Η καμπύλη Phillips. Επισκόπηση και μία εμπειρική εφαρμογή με δεδομένα από την Ελλάδα και την Γαλλία

Transcript

1 Η καμπύλη Phillips. Επισκόπηση και μία εμπειρική εφαρμογή με δεδομένα από την Ελλάδα και την Γαλλία Αναστασία Γρίβα Διπλωματική Εργασία που υπεβλήθη για τη μερική ικανοποίηση των απαιτήσεων για την απόκτηση Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην «Εφαρμοσμένη Οικονομική και Ανάλυση Δεδομένων» Δεκέμβριος, 2016

2 Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Αναστασία Γρίβα Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος 2

3 Τριμελής Επιτροπή Επίβλεψης διπλωματικής εργασίας Επιβλέπων: Βενέτης Ιωάννης Αναπληρωτής Καθηγητής Μέλος Επιτροπής: Συριόπουλος Κωνσταντίνος Καθηγητής Μέλος Επιτροπής: Ζερβογιάννη Αθηνά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Η παρούσα διατριβή με τίτλο «Η καμπύλη Phillips. Επισκόπηση και μία εμπειρική εφαρμογή με δεδομένα από την Ελλάδα και την Γαλλία» εκπονήθηκε από την Αναστασία Γρίβα, Α.Μ , για τη μερική ικανοποίηση των απαιτήσεων για την απόκτηση Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην «Εφαρμοσμένη Οικονομική και Ανάλυση Δεδομένων» από το Πανεπιστήμιο Πατρών και εγκρίθηκε από τα μέλη της τριμελούς επιβλέπουσας επιτροπής. 3

4 Ευχαριστίες Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Εφαρμοσμένη Οικονομική και Ανάλυση Δεδομένων» από το Πανεπιστήμιο Πατρών. Νιώθω την ανάγκη να εκφράσω τις θερμότατες ευχαριστίες μου στον καθηγητή κ. Βενέτη από το τμήμα Οικονομικών Επιστημών, τον κ. Τσαγκανό από το τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, καθώς και τον επιβλέπων κ.συριόπουλο για την πολύτιμη συνεργασία και καθοδήγηση τους κατά τη διάρκεια συγγραφής της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένεια μου και τους φίλους μου που με την παρουσία τους με στήριξαν για ακόμα μια φόρα σε αυτό το δύσκολο εγχείρημα. Αναστασία Γρίβα Πάτρα, Δεκέμβριος

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να γίνει μια εμβάθυνση των εννοιών της ανεργίας και του πληθωρισμού και να γίνει μια διερεύνηση για τη σχέση μεταξύ αυτών και πως αυτές επηρεάζονται από το φαινόμενο της Παγκοσμιοποίησης. Δύο λέξεις ιδιαίτερης σημασίας για την οικονομική επιστήμη που τόσοι πολλοί προσπάθησαν να αποδομήσουν και να προβούν σε κατασκευή μοντέλων για αυτές με πρώτο τον καθηγητή Phillips και την περίφημη καμπύλη του. Για να επιτευχθεί ο σκοπός μας αυτός, η εργασία αυτή έχει χωριστεί σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, γίνεται η ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας,όπως αυτή έχει διατυπωθεί έως τώρα,η οποία έχει σαν στόχο τη κατανόηση της ανεργίας και του πληθωρισμού. Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την εμπειρική μελέτη που διεξήχθη για τον προσδιορισμό του ποσοστού ανεργίας και του πληθωρισμού σε δύο χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Ελλάδα και τη Γαλλία. Η εκτίμηση των υποδειγμάτων έγινε ξεχωριστά για κάθε χώρα. Αρχικά έγινε εκτίμηση με τη μέθοδο OLS και διεξήχθησαν τα απαραίτητα διαγνωστικά τεστ για κάθε εξίσωση. Στην συνέχεια, οι δύο εκτιμώμενες εξισώσεις εισαχθήκανε σε ένα σύστημα, το οποίο εκτιμήθηκε με την μέθοδο GMM και προέκυψε το αντίστοιχο μοντέλο για την κάθε χώρα. Χρησιμοποιώντας το εκάστοτε μοντέλο, προχωρήσαμε στη προσομοίωσή του συγκρίνοντάς το με τα πραγματικά στοιχεία για να δούμε κατά πόσο είναι ικανό να κάνει προβλέψεις. Το τελευταίο βήμα ήταν ο έλεγχος μίας υπόθεσης (ανάλυση ευαισθησίας) για το πώς και πόσο επηρεάζονται οι ενδογενείς μεταβλητές από την αύξηση της ανεξάρτητης μεταβλητής μας, δηλαδή του Α.Ε.Π. Λέξεις κλειδιά: Ανεργία, Πληθωρισμός, Καμπύλη Phillips, Εκτίμηση Ελαχίστων Τετραγώνων 5

6 SUMMARY This paper attempts to make a further analysis of concepts of unemployment and inflation and how they are affected by the phenomenon of globalization. These two words consist of a particular importance for the economic science as many have tried to model them, starting with Professor Phillips and his famous curve. To achieve our aim, this thesis has been divided into two parts. The first part is the review of the relevant literature, as it has been until now, which aims at the understanding of unemployment and inflation. The second part, presents the results of the empirical study conducted to determine the rate of unemployment and inflation in two European Union countries, Greece and France. Every model was estimated separately for each country. First of all, we implemented the OLS method and then the necessary diagnostic tests were performed for each equation. Subsequently, the two estimated equations were introduced to a system, which was evaluated by the GMM method and showed the corresponding model for every country. Using the current model, we proceeded to the simulation of comparing it with the actual values to see whether they are able to make predictions. The last step was a sensitivity analysis which we presented how endogenous variables can affect by an increasing of an independent variable as the GDP. Word Keys: Unemployment, Inflation, Phillips Curve, OLS Method 6

7 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 SUMMARY... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Εισαγωγή Απασχόληση και Εργατικό Δυναμικό Ταξινομήσεις της Ανεργίας Συνέπειες και Μέτρα Καταπολέμησής της Ανεργίας Πληθωρισμός Ταξινομήσεις του Πληθωρισμού Μέτρα Αντιπληθωριστικής Πολιτικής Επιλογή μεταξύ Πληθωρισμού και Ανεργίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΚΑΜΠΥΛΗΣ PHILLIPS Εισαγωγή Καμπύλη Phillips Παγκοσμιοποίηση και Καμπύλη Phillips:Η Βιβλιογραφία Ανασκόπηση Εμπειρικής Βιβλιογραφίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Ο Άριστος Συνδυασμός Πληθωρισμού και Ανεργίας σύμφωνα με την καμπύλη Phillips Η βραχυχρόνια Σχέση μεταξύ Πληθωρισμού και Ανεργίας Ορθολογικές Προσδοκίες για τον Πληθωρισμό και η Σχέση τους με την Ανεργία Αντιπληθωριστική Πολιτική και Αύξηση ανεργίας και Πληθωρισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ Εισαγωγή Η ανεργία και ο Πληθωρισμός στην Ελλάδα Η εξέλιξη της Ανεργίας στην Ελλάδα Διαχρονικά Διάγραμμα 5.2 : Εξέλιξη Ανεργίας Προτεινόμενες Πολιτικές Αντιμετώπισης της Ανεργίας στην Ελλάδα Η Εκπαίδευση και Συνεχής Επαγγελματική Κατάρτιση

8 5.3.2 Μεγαλύτερη Ευελιξία της Αγοράς Εργασίας Η Εξέλιξη του Πληθωρισμού στην Ελλάδα Διαχρονικά Υψηλότεροι Ρυθμοί Ανάπτυξης και Πληθωρισμός ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΕ: ΟΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΓΑΛΛΙΑΣ Εισαγωγή Παρουσίαση αποτελεσμάτων για την Ελλάδα Προτεινόμενο Υπόδειγμα Περιγραφική Ανάλυση Εκτίμηση του υποδείγματος Υπόδειγμα Πληθωρισμού Υπόδειγμα Ανεργίας Εκτίμηση του Συστήματος Προσομοίωση Ανάλυση Ευαισθησίας Παρουσίαση αποτελεσμάτων για την Γαλλία Προτεινόμενο Υπόδειγμα Περιγραφική Ανάλυση Εκτίμηση του υποδείγματος Υπόδειγμα Πληθωρισμού Υπόδειγμα Ανεργίας Εκτίμηση του Συστήματος Προσομοίωση Ανάλυση Ευαισθησίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ανάλυση και Σύγκριση Αποτελεσμάτων Περιγραφική Παρουσίαση των Αποτελεσμάτων Σύγκριση Μακροοικονομικών Μοντέλων Σύγκριση Ανάλυση Ευαισθησίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ Συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ένα από τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν ακόμη οι περισσότερες από τις αναπτυγμένες οικονομίες είναι το πρόβλημα του πληθωρισμού. Ως πληθωρισμός ορίζεται η τάση για συνεχή άνοδο του γενικού επιπέδου των τιμών. Συνεπώς, πληθωρισμός δε σημαίνει ένα υψηλό επίπεδο τιμών, αλλά ένα συνεχώς ανερχόμενο επίπεδο τιμών. Ο πληθωρισμός είναι ένα φαινόμενο που διαταράσσει την ομαλή λειτουργία του οικονομικού συστήματος και ασκεί σημαντικές επιδράσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Οι οικονομολόγοι διακρίνουν διάφορα είδη πληθωρισμού που αντιστοιχούν σε διαφορετικές απόψεις για τα αίτια που τον προκαλούν. Από την άλλη πλευρά κάθε οικονομία έχει ένα ορισμένο μέγεθος πληθυσμού. Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός αποτελεί το εργατικό δυναμικό της οικονομίας και περιλαμβάνει τα άτομα εκείνα τα οποία είναι ικανά προς εργασία και ταυτόχρονα θέλουν να εργαστούν. Τα άτομα εκείνα τα οποία δεν μπορούν ή δε θέλουν, για διάφορους λόγους, να εργαστούν δεν ανήκουν στο εργατικό δυναμικό και αποτελούν τον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό. Το μέγεθος της ανεργίας εξαρτάται από το μέγεθος του εργατικού δυναμικού και μετράται ως ποσοστό επί τοις εκατό του εργατικού δυναμικού. Σε παλαιότερες περιόδους, ο πληθωρισμός και η ανεργία ήταν φαινόμενα που δεν μπορούσαν να παρατηρηθούν ταυτόχρονα. Σε περιόδους αύξησης, παρατηρούνταν αύξηση των τιμών, αλλά ταυτόχρονα οικονομική ανάπτυξη και μείωση της ανεργίας. Σε περιόδους ύφεσης, παρατηρούνταν κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας και αύξηση της ανεργίας, με ταυτόχρονη μείωση του πληθωρισμού. Ο πρώτος που εισηγήθηκε την ύπαρξη της αντίθετης σχέσης μεταξύ του ποσοστού του πληθωρισμού και της ανεργίας ήταν ο οικονομολόγος A.W. Phillips, το Από τότε και στο εξής η θεωρία του Phillips έχει αμφισβητηθεί από πολλούς, λόγω των μη επιστημονικών τρόπων μέτρησης αλλά κυρίως λόγω της μη επαλήθευσής της σε κάποιες περιόδους των οικονομιών ορισμένων χωρών. 9

10 Ο σκοπός της εργασίας αυτής είναι αφενός μεν να γίνει μια εμβάθυνση των σημαντικών αυτών μακροοικονομικών μεταβλητών προκειμένου να διερευνηθεί η όποια συσχέτιση τους και αφετέρου η κατασκευή ενός μακροοικονομικού μοντέλου δύο χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ελλάδας και Γαλλίας, τα οποίο θα είναι ικανό να προσδιορίσει το ποσοστό της ανεργίας και του πληθωρισμού. Η δημιουργία ενός τέτοιου υποδείγματος είναι ιδιαίτερη σημαντική για την οικονομία μιας χώρας καθώς θα είμαστε σε θέση να μελετήσουμε τη διάρθρωση αυτής και συνεπώς των δυο επιλεγμένων χωρών που ήταν προς μελέτη και να ελέγξουμε τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν αυτά τα φαινόμενα. Παράλληλα μας δίνετε η δυνατότητα να ελέγξουμε την ευαισθησία των μοντέλων αυτών σε μεταβολές της εξωγενής μεταβλητής και των υπόλοιπων έμμεσων συντελεστών. Για να επιτύχουμε το στόχο της οικονομετρικής μας μελέτης η μεθοδολογία η οποία θα ακολουθήσουμε θα είναι η εξής: Καταρχήν θα συγκεντρώσουμε και θα παρουσιάσουμε τα οικονομικά στοιχεία για τις δυο χώρες που θα μελετήσουμε, τα οποία εξήχθησαν από τη βάση της AMECO και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Στη συνέχεια θα προβούμε σε παρουσίαση των αποτελεσμάτων όπως αυτά προέκυψαν από την εκτίμηση παλινδρόμησης για κάθε ένα υπόδειγμα χώρας ξεχωριστά και αφού προκύψει η καταλληλότητα τους μέσα από τα αντίστοιχα διαγνωστικά τεστ, θα εισηχθούν σε ένα σύστημα ταυτόχρονων εξισώσεων για τον προσδιορισμό του ποσοστού ανεργίας και του πληθωρισμού. Το τελικό στάδιο θα είναι η προσομοίωση και η ανάλυση ευαισθησίας με τη βοήθεια διαφόρων σεναρίων. Συνεπώς στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας θα γίνει η εκτενής οριοθέτηση των εννοιών της ανεργίας και του πληθωρισμού. Στο τρίτο κεφάλαιο θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε την περίφημη καμπύλη Phillips ενώ στο τέταρτο κεφάλαιο θα γίνει μια πρώτη εκτίμηση ενός μοντέλου για τον προσδιορισμό της ανεργίας και του πληθωρισμού προκειμένου να ανακαλυφθεί η ύπαρξη κάποιας σχέσης μεταξύ αυτών. Στο πέμπτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν οι επιπτώσεις της ανεργίας και του πληθωρισμού στην Ελλάδα όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί μέσα από το πέρασμα των χρόνων. Στο έκτο κεφάλαιο θα γίνει αναλυτικά η παρουσίαση της εμπειρικής μελέτης που διεξάχθηκε ενώ στο έβδομο γίνεται μια συγκριτική μελέτη των αποτελεσμάτων και 10

11 των μεθόδων που εφαρμόστηκαν στις χώρες της Ελλάδας και της Γαλλίας. Ολοκληρώνοντας, το όγδοο κεφάλαιο περιέχει τα σχετικά συμπεράσματα. 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ 2.1 Εισαγωγή Η ύπαρξη της ανεργίας και του πληθωρισμού είναι δύο από τα πιο σημαντικά δημοσιονομικά προβλήματα, που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις. Όταν η ανεργία είναι σε υψηλά επίπεδα σημαίνει ότι υπάρχουν αρκετοί άνθρωποί, οι οποίοι, ενώ είναι ικανοί να εργαστούν, δεν μπορούν να βρουν την κατάλληλη απασχόληση. Το φαινόμενο αυτό δημιουργεί πολιτικοκοινωνικά προβλήματα τα οποία δυσχεραίνουν την οικονομική λειτουργία μιας χώρας. Κατά ανάλογο τρόπο, ο πληθωρισμός, ο οποίος ορίζεται ως η συνεχής άνοδος του γενικού επιπέδου τιμών, δημιουργεί οικονομικά προβλήματα, δεδομένου ότι οι πολίτες μιας χώρας χάνουν σταδιακά την αγοραστική τους δύναμη. Οι διάφορες δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές που αναπτύσσονται δεν φέρνουν συνήθως το επιθυμητό αποτέλεσμα, για την ομαλή συνύπαρξη και των δύο οικονομικών παραγόντων που απαιτούνται για την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Ειδικότερα, στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια προσπάθεια εισαγωγής στο θέμα της εργασίας. Αρχικά παρουσιάζεται η έννοια της ανεργίας, παραθέτοντας τα είδη της, το κόστος και τα μέτρα καταπολέμησης αυτής. Κατόπιν, αναπτύσσεται η έννοια του πληθωρισμού, αναφέροντας τα είδη αυτού και τα μέτρα αντιπληθωριστικής πολιτικής. 2.2 Απασχόληση και Εργατικό Δυναμικό 12

13 Απασχόληση είναι η επίσημη ονομασία της «μισθωτής εργασίας», δηλαδή της εργασίας έναντι χρηματικής αμοιβής. Την έννοια της απασχόλησης, την αντιλαμβάνονται και την ορίζουν διαφορετικά οι διάφοροι οικονομολόγοι. Για παράδειγμα, o Clark (1926) ορίζει την απασχόληση ως μια παραγωγική διαδικασία για την δημιουργία ενός χρήσιμου προϊόντος με μοναδικό σκοπό την ικανοποίηση της επιθυμίας του καταναλωτή. 1 Από την άλλη η απασχόληση δεν είναι μόνο μια παραγωγική διαδικασία αλλά και μία κοινωνική δραστηριότητα αφού συμβάλει στην ανάπτυξη και στην ευημερία της κοινωνίας. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση η απασχόληση περιλαμβάνει τους μισθωτούς και τους αυτοαπασχολούμενους. Στους μισθωτούς περιλαμβάνονται όλα τα άτομα τα οποία εργάζονται για μια άλλη επιχείρηση ή οργανισμό και λαμβάνουν αμοιβή. Αυτοαπασχολούμενοι θεωρούνται τα άτομα τα οποία εργάζονται στην δική τους επιχείρηση, της οποίας είναι ιδιοκτήτες οι ίδιοι. Σύμφωνα με τις οικονομικές βιβλιογραφίες η έννοια της πλήρους απασχόλησης σχετίζεται με τους μισθωτούς και όχι τους αυτοαπασχολούμενους. Ο εργαζόμενος απασχολείται για όσες ώρες προβλέπει η εργασία του και με τον πλήρη μισθό του. Στη μακροοικονομία, ο όρος απασχόληση αναφέρεται συνήθως στα άτομα (έμψυχοι παραγωγικοί συντελεστές) και όχι στους άλλους παραγωγικούς συντελεστές, όπως κτίρια, μηχανές εργαλεία, και αυτό γιατί η έλλειψη απασχόλησης (ανεργία) δημιουργεί σοβαρά προβλήματα τόσο στην επιβίωση όσο και στην ψυχολογική υγεία του ανθρώπου. Αξιόλογοι, όμως, είναι και οι μη έμψυχοι παραγωγικοί συντελεστές, καθώς από αυτούς εξαρτάται σημαντικά η απασχόληση των ατόμων. 1 Διπλωματική εργασία «Τοπική Ανάπτυξη: Διαδικασία για την δημιουργία απασχόλησης και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, Λουκάς Γεώργιος Η απασχόληση είναι συνάρτηση δύο παραγόντων, του αριθμού των απασχολουμένων και των ωρών εργασίας. Για τον προσδιορισμό του αριθμού των 13

14 απασχολουμένων είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός της ηλικίας εισαγωγής στο εργατικό δυναμικό. Όσον αφορά στο χρόνο εργασίας, πρέπει να απαιτηθεί ένας ελάχιστος αριθμός ωρών εργασίας για ένα άτομο σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ώστε να θεωρηθεί απασχολούμενος. Έτσι, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν διάφοροι ορισμοί των ωρών εργασίας, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι οι κανονικές (συμβατικές, συνηθισμένες) εβδομαδιαίες, οι πραγματικές (δεδουλευμένες), οι προσφερθείσες από την επιχείρηση, οι κανονικές εβδομαδιαίες ώρες πλέον των υπερωριών, οι συνηθισμένες και οι εβδομαδιαίες που πληρώθηκαν ώρες εργασίας. Ο όρος «πλήρης απασχόληση» μιας οικονομίας αναφέρεται σε όλους τους παραγωγικούς συντελεστές της οικονομίας. Σημαντικότερη, βέβαια, είναι η απασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς στόχος της μακροοικονομίας είναι η χρήση των υπολοίπων συντελεστών παραγωγής για την καλύτερη δυνατή απασχόληση των ατόμων. Πλήρης απασχόληση πραγματοποιείται όταν όλα τα άτομα που επιθυμούν και είναι σε θέση να εργαστούν με τον επικρατούντα μισθό εξασφαλίζουν εργασία, δηλαδή η αγορά εργασίας βρίσκεται σε ισορροπία. Δηλαδή, όταν η προσφορά ισούται με τη ζήτηση εργασίας.όταν, όμως, η προσφορά εργασίας υπερβαίνει τη ζήτησή της, τότε παρατηρείται το φαινόμενο της ανεργίας. Η «μερική απασχόληση» είναι μία μορφή απασχόλησης, η οποία αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Αποτελεί την σπουδαιότερη μορφή από τις ευέλικτες μορφές εργασίας. Σύμφωνα με την Eurostat (1988), η απασχόληση ενός ατόμου χαρακτηρίζεται ως προσωρινή όταν συντρέχουν σημαντικοί λόγοι που περιορίζουν την διάρκεια της. Η έννοια της μερικής απασχόλησης υποδιαιρείται σε διάφορες μορφές οι οποίες αποτελούν ξεχωριστούς τύπους ευέλικτης απασχόλησης. Τέτοιες είναι η εποχιακή εργασία, η κάλυψη μιας θέσης για ορισμένο χρονικό διάστημα, η απασχόληση με ωριαία αμοιβή. Είναι γεγονός πως η μερική απασχόληση δημιουργεί αβεβαιότητα στο άτομο, έλλειψη κινήτρου για εργασία, ενώ πρακτικά του αποφέρει λιγότερες απολαβές διότι αμείβεται λιγότερο από ότι στην πλήρη απασχόληση. 14

