ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Transcript

1 ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ω Ν & Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν ΜΕΤ ΑΠΤ ΥΧΙ ΑΚΟ ΠΡΟΓΡ ΑΜΜ Α ΕΙΔΙ ΚΕΥΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΙ ΕΘΝΕΙ Σ & ΕΥΡΩΠΑΪ ΚΕΣ Σ ΠΟΥΔΕΣ ΕΙΔΙ ΚΕΥΣ Η: ΔΙ ΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙ ΚΗ ΟΙ ΚΟΝ ΟΜΙ Α «ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ ΤΩΝ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΣ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Ι. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ ΠΤΥΧΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ & ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Μ.SC ECON IN MANAGEMENT & MARKETING, UNIVERSITY OF WALES, ABERYSTWYTH, U.K ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΑΙΟΣ 2009

2 «Στους ανθρώπους που με χουν βοηθήσει στη ζωή μου, με βαθύτατη ευγνωμοσύνη και ειλικρινή εκτίμηση»

3 «Ζούμε σ έναν κόσμο ανισότητας και ποικιλότητας. Αυτός ο Κόσμος είναι χονδρικά χωρισμένος σε τρεις κατηγορίες εθνών: Σε εκείνα που ο πληθυσμός τους ξοδεύει ένα σωρό χρήμα για να διατηρήσει χαμηλό βάρος σε εκείνα που τρώει για να επιβιώσει και σε εκείνα που ο πληθυσμός τους δεν ξέρει πώς να εξασφαλίσει το επόμενο γεύμα» David S. Landes (1998) * * O David S. Landes είναι ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας & Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Παρατίθεται στο «Landes, D. (1998). The Wealth and Poverty of Nations: Why Some Are So Rich and Some So Poor. New York: W.W. Norton»

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας είναι να αναλύσει το πρόβλημα του «Εξωτερικού Χρέους» των «Λιγότερο Αναπτυσσομένων Χωρών» (Λ.Αν.Χ). Η εργασία επιχειρεί μέσα από μια διαχρονική προσέγγιση να ανιχνεύσει τόσο τα αίτια που δημιούργησαν το πρόβλημα του υπέρμετρα συσσωρευμένου εξωτερικού χρέους των Λ.Αν.Χ, όσο και τις αιτίες που το συντηρούν, ως τις μέρες μας. Παράλληλα διερευνά τις δυσμενείς συνέπειές του για το φτωχό αναπτυσσόμενο κόσμο της περιφέρειας, ενώ καταγράφει την αντίδραση των διεθνών δρώντων για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, από την εμφάνισή του ως σήμερα. Ειδικότερα: Στο πρώτο κεφάλαιο, προσεγγίζεται εννοιολογικά το «Εξωτερικό Χρέος», αναλύονται τα επιμέρους στοιχεία του και αποσαφηνίζονται οι έννοιες που αφορούν τις αναπτυσσόμενες και τις αναπτυγμένες χώρες. Στη συνέχεια ακολουθεί η ιστορική αναδρομή του ζητήματος και παρουσιάζονται οι διάφορες μορφές των ροών κεφαλαίων, που αποτελούν τις «Πηγές» που τροφοδοτούν και διογκώνουν το εξωτερικό χρέος. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρατίθενται οι θεωρητικές προσεγγίσεις, γύρω από τον διεθνή δανεισμό και το εξωτερικό χρέος των Λ.Αν.Χ, με το ενδιαφέρον να επικεντρώνεται στη Φιλελεύθερη σχολή, τους υποστηρικτές του Κεϋνσιανού προτύπου, τους Μονεταριστές, τη Μαρξιστική και τις άλλες Ριζοσπαστικές σχολές. Στο τρίτο κεφάλαιο ερευνώνται τα αίτια της υπερχρέωσης των Λ.Αν.Χ. Προκύπτουν ποικίλες αιτίες που οδήγησαν -και οδηγούν- στη διόγκωση του εξωτερικού χρέους των Λ.Αν.Χ. Ένας συνδυασμός ενδογενών και εξωγενών παραγόντων, που επηρεάζονταν από τις επικρατούσες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες κάθε περιόδου, οδήγησαν στη σημερινή δυσμενή κατάσταση. Η ικανότητα ενός κράτους προς εξυπηρέτηση τού εξωτερικού χρέους του, εξαρτάται κυρίως από δυο παράγοντες: i) από το εξωτερικό του περιβάλλον εφόσον οι όροι του δανεισμού καθορίζονται απο τις διεθνείς συνθήκες προσφοράς και ζήτησης και μεταβάλλονται αναλόγως προς τις διακυμάνσεις τους και i

