ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΜΟΝΑ

Transcript

1 Ντούζεβιτς Αλεξάνδρα ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΜΟΝΑ Στο Κεφ. A' ( Πόσων ειδών είναι οι ηγεμονίες και με ποιον τρόπο κατακτώνται ), ο Μακκιαβέλλι παρουσιάζει το διάγραμμα πάνω στο οποίο θα δομήσει τον Ηγεμόνα. Καταρχήν, αναλύει τα καθεστώτα που εξουσιάζουν τους λαούς σε δυο ειδών : Α) Δημοκρατίες και Β) Ηγεμονίες. Στη συνέχεια, διακρίνει τις ηγεμονίες σε: α) Κληρονομικές (οι πρόγονοι του ηγεμόνα είχαν την εξουσία για πολύ καιρό) β) Νεοσύστατες, που είτε είναι: i) εντελώς καινούριες (π.χ. Μιλάνο του Σφόρτσα) ή ii) προσαρτημένες ως συμπληρωματικά μέλη σε μια κληρονομική ηγεμονία (π.χ. Βασίλειο Νάπολης για τον Βασιλειά της Ισπανίας) Στα Κεφ. Β' ( Σχετικά με τις κληρονομικές ηγεμονίες) και Γ' ( Σχετικά με τις μεικτές ηγεμονίες ), o M. επικεντρώνεται στα δυο είδη ηγεμονιών, εξετάζοντας το βαθμό δυσκολίας και τον τρόπο διατήρησηςκαι διακυβέρνησής τους. Οι κληρονομικές ηγεμονίες κυβερνώνται και διατηρούνται εύκολα. Ο ηγεμόνας δεν έχει παρά να ακολουθήσει τη γραμμή των προγόνων του χωρίς να απαιτείται κάποια εξαιρετική ικανότητα από την πλευρά του, ενώ χαίρει -κατά κανόνα- αποδοχής και αγάπης από το λαό λόγω του στοιχείου της συνήθειας και της νομιμοποίησης της κληρονομικής του εξουσίας. Όσον αφορά στο βαθμό δυσκολίας διακυβέρνησης και διατήρησης των μεικτών ηγεμονιών (δηλ. των νεοσύστατων, προσαρτημένων ως συμπληρωματικά μέλη στο κληρονομικό κράτος του ηγεμόνα που τις απέκτησε ηγεμονιών), αυτός είναι ιδιαίτερα υψηλός για δυο βασικά λόγους: α) Ο πρώτος συνδέεται με την ίδια την ανθρώπινη φύση κατά τον Μ., δηλ.οι άνθρωποι αλλάζουν εύκολα τον ηγεμόνα τους με την φρούδα ελπίδα ότι θα βελτιώσουν την κατάστασή τους. β) Ο νέος ηγεμόνας-κατακτητής της μεικτής ηγεμονίας αντιμετωπίζει δυο φυσικούς περιορισμούς που καθιστούν δυσκολότερη την άσκηση της εξουσίας. Κληρονομεί όλους τους εχθρούς που ζημίωσε η κατάκτησή του, ενώ είναι δέσμιος εκείνων που τον εγκατέστησαν. Στο σημείο αυτό διατυπώνεται από τον Μ. η αναγκαιότητα της λαϊκής νομιμοποίησης-υποστήριξης ( γιατί πάντοτε, ακόμα κι όταν κάποιος έχει μεγάλη ισχύ στο στρατό, για να εισβάλλει σε μια επαρχία, έχει πάντα ανάγκη τη βοήθεια των κατοίκων της ). Η σημασία που της αποδίδει ο πολιτικός φιλόσοφος είναι μεγάλη, καθώς τονίζει ότι η απουσία της μπορεί να αποτελεί αιτία εξέγερσης εναντίον του ηγεμόνα και απώλεια της εξουσίας του. Ο Μ. Στο Κεφάλαιο Γ' συστήνει στους ηγεμόνες κανόνες διατήρησης της (μεικτής) ηγεμονίας τους. Κάνει διάκριση μεταξύ: i) των νέων κρατών που βρίσκονται στην ίδια επαρχία με αυτήν του κατακτητή, συνεπώς χαρακτηρίζονται από κάποια ομοιογένεια και ii) των νέων, μη ομοιογενών κρατών, εκτός της επαρχίας του ηγεμόνα. Στην πρώτη περίπτωση τα πράγματα για τον ηγεμόνα είναι απλά: Αρκεί να εξοντώσει τη γενιά του προηγούμενου ηγεμόνα και να διατηρήσει ίδιους τους νόμους και τους φόρους, ώστε να ενσωματώσει εύκολα τα κράτη στην παλιά ηγεμονία του. Στη δεύτερη περίπτωση, η διατήρηση του νέου κράτους απαιτεί ο ηγεμόνας να επιδείξει τύχη (fortuna) και επιτηδειότητα/ικανότητα (virtu) (έννοιες-κλειδιά για τον Μ.). Ο Μ. προτείνει στον ηγεμόνα τρεις τρόπους διατήρησης της εξουσίας του στο κράτος αυτό: 1. Τη μετακίνησή του στο εν λόγω κράτος, που εξασφαλίζει άμεση αντίληψη της κατάστασης (π.χ. ταραχές), άρα και άμεση (συνεπώς με μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας) δράση από

2 τον ηγεμόνα (π.χ. προσπάθεια καταστολής τους), έλεγχο και οριοθέτηση της εξουσίας των υπουργών και άμεση επαφή με τους υπηκόους και ικανοποίησή τους-άρα και νομιμοποίηση του ηγεμόνα.(1ος - Ο αποτελεσματικότερος τρόπος κατά τον Μ.) 2. Την ίδρυση αποικιών-συνδέσμων με το νέο κράτος, που αποτελούν την ανέξοδη λύση σε σχέση με τη διατήρηση στρατιωτικών δυνάμεων. Πρόκειται για έναν τρόπο διατήρησης της εξουσίας χαμηλού κόστους, τόσο οικονομικού -καθώς αποτελεί ο τρόπος αυτός την εναλλακτική στη διατήρηση στρατιωτικής δύναμης- όσο και πολιτικού, καθώς αυτοί που βλάπτονται (δηλ. αυτοί από τους οποίους αποσπάται η περιουσία, σπίτια, κτήματα κλπ) είναι ολιγάριθμοι, διασκορπισμένοι και φτωχοί, άρα ανίκανοι να βλάψουν τον ηγεμόνα Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε μια βασική παρατήρηση του Μ.: Τους ανθρώπους πρέπει είτε να τους καλοπιάνεις, είτε να τους εξοντώνεις. Στη δεύτερη περίπτωση, ο Μ. επισημαίνει ότι πρέπει να τους προκαλείς τέτοιου μεγέθους ζημία, ώστε να μην είναι σε θέση να ανταποδώσουν. Συνεπώς, ο ηγεμόνας πρέπει να τους προκαλεί όχι επανορθώσιμη ζημιά ώστε να τους αφαιρέσει τη δυνατότητα να τον εκδικηθούν. (Άποψη του συγγραφέα για τη χρήση βίας). Στο ίδιο κεφάλαιο, ο Μ. διατυπώνει έναν κανόνα αναφορικά με την επιλογή των συμμάχων και των εχθρών που είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη διατήρηση της εξουσίας του ηγεμόνα: Πρέπει να συμμαχεί και να προστατεύει τους πιο αδύναμους γείτονες, να αποδυναμώνει τους πιο ισχυρούς και να εμποδίζει την εγκατάσταση στη χώρα του ενός άνδρα πιο ισχυρού από τον ίδιο, γνωρίζοντας πως τους εισβολείς τους καλούν οι ίδιοι οι κάτοικοι (π.