15 Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί που διατυπώνουν την μερική απασχόληση, παρ' όλα αυτά δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός. Γενικότερα θεωρείται πως η οριοθέτηση της ποικίλει ανάλογα με το νομικό πλαίσιο της κάθε χώρας, διότι η κάθε μία έχει διαφορετικά κριτήρια με τα οποία προσδιορίζει την μερική απασχόληση. Για να οριστεί η ανεργία εξετάζεται η σύνθεση του πληθυσμού. Το σύνολο του πληθυσμού μιας χώρας χωρίζεται στον ενεργό (εργατικό δυναμικό) και στο μη ενεργό πληθυσμό.. Ο ενεργός πληθυσμός διακρίνεται στους απασχολούμενους και τους άνεργους. Ο μη ενεργός πληθυσμός αποτελείται από αυτούς που ασχολούνται με τα οικιακά, τους συνταξιούχους, τους άεργους (που δεν ψάχνουν για εργασία) και τους μη ικανούς να εργαστούν (ασθενείς, στρατιώτες, φυλακισμένοι κ.λ.π.) Ως εργατικό δυναμικό μιας χώρας ορίζεται το σύνολο των ατόμων που ήδη απασχολούνται και των ατόμων που ζητούν ενεργά να απασχοληθούν. Για να συμπεριληφθεί, επομένως, ένα άτομο στο εργατικό δυναμικό, πρέπει να τηρούνται δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, το άτομο να είναι μεγαλύτερο από ένα ελάχιστο όριο ηλικίας, το οποίο στις περισσότερες χώρες ορίζεται στα 16 χρόνια και δεύτερον πρέπει να είναι διαθέσιμο για απασχόληση και να επιζητεί να βρει εργασία ενεργά. Οι άνεργοι, ως υποσύνολο του εργατικού δυναμικού, είναι το σύνολο των προσώπων χωρίς εργασία, που ενώ επιθυμούν να εργαστούν με τον τρέχοντα μισθό, είναι ικανοί και ψάχνουν για εργασία, δεν βρίσκουν απασχόληση. Ανεργία, έτσι, δεν είναι η απουσία εργασίας, αλλά η απουσία αμειβόμενης εργασίας. Υπάρχουν διάφορες πηγές ανεργίας. Οι άνεργοι προέρχονται από αυτούς που εισέρχονται στην αγορά εργασίας για πρώτη φορά και από όσους απολύθηκαν ή παραιτήθηκαν. Η αγορά εργασίας, όμως, βρίσκεται σε συνεχή κίνηση. Έτσι, στο Διάγραμμα που ακολουθεί,δείχνει τις ροές αυτές, παρουσιάζεται ότι υπάρχουν ταυτόχρονα άνεργοι και κενές θέσεις εργασίας. Οι κενές θέσεις εργασίας πηγάζουν από αυτούς που συνταξιοδοτούνται, από θέσεις εργασίας που δημιουργούνται από την αύξηση των αναγκών διαφόρων επιχειρήσεων σε εργατικό δυναμικό και από τις παραιτήσεις. Η συνύπαρξη ανεργίας και κενών θέσεων εργασίας επιτρέπει τις νέες προσλήψεις, με τις οποίες οι άνεργοι γίνονται απασχολούμενοι. 15

16 Διάγραμμα 2.1 Πηγή: Θεόδωρος Π. Λιανός-Άννα Νταούλη-Ντεμούση, Ταξινομήσεις της Ανεργίας Η ανεργία ταξινομείται σε διάφορες κατηγορίες με βάση τέσσερις ομάδες κριτηρίων, δηλαδή ανάλογα με τα αίτια που την προκαλούν, τις πολιτικές που την αντιμετωπίζουν, το χρόνο που διαρκεί και την ομάδα στην οποία ανήκει ο άνεργος. Το κριτήριο με βάση το οποίο η ανεργία ταξινομείται ανάλογα με τα αίτια που την προκαλούν είναι το κυρίαρχο κριτήριο, ενώ τα υπόλοιπα τρία είναι δευτερεύοντα ή συμπληρωματικά Με βάση τα αίτια που την προκαλούν Η ανεργία διακρίνεται, με βάση τα αίτια που την προκαλούν, σε εκούσια και ακούσια, ανεργία τριβής, διαρθρωτική, κυκλική και εποχιακή ανεργία. 2 Α. Δεδουσόπουλος, «Θεωρίες Ανεργίας», εκδόσεις ΤΥΠΩΘΗΤΩ 2000,σελ.57 Εκούσια- ακούσια ανεργία 16

17 Μια σημαντική διάκριση μεταξύ ειδών ανεργίας είναι εκείνη μεταξύ ηθελημένης ή εκούσιας και αθέλητης ή ακούσιας ανεργίας. Ηθελημένη ανεργία είναι η κατάσταση ενός ατόμου που ενώ του έχει προσφερθεί μια εργασία που μπορεί να αναλάβει, συνεχίζει να ψάχνει για μια καλύτερη ευκαιρία χωρίς να αποδεχτεί την προσφορά που του έγινε, επιλέγει δηλαδή να παραμείνει άνεργος για ένα χρονικό διάστημα. Το άτομο αυτό δεν επιθυμεί να εργαστεί για διάφορους λόγους, αλλά παρ' όλα αυτά καταγράφεται στα στατιστικά δεδομένα ως άνεργος την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Αντίθετα, ένας άνεργος είναι ακούσια άνεργος όταν, ενώ θα ήταν πρόθυμος να εργαστεί σε μια εργασία για την οποία έχει τα κατάλληλα προσόντα, με τον τρέχοντα μισθό ή και με χαμηλότερο μισθό, δεν μπορεί να βρει μια τέτοια δουλειά Η νεοκλασική οικονομική σκέψη θεωρούσε ότι όλη η ανεργία ήταν ηθελημένη, οφειλόμενη στην άρνηση των μισθωτών να αποδεχθούν μια μείωση του πραγματικού μισθού. Ενώ σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Perlman(1969) «Οι εργαζόμενοι είναι ακούσια άνεργοι, όταν, όντας χωρίς εργασία, θα ήταν πρόθυμοι να εργασθούν μ' ένα πραγματικό μισθό χαμηλότερο από τον ισχύοντα.» Ανεργία τριβής Η ανεργία τριβής προκύπτει λόγω της ακατάπαυστης κίνησης των ανθρώπων μεταξύ περιοχών και θέσεων εργασίας ή διαφόρων σταδίων του κύκλου ζωής. Η ανεργία τριβής είναι αποτέλεσμα της εκούσιας διακοπής εργασίας από τον εργαζόμενο για ένα χρονικό διάστημα, ώστε να βρει καλύτερη εργασία. Η έλλειψη πληροφόρησης στο εργασιακό σύστημα είναι ο ουσιαστικός παράγοντας που προσδιορίζει την ανεργία τριβής, αφού πολλές επιχειρήσεις δεν γνωρίζουν για τους υπάρχοντες ανέργους αλλά ούτε οι άνεργοι γνωρίζουν για τις κενές θέσεις εργασίας. 17

18 Σε αυτή την κατηγορία ανεργίας περιλαμβάνονται πολλές περιπτώσεις ατόμων που εργάζονται ανά διαστήματα, όπως οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι μόνο σε περιόδους αιχμής της οικονομικής δραστηριότητας (π.χ. εορταστική περίοδος Χριστουγέννων). Το μέγεθος της ανεργίας τριβής εξαρτάται από τις περιοδικές κυκλικές διακυμάνσεις της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και από κάποιους δομικούς παράγοντες. Όσον αφορά στις κυκλικές διακυμάνσεις, παρατηρείται ότι ο αριθμός των ανέργων και ο χρόνος ανεύρεσης νέας εργασίας ακολουθούν αντίθετες κατευθύνσεις κατά την περίοδο του οικονομικού κύκλου. Δηλαδή, ο αριθμός των ανέργων που αντιμετωπίζουν ανεργία τριβής αυξάνεται στις περιόδους άνθισης της οικονομίας και συρρικνώνεται στις περιόδους ύφεσης, ενώ ο χρόνος ανεύρεσης νέας εργασίας έχει εντελώς αντίθετη συμπεριφορά. Όσον αφορά στους δομικούς παράγοντες, ως τέτοιοι θεωρούνται η διάχυση των πληροφοριών για τις διαθέσιμες κενές θέσεις εργασίας, το κόστος απόκτησης των πληροφοριών αυτών και η διαθεσιμότητα επιδομάτων ανεργίας και συμπληρωματικής βοήθειας στους ανέργους. Οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν κυρίως το χρόνο ανεύρεσης νέας εργασίας.. Σύμφωνα με τα παραπάνω όταν μια οικονομία βρίσκεται στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης, δεν σημαίνει ότι η ανεργία είναι μηδέν. Όσον αφορά την διάρκεια της, η ανεργία τριβής χαρακτηρίζεται ως βραχυχρόνια και αυτή είναι και η βασική διαφορά της με τα άλλα είδη ανεργίας 3 Διαρθρωτική ανεργία Θεωρείται η πιο σημαντική μορφή ανεργίας διότι η εξέλιξη της σε μια χώρα δείχνει το κατά πόσο μια οικονομία μπορεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες που προκύπτουν από τις τεχνολογικές μεταβολές. 3 Διπλωματική εργασία: Εμπειρική Διερεύνηση της σχέσης ανεργίας και πληθωρισμού στην Ελλάδα και σε επιλεγμένες χώρες Τσουτσουλοπούλου Αθανασία (2010) Η διαρθρωτική ανεργία οφείλεται στην δυσαναλογία μεταξύ των προσόντων των ανέργων και των απαιτήσεων από τους εργοδότες για δεξιότητες. Δημιουργείται, δηλαδή, ένα κενό μεταξύ ζήτησης και προσφοράς εργασίας, ως αποτέλεσμα της δυναμικής οικονομίας. 18

19 Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται η επανεκπαίδευση των ανέργων ή η μετακίνηση τους από μια περιοχή σε μια άλλη. Η διαθρωτική ανεργία παρουσιάζει κυρίως μακροχρόνια χαρακτηριστικά Αυτή η μορφή ανεργίας ομοιάζει με την ανεργία τριβής, εφόσον και αυτή προϋποθέτει την ύπαρξη κενών θέσεων εργασίας, αλλά και διαφέρει, καθώς στη διαρθρωτική ανεργία υπάρχει αδυναμία από την πλευρά των ανέργων για κάλυψη των διαθέσιμων κενών θέσεων λόγω της αναντιστοιχίας προσόντων απαιτήσεων. Σύμφωνα με τον κ. Ε. Πουρναράκη (2011) το είδος αυτό της ανεργίας είναι συνυφασμένο με την έννοια της δυναμικής οικονομίας, η οποία προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα τα οποία δημιουργούνται είτε από τη διαθεσιμότητα παραγωγικών συντελεστών, είτε από την εισαγωγή νέων τεχνολογικών καινοτομιών. 4 Κατά συνέπεια η μείωση της διαρθρωτικής ανεργίας δεν συνάδει με την οικονομική ανάκαμψη, ούτε με δημοσιονομικά μέτρα διότι η ύπαρξη της είναι απόρροια των αναπόφευκτων οικονομικών εξελίξεων. Κυκλική ή Κεϋνσιανή ανεργία ή ανεργία λόγω έλλειψης ζήτησης Η κυκλική ανεργία ή αλλιώς η ανεργία ανεπαρκούς ζήτησης οφείλεται στην μειωμένη ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτή η μορφή ανεργίας ονομάζεται κυκλική με βάση τη θεωρία των κυκλικών διακυμάνσεων. Στον οικονομικό κύκλο, στη φάση της ύφεσης, η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες είναι μειωμένη, εξαιτίας των μειωμένων εισοδημάτων. 4 Ευθύμιος Δ. Πουρναράκης, «Αρχές Οικονομικής, Μακροοικονομική κ'μικροοικονομική, εκδόσεις ΣΟΦΙΑ, 2011 Η μείωση στη ζήτηση των αγαθών επιφέρει μείωση στη ζήτηση των παραγωγικών συντελεστών και ιδιαίτερα στην εργασία. Αυτό δείχνει ότι η συνολική οικονομική κατάσταση μιας χώρας βρίσκεται σε καθοδική πορεία, που σημαίνει ότι δεν υπάρχει ανάπτυξη και έτσι η αδυνατεί να απορροφήσει το μεγαλύτερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. 19

20 Συνεπάγεται από τα παραπάνω ότι η σχέση που διέπει την ανεργία αυτή σε σχέση με την οικονομική κατάσταση μια χώρας είναι αρνητική. Δηλαδή, αυτού του είδους η ανεργία αυξάνεται όσο η οικονομική δραστηριότητα μειώνεται και επιβραδύνεται όσο η οικονομική δραστηριότητα μιας χώρας αυξάνεται. Κατά συνέπεια παρουσιάζεται κυρίως σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. Ορισμένοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν πως υπάρχουν κάποια είδη ανεργίας, τα οποία εμπίπτουν στην κυκλική ανεργία. Ένα από αυτά είναι η ανεργία αναμονής, η οποία εμφανίζεται όταν ένας εργαζόμενος απολύεται από την επιχείρηση. Η διαφορά αυτής της μορφής ανεργίας με την κυκλική, είναι πως ο εργαζόμενος προσδοκεί να εντατικοποιηθεί ξανά στο δυναμικό της επιχείρησης και έτσι τον χρόνο που μεσολαβεί από την απόλυση μέχρι την επανένταξη δεν αναζητά άλλη εργασία. Εποχιακή ανεργία Εποχιακή ανεργία είναι η ανεργία εκείνη που οφείλεται στο χαμηλότερο επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας που συμβαίνει σε ορισμένους κλάδους της οικονομίας συγκεκριμένες εποχές του χρόνου. Χαρακτηριστικά επαγγέλματα που επηρεάζονται από την εναλλαγή των εποχών και των καιρικών φαινομένων είναι αυτά που συνδέονται με τον τουρισμό, οι οικοδόμοι και στην Ελλάδα, την τελευταία δεκαετία, οι αναπληρωτές καθηγητές μέσης εκπαίδευσης και οι δάσκαλοι. Η διάρκεια της εποχιακής ανεργίας εξαρτάται από το είδος της παραγωγικής δραστηριότητας, αλλά γενικά είναι προσωρινή και επαναλαμβανόμενη. Το μέγεθος της, ακόμη, συγκρατείται σε χαμηλά επίπεδα, γιατί τα άτομα, γνωρίζοντας τη συστηματικότητα του παραγωγικού κύκλου, έχουν προβλέψει για την απασχόληση τους κατά το διάστημα της ύφεσης. 2.Με βάση τις πολιτικές που την αντιμετωπίζουν Επειδή η ταξινόμηση βάσει των αιτιών δεν δίνει σαφή αποτελέσματα, η ανεργία ταξινομείται και με βάση τις πολιτικές που την αντιμετωπίζουν. Κυκλική ανεργία 20

21 Είναι το τμήμα της συνολικής ανεργίας που μπορεί να εξαφανιστεί με την αύξηση της συνολικής ζήτησης, χωρίς να δημιουργεί μη αποδεκτές επιπλοκές με τους άλλους στόχους της οικονομικής πολιτικής, ιδιαίτερα δε να μην αυξάνει το ρυθμό πληθωρισμού πέρα από ένα μέγιστο αποδεκτό όριο. Διαθρωτική ανεργία Διαρθρωτική ανεργία είναι η ανεργία εκείνη που μπορεί να μειωθεί με διαρθρωτικά μέτρα, δηλαδή αν εφαρμοστούν πολιτικές, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερο ατομικό και κοινωνικό όφελος σε σχέση με το κόστος εφαρμογής τους. Ανεργία τριβής Είναι εκείνη η μορφή ανεργίας, την οποία, αυτοί που σχεδιάζουν την πολιτική κρίνουν ότι δεν πρέπει να μειωθεί. Και αυτό γιατί η μείωση της συνεπάγεται σημαντικό κόστος τόσο σε νομισματική σταθερότητα όσο και σε σχέση με το ατομικό και κοινωνικό όφελος. 3.Με βάση το χρόνο που διαρκεί Σύμφωνα με τα κριτήρια της διάρκειας της, η ανεργία διακρίνεται σε βραχυχρόνια, ανεργία μέσης διάρκειας, μακροχρόνια ανεργία και μεγάλη μακροχρόνια ανεργία. 21

22 Βραχυχρόνια ανεργία θεωρείται αυτή που διαρκεί έως 6 μήνες, μέσης διάρκειας από 6 έως 12 μήνες, μακροχρόνια από 12 μήνες και πάνω και η μεγάλη μακροχρόνια ανεργία από 24 μήνες και πάνω. Πίνακας 2.1: Ταξινόμηση Ανεργίας με βάση τη διάρκειά της Διάρκεια Περιόδου Είδος Ανεργίας Ανεργίας Έως 6 μήνες Βραχυχρόνια Ανεργία 6 έως 12 μήνες Ανεργία Μέσης Διάρκειας 12 μήνες και άνω Μακροχρόνια Ανεργία Άνω των 24 μηνών Μεγάλη Μακροχρόνια Ανεργία Πηγή: Απόστολος Δεδουσόπουλος, Με βάση την ομάδα στην οποία ανήκει ο άνεργος Η ταξινόμηση με βάση τη διάρθρωση της ανεργίας έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο κοινό και τους πολιτικούς από αυτή με βάση τα αίτιά της. Για την καλύτερη μέτρηση και κατανόηση της ανεργίας, είναι σημαντικό να ταξινομηθεί το εργατικό δυναμικό σε κοινωνικές ομάδες, στις οποίες κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με κάποια κριτήρια. Υπάρχουν δύο κατηγορίες κριτηρίων, που ταξινομούν την ανεργία ανάλογα με την κοινωνική ομάδα. i. Κριτήρια που βασίζονται στα προσωπικά χαρακτηριστικά των ατόμων που αποτελούν την ομάδα, όπως το φύλο, η φυλή, η εθνικότητα, η ηλικία, η οικογενειακή κατάσταση, το επίπεδο εκπαίδευσης, η εργασιακή ένταξη και η εργασιακή εμπειρία 22

23 ii. Κριτήρια που βασίζονται σε οικονομικά- κοινωνικά χαρακτηριστικά του εργασιακού περιβάλλοντος ή της περιοχής κατοικίας των ανέργων, όπως η γεωγραφική κατανομή της ανεργίας, η ανεργία των αστικών κέντρων και η ανεργία συγκεκριμένων κλάδων ή επαγγελμάτων. 2.4 Συνέπειες και Μέτρα Καταπολέμησής της Ανεργίας Οι συνέπειες της ανεργίας δεν περιορίζονται μόνο στις οικονομικές επιπτώσεις, αλλά περιλαμβάνουν ένα ολόκληρο τομέα που αφορά τις κοινωνικές δυσχέρειες μιας κοινωνίας και τα ψυχολογικά προβλήματα που καταβάλουν το άτομο. Υπάρχουν τρεις βασικές οικονομικές συνέπειες της ανεργίας. Πρώτον η απώλεια που υφίσταται η παραγωγή λόγω όλων εκείνων που δεν συμβάλλουν στην παραγωγική διαδικασία. Δεύτερον δημιουργεί απώλεια εισοδήματος για τον άνεργο και για την οικογένεια του. Τέλος ο κρατικός προϋπολογισμός επιβαρύνεται λόγω της πληθώρας των επιδομάτων προς τους ανέργους. Φυσικά οι συνέπειες της ανεργίας είναι ευρύτερες, γιατί η κατάσταση της ανεργίας μπορεί να είναι εξαιρετικά επώδυνη για τον άνεργο και την οικογένειά του αφού, εκτός από την έλλειψη εισοδήματος, μειώνει την κοινωνική θέση, δημιουργεί προβλήματα αυτοσεβασμού, οικογενειακών τριβών κ.α. Με άλλα λόγια, πέρα από τις οικονομικές συνέπειες, η ανεργία δημιουργεί σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Πέρα από τις οικονομικές απολαβές που η εργασία προσφέρει στα άτομα και ιδιαίτερα στους νέους δημιουργεί ένα αίσθημα σιγουριάς, ικανοποίησης και αυτονόμησης. Αντίθετα η μη εύρεση εργασίας ή η απώλεια αυτής δημιουργεί κοινωνικό αποκλεισμό και επηρεάζει την ψυχολογική υγεία του ατόμου αλλά και επιβραδύνει την κοινωνική ευημερία και ανάπτυξη κάθε χώρας. Παρά το γεγονός πως η συμπεριφορά ενός ατόμου επηρεάζεται από τη φύση και τον χαρακτήρα της εργασίας, δηλαδή πολλοί άνθρωποι δεν είναι ευχαριστημένοι με την εργασία που κάνουν, οι άνεργοι παρουσιάζουν πολύ χειρότερη ψυχική υγεία. Παρακάτω θα αναλυθούν πρώτα οι καταστάσεις που βιώνει ένα άτομο και έπειτα η κοινωνία. 23

