοστοιχεία 0,20 0,20 0,20 Ξυλανάση 0,02 0,02 0,02 Φυτάση 0,01 0,01 0,01 Σύνολο 100,00 100,00 100,00 Χημική Ανάλυση κατά Weende (%) Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% Υγρασία 11,95 11,85 11,75 Ολικές Αζωτούχες ουσίες 20,44 20,67 20,22 Ολικές Λιπαρές ουσίες 8,13 7,92 7,82 Ολικές Ινώδεις ουσίες 2,94 2,95 2,99 Τέφρα 6,11 6,02 6,08 Υπολογισθείσα* χημική σύσταση (%) Ca 0,83 0,84 0,85 P 0,61 0,61 0,62 Mg 0,16 0,17 0,17 Κ 0,85 0,92 0,89 Να 0,11 0,11 0,11 Λυσίνη 1,18 1,17 1,19 Μεθειονίνη 0,49 0,51 0,50 Μεθειονίνη + Κυστίνη 0,86 0,84 0,84 ΜΕ (Kcal/kg) *Σύμφωνα με τους πίνακες NRC (1994).

28 23 Πίνακας 2.5. Σύνθεση (g/kg), χημική ανάλυση κατά Weende και υπολογισθείσα ανάλυση (%) των πειραματικών σιτηρεσίων Γ ηλικίας. Σιτηρέσια Γ Ηλικίας Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ % Σιτάρι 16,00 12,00 12,00 Αραβόσιτος 48,57 49,52 50,49 Σογιάλευρο 27,40 21,40 11,40 Σογιόσπορος - 10,00 20,00 Σογιέλαιο 5,00 4,00 3,00 Μαρμαρόσκονη 1,20 1,20 1,20 Φωσφορικό διασβέστιο 0,80 0,80 0,80 Αλάτι 0,20 0,20 0,20 Λυσίνη 0,20 0,24 0,26 D, L Μεθειονίνη 0,20 0,21 0,22 Βιταμίνες 0,20 0,20 0,20 Ιχνοστοιχεία 0,20 0,20 0,20 Ξυλανάση 0,02 0,02 0,02 Φυτάση 0,01 0,01 0,01 Σύνολο 100,00 100,00 100,00 Χημική Ανάλυση κατά Weende (%) Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% Υγρασία 12,45 12,13 11,81 Ολικές Αζωτούχες ουσίες 19,98 19,79 19,59 Ολικές Λιπαρές ουσίες 7,34 7,49 7,44 Ολικές Ινώδεις ουσίες 2,84 3,03 3,07 Τέφρα 5,88 5,92 5,85 Υπολογισθείσα* χημική σύσταση (%) Ca 0,64 0,65 0,64 P 0,51 0,51 0,49 Mg 0,16 0,16 0,16 Κ 0,85 0,88 0,84 Να 0,10 0,10 0,10 Λυσίνη 1,16 1,18 1,14 Μεθειονίνη 0,49 0,50 0,48 Μεθειονίνη + Κυστίνη 0,84 0,83 0,82 ΜΕ (Kcal/kg) *Σύμφωνα με τους πίνακες NRC (1994).

29 24 Η θνησιμότητα υπολογίστηκε από την καθημερινή καταγραφή των νεκρών ορνιθίων κατά την διάρκεια του πειράματος κάθε επέμβασης. Έχει άμεση σχέση με το οικονομικό όφελος της εκτροφής, αφού η αυξομείωση της επηρεάζεται δυσμενώς τόσο από τον αριθμό των ορνιθίων που απομακρύνονται από την εκτροφή λόγω θανάτου, όσο και από την ηλικία που έχουν αυτά κατά τον θάνατό τους. Με αποτέλεσμα όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός και μεγαλύτερη η ηλικία των ορνιθίων αυτών, τόσο μεγαλύτερη είναι η οικονομική ζημία. Στο τέλος του πειράματος υπολογίστηκε το άθροισμα των νεκρών ορνιθίων κάθε επέμβασης, το οποίο εκφράστηκε ως το εκατοστιαίο ποσοστό του αρχικού αριθμού των ορνιθίων. Στο τέλος του πειράματος (42 ημέρες) και σε 54 συνολικά ορνίθια (18 ανά ομάδα), που ελήφθησαν τυχαία από κάθε ομάδα (6 ανά επανάληψη), πραγματοποιήθηκαν προσδιορισμοί ως προς την απόδοσή τους σε θερμό και ψυχρό σφάγιο. Τα σφάγια χωρίστηκαν σε δύο συμμετρικά μισά και στο αριστερό δείγμα πραγματοποιήθηκε μηχανικός διαχωρισμός με λεπίδες (νυστέρι) για τον προσδιορισμό της περιεκτικότητας του σφάγιου σε εδώδιμο ιστό. Στα δείγματα και στον εδώδιμο ιστό που αλέσθηκε και ομογενοποιήθηκε, πραγματοποιήθηκε χημική ανάλυση κατά Weende για τον προσδιορισμό της περιεκτικότητάς του σε υγρασία, ξηρή ουσία, αζωτούχες ουσίες, λιπαρές ουσίες και τέφρα. Στα υπόλοιπα δείγματα (δεξιά) έγινε διαχωρισμός τους σε μηρό και στήθος. Σε αυτά τα δείγματα πραγματοποιήθηκε μηχανικός διαχωρισμός με λεπίδες και αφού αλέστηκαν και ομογενοποιήθηκαν, έγινε χημικός προσδιορισμός κατά Weende για ξηρή ουσία, αζωτούχες ουσίες, λιπαρές ουσίες και τέφρα. Ο προσδιορισμός των θρεπτικών συστατικών των σιτηρεσίων του εδώδιμου ιστού για όλο το σφάγιο αλλά και του στήθους και του μηρού των κρεοπαραγωγών ορνιθίων πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια των μεθόδων AOAC (1990). Πιο ειδικά, η ξηρή ουσία προσδιορίστηκε σε πυριαντήριο στους 105 o C για 5,5 ώρες και μέχρι λήψεως σταθερού βάρους για τα δείγματα των σιτηρεσίων και στους 60 ο C για 24 ώρες, για τα δείγματα του αλεσμένου εδώδιμου ιστού. Οι αζωτούχες ουσίες υπολογίστηκαν με την αναλυτική τεχνική Weende (ως Ν x 6,25) σε ειδική συσκευή Kjeldahl (VELP SCIENTIFICA UDK 132, SemiAutomatic Distillation Unit) στο Εργαστήριο Φυσιολογίας Θρέψεως & Εφαρμοσμένης Διατροφής Αγροτικών Ζώων της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ., ενώ το ολικό λίπος των δειγμάτων εδώδιμου ιστού ολόκληρων σφάγιων, στήθους και μηρού προσδιορίστηκε με συσκευή Soxhlet και μέσο εκχύλισης τον πετρελαϊκό αιθέρα. Η περιεκτικότητα των δειγμάτων

30 25 εδώδιμου ιστού στήθους, μηρού ή πλήρους σφαγίου σε τέφρα έγινε με τη χρήση αποτεφρωτικού κλιβάνου στους 550 ο C για 3 ώρες (Ντότας, 2010). 2.2 Στατιστική ανάλυση Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν υποβλήθηκαν σε στατιστική επεξεργασία με τη χρήση του προγράμματος SPSS rel Το πειραματικό σχέδιο που εφαρμόστηκε ήταν τυχαιοποιημένες πλήρεις ομάδες (randomized completely blocks, RCB). Για την ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση παραλλακτικότητας ως προς ένα παράγοντα (one way anova). Για τη σύγκριση μέσων όρων πραγματοποιήθηκαν οι έλεγχοι Duncan & Dunnett (Ηinkle et al., 2003). Διαφορές σε επίπεδο σημαντικότητας Ρ<0,05 κρίθηκαν επαρκείς και ικανοποιητικές.