5 ii) από την εσωτερική διαχείριση της οικονομίας του, όπου οι εσωτερικές αδυναμίες του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού συστήματος, που συναντώνται στις φτωχές Λ.Αν.Χ, συνέβαλαν και συμβάλουν στη διόγκωση του εξωτερικού χρέους. Στο τέταρτο κεφάλαιο αφού οριοθετείται και προσδιορίζεται εννοιολογικά ο πολυδιάστατος όρος της «Ανάπτυξης» καταγράφονται οι συνέπειες που προκλήθηκαν και συνεχίζουν να προκαλούνται στις Λ.Αν.Χ από την υπερχρέωση σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Το χρέος δημιουργεί μια αλυσίδα φτώχειας και θέτει τροχοπέδη στην «Ανάπτυξη». Η διάθεση του συναλλάγματος για την εξυπηρέτηση του χρέους μειώνει το περιθώριο χρηματοοικονομικής αυτονομίας που απαιτείται για την «Ανάπτυξη», συρρικνώνει τις κοινωνικές δαπάνες, αναστέλλει την οικονομική πρόοδο, υποθάλπει την πολιτική σταθερότητα, διακυβεύει την ασφάλεια και τους δημοκρατικούς θεσμούς. δημιουργώντας ένα εύθραυστο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον στις υπερχρεωμένες φτωχές Λ.Αν.Χ της περιφέρειας. Στο πέμπτο κεφάλαιο, αναλύονται στην αρχή, οι μέθοδοι αναδιαπραγματεύσεως του εξωτερικού χρέους τόσο σε επίπεδο κρατών όσο και σε επίπεδο ιδιωτών πιστωτών. Στη συνέχεια περιγράφονται οι διεθνείς στρατηγικές που εφαρμόστηκαν για την αντιμετώπιση του ζητήματος του εξωτερικού χρέους από τη «Διεθνή Κοινότητα». Αν και οι ενέργειες ξεκίνησαν νωρίς, στην απαρχή του προβλήματος, με το Συντονισμένο Δανεισμό (1982), οι πιο σοβαρές προσπάθειες θεωρούνται το Σχέδιο Baker ( ), το Σχέδιο Brady ( ), η Πρωτοβουλία για τις Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες ( ) και η πρόσφατη Πολυμερής Πρωτοβουλία για τη Μείωση του Χρέους (2006-Σήμερα). Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται διάφορα επίμαχα θέματα γύρω από το πρόβλημα του εξωτερικού χρέους των Λ.Αν.Χ., όπως η αποτελεσματικότητα της «Διαγραφής» των χρεών, η κατάργηση της «Αναπτυξιακής Βοήθειας», ο ρόλος του «Ηθικού Κινδύνου», η δυνατότητα «Πτώχευσης» των υπερχρεωμένων φτωχών χωρών, η άποψη περί «Απεχθών Δανείων» και ο ρόλος της Διεθνούς Κοινωνίας των Πολιτών. Η εργασία ολοκληρώνεται με τα τελικά συμπεράσματα στο έβδομο κεφάλαιο. ii

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... i ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ... vii ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ-ΧΑΡΤΩΝ... ix ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... xii ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά Εννοιολογικές Προσεγγίσεις Το Εξωτερικό Χρέος Αναπτυσσόμενες και Αναπτυγμένες Χώρες Η Βιωσιμότητα του Χρέους Ιστορική Αναδρομή: Παγκόσμιες Ροές Κεφαλαίων & Εξωτερικό Χρέος Πρώτη Περίοδος: Δεύτερη Περίοδος: Τρίτη Περίοδος: Τέταρτη Περίοδος: Πηγές Εξωτερικού Χρέους-Χρηματοδοτικές ροές Αναπτυξιακή Βοήθεια Διμερής-Πολυμερής Βοήθεια Διμερής Δανεισμός Πολυμερής Δανεισμός Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Παγκόσμια Τράπεζα Δωρεά-Δάνειο Ανθρωπιστική Βοήθεια Βοήθεια Έργων-Προγραμματική Βοήθεια Δεσμευμένη-Μη Δεσμευμένη Βοήθεια Ιδιωτικές Χρηματοδοτήσεις Διεθνής Τραπεζικός Δανεισμός Άμεσες Ξένες Επενδύσεις και Επενδύσεις Χαρτοφυλακίου Εναλλακτικές Πηγές Εξεύρεσης Πόρων iii

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η Φιλελεύθερη Προσέγγιση Το Κεϋνσιανό και Μονεταριστικό Πρότυπο Μαρξιστικές & Ριζοσπαστικές Σχολές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΑΙΤΙΑ ΥΠΕΡΧΡΕΩΣΗΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ Κρίσεις Εξωτερικού Χρέους Το Πρόβλημα του Εξωτερικού Χρέους την Περίοδο του Το Εξωτερικό Περιβάλλον Οι Συνέπειες της Αποικιοκρατίας Περί της Στρατηγικής Υποκατάστασης των Εισαγωγών Διεθνής Τραπεζική Πρακτική Οι Δυσμενείς Επιπτώσεις των Πετρελαϊκών Σοκ Χορήγηση Δανείων προς Όφελος των Μεγάλων Δυνάμεων Διεθνής Συγκυρία-Αμερικανική Ηγεμονία Αστοχία της Διεθνούς Χρηματοδοτικής Βοήθειας Μερική Αστοχία των ΑΞΕ Το Εσωτερικό Περιβάλλον Ευθύνη των Ιδίων των Χωρών Απολυταρχικά Καθεστώτα Τα Δημοσιονομικά Ελλείμματα-Λαθεμένες Στρατηγικές Προσαρμογής Άλλες Προσεγγίσεις Αιτιών-Διατυπωμένες Θεωρίες Γενικά Επιχειρηματικοί Κύκλοι κατά Kindleberger Θεωρία Minsky περί των Χρηματοπιστωτικών Κρίσεων Θεωρία των Αξόνων-Πλούτος και Φτώχεια των Εθνών Η Διόγκωση του Εξωτερικού Χρέους τη Δεκαετία του Η Κρίση της Λατινικής Αμερικής (1990) Εξωτερικό Χρέος & η Ασιατική Χρηματοπιστωτική Κρίση Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ & Παγκόσμια Οικονομική Κρίση Έλλειμμα Χρηματοδότησης-Αποχώρηση Επενδυτών από Λ.Αν.Χ Κίνδυνος Μείωσης Εισροής των Εμβασμάτων Νέες Πρωτοβουλίες για Ενίσχυση των ΥΦΧ iv