24 Η καταπολέμηση ή η μείωση της ανεργίας είναι εξαιρετικά δύσκολη. Αυτό φαίνεται και από εμπειρική παρατήρηση. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία 10 χρόνια το ποσοστό ανεργίας υπερβαίνει το 10%, ενώ στην Ελλάδα τα τελευταία 5 χρόνια είναι γύρω στο 20%. Τα μέτρα που παίρνουν οι διάφορες κυβερνήσεις για την καταπολέμηση της ανεργίας είναι δύο γενικών κατηγοριών, δηλαδή μέτρα αύξησης της συνολικής ζήτησης και μέτρα επαγγελματικής κατάρτισης και επανεκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού. Τα μέτρα αύξησης της συνολικής ζήτησης είναι δημοσιονομικά και νομισματικά. Τα δημοσιονομικά μέτρα περιλαμβάνουν κυρίως αύξηση των κρατικών δαπανών για δημόσια έργα και προώθηση μεγάλων επενδυτικών έργων. Σκοπός αυτών των έργων είναι η άμεση αύξηση της απασχόλησης και των εισοδημάτων. Τα νομισματικά μέτρα αποβλέπουν στη μείωση του επιτοκίου, με σκοπό την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων, της παραγωγής και, συνεπώς της απασχόλησης. Τα δημοσιονομικά και τα νομισματικά μέτρα αποβλέπουν στην αύξησης της συνολικής ζήτησης και, συνεπώς, στη μείωση της ανεργίας που οφείλεται στην ανεπάρκεια της ζήτησης, δηλαδή της κεϋνσιανής ανεργίας. Τα μέτρα επαγγελματικής κατάρτισης και επανεκπαίδευσης έχουν σκοπό να διευκολύνουν τους ανέργους στην απόκτηση επαγγελματικών γνώσεων και ειδικεύσεων, οι οποίες είναι απαραίτητες ή χρήσιμες, προκειμένου να απασχοληθούν στις υπάρχουσες κενές θέσεις εργασίας. Είναι φανερό ότι τα μέτρα έχουν στόχο τη μείωση της διαρθρωτικής ανεργίας. 2.5 Πληθωρισμός Ένα από τα σοβαρότερα μακροοικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες είναι ο πληθωρισμός, καθώς διαταράσσει συνεχώς τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις και συναλλαγές. Ο πληθωρισμός ορίζεται ως η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών μιας οικονομίας μέσα σε μια συγκεκριμένη περίοδο. Με άλλα λόγια πληθωρισμός είναι η μεταβολή των τιμών και δεν υφίσταται όταν οι τιμές 24

25 σταθεροποιηθούν, ανεξαρτήτως αν είναι υψηλές ή όχι. Σε μια οικονομία όταν μετράμε τον πληθωρισμό, στην ουσία μελετάμε την ποσοστιαία μεταβολή του επιπέδου των τιμών για κάποια συγκεκριμένα αγαθά ή υπηρεσίες. 2.6 Ταξινομήσεις του Πληθωρισμού Ο πληθωρισμός ταξινομείται σε διάφορα είδη με βάση τέσσερις ομάδες κριτηρίων, τις αιτίες που τον προκαλούν, τις μορφές εκδήλωσής του, τους ρυθμούς έντασής του και τις φάσεις του οικονομικού κύκλου στον οποίο εκδηλώνονται τα πληθωριστικά φαινόμενα. 1.Με βάση τις αιτίες που τον προκαλούν Ο πληθωρισμός, με βάση τις αιτίες που τον προκαλούν, διακρίνεται σε πληθωρισμό ζήτησης, πληθωρισμό κόστους, εισαγόμενο πληθωρισμό, διαρθρωτικό πληθωρισμό και σε πληθωρισμό που προέρχεται από τις πιέσεις των κοινωνικών ομάδων. Πληθωρισμός ζήτησης Ο πληθωρισμός ζήτησης εμφανίζεται σε περιόδους έντονης οικονομικής δραστηριότητας και δημιουργείται επειδή η αύξηση της συνολικής ζήτησης υπερβαίνει το επίπεδο του προϊόντος της οικονομίας που μπορεί να παραχθεί με πλήρη απασχόληση των διαθέσιμων μέσων παραγωγής και της τεχνολογίας (προσφοράς) και έτσι προκαλείται αύξηση τιμών αγαθών κι υπηρεσιών. Αυτό συμβαίνει γιατί η προσφορά αδυνατεί να προσαρμοστεί αμέσως στην αυξημένη ζήτηση με συνέπεια την αύξηση των τιμών έως ότου εξισωθεί η συνολική ζήτηση με την προσφορά σε χρηματικούς όρους. Η ζήτηση αυτή μπορεί να προέρχεται από τα νοικοκυριά (ιδιωτική κατανάλωση) ή από τις επιχειρήσεις (επενδύσεις) ή από τις δημόσιες δαπάνες (κράτος) οι οποίες για να χρηματοδοτηθούν αυξάνεται το δημόσιο χρέος και διογκώνονται τα δημοσιονομικά ελλείμματα. Όπως παρουσιάζεται και στο Διάγραμμα 2.2, η διαδοχική και συνεχής αύξηση στη ζήτηση από D0 σε D1, D2,, D3, δηλαδή η προς τα δεξιά μετατόπιση της καμπύλης 25

26 συνολικής ζήτησης, θα προκαλέσει αύξηση στο επίπεδο τιμών από P 1 σε P 4 αν η προσφορά είναι αμετάβλητη. Η πηγή αυτής της αυξημένης ζήτησης είναι στις περισσότερες περιπτώσεις τα ελλείμματα στον κρατικό τομέα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Αυτό το είδος πληθωρισμού προϋποθέτει ότι η οικονομία βρίσκεται σε πλήρη απασχόληση, και συνεπώς οποιαδήποτε πίεση στην παραγωγή εκφράζεται ως αύξηση τιμών. Διάγραμμα 2.2 :Διαγραμματική Απεικόνιση Πληθωρισμού Ζήτησης Πληθωρισμός κόστους Ο πληθωρισμός κόστους εμφανίζεται συνήθως σε περιόδους υποτονικής δραστηριότητας και οφείλεται κυρίως στις ατέλειες του μηχανισμού της αγοράς και στους φόρους. Ειδικότερα δημιουργείται από την αύξηση των στοιχείων κόστους (η τιμή υπερβαίνει το οριακό κόστος) των προϊόντων, είτε από την επιχείρηση (ολιγοπωλιακές, κέρδη, κακή οργάνωση), είτε από τους εργαζόμενους (εργατικά σωματεία, μισθοί, χαμηλή παραγωγικότητα), είτε από το κράτος (φόρος κερδών, εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, έμμεσοι φόροι), είτε από τις τιμές των εισαγομένων αγαθών ή πρώτων υλών. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στην δημιουργία κλίματος αβεβαιότητας και σε οικονομικό φαύλο κύκλο. Διαγραμματικά, ο πληθωρισμός κόστους αποδίδεται με διαδοχικές μετατοπίσεις της καμπύλης προσφοράς προς τα αριστερά, όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 2.3. Οι μετατοπίσεις της καμπύλης προσφοράς προκαλούν αύξηση στις τιμές, και έτσι δημιουργούν πληθωρισμό. Αναμένονται, όμως, αυξήσεις και στη ζήτηση, ως συνέπεια της αύξησης στους μισθούς που ακολουθεί την αύξηση τιμών. Έτσι, η οικονομία 26

27 οδηγείται σε υψηλότερο επίπεδο τιμών P 2, λόγω του πληθωρισμού κόστους. Αυτό το είδος πληθωρισμού ερμηνεύει το αυξημένο επίπεδο τιμών σε περιόδους οικονομικής στασιμότητας και ανεργίας, που δεν μπορεί να ερμηνεύσει ο πληθωρισμός ζήτησης. Διάγραμμα 2.3: Διαγραμματική Απεικόνιση Πληθωρισμού Κόστους Εισαγόμενος πληθωρισμός Ο εισαγόμενος πληθωρισμός είναι ο πληθωρισμός εκείνος που επιβάλλεται σε μια χώρα από άλλες με τους μηχανισμούς διεθνούς εμπορίου, και απορρέει από την εξάρτηση, την οικονομική στρατηγική και τις επιλογές και προσανατολισμούς των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Οι παράγοντες που είναι κυρίως υπεύθυνοι για την εμφάνισή αυτού του είδους πληθωρισμού είναι οι εισροές του συναλλάγματος, η διαμόρφωση της διεθνούς σχέσης τιμών, η αύξηση του κόστους των εισαγόμενων αγαθών και υπηρεσιών και η αύξηση της ζήτησης των εξαγωγών. Διαρθρωτικός πληθωρισμός Ο διαρθρωτικός πληθωρισμός παρατηρείται όταν υπάρχει αύξηση της ζήτησης για το προϊόν ενός κλάδου, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται κατά το ίδιο ποσό η ζήτηση ενός άλλου κλάδου. Αποτέλεσμα αυτών των κινήσεων είναι μια αύξηση των τιμών στον πρώτο κλάδο, χωρίς να επέλθει ισοδύναμη μείωση των τιμών στο δεύτερο κλάδο. Πληθωρισμός λόγω πιέσεων κοινωνικών ομάδων 27

28 Αυτό το είδος πληθωρισμού αποτελεί ένα δευτερογενή πληθωρισμό. Δηλαδή, οι αντιδράσεις των κοινωνικών ομάδων εξαιτίας των μετατοπίσεων του πραγματικού τους εισοδήματος που προκλήθηκαν από το αρχικό πληθωριστικό σοκ καθορίζουν τη διατήρηση ή επιδείνωση του αρχικού πληθωρισμού. 2.Με βάση τις μορφές που εκδηλώνεται Με βάση το κατά πόσο η αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών είναι ελεύθερη ή ελεγχόμενη, ο πληθωρισμός χωρίζεται σε ανοικτό και συμπιεσμένο πληθωρισμό. Στον ανοικτό πληθωρισμό οι τιμές αυξάνονται ελεύθερα, ενώ στο συμπιεσμένο οι τιμές καθορίζονται με τη χρησιμοποίηση διαφόρων ειδών ελέγχων. 3.Με βάση τους ρυθμούς έντασής του Με βάση το ρυθμό αύξησης των τιμών, ο πληθωρισμός διακρίνεται σε έρπων ή συρόμενο, τρέχων και υπερπληθωρισμό ή καλπάζων πληθωρισμό. Ο έρπων ή συρόμενος πληθωρισμός είναι μικρής εντάσεως πληθωρισμός. Το γενικό επίπεδο τιμών αυξάνεται με ρυθμούς υψηλότερους από τους συνηθισμένους, αλλά όχι σε σημείο που να κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή σταθεροποιητικής πολιτικής. Πρόκειται, δηλαδή, για ήπια αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών. Ο τρέχων πληθωρισμός αναφέρεται στην αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών με υψηλούς ρυθμούς, δηλαδή παρατηρείται μεγαλύτερη αύξηση από τον έρποντα πληθωρισμό και καθίσταται απαραίτητη η εφαρμογή σταθεροποιητικής πολιτικής. Ο υπερπληθωρισμός ή καλπάζων είναι ο πληθωρισμός αυτός που η αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών γίνεται με υπερβολικά ταχύ ρυθμό. Αποτέλεσμα του φαινομένου αυτού είναι η συνεχής και μεγάλη πτώση της νομισματικής μονάδας, έτσι η οικονομία καθίσταται εκτός ελέγχου και καταρρέει. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι σύνηθες και εμφανίζεται κυρίως σε ανώμαλες οικονομικές καταστάσεις, όπως στη διάρκεια παρατεταμένων πολεμικών περιόδων ή μεταπολεμικά 4.Με βάση τις φάσεις του οικονομικού κύκλου 28

29 Ο πληθωρισμός, ταξινομημένος βάσει των φάσεων του οικονομικού κύκλου, χωρίζεται σε πληθωρισμό κατά την περίοδο της οικονομικής ανάπτυξης ή μεγέθυνσης και σε πληθωρισμό κατά την περίοδο της ύφεσης. 2.7 Μέτρα Αντιπληθωριστικής Πολιτικής Όπως φαίνεται από την παραπάνω ενότητα, το κόστος του πληθωρισμού είναι τόσο μεγάλο, ώστε αυτός να αποτελεί ένα πολύ σοβαρό διαταρακτικό παράγοντα του οικονομικού συστήματος. Για αυτό το λόγο κρίνεται αναγκαία η κρατική παρέμβαση για τη λήψη μέτρων καταπολέμησής του. Δεν υπάρχει γενικά αποδεκτή αντιπληθωριστική πολιτική, αλλά διάφορες βασικές μέθοδοι για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, ανάλογα με το αν έχουμε πληθωρισμό κόστους ή ζήτησης. Στην περίπτωση του πληθωρισμού ζήτησης, αν η άνοδος του επιπέδου των τιμών είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η υπερβάλλουσα ζήτηση υπερβαίνει το επίπεδο της πλήρους απασχόλησης, τότε η συγκράτηση των τιμών επιβάλλει περιορισμό στην υπερβάλλουσα ζήτηση, δηλαδή οι μέθοδοι αντιμετώπισής αυτού του είδους πληθωρισμού είναι η δημοσιονομική και η νομισματική πολιτική. Αν η άνοδος των τιμών, όμως, δεν είναι αποτέλεσμα υπερβάλλουσας ζήτησης, αλλά μεταβολών στη σύνθεσή της, η μείωση της συνολικής ζήτησης δεν θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, και αντ αυτού απαιτείται διαφοροποίηση των οικονομικών μέτρων (περιοριστικά μέτρα, παροχή διευκολύνσεων) κατά τομείς. Η δημοσιονομική πολιτική αποσκοπεί στο να περιορισθεί η υπερβάλλουσα ζήτηση αυτή. Η νομισματική πολιτική είναι ένα άλλο βασικό εργαλείο για τον έλεγχο του πληθωρισμού και χρησιμοποιείται για να εξασφαλίσει την ισορροπία ανάμεσα στη συνολική ζήτηση και προσφορά σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης. Τα μέτρα εφαρμογής της νομισματικής πολιτικής χωρίζονται σε δύο ομάδες, στα ορθόδοξα μέτρα και τα άμεσα μέτρα οικονομικής πολιτικής. Στα ορθόδοξα μέτρα ανήκει η πολιτική της ανοικτής αγοράς, η πολιτική του προεξοφλητικού τόκου και η πολιτική του μεταβαλλόμενου ποσοστού υποχρεωτικών 29

30 καταθέσεων. Στην πολιτική της ανοικτής αγοράς, με τον περιορισμό του όγκου των καταθέσεων των πιστωτικών τραπεζών από την Κεντρική Τράπεζα, μειώνεται η προσφορά του χρήματος και κατά συνέπεια και η συνολική ζήτηση, έχοντας σαν αποτέλεσμα την εξάλειψη των πληθωρικών πιέσεων. Όσον αφορά στην πολιτική του προεξοφλητικού τόκου, ο τόκος αυτός είναι ο τόκος με τον οποίο η Κεντρική Τράπεζα δανείζει τις εμπορικές. Με βάση την πολιτική αυτή, η ύψωση του προεξοφλητικού τόκου από την Κεντρική Τράπεζα, οδηγεί στη μείωση της προσφοράς του χρήματος, με ανάλογα με την πολιτική της ανοικτής αγοράς αποτελέσματα. Επειδή τόσο η πολιτική της ανοικτής αγοράς όσο και η πολιτική του προεξοφλητικού τόκου υπόκεινται σε περιορισμούς, ως ορθότερη μέθοδος κρίνεται η πολιτική του μεταβαλλόμενου ποσοστού υποχρεωτικών διαθεσίμων. Σύμφωνα με αυτή, για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, η Κεντρική Τράπεζα αυξάνει το ποσοστό των υποχρεωτικών ταμειακών διαθεσίμων των εμπορικών τραπεζών, δηλαδή του μέρους αυτού των καταθέσεων του κοινού που από το νόμο υποχρεούνται οι εμπορικές τράπεζες να κρατούν, για να αντιμετωπιστεί η ανάληψη καταθέσεων. Τα ορθόδοξα μέτρα, όμως, φάνηκαν πολύ λίγο αποτελεσματικά σε συνθήκες έντονων πληθωρικών πιέσεων. Για το λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιμη η χρησιμοποίηση άμεσων μέτρων οικονομικής πολιτικής, τα οποία αποτελούν όργανα νομισματικού ελέγχου. Τα βασικότερα από αυτά τα μέτρα ελέγχου είναι τα εξής: i. Περιορισμοί και απαγορεύσεις στην χρηματοδότηση που διευκολύνει την αύξηση κατανάλωσης ή τις μη παραγωγικές επενδύσεις. ii. Προηγούμενη έγκριση των αρμόδιων πιστωτικών αρχών για την χορήγηση πιστώσεως από μέρους των τραπεζών. iii. Καθορισμός ορίων χρηματοδότησης με αυστηρότερη μεταχείριση του εισαγωγικού εμπορίου. iv. Υποχρέωση των εμπορικών τραπεζών να χρηματοδοτούν παραγωγικές 30

31 επενδύσεις. v. Καθορισμός των επιτοκίων χορηγήσεως των τραπεζών. Στην περίπτωση του πληθωρισμού κόστους, οι πιο γνωστές μέθοδοι αντιμετώπισής του είναι η εισοδηματική πολιτική και οι άμεσοι έλεγχοι τιμών και μισθών. Η εισοδηματική πολιτική συνίσταται σε ορισμένους κανόνες (ή οδηγίες) για τις μεταβολές των μισθών και τιμών βάσει των μεταβολών της μέσης παραγωγικότητας. Για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, δηλαδή, τα εργατικά συνδικάτα και οι επιχειρήσεις πρέπει να ακολουθούν ορισμένους κανόνες για τη διαμόρφωση των τιμών των αγαθών και των μισθών. Οι κανόνες αυτοί διατυπώνονται σε δύο προτάσεις. Συγκεκριμένα, η πρώτη αναφέρει ότι το ποσοστό αυξήσεως των χρηματικών μισθών δεν πρέπει να υπερβαίνει το ποσοστό αυξήσεως της μέσης παραγωγικότητας της οικονομίας κατά την ίδια περίοδο. Σύμφωνα με τη δεύτερη, η πολιτική τιμών των διαφόρων επιχειρήσεων πρέπει να εξαρτάται από τις μεταβολές της παραγωγικότητας καθεμιάς επιχείρησης σε σχέση με τη μεταβολή της παραγωγικότητας της οικονομίας στο σύνολό της. Η πολιτική αυτή, πέρα από τα θετικό της αύξησης των μισθών και της σταθερότητας των τιμών, επιφέρει και αρνητικά αποτελέσματα. Παρά το γεγονός ότι ο ρυθμός αυξήσεως της παραγωγικότητας διαφέρει ανάμεσα στις βιομηχανίες, οι μισθοί όλων των εργατών αυξάνονται κατά το ίδιο ποσοστό, δηλαδή αυτό της μέσης παραγωγικότητας. Επομένως, το κόστος της εργασίας γίνεται σχετικά επαχθέστερο για εκείνες τις επιχειρήσεις των οποίων η παραγωγικότητα αυξάνεται με μικρότερο ρυθμό από το μέσο ρυθμό του κλάδου τους. Η θέση των επιχειρήσεων αυτών στην αγορά προϊόντων δυσχεραίνει, ακόμη, και λόγω της σχετικής αυξήσεως των τιμών των προϊόντων τους. Με τον τρόπο αυτό ευνοούνται οι πωλήσεις των επιχειρήσεων, που οι τιμές τους μειώνονται, και κατά συνέπεια και η επέκτασή τους, σε αντίθεση με τις επιχειρήσεις των οποίων οι τιμές αυξάνονται και οι πωλήσεις τους δεν μπορούν να αυξηθούν. Αναπόσπαστο μέρος της εισοδηματική πολιτικής, σε χώρες με υψηλό πληθωρισμό, αποτελεί η πολιτική της τιμαριθμικής προσαρμογής ή τιμαριθμοποίησης, που ορίζεται ως η αυτόματη προσαρμογή ενός χρηματικού ποσού, που προβλέπεται από το νόμο ή από κάποια σύμβαση, σύμφωνα με τον πληθωρισμό. 31

32 Είναι μια ακόμη μέθοδος για τη μείωση του ρυθμού πληθωρισμού, η οποία χρησιμοποιείται για να απομακρύνουμε την επίδραση του πληθωρισμού, δηλαδή για να αντισταθμιστεί η μείωση της αγοραστικής δύναμης των εισοδημάτων από τον πληθωρισμό. Τιμαριθμοποίηση μπορεί να γίνει στο φορολογικό σύστημα, δηλαδή οι φορολογικοί νόμοι να ξαναγραφτούν λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση του πληθωρισμού. Όσον αφορά στο σύστημα των άμεσων ελέγχων τιμών και μισθών, το κράτος, με κάποιο όργανό του (π.χ. επιτροπή τιμών- μισθών), προσδιορίζει και επιβάλλει το ύψος των τιμών και μισθών (με τη μορφή γενικού παγώματος των τιμών) είτε για το σύνολο της οικονομίας είτε για τους πιο σημαντικούς τομείς, δηλαδή τους τομείς εκείνους που το κόστος και ότι τιμές τους επηρεάζουν μεγάλο τμήμα της οικονομίας, όπως για παράδειγμα οι κλάδοι παραγωγής πρώτων υλών, ηλεκτρικής ενέργειας κ.ά. Έτσι, εφόσον η κρατική εξουσία έχει τη δύναμη και τους μηχανισμούς που είναι απαραίτητοι για την αποτελεσματική επιβολή των άμεσων ελέγχων, μπορεί να επιτευχθεί σταθερότητα τιμών και μισθών. Υπάρχουν, όμως, και επιχειρήματα κατά του παραπάνω συστήματος. Υποστηρίζεται, πρώτον, ότι οι άμεσοι έλεγχοι μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την ανορθολογική κατανομή των παραγωγικών συντελεστών. Έτσι, είναι δυνατό να δημιουργήσουν ή να αυξήσουν το επίπεδο της ανεργίας. Ενώ με τη μέθοδο αυτή επιδιώκουμε τον περιορισμό της ανεργίας, ίσως αντ αυτού σημειώσει άνοδο, εξαιτίας της απροθυμίας των επιχειρηματιών να προβούν σε αναγκαίες επενδύσεις, επειδή ακριβώς οι άμεσοι έλεγχοι μειώνουν τα κίνητρα προς επένδυση. Δεύτερον, κάθε σύστημα ελέγχων είναι δαπανηρό γιατί δημιουργεί γραφειοκρατικούς μηχανισμούς παρακολουθήσεως της εφαρμογής των ελέγχων. Τρίτον, η επιβολή ελέγχων για μακρό χρονικό διάστημα, δημιουργεί οικονομικά κίνητρα παράνομης κερδοσκοπίας, με τη μορφή της λεγόμενης μαύρης αγοράς. Τέλος, υποστηρίζεται ότι υπάρχουν πάντοτε τρόποι για να αποφύγουν οι ενδιαφερόμενοι το αποτέλεσμα των ελέγχων, εφόσον οι έλεγχοι αυτοί είναι ιδιαίτερα ασυμπαθείς στους επιχειρηματίες, γιατί τους περιορίζουν τα κέρδη. Επομένως, αυτή η αντιπληθωριστική πολιτική δεν θεωρείται ικανοποιητική, και μόνο σαν προσωρινό μέτρο αντιμετώπισης του πληθωρισμού κόστους μπορεί να χρησιμοποιηθεί. 32