χ. Αιτωλοί που κάλεσαν τους Ρωμαίους στην Ελλάδα) και πως σε κάθε ηγεμονία υπάρχουν πρόθυμοι να καλέσουν έναν εισβολέα. ( Και όποιος δεν κάνει καλό κουμάντο σ'αυτόν τον τομέα θα χάσει γρήγορα αυτό που κατέκτησε. Και όσο καιρό θα το έχει, θα συναντά άπειρες δυσκολίες κι ενοχλήσεις ). Οι ηγεμόνες πρέπει να τηρούν τους κανόνες διατήρησης της εξουσίας που παραθέτει ο Μ., διαφορετικά το τίμημα είναι η απώλεια της εξουσίας τους (π.χ. ο Λουδοβίκος ΙΒ' που απώλεσε την εξουσία του στη Λομβαρδία, παρότι θα ήταν πολύ εύκολο να την κρατήσει, γιατί δεν τήρησε κανέναν από τους παραπάνω όρους. Αντίθετα διέπραξε πέντε σφάλματα: Δεν πήγε να κατοικήσει στη Λομβαρδία και δεν ίδρυσε αποικίες. Έδωσε βοήθεια στον πάπα Αλέξανδρο Στ' Βοργία να καταλάβει τη Ρομάνια κι έτσι ενίσχυσε στην Ιταλία τη δύναμή του -ενός άνδρα πολύ ισχυρού- ενώ εξόντωσε τους λιγότερο ισχυρούς πρώην σύμμάχους του (αυτούς που θα έπρεπε να είναι οι φυσικοί σύμμαχοί του). Τέλος, εγκατέστησε στην Ιταλία έναν ισχυρότατο ξένο με τον οποίο και μοιράστηκε την εξουσία, το βασιλιά της Ισπανίας, αντί να τον εμποδίσει να εισβάλλει. Με αφορμή την απεμπόληση της εξουσίας από το Λουδοβίκο, ο Μ. διατυπώνει έναν γενικό κανόνα: Όποιος γίνεται αιτία (με τη βία ή με επιτηδειότητα) να γίνει ισχυρός κάποιος άλλος καταστρέφεται, γιατί αυτός που έγινε ισχυρός είναι δύσπιστος απέναντι και στα δυο αυτά μέσα τα οποία τον ανέδειξαν. Αντίθετα, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποτέλεσε παράδειγμα συνετής ηγεμονίας μεικτού τύπου: έστειλε αποίκους, μεταχειρίστηκε σωστά τους λιγότερο ισχυρούς χωρίς να αυξάνει τη δύναμή τους (π.χ. στους Αχαιούς και τους Αιτωλούς ποτέ δεν επιτράπηκε να αναπτύξουν τα κράτη τους, παρά τα προνόμια που τους απέδιδαν ως αμοιβή για τις υπηρεσίες τους), στράφηκε εναντίον των πιο ισχυρών (π.χ. μείωση της ισχύος του Βασιλείου των Μακεδόνων) και εμπόδιζε τους ξένους να αποκτήσουν κύρος. Πάνω απ'όλα όμως, οι Ρωμαίοι διέθεταν ένα χαρακτηριστικό συνετής ηγεμονίας που ο Μ.. δεν διστάζει να επαναλαμβάνει στο έργο του: Την πρόληψη όχι μόνο των τρεχουσών, αλλά και των μελλοντικών δυσκολιών με σκοπό την άμεση αντιμετώπισή τους. Η αμεσότητα της επανόρθωσης βασίζεται στη γνώση ότι οι δυσχέρειες (π.χ. ένας πόλεμος) όταν δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα, αναβάλλονται προς όφελος των άλλων, γιατί ο παράγοντας χρόνος παρασύρει μαζί του το κάθε τι και μπορεί να φέρει μαζί του τοκαλό ως κακό και το κακό ως καλό. Στο Κεφ. Δ' ( Γιατί το Βασίλειο του Δαρείου, το οποίο είχε καταλάβει ο Αλέξανδρος, δεν εξεγέρθηκε εναντίον των διαδόχων του μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, ο Μ. χρησιμοποιεί το παράδειγμα του τίτλου για να δείξει τους δυο τρόπους διακυβέρνησης των υφιστάμενων ηγεμονιών και να καταδείξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τα δυνατά τους σημεία και την αχίλλειο φτέρνα τους. Η μεν πρώτη ηγεμονία κυβερνάται από έναν ηγεμόνα με απόλυτη εξουσία, στον οποίο όλοι είναι υποτελείς (π.χ. Τουρκία) και η όποια νομιμοποίηση έχουν π.χ. οι

3 αξιωματούχοι, απορρέει από το γεγονός ότι υπηρετούν τον ηγεμόνα. Αυτή η μορφή ηγεμονίας είναι δύσκολο να κατακτηθεί,(ο επίδοξος κατακτητής θα βρει τον αντίπαλο ενωμένο, δεν μπορεί να ελπίζει ούτε σε πρόσκλησή του ούτε σε εξέγερση από το κράτος αυτής της ηγεμονίας) αλλά εύκολο να διατηρηθεί μετά την κατάκτησή της (με μόνη προϋπόθεση τον αφανισμό της γενιάς του ηγεμόνα που αποτελεί τη μοναδική απειλή σε αυτή τη μορφή διακυβέρνησης της ηγεμονίας). Η δεύτερη ηγεμονία κυβερνάται από έναν ηγεμόνα και από ισχυρούς ευγενείς που χαίρουν νομιμοποίησης καθώς διαθέτουν τη δική τους εξουσία (π.