31 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. Αποδόσεις ορνιθίων κρεοπαραγωγής Ο ρυθμός ανάπτυξης, η ημερήσια κατανάλωση τροφής των ορνιθίων, η εκμετάλλευση της τροφής και η θνησιμότητα τόσο για τις τρεις περιόδους όσο και για τη συνολική περίοδο φαίνονται στους πίνακες έως Από την ανάγνωση των πινάκων προκύπτει ότι υπήρξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων. Τα κρεοπαραγωγά ορνίθια τα οποία κατανάλωναν το σιτηρέσιο με τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε εγχώρια σόγια (ΣΟΓ20%), εμφάνιζαν σημαντικά μικρότερο ρυθμό ανάπτυξης σε σύγκριση με το Μ (μάρτυρα) και τα ορνίθια τα οποία κατανάλωναν το σιτηρέσιο με την μικρότερη περιεκτικότητα σε εγχώρια σόγια (ΣΟΓ10%). Επίσης, διαφορές ως προς το ρυθμό ανάπτυξης παρατηρήθηκαν και μεταξύ των ορνιθίων που κατανάλωναν τα χαμηλότερα επίπεδα σόγιας (ΣΟΓ10%) σε σύγκριση με το σιτηρέσιο του μάρτυρα. Αυτό πιθανόν, οφείλεται στο γεγονός ότι η εγχώρια σόγια που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα μελέτη ήταν απλά αλεσμένη και όχι κατεργασμένη (θέρμανση), με αποτέλεσμα να εμφανίζονται οι επιβραδυντικές ιδιότητες στην ανάπτυξη των ορνιθίων εξαιτίας των αντιδιατροφικών παραγόντων, όπως είναι οι αναστολείς της τρυψίνης και της χυμοτρυψίνης, οι οποίοι παρεμποδίζουν κυρίως την πέψη της πρωτεΐνης στα κρεοπαραγωγά ορνίθια. Στον πίνακα 3.1.1, παρατηρούμε ότι το βάρος των ορνιθίων μετά από 14 ημέρες παρουσίασε σημαντικές διαφορές (P<0,05) μεταξύ των επεμβάσεων. Ειδικότερα στις επεμβάσεις ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20%, το βάρος των ορνιθίων ήταν σημαντικά μικρότερο με τους μάρτυρες. Κατά αντιστοιχία με τα παραπάνω, υπήρξε στατιστικά σημαντική μείωση του ρυθμού ανάπτυξης μόνο στην επέμβαση ΣΟΓ20% σε σύγκριση με τον Μ (μάρτυρα), αλλά όχι σε σύγκριση με την επέμβαση ΣΟΓ10%. Ακόμη, η κατανάλωση τροφής μειώθηκε σημαντικά στις επεμβάσεις ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20% σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Επιπρόσθετα, η εκμετάλλευση της τροφής χειροτέρευσε σημαντικά στην επέμβαση με το υψηλό ποσοστό συμμετοχής αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας σε σύγκριση με τους μάρτυρες, αλλά όχι σε σύγκριση με την επέμβαση ΣΟΓ10%. Δεν παρατηρήθηκε θνησιμότητα κατά την περίοδο αυτή.

32 27 Κατά την δεύτερη περίοδο (πίνακας 3.1.2), παρατηρούμε ότι το βάρος των ορνιθίων παρουσίασε σημαντική μείωση στις επεμβάσεις ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20% σε σύγκριση με τον μάρτυρα. Η μείωση αυτή του βάρους των ορνιθίων ήταν στατιστικά σημαντική στην επέμβαση ΣΟΓ20% σε σύγκριση με την επέμβαση ΣΟΓ10%. Κατά αντιστοιχία με τα παραπάνω, την ίδια συμπεριφορά παρουσίασε και ο ρυθμός ανάπτυξης, ο οποίος μειώθηκε σημαντικά στις επεμβάσεις ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20% σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Η κατανάλωση της τροφής έδειξε στατιστικά σημαντική μείωση (Ρ<0,05), παράλληλα με την συμμετοχή των αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας σε επίπεδο 10 ή 20%. Ακόμη, η εκμετάλλευση της τροφής χειροτέρευσε σημαντικά (Ρ<0,05), παράλληλα με αύξηση της συμμετοχής των αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας, σε αντικατάσταση σογιαλεύρου. Επιπρόσθετα, δεν υπήρξαν διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων ως προς την θνησιμότητα, η οποία διατηρήθηκε σταθερά σε χαμηλά επίπεδα (έως 2 ανά επέμβαση). Στον Πίνακα φαίνονται τα παραγωγικά χαρακτηριστικά των ορνιθίων για την τρίτη περίοδο. Από την ανάγνωση του πίνακα αυτού, προκύπτει ότι το βάρος στις 42 ημέρες (βάρος σφαγής), μειώθηκε στατιστικά σημαντικά στις επεμβάσεις που περιείχαν αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Ο ρυθμός ανάπτυξης των ορνιθίων κατά την τρίτη περίοδο μειώθηκε στατιστικά σημαντικά, στην επέμβαση που περιείχε αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας σε ποσοστό 20% σύγκριση με τους μάρτυρες. Μάλιστα, υπήρξε σημαντική διαφορά και μεταξύ των επεμβάσεων ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20%. Η κατανάλωση της τροφής αυξήθηκε σημαντικά (Ρ>0,05) στην επέμβαση ΣΟΓ10% σε σύγκριση με τους μάρτυρες, αλλά μειώθηκε σημαντικά (Ρ<0,05) στην επέμβαση που είχε 20% αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας. Αυτό ενδεχομένως να οφείλεται, ότι τα ορνίθια σε αυτή την ηλικία «ανέχονταν» τους αντιδιατροφικούς παράγοντες (αναστολείς τρυψίνης και χυμοτριψίνης), όταν η σόγια συμμετείχε 10% στο σιτηρέσιό τους, αλλά δεν ανεχόταν υψηλότερες τιμές συμμετοχής σόγιας στα σιτηρέσιά τους (174,4gr/ημέρα στους μάρτυρες έναντι 190,0gr/ημέρα & 163,0gr/ημέρα στις επεμβάσεις ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20%, αντίστοιχα). Ανάλογη συμπεριφορά εμφανίστηκε και στην εκμετάλλευση της τροφής, η οποία παρουσίαζε σημαντική χειροτέρευση ανάλογη με αυτή της συμμετοχής των αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας στα σιτηρέσια των ορνιθίων. Επιπλέον, η θνησιμότητα διατηρήθηκε και κατά αυτή την περίοδο σε χαμηλά επίπεδα (το πολύ 3 ορνίθια στην επέμβαση ΣΟΓ10%) και μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ήταν φυσιολογική δεδομένων και των υψηλών θερμοκρασιών της εποχής αυτής.

33 28 Στον Πίνακα φαίνονται τα παραγωγικά χαρακτηριστικά των ορνιθίων για την συνολική περίοδο. Από την ανάγνωση του πίνακα, προκύπτει ότι τόσο το τελικό βάρος όσο και ο ρυθμός ανάπτυξης μειώθηκαν στατιστικά σημαντικά (Ρ<0,05) στις επεμβάσεις που περιείχαν αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Η μείωση αυτή του τελικού βάρους ήταν μεγάλη στην επέμβαση ΣΟΓ10% σε σύγκριση με τους μάρτυρες και πολύ πιο μεγάλη στην επέμβαση με το υψηλότερο ποσοστό αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας (20%)(από 2,435gr στους μάρτυρες σε 2,307gr και 1,953gr στις επεμβάσεις ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20%, αντίστοιχα). Η στατιστική σημαντική αυτή μείωση απεικονίζεται και στο ρυθμό ανάπτυξης (περίπου) κατά 11gr στην επέμβαση ΣΟΓ20% σε σύγκριση με τους μάρτυρες (56,8gr/ημέρα για τους μάρτυρες έναντι 45,4gr/ημέρα για την επέμβαση ΣΟΓ20%). Ακόμη, η κατανάλωση της τροφής για την συνολική περίοδο ενώ είχε μικρή αλλά σημαντική αύξηση στην επέμβαση ΣΟΓ10% σε σύγκριση με τους μάρτυρες, στην επέμβαση 20% μειώθηκε πολύ περισσότερο. Ακόμη, η εκμετάλλευση της τροφής που κατά κάποιο τρόπο αντανακλά στην οικονομικότητα της διατροφής και κατ επέκταση και της εκτροφής, χειροτέρευσε σημαντικά και στις δύο επεμβάσεις που περιείχαν αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Τέλος, η θνησιμότητα για την συνολική περίοδο διατηρήθηκε σε χαμηλά επίπεδα (κ.μ.ό. 3,7%), που μάλλον θεωρείται φυσιολογική για τις συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας της εποχής αυτής (αρχές Ιουλίου). Στον Πίνακα δίνεται η μεταβολή του σωματικού βάρους των ορνιθίων σε όλη τη διάρκεια του πειράματος. Από τον πίνακα αυτό προκύπτει ότι το μέσο σωματικό βάρος των ορνιθίων κατά την 15 η, 29 η και 42 η ημέρα της ηλικίας των ορνιθίων ήταν 325,6, 1202,3 και 2231,6 g αντίστοιχα. Κατά την 22 η ημέρα το σωματικό βάρος των ορνιθίων μειώθηκε σημαντικά (P<0,05) στην επέμβαση που περιείχε το υψηλότερο ποσοστό αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας (20%), σε σύγκριση με την επέμβαση με το χαμηλότερο ποσοστό (10%) αλλά και με το σιτηρέσιο του μάρτυρα μέχρι και το τέλος του πειράματος. Επομένως, επέδρασε αρνητικά η αντικατάσταση του σογιαλεύρου με αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας στην αύξηση του σωματικού βάρους των ορνιθίων κρεοπαραγωγής. Η ίδια εικόνα της αρνητικής δηλαδή επίδρασης των αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας στις αποδόσεις των ορνιθίων, παρουσιάστηκε και κατά την τελευταία ημέρα της εκτροφής (ημέρα σφαγής) των ορνιθίων. Στο διάγραμμα φαίνεται παραστατικά, η μεταβολή του σωματικού βάρους των ορνιθίων σε όλη την διάρκεια του πειράματος.