33 2.8 Επιλογή μεταξύ Πληθωρισμού και Ανεργίας Πριν προχωρήσουμε στη μελέτη της καμπύλης Phillips θα αναφερθούμε πιο αναλυτικά στη περίπτωση της μείωσης της προσφοράς και στο δυσμενές επακόλουθο της ταυτόχρονης αύξησης πληθωρισμού και ανεργίας- φαινόμενο που είναι γνωστό ως στασιμοπληθωρισμός- που βάζει σε δίλημμα την εκάστοτε κυβέρνηση για τη πολιτική που θέλει να ακολουθήσει. Μια λύση θα μπορούσε να ήτανε η υιοθέτηση μιας δημοσιονομικής πολιτικής που θα αύξανε τη ζήτηση και κατά συνέπεια και την παραγωγικότητα, μειώνοντας την ανεργία. Όμως η μετατόπιση της καμπύλης της ζήτησης προς τα δεξιά θα επιδείνωνε το πληθωρισμό. Η υιοθέτηση αντίθετης πολιτικής θα είχε τα αντίθετα αποτελέσματα, καθώς η προς τα αριστερά μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης θα μείωνε μεν το πληθωρισμό, αλλά παράλληλα θα αύξανε περισσότερο την ανεργία. Βασιζόμενοι σε αυτό το γεγονός, οι μονεταριστές υποστηρίζουν ότι η οικονομία έχει τον τρόπο να διορθώνεται από μόνη της (π.χ η ανεργία θα επανέλθει στα φυσικά επίπεδα από μόνη της λόγω της πτώσης των τιμών) και δεν πρέπει να παρεμβαίνουν οι αρχές με μέτρα σταθεροποιητικής πολιτικής γιατί δημιουργούν μεγαλύτερα προβλήματα. Η ύπαρξη στασιμοπληθωρισμού σε πολλές χώρες τη δεκαετία του 1970, οδήγησε και τον Milton Friedman μαζί με άλλους οικονομολόγους, να αντιταχθούν στην θεωρία της καμπύλης Phillips που υποστηρίζει την αντίθετη ροή πληθωρισμού και ανεργίας και την δυνατότητα ελέγχου αυτών των φαινομένων από το κράτος, ζητώντας την επιστροφή σε πολιτικές μη κρατικής παρέμβασης. Εδώ όμως δημιουργείται ένα μείζον ζήτημα σε περίπτωση μη παρέμβασης του κράτους, αυτό της χρονικής διάρκειας έως ότου επιστρέψει η οικονομία στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης, κατά την οποία η ανεργία θα είναι σημαντική, όπως και η απώλεια προϊόντος. 33

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΚΑΜΠΥΛΗΣ PHILLIPS 3.1. Εισαγωγή Η σχέση μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού είναι ένα θέμα που έχει προσελκύσει τη προσοχή μερικών από τις πιο σημαντικούς οικονομολόγους το τελευταίο μισό του 20 ου αιώνα. Η βραχυχρόνια σχέση μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού ονομάζεται συχνά καμπύλη Phillips. Η Καμπύλη Φίλλιπς, με άλλα λόγια, απεικονίζει τη βραχυπρόθεσμα αντίστροφη σχέση που υπάρχει, σύμφωνα με εμπειρικές παρατηρήσεις, μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού σε μια οικονομία. Ο πρώτος που έδειξε τη στατιστική αυτή σχέση είναι ο Ουίλιαμ Φίλλιπς το Οι οικονομολόγοι Robert Solow και Paul Samuelson ήταν οι πρώτοι που ονόμασαν την εμπειρική αυτή σχέση ως Καμπύλη Phillips. Έως τα τέλη του 1960, οι οικονομολόγοι πίστευαν ότι η καμπύλη Phillips περιγράφει μία μακροχρόνια σχέση μεταξύ 34

35 πληθωρισμού και ανεργίας (ή κατά αντιστοιχία πληθωρισμού και προϊόντος). Δηλαδή η οικονομική πολιτική θα μπορούσε να επιλέξει συνδυασμούς επί της Καμπύλης Phillips και να πετύχει, για παράδειγμα, υψηλό επίπεδο προϊόντος, επιλέγοντας ένα υψηλό επίπεδο πληθωρισμού. Ο μηχανισμός πίσω από την Καμπύλη μπορεί να αναλυθεί με ένα διάγραμμα προσφοράς-ζήτησης για την αγορά εργασίας. Όταν έχουμε υπερβάλλουσα ζήτηση εργασίας, τότε η αγορά τείνει να πιέζει προς τα επάνω τον ονομαστικό μισθό. Αυτό οδηγεί σε μείωση της ανεργίας (ήτοι αύξηση του προϊόντος) και ταυτόχρονα αύξηση των τιμών, γεγονός που θεμελιώνει την ύπαρξη της Καμπύλης Phillips. Στα τέλη της δεκαετίας του '60, οι οικονομολόγο Milton Friedman και Edmund Felps, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, επιτέθηκαν στην θεωρία: υποστήριξαν ότι μακροχρόνια υπάρχει ένα φυσικό ποσοστό ανεργίας, δηλαδή ένα ποσοστό το οποίο θα προέκυπτε από τον μηχανισμό εκκαθάρισης μίας Βαλρασιανής οικονομίας, όταν σε αυτή ληφθούν υπόψη ατέλειες στις αγορές προϊόντος, ελλιπή και ατελή πληροφόρηση, κόστος αναζήτησης εργασίας, αναποτελεσματικές συνθήκες στην αγορά εργασίας κτλ. Το επιχείρημα λοιπόν ήταν ότι, μακροπρόθεσμα, το φυσικό ποσοστό ανεργίας προσδιορίζεται μόνο από πραγματικά μεγέθη και όχι από νομισματικά, και ως εκ τούτου η οικονομική πολιτική θα έπρεπε να λαμβάνει σε μακροχρόνιο επίπεδο ως δεδομένο αυτόν τον περιορισμό. Ο μηχανισμός που περιέγραψαν οι δύο οικονομολόγοι ήταν πως όταν η οικονομική πολιτική αυξήσει το επίπεδο των τιμών, οι εργαζόμενοι μακροπρόθεσμα θα αλλάξουν την προσδοκία τους για τις τιμές: οποιαδήποτε οικονομική πολιτική θα μπορούσε να αυξήσει το προϊόν πέρα από το φυσικό επίπεδο μόνο σε βραχυχρόνιο επίπεδο. Η κριτική των Friedman και Felps άρχισε να γίνεται αποδεκτή μέσα στην δεκαετία του '70. Σε αυτό συνετέλεσαν δύο γεγονότα. Σε θεωρητικό επίπεδο, η επανάσταση των Ορθολογικών Προσδοκιών έλαβε χώρα, ενώ σε εμπειρικό επίπεδο ο στάσιμος πληθωρισμός της εποχής εκείνης υπέδειξε ότι δεν υπάρχει αναγκαστικά αρνητική σχέση μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού ακόμα και σε βραχυχρόνιο επίπεδο. 35

36 Το πρόβλημα με την Καμπύλη Φίλλιπς, όπως περιγράφεται παραπάνω, είναι ότι, παρόλο που λαμβάνει υπόψη τις προσδοκίες, αυτές δεν ήταν απόλυτα συνεπείς με το Ορθολογικά αναμενόμενο. Για να υπάρχει βραχυχρόνια σχέση, έπρεπε οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό να κοιτάνε προς τα πίσω. Επίσης ένα άλλο πρόβλημα ήταν η έλλειψη Μίκρο-οικονομικής θεμελίωσης στο Υπόδειγμα. Η βραχυχρόνια Καμπύλη Φίλλιπς στηριζόταν σε ένα ad hoc μηχανισμό προσαρμογής των ονομαστικών μισθών που, σε όρους θεωρίας παιγνίων, δεν ήταν συμβατός κατά κίνητρα. Η εξέλιξη του μακροοικονομικού Υποδείγματος από το 1980 και μετά ήταν ραγδαία. Οι οικονομολόγοι θεμελίωναν τα μακροοικονομικά υποδείγματα πάνω σε μικροοικονομικά υποδείγματα γενικής ισορροπίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα γεννήθηκε και η Νέα Κεϋνσιανή Καμπύλη Phillips: Μία σχέση μεταξύ πληθωρισμού και προϊόντος, η οποία λαμβάνει υπόψη την μικροοικονομική συμπεριφορά των οικονομικών μονάδων. Το πρόβλημα με αυτή τη νέα θεωρία είναι ότι απαιτείται η adhoc υπόθεση περί της ύπαρξης ατελειών στην τιμολόγηση των επιχειρήσεων, η οποία μπορεί να λάβει μορφή π.χ. ως κόστη προσαρμογής (menu costs) ή ως υπόθεση ότι μόνο ένα μέρος των επιχειρήσεων αλλάζει σε κάθε χρονική στιγμή τιμές. 3.2 Καμπύλη Phillips Το 1958 δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Economica ένα άρθρο του A.W. Phillips που υποστήριζε την ύπαρξη μιας εμπειρικής σχέσης ανάμεσα στον ρυθμό μεταβολής του χρηματικού μισθού και στο επίπεδο ανεργίας για το Ηνωμένο Βασίλειο και για μια περίοδο που διαρκούσε σχεδόν ένα αιώνα ( ). Η μορφή της σχέσης που εκτιμήθηκε ήταν μη γραμμική και έγινε γνωστή έκτοτε με το όνομά του ως «καμπύλη Phillips». Παρακάτω παραθέτουμε τη γραφική παράσταση της καμπύλης Phillips. 36

37 Διάγραμμα 3.1 Λόγω της στενής συσχέτισης μεταξύ των αυξήσεων των εργατικών αμοιβών και των αυξήσεων των τιμών, ως καμπύλη Phillips επικράτησε να ονομάζεται η καμπύλη που συσχετίζει την άνοδο του πληθωρισμού των τιμών και το ποσοστό ανεργίας. Η μορφή αυτής της σχέσης είναι: P = -e*(u-unr) Όπου P είναι το ποσοστό πληθωρισμού, e είναι η παράμετρος που μετρά την ανταπόκριση των τιμών στις μεταβολές της ανεργίας και UNR είναι το φυσικό ποσοστό της ανεργίας. Η καταπολέμηση του πληθωρισμού και της ανεργίας αποτελούν βασικούς στόχους της οικονομικής πολιτικής και η καμπύλη Phillips δείχνει ότι η επίτευξη του ενός στόχου δεν μπορεί παρά να γίνει σε βάρος του άλλου. Η ύπαρξη της καμπύλης δηλώνει την ύπαρξη μιας σχέσης «ανταλλαγής», που ο ρόλος του οικονομολόγου είναι να την εκτιμήσει ποσοτικά και ο ρόλος του πολιτικού είναι να δώσει συγκεκριμένη απάντηση στο δίλημμα: Ποιο είναι το ανεκτό επίπεδο του πληθωρισμού και ποιο το ανεκτό επίπεδο της ανεργίας. Ουσιαστικά η καμπύλη Phillips δικαιολογεί την αδυναμία της οικονομικής πολιτικής να εξασφαλίσει ταυτοχρόνως πλήρη απασχόληση και σταθερότητα τιμών. Η καμπύλη Phillips δείχνει 37

38 ότι το πρόβλημα δεν οφείλεται στα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις, αλλά στους στόχους που θέτουν. Η θεωρία του Phillips από την δημοσίευσή της κιόλας, δέχτηκε επικρίσεις: καταρχήν για την μεθοδολογία που χρησιμοποίησε, αλλά και για την αδύναμη θεωρητική ερμηνεία που πρότεινε. Η σημαντικότερη κριτική της μεθοδολογίας του Phillips αφορά την ποιότητα και το είδος των στατιστικών σειρών που χρησιμοποίησε. Οι Knowles και Winsten (1959) υποστήριξαν ότι θα έπρεπε να είχε χρησιμοποιήσει στοιχεία αποδοχών και όχι μισθών, δεδομένου ότι οι αποδοχές (οι οποίες περιλαμβάνουν και τις υπερωριακές αμοιβές) δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς, παρά οι μισθοί που εμφανίζουν έντονη μακροχρόνια τάση. Παρόλη όμως την ισχυρή κριτική που δέχθηκε η προσέγγιση του Phillips εκείνη την εποχή, η καμπύλη Phillips υιοθετήθηκε πλήρως από τους οικονομολόγους και έχει αποτελέσει βασική σχέση της οικονομικής θεωρίας. Σε αυτό βοήθησε και η έγκαιρη θεωρητική θεμελίωση της σχέσης, που δόθηκε από τον Lipsey (1960). Η προσπάθεια του Lipsey είχε δύο στόχους. Αφ' ενός προσπάθησε να δώσει στην καμπύλη Phillips την αναγκαία θεωρητική της θεμελίωση, αφ' ετέρου προχώρησε σε μια πλήρη εκ νέου εμπειρική εκτίμηση της καμπύλης Phillips, με διαφορετικές τεχνικές και με χρήση εναλλακτικών σειρών δεδομένων. Ενσωμάτωσε, επίσης, τις επιδράσεις του πληθωρισμού και των μεταβολών της ανεργίας στην βασική καμπύλη Phillips. Με αυτή του την ενέργεια θα ασχοληθούμε πιο κάτω παρουσιάζοντας κάποιες επεκτάσεις του υποδείγματος που έχει προτείνει και φάνηκαν χρήσιμες στην παρούσα εργασία. Ένας δεύτερος κύκλος μεγάλης αμφισβήτησης της θεωρίας του Phillips, ξεκίνησε όταν τη δεκαετία του 1970 πολλές χώρες αντιμετώπισαν το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού που αναλύσαμε πιο πάνω. Κύριος εκφραστής αυτής της αμφισβήτησης όπως έχουμε αναφέρει, ήταν ο Milton Friedman (1968) που υποστήριζε την βραχυχρόνια ισχύ της καμπύλης Phillips και θεωρούσε ότι η όποια παρέμβαση για μείωση της ανεργίας σε περίπτωση στασιμοπληθωρισμού, θα είχε προσωρινά αποτελέσματα αφού ο φυσικός συντελεστής ανεργίας γρήγορα θα επανέρχονταν και σα να μην έφτανε αυτό ο πληθωρισμός θα συνέχιζε να αυξάνεται. Ουσιαστικά, αυτό 38

39 που υποστήριζε ο Friedman (1968) και πολύ άλλοι, ήταν ότι οποιαδήποτε κρατική παρέμβαση σε συνθήκες στασιμοπληθωρισμού δεν θα βελτίωνε τίποτα, αντίθετα θα είχε ακόμη πιο άσχημα αποτελέσματα. Όμως δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και την πιθανότητα μεγάλης καθυστέρησης στην προσαρμογή της οικονομίας και για τον λόγο αυτό δεν πρέπει να αποκλείουμε την κρατική παρέμβαση. Τέλος επιστρέφουμε στον Lipsey και στην προσπάθειά του να ισχυροποιήσει την θεωρία του Phillips, με νέες εμπειρικές εκτιμήσεις. Καταρχήν, οι οικονομετρικές εκτιμήσεις του Lipsey (1960) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ρυθμός πληθωρισμού ήταν σημαντική ερμηνευτική μεταβλητή του ρυθμού μεταβολής του χρηματικού μισθού, αλλά μόνον όταν χρησιμοποιείται ως πρόσθετη μεταβλητή, μαζί με το επίπεδο της ανεργίας και τη μεταβολή στο επίπεδο της ανεργίας. Έτσι, η τυπική καμπύλη Phillips έλαβε, μετά τις εκτιμήσεις του Lipsey, τη μορφή: W*= α +βu(-1) + γu(-2) + δu* + εp* Όπου U*: η ποσοστιαία μεταβολή στο επίπεδο της ανεργίας και Ρ*: η ποσοστιαία μεταβολή του γενικού δείκτη τιμών. Ένα άλλο υπόδειγμα που παρουσιάστηκε από τον Lipsey (1960) μαζί με τον Parkin (1998) θεωρεί ότι ο χρηματικός μισθός αποτελείται από δύο τμήματα. Ένα τμήμα που αντιστοιχεί στον μακροχρόνιο πραγματικό μισθό που προσδιορίζεται από το επίπεδο και τις μεταβολές της παραγωγικότητας της εργασίας, και ένα βραχυχρόνιο χρηματικό τμήμα που ακολουθεί τις διακυμάνσεις του επιπέδου των τιμών. Οι εξισώσεις που χρησιμοποιούνται σε αυτό το υπόδειγμα είναι οι εξής: P* = α0+α1w*+α2m*+ α3q* W* = b0+b1p*+b2u*+ b3n* Όπου M*: οι μεταβολές των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων (εισαγόμενος πληθωρισμός) και N*: το ποσοστό των συνδικαλισμένων μισθωτών στο σύνολο των μισθωτών. 39

40 Το ενδιαφέρον αυτού του υποδείγματος είναι ότι δείχνει πώς ο πληθωρισμός των μισθών οδηγεί σε αυξητικές τάσεις του γενικού επιπέδου των τιμών, οι οποίες, εν συνεχεία, έχουν ως αποτέλεσμα νέες αυξήσεις στο επίπεδο του χρηματικού μισθού. Πρόκειται για μια επανατροφοδοτούμενη πληθωριστική διαδικασία, η οποία μπορεί να διακοπεί μόνο όταν διακοπεί το πληθωριστικό κύκλωμα. Βασιζόμενοι σε αυτή την θεωρία επιλέξαμε αυτές τις δύο εξισώσεις για το υπόδειγμά μας, λίγο πιο απλοποιημένες, μη συμπεριλαμβάνοντας τον εισαγόμενο πληθωρισμό και το ποσοστό του συνδικαλισμού, με την προσθήκη κατά περίπτωση χρονικών υστερήσεων στις μεταβλητές. 3.3 Παγκοσμιοποίηση και Καμπύλη Phillips:Η Βιβλιογραφία Πολλές εμπειρικές μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια σχετικά με τη μείωση της καμπύλης Phillips σε πολλές βιομηχανικές χώρες. Ο Kohn (2006) αναφέρει ότι ο συντελεστής που σχετίζεται με το κενό ανεργίας(unemployment gap) έχει μειωθεί σε σημαντικό βαθμό κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών. Το ΔΝΤ (2006) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σε οκτώ προηγμένες οικονομίες η ευαισθησία του πληθωρισμού σε σχέση με το κενό του ΑΕΠ (GDP gap or output gap) έχει μειωθεί από το Οι Pain, Koske και Sollie (2006) παρατήρησαν ότι η επίπτωση του εγχώριου παραγωγικού κενού (domestic output gap) στο πληθωρισμό, στις χώρες του ΟΟΣΑ έχει μειωθεί από το Οι Borio και Filardo (2007) εικάζουν ότι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της ευρείας ισοπέδωσης της καμπύλης Phillips που παρατηρήθηκε στις βιομηχανικές χώρες και στην εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης. Εμπειρικά, βρίσκουν μια σημαντική μείωση στην επίδραση του εγχώριου παραγωγικού κενού για την απόκλιση του πληθωρισμού από την τάση του σε 17 οικονομίες μετά το 1992.Επίσης παρουσιάζουν αποτελέσματα τα οποία υποδουλώνουν ότι μετά το 1985 προέκυψε μια θετική σχέση μεταξύ των παγκόσμιων κενών παραγωγής (output gaps). Ένα παρόμοιο αποτέλεσμα έχει αναφερθεί στην BIS (2006), όπου ο συσχετισμός μεταξύ του πληθωρισμού και των παγκόσμιων κενών παραγωγής φαίνεται να έχει 40