χ. Γαλλία). Στην περίπτωση αυτή, η ηγεμονία είναι εύκολο να κατακτηθεί (ο επίδοξος κατακτητής πάντοτε έχει την υποστήριξη κάποιων δυσαρεστημένων), αλλά εξαιρετικά δύσκολο να διατηρηθεί (ο νέος ηγεμόνας απειλείται από την ίδια την αιτία που τον ανέδειξε, πάντοτε θα υπάρχουν δυσαρεστημένοι πρόθυμοι να τον ανατρέψουν καθώς δεν μπορεί ούτε να ικανοποιήσει ούτε να αφανίσει τους ευγενείς). Το Βασίλειο του Δαρείου, διατηρήθηκε εύκολα από το Μ. Αλέξανδρο και μετά το θάνατό του, εξαιτίας του ότι ανήκει στην πρώτη κατηγορία ηγεμονίας και θα διατηρείτο για πολλά χρόνια ακόμη από τους διαδόχους του Μεγάλου στρατηγού, κατά το συγγραφέα, αν αυτοί έμεναν ενωμένοι. Στο Κεφ. Ε' ( Με ποιον τρόπο πρέπει να κυβερνώνται οι πόλεις ή οι ηγεμονίες που ζούσαν με τους δικούς τους νόμους πριν να κατακτηθούν ), ο συγγραφέας παραθέτει τους τρεις τρόπους με τους οποίους μπορεί ένας ηγεμόνας να διατηρήσει την εξουσία του σε ένα πρώην δημοκρατικό νεοκατακτηθέν κράτος και οι οποίοι είναι: 1. Η καταστροφή του κράτους (O πιο σίγουρος τρόπος κατά τον Μ.) 2. Η εγκατάστασή του σε αυτό (Ο 2ος πιο σίγουρος τρόπος κατά το Μ.) 3. Η διατήρηση της νομοθεσίας του και η διακυβέρνησή του από μια ολιγαρχία που θα τα κρατά φιλικά προς αυτόν (η ολιγαρχία συκροτείται και εξαρτάται από τον ηγεμόνα, συνεπώς έχει υποχρέωση να τον υποστηρίξει) Κατά τον Μ. ο πιο σίγουρος τρόπος διατήρησης της εξουσίας στην περίπτωση των πρώην δημοκρατικών κρατών είναι η καταστροφή τους. Διαφορετικά, ο ηγεμόνας πρέπει να ζει με το φόβο της εξέγερσης των κατοίκων και την ανατροπή του. Στο σημείο αυτό διαφαίνεται η ιδέα του συγγραφέα ότι οι υπό κατάληψη πρώην δημοκρατικές χώρες είναι πιο ασταθείς ως ηγεμονίες και άρα πιο επικίνδυνες να αποστατήσουν σε σχέση με τις παραδοσιακές ηγεμονίες (που αφενός έχουν ιστορικό ηγεμονικής διακυβέρνησης και είναι συνηθισμένες στην υπακοή, αφετέρου έχουν βρεθεί ακέφαλες από την απώλεια του ηγεμόνα τους) κι αυτό οφείλεται στους παλιούς δημοκρατικούς, ελεύθερους θεσμούς ( και αυτοί δε λησμονιούνται ποτέ, ούτε με το πέρασμα του χρόνου ούτε με ευεργετήματα ). Κατά συνέπεια, ο ηγεμόνας πρέπει να προσέχει πολύ περισσότερο στην περίπτωση των πρώην δημοκρατικών καθεστώτων. Στα Κεφ. ΣΤ' ( Σχετικά με τις νεοσύστατες ηγεμονίες που κατακτώνται με τα όπλα και την ικανότητα του κατακτητή ), Ζ' ( Σχετικά με τις νεοσύστατες ηγεμονίες που κατακτώνται με τα ξένα όπλα και την τύχη ), Η' ( Σχετικά με εκείνους που έγιναν ηγεμόνες με εγκληματικές ενέργειες ), Θ' (Σχετικά με τις δημοκρατικές ηγεμονίες ) ο Μ. περιγράφει και αναλύει τους τέσσερις τρόπους να γίνει κανείς από ιδιώτης ηγεμόνας και οι οποίοι είναι: i) H έυνοια της τύχης του ηγεμόνα και η ξένη δύναμη ii) Η επιτηδειότητα-ικανότητα και τα όπλα του ηγεμόνα iii) Η εγκληματικές και ανέντιμες ενέργειες του ηγεμόνα και iv) Η εύνοια των συμπολιτών του ηγεμόνα. (Το i) και το ii) αφορούν σε νεοσύστατες ηγεμονίες και το iii) σε δημοκρατίες ). Αναφορικά με τον 1ο τρόπο ο συγγραφέας παρατηρεί ότι συνεπάγεται εύκολη ανάληψη της ηγεμονίας (μετά από πληρωμή της χώρας από τον ηγεμόνα ή μετά από γενναιόδωρη παραχώρησή της στον ηγεμόνα από κάποιον άλλο πιο ισχυρό), αλλά δύσκολη διατήρησή της (ο ηγεμόνας δεν ξέρει και δεν μπορεί να διατηρήσει την ηγεμονία). Ο δεύτερος τρόπος σημαίνει για τον ηγεμόνα δύσκολη αναρρίχησή του στην ηγεμονία (εισαγωγή νέων, αντιλαϊκών μεταρρυθμίσεων και θεσμών, εχθρότητα από το παλιό κατεστημένο και χλιαρή αντίδραση από τους νέους υποστηρικτές - Όσοι είναι εχθροί...το κάνουν με φανατισμό, ενώ οι άλλοι αμύνονται τόσο χλιαρά που μαζί τους κινδυνεύει και ο ηγεμόνας ), αλλά εύκολη

4 διατήρησή της (ειδικά αν στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις αποκλειστικά και μπορούν να εξαναγκάσουν με τη βία). Το σημείο αυτό είναι άξιο μελέτης γιατί δείχνει τη σύμφωνη άποψη του συγγραφέα σχετικά με τη χρήση βίας ( Συμφέρει λοιπόν...να μπορεί να τους κάνει να πιστέψουν με τη βία ). Παρ όλα αυτά ο Μακκιαβέλλι δεν είναι Μακκιαβελλικός με την δημοφιλή έννοια της λέξης καθώς σε κανένα μερος του έργου του δεν επαινεί την άσκηση εξουσίας ως αυτοσκοπό ούτε συνηγορεί υπέρ της απεριόριστης χρήσης της βίας. Ακριβώς το αντίθετο θεωρεί τέτοιου είδους συμπεριφορά αυτοκαταστροφική. Η βία επιτρέπεται μόνο εφόσον είναι απόλυτα αναγκαία προκειμένου ο ηγεμόνας να διατηρήσει τη θέση του. Δεν είναι παρά ένα εργαλείο για την άσκηση εξουσίας κι αν αυτή προκαλεί εκδικητική συμπεριφορά, τότε θα πρέπει όσο το δυνατόν να αποφευχθεί. Σχετικά με τον τρίτο τρόπο απόκτησης της ηγεμονίας, δηλ. κατόπιν εγκληματικών ενεργειών, ο Μ. θεωρεί οτι αυτές δεν στερούν από τον ηγεμόνα την ικανότητα που μπορεί να έχει, ωστόσο του στερούν την τιμή και τη δόξα του. Ο συγγραφέας κάνει διάκριση στην καλή (οι βιαιοπραγίες που παύουν μετά την εξασφάλιση της ηγεμονίας από τον ηγεμόνα) και κακή χρήση της ωμότητας (οι βιαιοπραγίες που συνεχίζονται και αυξάνονται μετά την εξασφάλιση της ηγεμονίας από τον ηγεμόνα). Όπως στο προηγούμενο κεφάλαιο και σε αυτό το σημείο συναντάμε ακόμα πιο ξεκάθαρη την άποψη του Μ. για τις μεθόδους εξαναγκασμού στην πιο ακραία τους μορφή, τη χρήση βίας. Μάλιστα, ο πολιτικός αναλυτής συμβουλεύει τον ηγεμόνα να προβεί σε όλες τις βίαιες ενέργειες μονομιάς, αν το κρίνει απαραίτητο, ώστε να ξεχαστούν γρήγορα, ενώ αντίθετα να κάνει τις ευεργεσίες σιγά-σιγά, για να διαρκεί περισσότερο η γεύση τους. Τέλος, για τον τέταρτο τρόπο απόκτησης της ηγεμονίας ο Μ. επισημαίνει ότι στις δημοκρατίες απαιτείται από τον ηγεμόνα μια ιδιοφυής ικανότητα υποβοηθούμενη από την τύχη. Ο ηγεμόνας αναδεικνύεται είτε από το λαό (ευκολότερη η διατήρηση της ηγεμονίας, ο λαός θέλει απλά να μην καταπιέζεται και είναι αριθμητικά ο ισχυρός παράγων), είτε από τους ευγενείς (πιο δύσκολη η διατήρηση της ηγεμονίας, τους ευγενείς δεν μπορείς να τους διατάξεις ή να τους χρησιμοποίησεις όπως θέλεις, μπορείς όμως να επιλέγεις τους καλούς και πιστούς συμβουλάτορες και να εξοντώνεις τους φιλόδοξους). Ανεξάρτητα από το ποιος ανέδειξε τον ηγεμόνα, κύριο μέλημά του πρέπει να είναι μια διακυβέρνηση που να του εξασφαλίζει λαϊκή νομιμοποίηση, που αποτελεί την καλύτερη ασπίδα προστασίας του. Στο Κεφ. Ι' ( Με ποιον τρόπο μπορούν να υπολογιστούν οι δυνάμεις όλων των ηγεμονιών ), ο Μ. κάνει διάκριση ανάμεσα σε ένα στρατιωτικά (και οικονομικά) ισχυρό μεγάλο κράτος και σε ένα κράτος μικρότερης στρατιωτικής εμβέλειας που έχει ανάγκη την υποστήριξη των άλλων. Συμβουλεύει τον ηγεμόνα του δεύτερου να φροντίσει για τη σωστή οχύρωση της πόλης του, ώστε να μπορεί να αντέξει σε μια μακρά περίοδο πολιορκίας και να έχει εξασφαλίσει τη λαϊκή νομιμοποίηση. Έτσι, αυξάνει την ισχύ του ελαχιστοποιώντας την πιθανότητα να δεχτεί επίθεση από τον αντίπαλο. Στο Κεφ. ΙΑ' ( Σχετικά με τις εκκλησιαστικές ηγεμονίες ), ο συγγραφέας προβαίνει σε μια ιστορική αναδρομή της εκκλησιαστικής ηγεμονίας αποδεικνύοντας ότι μια λανθασμένη πολιτική επιλογή από έναν μη συνετό ηγεμόνα προκάλεσε την αύξηση της κοσμικής εξουσίας της Εκκλησίας σε τέτοιο βαθμό που κι ένας βασιλιάς της Γαλλίας να τη φοβάται. Στα Κεφ. ΙΒ' ( Πόσων ειδών στρατεύματα και μισθοφόροι υπάρχουν ), ΙΓ' ( Σχετικά με τα επικουρικά, μεικτά και εθνικά στρατεύματα ), ΙΔ' ( Εκείνο που πρέπει να κάνει ένας ηγεμόνας για τα στρατεύματα ), IE' ( Σχετικά με εκείνα τα πράγματα για τα οποία οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι ηγεμόνες επαινούνται ή δυσφημίζονται ), ΙΣΤ' ( Σχετικά με τη γενναιοδωρία και τη λιτότητα ) και ΙΖ' ( Σχετικά με τη σκληρότητα και την ευσπλαχνία και αν είναι καλύτερο να είναι κανείς αγαπητός από το να προκαλε'ί φόβο ή το αντίθετο ), ο Μ. διατυπώνει την άποψή του για τα στρατιωτικά προβλήματα του καιρού του, την πεποίθησή του ότι η στρατιωτική οργάνωση της Ιταλίας χρειάζεται αλλαγή και διακρίνει στο πρόσωπο του ιδανικού ηγεμόνα και στρατηγού ένα καινούριο είδος στρατιωτικής ηγεσίας. Καταρχήν, θεωρεί τα μισθοφορικά και επικουρικά στρατεύματα άχρηστα και επικίνδυνα ενώ χρεώνει αποκλειστικά σε αυτά την στρατιωτική αποτυχία της Ιταλίας ( το αποτέλεσμα της αξίας τους ήταν ότι η Ιταλία καταπατήθηκε από τον Κάρολο, λεηλατήθηκε από το

5 Λουδοβίκο, υπέκυψε με τη βία στο Φερδινάνδο και ντροπιάστηκε από τους Ελβετούς, σε σημείο που κατάντησαν την ιταλία σκλάβα και ντροπιασμένη ). Ο Peter Paret ( Οι Δημιουργοί της Σύγχρονης Στρατηγικής, από τον Μακκιαβέλλι στην πυρηνική εποχή ) μας δίνει αρκετά βιογραφικά στοιχεία του Μ. που ενίσχυσαν τις αμφιβολίες του για την αποτελεσματικότητα των μισθοφορικών στρατευμάτων. Ενδεικτικά, σε μια αποστολή του στο φλωρεντιανό στρατόπεδο έξω από την Πίζα είδε πώς συμπεριφέρθηκαν οι πεζοί μισθοφόροι και οι Γασκόνοι που ο Βασιλιάς της Γαλλίας είχε στείλει ως σύμμαχος της Φλωρεντίας σε εκπλήρωση της υπόσχεσής του να τη βοηθήσει για να επανακτήσει την Πίζα. Τα στρατεύματα αυτά αρνήθηκαν να βαδίσουν ενάντια στην πόλη, παραπονούνταν για τους μισθούς και τη διατροφή τους, στασίασαν και τελικά εγκατέλειψαν το στρατόπεδο και εξαφανίστηκαν. Σε μια άλλη αποστολή του προς τον Καίσαρα Βοργία το 1502, στη Σινιγκάλια, όπου ο Καίσαρας διέταξε τους στρατιώτες του να σκοτώσουν όλους εκείνους τους εχθρικούς κοντοτιέρι που έπεισε να συναντηθούν μαζί του, ο βλακώδης τρόπος με τον οποίο αυτοί έπεσαν στην παγίδα επιβεβαίωσε στο συγγραφέα του Ηγεμόνα την περιφρόνηση που έτρεφε για το σύστημά τους. Η κοντόφθαλμη αντίληψη των μισθοφόρων, η φυγοπονία, η αναποφασιστικότητα και η δειλία τους αλλά και η δυσπιστία του για τα επικουρικά στρατεύματα ( τελικά τα όπλα των άλλων ή γλιστρούν από πάνω σου ή σε βαραίνουν ή σε σφίγγουν ), έκαναν το Μ. να προτείνει μια στρατιωτική μεταρρύθμιση βασισμένη σε έναν οξυδερκή ηγεμόνα-στρατηγό και το στρατό του. Τα αναγκαία προαπαιτούμενα στον πόλεμο, εμπιστοσύνη και πειθαρχία, μπορούν να υπάρξουν μόνο από άνδρες που προέρχονται από την ίδια χώρα και έχουν ζήσει μαζί αρκετό καιρό, όταν το κράτος συγκροτεί το δικό του στρατό με τα δικά του όπλα ( proprie armi ). Ο Μ. είναι πεποισμένος ότι οι πολίτες που είναι ευχαριστημένοι από την κοινωνία στην οποία ζουν είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν γι'αυτόν. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε ένα στρατό που είναι ευχαριστημένος και πολεμά για την υπόληψή του και σε έναν στρατό δυσμενώς προδιαθετειμένο και υποχρεωμένο να πολεμά για τα συμφέροντα των άλλων. Η άποψή του αυτή για τη στενή και αλληλένδετη σχέση ανάμεσα σε πολιτικούς και στρατιωτικούς θεσμούς δεν είναι μόνο μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, αλλά ίσως η πιο επαναστατική από τις ιδέες του Μ. Η φράση πρέπει να υπάρχουν καλοί νόμοι εκεί που υπάρχουν καλοί στρατοί και εκεί που υπάρχουν καλοί στρατοί πρέπει να υπάρχουν καλοί νόμοι συμπυκνώνει την ουσία της θεωρίας του σχετικά με την αλληλεξάρτηση της πολιτικής και της στρατιωτικής οργάνωσης. Στο Κεφ. ΙΔ' ο Μ. υπόσχεται φήμη στον καινούριο ηγέτη ο οποίος θα εφαρμόσει στον πόλεμο νέους κανόνες (παρότι οι νέοι κανόνες για τον Μ. δεν είναι παρά οι παλιοί νόμοι της ρωμαϊκής στρατιωτικής τάξης την οποία θαυμάζει) και σκιαγραφεί το πορτρέτο του Hγεμόναστρατηγού: Πρέπει να διαθέτει φιλοδοξία, επιμονή για την κατάκτηση της υπέρτατης εξουσίας, ικανότητα για μυστικούς σχεδιασμούς, εχεμύθεια, να είναι γενναιόδωροςμε τα χρήματα όλων των άλλων εκτός από τα δικά του και των υπηκόων του, να έχει ταχύτητα στη δράση, συνεχή προσήλωση στην υπόθεση πόλεμος ακόμη και εν καιρώ ειρήνης και, αν χρειάζεται, σκληρότητα. Ο Μ. σημειώνει με ικανοποίηση πως οι γερμανικές πόλεις τρέφουν μεγάλη εκτίμηση για την εκπαίδευση και για να τη διατηρούν έχουν πλήθος αυστηρούς κανονισμούς. Γιατί η εκπαίδευση ούτε ολοκληρώνεται, ούτε τελειώνει ποτέ και ο σώφρων ηγέτης πρέπει να έχει πάντα στο νου του την εκπαίδευση και να επιμένει σε αυτήν τόσο σε περιόδους ειρήνης, όσο και σε περιόδους πολέμου. Όμως, ακόμα και οι δεσμοί που δημιουργούν η εκπαίδευση και η πειρθαρχία δεν εγγυώνται την υπακοή. Για να συγκροτήσει κανείς συγκροτημένο ένα πολιτικό σώμα πρέπει αυτές να συνοδεύονται από το φόβο της τιμωρίας. ( Ο ηγεμόνας προκειμένου να κρατήσει τους υπηκόους του πιστούς και ενωμένους δεν πρέπει να διστάζει να φέρεται με σκληρότητα ). Σύμφωνα με το Μ. είναι πιο ασφαλές να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν. Π.χ. η απάνθρωπη σκληρότητα του Αννίβα ήταν αναγκαία για να κρατήσει ενωμένες τις δυνάμεις του, που συγκροτημένες από ανθρώπους ποικίλλων εθνών πολεμούσαν σε ξένες χώρες. Κύρια αιτία της επιτυχίας του ήταν η σκληρότητά του κατά τον Peter Paret. Το Κεφ. ΙΗ' ( Με ποιον τρόπο οι ηγεμόνες πρέπει να είναι συνεπείς ) είναι πολύ σημαντικό κατά τη γνώμη μου, διότι μπορεί ο αναγνώστης να εξάγει από αυτό, την άποψη του Μακκιαβέλλι για την ανθρώπινη φύση και τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα

6 από τον Ηγεμόνα. Ο συγγραφέας θεωρεί όλες τις ανθρώπινες σχέσεις εμποτισμένες με τα πολιτικά και όλους τους ανθρώπους ιδιοτελείς και κακούς. Θεωρεί οτι καλό ο άνθρωπος κάνει μόνο κάτω από εξαναγκασμό καθώς από τη φύση του είναι ένα κράμα απληστίας και κακοβουλίας που τείνει περισσότερο προς το κακό παρά προς το καλό. ( Αν οι άνθρωποι ήταν καλοί...αλλά επειδή είναι κακοί και οι ίδιοι δεν θα κρατούσαν το λόγο τους απέναντί σου, ούτε κι εσύ πρέπει να τον κρατήσεις απέναντί τους. ) Παρ όλα αυτά, παρά τη βαθιά απαισιοδοξία του, ο Μακκιαβέλλι επιμένει να πιστεύει πως οι ηγεμόνες και οι υπήκοοί τους μπορούν να σωθούν, είναι δηλαδή λυτρώσιμοι. Πιστεύει δηλαδή ότι είναι δυνατόν να επινοηθούν και να διδαχθούν κανόνες για μια αποτελεσματική συμπεριφορά. Αρκεί ο ηγεμόνας να ξέρει να δρα και ως θηρίο και ως άνθρωπος γιατί η μία (φύση) δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ χωρίς την άλλη ). Σιγά-σιγά, όσο προχωράμε στον Ηγεμόνα, το προφίλ του Αρχηγού βάφεται με εντονότερα χρώματα: Πρέπει να διαθέτει τη δύναμη, την ευφυία του λιονταριού και την πανουργία της αλεπούς, να είναι μεγάλος ψεύτης και υποκριτής όταν χρειάζεται, αλλά πάντοτε να το κρύβει. Αντ' αυτού να δείχνει διαρκώς πως διαθέτει τις πέντε αρετές, ευσπλαχνία, συνέπεια, ακεραιότητα, ανθρωπιά και ευσέβεια, χωρίς πραγματικά να τις διαθέτει. Στο Κεφ. ΙΘ' ( Με ποιον τρόπο πρέπει να αποφεύγονται η περιφρόνηση και το μίσος ) Ο Μ. επαναλαμβάνει τη σημασία της λαϊκής νομιμοποίησης - υποστήριξης ως παράγοντα διατήρησης της εξουσίας από τον ηγεμόνα, καθώς θεωρεί γεννεσιουργό αιτία της καταστροφής πολλών μεγάλων ανδρών το μίσος που προκαλούν στους πολλούς. Με δυο τρόπους ο ηγεμόνας αποφεύγει να προκαλεί το μίσος των υπηκόων του (τουλάχιστον των πολλών) : Πρώτον, δεν πρέπει να τους προσβάλλει την περιουσία και την τιμή και στη συνέχεια είναι συχνά αναγκασμένος να μην είναι καλός ( τα καλά έργα είναι επιζήμια για τον ηγεμόνα που κυβερνά ένα διεφθαρμένο σύνολο ). Ο ηγεμόνας κινδυνεύει από δυο παράγοντες, έναν εσωτερικό, το λαό του, και έναν εξωτερικό, τους ισχυρούς ξένους. Έχοντας στο πλευρό του τον πρώτο παράγοντα προφυλάσσεται καλύτερα από τον δεύτερο. Ένας ηγεμόνας λαοφιλής είναι ένας ευτυχισμένος, ισχυρός αντίπαλος. Έχοντας στο πλευρό του τους πολλούς προφυλάσσεται από τους λίγους που μπορεί να τον μισούν και αποφεύγει τις συνωμοσίες. Η ίδια ιδέα επαναλαμβάνεται στο Κεφ. Κ' ( Σχετικά με το αν τα φρούρια και πολλά άλλα που κάνουν καθημερινά οι ηγεμόνες είναι χρήσιμα ή οχι ). Ένας ηγεμόνας αγαπητός, που δεν φοβάται το λαό του, δεν έχει ανάγκη από φρούρια. ( Το καλύτερο φρούριο που μπορείς να έχεις είναι να μη σε μισεί ο λαός. Γιατί ακόμα κι αν έχεις φρούρια, αν ο λαός σε μισεί αυτά δε σε σώζουν, γιατί στο λαό που πήρε τα όπλα δεν λείπουν ποτέ οι ξένοι που θα τον βοηθήσουν ). Στα Κεφάλαια ΚΑ' ( Τι πρέπει να κάνει ένας ηγεμόνας για να τον εκτιμούν ), ΚΒ' ( Σχετικά με τους Συμβούλους που οι ηγεμόνες έχουν στην υπηρεσία τους ), ΚΓ' ( με ποιον τρόπο πρέπει να αποφεύγονται οι κόλακες ), ο Μ. δίνει συμβουλές για μια έξυπνη και μακροβιώσιμη ηγεμονία. Ο σώφρων ηνεμόνας πρέπει να προκαλεί το θαυμασμό των υπηκόων του με ανδραγαθήματα και μεγάλες επιχειρήσεις, να επιλέγει την απροκάλυπτη φιλία ή εχθρότητα από την ουδετερότητα ( θα συμβαίνει δε..εκείνος που δεν είναι φίλος να σου ζητά να μένεις ουδέτερος και εκείνος που είναι φίλος να τον βοηθήσεις με τα όπλα σου ), να κάνει έξυπνες συμμαχίες (μόνο σε μεγάλη ανάγκη με πιο ισχυρούς από αυτόν, διαφορετικά θα είναι παίγνιό τους), να διαθέτει κρίση ώστε να επιλέγει ορθολογικά συμβούλους πιστούς σε αυτόν που του προσδίδουν αξία αντί για κόλακες, να τιμά τους συνεργάτες του όπως τους αρμόζει, να διψά για μάθηση και για την απόλυτη γνώση ( ο ίδιος όμως πρέπει να κάνει πολλές ερωτήσεις ), να είναι πάμντα ψύχραιμος και υπομονετικός ( και έπειτα να είναι υπομονετικός ακροατής της αλήθειας σχετικά με αυτά που ρώτησε ) και εντέλει, να είναι γνώστης της ανθρώπινης φύσης Στα τρία τελευταία Κεφάλαια του Ηγεμόνα ΚΔ' ( Για ποιο λόγο οι ηγεμόνες της Ιταλίας έχασαν τα κράτη τους ), ΚΕ' (Πόση δύναμη έχει η τύχη στα ανθρώπινα και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε ) και ΚΣΤ' ( Προτροπή να πάρουμε την Ιταλία και ν την απελευθερώσουμε από τα χέρια των βαρβάρων ). Απομονώνω το Κεφ. ΚΕ' που παρεμβάλλεται μεταξύ των άλλων δυο, καθώς θεωρώ ότι διαφοροποιείται κάπως η θεματική του. Τόσο ο ηγεμόνας όσο και οι λόγοι του Μακκιαβέλλε είναι βιβλία που αναφέρονται σε πολιτικούς κανόνες και

7 συμπεριφορά και όχι στη στρατιωτική οργάνωση και στον πόλεμο. Σε αυτά δεν υπάρχει τίποτα για το επιθυμητό της ειρήνης αφού ο πόλεμος εμφανίζεται ως μια αναπόφευκτη, μεγαλειώδης και τρομακτική δύναμη. Ο κόσμος παρουσιάζεται σε συνεχή ροή και ο Μ. δενσυμμερίζεται την ευρέως διαδεδομένη στην εποχή του άποψη πως ο κόσμος βρίσκεται στα χέρια της τύχης. Αναγνωρίζει όμως τη δύναμή της. Τα κράτη και οι άνθρωποι μόνο αν γίνουν όσο πιο ισχυρά μπορούν θα είναι σε θέση να αντιστέκονται και να μη γίνονται έρμαια της τύχης. Είναι άρα φυσικό για τα κράτη και τους ηγεμόνες τους να θέλουν να εξαπλώνονται και να κατακτούν. Ο πόλεμος είναι η πιο ουσιώδης δραστηριότητα της πολιτικής ζωής και ζητά έναν ικανό στρατηλάτη-ηγεμόνα. Η τύχη συνηθίζει να δοκιμάζει τους ικανούς ηγεμόνες για να αναδείξει την αξία τους. Κεφάλαια ΚΔ' και ΚΣΤ': Την εποχή που ο Μακιαβέλι γράφει τον Ηγεμόνα, η Ευρώπη και ιδιαίτερα η Ιταλία παρουσιάζουν πολύμορφα συμπτώματα διαφθοράς με ορατά τα σημάδια της πολιτικής παρακμής ( έλλειψη ενότητας, συνεχείς διαμάχες και φιλονικίες ). Σκοπός του πολιτικού φιλοσόφου ήταν να καταγράψει τη κατάσταση αυτή, να την εξηγήσει και να αποδείξει ότι ήταν δυνατό να θεραπευτεί με τελικό στόχο την ίαση των πληγών της Ιταλίας. Η χώρα αυτή κυβερνήθηκε από ανίκανους ηγεμόνες και κατήντησε πιο σκλάβα κι από τους εβραίους, πιο δούλα κι απ'τους Πέρσες, πιο διασκορπισμένοι και απ'τους Αθηναίους...