34 29 Πίνακας Παραγωγικά χαρακτηριστικά κρεοπαραγωγών ορνιθίων (α περίοδος). Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός ορνιθίων Αρχικό βάρος (g) Βάρος 14 ης ημ. (g) 352 a 328 b 297 c 13,4 * Ρυθμός ανάπτυξης (g/ημ.) 21,7 a 20,1 ab 18 b 0,8 * Κατανάλωση τροφής (g/ημ.) Εκμετάλλευση τροφής (kg τροφής/kg ΖΒ) 28,2 a 26,7 b 24,5 c 1,2 * 1,30 a 1,33 ab 1,36 b 0,02 * Θνησιμότητα Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. a,b,c Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05). Πίνακας Παραγωγικά χαρακτηριστικά κρεοπαραγωγών ορνιθίων (β περίοδος). Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός ορνιθίων (n) Βάρος 28 ης ημ. (g) 1351 a 1195 b 1061 c 47,4 * Ρυθμός ανάπτυξης (g/ημ.) 71,4 a 61,9 b 54,5 c 4,3 * Κατανάλωση τροφής (g/ημ.) Εκμετάλλευση τροφής (kg τροφής/kg ΖΒ) 112,4 a 107,5 b 100,6 c 3,8 * 1,58 a 1,74 b 1,84 c 0,07 * Θνησιμότητα Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. a,b,c Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05).

35 30 Πίνακας Παραγωγικά χαρακτηριστικά κρεοπαραγωγών ορνιθίων (γ περίοδος). Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός ορνιθίων (n) Βάρος 42 ης ημ. (g) 2435 a 2307 b 1953 c 78,4 * Ρυθμός ανάπτυξης (g/ημ.) 77,5 a 79,5 a 63,7 b 5,4 * Κατανάλωση τροφής (g/ημ.) Εκμετάλλευση τροφής (kg τροφής/kg ΖΒ) 174,4 b 190,0 a 163,0 c 8,9 * 2,25 a 2,39 b 2,56 c 0,14 * Θνησιμότητα Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. a,b,c Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05). Πίνακας Παραγωγικά χαρακτηριστικά ορνιθίων (Συνολική περίοδος). Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός ορνιθίων (n) Αρχικό βάρος ,7 ΜΣ Τελικό βάρος 2435 a 2307 b 1953 c 78,4 * Ρυθμός ανάπτυξης (g/ημ.) 56,8 a 53,8 b 45,4 c 2,43 * Κατανάλωση τροφής (g/ημ.) Εκμετάλλευση τροφής (kg τροφής/kg ΖΒ) 105,0 b 108,0 a 96,0 c 2,81 * 1,71 c 1,82 b 1,92 a 0,09 * Θνησιμότητα Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. *a,b,c Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05). ΜΣ: Μη στατιστικές διαφορές (P>0,05).

36 Kg/ημέρα 31 Πίνακας Σωματικό βάρος (g) ορνιθίων σε συνάρτηση με την ηλικία τους κατά την διάρκεια του πειράματος. Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός ορνιθίων Ημέρες 1 η ,2 ΜΣ 8 η 129 a 116 b 117 b 2,3 * 15 η 352 a 328 b 297 c 13,4 * 22 η 800 a 749 b 666 c 25,7 * 29 η 1351 a 1195 b 1061 c 47,4 * 36 η 2024 a 1845 b 1628 c 53,4 * 42 η 2435 a 2307 b 1953 c 78,4 * 1 Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. a,b,c Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05). ΜΣ: Μη στατιστικές διαφορές (P>0,05). Διάγραμμα Συνολικό σωματικό βάρος των ορνιθίων του πειράματος. 3 2,5 2 1,5 1 Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% 0, Ημέρες πειράματος

37 Ποιοτικά χαρακτηριστικά σφάγιου Στον πίνακα φαίνεται η απόδοση των ορνιθίων κρεοπαραγωγής κατά την ηλικία σφαγής τους. Πίνακας Απόδοση σφάγιου των ορνιθίων σε ηλικία 42 ημερών. Βάρος σφαγής (g) Βάρος σφάγιου Απόδοση σφάγιου % Θερμό Ψυχρό Θερμό Ψυχρό Επεμβάσεις Αριθμός Μ a 1977,2 a 1814,0 a 81,2 74,5 ΣΟΓ10% b 1857,1 b 1741,7 b 80,5 75,5 ΣΟΓ20% c 1574,1 c 1474,5 c 80,6 75,5 SEM 78,4 52,2 46,6 P * * * ΜΣ ΜΣ 1 Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. a.b.c Μέσοι όροι στην ίδια στήλη με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P < 0,05). ΜΣ: Μη στατιστικές διαφορές (P>0,05). Από την ανάγνωση του παραπάνω πίνακα, προκύπτει ότι το βάρος τόσο του θερμού, όσο και του ψυχρού σφάγιου των ορνιθίων, μειώθηκε σημαντικά στις επεμβάσεις ΣΟΓ10 & ΣΟΓ20% σε σύγκριση με το μάρτυρα, ενώ η απόδοση κυμάνθηκε κ.μ.ό. σε 80,7 και 75,1%, για το θερμό και το ψυχρό σφάγιο, αντίστοιχα και δε διέφερε σημαντικά μεταξύ των επεμβάσεων. Πίνακας Χημική σύσταση κατά Weende εδώδιμου ιστού στήθους (%). Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός Ξ.Ο. 28,20 29,10 28,60 0,36 ΜΣ Αζωτούχες ουσίες 22,09 21,66 21,88 0,22 ΜΣ Λιπαρές ουσίες 3,12 3,09 3,28 0,05 ΜΣ Τέφρα 2,01 2,04 2,11 0,04 ΜΣ 1 Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή χωρίς εκθέτη δε διαφέρουν σημαντικά (P>0,05). ΜΣ: Μη στατιστικές διαφορές (P>0,05).