41 αυξηθεί σταθερά κατά την τελευταία δεκαετία, περίπου την ίδια στιγμή που η παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση είχε αρχίσει να εμβαθύνει. Οι Borio και Filardo (2007) υποστηρίζουν ότι η αυξημένη δυνατότητα υποκατάστασης μεταξύ εγχώριων και ξένων προϊόντων καθώς και μεταξύ ξένης και εγχώριας εργασίας έχει διακόψει τη σύνδεση μεταξύ των εγχώριων πιέσεων της ζήτησης και του εγχώριου πληθωρισμού, ενώ παράλληλα παρατηρείται ενίσχυση της ευαισθησίας του πληθωρισμού στις συνθήκες προσφοράς και ζήτησης στις παγκόσμιες αγορές. Ορισμένες μελέτες συμμερίζονται την άποψη αυτή. Σύμφωνα με τον Bean (2006), ο αυξημένος ανταγωνισμός από τις αναδυόμενες χώρες μπορεί να επιδράσει αρνητικά στο πεδίο εφαρμογής μιας επιχείρησης, δηλαδή να αυξήσει τις τιμές της σε σχέση με μια κυκλική αύξηση του οριακού κόστους, που επηρεάζει την κυκλική συμπεριφορά των περιθωρίων κέρδους. Επιπλέον, το οριακό κόστος μπορεί να γίνει λιγότερο ευαίσθητο στον επιχειρηματικό κύκλο, καθώς η απειλή των δραστηριοτήτων offshore στην Κίνα, την Ινδία ή την Ανατολική Ευρώπη μειώνει τη δύναμη των εργαζομένων υποστηρίζοντας υψηλότερους μισθούς σε μια εποχή πτώσης της ανεργίας. Υπό αυτή την άποψη, ο ίδιος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η μείωση της κλίσης της καμπύλης Phillips είναι μια «μικτή ευλογία», υπονοώντας ότι τα λάθη της πολιτικής αυτής δεν θα εμφανιστούν σε μεγάλες μετακινήσεις του πληθωρισμού, αλλά και ότι οι διακυμάνσεις της συνολικής ζήτησης είναι ένα λιγότερο αποτελεσματικό μέσο για τον έλεγχο του πληθωρισμού. Ωστόσο, υπάρχει ένας αντίλογος. Σύμφωνα με τον Rogoff (2006), μια αύξηση στον διεθνή ανταγωνισμό δε πρέπει να συνεπάγεται ισοπέδωση της καμπύλης Phillips. Με άλλα λόγια, οι επιχειρήσεις πρέπει να αναθεωρήσουν τη πολιτική τους σχετικά με τις τιμές, καθώς το κόστος της διατήρησης των τιμών καθορίζεται σε λάθος επίπεδο. Ο Ball (2006) διαφωνεί με την ιδέα ότι η αύξηση του διεθνούς ανταγωνισμού ερμηνεύει τη σχέση μεταξύ των τιμών και των εγχώριων ικανοτήτων, δεδομένου ότι ακόμη και το οριακό κόστος σε αυτή την περίπτωση επιχειρήσεων, εξακολουθεί να εξαρτάται από τα επίπεδα παραγωγής της επιχείρησης, και όχι από την παγκόσμια αγορά. Από εμπειρικής άποψης, εκτίμησε ότι η καμπύλη Phillips για 7 χώρες τη 41

42 περίοδο από , επιτρέπει στο συντελεστή παραγωγής να δείχνει άμεση εξάρτηση με το τι συμβαίνει στο εμπόριο. Ο Ihrig (2007) εκτίμησε τις καμπύλες Phillips σε 11 χώρες, και δε βρήκε καμία απόδειξη ότι η ευαισθησία του πληθωρισμού στο εγχώριο κενό παραγωγής οφείλεται στη παγκοσμιοποίηση. Ο Woodford (2007) αντιμετώπισε τις συνέπειες του ανοίγματος από θεωρητική σκοπιά σε ένα νέο-κευνσιανό μοντέλο δύο χωρών, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ακόμη και σε μια ανοικτή οικονομία η συνολική σχέση προσφοράς συνδέει τον εγχώριο πληθωρισμό ως επί το πλείστον με την εγχώρια οικονομική δραστηριότητα, με ελάχιστο ή καθόλου ρόλο για το περιθώριο παγκοσμιοποίησης( global slack ), και ότι, ακόμη και με μια ενιαία παγκόσμια αγορά εργασίας, το περιθώριο συμβιβασμού(tradeoff) μεταξύ εγχώριου πληθωρισμού και εγχώριας παραγωγής δεν είναι απαραίτητο να μειώνεται. Ένα παρόμοιο συμπέρασμα επετεύχθη από τον Romer (1993), που βασίζεται σε μια διαφορετική άποψη: ορισμένες θυσίες πρέπει να είναι (πιο απότομες, ως εκ τούτου καμπύλες Phillips) λιγότερες σε ανοικτές οικονομίες, δεδομένου ότι σε αυτή την περίπτωση μια επεκτατική νομισματική πολιτική έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στον πληθωρισμό μέσω της συναλλαγματικής ισοτιμίας, και μικρότερες επιπτώσεις στην παραγωγή, μέσω της υψηλότερης τιμής των εισαγόμενων ενδιάμεσων εισροών. Η οικονομική βιβλιογραφία παρέχει μια εναλλακτική εξήγηση των παρατηρούμενων στυλιζαρισμένων γεγονότων, με πολύ διαφορετικές επιπτώσεις. Οι Ball, Mankiw και Romer (1988) έχουν από καιρό δείξει ότι υπάρχει μια αρνητική σχέση μεταξύ των λόγων της θυσίας και του πληθωρισμού, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι θυσίες μπορεί να είναι ενδογενείς στο καθεστώς πολιτικής και να αντανακλούν την επίδραση του τελευταίου σε προσδοκίες για τον πληθωρισμό. Μείωση του πληθωρισμού μπορεί να προωθήσει μια σχετικά σπάνια ονομαστική τιμή προσαρμογής, η οποία ισοπεδώνει μηχανικά την καμπύλη Phillips! Μια τέτοια μείωση της κλίσης της καμπύλης Phillips θα οφείλεται στην πολιτική και δεν θα μπορέσει να αξιοποιηθεί για σκοπούς ελέγχου. Μια μακρά παράδοση στην 42

43 οικονομική ανάλυση, δεδομένου ορισμένων αναλύσεων από Friedman, Phelps και Lucas(1976), τονίζει ότι οι παγίδες της θεραπείας εκτιμώνται ως καμπύλες Phillips, όπως οι δομικές σχέσεις. Ο Sargent (1999)παρουσιάζει ένα μοντέλο που δείχνει πώς "ανώφελα" μείωσε τις εκτιμήσεις του περιθωρίου συμβιβασμού (trade-off), προκαλώντας λάθη στη πολιτική. Η υπόθεσή του αφορά τον προσδιορισμό των πολιτικών υπευθύνων, του πληθωρισμού σχετικά με την ανεργία, του πληθωρισμού με το περιθώριο συμβιβασμού, και προειδοποιεί ότι αν οι απόψεις τους οδηγούνται από απλές εμπειρικές συσχετίσεις, ο αποπληθωρισμός δεν θα διαρκέσει και ο πληθωρισμός μπορεί να αρχίζει να συμβαίνει περιοδικά. Το γενικό συμπέρασμα από τη βιβλιογραφία προκαλεί αμφιλεγόμενα συμπεράσματα. Συνολικά, τα αποδεικτικά στοιχεία δίνουν μικρή βοήθεια: ενώ δείχνουν ότι η εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης και η ισοπέδωση της καμπύλης Phillips είναι ισχυρά σχηματοποιημένα γεγονότα, είναι ταυτόχρονα πολύ δύσκολο να τα ερμηνεύσει κάποιος, πόσο μάλλον να αναφερθεί στο τρόπο που συνδέονται μεταξύ τους καθώς και σε τυχόν συνέπειες που προκύπτουν από αυτή τη σχέση. 3.4 Ανασκόπηση Εμπειρικής Βιβλιογραφίας Πολλοί οικονομολόγοι χρησιμοποίησαν διάφορα υποδείγματα προκειμένου να μελετήσουν τη καμπύλη Phillips. Ένα από τα βασικά μοντέλα που θα μελετήσουμε είναι αυτό αφορά την μέτρηση του ποσοστού ανεργίας που δεν επιταχύνει το φυσικό ποσοστό ανεργίας (NAIRU) σε δυο βασικές χώρες, τις Η.Π.Α. και την Ε.Ε. Η εκτιμώμενη εξίσωση έχει την γενική μορφή: Pt = Pe ε(ut-unr) - λ(ut-ut-1) Όπου: Pt = πληθωρισμός, Pe = προσδοκώμενος πληθωρισμός, Ut = ανεργία, UNAIRU = φυσικό ποσοστό ανεργίας, 43

44 ε = παράμετρος που μετράει την ανταπόκριση του μισθού στην ανεργία, λ = παράμετρος που μετράει την έκταση στην οποία οι αλλαγές στην ανεργία (Ut - Ut-1) επηρεάζουν το επίπεδο του πληθωρισμού. Τα αποτελέσματα της εκτίμησης έχουν ως εξής: Για την Ευρώπη η εκτιμώμενη εξίσωση είναι: Pt = Pe (Ut ) (Ut-Ut-1) Όλοι οι συντελεστές της εξίσωσης για την Ευρώπη είναι στατιστικά σημαντικοί, τα πρόσημα είναι τα αναμενόμενα, ενώ το R 2 = Επίσης δεν υπάρχει αυτοσυσχέτιση στο δείγμα αφού D-W = και τεστ αυτοσυσχέτισης LM(2) = Τέλος η κατανομή των καταλοίπων είναι κανονική (JB = ) και δεν υπάρχει ετεροσκεδαστικότητα (WH = ). Για τις Η.Π.Α. η εκτιμώμενη εξίσωση είναι: Pt = Pe (Ut ) (Ut-Ut-1) Όλοι οι συντελεστές της εξίσωσης για τις Η.Π.Α. είναι στατιστικά σημαντικοί, τα πρόσημα είναι τα αναμενόμενα, ενώ το R 2 = Επίσης δεν υπάρχει αυτοσυσχέτιση στο δείγμα αφού D-W = Τέλος η κατανομή των καταλοίπων είναι κανονική (JB = ) και δεν υπάρχει ετεροσκεδαστικότητα (WH = ). Αναλύοντας την εξίσωση για τις δυο αυτές χώρες καταλήγουμε στα παρακάτω συμπεράσματα. Το φυσικό ποσοστό ανεργίας (NAIRU), για την Ευρώπη είναι 7.57% και για τις Η.Π.Α. είναι 5.40%. Η επίδραση της διαφοράς πραγματικής ανεργίας με το φυσικό ποσοστό ανεργίας είναι αντίστροφη. Η επίδραση είναι μεγαλύτερη στις Η.Π.Α. με ε = ενώ η Ευρώπη με ε =

45 Η μεγαλύτερη επίδραση της διαφοράς (Ut - Ut-1) είναι στην Ευρώπη με λ = , ενώ στις Η.Π.Α. ισχύει λ = Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η καμπύλη Phillips με την μορφή που εκφράζεται στο μοντέλο μπορεί να αντιπροσωπεύσει την σχέση πληθωρισμού και ανεργίας για αυτές τις δυο χώρες. Πιο εξειδικευμένα, το συμπέρασμα από αυτή την εκτίμηση είναι ότι, τουλάχιστον βραχυχρόνια η σχέση πληθωρισμού-ανεργίας είναι τέτοια ώστε όταν η ανεργία πέσει κάτω από το φυσικό ποσοστό ανεργίας, ο πληθωρισμός θα αυξάνεται μέχρι η ανεργία να ισούται ξανά με το φυσικό ποσοστό ανεργίας, οπότε και σταθεροποιείται (ο πληθωρισμός) σε υψηλότερα επίπεδα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Οι Friedman και Phelps ανέφεραν πως το βασικό μειονέκτημα της καμπύλης Phillips είναι πως αυτή αγνοεί την επίδραση του προσδοκώμενου πληθωρισμού στη διαδικασία καθορισμού του μισθού. Οι εργαζόμενοι ενδιαφέρονται για τον πραγματικό μισθό (δηλαδή για την ποσότητα των αγαθών που μπορούν να αγοράσουν με το μισθό 45

46 τους) και όχι για τον ονομαστικό μισθό (τη χρηματική αξία του μισθού). Μετά τις επικρίσεις όμως του Friedman (1968) και του Phelps (1967), κατά γενική παραδοχή η καμπύλη Phillips δεν είναι σταθερή, δηλαδή μετατοπίζεται προς τα πάνω όταν οι προσδοκίες για πληθωρισμό αυξάνονται. Συνεπώς, μια χώρα που επιλέγει πολύ υψηλό δείκτη πληθωρισμού θα διαπιστώσει ότι η καμπύλη Phillips που την αφορά μετατοπίζεται προς τα πάνω. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, υπάρχει ελάχιστη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής ανάμεσα στον πληθωρισμό και στην ανεργία. Έτσι, η καμπύλη Phillips μακροχρόνια είναι στην πραγματικότητα μια κάθετη γραμμή με σημαντικές συνέπειες για το κόστος μιας νομισματικής ένωσης. Αν οι αρχές προσπαθήσουν να μειώσουν τον πληθωρισμό, η ανεργία θα αυξηθεί για κάποιο διάστημα. Συνεπώς, η μάχη κατά του πληθωρισμού έχει ως αποτέλεσμα κοινωνικό κόστος. Γι αυτό το λόγο ο Friedman πρότεινε τον κανόνα σταθερής νομισματικής αύξησης, ο οποίος στοχεύει στην εγγύηση ενός σταθερού ποσοστού πληθωρισμού. Οι Κεϋνσιανοί συνήθως αντιτίθενται σε αυτήν την πρόταση και αρνούνται την ύπαρξη ενός φυσικού ποσοστού ανεργίας απορρίπτοντας τον πυρήνα της μονεταριστικής συλλογιστικής. Συνεπώς, τα βασικά συμπεράσματα του Phillips είναι ότι ο ρυθμός μεταβολής των ονομαστικών ημερομισθίων παραμένει σταθερός και ότι οι μεταξύ σχέσεις των (P/P) και U είναι κυκλικές. Παρατήρησε επίσης ότι το w*/w δεν επηρεάζεται μόνο από το U αλλά και από το ρυθμό μεταβολής της ζήτησης εργασίας και κατά συνέπεια από το ρυθμό μεταβολής της ανεργίας. Σε περιόδους αυξανόμενης οικονομικής δραστηριότητας, όπου αυξάνεται η ζήτηση εργασίας και συνεπώς μειώνεται το ποσοστό ανεργίας, οι μισθοί αυξάνονται πιο γρήγορα από ότι θα συνέβαινε αν το ποσοστό ανεργίας ήταν μεν το ίδιο, αλλά η ζήτηση εργασίας δεν αυξανόταν. Αντίθετα, σε περιόδους κάμψης της οικονομικής δραστηριότητας, όπου περιορίζεται η ζήτηση εργασίας και κατά συνέπεια αυξάνεται το ποσοστό της ανεργίας, οι μισθοί αυξάνονται πιο αργά απ ότι θα συνέβαινε αν το ποσοστό ανεργίας ήταν μεν το ίδιο, η ζήτηση όμως εργασίας δε μειωνόταν, δεδομένου ότι στην πρώτη περίπτωση οι εργοδότες είναι λιγότερο διατεθειμένοι να δώσουν αυξήσεις μισθών και οι εργαζόμενοι είναι σε ασθενέστερη θέση για να πιέσουν για μισθολογικές αυξήσεις από ότι αν το ποσοστό ανεργίας ήταν μεν το ίδιο, δε μειωνόταν όμως η ζήτηση εργασίας. 46

47 4.1 Ο Άριστος Συνδυασμός Πληθωρισμού και Ανεργίας σύμφωνα με την καμπύλη Phillips. Η καμπύλη Phillips είναι το αποτέλεσμα των πιέσεων της αγοράς στους μισθούς. Όταν το ποσοστό ανεργίας είναι μικρό, οι επιχειρήσεις δε μπορούν να εξασφαλίσουν εύκολα την ποσότητα εργασίας που χρειάζονται και γι αυτό προσφέρουν υψηλότερους μισθούς για να προσελκύσουν εργαζομένους. Έτσι οι μισθοί ανεβαίνουν ταχύτερα όταν το ποσοστό ανεργίας είναι χαμηλό. Αντίθετα, όταν η ανεργία αυξάνεται, οι θέσεις εργασίας είναι περιορισμένες και οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να προσλάβουν εργαζόμενους χωρίς να αυξήσουν τους μισθούς. Πράγματι, οι μισθοί μπορεί ακόμα και να πέσουν καθώς αυξάνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των εργαζομένων για τον περιορισμένο αριθμό των θέσεων εργασίας. Αν γίνει αποδεκτή η ύπαρξη μιας σχέσης αντιστρόφως ανάλογης μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας, τότε η καμπύλη Phillips αποτελεί έναν περιορισμό τον οποίο αντιμετωπίζουν οι φορείς της οικονομικής πολιτικής, αφού, με δεδομένη τη δομή της αγοράς εργασίας και με δεδομένους τους εξωτερικούς για τη συγκεκριμένη χώρα παράγοντες, όπως είναι ο ρυθμός μεταβολής των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων, είναι δυνατή η επιλογή μόνο εκείνων των συνδυασμών ρυθμού μεταβολής του γενικού επιπέδου των τιμών (P*/P) και ποσοστού ανεργίας (U), οι οποίοι βρίσκονται πάνω στην καμπύλη Phillips. 47

48 Διάγραμμα 4.1: Ο άριστος συνδυασμός πληθωρισμού και ανεργίας Στο διάγραμμα, η καμπύλη ΑΑ αποτελεί την καμπύλη Phillips μιας οικονομίας. Η κλίση της ΑΑ μετρά τη σχέση αντίστροφης αναλογίας μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού. Οι καμπύλες κοινωνικής αδιαφορίας S1, S2, και S3 οι οποίες εξειδικεύονται από τη συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας: W=W (P*/P, U) απεικονίζουν η καθεμία ένα σύνολο σημείων τα οποία συνδέονται με το ίδιο επίπεδο κοινωνικής ευημερίας. Οι καμπύλες S1, S2 και S3 εκφράζουν αυξανόμενα επίπεδα κοινωνικής ευημερίας (S1<S2<S3), αφού τόσο ο πληθωρισμός όσο και η ανεργία συνδέονται με αρνητική οριακή κοινωνική χρησιμότητα ή ευημερία. Το σημείο Β στο οποίο η καμπύλη ΑΑ εφάπτεται με την υψηλότερη καμπύλη κοινωνικής αδιαφορίας S2, είναι το σημείο του κοινωνικά άριστου συνδυασμού πληθωρισμού και ανεργίας. 4.2 Η βραχυχρόνια Σχέση μεταξύ Πληθωρισμού και Ανεργίας 48

49 Πληθωρισμός Ας δούμε ποιες δυνατότητες δίνει μια καμπύλη Phillips για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής που θέλει να επηρεάσει τη συναθροιστική ζήτηση με μέτρα νομισματικής ή δημοσιονομικής πολιτικής. Σε κάθε χρονική στιγμή, ο προσδοκώμενος πληθωρισμός και οι εξωγενείς διαταραχές της προσφοράς βρίσκονται εκτός του άμεσου ελέγχου των υπευθύνων. Παρόλο αυτά, μεταβάλλοντας τη συναθροιστική ζήτηση, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής μπορούν να μεταβάλουν την παραγωγή, την ανεργία και τον πληθωρισμό. Οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής μπορούν να αυξήσουν τη συναθροιστική ζήτηση για να μειώσουν την ανεργία και να αυξήσουν τον πληθωρισμό. Ή μπορούν να περιορίσουν τη συναθροιστική ζήτηση για να αυξήσουν την ανεργία και να μειώσουν τον πληθωρισμό. Οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής μπορούν να διαχειριστούν τη συναθροιστική ζήτηση και να επιλέξουν ένα συνδυασμό πληθωρισμού και ανεργίας πάνω στην βραχυχρόνια καμπύλη Phillips. Παρατηρούμε ότι η βραχυχρόνια καμπύλη Phillips εξαρτάται από τον προσδοκώμενο πληθωρισμό. Αν ο προσδοκώμενος πληθωρισμός αυξηθεί, η καμπύλη Phillips μετατοπίζεται προς τα πάνω, και η ανταλλαγή που επιτυγχάνουν οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής είναι λιγότερο ευεργετική: ο πληθωρισμός είναι υψηλότερος για κάθε επίπεδο ανεργίας. Το παρακάτω σχήμα δείχνει με ποιο τρόπο η ανταλλακτική σχέση εξαρτάται από το επίπεδο του προσδοκώμενου πληθωρισμού. π Χαμηλός προσδοκώμενος πληθωρισμός Υψηλός προσδοκώμενος πληθωρισμός u Ανεργία u Διάγραμμα 4.2 : Σχέση Πληθωρισμού Ανεργίας 49

50 Δεδομένου ότι οι άνθρωποι αναπροσαρμόζουν τις πληθωριστικές προσδοκίες τους με την πάροδο του χρόνου, η ανταλλαγή αυτή μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας ισχύει μόνο στη βραχυχρόνια περίοδο. Οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής δεν μπορούν να διατηρήσουν για πάντα τον πληθωρισμό πάνω από τον προσδοκώμενο πληθωρισμό. Τελικά, οι προσδοκίες προσαρμόζονται στο ρυθμό του πληθωρισμού που επιλέγουν οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής. Στην μακροχρόνια περίοδο, ανεργία επιστρέφει στο φυσικό της ποσοστό, όπου δεν υπάρχει ανταλλακτική σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας. 4.3 Ορθολογικές Προσδοκίες για τον Πληθωρισμό και η Σχέση τους με την Ανεργία Δεδομένου ότι οι πληθωριστικές προσδοκίες επηρεάζουν τον πληθωρισμό και την ανεργία, το ερώτημα που προκύπτει είναι πώς διαμορφώνουν οι άνθρωποι τις προσδοκίες τους. Μέχρι τώρα, υποθέταμε ότι ο προσδοκώμενος πληθωρισμός εξαρτάται από τον πληθωρισμό που παρατηρείται προσφάτως. Παρόλο που αυτή η υπόθεση των προσαρμοστικών προσδοκιών φαίνεται εύλογη, είναι αρκετά απλή για να είναι εφαρμόσιμη σε όλες τις περιπτώσεις. Μια άλλη προσέγγιση είναι να υποθέσουμε ότι οι άνθρωποι έχουν ορθολογικές προσδοκίες. Δηλαδή, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτοί χρησιμοποιούν άριστα όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων και των πληροφοριών για τις τρέχουσες πολιτικές, για να προβλέψουν το μέλλον. Επειδή η νομισματική και η δημοσιονομική πολιτική επηρεάζουν τον πληθωρισμό, θα πρέπει και ο προσδοκώμενος πληθωρισμός να εξαρτάται τελικά από και από τις δυο αυτές πολιτικές. Σύμφωνα με τη θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών, μια μεταβολή στη νομισματική ή τη δημοσιονομική πολιτική, μεταβάλλει ταυτόχρονα και τις προσδοκίες. Έτσι η αξιολόγηση κάθε μεταβολής της οικονομικής πολιτικής πρέπει να λαμβάνει υπόψη την επίπτωση που έχει η εκάστοτε πολιτική στις προσδοκίες. Η προσέγγιση αυτή συνεπάγεται ότι ο πληθωρισμός είναι λιγότερο αδρανειακός από ότι φαινόταν πρωτίστως. Έτσι οι υποστηρικτές των ορθολογικών προσδοκιών υποστηρίζουν ότι η βραχυχρόνια καμπύλη Phillips δεν εκφράζει με ακρίβεια τις διαθέσιμες επιλογές. 50