χωρίς αρχηγό, χωρίς τάξη, τσακισμένη, λεηλατημένη, κουρελιασμένη, καταπατημένη από ξένους να έχει υπομείνει κάθε είδους συμφορά. Όμως ο Μακιαβέλλι επιμένει να πιστεύει πως οι Ιταλοί ηγεμόνες και οι υπήκοοί τους μπορούν να σωθούν, είναι δηλαδή λυτρώσιμοι. Πιστεύει δηλαδή ότι είναι δυνατόν να επινοηθούν και να διδαχθούν κανόνες για μια αποτελεσματική συμπεριφορά.η θεραπεία που προτείνει σε αυτή τη κατάσταση είναι η χρησιμοποίηση του κακού προς όφελος του καλού. Σκοπός του ήταν να χρησιμοποιήσει την υπάρχουσα κακία στην πολιτική των ιταλικών κρατών, δηλαδή τη βία, την απάτη και τον φόνο, στην υπηρεσία ενός ανώτατου σκοπού: τη θεμελίωση ενός ισχυρού συγκεντρωτικού κράτους, του μόνου ικανού να δημιουργήσει την νόμιμη τάξη. Έτσι, η αναζήτησή του είναι ο ηγεμόνας, ένας εξαιρετικός στρατιωτικο- πολιτικός ηγέτης ο οποίος χρησιμοποιώντας ίδιες μεθόδους με αυτές των εχθρών της ειρήνης θα δημιουργήσει την ευταξία μέσα από το χάος. Ένας τέτοιος ηγέτης θα μπορούσε να σκοτώνει, να καταπιέζει και να εξαπατά όποτε οι συνθήκες το απαιτούν. Απαιτείται λοιπόν ένας ηγεμόνας ικανός να επιβάλλει την τάξη, να ενώσει και πάλι την Ιταλία και να τη σώσει. Προϋπόθεση λοιπόν μιας ενωμένης Ιταλίας ήταν η ηγεσία ενός πολιτικού άνδρα με καινούργιο πολιτικό όραμα και την πολιτική ικανότητα να το εφαρμόσει, και αυτός στην περίπτωση του Μακιαβέλλι θα ήταν ο Λαυρέντιος των Μεδίκων, στον οποίο και αφιερώνει τον Ηγεμόνα. ( Κι έτσι καθώς η Ιταλία απόμεινε σχεδόν χωρίς ζωή, περιμένει εκείνον που θα μπορέσει να γιατρ'έψει τις λαβωματιές της, θα σταματήσει τις λεηλασίες στη Λομβαρδία, το χαράτσι του βασιλείου της Νάπολης και της Τοσκάνης και θα θεραπεύσει τις πληγές της που εδώ και πολύ καιρό έχουν κακοφορμίσει ) Εδώ εντοπίζεται και η νεωτερικότητα του Μακιαβέλι στο θέμα της εξουσίας. Η έμφαση που δίνει στην εξουσία τον καθιστά ως τον πρώτο νεότερο πολιτικό φιλόσοφο. Μετά τον Μακιαβέλι η εξουσία καθίσταται η κύρια μεταβλητή της πολιτικής ανάλυσης. Νωρίτερα, στην αρχαία δηλαδή και τη μεσαιωνική εποχή, η εξουσία δεν ήταν το καθοριστικό χαρακτηριστικό της πολιτικής πραγματικότητας. Αντίθετα, για τον Μακιαβέλι η εξουσία είναι η ουσία της πολιτκής. Είναι η ικανότητα ελέγχου των άλλων μέσω εξαναγκασμού για υπακοή. Η βία είναι η πιο ακραία μορφή εξουσίας. Ο ηγεμόνας λοιπόν αποτελεί ένα τεχνικό εγχειρίδιο της λογικής, βάσει της οποίας κάποιος μπορεί να αποκτήσει και να διατηρήσει την εξουσία. Ο Μ. προτρέπει το Λαυρέντιο των Μείκων προκειμένου να διατητηρήσει την πολιτική του θέση, να μάθει τη λογική της εξουσίας, τους κανόνες της πολιτικής ισχύος και να διδαχτεί από την αποτυχία των προηγούμενων ηγεμόνων της Ιταλίας για να αποφύγει τα λάθη τους, να υπακούσει στους κανόνες που υπαγορεύει η λογική για να σώσει τη χώρα του. ( Ας αναλάβει λοιπόν ο ένδοξος Οίκος σας αυτή την αποστολή με την ψυχή και την ελπίδα που αναλαμβάνει κανείς τις δίκαιες επιχειρήσεις ).

8 Επίλογος Βιογραφικά στοιχεία συγγραφέα - Επιστολή στον Φραγκίσκο Βεττόρι Θα ήταν λάθος να μελετήσει κανείς τον Ηγεμόνα εκτός των περιστάσεων που σημάδεψαν τη ζωή του συγγραφέα του την περίοδο της συγγραφής του και χωρίς να λάβει υπόψιν την επιστολή του προς τον πρέσβη και ευεργέτη του Φραγκίσκο Βεττόρι στην οποία αναφέρεται εκτενώς στο έργο του. Η σταδιοδρομία του Μ. ως πολιτικού συγγραφέα άρχισε το 1512, με την επάνοδο των Μεδίκων στη Φλωρεντία, οι οποίοι τον εξεδίωξαν από τη Φλωρεντινή καγκελαρία όπου για 14 χρόνια είχε υπηρετήσει τη Φλωρεντιανή δημοκρατία Κατά τη διάρκεια της θητείας του και έχοντας αναπτύξει μια στενή σχέση με τον ισόβιο γκονφαλιονέρε Pierro Sonderini (ο οποίος ανατράπηκε τελικά λόγω του ότι απογοήτευσε τους Πατρικίους, διότι θεώρησε την εκλογή του ως εντολή για τη διατήρηση και τη σταθεροποίηση του Λαϊκού καθεστώτος που αντιπροσώπευε το μεγάλο Συμβούλιο), διαπραγματευόταν με βασιλιάδες, δούκες και πρίγκηπες, όπως του έγραφε αργότερα ο Γκουιτσιαρντίνι. Ο Μ. ήταν μια αξιοθαύμαστη προσωπικότητα και γι αυτό δεν περιορίστηκε στα τυπικά του καθήκοντα, αλλά επέκτεινε τη δραστηριότητά του πέρα από το χώρο δράσης του μέσου κυβερνητικού υπολλήλου και ανέλαβε τις ανάλογες ευθύνες. Αυτό που τον συνέδεε με τους κυριότερους Φλωρεντινούς πολιτικούς (π.χ. Στρότσι, Βεττόρι, Σφόρτσα) ήταν κυρίως το κοινό ενδιαφέρον όλων για τις πολιτικές εξελίξεις του καιρού τους και είναι βέβαιο πως οι Φλωρεντινοί αυτοί έβρισκαν τις αναλύσεις του Μ. για την τότε κατάσταση γοητευτικές. Ήξερε πως ενεργώντας και ως maitre de plaisir καλλιεργούσε τη φιλία του με τους μεγάλους αυτούς άνδρες και έδινε στον εαυτό του την ευκαιρία να βρίσκεται σε επαφή με τα όσα γίνονταν τότε στον κόσμο. Ήταν έντονα αναμεμειγμένος στην πολιτική, εντούτοις την παρατηρούσε από απόσταση, κινούμενος αδιάκοπα μεταξύ εκείνου που υπήρχε και εκείνου που θα έπρεπε να υπάρχει. Κατά το Μακιαβέλι το ιδανικό, δηλαδή αυτό που θα έπρεπε να υφίσταται, διαφέρει πάρα πολύ από αυτό που στην πραγματικότητα υπάρχει. Ο μόνος κατάλληλος τρόπος να κατανοήσουμε τα πολιτικά είναι να αφήσουμε στην άκρη τα ιδανικά και να κοιτάξουμε στα μάτια την εμπειρική πραγματικότητα, δηλαδή τις καταστάσεις όπως αυτές προσφέρονται στην εμπειρία μας. Με τον εμπειρισμό του ο Μακιαβέλι εισάγει την νεότερη πολιτική σκέψη. Το έργο του Μακιαβέλι κλείνει την αρχαία και μεσαιωνική παράδοση του πολιτικού λόγου και εγκαινιάζει την εποχή της νεότερης πολιτικής σκέψης. Στο παρελθόν, αυτό που ενδιέφερε τους πολιτικούς στοχαστές ήταν οι ιδανικές καταστάσεις : Η ιδανική Πολιτεία του Πλάτωνα, η Πολιτεία του Αριστοτέλη, η Πολιτεία του Θεού του Αυγουστίνου κ.α. Ταυτόχρονα τα πολιτικά είχαν μια ηθική διάσταση. Η ηθική λοιπόν, η οποία εχει να κάνει με αξίες ( Αξία = η ιδιότητα σύμφωνα με την οποία κάτι θεωρείται καλό ή κακό), είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική. Από την άλλη πλευρά, ο Μακιαβέλι, απορρίπτει ολόκληρη την παράδοση αυτή καθώς επιχειρεί να μελετήσει τα πολιτικά δρώμενα χωρίς ηθικές αρχές ή νόρμες. Δεν είναι λοιπόν το βιβλίο ανήθικο όπως πολλοί υποστήριξαν αλλά άηθες, δηλαδή αδιάφορο ως προς τα ηθικά ζητήματα. Είναι ένα βιβλίο που έχει να κάνει με τεχνικές για την απόκτηση και τη διατήρηση της πολιτικής εξουσίας, τεχνικές απογυμνωμένες από ηθικές ή ανήθικες σκέψεις. Ο Ηγεμόνας, για να επιστρέψω στον προηγούμενο συλλογισμό μου, αποτελεί την απόδειξη της βαθιάς σχέσης του με την πολιτική. Μελετώντας την επιστολή του Μ. προς τον Βεττόρι διαπιστώνει κανείς πως το έργο του -απευθυνόμενο στον άρχοντα των Μεδίκων- αποτελεί το μέσο του να χρησιμοποιηθεί και πάλι από τους Μεδίκους έστω και για να κυλά μια πέτρα για να ικανοποίησει την βαθιά ανάγκη του, να μαθαίνει τι γίνεται στον κόσμο. Με τον Ηγεμόνα ο Μ. προσφέρει τον εαυτό του (και την δεκαπεντάχρονη πείρα του στην τέχνη του κράτους) στην υπηρεσία των Μεδίκων προσπαθώντας να τους απαλλάξει από κάθε δυσπιστία, υπογραμμίζοντας ότι στον καθένα θα'πρεπε να αρέσει να υπηρετείται από κάποιον που είναι γεμάτος εμπειρίες με έξοδα άλλων. Και όσο για την πίστη μου, δεν θα'πρεπε να αμφιβάλλουν. Γιατί, αφού πάντα ακολούθησα την πίστη δεν θα μάθω τώρα να την προδίδω. Και όποιος ήταν καλός και πιστός για σαράντα τρία χρόνια...δεν μπορεί να αλλάξει φύση. Και για την πίστη μου και

9 την καλοσύνη μου είναι μάρτυρας η φτώχεια μου. Είναι γεγονός ότι ακόμα και στις μέρες μας, τον 21 ο αιώνα, οι αρχές του Μακιαβέλι όπως παρουσιάζονται στον Ηγεμόνα πέντε αιώνες πριν, εξακολουθούν να είναι επίκαιρες και εφαρμόσιμες. Και αυτό διότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά από τις αρχές του 16 ου αιώνα και ελάχιστα είναι αυτά που ο Μακιαβέλι δεν έχει προβλέψει και κατανοήσει στο έργο του. Ο μόνος τρόπος για να απεμπλακούμε από τους κανόνες του Μακιαβέλι θα ήταν ολόκληρη η ανθρωπότητα να αντικαταστήσει ξαφνικά τη χρήση βίας με τους κανόνες της ειρήνης και της ελευθερίας. Η ίδια η ιστορία επιβεβαιώνει τις αρχές του Μακιαβέλι : μόνο μέσω σκληρότητας και ψυχρής λογικής έχει επιτευχθεί ειρήνη. Δε θυμάται κανείς έστω μία περίπτωση της ανθρώπινης ιστορίας στην οποία οι άνθρωποι απλά έκατσαν σε ένα τραπέζι και μέσω διαπραγματεύσεων μόνο συμφώνησαν για την ειρήνη. Συνεπώς, κάθε φορά πού αυτή επετεύχθη, αυτό πραγματοποιήθηκε μέσω βίας. Η μία δύναμη συντρίβει την άλλη και ο νικητής θέτει όρους στον ηττημένο. Αυτούς τους όρους τους ονομάζουμε ειρήνη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα προσώπων που επηρεάστηκαν βαθύτατα από τις ιδέες και τις αρχές του Μακιαβέλι, υπάρχουν τόσο στο χώρο της πολιτικής κυρίως όσο και αυτόν των τεχνών : Πολιτικοί : Αμερικανοί Πρόεδροι όπως : Ρίτσαρντ Νίξον, Τζέιμς Πολκ, Λίντον Τζόνσον, Τζωρτζ Μπους ο Νεότερος κ.α. Άλλοι Αμερικανοί πολιτικοί όπως : Χένρι Κίσινγκερ ( ΥπΕξ επί Νίξον), Τζωρτζ Κέναν, Σλέσινγκερ ( Σύμβουλος του Κέννεντι) Ευρωπαίοι πολιτικοί όπως : Αδόλφος Χίτλερ, Μάργκαρετ Θάτσερ ( πρώην πρωθυπουργός Μεγάλης Βρετανίας), Μπενίτο Μουσολίνι, Ζορζ Κλεμανσώ, Ότο Μπίσμαρκ ( πρώην Καγκελάριος της Γερμανικής Αυτοκρατορίας στα τέλη του 19 ου αιώνα), Φρειδερίκος ο Μέγας ( Πρώσος Αυτοκράτορας), Κλαίιμενς Μέτερνιχ ( Αυστριακός πολιτικός) Φιλόσοφοι-Ποιητές-Μελετητές των Διεθνών Σχέσεων : Carr, Hobbes, David Hume ( Σκώτος φιλόσοφος και ιστορικός), Hans Morgenthau, Shakespeare, Goethe, Montesquieu