38 33 Πίνακας Χημική σύσταση κατά Weende εδώδιμου ιστού μηρού (%). Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός Ξ.Ο. 29,16 29,78 29,21 0,38 ΜΣ Αζωτούχες ουσίες 21,58 21,24 21,46 0,25 ΜΣ Λιπαρές ουσίες 7,18 7,22 7,26 0,06 ΜΣ Τέφρα 1,66 1,68 1,73 0,03 ΜΣ 1 Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή χωρίς εκθέτη δε διαφέρουν σημαντικά (P>0,05). ΜΣ: Μη στατιστικές διαφορές (P>0,05). Πίνακας Χημική σύσταση κατά Weende εδώδιμου ιστού σφάγιου (%). Επεμβάσεις Μ ΣΟΓ10% ΣΟΓ20% SEM P Αριθμός Ξ.Ο. 25,50 25,30 25,20 0,33 ΜΣ Αζωτούχες ουσίες 19,20 19,40 19,80 0,21 ΜΣ Λιπαρές ουσίες 4,80 4,60 4,50 0,03 ΜΣ Τέφρα 2,10 2,20 2,20 0,02 ΜΣ 1 Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα. Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή χωρίς εκθέτη δε διαφέρουν σημαντικά (P>0,05). ΜΣ: Μη στατιστικές διαφορές (P>0,05). Στους πίνακες 3.2.2, και φαίνεται η χημική σύσταση του εδώδιμου ιστού (σφάγιου, μηρού και στήθους) των ορνιθίων, σύμφωνα με την αναλυτική μέθοδο Weende. Από την μελέτη αυτών των πινάκων, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η περιεκτικότητα του στήθους και του μηρού όσο και του συνολικού σφάγιου σε ξηρή ουσία, αζωτούχες ουσίες, λιπαρές ουσίες και τέφρα δεν επηρεάστηκε σημαντικά από την προσθήκη αλεσμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας στο σιτηρέσιο και ήταν παραπλήσια σε όλες τις επεμβάσεις (διατροφικές ομάδες). Η παρατήρηση που θα μπορούσε να γίνει εδώ είναι ότι οι λιπαρές ουσίες στο μεν στήθος κυμάνθηκαν κ.μ.ό. σε 3,1%, ενώ στο μηρό ήταν πολύ υψηλότερες κ.μ.ό. σε 7,2%. Αντίθετα, δεν υπήρξε διαφοροποίηση ως προς την περιεκτικότητα σε αζωτούχες ουσίες μεταξύ του στήθους

39 34 και του μηρού των ορνιθίων. Τέλος, οι λιπαρές ουσίες στο συνολικό σφάγιο ήταν σε επίπεδα κάτω του 4,6 % κ.μ.ό.

40 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Στο πείραμα αυτό εξετάστηκε η δυνατότητα αντικατάστασης σογιαλεύρου από αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας στα σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων. Οι παράμετροι που αφορούσαν το σωματικό βάρος, το ρυθμό ανάπτυξης, την ημερήσια κατανάλωση τροφής και την εκμετάλλευση της τροφής, διέφεραν σημαντικά μεταξύ των επεμβάσεων σε όλη τη διάρκεια του πειράματος, ενώ η θνησιμότητα κυμάνθηκε σε χαμηλά επίπεδα. Αντίθετα, η απόδοση των ορνιθίων σε θερμό και ψυχρό σφάγιο, καθώς επίσης και η περιεκτικότητα του εδώδιμου ιστού, στήθους και μηρού σε πρωτεΐνη, λίπος και τέφρα δεν επηρεάστηκαν σημαντικά από τη συμμετοχή της εγχώριας σόγιας. Σε συμφωνία με τα ευρήματα της παρούσας εργασίας, μόνο ως προς τα χαρακτηριστικά του σφάγιου, οι Νικολακάκης και συνεργ. (2005) και Diaz et al. (2006) δε διαπίστωσαν σημαντικές διαφορές, όταν χρησιμοποίησαν ακατέργαστα σπέρματα κτηνοτροφικού μπιζελιού. Η αυξημένη χορήγηση σπερμάτων σόγιας, όπως και σπερμάτων άλλων κτηνοτροφικών ψυχανθών προϋποθέτει μια μορφή θερμικής κατεργασίας (κυρίως εξώθηση), γιατί τα σπέρματα σόγιας έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε αναστολείς πρωτεασών (τη μεγαλύτερη από όλα τα σπέρματα κτηνοτροφικών ψυχανθών) και δεν αρκεί μόνο η άλεση για την εξουδετέρωσή τους (Huisman and van der Poel, 1989). Πρέπει να σημειωθεί ότι η δέουσα επεξεργασία, δηλαδή η εξώθηση, δεν έλαβε χώρα στην παρούσα πειρατική εργασία, εξαιτίας της μικρής ποσότητας σόγιας που είχαμε στην διάθεση μας, η οποία προερχόταν από πειραματική καλλιέργεια του Εργαστηρίου Γενετικής και Βελτίωσης Φυτών του Αγροκτήματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αυξημένη χορήγηση ακατέργαστων σπερμάτων κτηνοτροφικών ψυχανθών, έχει ως αποτέλεσμα την δραματική μείωση των αποδόσεων των κρεοπαραγωγών ορνιθίων, έστω και αν στα χορηγούμενα σιτηρέσια έχει πραγματοποιηθεί προσθήκη μεθειονίνης. Η μεθειονίνη είναι το βασικό συστατικό του παγκρεατικού υγρού, το οποίο είναι υπεύθυνο για την πέψη των πρωτεϊνών στο λεπτό έντερο. Έτσι, στα ορνίθια τα οποία καταναλώνουν υψηλές ποσότητες ακατέργαστων σπερμάτων σόγιας ή κτηνοτροφικών ψυχανθών γενικότερα, το πιο σύνηθες αποτέλεσμα είναι η ανάσχεση του ρυθμού ανάπτυξης και η χειροτέρευση της εκμετάλλευσης της τροφής, με παράλληλη αύξηση (υπερτροφία και υπερπλασία των κυττάρων) του βάρους του παγκρέατος (Huisman et al., 1990). Σε παρόμοιες έρευνες με αντικατάσταση

41 36 σογιαλεύρου από σπέρματα κτηνοτροφικών ψυχανθών, όπως το ρεβίθι, το κουκί και το λούπινο υπήρξαν θετικά αποτελέσματα στα παραγωγικά χαρακτηριστικά των κρεοπαραγωγών ορνιθίων, παρά το γεγονός ότι δεν είχαν υποστεί θερμική κατεργασία, εκτός από άλεση και ισοστάθμιση των σιτηρεσίων με τη δέουσα ποσότητα μεθειονίνης (Ντότας Β., 2010; Γουρδουβέλης Δ., 2010; Τραικούδης Ε., κ.ά., 2016). Το γεγονός αυτό, ενδεχομένως αποδίδεται στην μικρότερη περιεκτικότητα των αναστολέων της τρυψίνης, που περιέχουν τα παραπάνω κτηνοτροφικά ψυχανθή, σε σύγκριση με τα σπέρματα σόγιας, όπως προαναφέρθηκε (ρεβύθι 26,4, κουκί 21,8, λούπινο 15,6 έναντι 48,0 TIU που περιέχουν τα σπέρματα σόγιας) (Ντότας Β., 2010, Βλαχουστέργιος κ.ά., 2014). Παρόλα αυτά, σε μια ερευνητική εργασία (Castell et al., 1996), αναφέρεται ότι σε κρεοπαραγωγά ορνίθια, όπου χορηγήθηκαν υψηλά επίπεδα σπερμάτων διαφόρων κτηνοτροφικών ψυχανθών, υπήρχε αρνητική επίδραση σε σύγκριση με τον μάρτυρα ως προς τα παραγωγικά χαρακτηριστικά τους. Το γεγονός αυτό ωστόσο, δεν πρέπει να υποβαθμίζει την πραγματική θρεπτική αξία αυτών των σπερμάτων των κτηνοτροφικών ψυχανθών γενικότερα, η οποία είναι συνάρτηση μιας σειράς παραγόντων, ανάμεσα στους οποίους σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν η θερμική επεξεργασία των σπερμάτων (extrusion) (Brenes et al., 1993, Diaz et al., 2006), η εξισορρόπηση των σιτηρεσίων με απαραίτητα αμινοξέα (λυσίνη και μεθειονίνη), η περιεκτικότητα των σπερμάτων σε αναστολείς τρυψίνης και χυμοτρυψίνης (Gdala et al., 1992, Fan et al., 1994, Gatel, 1994, Wiseman et al., 2003, Νικολακάκης και συνεργ., 2005, Ντότας, 2006), η εποχή καλλιέργειας και η ποικιλία (Iliadis, 2001). Τα αποτελέσματα του παρόντος πειράματος που αφορούσαν στα παραγωγικά χαρακτηριστικά των ορνιθίων, βρίσκονται σε ευρεία συμφωνία με αυτά άλλων ερευνητών. Οι Hamilton, R.M.G. και McNiven, M.A. (2000), σε πείραμα με μερική ή πλήρη αντικατάσταση σογιαλεύρου με κατεργασμένα σπέρματα σόγιας (ψημένα) σε αρσενικά κρεοπαραγωγά ορνίθια, διαπίστωσαν γενικά ότι σε αυξημένα επίπεδα σόγιας επηρέασαν αρνητικά τα παραγωγικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα στα αρχικά στάδια του πειράματος (1 η - 21 η ημ.), υπήρχε αρνητική επίδραση στην αύξηση του σωματικού βάρους (P<0,05) των ορνιθίων, ενώ στο τελικό στάδιο του πειράματος (22 η -36 η ημ.) δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές. Οι παραπάνω ερευνητές, συνιστούν ότι η βέλτιστη απόδοση, επιτυγχάνεται όταν η αναλογία κατεργασμένων σπερμάτων σόγιας (ψημένα) με σογιάλευρο είναι περίπου 2:1 στα σιτηρέσια των κρεοπαραγωγών ορνιθίων. Σε παλαιά σχετική έρευνα με ακατέργαστα σπέρματα σόγιας (Waldroup and Cotton, 1974) διαπιστώθηκε μείωση των αποδόσεων των κρεοπαραγωγών

42 37 ορνιθίων, η οποία αποδόθηκε στη μείωση της κατανάλωσης της τροφής λόγω της υψηλής περιεκτικότητας της τροφής σε σπέρματα σόγιας. Οι ερευνητές αυτοί πρότειναν την μείωση των ποσοστών συμμετοχής σπερμάτων σόγιας, ώστε να αυξηθεί η πρόληψη της τροφής από τα κρεοπαραγωγά ορνίθια. Επίσης, οι Chohan et al. (1993) διαπίστωσαν, ότι υπάρχουν καλύτερες αποδόσεις (βάρος σφάγιου), όταν τα ποσοστά αντικατάστασης σογιαλεύρου από ψημένα σπέρματα σόγιας είναι χαμηλότερα στα σιτηρέσια των κρεοπαραγωγών ορνιθίων. Σε μια άλλη πειραματική εργασία (Sardar Y. T., 2009), με πέντε διαφορετικά σιτηρέσια από τα οποία τα τρία ήταν με θερμικά κατεργασμένα σπέρματα σόγιας σε τρία ποσοστά (10, 20 & 30%), το τέταρτο με ποσοστό 20% μη κατεργασμένων σπερμάτων σόγιας και το πέμπτο ο μάρτυρας (Μ), υπήρχαν θετικά αποτελέσματα μόνο στα παραγωγικά χαρακτηριστικά των κρεοπαραγωγών ορνιθίων, στα οποία χορηγήθηκαν θερμικά κατεργασμένα σπέρματα σόγιας σε ποσοστά 10%. Επίσης, οι Maria et al. (2004) πρότειναν ότι τα ακατέργαστα σπέρματα σόγιας, όταν χρησιμοποιούνται σε ποσοστά από 20 έως 100% στα σιτηρέσια, προκαλούν δυσπεψία και κακή απορρόφηση των πρωτεϊνών της διατροφής με σημαντικά χαμηλότερη αύξηση του σωματικού βάρους των κρεοπαραγωγών ορνιθιών. Επιπλέον, οι Leeson και Summers (2005) τόνισαν ότι τα σπέρματα σόγιας, περιέχουν μια σειρά από φυσικές τοξίνες για τα ορνίθια, όπως είναι οι αναστολείς της τρυψίνης, οι οποίοι παρεμποδίζουν την πέψη των πρωτεϊνών. Έτσι, είναι απαραίτητη η θερμική κατεργασία τους, διότι βελτιώνει την θρεπτική αξία τους, την μετουσίωση την πρωτεϊνών και την καταστροφή των αναστολέων της τρυψίνης (Perilla et al., 1997). Στην παρούσα πειραματική μελέτη παρατηρήθηκε χειροτέρευση των αποδόσεων των κρεοπαραγωγών ορνιθίων σε όλη την διάρκεια του πειράματος, γεγονός που πιθανόν οφείλεται στη μη θερμική κατεργασία των σπερμάτων εγχώριας σόγιας. Η μόνη μορφή κατεργασίας που εφαρμόστηκε ήταν η άλεση, η οποία δεν αποτελεί από μόνη της ικανή και αναγκαία συνθήκη εξουδετέρωσης των παρεμποδιστών τρυψίνης και χυμοτρυψίνης, που περιέχονται στα σπέρματα της σόγιας σε υψηλό επίπεδο. Συνεπώς, η δυνατότητα αντικατάστασης σογιαλεύρου με θερμικά κατεργασμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας θα μπορούσε ενδεχομένως, να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε βιολογικές ή γενικότερα πιστοποιημένες εκτροφές ορνιθίων. Αυτό βέβαια, προϋποθέτει ότι τα σπέρματα εγχώριας σόγιας θα είναι διαθέσιμα σε επαρκείς ποσότητες και σε «λογική» τιμή, ανάλογη με τη θρεπτική τους αξία, έτσι ώστε η ενσωμάτωσή τους σε σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων να είναι

43 38 οικονομικά συμφέρουσα και να μπορεί να προσδώσει προστιθέμενη αξία στο παραγόμενο προϊόν (ορνίθειο κρέας).

44 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τα αποτελέσματα του πειράματος της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής μπορούν να εξαχθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Τα σπέρματα εγχώριας σόγιας θα μπορούσαν ενδεχομένως να καλύψουν έστω και κατά ένα μικρό βαθμό τις ανάγκες της χώρας μας σε πρωτεϊνούχες ζωοτροφές και να συμβάλλουν κατά την μείωση της εισαγόμενης σόγιας, η οποία κατά το μεγαλύτερο μέρος της είναι τροποποιημένη. Τα σπέρματα εγχώριας σόγιας, όταν χορηγηθούν ακατέργαστα (έστω και αλεσμένα) δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το σογιάλευρο, έστω και σε μικρές ποσότητες λόγω των αντιδιατροφικών παραγόντων που περιέχουν και συνεπώς να συμβάλλουν στην χειροτέρευση των αποδόσεων. Τα σπέρματα σόγιας έχουν την μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε παρεμποδιστές τρυψίνης σε σύγκριση με άλλα σπέρματα ψυχανθών και για τον λόγο αυτό η θερμική τους επεξεργασία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική χρησιμοποίησή τους. Η αντικατάσταση σογιαλεύρου και αραβόσιτου από αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας στο σιτηρέσιο των κρεοπαραγωγών ορνιθίων προϋποθέτει την ανάγκη προσθήκης μικρής ποσότητας σπορελαίων για ενεργειακή εξισορρόπησή του. Η προσθήκη λυσίνης και μεθειονίνης είναι απαραίτητη για την εξισορρόπηση των σιτηρεσίων ως προς αυτά τα αμινοξέα, αλλά από ότι φαίνεται δεν είναι αρκετή. Η συμμετοχή κατάλληλα κατεργασμένων σπερμάτων εγχώριας σόγιας στα σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων, προσφέρει ενδεχομένως μια βιώσιμη πρωτεϊνική επιλογή και συμβάλλει στην αξιοποίηση μη γενετικά τροποποιημένων εγχώριων διατροφικών πόρων. Από τα αποτελέσματα του εν λόγω πειραματισμού συνάγεται ότι τα σπέρματα εγχώριας σόγιας αν και είναι μία αξιόλογη ενεργειακή και πρωτεϊνική πηγή, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν επιτυχώς το σογιάλευρο

45 40 στα σιτηρέσια των κρεοπαραγωγών ορνιθίων έστω και αν αυτά εξισορροπηθούν με τα απαραίτητα αμινοξέα. Η συμμετοχή τους στα σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων σε ποσοστά 10 & 20%, παρουσίασε δυσμενείς επιπτώσεις στις αποδόσεις των ορνιθίων. Ωστόσο, η εγχώρια παραγωγή σόγιας, μη γενετικά τροποποιημένης και η επέκταση της καλλιέργειάς της, θα μπορούσε να αποτελέσει μία ενθαρρυντική δράση στην προσπάθεια αύξησης της εγχώριας παραγωγής φυτικών πρωτεϊνικών πηγών, οι οποίες θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στα μίγματα διατροφής συμβατικών, βιολογικών ή άλλων πιστοποιημένων εκτροφών κρεοπαραγωγών ορνιθίων αλλά και άλλων κατηγοριών παραγωγικών πτηνών ή αγροτικών ζώων.

46 41 ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ ΕΓΧΩΡΙΑΣ ΣΟΓΙΑΣ ΣΕ ΚΡΕΟΠΑΡΑΓΩΓΑ ΟΡΝΙΘΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΦΛΩΡΑ ΣΤΟΓΙΑΝΝΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας πειραματικής εργασίας ήταν η διαιτητική αξιολόγηση σπερμάτων εγχώριας σόγιας σε σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων και η διερεύνηση της χρήσης τους στις αποδόσεις αυτών. Κατεβλήθη προσπάθεια αντικατάστασης εισαγόμενου σογιαλεύρου με αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας. Η εκτροφή πραγματοποιήθηκε στο κλειστό πτηνοτροφείο του Αγροκτήματος του Α.Π.Θ. Για τις ανάγκες του πειράματος χρησιμοποιήθηκαν συνολικά διακόσια εβδομήντα (270) ορνίθια κρεοπαραγωγής Ross-308, ηλικίας νεοσσού ημέρας και των δύο φύλων, τα οποία κατανεμήθηκαν τυχαία σε τρεις πειραματικές ομάδες (Μ, ΣΟΓ10%, ΣΟΓ20%) σύμφωνα με το τελείως τυχαιοποιημένο πειραματικό σχέδιο. Κάθε ομάδα περιελάμβανε τρεις επαναλήψεις με 90 ορνίθια η καθεμία, ενώ κάθε επανάληψη αποτελείτο από 30 ορνίθια. Η συνολική διάρκεια του πειράματος ήταν 43 ημέρες. Η χορήγηση τροφής και νερού ήταν κατά βούληση. Τα κρεοπαραγωγά ορνίθια της επέμβασης Μ (Μάρτυρας) κατανάλωναν ένα τυπικό σιτηρέσιο με βάση το σιτάρι, τον αραβόσιτο και το σογιάλευρο, ενώ εκείνα των επεμβάσεων ΣΟΓ10% και ΣΟΓ20% κατανάλωναν το ίδιο σιτηρέσιο αλλά με την συμμετοχή 10 ή 20% αλεσμένων σπερμάτων σόγιας σε ισοπρωτεϊνική αντικατάσταση σογιαλεύρου. Τα σιτηρέσια εξισορροπήθηκαν ως προς την περιεκτικότητά τους, στα απαραίτητα αμινοξέα λυσίνη και μεθειονίνη με την προσθήκη συνθετικής λυσίνης και μεθειονίνης. Μετρήθηκαν τα παραγωγικά χαρακτηριστικά των ορνιθίων και ορισμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά του σφάγιου και του κρέατος. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα παραγωγικά χαρακτηριστικά των ορνιθίων επηρεάστηκαν σημαντικά από την αντικατάσταση του σογιαλεύρου με σπέρματα εγχώριας σόγιας. Πιο συγκεκριμένα, το τελικό σωματικό βάρος και ο ρυθμός ανάπτυξης μειώθηκαν σημαντικά (P<0,05) στις επεμβάσεις που περιείχαν τα σπέρματα εγχώριας σόγιας σε σύγκριση με τον μάρτυρα καθώς και η εκμετάλλευση τροφής χειροτέρεψε σημαντικά (P<0,05) και στις δύο επεμβάσεις που περιείχαν σπέρματα εγχώριας σόγιας σε σύγκριση με τον μάρτυρα. Η απόδοση των ορνιθίων σε

47 42 θερμό και ψυχρό σφάγιο, η περιεκτικότητα του ψυχρού σφάγιου σε εδώδιμο ιστό, καθώς και η περιεκτικότητα του εδώδιμου ιστού του στήθους και του μηρού σε πρωτεΐνη, λίπος, υγρασία και τέφρα, δεν επηρεάστηκαν σημαντικά από την αντικατάσταση σογιαλεύρου με σπέρματα εγχώριας σόγιας. Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα αυτής της εργασίας υποδηλώνουν ότι τα αλεσμένα σπέρματα εγχώριας σόγιας χωρίς άλλη κατεργασία δεν μπορούν να υποκαταστήσουν επιτυχώς το σογιάλευρο στα σιτηρέσια των κρεοπαραγωγών ορνιθίων έστω και αν αυτά εξισορροπηθούν με τα απαραίτητα αμινοξέα. Ωστόσο, η παραγωγή μη γενετικά τροποποιημένης σόγιας στη χώρα μας, ενδεχομένως συνιστά μία ελπιδοφόρο διαδικασία για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μικρής παραγωγής πρωτεϊνικών πηγών.

48 43 DIETARY EVALUATION OF SOYA BEAN IN BROILER CHICKENS Post Graduate Thesis By FLORA STOGIANNOU SUMMARY Aim of the present experiment thesis was to evaluate the performance and carcass characteristics of broilers as affected by the dietary replacement of soybean meal with soya bean. The breeding took place in a closed poultry farm. For the purpose of the experiment were used two hundred and seventy (270) day-old Ross-308 broilers in total, which were randomly allocated in three dietary treatments (M, SOYA10% & SOYA20%). In each group were conducted three repetitions of 90 broilers in total and each repetition consisted of 30 broilers. The total duration of the experiment was 43 days. The administration of food and water was ad libitum. The broilers in treatment M were fed on a commercial diet based on wheat, maize and soybean meal, while those in treatments SOYA 10% and SOYA 20% were fed on the same diet with proportion of 10 or 20% milled soybeans to replace soybean meal. Diets were balanced with the essential amino acids lysine and methionine with the addition of synthetic lysine and methionine. The productive characteristics of broilers chickens and certain qualities of carcass and meat were measured. The results of this study showed that the productive characteristics of the broilers chickens were significantly affected by the replacement of soybean meal with domestic soybean. More specifically, the final body weight and the growth rate decreased significantly (P<0,05) during the interventions of that contained soybeans, compared to the M and the food holding deteriorated significantly (P<0,05) in both operations containing domestic soybean compared to the M. The performance of the broilers chickens in hot and cold carcass, the content of the cold carcass in edible tissue, as well as the content of the edible tissue of the breast and thigh in protein, fat, moisture and ash were not significantly affected by the replacement of soybean meal with domestic soya bean.

49 44 In conclusion, the results of this work suggest that milled domestic soybeans without any treatment can t be successfully substituted for soybean meal in diets of broilers chickens even if these balance with essential amino acids. However, the production of non - genetically modified soya in our country, possibly recommend a promising process for addressing the problem of low production of protein sources.

50 45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία AOAC (Association of Official Analytical Chemists), Official Methods of Analysis of the AOAC, Herlich K. (Ed.), AOAC. International, Arlington, USA. Brenes, A., Treviño, J., Centeno, C. and P. Yuste, Influence of peas (Pisum sativum) as a dietary ingredient and flavomycin supplementation on the performance and intestinal microflora of broiler chicks. Br. Poult. Sci., 30: 1, Brenes, A., Rotter, B.A., Marquardt, R.R. and W. Guenter, The nutritional value of raw, autoclaved and dehulled peas (Pisum sativum L.) in chicken diets as affected by enzyme supplementation. Can. J. Anim. Sci., 73: 3, Birk, Y., Gertler, A. and Khalef, S., A pure trypsin inhibitor from soybean. Journal of Biochemistry, 87: Brenes, A., Rotter, B.A., Marquardt, R.R. and W. Guenter, The nutritional value of raw, autoclaved and dehulled peas (Pisum sativum L.) in chicken diets as affected by enzyme supplementation. Can. J. Anim. Sci., 73:3, Cartter. J.L., and E.E. Hartwig, The management of Soybean. In the Soybean: Genet. Breed. Physiol. Nutr. Manag. Norman ed. p Castell, A.G., Guenter, W. and F.A. Igbasan, Nutritive value of peas for nonruminant diets. Anim. Feed Sci. Technol., 60: Choct, M., Annison, G., Soluble wheat pentosans exhibit different anti-nutritive activities in intact and cecectomized broiler chickens. J. Nutr., 122: Choct, M., Feed enzymes: current and future applications. Proceedings of the 11th Alltech Asia-Pacific Lecture Tour, Melbourne, Australia, pp Chohan, A. K., Hamilton, R. M. G., McNiven, M. A. and MacLeod, J. A High protein and low trypsin inhibitor varieties of full-fat soybeans in broiler chicken starter diets. Can. J. Anim. Sci. 73: Christodoulou, V., Bampidis, V.A., Hucko, B., Mudrik, Z., Nutritional value of chickpeas in rations of broiler chickens. Archiv fur Geflugelkunde 70, Diaz, D., Morlacchini, M., Masoero, F., Moschini, M., Fusconi, G. and G. Piva, Pea seeds (Pisum sativum), faba beans (Vicia faba var. minor) and lupin seeds (Lupinus albus var. multitalia) as protein sources in broiler diets: effect of extrusion on growth performance. Ital. J. Anim. Sci., 5: D'Mello, J. P. F. (1991). Antigenic proteins. In J.P.F. D'Mello, C.M. Duffus and J.H. Duffus, eds. Toxic substances in crop plants. Cambridge, UK, Royal Society of Chemistry. p Egli, D.B. and S.J. Crafts-Brandner Soyabean. In Zamski, E. and A.A Schaffer (eds.) Photoassimilate distribution in plant and crops: Source-sink relationship pp Marcel Dekker, Inc., New York. Fageria, N.K., Maximizing crop yields. Marcel Dekker, Inc., New York. 274pp. Fan, M.Z., Suer, W.C., Jaikarans, S., Amino acid and energy digestibility in peas (pisum sativum) from white-flowered spring cultivars for growing pigs. Journal of the Science of Food and Agriculture 64, Fasina, Y.O. and G.L. Campbell, Whole canola/pea and whole canola/meat blends in diets for broiler chickens. 2. Determination of optimum inclusion levels. Canad. J. Anim. Sci., 77: 2, Gatel, F., Protein quality of legume seeds for non-ruminant animals: a literature review. Animal Feed Scince and Technology 45, Gdala, J., Buraczewska, L., Grala, W., The chemical composition of different types and varieties of pea and the digestion of their protein in pigs. Journal of Animal and Feed Sciences 1,

51 Gourdouvelis, D., Dotas, V., Nikolakakis, I., Papanikolaou, K., Hatzizisis, L., and D. Dotas, Energy value and amino acid bioavailability of faba bean seeds in broilers diets. J. Argic. Sci. Tech. A, 2: Hamilton, R. M. G. and McNiven, M. A Replacement of soybean meal with roasted full-fat soybeans from high-protein or conventional cultivars in diets for broiler chickens. Can. J. Anim. Sci. 80: Hinkle, D.E., Wiersma, W. and S.G. Jurs, Applied statistics for the behavioral siences (5 th ed.). Boston: Houghton Mifflin. Huisman, J. and A.F.B. van der Poel, Comparison of effects of antinutritional factors (ANF) in different species. In: J. Huisman, T.F. van der Poel and I.E. Liener, Editors, Recent Advances of Research in Antinutritional Factors in Legume Seeds, Pudoc, Wageningen, The Netherlands, pp Hymowitz T., and R.J. Singh, Soybeans: Improvement, Production and Uses, 2 nd ed. Agronomy monograph No 16. Johnson, R.R., Crop Management. In Soybeans: Improv., Product., and Uses. Agronomy Monograph. No nd ed.p Igbasan, F.A. and W. Guenter, 1996a. The enhancement of the nutritive value of peas for broiler chickens: an evaluation of micronization and dehulling processes. Poult. Sci., 75: 10, Igbasan, F.A. and W. Guenter, 1996b. The feeding value for broiler chickens of pea chips derived from milled peas (Pisum sativum L.) during air classification into starch fractions. Anim. Feed Sci. Technol., 61: Iliadis, C., Evaluation of six chickpea varieties for seed yield under autumn and spring sowing. J. Agric. Sci., 137: 4, Khalil, A.H. and T.A. El-Adawy, Isolation, identification and toxicity of saponin from different legumes. Food Chem., 50: 2, Kakade, M. L., Hoffa, D. E. & Liener, I. E Contribution to trypsin inhibitors to thε deleterious effects of unheated soybeans fed to rats. J. Nutr. 103, Kearns, J. P., Rokey, G. J. and Huber, G. R. (1994) Extrusion of texturized proteins. American Soybean Association (ASA). Koutroubas, S.D., D.K., Papakosta, A.A Gagianas and E.P. Papanikolaou. 1998a. Estimation and partitioning of nitrogen fixed by soybean in Mediterranean climates. Journal Agronomy and Grop Science 181: Koutroubas, S.D., D.K., Papakosta and A.A. Gagianas. 1998b. the importance or early dry matter and nitrogen accumulation in soybean yield. European Journal of Agronomy 9:1-10. Kumudimi, S., D.J. Hume and G.Chu, Genetic improvement in short season soybeans: I. Dry matter accumulation, partitioning and leaf area duration. Crop Science 41: Lersten, N.R., and J.B. Carlson, Vegetative morphology. Soybeans: Improvement, Production and Uses, 2 nd ed. Agronomy monograph No 16. Lesson, S. and J. O. Summers Commercial Poultry Nutritional, 3rd. ed. Nottingham Univ. Press, Manor Farm, Church Lane, Thrumpton, Nottingham, NG11 OAX, England. Maria, T. C.; E. Ávila- González; C. Vazquez-Pelaez; F. Trigo; L. Ricardo and E. Zenteno The effect of raw full-fat soybean and its lectin on the nutrition and pigmentation of broilers. J. Agric. Food Chem., 52(18), pp , Marquardt, R.R., Frohlich, Α., A rapid-phase high performance liquid chromatographic method for the quantification of vicine, convicine and related products. J. Chromatogr. 208, Melcion, J. P. and Van der Poel, A. F. B. (1993). Process technology and antinutritional factors: principles, adequacy and process optimization. In Recent Advances of Research in Antinutritional Factors in Grain Legume Seeds, pp [A.F.B. 46

52 van der Poel, J. Huisman and H. Saini, editors]. EAAP Publication No. 70 Wageningen Press, the Netherlands. NRC (National Research Council), National Research Council (USA). NRC (National Research Council), Nutrient Requirements of Poultry. 9th rev. edn. Washington, DC, National Academy Press. Papakosta, D.K. and D.S. Veresoglou, Responses of soybean cultivars to inoculation and nitrogen application in Greece in fields free of Bradyrhizobium japonicum. Journal Agronomy and Crop Science 163: Papakosta, D.K. and S.D. Koutroubas, Soybean cultivation and research in Greece. Present status and perspective for the future. EUROSOYA 11: Pendleton, J. W., and E.E. Hartwig, Management. In Soybeans: Improv., Product., and Uses. Agronomy Monograph. No 16. Caldwell ed. p Perez-Maldonado, R. A. (1997). Testing and improving the nutritional value of grain legumes. Final report to Rural Industry Research and Development Council Egg Industry and Chicken Meat Program. Retrieved on August 15th 2005 from Perilla, N. S.; M.P. Cruz; F. De Belalcazar and G. J. Diaz Effect of temperature of wet extrusion on the nutritional value of full- fat soybeans for broiler chickens. British Poult. Sci. 38: Poel van der, A. F. B. ; Mollee, P. W. ; Huisman, J. ; Liener, I. E., Variations among species of animals in response to the feeding of heat-processed beans (Phaseolus vulgaris L.). 1. Bean processing and effects on growth, digestibility and organ weights in piglets. Livest. Prod. Sci., 25 (1-2): Poel van der, A.F.B., Stolp, W. and van D.J. Zuilichem, Twin-screw extrusion of two pea varieties: effects of temperature and moisture level on antinutritional factors and protein dispersibility. J. Sci. Food Agric. Essex: Elsevier Applied Science. 58:1, Pusztai, A., Ewen, S. E. B., Grant, G., Peumans, W. J., Van Damme, E. J. M., Rubio, L. and Bardocz, S., Relationship between survival and binding of plant lectins during small intestinal passage and their effectiveness as growth factors. Digestion, 46 (suppl. 2): Ronson, M.C., S.M. Fowler, N.H. Lampkin, C.Leiferf, M. Leitch, D. Robinson, C.A. Watson and A.M. Litterick The agronomic and economic potential of break crops for ley/arable rotations in temperate organic agriculture. Advances in Agronomy 77: Sainsbury D., Poultry Health and Management. Fourth Edition. Sardar Y. T. Al-Sardary, Performance of broiler chickens fed locally grown full-fat soybean based diets in Iraq. Department of Animal Resources, College of Agriculture, University of Salahaddin, Erbil, Kurdistan, Iraq. Scott, W.O., and S.R. Aldrich, Modern soybean production. Sheriff, J. T. and Sajeev, M. S. (2005). Extrusion processing for convenient food from tuber crops. Central Tuber Crops Research Institute (CTCRI) News. Vol 22. No.4 Sorensen, M., Ljokjel, K., Størebakken, T., Shearer, K. D. and Skrede, A. (2002). Apparent digestibility of protein, amino acids and energy in rainbow trout (Onchorynchus mykiss) fed a fish meal based diet extruded at different temperatures. Aquaculture, 211: Tanner, J.W., and D.C. Reicosky, Management and Production. In Soybean: Physiol. Agron., and Utilization. Norman ed. p Thorpe, J. and Beal, J. D. (2001). Vegetable protein meals and effects on enzymes. In: Bedford, M. R. and G. G. Partridge (eds): Enzymes in Farm Animal Nutrition. CABI Publishing. Van Doren, D.M., and D.C. Reicosky, Tillage and Irrigation. In Soybean: Improv., Produc., and Uses. Agronomy monograph No 16 2 nd ed. p