51 Πιστεύουν ότι αν οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής δεσμευθούν με πειστικό τρόπο ότι θα μειώσουν τον πληθωρισμό, οι ορθολογιστές άνθρωποι θα αντιληφθούν αυτή την αποφασιστικότητα της κυβέρνησής τους και θα περιορίσουν γρήγορα τις πληθωριστικές προσδοκίες τους. Σύμφωνα με τη θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών, οι παραδοσιακές εκτιμήσεις του δείκτη της θυσίας δεν είναι χρήσιμες για να εκτιμήσουμε την επίπτωση των διαφόρων πολιτικών. Στο πλαίσιο μιας αξιόπιστης πολιτικής, το κόστος μείωσης του πληθωρισμού μπορεί να είναι πολύ μικρότερο από ότι υποδηλώνουν οι εκτιμήσεις που στηρίζονται στο δείκτη της θυσίας. Στην πιο ιδανική περίπτωση θα μπορούσε να υπάρξει μείωση του πληθωρισμού χωρίς να προκληθεί καθόλου οικονομική ύφεση. Μια ανώδυνη αντιπληθωριστική πολιτική έχει δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, το σχέδιο μείωσης του πληθωρισμού πρέπει να ανακοινωθεί πριν οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις, που ορίζουν τους μισθούς και τις τιμές, διαμορφώσουν τις προσδοκίες τους. Δεύτερον, οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις πρέπει να πεισθούν για την κυβερνητική δέσμευση διαφορετικά, δε θα περιορίσουν τις πληθωριστικές προσδοκίες τους. Αν ικανοποιηθούν και οι δύο αυτές προϋποθέσεις, αμέσως θα μετατοπισθεί προς τα κάτω η βραχυχρόνια καμπύλη ανταλλαγής μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας, επιτρέποντας την επίτευξη χαμηλότερου πληθωρισμού χωρίς υψηλότερη ανεργία. 4.4 Αντιπληθωριστική Πολιτική και Αύξηση ανεργίας και Πληθωρισμού Ας φανταστούμε μια οικονομία στην οποία η ανεργία βρίσκεται στο φυσικό της ποσοστό και ο πληθωρισμός τρέχει με ρυθμό 6%. Τι θα συμβεί με την ανεργία και την παραγωγή αν η κεντρική τράπεζα επιδιώξει τη μείωση του πληθωρισμού από το 6% στο 2%; Η καμπύλη Phillips δείχνει πως όταν δε σημειωθεί κάποια ευεργετική εξωγενής διαταραχή της προσφοράς, η μείωση του πληθωρισμού απαιτεί μια περίοδο υψηλής ανεργίας και μειωμένης παραγωγής. Πόσο όμως και για πόσο καιρό θα πρέπει η ανεργία να αυξηθεί πάνω από το φυσικό της ποσοστό; Πριν αποφασίσουν αν θα μειώσουν τον πληθωρισμό, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής 51

52 πρέπει να γνωρίζουν τι ποσοστό της παραγωγής θα χαθεί στη διάρκεια της μετάβασης προς το χαμηλότερο πληθωρισμό. Το κόστος αυτό θα πρέπει να συγκριθεί με το όφελος από τη μείωση του πληθωρισμού. Σε πολλές έρευνες χρησιμοποιούνται τα διαθέσιμα στοιχεία για να μελετηθεί ποσοτικά η καμπύλη Phillips. Τα συμπεράσματα αυτών των ερευνών συνοψίζονται συχνά σε έναν αριθμό, που ονομάζεται δείκτης θυσίας, και είναι το ποσοστό του ετήσιου πραγματικού ΑΕΠ που πρέπει να θυσιαστεί για να επιτευχθεί μείωση του πληθωρισμού κατά μία ποσοστιαία μονάδα. Μολονότι οι εκτιμήσεις για το δείκτη θυσίας μπορεί να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό, μια τυπική εκτίμηση του δείκτη είναι περίπου το 5: που σημαίνει ότι για να μειωθεί κατά μία ποσοστιαία μονάδα ο ρυθμός του πληθωρισμού, πρέπει να θυσιαστούν 5 ποσοστιαίες μονάδες του ετήσιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Μπορούμε επίσης να εκφράσουμε το δείκτη της θυσίας σε ποσοστιαίες μονάδες ανεργίας. Ο νόμος του Okun λέει ότι η μεταβολή της ανεργίας κατά 1 ποσοστιαία μονάδα μεταφράζεται σε μεταβολή του ΑΕΠ κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες. Επομένως, η μείωση του πληθωρισμού κατά 1 ποσοστιαία μονάδα χρειάζεται περίπου 2,5 ποσοστιαίες μονάδες κυκλικής ανεργίας. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το δείκτη θυσίας για να εκτιμήσουμε πόσο θα πρέπει να αυξηθεί η ανεργία και για πόσο καιρό, για να μειωθεί ο πληθωρισμός. Δεδομένου ότι η μείωση του πληθωρισμού κατά 1 ποσοστιαία μονάδα απαιτεί να θυσιαστεί το 5% του ετήσιου ΑΕΠ, η μείωση του πληθωρισμού κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες απαιτεί να θυσιαστεί το 20% του ετήσιου ΑΕΠ. πράγμα που είναι ισοδύναμο με το ότι η μείωση αυτή του πληθωρισμού απαιτεί τη θυσία 10 ποσοστιαίων μονάδων κυκλικής ανεργίας. Η αντιπληθωριστική πολιτική μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, που όλες όμως καταλήγουν στη θυσία του 20% του ετήσιου ΑΕΠ. Για παράδειγμα, μια γρήγορη αντιπληθωριστική διαδικασία θα μείωνε το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν κατά 10% μέσα σε δύο χρόνια. Ένας μέτριος αντιπληθωρισμός θα μείωνε την παραγωγή κατά 5% για τέσσερα χρόνια. Ενώ ένας ακόμη πιο προοδευτικός αντιπληθωρισμός, θα μείωνε την παραγωγή κατά 2% το χρόνο για μια δεκαετία. Επομένως ο πληθωρισμός είναι ένα 52

53 φαινόμενο που διαταράσσει την ομαλή λειτουργία συστήματος και ασκεί σημαντικές επιδράσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας. 53

54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ 5.1 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια τα φαινόμενα της ανεργίας και του πληθωρισμού έχουν απασχολήσει τους οικονομολόγους περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο μεταπολεμικά. Σε ορισμένες χώρες, μάλιστα ένα ή και τα δύο οικονομικά προβλήματα αυξάνονται σε τέτοιο επίπεδο ώστε να λαμβάνουν ανησυχητικές διαστάσεις. Όταν οι τιμές των ποσοστών της ανεργίας ή και του πληθωρισμού μιας χώρας είναι υψηλές, τότε η οικονομία Ειδικότερα στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μία προσπάθεια παρουσίασης της διαχρονικής εξέλιξης της ανεργίας και του πληθωρισμού σε επιλεγμένες χώρες. Αρχικά παραθέτονται τα ποσοστά της ανεργίας και του πληθωρισμού και κατόπιν αναπτύσσονται συγκεντρωτικά στοιχεία συγκρίνοντας την πορεία τους από χώρα σε χώρα. 5.2 Η ανεργία και ο Πληθωρισμός στην Ελλάδα Η εξέλιξη της Ανεργίας στην Ελλάδα Διαχρονικά Το τμήμα αυτό πραγματεύεται την πορεία της ανεργίας στη χώρα μας και επιχειρείται να γίνει μία καταγραφή διαχρονικά για την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας από τη δεκαετία του 1970 έως το Αρχικά, η Ελλάδα από το 1950 μέχρι το 1970 πέτυχε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης εξαιτίας των μεγάλων ξένων επενδύσεων που σημειώθηκαν στη χώρα. Η ανάπτυξη ήταν σημαντική και είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Όμως στα μέσα της δεκαετίας του 70 η χώρα σημείωσε πτώση στα ποσοστά αύξησης του ΑΕΠ και στην παραγωγικότητα ενώ ταυτόχρονα παρατηρήθηκε αύξηση στις δαπάνες εργασίες, καθώς και στην τιμή του πετρελαίου. Το1981 τα προστατευτικά 54

55 εμπόδια καταργήθηκαν καθώς, η Ελλάδα προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κεφάλαια συνοχής συνέβαλαν αρκετά στη γρήγορη οικονομική ανάπτυξη της χώρας στη δεκαετία του 80. Επιπλέον θα λέγαμε ότι το 1970 για πολλούς ήταν μια δεκαετία απαισιοδοξίας. Άνοιξε με μια ύφεση το 1970 και το οδυνηρό τέλος του πολέμου του Βιετνάμ. Μνήμες από τη μεγάλη οικονομική κρίση έκανε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής απρόθυμους να χρησιμοποιήσουν περιοριστική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική για να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό, διότι έγινε αντιληπτό ότι η σχετική αύξηση της ανεργίας θα ήταν αναπόφευκτη. Ένα πετρελαίου εμπάργκο το 1973 που προήλθε από τον Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών κρατών (ΟΠΕΚ), οδήγησε σε ταχείς ρυθμούς πληθωρισμού και σε ύφεση, και υπήρχε άλλη μια σειρά προβλημάτων εφοδιασμού πετρελαίου το Από το , οι αριθμοί που έφτασε ήταν 7,9% για την ανεργία και 8,1% για τον ΔΤΚ. Διάγραμμα 5.1: Ποσοστό Ανεργίας για τα έτη Στη δεκαετία του 1980, εμφανίστηκε μετά από αρκετά χρόνια ιδιαίτερα υψηλή ανεργία με μέσο όρο 8% κατά τα έτη 1980 έως 1986 (των οποίων το μέγιστο ήταν 9,7% το 1982). Το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε 4,5 ποσοστιαίες μονάδες κατά τους πρώτους 17 μήνες από την τρέχουσα ύφεση, πολύ πιο απότομη αύξηση από οποιαδήποτε από τις προηγούμενες υφέσεις. Ειδικότερα, κατά τους πρώτους δεκαεπτά μήνες από τη βαθιά ύφεση του 1981/1982, το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε μόλις 3,6 ποσοστιαίες 55

56 μονάδες. Με άλλα λόγια, ενώ το ποσοστό ανεργίας ήταν υψηλό κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του Το ποσοστό της ανεργίας μειώθηκε περισσότερο από μια ολόκληρη ποσοστιαία μονάδα από το τέταρτο τρίμηνο του 1983 έως το δεύτερο τρίμηνο του 1984 και, στη συνέχεια, έδειξε πιο μικρή βελτίωση που λήγει στο 7,2%. Από το 1983 μέχρι το 2010, Ποσοστό Ανεργίας για Ελλάδα, έφθασε στο 9,43 τοις εκατό φθάνοντας ένα ιστορικό υψηλό των 12,40 εκατοστιαίες μονάδες τον Οκτώβριο του 1999 και ένα ρεκόρ του 6,30 τοις εκατό τον Απρίλιο του Στην δεκαετία του 1990, που σηματοδότησε και την εκτίναξη της ανεργίας στη χώρα μας φτάνοντας το ιστορικό ρεκόρ του 12% το 1999, μπορούμε να δούμε τη σημαντική αύξηση του απώλειας εργασίας, ενώ ο ρυθμός εύρεσης συνέχιζε να μειώνεται. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να ερμηνευθεί εύκολα στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας με τις περιοριστικές πολιτικές και την ύφεση. Ωστόσο, η συνέχιση αυτή της διαδικασίας σε ολόκληρη τη δεκαετία, με τους υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης, αποτελεί αίνιγμα. Το ποσοστό ανεργίας το Δεκέμβριο 2009 ανήλθε σε 9,5%, έναντι 7,7% το Δεκέμβριο Το σύνολο των απασχολουμένων κατά το Δεκέμβριο 2009 εκτιμάται ότι ανήλθε σε άτομα. Οι άνεργοι ανήλθαν σε άτομα, ενώ ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ανήλθε σε άτομα. Το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα ανήλθε στο 12,1 τοις εκατό κατά το τέταρτο τρίμηνο του Το εργατικό δυναμικό ορίζεται ως ο αριθμός των απασχολουμένων καθώς και ο αριθμός ανέργων, αλλά όσοι αναζητούν εργασία. Όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα, η ανεργία την χρονική περίοδο παρουσιάζει μικρές αυξομειώσεις και μετά το 2004 σημειώνει συνεχή μείωση. Συγκεκριμένα το 2008 το ποσοστό της ανεργίας κυμαίνεται γύρω από το 7,3%, ενώ από τη χρονική περίοδο αυτή η πορεία της ανεργίας αρχίζει να γίνεται ανοδική και το 2009 προσέγγισε το 9,3%. Η οικονομική κρίση επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη της ανεργίας τα τελευταία έτη ενώ παρατηρήθηκε σημαντική άνοδος των ποσοστών αυτής. Το 2012, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, οι άνεργοι ανέρχονταν σε άτομα (μέσο ετήσιο επίπεδο). Κατά το 2013 με 2015 ο αριθμός των ανέργων έχει αυξηθεί σε

57 Διάγραμμα 5.2 : Εξέλιξη Ανεργίας 5.3 Προτεινόμενες Πολιτικές Αντιμετώπισης της Ανεργίας στην Ελλάδα Η Εκπαίδευση και Συνεχής Επαγγελματική Κατάρτιση Η καταπολέμηση της ανεργίας των νέων περνάει από τη θέσπιση συστημάτων και μεθόδων που θα επιτρέπουν την εξασφάλιση συγχρόνως μιας βασικής κατάρτισης επαρκούς επιπέδου και της σύνδεσης μεταξύ σχολικής κατάρτισης και της ενεργούς επαγγελματικής ζωής. Για την κοινωνία του αύριο δεν αρκεί μόνο να διατηρείται η γνώση και η τεχνογνωσία που αποκτήθηκε σε κάποια δεδομένη στιγμή. Απαιτείται εξίσου ικανότητα μάθησης, επικοινωνίας, ομαδικής εργασίας, αξιολόγηση της προσωπικής κατάστασης. Τα μελλοντικά επαγγέλματα απαιτούν ικανότητες διάγνωσης, διατύπωσης προτάσεων βελτίωσης, σε όλα τα επίπεδα, αυτονομία, πνευματική ανεξαρτησία και ικανότητα ανάλυσης που προσδίδει η γνώση. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητη η προσαρμογή του περιεχομένου της εκπαίδευσης και της δυνατότητας βελτίωσης της κατάρτισης, κάθε φορά που θεωρείται απαραίτητο. Η αναγκαιότητα της ανάπτυξης της συνεχούς επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης έχει γίνει αποδεκτή, αλλά απαιτεί και τον επαναπροσανατολισμό των διαθέσιμων πόρων προς αυτή την κατεύθυνση και όχι προς παθητικές πολιτικές 57

58 αντιμετώπισης της ανεργίας. Η δυσκολία ανταπόκρισης του συστήματος επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες έχει σχέση από τη μια με τους χαλαρούς δεσμούς της με την παραγωγή, τους κοινωνικούς στόχους και τις προτεραιότητες και από την άλλη με την αδυναμία προσέγγισης και ικανοποίησης των ατομικών αναγκών, δυνατοτήτων και επιλογών του εργατικού δυναμικού Μεγαλύτερη Ευελιξία της Αγοράς Εργασίας Η βελτίωση της εξωτερικής ευελιξίας στην αγορά εργασίας περιλαμβάνει παρεμβάσεις που ενισχύουν την ευελιξία των εργασιακών σχέσεων-συμβάσεων διευκολύνοντας τους όρους απόλυσης και ενισχύοντας τις προσωρινές μορφές απασχόλησης όπως τη μερική απασχόληση, καθώς επίσης τη μείωση ορισμένων παροχών ανεργίας. Οι παραπάνω παρεμβάσεις αποσκοπούν στο να μπορούν οι επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν πιο εύκολα αλλά και να απολύουν ένα μεγαλύτερο αριθμό εργαζομένων αυξάνοντας έτσι σημαντικά την κινητικότητα στην αγορά εργασίας. Επίσης η παροχή κινήτρων για τη γεωγραφική μετακίνηση των εργαζομένων και η άρση των αντικινήτρων για διαδοχική ασφάλιση σε διαφορετικά ταμεία ενισχύουν την ευελιξία της αγοράς εργασίας. Επειδή όμως η χώρα μας χαρακτηρίζεται από υπερδιπλάσιο ποσοστό αυτοαπασχόληση και μικρό ποσοστό μερικής απασχόλησης συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη τα μέτρα που σκοπεύουν να κάνουν πιο ευλύγιστη την αγορά εργασίας ίσως έχουν πιο περιορισμένο πεδίο δράσης από τις άλλες χώρες της Ευρώπης επειδή από τη μία οι κανόνες που ρυθμίζουν την αγορά εργασίας δε θα αφορούν τους αυτοαπασχολούμενους και από την άλλη οι παραοικονομκές δραστηριότητες που ενθαρρύνονται από την αυτοαπασχόληση δεν αποτελούν πεδίο εφαρμογής των διαφόρων κανόνων της αγοράς εργασίας. Πάντως σε κάποιο βαθμό η ευελιξία στην Ελληνική αγορά εργασίας είναι ήδη γεγονός μέσω της παράνομης εργασίας και της μεγάλης εισφοροδιαφυγής με θετικό αποτέλεσμα όσον αφορά την ανεργία στους κλάδους που εφαρμόζεται (για παράδειγμα οικοδομές, γεωργικές εργασίες). 58

59 Η εσωτερική ευελιξία είναι αποτέλεσμα της καλύτερης διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού από την επιχείρηση και σκοπός της είναι η προσαρμογή του εργατικού δυναμικού στις εκάστοτε συνθήκες παραγωγής αποφεύγοντας τις απολύσεις. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει μέτρα όπως η απασχόληση των εργαζομένων περισσότερες ώρες σε κάποιες περιόδους αιχμής με αντίστοιχη μείωση των ωρών εργασίας σε περιόδους με χαμηλότερη παραγωγή, οι μετατάξεις του προσωπικού σε άλλα τμήματα για κάλυψη των αναγκών της επιχείρησης και η εσωτερική εκπαίδευση για να αποκτούν οι εργαζόμενοι τα προσόντα που θα τους επιτρέπουν να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Η εσωτερική ευελιξία για να είναι επιτυχημένη πρέπει να συμφωνείται αμοιβαία μέσα από διαπραγματεύσεις μεταξύ των εργαζομένων και της διεύθυνσης της επιχείρησης. Βεβαίως υπάρχει και η αντίθετη άποψη. Στις χώρες όπου υπάρχει μεγάλη ευελιξία στην αγορά εργασίας δημιουργούνται πιο πολύ θέσεις μερικής ή ανειδίκευτης απασχόλησης και υπάρχουν πολλοί εργαζόμενοι με μισθούς κάτω από τα όρια της φτώχειας και χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Για παράδειγμα ένα σημαντικό ποσοστό ελλήνων πολιτών που εργάζονταν σε καλές θέσεις εργασίας σήμερα ζουν ασκώντας δύο και τρεις δουλειές, από τις οποίες δε συγκεντρώνουν ούτε το 1/3 των παλαιότερων αποδοχών τους Η Εξέλιξη του Πληθωρισμού στην Ελλάδα Διαχρονικά Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα από το 1979 μέχρι σήμερα παρουσίασε τρεις εξάρσεις: το , και το Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ήταν τουλάχιστον 20%.Ο σημαντικότερος παράγοντας της δημιουργίας του υψηλού αυτού πληθωρισμού ήταν οι δημοσιονομικές ανισορροπίες. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και ο υψηλός πληθωρισμός στην Ελλάδα της δεκαετίας του 80 που οφειλόταν, εν μέρει, στην εκτύπωση χρήματος από την Τράπεζα της Ελλάδος για να καλύψει τις αυξημένες παροχές που προσέφερε τότε η κυβέρνηση της χώρας. Η δεκαετία του 80 στην Ελλάδα ξεκίνησε με έντονες πληθωριστικές πιέσεις. Το 1981 η Ελλάδα μπαίνει στην Ε.Ο.Κ. Την ίδια χρονιά αρχίζει μια φιλολαϊκή πολιτική με αυξήσεις μισθών. Ο πληθωρισμός 59