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η Έννοια της Ανάπτυξης Οικονομικές Συνέπειες του Εξωτερικού Χρέους Αυστηρή Δημοσιονομική & Νομισματική Πολιτική Εξωτερικός Χρέος, Δημόσιος Τομέας και Ιδιωτικοποιήσεις Πληθωριστικές Τάσεις Μείωση ΑΞΕ & Εκροή Κεφαλαίου Χειροτέρευση Όρων Εμπορίου Εξωτερικός Χρέος & Ελεγχόμενη Οικονομία Κήρυξη Παύσης Πληρωμών Εξωτερικό Χρέος & Περιβάλλον Επισιτιστική Κρίση & Εξωτερικό Χρέος Εξωτερικό Χρέος, Φτώχεια και Ανάπτυξη Κοινωνικές Συνέπειες της Υπερχρέωσης Οι Επιπτώσεις του Εξωτερικού Χρέους στην Υγεία Οι Επιπτώσεις του Εξωτερικού Χρέους στην Εκπαίδευση Παιδική Εργασία στις ΥΦΧ & Εξωτερικό Χρέος Οι Επιπτώσεις του Εξωτερικού Χρέους στις Γυναίκες Πολιτικές και Γεωπολιτικές Συνέπειες της Υπερχρέωσης Οι Πολιτικές Συνέπειες του Εξωτερικού Χρέους Αναπτυσσόμενες Χώρες, Εξωτερικό Χρέος και Τρομοκρατία Αναπτυσσόμενες Χώρες, Εξωτερικό Χρέος και Παραβατικότητα Οι Επιπτώσεις του Εξωτερικού Χρέους σε Γεωπολιτικό Επίπεδο Μετανάστευση και Εξωτερικό Χρέος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΡΕΟΥΣ Η Διαδικασία Αναδιαπραγματεύσεως του Εξωτερικού Χρέους Συμβατικές Μέθοδοι & Τεχνικές Αναδιαπραγμάτευσης του Χρέους Η Αναδιαπραγμάτευση του Χρέους: Η Λέσχη των Παρισίων Η Αναδιαπραγμάτευση του Χρέους προς τις Τράπεζες Περίοδοι Διευθέτησης του Ζητήματος Πρώτη Περίοδος : Συντονισμένος Δανεισμός Δεύτερη Περίοδος : Το Σχέδιο Baker v

9 Κριτική Σχεδίου Baker Τρίτη Περίοδος : Το Σχέδιο Brandy Κριτική Σχεδίου Brady Άλλες Σημαντικές Ενέργειες Τέταρτη Περίοδος : Πρωτοβουλία για Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες Πέμπτη Περίοδος : Πολυμερής Πρωτοβουλία για Μείωση του Χρέους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ Γενικά Σύγχρονες Απόψεις & Κριτική Η Διαγραφή του Εξωτερικού Χρέους Κατάργηση Διεθνούς Αναπτυξιακής Βοήθειας & Δανείων Απεχθή Δάνεια & Εξωτερικό Χρέος Περί Ηθικού Κινδύνου & Εξωτερικού Χρέους Υπερχρέωση & Πτώχευση Το Πρόβλημα του Εξωτερικού Xρέους & η Διεθνής Κοινωνία των Πολιτών Το Κίνημα του Ιωβηλαίου Ο Ρόλος των ΜΚΟ στον Έλεγχο του Εξωτερικού Χρέους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α Πίνακες Β. Γραφήματα Γ. Γλωσσάρι Δ. Πληροφορίες για τη Διπλωματική Εργασία vi

10 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.1: Το Εξωτερικό Χρέος Όλων των Λ.Αν.Χ ( ). 121 Πίνακας 1.2: Το Εξωτερικό Χρέος Όλων των Λ.Αν.Χ ( ) 123 Πίνακας 1.3: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Αν. Ασίας & Ειρηνικού ( ) Πίνακας 1.4: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Αν. Ασίας & Ειρηνικού ( ). 128 Πίνακας 1.5: Οικονομικές Πληροφορίες Αν. Ασίας & Ειρηνικού ( ) 129 Πίνακας 1.6: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Ευρώπης & Κεντρικής Ασίας ( ) Πίνακας 1.7: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Ευρώπης & Κεντρικής Ασίας ( ). 133 Πίνακας 1.8: Οικονομικές Πληροφορίες Χωρών Ευρώπης & Κεντρικής Ασίας ( ) 134 Πίνακας 1.9: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Λατινικής Αμερικής & Καραϊβικής ( ) 135 Πίνακας 1.10: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Λατινικής Αμερικής & Καραϊβικής ( ) Πίνακας 1.11: Οικονομικές Πληροφορίες Λατινικής Αμερικής & Καραϊβικής ( ) 139 Πίνακας 1.12: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Μ. Ανατολής & Βόρειας Αφρικής ( ) Πίνακας 1.13: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ Μ. Ανατολής & Βόρειας Αφρικής ( ) Πίνακας 1.14: Οικονομικές Πληροφορίες Μ. Ανατολής & Βόρειας Αφρικής ( ) 144 Πίνακας 1.15: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ της Νότιας Ασίας ( ). 145 Πίνακας 1.16: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ της Νότιας Ασίας ( ). 148 Πίνακας 1.17: Οικονομικές Πληροφορίες της Νότιας Ασίας ( ) 149 Πίνακας 1.18: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ της Υποσαχάριας Αφρικής ( ) Πίνακας 1.19: Το Εξωτερικό Χρέος των Λ.Αν.Χ της Υποσαχάριας Αφρικής ( ) Πίνακας 1.20: Οικονομικές Πληροφορίες Υποσαχάριας Αφρικής ( ) 154 Πίνακας 1.21: Κατηγοριοποίηση Χωρών σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα (Γεωγραφικός Διαχωρισμός) 155 Πίνακας 1.22: Κατηγοριοποίηση Χωρών σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα-Βάσει Εισοδήματος 156 Πίνακας 1.23: Κατηγοριοποίηση Χωρών σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. 157 Πίνακας 1.24: Κατηγοριοποίηση Χωρών σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (A). 159 Πίνακας 1.25: Κατηγοριοποίηση Χωρών σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (B) 159 Πίνακας 1.26: Κατηγοριοποίηση Χωρών 164 Πίνακας 1.27: Λόγοι Αύξησης των Διεθνών Ροών Κεφαλαίων πριν το Πίνακας Λίστα Αποδεκτών K.B. της DAC (κατά την 1η Ιανουαρίου 2007) 165 Πίνακας 1.29: Χορηγηθέντα Δάνεια προς τις Λ.Αν.Χ vii

11 Πίνακας 1.30: Μερίδιο του Εισερχόμενου και Εξερχόμενου Όγκου ΑΞΕ Πίνακας 1.31: Καθαρή Θεσμική Αναπτυξιακή Βοήθεια των Μελών του ΟΟΣΑ Πίνακας 1.32: Διεθνής Διατραπεζικός Δανεισμός Πίνακας 1.33: Αναπτυξιακή Βοήθεια από τον ΟΟΣΑ προς τις Λ.Αν.Χ. 168 Πίνακας 1.34: Εξερχόμενος Όγκος Άμεσων Ξένων Επενδύσεων Πίνακας 1.35: Εισερχόμενος Όγκος Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. 170 Πίνακας 3.1: Δανειοδότηση Τραπεζικού δανεισμού για Χρηματοδότηση Έργων Υποδομής 171 Πίνακας 3.2: Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ και Αναλογία Εξαγωγών/ΑΕΠ 171 Πίνακας 3.3: Εξέλιξη Επιτοκίων LIBOR 172 Πίνακας 3.4: Ροές Εμβασμάτων προς τις Λ.Αν.Χ. 172 Πίνακας 3.5: Σύνδεση με κρίση του Χρέους των Λ.Αν.Χ 45 Πίνακας 3.6: Εισαγωγές στις ΗΠΑ από Λ.Αν.Χ (Οκτώβριος 2007-Νοέμβριος 2008) 49 Πίνακας 4.1: Εξέλιξη ΑΕΠ-Πληθωρισμού-Εξωτερικού Χρέους ( ) 173 Πίνακας 4.2: Εξέλιξη Όρων Εμπορίου ( ) 174 Πίνακας 4.3: Εξέλιξη Κατά Κεφαλήν Εισοδήματος ( ) 175 Πίνακας 4.4: Εξέλιξη ΑΕΠ ( ) 176 Πίνακας 4.5: Εξέλιξη Πληθωρισμού ( ) 177 Πίνακας 4.6: Εξέλιξη Εισαγωγών-Εξαγωγών ( ) 178 Πίνακας 4.7: Εξέλιξη ΔΑΑ (HDI) ( ) 179 Πίνακας 4.8: Βελτιώσεις σε Όρους Διαβίωσης ( ) 180 Πίνακας 4.9: Επισιτιστική Κρίση-Δείκτης Τιμών Τροφίμων ( ) 181 Πίνακας 4.10: Δείκτες Ανάπτυξης των Λ.Αν.Χ (LLDSs) 182 Πίνακας 4.11: Μέτρα Ανθρώπινης Ανάπτυξης 183 Πίνακας 4.12: Χρέος και Ανάπτυξη στις πιο Χρεωμένες Χώρες Πίνακας 4.13: Μειώσεις Κοινωνικών Δαπανών λόγω του Χρέους 65 Πίνακας 5.1 : Βασικοί Άξονες του Σχεδίου Baker 184 Πίνακας 5.2: Οι Χώρες της Λίστας BAKER Πίνακας 5.3: Εξωτερικό Χρέος για τις Χώρες της Λίστας BAKER-17 (1985 και 1997) 88 Πίνακας 5.4: Μέσα Ετήσια Πραγματική Αύξηση ΑΕΠ στις HIPC ( ) 185 Πίνακας 5.5: Συμφωνίες με Επίσημους Πιστωτές ( ) 185 Πίνακας 5.6: Χρήσιμοι Δείκτες στις HIPC ( ) viii

12 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ-ΧΑΡΤΩΝ Γράφημα 1.1: Η Εξέλιξη του Εξωτερικού Χρέους στις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 1.2: Η Ανατομία του Χρέους 186 Γράφημα 1.3: Η Εξυπηρέτηση του Εξωτερικού Χρέους 187 Γράφημα 1.4: Χάρτης Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (2007) 6 Γράφημα 1.5: Κατηγοριοποίηση Χωρών κατά ΔΝΤ 188 Γράφημα 1.6: Ποσοστό Πληθυσμού της Γης που Διαβιώνει Κάτω από το Όριο της Φτώχειας 188 Γράφημα 1.7 : Οι Μεταφορές Ποσών & το Ισοζύγιο Πληρωμών 189 Γράφημα 1.8: Εισροές ΑΞΕ, Γράφημα 1.9: Ροές Χρέους ως Ποσοστό του ΑΕΠ (Λ.Αν.Χ). 13 Γράφημα 1.10: Απαιτήσεις Τραπεζών, Γράφημα 1.11: Αναπτυξιακή Βοήθεια προς τις Λ.Αν.Χ από τις Χώρες του ΟΟΣΑ, Γράφημα 1.12: Κατανομή Αναπτυξιακής Βοήθειας 15 Γράφημα 1.13: Είδη Χρηματοδοτικών Ροών προς τις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 1.14: Κεφαλαιακές Ροές προς τις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 1.15: Χορηγηθέντα Δάνεια προς τις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 1.16: ΑΞΕ & Χρέος στις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 3.1: Τιμές Αγροτικών Προϊόντων 33 Γράφημα 3.2: Η Εξέλιξη των Eπιτοκίων LIBOR, Γράφημα 3.3: Μερίδιο του Εισερχόμενου-Εξερχόμενου Όγκου ΑΞΕ στις Λ.Αν.Χ Γράφημα 3.4: Διάθεση Ποσών για Κατασκευή Έργων Υποδομής στις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 3.5: Χώρες που Εκτίθενται στην Κρίση του Γράφημα 3.6: Εισαγωγές των ΗΠΑ από Λ.Αν.Χ, (Οκτώβριος 2007-Νοέμβριος 2008) 192 Γράφημα 3.7: Ροές Εμβασμάτων προς τις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 3.8: Ροές Εμβασμάτων προς τις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 3.9: Ροές Εμβασμάτων προς τις Λ.Αν.Χ (Χαρτογράφηση).. 51 Γράφημα 4.1: Πληρωμές για την Εξυπηρέτηση του Χρέους, Γράφημα 4.2: Πληρωμές για την Εξυπηρέτηση του Χρέους, Γράφημα 4.3: Η Πορεία των Ιδιωτικοποιήσεων των Κρατικών Επιχειρήσεων 55 Γράφημα 4.4: Η Εξέλιξη του Πληθωρισμού, Γράφημα 4.5: Εισερχόμενος Όγκος ΑΞΕ, ix

13 Γράφημα 4.6: Εξέλιξη Όρων Εμπορίου (Αναπτυσσόμενες-Αναπτυγμένες Χώρες), Γράφημα 4.7: Εξέλιξη Εισαγωγών-Εξαγωγών στις Λ.Αν.Χ, Γράφημα 4.8: Οι Εξαγωγές των Λ.Αν.Χ (Διαφοροποίηση ) 60 Γράφημα 4.9: Οι Πηγές Εσόδων των Λ.Αν.Χ, Γράφημα 4.10: Η Εξέλιξη του ΑΕΠ, Γράφημα 4.11: Ποσοστό Χωρών σε Πτώχευση ή Αναδιάρθρωση ( ) 194 Γράφημα 4.12: Η Επίδραση του Περιβάλλοντος στη Ζωή των Κατοίκων των Λ.Αν.Χ 63 Γράφημα 4.13: Η Εξέλιξη των Τιμών Βασικών Προϊόντων 195 Γράφημα 4.14: Η Εξέλιξη του Κατά Κεφαλή ΑΕΠ, Γράφημα 4.15: Η Εξέλιξη του ΔΑΑ, Γράφημα 4.16: Ετήσιος Ρυθμός Ανάπτυξης του Κατά Κεφαλή ΑΕΠ, Γράφημα 4.17: Η Εξέλιξη του HDI σε Επιλεγμένες Περιοχές, Γράφημα 4.18: Η Εξέλιξη ΑΕΠ στις Αναπτυσσόμενες-Αναπτυγμένες Χώρες, Γράφημα 4.19: Άνθρωποι Χωρίς Πρόσβαση σε Ηλεκτρική Ενέργεια, Γράφημα 4.20: Δαπάνες Κοινωνική Παροχών στις Λ.Αν.Χ. 198 Γράφημα 4.21: Επιπτώσεις των Ασθενειών στην Παραγωγικότητα 67 Γράφημα 4.22: Αριθμός Ατόμων που Ζουν με τον Ιό HIV/AIDS. 198 Γράφημα 4.23: Βρεφική Θνησιμότητα 68 Γράφημα 4.24: Τα 38 πιο Χρεωμένα Κράτη του Κόσμου 69 Γράφημα 4.25: Ικανότητα Ανάγνωσης & Γραφής στην Υφήλιο 70 Γράφημα 4.26: Παιδική Εργασία 70 Γράφημα 4.27: Αποτυχημένα Κράτη 72 Γράφημα 4.28: Οι πιο Βίαιες Τρομοκρατικές Επιθέσεις 199 Γράφημα 4.29: Παγκόσμια Παραγωγή Οπίου 74 Γράφημα 4.30: Δείκτης Δημοκρατικότητας 199 Γράφημα 4.31: Προέλευση Μεταναστών 76 Γράφημα 5.1: Λέσχη των Παρισίων 79 Γράφημα 5.2: Συμφωνίες με Επίσημους Πιστωτές, Γράφημα 5.3: Εξωτερικό Χρέος για τις Χώρες της Λίστας BAKER-17, 1985 και Γράφημα 5.4: Αποτελεσματικότητα Σχεδίου BAKER-17 και Σχεδίου Brady 200 x

14 Γράφημα 5.5 : Ο Διεθνής Δανεισμός της Αφρικής 90 Γράφημα 5.6: Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες 91 Γράφημα 5.7: Μείωση της Βοήθειας προς τις Άλλες Φτωχές Χώρες 201 Γράφημα 5.8: Μείωση των Εμποδίων του Χρέους μετά το πρόγραμμα των HIPC 93 Γράφημα 5.9: Εξωτερικό Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στις 21 HIPCs 93 Γράφημα 5.10: Μείωση Καταβολής Χρέους στις 25 HIPC 201 Γράφημα 5.11: Μείωση Χρέους στις HIPC ως το Γράφημα 6.1: Έκβαση Αναδιαπραγματεύσεων Χρεών 96 Γράφημα 6.2: Εξάρτηση από την Αναπτυξιακή Βοήθεια 98 xi

15 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕΕ: Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΑΞΕ: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Β ΠΠ: Β Παγκόσμιος Πόλεμος ΔΝΤ: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση Λ.Αν.Χ: Λιγότερο Αναπτυγμένες/Αναπτυσσόμενες Χώρες ΜΚΟ: Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί (ή Οργανώσεις) ΠΤ: Παγκόσμια Τράπεζα ΟΗΕ: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΟΟΣΑ: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΥΦΧ : Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες ΥΛΦΧ : Υπερχρεωμένες Λιγότερο Φτωχές Χώρες BIS: Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών DAC: Development Assistance Committee EBRD: Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης FDI: Ξένη Άμεση Επένδυση G-7: Ομάδα των Επτά G-8: Ομάδα των Οχτώ HDI: Δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης HIPCs: Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες IBRD: Διεθνής Τράπεζα για την Ανοικοδόμηση και την Ανάπτυξη xii

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Η λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε πολλά κράτη σε οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάρρευση. Οι πολεμικές συγκρούσεις κατέστρεψαν τις υποδομές των κρατών ενώ τα υπέρογκα ποσά που διατέθεισαν για πολεμοχαρείς σκοπούς αποσύνθεσαν τις εθνικές οικονομίες και έπληξαν βάναυσα τη διεθνή οικονομική δραστηριότητα. Την εποχή εκείνη, το ενδιαφέρον των διεθνών δρώντων επικεντρώθηκε στην ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων κρατών, στην ανόρθωση των χρεοκοπημένων οικονομιών και κυρίως σε ζητήματα οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης.οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης που έκαναν κατά κοινή παραδοχή, πολλών μελετητών, μια γενικά σωστή και απoδοτική αξιοποίηση των πόρων τους (τόσο των δικών τους όσο και όσων προήλθαν από το «Σχέδιο Marshall»), σημείωσαν ραγδαία οικονομική ανάπτυξη, ενίσχυσαν τη βιομηχανική τους παραγωγή, αποκατέστησαν την εύρυθμη λειτουργία των χρηματοοικονομικών και εμπορικών αγορών τους, έδωσαν ώθηση στις διεθνείς επενδύσεις ενώ κυρίως βελτίωσαν την ποιότητα ζωής των πληθυσμών τους (Landes, 1998). Στην αντίπερα όχθη, σε άλλες πλευρές του πλανήτη, κυρίως προς το Νότο, η κατάσταση των αναπτυσσομένων -αποικιοκρατούμενων κυρίως- χωρών παρέμεινε στην ίδια με πριν δυσάρεστη κατάσταση. Στην περίοδο μετά τον Β ΠΠ οι περισσότερες εξ αυτών χωρών άρχισαν να διεκδικούν την αυτοδιάθεση τους, είτε με πολιτικά ειρηνικά μέσα, είτε με ένοπλους αγώνες, πετυχαίνοντας τελικά την αναγνώριση τους, ως αυτόνομων κρατικών οντοτήτων στο διεθνές σύστημα. Η αποχώρηση όμως των αποικιοκρατών έφερε στην επιφάνεια τη χαώδη πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση που οι ίδιες οι δυνάστριες χώρες είχαν δημιουργήσει, υπερεκμεταλλευόμενες το ανθρώπινο δυναμικό και τον πλουτοπαραγωγικό πλούτο των αναπτυσσομένων χωρών. Οι πολύχρονοι ένοπλοι α- γώνες ανεξαρτησίας αλλά και οι δυο Παγκόσμιοι Πόλεμοι αποτελείωσαν την ισχνή υποδομή των χωρών αυτών φέρνοντας αυτές αντιμέτωπες με μια κατάσταση πλήρους οικονομικής και κοινωνικής εξαθλίωσης (Krugman, 1990 Κούτρης, 1995 Cohn, 2008). 1

17 Η διεθνής κοινότητα μπροστά στο γεγονός, ότι τα κράτη αυτά αποτελούσαν μια μόνιμη εστία πολιτικών και οικονομικών αναταραχών, που έθετε σε κίνδυνο και την αναπτυξιακή πορεία των αναπτυγμένων κρατών, οδηγήθηκε στη λήψη σημαντικών οικονομικών και πολιτικών μέτρων. Τα μέτρα που λαμβάνονταν από τη διεθνή κοινότητα, στα μέσα του περασμένου αιώνα -κυρίως τα «δάνεια» που χορηγούσαν τα Αναπτυγμένα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί προς τις Λιγότερο Αναπτυσσόμενες Χώρες- φάνηκαν αρχικά, ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν χρηστικά εργαλεία για τη μεταπολεμική ανάπτυξή τους και τον περιορισμό της αναδυόμενης «αναταραχής». Πέρα όμως από τα πολιτικά κίνητρα για τη χορήγηση «βοήθειας» υπήρχαν και αντικειμενικές δυσκολίες που δικαιολογούσαν, από οικονομική σκοπιά, τη μεταβίβαση κεφαλαίων. Οι Λ.Αν.Χ, που μόλις τότε κέρδιζαν την αυτοδιάθεσή τους και αναζητούσαν την οικονομική τους ανεξαρτησία, έπρεπε λόγω έλλειψης συσσωρευμένου κεφαλαίου, να βασιστούν σε μεγάλο βαθμό στις εισροές -κεφαλαίων- από το εξωτερικό προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τις εγχώριες επενδύσεις τους, όπερ και εγένετο. Οι Αναπτυγμένες οικονομίες της Δύσης από την άλλη μεριά επιδίωκαν, πέρα από τα όποια -αμφιλεγόμενα- «αλτρουιστικά» κίνητρα και αισθήματα «φιλαλληλίας» τους, να διοχετεύσουν από την κορεσμένη εσωτερική αγορά τους προς στις νηπιακές αναπτυσσόμενες οικονομίες, κεφάλαια και συντελεστές, που κατείχαν σε αφθονία, προκειμένου να εκμεταλλευτούν τις νέες διαφαινόμενες επενδυτικές ευκαιρίες. Λίγες όμως ήταν οι Λ.Αν.Χ που κατάφεραν να αξιοποιήσουν την ξένη χρηματοδότηση, βελτιώνοντας την παραγωγή, την ανταλλαγή, τη διανομή και την κατανάλωση. Οι περισσότερες απέτυχαν όχι μόνο να αξιοποιήσουν τα χορηγούμενα ποσά αλλά και να απόπληρώσουν τις οφειλές τους. Δυσμενές αποτέλεσμα της αδυναμίας εξυπηρέτησης των αρχικών δανείων ήταν να εγκλωβιστούν οι χώρες αυτές ως σήμερα σε μια προσπάθεια αποπληρωμής των υποχρεώσεών τους (βλ. Πίνακες στο Παράρτημα Πινάκων). Δημιουργήθηκε έτσι ο «φαύλος κύκλος του χρέους» κάτι που σημαίνει ότι οι χώρες χρεώνονται όχι για να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση και να προωθήσουν την Ανάπτυξή τους αλλά περισσότερο για να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν τα συσσωρευμένα χρέη τους (Krugman, 1990 Todaro & Smith, 2006). 2

18 Μια πρώτη πληροφόρηση για την εξέλιξη του Εξωτερικού Χρέους των Λ.Αν.Χ μας δίνει το Γράφημα 1.1, που δείχνει ότι το 1980 ανερχόταν σε (δισ. δολάρια), το 1990 σε 1, , το 2000 σε 2, και το 2008 σε 4, (IMF, 2009). Για τις 38 χώρες που ορίζονται ως οι πιο χρεωμένες και χαμηλού εισοδήματος χώρες, το συνολικό χρέος ανερχόταν σε 5% του ΑΕΠ το 1970, σε 31% το 1980, σε 139% το 1990 και στις αρχές του 2000 (Hanlon, 2000). Γράφημα 1.1: Η Εξέλιξη του Εξωτερικού Χρέους στις Λ.Αν.Χ, ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ $ (ΔΙΣ) , , ETH ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ (Πηγή: IMF, 2009 Τροποποιημένο) Το εξωτερικό χρέος, είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της διεθνούς χρηματοοικονομικής δομής που επηρεάζει πολλές πλευρές της Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας. Δημιουργεί μια σειρά δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που καθορίζουν τη συμπεριφορά των κρατών, των επιχειρήσεων και των ατόμων στο διεθνές σύστημα, ενώ επηρεάζει σημαντικά το ρόλο και τη θέση μιας χώρας στο σύστημα του διεθνούς εμπορίου, της ασφάλειας και της τεχνολογίας (Eatwell and Taylor, 2000). Ωστόσο, το ζήτημα του «Eξωτερικού Χρέους» όπως θα αναλύσουμε, δεν έχει μόνο οικονομικές και (γεω)πολιτικές συνέπειες αλλά και βαθύτατες κοινωνικές προεκτάσεις 3

19 1.2 Εννοιολογικές Προσεγγίσεις Το Εξωτερικό Χρέος Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα (ΠΤ) το «Συνολικό Εξωτερικό Χρέος» ορίζεται ως το άθροισμα του δημοσίου και δημοσίως 2 εγγυημένου μακροπρόθεσμου χρέους, του ιδιωτικού μη εγγυημένου μακροπρόθεσμου χρέους, της πίστωσης του ΔΝΤ και του βραχυπρόθεσμου χρέους 3 (βλ. Γραφήματα 1.2 και 1.3 στο Παράρτημα Γραφημάτων) (The World Bank, 2004a). Το «Μακροπρόθεσμο Εξωτερικό Χρέος», ορίζεται ως το χρέος που η ημερομηνία λήξης τής υποχρεώσεως αποπληρωμής του, υπερβαίνει το έτος (ή αρχικώς ή ύστερα από χρονική αναπροσαρμογή) και αυτό οφείλεται σε μη κατοίκους της χρεώστριας χώρας και είναι αποδοτέο σε ξένο νόμισμα, αγαθά ή υπηρεσίες (ibid). Το μακροπρόθεσμο εξωτερικό χρέος αποτελείται από τρία μέρη: α) το δημόσιο χρέος, το οποίο αποτελεί εξωτερική υποχρέωση ενός δημόσιου χρεώστη συμπεριλαμβανομένων της εθνικής κυβέρνησης, μιας πολιτικής υποδιαίρεσης και ανεξάρτητων δημοσίων υπηρεσιών, β) το δημοσίως εγγυημένο χρέος που αποτελεί μια εξωτερική υποχρέωση ενός ιδιώτη χρεώστη του οποίου την πληρωμή του χρέους εγγυάται κάποιος δημόσιος φορέας, γ) το ιδιωτικό μη εγγυημένο εξωτερικό χρέος το οποίο συνιστά μια εξωτερική υποχρέωση ενός ιδιώτη χρεώστη του οποίου την πληρωμή του χρέους δεν εγγυάται κάποιος 2 Tο εξωτερικό χρέος σχετίζεται με το γεγονός, ότι η δανειοδότηση δεν γίνεται με βάση την αποδοτικότητα της επένδυσης αλλά με την εγγύηση του κράτους και την Κεντρική Τράπεζα, εξού και ο ορισμός «Sovereign Debt». 3 Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ορίζει το εξωτερικό χρέος ως το σημαντικό εκείνο χρηματικό ποσό που προέρχεται από τα πραγματικά, τρέχοντα και μη απρόβλεπτα στοιχεία του παθητικού. που απαιτούν πληρωμές του αρχικού κεφαλαίου ή/και τόκου από τον οφειλέτη στο μέλλον και που οφείλονται από κατοίκους προς μη κατοίκους της δανειζόμενης χώρας. («Outstanding amount of those actual current and not contigent liabilities that require payments of principal and or interest by the debtor at some points in the future and that are owed to non residents by residents of an economy) (IMF, 2003). 4

20 δημόσιος φορέας (The World Bank, 2004a). Τα δάνεια του ιδιωτικού τομέα δεν αφορούν άμεσα το κράτος, όμως η εξυπηρέτηση τους προκαλεί πίεση στα συναλλαγματικά αποθέματα αφού το κράτος είναι στην ουσία αυτό που καλείται να καλύψει το απαιτούμενο ποσό σε συνάλλαγμα (Richards et al., 2003). Το «Βραχυπρόθεσμο Εξωτερικό Χρέος» ορίζεται ως το χρέος που η ημερομηνία λήξης τής χρεώσεως αποπληρωμής του είναι μικρότερη του ενός έτους και οφείλεται σε μη κατοίκους της χρεώστριας χώρας και είναι αποδοτέο σε ξένο νόμισμα, αγαθά ή υπηρεσίες (The World Bank, 2004a). Όλα τα εξωτερικά δάνεια, αν εξαιρέσουμε τη «Δωρεάν Αναπτυξιακή Βοήθεια» και την «Ανθρωπιστική Βοήθεια», δημιουργούν υποχρεώσεις αποπληρωμής. Κάθε δάνειο πρέπει να εξοφληθεί είτε με πληρωμές τόκων («interest payments») είτε (και) με πληρωμές χρεολυσίων («amortization payments»), μέχρι το τέλος μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Οι πληρωμές τόκων και οι πληρωμές χρεολυσίων συνιστούν τις πληρωμές εξυπηρέτησης του χρέους («debt service payments»). Όλα τα δάνεια, τα οποία πρέπει να εξοφληθούν, αποτελούν ροές που δημιουργούν χρέος («debt-creating flows») (βλ. Πίνακες στο Παράρτημα Πινάκων) Αναπτυσσόμενες και Αναπτυγμένες Χώρες Οι έννοιες που αναφέρονται στο επίπεδο της ανάπτυξης μιας χώρας παρουσιάζουν συχνά προβλήματα εννοιολογικού περιεχομένου. Διακρίνουμε δυο κύριους όρους που χρησιμοποιούνται για να χαρακτηρίσουν το επίπεδο ανάπτυξης των χωρών: α) αναπτυγμένες χώρες και β) αναπτυσσόμενες χώρες. Με την έννοια αναπτυγμένες χώρες δεν εννοούμε ότι οι χώρες αυτές έχουν πλήρη ανάπτυξη και δεν επιδέχονται βελτίωσης αλλά απλά ότι έχουν αναπτυχθεί -κατά πολύ- περισσότερο από κάποιες άλλες. Από την άλλη μεριά συναντάμε μια πλειάδα όρων (π.χ υπανάπτυκτες χώρες, λιγότερο αναπτυγμένες αναπτυσσόμενες χώρες (Λ.Αν.Χ), ελάχιστα αναπτυγμένες χώρες, χώρες του Τρίτου Κόσμου, ή χώρες του Νότου κτλ) που χρησιμοποιούνται για να χαρακτηριστούν οι χώρες εκείνες 5

21 που το επίπεδο τους είναι χαμηλότερο, έως πολύ πιο χαμηλό, σε σχέση με εκείνο των αναπτυγμένων χωρών (βλ. Πίνακες στο Παράρτημα Πινάκων). Ο ΟΗΕ στην ετήσια έκθεση του αναφέρεται στις «Βιομηχανικές Χώρες» (χώρες Δυτικής Ευρώπης και Αμερικής) στις χώρες της «Ανατολικής Ευρώπης και της Κοινοπολιτείας των Ανεξαρτήτων χωρών» και στις «Αναπτυσσόμενες Χώρες» από τις οποίες ξεχωρίζει τις ελάχιστα αναπτυγμένες χώρες. Ο ΟΗΕ κατηγοριοποιεί τις χώρες με βάσει το Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ)(«Human Development Index,HDI»), κατατάσσοντας αυτές σε υψηλού (με δείκτη πάνω από 0.8), σε μέσου (με δείκτη από ) και σε χαμηλού (με δείκτη κάτω από 0.8) (βλ. επίσης Γλωσσάρι στο Παράρτημα) (UN, 2007). Γράφημα 1.4: Χάρτης Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (2007) και πάνω (Πηγή: IMF, 2008b) under not available 6