53 48 Waldroup, P. W. and Cotton, T. L Maximum usage level of cooked full-fat soybeans in allmash broiler diets. Poult. Sci. 53: Weber, C.R., Nodulating and nonodulating soybean isolines II Response to applied mitrogen and modified soil conditions. Agron. J. 58: Weiss, E.A Oilseed crop. Second Edition. Blackwell Science, U.K. 364 pp. Westermann, D.T. and J.J. Kolar Symbiotic N 2 (C 2 H 2 ) fixation by bean. Crop Science 18: Wiseman, J., Al-Mazooqi, W., Welham, T. and C. Domoney, The apparent ileal digestibility, determined with young broilers, of amino acids in near-isogenic lines of peas (Pisum sativum L.) differing in trypsin inhibitor activity. J. Sci. Food Agric., 83: Wurzner, H., Lettner, F. and J. Eder, Peas (Pisum sativum L.) abd field beans (Vicia faba L.) in diets for broiler chickens. Bodenkultur., 39:3, Ελληνική Βιβλιογραφία Αλιβιζάτος, Α.Σ Βακτηριολογικές ασθένειες. Στο βιβλίο: Η σόγια. Εκδότης Τόλης, Ι.Δ. Γεωργάκης, Σ.Α Τεχνολογία τροφίμων ζωικής προέλευσης. Δεύτερη Έκδοση. Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία. Θεσσαλονίκη. Γιαννακόπουλος Α.Λ., και Τσερβένη-Γούση Α.Σ., Ορνιθοτροφία. Εκτροφή μονογαστρικών (τεύχος Β ). Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία. Θεσσαλονίκη. Γκιζίνος, Ν Σόγια, καλλιέργεια, επεξεργασία, παραγόμενα προϊόντα και χρήσεις τους. Σημειώσεις. Καλπάκης, Ε., Σπέρματα κτηνοτροφικών ψυχανθών ως υποκατάστατα της σόγιας στη διατροφή κρεοπαραγωγών ορνιθίων και χοίρων. Πτυχιακή Διατριβή του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. Κάτης, Ν. και Α. Αυγελής Ιολογικές ασθένειες φυτών μεγάλης καλλιέργειας. AgroΤύπος ΑΕ, Αθήνα. σελ Κουτρούμπας, Σ.Δ. και Δ.Κ. Παπακώστα Επίδραση της προηγηθείσης καλλιέργειας σόγιας στο υπολειμματικό άζωτο και την απόδοση στου σιταριού σελ Πρακτικά 5 ου Συνεδρίου της Ελληνικής Επιστημονικής Εταιρείας Γενετικής Βελτίωσης Φυτών με θέμα Βελτίωση φυτών: Συμβολή στην αντιμετώπιση της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και του φάσματος της πείνας. Βόλος Οκτωβρίου Λιαμάδης, Δ.Γ., Φυσιολογία θρέψεως ζωικού οργανισμού. Τόμος 1ος. University Studio Press. Θεσσαλονίκη. Λιαμάδης, Δ.Γ., Φυσιολογία θρέψεως ζωικού οργανισμού. Τόμος 2ος. University Studio Press. Θεσσαλονίκη. Μώκος, Χ.Η., Το πλήρες σογιάλευρο (Full Fat Soya) στη διατροφή των χοίρων. Πτυχιακή διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ. Νικολακάκης, Ι., Γρανιτσιώτης, Μ., Ντότας, Β., Καργόπουλος, Α., Ιμαμίδου, Α. και Π. Νοικοκύρης, Επίδραση σπερμάτων μπιζελιού στη διατροφή παχυνόμενων ορνιθίων. Επιθεώρηση Ζωοτεχνικής Επιστήμης. Anim. Sci. Rev., 34: Ντότας, Β., Διαιτητική αξιολόγηση σπερμάτων κτηνοτροφικού μπιζελιού (Pisum sativum L.) και χρήση τους σε σιτηρέσια ορνίθων αυγοπαραγωγής. Μεταπτυχιακή διατριβή, Τμήμα Γεωπονίας, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη. Ντότας, Β., Μεταβολισμός ενέργειας, βιοδιαθεσιμότητα αζωτούχων ουσιών & αμινοξέων και αξιοποίηση κτηνοτροφικού μπιζελιού σε σιτηρέσια κρεοπαραγωγών ορνιθίων και ορνίθων αυγοπαραγωγής. Διδακτορική Διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ.

54 Παπακώστα Δ., Βιομηχανικά φυτά. Ζαχαρότευτλα, Βαμβάκι, Καπνός. Εκδόσεις Σύγχρονη παιδεία. Θεσσαλονίκη. Παπακώστα Δ., Ειδική Γεωργία. Σιτηρά και ψυχανθή. Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία. Θεσσαλονίκη. Σαρλής Γ., Βελτίωση και διαχείριση φυσικών βοσκοτόπων. Μέρος Α. Εκδόσεις Αθαν. Σταμούλης. Αθήνα. Σπαής, Α.Β., Π. Φλώρου-Πανέρη και Ε. Χρηστάκη, Ζωοτροφές και σιτηρέσια. Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία. Θεσσαλονίκη. Τραϊκούδης, Ε., Διαιτητική αξιολόγηση σπερμάτων λούπινου στη διατροφή κρεοπαραγωγών ορνιθίων. Μεταπτυχιακή εργασία στο πλαίσιο του μαθήματος «Προχωρημένα Μαθήματα Διατροφής Μονογαστρικών Ζώων» της Μεταπτυχιακής Ειδίκευσης «Επιστήμη Ζωικής Παραγωγής» του ΠΜΣ του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. Φλώρου Π., Χρηστάκη Ε. και Γιάννενας Η., Ζωοτροφές και καταρτισμός σιτηρεσίων. Εκδόσεις Τζιόλα. 49

55 50 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ

56 51 Εικόνα 1. Καλλιέργεια σόγιας στον αγρό Εικόνα 2. Λοβοί και σπόροι σόγιας

57 52 Εικόνα 3. Ανατροφή κρεοπαραγωγών ορνιθίων ηλικίας 3 ημερών Εικόνα 4. Ανατροφή κρεοπαραγωγών ορνιθίων ηλικίας 21 ημερών

58 53 Εικόνα 5. Ανατροφή κρεοπαραγωγών ορνιθίων ηλικίας 42 ημερών Εικόνα 6. Αυτόματη ποτίστρα και ταΐστρα σχήματος ταψιού

59 54 Εικόνα 7. Εσωτερικός χώρος πτηνοτροφείου αγροκτήματος Α.Π.Θ. Εικόνα 8. Χώρος προετοιμασίας των σιτηρεσίων και οριζόντιος αναμικτήρας χωρητικότητας 25kg.