60 μισθών όμως δημιουργεί πληθωρισμό τιμών. Στη δεκαετία του 80 (όπως και τη δεκαετία του 70) ο πληθωρισμός ήταν υψηλός σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αλλά πολύ περισσότερο στην Ελλάδα. Η ελληνική οικονομία το 1979 είχε ρυθμό ανάπτυξης 3,3% και πληθωρισμό υψηλότατο της τάξης του 19%. Η ανεργία εκείνη τη χρονιά ήταν πολύ χαμηλά στο 1,9% ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης είχε πέσει στο -1,6% και ο πληθωρισμός είχε ανέβει στο 24,5%.Ωστόσο, η επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που πυροδοτήθηκε το 1979 μέχρι και το 1980 έπληξε την Ελλάδα σοβαρά (όπως και όλες τις τότε αναπτυσσόμενες χώρες). Οι ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ μειώνονταν, οι επενδύσεις ήταν στάσιμες, ενώ ο στασιμοπληθωρισμός (οικονομική στασιμότητα και ταυτόχρονα υψηλός πληθωρισμός) προστέθηκε στα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας. Η γενικότερη οικονομική επιβράδυνση που παρουσίαζε η ελληνική οικονομία στα τέλη της δεκαετίας του 1970, σήμαινε ότι ενώ οι δημόσιες δαπάνες αυξάνονταν, τα έσοδα του κράτους (από φόρους) μειώνονταν με αποτέλεσμα ο δημόσιος δανεισμός να ανέλθει στο 8,5% του ΑΕΠ (1981). Το 1981 βρήκε την Ελλάδα σε κατάσταση στασιμοπληθωρισμού, μειούμενο ΑΕΠ (-1,6%) και αυξανόμενο πληθωρισμό (24,5%). Στο τέλος της περιόδου αυτής (μεταξύ ) ότι ο πληθωρισμός να υπερτριπλασιαστεί απ' αυτούς των χωρών της ΕΟΚ (πληθωρισμός για την Ελλάδα 18,2%, για δε την ΕΟΚ 4,5%).Στο κοινωνικό κόστος περιλαμβάνεται λοιπόν και ο υψηλός πληθωρισμός, που όμως δεν ξεπέρασε τα επίπεδα του , όταν είχε τιναχτεί στα ύψη λόγω της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης. Ο μέσος πληθωρισμός τη δεκαετία του 70 ήταν 12%, ενώ τη δεκαετία του 80 ανήλθε στο 20%.Τέλος την τετραετία σε ότι αφορά τον πληθωρισμό για το χρονικό διάστημα αυτό παρατηρήθηκε μικρή μείωση. Συμπερασματικά, θα λέγαμε λοιπόν ότι ο πληθωρισμός είναι συνέπεια κυρίως της κρίσης των οικονομικών του κράτους. Στην προσπάθεια του το κράτος, για ξεπέρασμα της δικής του δημοσιονομικής κρίσης ακολουθεί πολιτικές μεγάλων δαπανών που οδήγησαν στη διόγκωση του πληθωρισμού. 60

61 Σημαντική βελτίωση παρουσίασε το πρόβλημα του πληθωρισμού τη δεκαετία του 1990 στην Ελλάδα προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της ένταξης της χώρας στην Ευρωζώνη. Αντιθέτως μετά το 1999 παρατηρείται μια ελαφρά αύξηση του πληθωρισμού λίγο πάνω από το 3% ως αποτέλεσμα της χαλάρωσης της περιοριστικής οικονομικής πολιτικής που ίσχυε μέχρι τότε. Κατά τη διάρκεια του 1991, ο πληθωρισμός υποχώρησε αισθητά. Ο ΔΤΚ αυξήθηκε κατά 18%. Για τα έτη ο πληθωρισμός σημείωσε σημαντική επιβράδυνση καθώς το 1997 διαμορφώθηκε σε 5,5% έναντι 8,2% το Σύμφωνα με τα στοιχεία Ελλάδος για το έτος 1998, ο πληθωρισμός επιταχύνθηκε αμέσως μετά την υποτίμηση της δραχμής το Μάρτιο, αλλά επανήλθε σε πτωτική τροχιά από τον Ιούνιο και τελικά διαμορφώθηκε σε 3,9%. Στην Ελλάδα έως τα μέσα του 2000 διατηρήθηκε υψηλός βαθμός σταθερότητας των τιμών, με βάση το μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΕνΔΤΚ. Το 2001,επιταχύνθηκε σε 4,5%. Για το έτος 2003 ο μέσος ετήσιος ρυθμός του πληθωρισμού στην Ελλάδα υποχώρησε στο 3,4% Το 2005, ο πληθωρισμός στην Ελλάδα αυξήθηκε λόγω έκτακτων παραγόντων. Στο 4,2% διαμορφώθηκε η αύξηση σε μέσα επίπεδα του πληθωρισμού το Ο Εν. ΔΤΚ παρουσίασε ρυθμό αύξησης 0,6% τον Απρίλιο του 2009 ενώ του ,2%. 61

62 Διάγραμμα 5.3: Χρονική Τάση Πληθωρισμού Αύξηση 2,4% κατέγραψε σε ετήσια βάση ο πληθωρισμός το Δεκέμβριο του 2011, από 2,9% το Νοέμβριο 2010, ενώ για το σύνολο του 2011 διαμορφώθηκε σε 3,34%. Για πρώτη φορά ύστερα από 50 χρόνια η ελληνική οικονομία θα εμφανίσει το 2012 ήπιο αποπληθωρισμό ενώ θα παραμείνει σε βαθιά ύφεση για πέμπτη διαδοχική χρονιά, πραγματοποιώντας μια «επώδυνη» προσαρμογή στην αγορά εργασίας της. Από τη σύγκριση του γενικού δείκτη τιµών καταναλωτή του Δεκεμβρίου 2014 προς τον αντίστοιχο δείκτη του Δεκεμβρίου 2013, προκύπτει µείωση 2,6%, από μείωση 1,2% τον Νοέμβριο 2014 και έναντι µείωσης 1,7% που σημειώθηκε κατά την σύγκριση του Δεκεμβρίου 2013 προς το 2012.Στοιχεία που δημοσιοποίησε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) το2016 δείχνουν ότι επί 41 συνεχείς μήνες (σχεδόν 3,5 χρόνια τώρα) ο πληθωρισμός στη χώρα μας μονίμως πέφτει (-1%), παρόλα αυτά καταγράφηκαν αυξήσεις που κυμαίνονται από 1,5% έως και 13,2% σε διάφορα προϊόντα Υψηλότεροι Ρυθμοί Ανάπτυξης και Πληθωρισμός Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και ειδικότερα ο υψηλός ρυθμός της πιστωτικής επέκτασης (που στηρίζεται και στα μεγάλα πλεονάσματα στο λογαριασμό κεφαλαίων του εξωτερικού ισοζυγίου πληρωμών), επηρεάζουν τον εγχώριο πληθωρισμό από δύο πλευρές: Πρώτον, η αυξημένη ζήτηση, στο βαθμό που απευθύνεται σε εγχώρια διεθνώς μη εμπορεύσιμα προϊόντα ασκεί αυξητική πίεση στις τιμές αυτών των προϊόντων, ενώ στο βαθμό που απευθύνεται σε διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα αυξάνει το έλλειμμα στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών (λαμβάνοντας τις τιμές των διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων ως δεδομένες-προσδιοριζόμενες στις διεθνείς αγορές). Δεύτερον, στο βαθμό που οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης οφείλονται κατά κύριο λόγο στην επίτευξη υψηλών ρυθμών αύξησης της παραγωγικότητας στους τομείς που παράγουν διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα (όπως πράγματι συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδος). 62

63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΕ: ΟΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΓΑΛΛΙΑΣ 6.1 Εισαγωγή Έχοντας ολοκληρώσει σε βάθος τη θεωρητική προσέγγιση για την ανεργία και το πώς αυτή επηρεάζεται από τη παγκοσμιοποίηση, στο παρόν κεφάλαιο αυτής της εργασίας θα γίνει η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της οικονομετρικής μελέτης,η οποία διεξάχθηκε με απώτερο σκοπό την κατασκευή υποδειγμάτων για τον προσδιορισμό του επιπέδου της ανεργίας και του πληθωρισμού σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι χώρες οι οποίες επιλέχθηκαν για το σκοπό αυτό είναι οι χώρες της Ελλάδας και της Γαλλίας. Η επιλογής της πρώτης χώρας (Ελλάδας) ως μελέτη περίπτωσης έγινε αφενός μεν για προφανής λόγους και αφετέρου γιατί είναι μία χώρα που έχει πληγεί πάρα πολύ με την Χρηματοοικονομική κρίση. Η επιλογή της Γαλλίας από την άλλη έγινε καθώς σαν χώρα έχει μια πιο οργανωμένη οικονομία η οποία παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον. Πιο συγκεκριμένα, η διαδικασία που θα ακολουθηθεί, αρχικά είναι η πρόταση δύο εξισώσεων προσδιορισμού της ανεργίας και του πληθωρισμού και η παρουσίαση των αριθμητικών στοιχείων για όλες τις μεταβλητές τους. Στη συνέχεια, θα γίνει εκτίμηση κάθε συνάρτησης ξεχωριστά και τοποθέτησή των δύο αυτών συναρτήσεων σε ένα σύστημα, το οποίο και αυτό θα εκτιμηθεί. Από το σύστημα θα οδηγηθούμε στο βασικό μας στόχο, που είναι η κατασκευή ενός οικονομετρικού μοντέλου με προβλεπτικές ικανότητες. Μετά την προσομοίωση του μοντέλου θα προχωρήσουμε στο τελικό στάδιο που είναι η Ανάλυση Ευαισθησίας και η συγκριτική μελέτη για τις χώρες της Ελλάδας και της Γαλλίας. 63

64 6.2 Παρουσίαση αποτελεσμάτων για την Ελλάδα Προτεινόμενο Υπόδειγμα Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα η οποία επιλέχτηκε να είναι υπό εξέταση για την εμπειρική μας αυτή η μελέτη. Βασιζόμενοι στην θεωρητική και εμπειρική βιβλιογραφία και ειδικότερα του μοντέλου που εκτίμησαν οι D.Pallis και E.Katsouli και G.Stephanides το 2003 και μετά από δοκιμές στο πρόγραμμα E-views 9 καταλήξαμε στις παρακάτω εξισώσεις ως τις πλέον πιο αντιπροσωπευτικές για την περίπτωση της Ελληνικής Οικονομίας: Pt = C1+ C2*Wt+ C3*Qt+ ε1t Ut= C4 + C5*Qt+ C6*Ut-1+ ε2t Όπου W= Ρυθμός μεταβολής ονομαστικού μισθού ανά εργαζόμενο σε εθνικό νόμισμα P= Ρυθμός μεταβολής του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή με έτος Βάσης το 2010 U= Συνολικό ποσοστό ανεργίας με βάση το εργατικό δυναμικό Q= Ρυθμός μεταβολής Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε εθνικό νόμισμα, με έτος βάσης το 2010 Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμηση των υποδειγμάτων τόσο της Ελλάδας όσο και της Γαλλίας, της οποίας τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν σε επόμενη ενότητα, έχουν εξαχθεί τόσο από τη βάση AMECO όσο και από τη World Bank και αναφέρονται στη χρονική περίοδο Να σημειωθεί εδώ πώς τα στοιχεία αυτά αναφέρονται σε ετήσιες μεταβολές και είναι εκφρασμένα σε ποσοστά Περιγραφική Ανάλυση Πριν προχωρήσουμε με τη κατασκευή των υποδειγμάτων αναλυτικά για την περίπτωση της Ελληνικής Οικονομίας, θα αξιολογήσουμε με τη βοήθεια των αντίστοιχων διαγραμμάτων τη χρονική τάση των εξαρτημένων μας μεταβλητών (Δείκτης Τιμών Καταναλωτή που ουσιαστικά αντιπροσωπεύει τον πληθωρισμό, και η ανεργία ) καθώς και των ανεξάρτητων ( ονομαστικός μισθός, ρυθμός αύξησης ΑΕΠ). 64

65 Ονομαστικός Μισθός (W) W Διάγραμμα 6.1: Μεταβολή Ονομαστικών Μισθών για τα έτη Παρατηρώντας το γράφημα των ονομαστικών μισθών διακρίνουμε μεγάλες διακυμάνσεις στο ρυθμό αύξησης των ονομαστικών μισθών. Κατά το έτος εκκίνησης 1980 βλέπουμε να ακολουθείται μία ανοδική πορεία με αποκορύφωμα το έτος Από το έτος 1983 μέχρι και το έτος 1998 φαίνεται να υπάρχει μία καθοδική τάση η οποία από το 2007 περίπου και μετά φαίνεται να σταθεροποιείται. Ανεργία (U) U 65

66 Διάγραμμα 6.2: Μεταβολή Ανεργίας για τα έτη Όσον αφορά την ανεργία, παρουσιάζει μια συνεχή άνοδο από το 1980 χωρίς ιδιαίτερες διακυμάνσεις ενώ περίπου από το 2000 έως και το 2007 φαίνεται να υπάρχει και μία μικρή πτώση. Ωστόσο, από το 2007 και έπειτα από την αρχή της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης έχουμε μια απότομη άνοδο της ανεργίας στην Ελλάδα μέχρι και το 2014 σε ποσοστά που αγγίζουν το 27,5%. Πληθωρισμός (P) GRAPH_P Διάγραμμα 6.3: Μεταβολή Πληθωρισμού για τα έτη Παρατηρώντας το γράφημα διακρίνουμε τις μεγάλες διακυμάνσεις του πληθωρισμού τη δεκαετία 1980 έως 1990, αλλά και την σταθερή πτώση του από το 1991 και μετά, για να φτάσουμε στη δεκαετία του 2000 όπου σταθεροποιείται στα χαμηλά επίπεδα του 3%. 66

67 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Q) Q Διάγραμμα 6.4: Μεταβολή ΑΕΠ για τα έτη Τέλος, όσον αναφορά το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν παρατηρούμε ότι από τις αρχές του 1980 μειώνεται. Οι αυξομειώσεις συνεχίζονται μέχρι το 1993 όπου μέχρι και το 2000 φαίνεται να έχει σταθερή πορεία. Από το 2005 όμως μέχρι και το 2010 φαίνεται να υπάρχει σημαντική πτώση όπου από το 2011 και μετά φαίνεται να ακολουθεί μία αύξηση μικρότερη τάσεως ωστόσο Εκτίμηση του υποδείγματος Υπόδειγμα Πληθωρισμού Όπως προαναφέραμε και στην αρχή αυτού του κεφαλαίου, σκοπός είναι η κατασκευή ενός υποδείγματος για τον προσδιορισμό του πληθωρισμού και της ανεργίας. Ξεκινάμε με την εκτίμηση του υποδείγματος πληθωρισμού η οποία βασίζεται στην ακόλουθη συνάρτηση: Pt = C1+ C2*Wt+ C3*Qt+ ε1t 67

68 Όπου W= Ρυθμός μεταβολής ονομαστικού μισθού ανά εργαζόμενο σε εθνικό νόμισμα P= Ρυθμός μεταβολής του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή με έτος Βάσης το 2010 U= Συνολικό ποσοστό ανεργίας με βάση το εργατικό δυναμικό Q= Ρυθμός μεταβολής Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε εθνικό νόμισμα, με έτος βάσης το 2010 Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα από την παλινδρόμηση καθώς και τα αντίστοιχα αποτελέσματα όπως αυτά προέκυψαν για τους ελέγχους υποθέσεων για την ορθή υπόσταση του μοντέλου. i. Εκτίμηση Μοντέλου με τη Μέθοδο Ελαχίστων Τετραγώνων Dependent Variable: P Method: Least Squares Numbers of obs: 35 Coefficient Std. Error t-statistic Prob C W Q R-squared: Durbin-Watson stat: Η συνάρτηση η οποία προέκυψε από την εκτίμηση της παλινδρόμησης είναι η εξής: Pt = -0, ,958907*Wt -0,204740*Qt Από τη μορφή της συνάρτησης συμπεραίνουμε ότι τα πρόσημα είναι σωστά, δηλαδή υπάρχει θετική σχέση του πληθωρισμού με τους μισθούς και αρνητική με το Α.Ε.Π., συμβαδίζοντας με τη θεωρία που αναπτύξαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο. Αναφορικά με τη στατιστική σημαντικότητα των συντελεστών φαίνεται ο ονομαστικός 68

69 μισθός είναι στατιστικά σημαντικός αφού ισχύει ότι η Probability < Ωστόσο δεν ισχύει το ίδιο και με το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ ο οποίος είναι στατιστικά μη σημαντικός. Ο συντελεστής προσδιορισμού R-squared = , και φαίνεται να αρκετά καλός. Μια ακόμη παραφωνία αποτελεί ο έλεγχος Durbin-Watson που είναι λίγο μικρότερος του 1.5 ( ), και ίσως αποτελεί ένδειξη αυτοσυσχέτισης των καταλοίπων αλλά μόνος του αυτός ο έλεγχος δεν μας βεβαιώνει ότι υπάρχει αυτοσυσχέτιση οπότε προχωράμε κανονικά στα υπόλοιπα τεστ. i. Έλεγχος Κανονικότητας Καταλοίπων Series: RESID Sample 1 35 Observations 35 Mean 9.83e-16 Median Maximum Minimum Std. Dev Skewness Kurtosis Jarque-Bera Probability Η πιθανότητα του ελέγχου Jarque-Bera είναι 0, και είναι μεγαλύτερη του επιπέδου σημαντικότητας 5% οπότε μπορούμε να αποφανθούμε ότι την κανονικότητα των καταλοίπων. ii. Τεστ Αυτοσυσχέτισης (Serial Correlation LM Test) Breusch- Godfrey Serial Correlation LM Test F- statistic: Probability: Εκτελώντας και πάλι έναν έλεγχο για την ύπαρξη αυτοσυσχέτισης των καταλοίπων παρατηρούμε ότι η πιθανότητα είναι 0, > 5% και άρα δεν τίθεται θέμα αυτουσχέτισης. Συνεπώς, βλέπουμε ότι ο έλεγχος Durbin-Watson διαψεύδεται. 69

70 iii. Τεστ Ετεροσκεδαστικότητας (White Heteroskedasticity Test) Σε αυτόν εδώ τον έλεγχο προσπαθούμε να δούμε ένα τα κατάλοιπα δεν εμφανίζουν σταθερή διακύμανση. Τα αποτελέσματα τα οποία προέκυψαν φαίνονται στη συνέχεια White Heteroskedasticity Test F- statistic: Probability: Διαπιστώνουμε ότι η πιθανότητα είναι 0, και είναι μεγαλύτερη του 5% και επομένως δεν υπάρχει ετεροσκεδαστικότητα. iv. Τεστ Εξειδίκευσης (Ramsey RESET Test) Ramsey RESET Test F- statistic: Probability: Βλέπουμε ότι Probability = > 0.05, άρα δεν υπάρχει σφάλμα εξειδίκευσης. v. Έλεγχος Καταλοίπων (Resids Test) 70

71 Residual Actual Fitted Διάγραμμα 6.5: Εκτιμημένες και πραγματικές τιμές για τα έτη Από το γράφημα παρατηρούμε ότι οι εκτιμήσεις φαίνονται να συμβαδίζουν αρκετά καλά με τα πραγματικά στοιχεία, πράγμα το οποίο κάνει το υπόδειγμα εξίσου καλό. vi. Έλεγχος Theil 71

72 Με τον έλεγχο αυτό ελέγχουμε την προβλεπτική ικανότητα του μοντέλου μας. Από τον έλεγχο μας έχουμε: Theil Inequality Coefficient = σχετικά κοντά στο 0. Bias Proportion = 0 Variance Proportion = αρκετά κοντά στο 0. Covariance Proportion = σχετικά κοντά στο 1. Σύμφωνα με τα παραπάνω οι προβλέψεις που μπορεί να δώσει το υπόδειγμα μας είναι αρκετά καλές. Από τους διαγνωστικούς ελέγχους οι οποίοι διεξήχθησαν καταλήγουμε ότι το συγκεκριμένο υπόδειγμα μπορεί να συμπεριληφθεί στη δημιουργία του συστήματος των ταυτόχρονων εξισώσεων Υπόδειγμα Ανεργίας Όπως και στο υπόδειγμα πληθωρισμού έτσι και εδώ θα ακολουθηθεί η ίδια διαδικασία. Θα παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα από τη σχετική παλινδρόμηση και έπειτα τα αντίστοιχα διαγνωστικά τεστ. Το υπόδειγμα ανεργίας για την περίπτωση της Ελλάδας θα έχει την εξής μορφή: Ut= C4 + C5*Qt+ C6*Ut-1+ ε2t 72

73 i. Εκτίμηση Μοντέλου με τη Μέθοδο Ελαχίστων Τετραγώνων Dependent Variable: U Method: Least Squares Numbers of obs: 35 Coefficient Std. t- Prob Error Statistic C Q U(-1) R-squared: Durbin-Watson stat: Η μορφή της συνάρτησης είναι Ut= 0, ,350825*Qt+ 1,027556*Ut-1 Από τη μορφή της συνάρτησης συμπεραίνουμε ότι τα πρόσημα ακολουθούν σωστά την οικονομική θεωρία, δηλαδή επιβεβαιώνεται η ύπαρξη αντίθετης σχέσης μεταξύ της ανεργίας (U) και της οικονομικής μεγέθυνσης (Q). Επίσης, επιβεβαιώνεται η σημαντικότητα όλων των μεταβλητών αφού Probability < Το R-squared = είναι πολύ κοντά στο 1 που σημαίνει ότι εξηγείται σε πολύ μεγάλο βαθμό η συνολική μεταβλητότητα του μοντέλου, ενώ και ο έλεγχος Durbin-Watson ( ) αποδεικνύει τη μη ύπαρξη αυτοσυχέτισης. ii. Τεστ Κανονικότητας 73

74 Παρατηρούμε ότι η πιθανότητα του ελέγχου είναι 0, είναι κατά πολύ μεγαλύτερη του επιπέδου σημαντικότητα και επομένως τα κατάλοιπα ακολουθούν τη κανονική κατανομή. iii. Τεστ Αυτοσυσχέτισης (Serial Correlation LM Test) Breusch- Godfrey Serial Correlation LM Test F- statistic: Probability: Στο τεστ Breusch Godfrey έχουμε Probability = συνεπώς δεν υπάρχει αυτοσυσχέτιση. iv. Τεστ Ετεροσκεδαστικότητας (White Heteroskedasticity Test) White Heteroskedasticity Test F- statistic: Probability: Ο έλεγχος της ετεροσκεδαστικότητας μας δείχνει ότι η πιθανότητα είναι 0, και είναι μικρότερη του 5%, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη ετεροσκεδαστικότητας των καταλοίπων. Παρότι η συνάρτηση μας αποτυγχάνει να περάσει αυτό το διαγνωστικό τεστ, θα την χρησιμοποιήσουμε καθώς λόγω της 74

75 διάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας αυτό το σφάλμα δεν μπορεί να εξαλειφθεί και θα συνεχίζει να υπάρχει σε οποιαδήποτε συνάρτηση και αν επιλέξουμε. v. Τεστ Εξειδίκευσης (Ramsey RESET Test) Ramsey RESET Test F- statistic: Probability: Παρατηρούμε ότι η πιθανότητα του F ελέγχου είναι μεγαλύτερη του 5% άρα δεν υπάρχει σφάλμα εξειδίκευσης του υποδείγματος. vi. Έλεγχος Καταλοίπων (Resids Test) Διάγραμμα 6.6: Εκτιμημένες και πραγματικές τιμές για τα έτη Οι εκτιμήσεις μας ταυτίζονται σχεδόν με τις πραγματικές τιμές όποτε το υπόδειγμα μας είναι πολύ καλό. 75

76 iv. Έλεγχος Theil Από τον έλεγχο μας έχουμε: Theil Inequality Coefficient = σχετικά κοντά στο 0. Bias Proportion = Variance Proportion = αρκετά κοντά στο 0. Covariance Proportion = σχετικά κοντά στο 1. Σύμφωνα με τα παραπάνω η προβλεπτική ικανότητα του μοντέλου μας είναι αρκετά ικανοποιητική. Ολοκληρώνοντας και πάλι τους ελέγχους για τη καταλληλότητα του μοντέλου και αυτή η εξίσωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον ταυτόχρονο προσδιορισμό του επιπέδου πληθωρισμού και ανεργίας Εκτίμηση του Συστήματος Έχοντας εκτιμήσει και προσδιορίσει την κάθε συνάρτηση ξεχωριστά το επόμενο βήμα είναι να συνθέσουμε με αυτές τις συναρτήσεις ένα σύστημα ταυτόχρονων εξισώσεων ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στη κατασκευή ενός μοντέλου ικανού ώστε να προχωρήσουμε στην προσομοίωση και στην ανάλυση ευαισθησίας. Η εκτίμηση του συστήματος θα γίνει με τη μέθοδο Generalized Method of Moments. Τα αποτελέσματα τα οποία λαμβάνουμε είναι τα ακόλουθα: 76

77 System: System of Greece Method: Generalized Method of Moments Numbers of (balanced) obs: 68 White Covariance Coefficient Std. Error t-statistic Prob C(1) C(2) C(3) C(4) C(5) C(6) Determinant residual covariance : Equation: P= C(1)+C(2)*W+C(3)*Q Instruments Q U(-1) C R-squared: Equation: U= C(4)+C(5)*Q+C(6)*U(- 1) Instruments Q U(-1) C R-squared: J-statistic: 9.25E-31 Durbin- Watson stat: Durbin- Watson stat: S.E of Regressio n: S.E of Regressio n: Sum squared resid: Sum squared resid: Το εκτιμημένο σύστημα είναι ως εξής 77

78 Pt = -2, ,162948*Wt -0,233020*Qt Ut= 0, ,350825*Qt+ 1,027556*Ut-1 Ο πρώτος έλεγχος ο οποίος θα κάνουμε αφορά τα πρόσημα των συντελεστών. Όπως παρατηρούμε, τα πρόσημα συμβαδίζουν με τη θεωρία που έχουμε αναπτύξει όπως συνέβη και στην καθεμία συνάρτηση ξεχωριστά. Παράλληλα βλέπουμε ότι όλοι οι συντελεστές είναι στατιστικοί σημαντικοί εκτός της οικονομικής μεγέθυνσης Q καθώς η πιθανότητα του συγκεκριμένου ήταν μεγαλύτερη του 5%. Ωστόσο μπορεί να γίνει αποδεκτός σε επίπεδο σημαντικότητας 10%. Στα R-squared υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα μόνο για τη συνάρτηση του πληθωρισμού όπου το αποτέλεσμα είναι 0, Τέλος εξετάζοντας την παράμετρο Durbin-Watson βλέπουμε ότι είναι όλες μεγαλύτερες του 1,5 όποτε και δεν τίθεται θέμα αυτοσυσχέτισης. Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να αποφανθούμε ότι το σύστημα που εκτιμήσαμε είναι αρκετά καλό οπότε και προχωράμε με αυτό στην κατασκευή του μοντέλου για την Ελλάδα Προσομοίωση Μετά την εκτίμηση του συστήματος μας, θα προχωρήσουμε στην προσομοίωση του μοντέλου μας. Θα ελέγξουμε κατά πόσο το μοντέλο μας ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Για να το επιτύχουμε αυτό δημιουργούμε δύο νέες μεταβλητές τις Pf, Uf που αναφέρονται στις προβλέψεις του πληθωρισμού και της ανεργίας αντίστοιχα και θα παρουσιάσουμε τη διαγραμματική τους απεικόνιση ταυτόχρονα με αυτή των πραγματικών P, U ώστε να προχωρήσουμε στη σύγκριση και στο σχολιασμό τους. 78

79 Διάγραμμα 6.7: Προσομοίωση Πληθωρισμού Διάγραμμα 6.8: Προσομοίωση Ανεργίας Παρατηρώντας τα δύο παραπάνω διαγράμματα, βλέπουμε ότι οι προβλέψεις του μοντέλου μας είναι πολύ καλές, αφού οι δύο εκάστοτε καμπύλες ακολουθούν παρόμοιες διακυμάνσεις και σε κάποιες περιπτώσεις συμπίπτουν. Έτσι είμαστε σε θέση να προχωρήσουμε και στο τελευταίο στάδιο εξέτασης του μοντέλου μας, την ανάλυση ευαισθησίας. 79

80 Ανάλυση Ευαισθησίας Έχοντας ολοκληρώσει και με την προσομοίωση του μοντέλου μας που μας υποδεικνύει ότι είναι ικανό για προβλέψεις, περνάμε στο τελευταίο στάδιο όπου θα εξετάσουμε την αντίδραση των ενδογενών μεταβλητών P, U στην περίπτωση μιας ετήσιας αύξησης κατά 0.5% της εξωγενούς μεταβλητής Q. Για το σκοπό αυτό επιλέξαμε το έτος 1984 και μετατρέψαμε την ρυθμό αύξησης του Q από σε 2, Για την κάθε περίπτωση παρατίθενται συγκριτικά γραφήματα των ενδογενών μεταβλητών πριν και μετά την μεταβολή αλλά και των πολλαπλασιαστών τους ώστε να γίνουν κατανοητές οι επιπτώσεις της αλλαγής αυτής. Μεταβολή Πληθωρισμού (P) Διάγραμμα 6.9: Μεταβολή Πληθωρισμού 80

81 Διάγραμμα 6.10: Μεταβολή Πολλαπλασιαστή Η αύξηση του Α.Ε.Π. προκαλεί μια σημαντική αλλά βραχυχρόνια μείωση του πληθωρισμού της ελληνικής οικονομίας, καθώς στη συνέχεια η πορεία του εξομαλύνεται και σχεδόν συμπίπτει με αυτή του μοντέλου μας PF με μικρές αυξητικές τάσεις. Αυτή η βραχυχρόνια μείωση συμφωνεί με την οικονομική θεωρία που υποστηρίζει την αντίστροφη σχέση πληθωρισμού και ανάπτυξης, όμως δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι βραχυχρόνια και από την επόμενη κιόλας χρονιά έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Μεταβολή Ανεργίας (U) 81

82 Διάγραμμα 6.11: Μεταβολή Ανεργίας Διάγραμμα 6.12: Μεταβολή Πολλαπλασιαστή Τέλος, όσον αφορά την ανεργία, η μεταβολή της όχι μόνο συμπίπτει ακριβώς με την οικονομική θεωρία της αρνητικής σχέσης ανεργίας και ανάπτυξης, αλλά είναι και μακροχρόνια. Έτσι η αύξηση κατά 0.5% του Q προκαλεί αρνητικό ρυθμό μεταβολής της ανεργίας, ο οποίος στην αρχή είναι μεγαλύτερος από 0.5%, με το πέρασμα των ετών όμως εξομαλύνεται αλλά παραμένει αρνητικός. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε, ότι ένας καλός τρόπος για να μειώσει η Ελλάδα την ανεργία, είναι η προσπάθεια οριακής αύξησης του ρυθμού μεταβολής της ανάπτυξης. 6.3 Παρουσίαση αποτελεσμάτων για την Γαλλία Προτεινόμενο Υπόδειγμα Μετά τη δημιουργία του οικονομετρικού μας μοντέλου για την Ελληνική Οικονομία, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε το ίδιο και για την οικονομία της Γαλλίας. Η διαδικασία που θα ακολουθηθεί θα είναι όμοια με αυτή της Ελλάδας δηλαδή αρχικά θα παραθέσουμε τις προτεινόμενες εξισώσεις και στην συνέχεια θα προβούμε στην εκτίμηση της καθεμίας από αυτές ξεχωριστά και εφόσον πληρούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις θα προχωρήσουμε στην εκτίμηση του συστήματος και στην Ανάλυση Ευαισθησίας. 82

83 Οι εξισώσεις για τον πληθωρισμό και την ανεργία αντίστοιχα που αντιπροσωπεύουν την Γαλλική Οικονομία διαφέρουν ελαφρώς από αυτές της Ελλάδας και έχουν προκύψει έπειτα και από ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας. Συνεπώς, οι εξισώσεις διαμορφώνονται ως εξής: Pt = C1+ C2*Wt+ C3*Pt-1+ ε1t Ut= C4 + C5*Ut-1+C6*Qt+ C7*Qt-1+ C3*Pt-1+ ε2t Όπου W= Ρυθμός μεταβολής ονομαστικού μισθού ανά εργαζόμενο σε εθνικό νόμισμα P= Ρυθμός μεταβολής του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή με έτος Βάσης το 2010 U= Συνολικό ποσοστό ανεργίας με βάση το εργατικό δυναμικό Q= Ρυθμός μεταβολής Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε εθνικό νόμισμα, με έτος βάσης το 2010 Τα δεδομένα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν αφορούν και πάλι τη χρονική περίοδο Περιγραφική Ανάλυση Ξεκινάμε όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας σε μία πρώτη ανάλυση της χρονικής τάσης των μεταβλητών για τις οποίες αντλήσαμε δεδομένα. 83

84 Ονομαστικός Μισθός (W) Διάγραμμα 6.13: Μεταβολή Ονομαστικών Μισθών για τα έτη Από το γράφημα παρατηρούμε ότι οι ονομαστικοί μισθοί κατά το έτος εκκίνησης 1980 έχουν μία απότομη και συνεχιζόμενη καθοδική τάση η οποία φτάνει περίπου μέχρι και το Από εκεί και έπειτα βλέπουμε να υπάρχει μία πολύ μικρή αύξηση η όποια φαίνεται να σταθεροποιείται για τα επόμενα έτη. Ανεργία (U) Διάγραμμα 6.14: Μεταβολή Ανεργίας για τα έτη

85 Στην περίπτωση της ανεργίας βλέπουμε ότι έχουμε αρκετά μεγάλες διακυμάνσεις καθόλα τα έτη τα οποία παρακολουθούμε. Κατά τη πενταετία φαίνεται να υπάρχει μία αρκετά μεγάλη αύξηση του ποσοστού ανεργίας που φαίνεται να φτάνει στην ακμή της κατά το έτος Από εκεί και μετά υπάρχουν αυξομειώσεις αλλά μικρότερου βαθμού. Πληθωρισμός (P) Διάγραμμα 6.15: Μεταβολή Πληθωρισμού για τα έτη Παρατηρώντας το γράφημα διακρίνουμε ότι μοιάζει αρκετά με αυτό των ονομαστικών μισθών, καθώς ξεκινάμε με μια μεγάλη πτώση η οποία φαίνεται να διαρκεί για μια πενταετία και η οποία από το 2000 έως και το 2014 φαίνεται να σταθεροποιείται ελαφρώς. 85

86 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Q) Διάγραμμα 6.16: Μεταβολή ΑΕΠ για τα έτη Η πορεία του ΑΕΠ για την Γαλλική Οικονομία παρόλο που φαίνεται να έχει μια σταθερή πορεία παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις με μεγάλες αυξήσεις ή μειώσεις αντίστοιχα. Η πιο μεγάλη μάλιστα από αυτές για το διάστημα που μελετάμε είναι από το Εκτίμηση του υποδείγματος Υπόδειγμα Πληθωρισμού Ακολουθώντας τα ίδια με πριν, η πρώτη συνάρτηση που πρέπει να εκτιμήσουμε είναι αυτή του προσδιορισμού του πληθωρισμού τιμών. Η προτεινόμενη εξίσωση θα έχει τη μορφή Pt = C1+ C2*Wt+ C3*Pt-1+ ε1t 86

87 Όπου W= Ρυθμός μεταβολής ονομαστικού μισθού ανά εργαζόμενο σε εθνικό νόμισμα P= Ρυθμός μεταβολής του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή με έτος Βάσης το 2010 U= Συνολικό ποσοστό ανεργίας με βάση το εργατικό δυναμικό Q= Ρυθμός μεταβολής Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε εθνικό νόμισμα, με έτος βάσης το 2010 Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα από την παλινδρόμηση καθώς και τα αντίστοιχα αποτελέσματα όπως αυτά προέκυψαν για τους ελέγχους υποθέσεων για την καταλληλότητα του μοντέλου κάνοντας χρήση του οικονομετρικού πακέτου E- views 9. i. Εκτίμηση Μοντέλου με τη Μέθοδο Ελαχίστων Τετραγώνων Dependent Variable: P Method: Least Squares Numbers of obs: 35 Coefficient Std. Error t-statistic Prob C W P(-1) R-squared: Durbin-Watson stat: Η προτεινόμενη εξίσωση για τον πληθωρισμό θα είναι : Pt = -0, ,707624*Wt+ 0,250109*Pt-1 Ξεκινάμε την εκτίμηση της συνάρτησης όπου διαπιστώνουμε ότι τα πρόσημα των συντελεστών συμβαδίζουν ακριβώς με την οικονομική επιστήμη που θέλει την πορεία 87

88 του πληθωρισμού να συσχετίζεται θετικά με τη μεταβολή στους ονομαστικούς μισθούς αλλά και του ίδιου του εαυτού. Το Probalities είναι μηδέν για τον συντελεστή του ονομαστικού μισθού πράγμα το οποίο τον καθιστά στατιστικά σημαντικό. Το ίδιο όμως δεν προκύπτει και με την πρώτη χρονική υστέρηση του πληθωρισμού καθώς εκεί η πιθανότητα είναι ελάχιστα μεγαλύτερη του 5%, ωστόσο μπορεί και αυτός να γίνει αποδεκτός σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο σημαντικότητας όπως αυτό του 10%. Συνεχίζοντας με τον συντελεστή προσδιορισμού R-squared αυτό ισούται με 0, που είναι κοντά στο 1 και σημαίνει ότι εξηγείται ένα πολύ μεγάλο μέρος της συνολικής μεταβλητότητάς του μοντέλου. Τέλος, η στατιστική του Durbin-Watson είναι μεγαλύτερη του 1,5 όποτε και δεν έχουμε ένδειξη αυτοσυσχέτισης προς το παρών. ii. Τεστ Κανονικότητας Η πιθανότητα του ελέγχου Jarque-Bera είναι 0, που είναι μεγαλύτερη του 0.05 όποτε υποθέτουμε κανονικότητα των καταλοίπων. iii. Τεστ Αυτοσυσχέτισης (Serial Correlation LM Test) Breusch- Godfrey Serial Correlation LM Test F- statistic: Probability:

89 Με αυτό το τεστ επιβεβαιώνεται το αποτέλεσμα του προηγούμενου ελέγχου αυτουσχέτισης, αφού με Probability =0, > 5% αποκλείεται η πιθανότητα να υπάρχει αυτοσυσχέτιση στη συνάρτησή μας. iv. Τεστ Ετεροσκεδαστικότητας (White Heteroskedasticity Test) White Heteroskedasticity Test F- statistic: Probability: Ο έλεγχος του White, δείχνει ότι στη συνάρτηση δεν τίθεται ύπαρξη ετεροσκεδαστικότητας καθώς Probability = 0, > 0,05. v. Τεστ Εξειδίκευσης (Ramsey RESET Test) Ramsey RESET Test F- statistic: Probability: Από τον παραπάνω έλεγχο διαπιστώνουμε ότι σωστά έχουμε τη συγκεκριμένη μορφή στο μοντέλο μας καθώς δεν υπάρχει σφάλμα εξειδίκευσης αφού η πιθανότητα του ελέγχου F είναι μεγαλύτερη του επιπέδου σημαντικότητας. 89

90 vi. Έλεγχος Καταλοίπων (Resids Test) Διάγραμμα 5.17: Εκτιμημένες και πραγματικές τιμές για τα έτη Και ο έλεγχος καταλοίπων χαρακτηρίζεται αρκετά καλός, με τις δύο καμπύλες (actual και fitted) να έχουν παρόμοιες διακυμάνσεις. vii. Έλεγχος Theil 90

91 Από τον έλεγχο μας έχουμε: Theil Inequality Coefficient = σχετικά κοντά στο 0. Bias Proportion = Variance Proportion = αρκετά κοντά στο 0. Covariance Proportion = πολύ κοντά στο 1. Σύμφωνα με τα παραπάνω η προβλεπτική ικανότητα του μοντέλου μας είναι αρκετά ικανοποιητική. Ολοκληρώνοντας και πάλι τους ελέγχους για τη καταλληλότητα του μοντέλου και αυτή η εξίσωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον ταυτόχρονο προσδιορισμό του επιπέδου πληθωρισμού και ανεργίας Υπόδειγμα Ανεργίας Η επόμενη συνάρτηση που θα πρέπει να εκτιμήσουμε είναι αυτή της ανεργίας. Για να προσδιορίσουμε τη μορφή και εδώ ακολουθούμε την ίδια μέθοδο με πριν. Η συνάρτηση στην οποία θα στηρίξουμε την οικονομετρική μας μελέτη είναι η εξής Ut= C4 + C5*Ut-1+C6*Qt+ C7*Qt-1+ C3*Pt-1+ ε2t Όπως και με την προηγούμενη εξίσωση, θα ξεκινήσουμε την εκτίμησή της με την μέθοδο Ελαχίστων Τετραγώνων και θα προχωρήσουμε και στα υπόλοιπα διαγνωστικά τεστ, για να είμαστε σε θέση να αποφανθούμε αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο σύστημα των ταυτόχρονων εξισώσεων. i. Εκτίμηση Μοντέλου με τη Μέθοδο Ελαχίστων Τετραγώνων Τα αποτελέσματα από την εκτίμηση της παλινδρόμησης παρουσιάζονται τον αμέσως επόμενο πίνακα που ακολουθεί. 91

92 Dependent Variable: U Method: Least Squares Numbers of obs: 35 Coefficient Std. Error t-statistic Prob C U(-1) Q Q(-1) P(-1) R-squared: Durbin-Watson stat: Η εκτιμημένη συνάρτηση είναι της μορφής Ut= 0, ,006719*Ut-1-0,221928*Qt -0,131578*Qt-1-0,077799*Pt-1 Για να ελέγξουμε την ορθότητα την εκτιμηθείσας συνάρτησης ξεκινάμε με τον έλεγχο των προσήμων. Παρατηρούμε ότι το πρόσημο της μεταβλητής U(-1) είναι θετικό, άρα είναι σωστό. Το αρνητικό πρόσημο που χαρακτηρίζει το άθροισμα των συντελεστών της μεταβλητής Q και Q(-1) είναι επίσης σωστό κατά τον νόμο του Okun. Τέλος, το θετικό πρόσημο του συντελεστή του πληθωρισμού τιμών με μία υστέρηση P(-1) είναι και αυτό σύμφωνα με την θεωρία της καμπύλης Phillips η οποία μιλάει για αρνητική σχέση μεταξύ του πληθωρισμού και της ανεργίας. Παρατηρούμε επίσης ότι οι συντελεστές των μεταβλητών είναι στατιστικά σημαντικοί καθώς όλοι οι συντελεστές έχουν Probabilities μικρότερη του 5%. Ο συντελεστής προσδιορισμού είναι 0, και επομένως κρίνεται πολύ ικανοποιητικός ενώ ολοκληρώνοντας η τιμή του κριτηρίου Durbin-Watson είναι 1,46 γεγονός που αποτελεί ένδειξη αυτοσυσχέτισης που όμως και θα επανεξετάσουμε στη συνέχεια. Στη συνέχεια θα πραγματοποιήσουμε όλους τους διαγνωστικούς ελέγχους για την συνάρτηση μας. 92

93 ii. Τεστ Κανονικότητας Όπως είναι φανερό και από το γράφημα, η κατανομή των καταλοίπων είναι κανονική με Probability = > 5%. iii. Τεστ Αυτοσυσχέτισης (Serial Correlation LM Test) Breusch- Godfrey Serial Correlation LM Test F- statistic: Probability: Ο έλεγχος Serial Correlation LM τεστ δίνει πιθανότητα 0, και εφόσον είναι μεγαλύτερο του 5% μπορούμε να αποφανθούμε ότι δεν υπάρχει κάποια ένδειξη αυτοσυσχέτισης των καταλοίπων όποτε και ο έλεγχος Durbin- Watson φαίνεται να διαψεύδεται. iv. Τεστ Ετεροσκεδαστικότητας (White Heteroskedasticity Test) White Heteroskedasticity Test F- statistic: Probability: