ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΣΕ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ Διευθυντής: Καθηγητής Αθανάσιος Ε. Αθανασίου ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΣΕ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΛΕΝΗ Π. ΑΛΕΞΙΟΥ Οδοντίατρος ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Θεσσαλονίκη, 2013

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ Διευθυντής: Καθηγητής Αθανάσιος Ε. Αθανασίου ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΣΕ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΛΕΝΗ Π. ΑΛΕΞΙΟΥ Οδοντίατρος ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Θεσσαλονίκη, 2013

3 Επιβλέποντες Αθανάσιος Ε. Αθανασίου Καθηγητής, Εργαστήριο Ορθοδοντικής, Οδοντιατρική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σμαράγδα Καββαδία - Τσαταλά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Εργαστήριο Ορθοδοντικής, Οδοντιατρική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

4 Στους γονείς μου και τον Δημήτριο Μπαρμπαλιά

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ i 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 2. SUMMARY 3 3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 4. Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 7 ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ 4.1. Κατευθυντήριες γραμμές του οδοντιατρικού προπτυχιακού 7 προγράμματος σπουδών 4.2. Τι πρέπει να γνωρίζει ένας γενικός οδοντίατρος σχετικά με το 9 γνωστικό αντικείμενο της Ορθοδοντικής 4.3. Κατευθύνσεις του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών του 12 Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε σχέση με την Ορθοδοντική 5. Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 19 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 5.1. Αξιολόγηση των ικανοτήτων και των γνώσεων που αποκομίζουν οι 24 φοιτητές κατά την Ορθοδοντική προπτυχιακή εκπαίδευση 6. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΨΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ 29 ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ 7. ΣΚΟΠΟΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δείγμα Μέθοδος συλλογής στοιχείων αξιολόγησης του μαθήματος Στατιστική επεξεργασία ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Γενικές ερωτήσεις Αξιολόγηση της εργαστηριακής άσκησης Αξιολόγηση της κλινικής άσκησης Συνολική αξιολόγηση ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 67

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον επιβλέποντα Καθηγητή Ορθοδοντικής Α.Π.Θ. Αθανάσιο Ε. Αθανασίου, γιατί καθ όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών εκτός από την αμέριστη συμπαράσταση, βοήθεια και υποστήριξη που μου προσέφερε στη συγγραφή της παρούσας διατριβής, από την υπόδειξη του θέματος, την ουσιαστική επίβλεψη της μελέτης, μέχρι και την τελική διόρθωση του κειμένου, υπήρξε εξαιρετικός δάσκαλος και πάντα πρόθυμος να μου δώσει την συμβουλή του και να με καθοδηγήσει κατάλληλα. Θερμότατες ευχαριστίες στην επιβλέπουσα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ορθοδοντικής Α.Π.Θ. Σμαράγδα Καββαδία - Τσαταλά, για τη βοήθεια, την υποστήριξη και την καθοδήγησή της στη συγγραφή αυτής της διατριβής αλλά και για όλες τις γνώσεις που μου μετέδωσε κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης όλους τους καθηγητές του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Ορθοδοντικής, για τη βοήθεια και τις γνώσεις που μου μετέδωσαν, καθώς και την κ. Εύη Γκιόκα, Γραμματέα του Εργαστηρίου Ορθοδοντικής για την αγάπη της, τη συμπαράσταση και την υποστήριξή της. Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου και τον Δημήτριο Μπαρμπαλιά για την αγάπη τους, τη βοήθεια, την υποστήριξη και την ενθάρρυνση που μου έδιναν αδιάκοπα. i

7 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΚΟΠΟΣ Η παρούσα έρευνα απέβλεπε στη διερεύνηση της άποψης των προπτυχιακών φοιτητών της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σχετικά με τον τρόπο πραγματοποίησης του μαθήματος της Ορθοδοντικής, όπως αυτό διδάχθηκε στα εξάμηνα 7, 8, 9 και 10. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Το δείγμα της έρευνας αυτής αποτέλεσαν οι πεμπτοετείς φοιτητές της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του ακαδημαϊκού έτους , που συμμετείχαν στις εξετάσεις της 1 ης περιόδου (Ιουνίου 2012). Σε όλους τους ως άνω φοιτητές δόθηκε ένα ερωτηματολόγιο προκειμένου να διερευνηθούν οι απόψεις τους για το μάθημα της Ορθοδοντικής σε επίπεδο σεμιναρίων, εργαστηριακής άσκησης και κλινικής παρακολούθησης. Το ερωτηματολόγιο μοιράστηκε και απαντήθηκε ανώνυμα από τους φοιτητές, πριν την πραγματοποίηση της γραπτής τους εξέτασης. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε 18 ερωτήσεις με απαντήσεις του τύπου πολλαπλών επιλογών. Συνολικά συλλέχθηκαν 71 ερωτηματολόγια, όσοι και οι φοιτητές που προσήλθαν στην εξέταση. Υπολογίστηκαν οι συχνότητες όλων των απαντήσεων του ερωτηματολογίου. Επίσης, 15 από τις 18 ερωτήσεις του ερωτηματολογίου χωρίστηκαν σε τρεις ενότητες λόγω της συνάφειας του περιεχομένου των (Συνολική Αξιολόγηση, Αξιολόγηση Εργαστηριακής Άσκησης και Αξιολόγηση Κλινικής Άσκησης) και υπολογίστηκαν οι αντίστοιχοι δείκτες. Ο έλεγχος Wilcoxon signed-rank εφαρμόσθηκε ξεχωριστά στις τρεις ενότητες για να συγκρίνει ανά δύο τις κατανομές των αντίστοιχων παραμέτρων κάθε ενότητας. Για όλους τους ελέγχους το επίπεδο σημαντικότητας ορίσθηκε το α=0,05. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Το μάθημα της Ορθοδοντικής σύμφωνα με τους προπτυχιακούς φοιτητές ήταν ίσο ή ανώτερο του επιπέδου των γνώσεων 1

8 τους. Οι φοιτητές έμειναν ικανοποιημένοι από τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος, χάριν των οργανωμένων παρουσιάσεων και της ύπαρξης εποπτικών μέσων, του προσιτού βαθμού δυσκολίας του μαθήματος, της συμπεριφοράς των διδασκόντων, των χώρων διδασκαλίας καθώς επίσης και της επάρκειας του εξοπλισμού τόσο σε εργαστηριακό όσο και σε κλινικό επίπεδο. Το επίπεδο δυσκολίας του εργαστηρίου κρίθηκε μέτριο έως υψηλό, παρόλο που οι σημειώσεις ως προς τις εργαστηριακές ασκήσεις ήταν σχεδόν επαρκείς έως επαρκείς, ενώ κατά την κλινική άσκηση οι γνώσεις που αποκόμισαν οι φοιτητές αξιολογήθηκαν από αυτούς ως επαρκείς. Επιπλέον, οι φοιτητές είχαν επαρκή επίβλεψη διδάσκοντος ή μεταπτυχιακού φοιτητή και το σύστημα εύρεσης των ασθενών κρίθηκε ως καλό. Τέλος, οι φοιτητές αξιολόγησαν το μάθημα της Ορθοδοντικής ως πολύ χρήσιμο. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι 5ετείς φοιτητές της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εξέφρασαν στην πλειοψηφία τους θετικές απόψεις για την προπτυχιακή διδασκαλία και τη χρησιμότητα του μαθήματος της Ορθοδοντικής. Τα μικρά, αλλά σημαντικά για την πληρότητα της εκπαίδευσης, ποσοστά απόψεων της παρούσας έρευνας που υποδηλούν αρνητική άποψη ή μη ικανοποίηση πρέπει να μελετηθούν περαιτέρω περισσότερο συστηματικά, ώστε να πραγματοποιηθούν στο εγγύς μέλλον οι κατάλληλες παρεμβάσεις. 2

9 2. SUMMARY AIM To evaluate the opinion of the undergraduate dental students of Aristotle University of Thessaloniki regarding the way Orthodontics was taught during 7th, 8th, 9th and 10th semesters. MATERIALS AND METHODS The sample of the study was the 5th year undergraduate dental students of Aristotle University of Thessaloniki of the academic year , who participated in the 1st examination period (June 2012). All students were given an 18-item questionnaire in multiple choice format for evaluating their views on the subject of Orthodontics, based on seminars, laboratory and clinical training. The questionnaire was answered anonymously before their written examination. Seventy one responses were collected equal to the number of students that participated in the examination. The frequencies of all answers were calculated and 15 out of 18 questions were divided in three sections (Total Evaluation, Evaluation of Laboratory, Evaluation of Clinical Training) and also the corresponding indices were calculated. Wilcoxon signed-rank test was used separately in all of the three sections for comparing in pairs the distribution of corresponding parameters in every section. The level of significance was a=0.05 RESULTS The subject of Orthodontics according to the undergraduate students opinion was equal or higher of their level of knowledge. The students were satisfied from the way the subject was taught because of the well organized presentations, the visual media, the accessible level of difficulty, the teaching facilities, as well as from the laboratory and clinical equipment. The level of difficulty of the laboratory was valued as medium to high, even if the laboratory notes were valued as quite sufficient to sufficient, while the knowledge derived from the clinical practice was valued as sufficient. Furthermore, the supervision by a faculty staff or a postgraduate student was sufficient and the system of finding patients 3

10 was valued as good. The students evaluated the subject of Orthodontics as very useful. CONCLUSIONS The majority of the 5th year undergraduate dental students of Aristotle University of Thessaloniki had positive opinion about teaching and usefulness of the subject of Orthodontics. The low, yet important rates of negative aspects or unsatisfaction have to be studied closely so that the necessary adjustments to be made in the near future. 4

11 3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στις περισσότερες Οδοντιατρικές Σχολές του κόσμου έχει σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι φοιτητές να εκπαιδεύονται κατάλληλα ώστε μετά την αποφοίτησή τους να μπορούν να ασκήσουν επαρκώς τη Γενική Οδοντιατρική. Όλες οι σχολές περιλαμβάνουν στο πρόγραμμα σπουδών τους το μάθημα της Ορθοδοντικής, το οποίο διδάσκεται στους προπτυχιακούς φοιτητές και στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ένα ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο (Dowling, 2000). Το πρόγραμμα σπουδών της Ορθοδοντικής αποτελείται από σεμινάρια, διαλέξεις, εργαστηριακά μαθήματα και κλινική άσκηση, Συνήθως αυτό διδάσκεται κατά το 3 ο, 4 ο ή/και 5 ο έτος σπουδών (Derringer, 2005; 2006). Σε κάποιες σχολές η ύλη μπορεί να χωρίζεται σε ενότητες, όπου η αύξηση και διάπλαση του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος καθώς και η διάπλαση της οδοντοφυΐας διδάσκονται στα πρώτα έτη και ακολουθεί η θεωρητική εκπαίδευση, η εργαστηριακή άσκηση και η συμμετοχή στην κλινική κατά τα τελευταία έτη των σπουδών. Στα περισσότερα προπτυχιακά προγράμματα Οδοντιατρικής η διδασκαλία του μαθήματος της Ορθοδοντικής δεν περιλαμβάνει εκτεταμένη κλινική άσκηση, μιας και αυτή πραγματοποιείται διεξοδικά στα μεταπτυχιακά προγράμματα ειδικότητας στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Η γνώμη των προπτυχιακών φοιτητών σχετικά με τα χαρακτηριστικά, την ποιότητα και τον τρόπο διδασκαλίας των μαθημάτων είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι εν μέρει αντανακλά την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας για την απόκτηση των γνώσεων και δεξιοτήτων που περιλαμβάνονται στους μαθησιακούς στόχους. Δυστυχώς, η «φωνή» των φοιτητών παραμένει ανεκμετάλλευτη, αφού ο «διάλογος» σχετικά με την προπτυχιακή εκπαίδευση προέρχεται από τους επαγγελματικά εμπλεκόμενους στην διαδικασία αυτή και τους απόφοιτους. Η υφιστάμενη σχετική βιβλιογραφία περιλαμβάνει ελάχιστες 5

12 εργασίες που βασίζονται στην άποψη των φοιτητών (Henzi et al., 2005; 2007; Cardall και συν., 2008; Parolia et al., 2012). Όσον αφορά το γνωστικό αντικείμενο της Ορθοδοντικής δεν υπάρχουν δημοσιεύσεις με στοιχεία προερχόμενα από προπτυχιακούς φοιτητές παρά μόνο από απόφοιτους οδοντιατρικών σχολών (Pender, 1982). Σκοπό της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε η καταγραφή των απόψεων των φοιτητών Οδοντιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης όσον αφορά την προπτυχιακή εκπαίδευσή τους στην Ορθοδοντική. Η συλλογή των σχετικών στοιχείων μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη στους διδάσκοντες, ώστε μετά από καταγραφή, μελέτη και ανάλυσή τους να πραγματοποιηθούν αλλαγές ή προσαρμογές στην σχετική εκπαιδευτική διαδικασία με προφανή τα οφέλη για τις μελλοντικές τάξεις φοιτητών. 6

13 4. Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ Όλα τα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών Οδοντιατρικής, περιλαμβάνουν την εκπαίδευση των φοιτητών στο αντικείμενο της Ορθοδοντικής ώστε ένας γενικός οδοντίατρος να μπορεί να διαχειριστεί περιστατικά με συγκλεισιακά προβλήματα με τρόπο που βελτιώνει τη συνολική κατάσταση του στόματος του ασθενή (Moore και Erickson, 1988). Προκειμένου ένας γενικός οδοντίατρος να μπορεί να διαχειριστεί σωστά τους ασθενείς με συγκλεισιακά ή/και σκελετικά προβλήματα, οι μαθησιακοί στόχοι πρέπει να επικεντρώνονται στη δυνατότητα του να αναγνωρίζει τους ασθενείς με συγκλεισιακές ή/και σκελετικές δυσαρμονίες που θα επωφελούνταν από την ορθοδοντική θεραπεία και τους παράγοντες κινδύνου ή τις καταστάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε άλλα προβλήματα που θα ήταν δυνατό να παραβλάψουν την υγεία ή τη λειτουργία του ασθενούς (Lipp, 2008) Κατευθυντήριες γραμμές του οδοντιατρικού προπτυχιακού προγράμματος σπουδών Το 1999, 29 υπουργοί Παιδείας των χωρών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπέγραψαν τη συνθήκη της Bologna, ξεκινώντας τη διαδικασία που έχει σκοπό τη σύγκλιση και εναρμόνιση των συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας από τους στόχους εξακολουθεί να είναι η εναρμόνιση των προγραμμάτων σπουδών, όσον αφορά τις δομές, τα διδακτικά προγράμματα και τη διαδικασία διδασκαλίας, ώστε να καταστούν περισσότερο συγκρίσιμα. Έτσι, θα είναι ευκολότερη η μετακίνηση του διδακτικού προσωπικού και των φοιτητών να μετακινούνται σε μια ενιαία 7

14 Ευρώπη, καθώς επίσης η αξιολόγηση των οδοντιατρικών διπλωμάτων (Council of European Dentists, 2009). Το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών Οδοντιατρικής, πρέπει να αντανακλά τις ανάγκες της στοματικής υγείας του πληθυσμού της κάθε χώρας, αναγνωρίζοντας παράλληλα την ποικιλομορφία του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος. Έτσι, οι οδοντίατροι θα πρέπει να αποκτήσουν τις απαραίτητες ικανότητες και δεξιότητες που θα τους καταστήσουν ικανούς να συμβάλουν στη διαχείριση και βελτίωση της στοματικής υγείας της κοινωνίας τους (Manogue και συν., 2011). Ο οδοντίατρος πρέπει να έχει αποκτήσει αυτή την ικανότητα μέσω της απόκτησης ενός συνόλου γενικών και επί ειδικών θεμάτων ικανοτήτων, που είναι απαραίτητες για την έναρξη ανεξάρτητης, χωρίς επίβλεψη, οδοντιατρικής άσκησης. Αυτό πρέπει να έχει επιτευχθεί με τη λήψη του πρώτου επαγγελματικού πτυχίου. Οι ικανότητες κατά την αποφοίτηση συνιστούν το βασικό επίπεδο επαγγελματικής συμπεριφοράς, γνώσεων και δεξιοτήτων απαραίτητων για να ανταποκριθεί ένας απόφοιτος οδοντίατρος στο πλήρες φάσμα των καταστάσεων οι οποίες συναντώνται κατά την άσκηση της Οδοντιατρικής. Αυτού του επιπέδου η απόδοση απαιτεί ικανό βαθμό ταχύτητας και ακρίβειας, συμβατό με την υγεία του ασθενούς. Απαιτείται, ακόμη, επίγνωση του τι αποτελεί αποδεκτή απόδοση, κάτω από μεταβαλλόμενες συνθήκες, καθώς και η επιθυμία για αυτοβελτίωση. Οι ικανότητες θα πρέπει να υποστηρίζουν την αφομοίωση όλων των γνωστικών αντικειμένων, γεγονός που πρέπει να ωφελεί τόσο τους εκπαιδευόμενους οδοντίατρους, όσο και τους ασθενείς που δέχονται τη θεραπεία. Ο ορισμός των ικανοτήτων υπό τη μορφή αναγνώρισης δεξιοτήτων, θα δώσει στις Οδοντιατρικές Σχολές ένα σημείο αναφοράς, με το οποίο θα μπορούν να: (α) αναθεωρούν, επαναπροσδιορίζουν και αναδιαμορφώνουν το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, 8

15 (β) αναθεωρούν και βελτιώνουν τις διαδικασίες αξιολόγησης των φοιτητών, και (γ) καθιερώνουν και εφαρμόζουν μετρήσεις αποτελέσματος ώστε να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα του προπτυχιακού προγράμματος. Ο απόφοιτος οδοντίατρος θα πρέπει να μάθει να αντιμετωπίζει ολιστικά τους ασθενείς του. Θα πρέπει να γνωρίζει και να ακολουθεί τη φιλοσοφία της οδοντιατρικής ομάδας στη αντιμετώπιση των ασθενών. Αυτά τα χαρακτηριστικά θα πρέπει να υποστηρίζονται από μορφές συμπεριφοράς που αποσκοπούν σε συνεχή επαγγελματική εξέλιξη και προάγουν δια βίου μάθηση, ώστε να επιτυγχάνεται συνεχής εκπαίδευση από τις προπτυχιακές σπουδές έως την απόσυρση από το επάγγελμα Τι πρέπει να γνωρίζει ένας γενικός οδοντίατρος σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο της Ορθοδοντικής Στην Ευρώπη, οι κατευθύνσεις που έχουν δοθεί για τις αρμοδιότητες του γενικού οδοντιάτρου στα πλαίσια της Ορθοδοντικής, είναι η παροχή προληπτικής και θεραπευτικής φροντίδας σε παιδιά, έφηβους και ενήλικες για την αποκατάσταση της καλής στοματικής υγιεινής τους (Council of European Dentists, 2009; General Dental Council, 2002). Συγκεκριμένα, έχουν δοθεί κατευθύνσεις για την προπτυχιακή εκπαίδευση στην Ορθοδοντική, στις οποίες αναφέρεται ότι ο απόφοιτος Οδοντιατρικής θα πρέπει να είναι ικανός να αξιολογεί τη φυσιολογική ή μη οδοντική ανάπτυξη, ανατολή και σύγκλειση της νεογιλής, μικτής και μόνιμης οδοντοφυΐας καθώς επίσης και να είναι σε θέση να διαγιγνώσκει την ανάγκη ορθοδοντικής θεραπείας εφαρμόζοντας σύγχρονες θεραπευτικές τεχνικές για την αποκατάσταση της σύγκλεισης. Επιπλέον, θα πρέπει να είναι ικανός να σχεδιάζει, να τοποθετεί και να 9

16 ρυθμίζει μηχανήματα διατήρησης χώρου και να σχεδιάζει, να τοποθετεί και να ρυθμίζει ενεργά κινητά μηχανήματα για τη μετακίνηση ενός δοντιού ή τη διόρθωση περιορισμένης έκτασης και σοβαρότητας σταυροειδούς σύγκλεισης. Επίσης θα πρέπει να είναι ικανός να αντιμετωπίζει κατάλληλα όλες τις μορφές ορθοδοντικών έκτακτων περιστατικών, συμπεριλαμβανομένης της παραπομπής σε ειδικό, όταν απαιτείται. Ακόμα, θα πρέπει να έχει γνώση της φυσιολογικής κρανιοπροσωπικής διάπλασης και ανάπτυξης, από τη γέννηση έως την εφηβεία, και να διαγιγνώσκει διαταραχές της κροταφογναθικής διάρθρωσης και διαταραχές στη λειτουργία των μασητήριων μυών. Επιπλέον, ο απόφοιτος Οδοντιατρικής στα πλαίσια της Ορθοδοντικής θα πρέπει να αναγνωρίζει τις επιβαρυντικές στοματικές έξεις που μπορεί να επιδεινώσουν τις συγκλεισιακές ανωμαλίες και να αποτρέπει τις επιπτώσεις τους μέσω της εκπαίδευσης και κατάρτισης των ασθενών, καθώς επίσης και με χρήση ειδικών μηχανημάτων, όπου απαιτείται. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να είναι γνώστης των αρχών αντιμετώπισης των σκελετικών δυσαρμονιών του προσώπου, συμπεριλαμβανομένων των συνήθων ορθοδοντικών και ορθοπεδικών μεθόδων (Council of European Dentists, 2009). Οι πρωταρχικοί στόχοι του μαθήματος της Ορθοδοντικής στις περισσότερες Οδοντιατρικές Σχολές, είναι όπως ο απόφοιτος οδοντίατρος κατανοεί και αναγνωρίζει τη φυσιολογική από τη μη φυσιολογική κρανιοπροσωπική αύξηση, τη σειρά ανατολής των δοντιών, τις συγκλεισιακές σχέσεις, την ανάγκη για θεραπεία και τον κατάλληλο χρόνο για αυτή και την ανάγκη για παραπομπή σε ειδικό (Hobson και συν., 2004). Ακόμη, θα πρέπει να μπορεί να διαχειριστεί τη θεραπεία των συνηθισμένων τύπων συγκλεισιακών ανωμαλιών, να είναι σε θέση να εφαρμόζει τις αρχές της Ορθοδοντικής στη γενική άσκηση της Οδοντιατρικής και να αναγνωρίζει τους σχετικούς περιορισμούς που υπάρχουν. Αυτό περιλαμβάνει την ικανότητα να πραγματοποιεί 10

17 ολοκληρωμένη διάγνωση, σχέδια θεραπείας και να τα εφαρμόζει σε κάποια ορθοδοντικά περιστατικά, κυρίως σε αυτά που χρειάζονται για θεραπεία απλές ορθοδοντικές συσκευές (Rock και συν., 2002; Chadwick και συν., 2002). Σαν επακόλουθο, οι στόχοι των μαθημάτων, των σεμιναρίων και της πρακτικής άσκησης στην Ορθοδοντική, στην πλειοψηφία των προπτυχιακών προγραμμάτων, είναι οι εξής: (α) διαφορική διάγνωση της φυσιολογικής και της μη φυσιολογικής κρανιοπροσωπικής και συγκλεισιακής ανάπτυξης, (β) σημασία της διαταραχής στη λειτουργία, στη σύγκλειση και στην ανατολή των δοντιών, (γ) κλινική εξέταση συμπεριλαμβανόμενης και του ακτινογραφικού ελέγχου, (δ) διάγνωση στα εκμαγεία μελέτης και μέθοδοι μέτρησης σε αυτά, (ε) ανάγκη ορθοδοντικής θεραπείας και κατάλληλος χρόνος για πρόληψη, (στ) συμβουλή των ασθενών για τους κινδύνους και τα οφέλη της θεραπείας, το χρόνο θεραπείας, τη συγκράτηση και την πρόγνωση για σταθερότητα, (ζ) βιολογικές και εμβιομηχανικές αρχές της μετακίνησης των δοντιών και της επαναδιαμόρφωσης των ιστών, (η) μέθοδοι ορθοδοντικής θεραπείας και συσκευές ή μηχανισμοί για την διόρθωση των διαφόρων συγκλεισιακών ανωμαλιών, (θ) σχεδιασμός θεραπείας με άλλες οδοντιατρικές και ιατρικές ειδικότητες για ιδιαίτερες περιπτώσεις συγκλεισιακών ανωμαλιών και διαμαρτιών στη διάπλαση (σχιστίες), (ι) σχεδιασμός θεραπείας με άλλα γνωστικά αντικείμενα ή ειδικότητες της Οδοντιατρικής σε ενήλικους ασθενείς (χειρουργική, προσθετική αποκατάσταση), και (κ) παραπομπή δύσκολων περιπτώσεων. 11

18 Έχει αναφερθεί η ανάγκη όπως η έκταση της προπτυχιακής εκπαίδευσης σε χώρες που διαθέτουν μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στην Ορθοδοντική, να περιορίζεται σε βασικές γνώσεις πάνω στο αντικείμενο, με ιδιαίτερη έμφαση στη διάπλαση και ανάπτυξη του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος και τη διάγνωση συγκλεισιακών ή/και σκελετικών προβλημάτων. Αντίθετα, στις χώρες όπου δεν υπάρχουν μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, ο προπτυχιακός φοιτητής θα πρέπει να κατέχει επιπλέον γνώσεις και ικανότητες όσο αφορά τη θεραπεία (Harzer και συν., 2001) Κατευθύνσεις του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε σχέση με την Ορθοδοντική Στην Οδοντιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η Ορθοδοντική είναι ένα αντικείμενο που διδάσκεται στους φοιτητές κατά το 7 ο, 8 ο, 9 ο και 10 ο εξάμηνο (4 ο και 5 ο έτος) και περιλαμβάνει διαλέξεις, σεμινάρια, εργαστηριακά μαθήματα και ασκήσεις, καθώς επίσης και παρακολούθηση κλινικής. Με δεδομένη την ύπαρξη της οδοντιατρικής ειδικότητας της Ορθοδοντικής στην Ελλάδα δεν προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη το γεγονός ότι η θεωρητική κατάρτιση καθώς και η κλινική άσκηση σε προπτυχιακό επίπεδο δεν καταλαμβάνουν σημαντικό μέρος στην εκπαίδευση των προπτυχιακών φοιτητών. Παρά ταύτα για την απόκτηση ικανοποιητικών βασικών γνώσεων στην Ορθοδοντική, το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης προσβλέπει στην ύπαρξη ισορροπίας μεταξύ θεωρητικής, εργαστηριακής και κλινικής διδασκαλίας (Oliver και Kingston, 2006). Στα πλαίσια εναρμόνισης με τις ως άνω κατευθυντήριες οδηγίες του Συμβουλίου των Ευρωπαίων Οδοντιάτρων (CED), το Εργαστήριο 12

19 Ορθοδοντικής της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης προσάρμοσε αντίστοιχα το πρόγραμμα προπτυχιακής εκπαίδευσης. Ο στόχος των μαθημάτων είναι να αναπτυχθεί στον προπτυχιακό φοιτητή η παρατηρητικότητα και κριτική σκέψη προκειμένου να αξιολογεί τις φυσιολογικές ή διαταραγμένες σχέσεις των ανατομικών δομών του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος καθώς και να αποκτήσει την ικανότητα να αναγνωρίζει και να αξιολογεί όλες τις περιπτώσεις των συγκλεισιακών και σκελετικών ανωμαλιών που εκδηλώνονται κατά τη διάρκεια της μικτής και της μόνιμης οδοντοφυΐας. Έτσι λοιπόν, η ύλη των σεμιναρίων του 7 ου εξαμήνου περιλαμβάνει: (1) τη φυσιολογική αύξηση του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος κατά την ενδομήτριο ζωή, (2) την διάπλαση του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος μετά τη γέννηση, (3) την οδοντογένεση και ενασβεστίωση των δοντιών την περίοδο διαμόρφωσης και λειτουργίας των νεογιλών φραγμών, (4) την περίοδο των μικτών και μονίμων φραγμών, (5) τα μορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά της φυσιολογικής σύγκλεισης τις ανωμαλίες σύγκλεισης την αισθητική του προσώπου, (6) την ονοματολογία και την ταξινόμηση των ανωμαλιών σύγκλεισης, (7) την αιτιολογία των ανωμαλιών σύγκλεισης - ταξινόμηση των αιτιολογικών παραγόντων, (8) την σημασία της περιόδου των μικτών φραγμών τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη και την καταστολή των ανωμαλιών σύγκλεισης, (9) τις ανωμαλίες σύγκλεισης κατά την περίοδο των μικτών φραγμών τα προβλήματα χώρου, και 13

20 (10) τους παράγοντες που επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία του στοματογναθικού συστήματος - τα προβλήματα από βλαβερές στοματικές έξεις. Παράλληλα, στο ίδιο εξάμηνο, οι προπτυχιακοί φοιτητές υποβάλλονται σε ασκήσεις που περιλαμβάνουν: (1) τα στοιχεία της κλινικής εξωστοματικής εξέτασης, (2) τα στοιχεία της κλινικής ενδοστοματικής εξέτασης, (3) την μελέτη του σταδίου ανάπτυξης των δοντιών στην πανοραμική ακτινογραφία, (4) την εισαγωγή στην πλάγια κεφαλομετρική ακτινογραφία, (5) την παρουσίαση περιστατικών με λειτουργικές διαταραχές, (6) την παρουσίαση περιστατικών με συγκλεισιακές ανωμαλίες Τάξης Ι και Τάξης ΙΙ, κατηγορίας 1 κατά Angle σε μικτό φραγμό, (7) την παρουσίαση περιστατικών με συγκλεισιακές ανωμαλίες Τάξης ΙΙΙ κατά Angle σε μικτό φραγμό, (8) την παρουσίαση περιστατικών πρόληψης, (9) την παρουσίαση περιστατικών με έλλειψη χώρου, (10) τα στάδια κατασκευής κινητών ορθοδοντικών συσκευών. Σκοπός των μαθημάτων του 8 ου εξαμήνου είναι η θεωρητική και εργαστηριακή άσκηση στην Ορθοδοντική, ώστε να εξασκηθεί και να εκπαιδευτεί ο φοιτητής στην αναγνώριση των συγκλεισιακών προβλημάτων και την εφαρμογή πρόληψης με ορισμένες κινητές ορθοδοντικές συσκευές σε συνάρτηση με τον σωστό χρόνο αντιμετώπισης των προβλημάτων αυτών. Παράλληλα γίνεται παρουσίαση και συζήτηση περιπτώσεων με διάφορα συγκλεισιακά προβλήματα. Συγκεκριμένα, η διδακτέα ύλη του 8 ου εξαμήνου περιλαμβάνει: (1) την αναγνώριση προβλημάτων της εγκάρσιας διάστασης και των οδοντοφατνιακών ασυμμετριών, (2) την παρουσίαση περιστατικών με παραμονή νεογιλών δοντιών, 14

21 (3) την παρουσίαση περιστατικών με συγκλεισιακές ανωμαλίες Τάξης ΙΙ, κατηγορίας 1 κατά Angle σε μόνιμο φραγμό, (4) την παρουσίαση περιστατικών με συγκλεισιακές ανωμαλίες Τάξης ΙΙ, κατηγορίας 2 κατά Angle σε μικτό φραγμό, (5) την παρουσίαση περιστατικών χειλεο-γναθο-υπερωιοσχιστιών, και (6) την παρουσίαση περιστατικών συνεργασίας Ορθοδοντικής και Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής. Κατά την εργαστηριακή άσκηση γίνεται: (1) επίδειξη κατασκευής συρμάτινων γεωμετρικών σχημάτων, (2) παρουσίαση και επίδειξη κατασκευής της συσκευής για τη διακοπή έξεων θηλασμού δακτύλου, (3) κατασκευή συγκρατητικών αγκίστρων τύπου Adams και κατασκευή προστομιακού τόξου, (4) κατασκευή προστομιακού τόξου και υπερώιου πλέγματος διαμόρφωση της ακρυλικής βάσης της συσκευής διακοπής έξεων με κερί, (5) παρουσίαση και επίδειξη κατασκευής κινητής συσκευής συγκράτησης χώρου κατασκευή απλού αγκίστρου, (6) κατασκευή προστομιακού τόξου διαμόρφωση της ακρυλικής βάσης της συσκευής συγκράτησης χώρου με κερί, (7) επίδειξη διαμόρφωσης ακρυλικής βάσης στην κινητή συσκευή συγκράτησης χώρου παρουσίαση και επίδειξη κατασκευής ακίνητης συσκευής συγκράτησης χώρου. Στο 9 ο και στο 10 ο εξάμηνο, στόχος των μαθημάτων είναι να κατανοήσει ο φοιτητής τις δυνατότητες που παρέχουν οι διαγνωστικές εξετάσεις στην Ορθοδοντική, ώστε καταρτισμένος θεωρητικά να τις χρησιμοποιεί για την καλύτερη αναγνώριση, ταξινόμηση και αξιολόγηση των συγκλεισιακών ανωμαλιών. Επίσης τα μαθήματα αποσκοπούν στη θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση του φοιτητή για την θεραπευτική αντιμετώπιση ορισμένων απλών οδοντοφατνιακών συγκλεισιακών 15

22 ανωμαλιών. Στόχος του μαθήματος είναι να κατανοήσει ο φοιτητής, τις δυνατότητες που παρέχει η ορθοδοντική θεραπεία στην αντιμετώπιση των λειτουργικών και των συνθέτων συγκλεισιακών ανωμαλιών, ώστε καταρτισμένος θεωρητικά να τις χρησιμοποιεί για την καλύτερη αντιμετώπιση και καθοδήγηση των ασθενών. Επιπλέον, οι προπτυχιακοί φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν ασθενείς με διαφόρους τύπους συγκλεισιακών προβλημάτων ή σκελετικών δυσαρμονιών των οποίων η θεραπεία πραγματοποιείται στην Μεταπτυχιακή Κλινική Ορθοδοντικής. Συγκεκριμένα, η ύλη των σεμιναρίων του 9 ου και 10 ου εξαμήνου είναι η ακόλουθη: (1) εισαγωγή στην κλινική Ορθοδοντική από τη σκοπιά του γενικού οδοντιάτρου, (2) διάγνωση (κλινική εξέταση), (3) διάγνωση (εργαστηριακή εξέταση), (4) ο καταλληλότερος χρόνος έναρξης της ορθοδοντικής θεραπείας, (5) ορθοδοντικά υλικά και συγκόλληση ακινήτων μηχανισμών, (6) θεραπεία συνωστισμού, αραιοδοντίας, μεσοδόντιου διαστήματος, (7) ακίνητοι ορθοδοντικοί μηχανισμοί, (8) θεραπεία συγκλεισιακών προβλημάτων κατά το κατακόρυφο επίπεδο, (9) θεραπεία συγκλεισιακών προβλημάτων κατά το οριζόντιο επίπεδο, (10) θεραπεία συγκλεισιακών προβλημάτων Τάξης ΙΙ, (11) θεραπεία συγκλεισιακών προβλημάτων Τάξης ΙΙΙ, (12) χειλεο-γναθο-υπερωιο-σχιστίες, (13) συνεργασία Ορθοδοντικής με άλλες ειδικότητες. 16

23 Λεπτομερής περιγραφή του προπτυχιακού προγράμματος Ορθοδοντικής υπάρχει στο Πρόγραμμα Προπτυχιακών Σπουδών της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ( Γενικά, ο κύριος στόχος της προπτυχιακής εκπαίδευσης στην Ορθοδοντική είναι ο απόφοιτος να είναι σε θέση να εφαρμόζει τις αρχές της στην καθημερινή του οδοντιατρική πράξη και να αναγνωρίζει τους περιορισμούς που υπάρχουν. Αυτό περιλαμβάνει την ικανότητα να πραγματοποιεί διαγνώσεις και σχέδια θεραπείας που να τα συσχετίζει με τη συνολική στοματική υγεία του ασθενούς. Παράλληλα, ως φοιτητής αυτός πρέπει να παρακολουθεί και να ολοκληρώνει κάποια ορθοδοντικά περιστατικά, καθώς επίσης και να εφαρμόζει θεραπείες σε ασθενείς που χρειάζονται μια απλή κινητή συσκευή (O Brien, 1997). 17

24 18

25 5. Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η Ορθοδοντική υφίσταται ως γνωστικό αντικείμενο του προπτυχιακού προγράμματος σε όλες τις Οδοντιατρικές Σχολές προκειμένου οι φοιτητές να αποκτούν επαρκείς γνώσεις για να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται κατάλληλα τα συγκλεισιακά προβλήματα των ασθενών. Η επικρατούσα άποψη ότι η Ορθοδοντική αποτελεί αντικείμενο μεταπτυχιακής εκπαίδευσης για την απόκτηση ειδικότητας και ως εκ τούτου δεν θα πρέπει να διδάσκεται εκτεταμένα σε προπτυχιακό επίπεδο, είχε ως αποτέλεσμα την μείωση του χρόνου και της ύλης διδασκαλίας σε πολλές σχολές (Derringer, 2005). Ο χρόνος, ο τρόπος και το περιεχόμενο διδασκαλίας ποικίλει ανά σχολή και χώρα. Σύμφωνα με την υπάρχουσα σχετική βιβλιογραφία, ο μέσος όρος διδασκαλίας των προπτυχιακών φοιτητών στο γνωστικό αντικείμενο της Ορθοδοντικής σε 30 Οδοντιατρικές Σχολές της Ευρώπης είναι 253 ώρες (Shanley και συν., 1997). Στη μελέτη των Adamidis και συν. (2000) οι ώρες διδασκαλίας της Ορθοδοντικής ποικίλλουν από 145 διδακτικές ώρες στην Τσεχία έως 500 ώρες στην Ολλανδία. Πιο συγκεκριμένα, δώδεκα χώρες (Βουλγαρία, Γαλλία, Δανία, Ελβετία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Ιταλία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Σουηδία) αφιερώνουν για την εκπαίδευση των προπτυχιακών φοιτητών στην Ορθοδοντική από 200 έως 280 διδακτικές ώρες, έξι χώρες (Αλβανία, Ιρλανδία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Τσεχία) από 135 έως 199 και τέσσερες χώρες (Βέλγιο, Γερμανία, Ολλανδία, Φινλανδία) από 300 έως 500 ώρες (Εικόνα 1). Επιπρόσθετα, η μελέτη των Widström και συν. (1996) έδειξε ότι κατά μέσο όρο σε 10 Ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Φινλανδία) το πρόγραμμα σπουδών της Οδοντιατρικής είναι 181 εβδομάδες ( εβδομάδες) από τις οποίες η ορθοδοντική 19

26 εκπαίδευση γίνεται περίπου στις 7 από τις 181 εβδομάδες στο σύνολο, με αποτέλεσμα να της αναλογεί κατά προσέγγιση το 5% του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών της Οδοντιατρικής. Οι ώρες διδασκαλίας της Ορθοδοντικής για την εκπαίδευση των προπτυχιακών φοιτητών περιλαμβάνουν θεωρητικά σεμινάρια, πρακτική και εργαστηριακή άσκηση (Harzer και συν., 2001; Adamidis και συν., 2000). Οι ώρες που αφιερώνονται στην εκπαίδευσή τους είναι εξαιρετικά μεταβλητές (Dowling και Oliver, 2000). Έμφαση δίνεται στη θεωρητική εκπαίδευση, η οποία είναι το μεγαλύτερο μέρος που αφιερώνεται στις ώρες διδασκαλίας της Ορθοδοντικής στους προπτυχιακούς φοιτητές, με μέσο όρο 79 ώρες. Όμως, η διακύμανση των ωρών της θεωρητικής ορθοδοντικής εκπαίδευσης είναι μεγάλη, από 15 ώρες στην Τσεχία έως 300 ώρες στην Ολλανδία (Adamidis και συν., 2000) (Εικόνα 2). Εικόνα 1. Συνολικός αριθμός ωρών διδασκαλίας στην προπτυχιακή οδοντιατρική εκπαίδευση (Adamidis και συν., 2000). 20

27 Η κλινική άσκηση, που είναι το αμέσως μεγαλύτερο ποσοστό διδακτικών ωρών, κυμαίνεται κατά μέσο όρο στις 75 ώρες από τις 245 συνολικά, όπου οι λιγότερες ώρες κλινικής εξάσκησης ήταν στην Ιταλία (30 ώρες) και οι περισσότερες στο Ηνωμένο Βασίλειο (160 ώρες, με διακύμανση μεταξύ των σχολών από 70 έως 450 ώρες) (Adamidis και συν., 2000; Dowling και Oliver, 2000) (Εικόνα 3). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη μελέτη των Harzer και συν. (2001) σε 44 Οδοντιατρικές Σχολές σε 23 χώρες της Ευρώπης, ο αριθμός των διδακτικών ωρών που αφιερώνονται στην κλινική ορθοδοντική άσκηση κυμαίνεται από 20 έως 154 ώρες. Το περιεχόμενο της κλινικής άσκησης στις διάφορες σχολές ποικίλλει. Εικόνα 2. Συνολικός αριθμός ωρών των θεωρητικών σεμιναρίων στην προπτυχιακή ορθοδοντική εκπαίδευση (Adamidis και συν., 2000). 21

28 Σε μερικές σχολές, οι φοιτητές θεραπεύουν τους δικούς τους ορθοδοντικούς ασθενείς ξεχωριστά ή ως μέρος της συνολικής οδοντιατρικής αντιμετώπισης παιδιών και εφήβων, ενώ σε άλλες σχολές οι φοιτητές μαθαίνουν διαγνωστικές διαδικασίες με τη μορφή σεμιναρίων χωρίς να αποκτούν προσωπική εμπειρία στην ουσιαστική διαχείριση ενός ορθοδοντικού περιστατικού. Όσο αφορά στην εργαστηριακή άσκηση, αφιερώνονται 34 ώρες κατά μέσο όρο, όπου η Γερμανία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό διδακτικών ωρών (168 ώρες), ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι σε κάποιες χώρες, όπως η Τσεχία και η Σλοβακία, δεν αφιερώνεται καθόλου χρόνος στην εργαστηριακή εκπαίδευση των προπτυχιακών φοιτητών (Εικόνα 4). Εικόνα 3. Συνολικός αριθμός ωρών κλινικής άσκησης στην προπτυχιακή ορθοδοντική εκπαίδευση (Adamidis και συν., 2000). Οι ώρες που αφιερώνονται στη διάγνωση είναι 32 ώρες κατά μέσο όρο, με μια μικρότερη διακύμανση ωρών, όπου στο Βέλγιο για τη 22

29 διάγνωση αφιερώνονται 75 διδακτικές ώρες και στην Αλβανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, 10 ώρες (Εικόνα 5). Εικόνα 4. Συνολικός αριθμός ωρών της εργαστηριακής άσκησης στην προπτυχιακή ορθοδοντική εκπαίδευση (Adamidis και συν., 2000). Εικόνα 5. Συνολικός αριθμός ωρών που αφιερώνονται στη διάγνωση στην προπτυχιακή ορθοδοντική εκπαίδευση (Adamidis και συν., 2000). 23

30 Επιπρόσθετα, λιγότερη έμφαση στην εκπαίδευση των προπτυχιακών φοιτητών δίνεται στον σχεδιασμό θεραπείας, όπου αφιερώνονται 25 ώρες κατά μέσο όρο (στη Δανία είναι 70 ώρες, στην Αλβανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ουγγαρία 10 ώρες) (Adamidis και συν., 2000) (Εικόνα 6). Εικόνα 6. Συνολικός αριθμός ωρών που αφιερώνονται στον σχεδιασμό θεραπείας στην προπτυχιακή ορθοδοντική εκπαίδευση (Adamidis και συν., 2000) Αξιολόγηση των ικανοτήτων και των γνώσεων που αποκομίζουν οι φοιτητές κατά την Ορθοδοντική προπτυχιακή εκπαίδευση Η προπτυχιακή εκπαίδευση αποσκοπεί στο να καταστήσει ικανούς οδοντιάτρους, εφοδιασμένους με τις απαραίτητες γνώσεις, ικανότητες και εμπειρίες, κατάλληλες για την αποτελεσματική και ασφαλή άσκηση του 24

31 επαγγέλματος. Η αξιολόγηση είναι ένα εργαλείο που επιτρέπει στους εκπαιδευτές να εκτιμούν τις ικανότητες και τις γνώσεις του φοιτητή (Lipp, 2010). Για τον προσδιορισμό του επιπέδου γνώσεων και ικανοτήτων τους, είναι απαραίτητο να υπάρχουν κάποιοι τρόποι αξιολόγησης. Οι διαδικασίες αυτές πρέπει να είναι κατάλληλες, επίκαιρες και με απόλυτη διαφάνεια (Plasschaert και συν., 2007). Πρέπει να βασίζονται στους μαθησιακούς στόχους του κάθε προγράμματος, έτσι ώστε ο φοιτητής και η κλινική μάθηση να κατευθύνονται προς αυτά τα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι ακούσιες συνέπειες της αξιολόγησης μπορεί να περιλαμβάνουν την τάση των φοιτητών να μελετούν πριν τις εξετάσεις και να υποκαθιστούν την επιφανειακή μελέτη με αναστοχαστική μάθηση. Η ατομική αξιολόγηση και εξέταση θα πρέπει να αναπτύσσονται με τέτοιο τρόπο ώστε να διαφαίνονται τα αποτελέσματα της μελέτης. Η αξιολόγηση μπορεί να είναι τέτοια (formative evaluation) ώστε να κατευθύνει τη δια βίου μάθηση ή να κρίνει την ικανότητα του εξεταζομένου για περαιτέρω μάθηση σε ένα δεδομένο επίπεδο (summative evaluation). Η διαμορφωτική (formative) αξιολόγηση θα πρέπει να ενθαρρύνει τους φοιτητές να αναπτύξουν ικανότητες αυτοεκτίμησης, που είναι ζωτικής σημασίας για την μετέπειτα επαγγελματική ζωή τους. Η αθροιστική αξιολόγηση (summative) είναι ουσιώδης για την παρακολούθηση της εξέλιξης του φοιτητή κατά τη διάρκεια του προγράμματος σπουδών του. Στους φοιτητές πρέπει να παρέχονται κατάλληλα ερεθίσματα για βελτίωση της επίδοσή τους καθώς ο κύριος στόχος της αξιολόγησης είναι να παρακινείται η επιπλέον μελέτη και να ενθαρρύνεται η αναστοχαστική μάθηση (Manogue και συν., 2011; Bearn και συν., 2002; Mossey and Newton, 2001). Η αξιολόγηση της προπτυχιακής εκπαιδευτικής διαδικασίας στην Ορθοδοντική μπορεί να έχει πολλές μορφές, που μπορεί να εξαρτώνται από τον αριθμό των προπτυχιακών φοιτητών αλλά και από το έτος που πραγματοποιούνται τα ανάλογα μαθήματα (3⁰, 4⁰ ή 5⁰ έτος). Η πιο 25

32 διαδεδομένη μέθοδος αξιολόγησης είναι οι γραπτές εξετάσεις, που μπορεί να έχουν τη μορφή είτε σύντομων ή εκτεταμένων απαντήσεων, γραπτών αναπτύξεων θεμάτων με κριτικό χαρακτήρα, ή/και ερωτήσεων πολλαπλής απάντησης. Η αξιολόγηση με τη μορφή γραπτών αναπτύξεων θεμάτων με κριτικό χαρακτήρα μπορεί να διεξαχθεί με ανοιχτά ή με κλειστά βιβλία. Η μέθοδος με κλειστά βιβλία ενθαρρύνει την επιφανειακή μελέτη, ενώ στη μέθοδο με ανοικτά βιβλία, οι φοιτητές καταναλώνουν πολύτιμο χρόνο μελετώντας κριτικά και σε βάθος ώστε να μπορέσουν να περιγράψουν σύνθετες καταστάσεις, φαινόμενα και προβλήματα που αποτελούν τις απαντήσεις των ερωτήσεων. Υπάρχουν ανησυχίες και επιφυλάξεις για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της βαθμολόγησης σε αυτού του είδους την αξιολόγηση, ενώ δεν μπορούν να αξιολογηθούν κατάλληλα απαραίτητες ικανότητες για τον μελλοντικό οδοντίατρο, όπως η διαχείριση των ασθενών, η επικοινωνία και η κλινική επιδεξιότητα (Bearn και συν., 2002). Οι ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής είναι μια συνηθισμένη μορφή αξιολόγησης και έχει ως πλεονέκτημα ότι μπορεί να καλύπτει μεγάλο μέρος της ύλης. Επιπλέον, είναι συμβατή με ηλεκτρονικούς υπολογιστές με αποτέλεσμα να διευκολύνεται η διαδικασία βαθμολόγησης (Bearn και συν., 2002). Η αξιολόγηση με τη μορφή μικρών ή εκτεταμένων απαντήσεων είναι, ίσως, η πιο δημοφιλής μέθοδος. Η επιλογή των ερωτήσεων πρέπει να γίνεται προσεκτικά με βάση το περιεχόμενο και την έκταση της απάντησης. Η ερώτηση ενός «ορισμού» ενθαρρύνει την επιφανειακή μελέτη και την αποστήθιση χωρίς κατανόηση. Παρόλο που είναι πιο δύσκολη στη αξιολόγηση των γνώσεων και την κριτική σκέψη, είναι πιο αξιόπιστη και δίκαιη από τη μέθοδο της γραπτής ανάπτυξης θεμάτων με κριτικό χαρακτήρα (Bearn, 2002). 26

33 Ένας άλλος τρόπος αξιολόγησης είναι οι προφορικές εξετάσεις. Αυτός ο τρόπος επιλέγεται για την ευελιξία και τη δυνατότητα να εξετάζει την κλινική ικανότητα και τις θεωρητικές γνώσεις των φοιτητών (Cobourne, 2010). Παρόλα αυτά είναι επιρρεπής σε πολλά σφάλματα που σχετίζονται με την τάση για επιείκεια ή αυστηρότητα, την σύγκριση με τους προηγούμενους εξεταζόμενους και την υποκειμενική κρίση των εξεταστών ανάλογα με το παρουσιαστικό ή τη συμπεριφορά του εξεταζόμενου (Bearn και συν., 2002). Σε κάποιες σχολές ο τρόπος εξέτασης γίνεται σε κλινικό επίπεδο, είτε με τη μορφή αντικειμενικής κλινικής εξέτασης (objective structural clinical examination), είτε με δομημένες κλινικές δοκιμασίες (structured clinical operative test). Η πρώτη μέθοδος, αποτελείται από διάφορα στάδια από τα οποία ο υποψήφιος καλείται να περάσει και στο καθένα πρέπει να εκτελέσει μια κλινική δοκιμασία. Στη δεύτερη μέθοδο, ο φοιτητής πρέπει να εκτελέσει μια κλινική δοκιμασία και σε συνεργασία με κάποιον επιβλέποντα να βελτιώσει τις ικανότητές του (Mossey και Newton, 2001). Επιπλέον, εάν η αξιολόγηση γίνεται σε κλινικό επίπεδο, ο εκπαιδευτής μπορεί να εξάγει εύκολα συμπεράσματα για τις ικανότητες του φοιτητή όσο αφορά τη μετέπειτα επαγγελματική πορεία του (Lipp, 2010). Επιπρόσθετα, ο φοιτητής μπορεί να αξιολογηθεί στην παρουσίαση κάποιου περιστατικού ασθενούς. Ακόμη, σε μερικές σχολές οι φοιτητές αξιολογούνται και σε εργαστηριακό επίπεδο. Αυτό τείνει να γίνεται σε σχετικά αρχικό στάδιο της ορθοδοντικής εκπαίδευσης τους, κυρίως δηλαδή κατά το 3⁰ έτος (Derringer, 2006; Bearn και συν., 2002; Derringer, 2005). Στο Εργαστήριο Ορθοδοντικής της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης η αξιολόγηση του επιπέδου γνώσεων των προπτυχιακών φοιτητών γίνεται με τη μορφή γραπτών εξετάσεων στο τέλος του 8ου και 10ου εξαμήνου, αλλά επίσης οι φοιτητές 27

34 ελέγχονται όσον αφορά τη συμμετοχή τους και κατά την διάρκεια της εργαστηριακής ή κλινικής άσκησης. Στις γραπτές εξετάσεις δίνονται στους φοιτητές 5-10 ερωτήσεις γνώσεων και κρίσεως για να εξεταστεί το πόσο έχουν μελετήσει καθώς και ο βαθμός κατανόησης τους. Στις ερωτήσεις γνώσεων, είναι σημαντικό να εξετάζεται εάν οι φοιτητές έχουν επαρκείς θεμελιώδεις γνώσεις ενώ παράλληλα οι ερωτήσεις κρίσεως, αντιπροσωπεύουν συνήθως κλινικά προβλήματα, όπου απαιτείται από τον φοιτητή να χρησιμοποιήσει κριτήρια αξιολόγησης, γνώσεις και ικανότητες. Σε πρακτικό επίπεδο, οι φοιτητές υποχρεούνται σε κάθε εργαστηριακό μάθημα, μετά την επίδειξη που γίνεται από τον διδάσκοντα, στην κατασκευή ορθοδοντικών μηχανημάτων (π.χ. ακίνητη συσκευή συγκράτησης χώρου ή κινητή συγκρατητική συσκευή τύπου Hawley) όπου ελέγχεται από τον διδάσκοντα η δεξιότητα και η γνώση σχετικά με τη συγκεκριμένη συσκευή. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της κλινικής άσκησης, γίνονται ερωτήσεις στους φοιτητές σχετικά με το εκάστοτε κλινικό περιστατικό, όπως για παράδειγμα (α) ποιά είναι η κλινική κατάσταση του ασθενούς, (β) πώς αυτή αξιολογείται, (γ) βασιζόμενοι στο ιστορικό, στην κλινική εξέταση και στα διαγνωστικά στοιχεία (εκμαγεία, φωτογραφίες, πανοραμική ακτινογραφία, πλάγια κεφαλομετρική ακτινογραφία), ποια είναι η θεραπευτική αντιμετώπιση που ακολουθείται. Με αυτόν τον τρόπο αξιολογούνται οι γνώσεις, η παρατηρητικότητα, οι ικανότητές και η κριτική σκέψη του φοιτητή στο να διακρίνει τις φυσιολογικές ή διαταραγμένες σχέσεις των ανατομικών δομών του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος, να αναγνωρίσει τον τύπο του συγκλεισιακού προβλήματος ή της σκελετικής δυσαρμονίας του ασθενούς και να γνωρίζει τις μεθόδους θεραπευτικής αντιμετώπισης του εκάστοτε κλινικού περιστατικού. 28

35 6. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΨΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Το μαθησιακό περιβάλλον στις οδοντιατρικές σχολές ανά τον κόσμο είναι ιδιαίτερα απαιτητικό. Το στοιχείο που είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του θεωρητικού υποβάθρου και των κλινικών δεξιοτήτων των προπτυχιακών φοιτητών είναι η μάθηση, η οποία όμως προϋποθέτει αποτελεσματική διδασκαλία. Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας είναι πολύ σημαντική για τη βελτίωση τόσο της απόδοσης των φοιτητών όσο και του διδακτικού προσωπικού μίας οδοντιατρικής σχολής. Μια πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι διδάσκοντες είναι η βελτίωση του επιπέδου ικανοποίησης των φοιτητών στο μαθησιακό τους περιβάλλον. Οι φοιτητές ως «καταναλωτές» της οδοντιατρικής εκπαίδευσης αποτελούν πολύτιμη πηγή παροχής πληροφοριών και προτάσεων για τους διδάσκοντες, ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή διδασκαλία. Έχει παρατηρηθεί ότι πολλές φορές οι προπτυχιακοί φοιτητές δεν έχουν έντονη διάθεση μάθησης λόγω του άγχους που πιθανόν τους προκαλεί το μαθησιακό περιβάλλον και της αυστηρής αντιμετώπισης των διδασκόντων (Parolia και συν., 2012, Tedesco, 1986, Cardall και συν., 2008). Αν το μαθησιακό περιβάλλον ικανοποιήσει τα κριτήρια και τις απαιτήσεις των φοιτητών, σημειώνεται αύξηση του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής τους στο μάθημα, οι μαθησιακές δραστηριότητες αντιμετωπίζονται με μεγαλύτερο ζήλο και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την περισσότερο αποτελεσματική αποκόμιση γνώσεων. Πληροφορίες σχετικά με την άποψη των φοιτητών για το μάθημα της Ορθοδοντικής θα βοηθήσει τους διδάσκοντες να εστιάσουν την προσοχή τους σε τυχόν αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο μάθημα όσο αφορά τον τρόπο διδασκαλίας, τον τρόπο παρουσίασης του μαθήματος ή την συμπεριφορά τους. Έτσι πιθανολογείται ότι θα υπάρξει αύξηση του βαθμού 29

36 ικανοποίησης των φοιτητών, με αποτέλεσμα αυτοί να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή στο μάθημα και να μπορέσουν να εφοδιαστούν με τις περισσότερες δυνατόν γνώσεις, ώστε αργότερα στην επαγγελματική τους δραστηριότητα να είναι προετοιμασμένοι και ικανοί να αντιμετωπίσουν κάποια ορθοδοντικά περιστατικά. Δυστυχώς, η «φωνή» των φοιτητών παραμένει ανεκμετάλλευτη, αφού ο «διάλογος» σχετικά με την προπτυχιακή εκπαίδευση προέρχεται από τους επαγγελματικά εμπλεκόμενους στην διαδικασία αυτή και τους απόφοιτους. Η υφιστάμενη σχετική βιβλιογραφία περιλαμβάνει ελάχιστες εργασίες που βασίζονται στην άποψη των φοιτητών (Henzi et al., 2005; 2007; Cardall και συν., 2008; Parolia et al., 2012). Όσον αφορά το γνωστικό αντικείμενο της Ορθοδοντικής δεν υπάρχουν δημοσιεύσεις με στοιχεία προερχόμενα από προπτυχιακούς φοιτητές παρά μόνο από απόφοιτους οδοντιατρικών σχολών (Pender, 1982). Εκ των ως άνω πληροφοριών καθίσταται αντιληπτό ότι η συλλογή στοιχείων σχετικά με την άποψη των προπτυχιακών φοιτητών όσον αφορά τον τρόπο πραγματοποίησης του μαθήματος της Ορθοδοντικής μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη στους διδάσκοντες, ώστε μετά από καταγραφή, μελέτη και ανάλυσή τους να πραγματοποιηθούν αλλαγές ή προσαρμογές στην σχετική εκπαιδευτική διαδικασία με προφανή τα οφέλη για τις μελλοντικές τάξεις φοιτητών. 30

37 7. ΣΚΟΠΟΣ Σκοπό της παρούσας έρευνας αποτέλεσε η διερεύνηση της άποψης των προπτυχιακών φοιτητών της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σχετικά με τον τρόπο πραγματοποίησης του μαθήματος της Ορθοδοντικής, όπως αυτό διδάχθηκε στα εξάμηνα 7, 8, 9 και 10. Με τον τρόπο αυτό υπάρχει η προσδοκία ότι μελλοντικά, η εκπαιδευτική διαδικασία θα ανταποκρίνεται πληρέστερα στις ανάγκες και απαιτήσεις των φοιτητών. 31

38 32

39 8. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 8.1. Δείγμα Το δείγμα της έρευνας αυτής αποτέλεσαν οι προπτυχιακοί φοιτητές του 5 ου έτους (9 ο και 10 ο εξάμηνο) της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του ακαδημαϊκού έτους , που συμμετείχαν στις εξετάσεις της 1 ης περιόδου (Ιουνίου 2012). Η επιλογή της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου και της ομάδος των φοιτητών πραγματοποιήθηκε επειδή (α) οι έχοντες περατώσει και τα τέσσερα εξάμηνα (7 ο, 8 ο, 9 ο και 10 ο ) του μαθήματος της Ορθοδοντικής κατέχουν μία ολοκληρωμένη άποψη για αυτό και (β) κατά την 1 η εξεταστική περίοδο προσέρχεται ο συντριπτικά μεγαλύτερος αριθμός φοιτητών Μέθοδος συλλογής στοιχείων αξιολόγησης του μαθήματος Σε όλους τους ως άνω φοιτητές δόθηκε ένα ερωτηματολόγιο (Παράρτημα Εικόνα Π1) προκειμένου να πραγματοποιηθεί αξιολόγηση του μαθήματος της Ορθοδοντικής σε επίπεδο σεμιναρίων, εργαστηριακής άσκησης και κλινικής παρακολούθησης. Το ερωτηματολόγιο μοιράστηκε στους φοιτητές και απαντήθηκαν ανώνυμα από αυτούς, πριν την πραγματοποίηση της γραπτής τους εξέταση. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε 18 ερωτήσεις με απαντήσεις του τύπου πολλαπλών επιλογών. Επειδή το ερωτηματολόγιο ήταν το ίδιο με αυτό που χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση από τους προπτυχιακούς φοιτητές όλων των μαθημάτων της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στα πλαίσια της σχετικής διαδικασίας, 33

40 αφαιρέθηκαν δύο ερωτήσεις που δεν είχαν εφαρμογή στο μάθημα της Ορθοδοντικής (Ερωτήσεις 4 και 19). Οι φοιτητές κλήθηκαν να απαντήσουν σημειώνοντας την απάντηση της επιλογής τους. Τα ερωτηματολόγια συλλέχθηκαν από τον υπεύθυνο του μαθήματος καθηγητή και αριθμήθηκαν από την συγγραφέα της παρούσας διπλωματικής εργασίας τυχαία με αριθμό «001» το πρώτο και «071» το τελευταίο. Συνολικά συλλέχθηκαν 71 ερωτηματολόγια, όσοι και οι 5ετείς φοιτητές που προσήλθαν στην εξέταση. Στη συνέχεια τα δεδομένα των ερωτηματολογίων καταχωρήθηκαν ηλεκτρονικά σε ένα έγγραφο Excel ως εξής: Στην οριζόντια στήλη τοποθετήθηκαν οι καθεμία από τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου (με αριθμό «01» έως και «18» αντίστοιχα) και στην κάθετη στήλη ο αριθμός του κάθε ερωτηματολογίου (από «001» έως και «071» αντίστοιχα). Η κάθε απάντηση, από τις πέντε πιθανές επιλογές απαντήσεων, που έδωσαν οι φοιτητές για καθεμία από τις ερωτήσεις σημειώθηκαν ως «1», «2», «3», «4» ή «5», ενώ αν δεν υπήρχε απάντηση σημειώθηκε ως «6» και αν υπήρχε άνω της μιας απάντησης, σημειώθηκε ως «7» Στατιστική επεξεργασία Υπολογίστηκαν οι συχνότητες όλων των απαντήσεων (παραμέτρων) του ερωτηματολογίου. Οι 15 από τις 18 ερωτήσεις του ερωτηματολογίου χωρίστηκαν σε τρεις ενότητες λόγω συνάφειας του περιεχομένου των: (α) ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ (Ερ.03, Ερ.06, Ερ.07, Ερ.08, Ερ.09, Ερ.10). (β) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (Ερ.11, Ερ.12, Ερ.13). 34

41 (γ) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (Ερ.14, Ερ.15, Ερ.16, Ερ.17, Ερ.18, Ερ.20). Για τις παραμέτρους κάθε μίας από τις τρεις ως άνω ενότητες, υπολογίσθηκαν οι εξής δείκτες: (α) Δείκτης ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ποσοστιαίος): 100*(Ερ.03+ Ερ.06+Ερ.07+Ερ.08+Ερ.09+Ερ.10)/6 (β) Δείκτης ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (ποσοστιαίος): 100*(Ερ.11+Ερ.12+Ερ.13)/3 (γ) Δείκτης ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (ποσοστιαίος): 100*(Ερ.14+Ερ.15+Ερ.16+Ερ.17+Ερ.18+Ερ.20)/6 Οι ως άνω τρεις δείκτες παρουσιάσθηκαν με χρήση της μέσης τιμής, της τυπικής απόκλισης, της διάμεσης, μέγιστης και ελάχιστης τιμής. Ο έλεγχος Wilcoxon signed-rank εφαρμόσθηκε στην ενότητα της ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ για να συγκρίνει ανά δύο τις κατανομές των αντίστοιχων παραμέτρων της ενότητας ώστε να αξιολογηθεί το ενδιαφέρον/συμμετοχή των φοιτητών με: (1) τον βαθμό δυσκολίας του μαθήματος, (2) το πόσο χρήσιμο θεωρούν οι φοιτητές το μάθημα της Ορθοδοντικής, (3) τη συμπεριφορά του διδάσκοντος, (4) τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος της Ορθοδοντικής και (5) με το πόσο ευχαριστημένοι είναι οι φοιτητές με τους χώρους διδασκαλίας. Ο έλεγχος Wilcoxon signed-rank εφαρμόστηκε επίσης στην ενότητα της ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ για να συγκριθεί το επίπεδο δυσκολίας του εργαστηρίου σε συνάρτηση με την επάρκεια των σημειώσεων ως προς τις εργαστηριακές ασκήσεις. Τέλος ο έλεγχος Wilcoxon signed-rank εφαρμόστηκε στην ενότητα της ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ για να συγκριθεί η 35

42 προηγηθείσα θεωρητική-εργαστηριακή κατάρτιση για γνώσεις δεξιότητας με την προηγηθείσα θεωρητική κατάρτιση για διάγνωση. Για όλους τους ελέγχους το επίπεδο σημαντικότητας ορίσθηκε το α=0,05. Για τις γενικές ερωτήσεις, Ερώτηση 1 «Πραγματοποιήθηκε το µάθηµα σύµφωνα µε το πρόγραµµα (αριθµός, ηµέρες, ώρες);» και την Ερώτηση 5 «Ήταν το µάθηµα ανώτερο του επιπέδου γνώσεων που είχατε για να το παρακολουθήσετε;» δόθηκαν μόνο περιγραφικά στατιστικά. Η Ερώτηση 2 «Παρακολουθήσατε το σύνολο των μαθημάτων;» δεν υπολογίστηκε στη μελέτη επειδή το μάθημα της Ορθοδοντικής είναι υποχρεωτικό. 36

43 9. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Το σύνολο των κατανομών των απαντήσεων παρουσιάζεται στο Παράρτημα (Πίνακας Π1). Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου (οι οποίες εφεξής θα ονομάζονται παράμετροι) παρουσιάζονται υπό τη μορφή πινάκων συχνοτήτων και γραφημάτων όπου φαίνονται η μέγιστη, η ελάχιστη και η μέση τιμή, η τυπική απόκλιση και η διάμεση τιμή Γενικές ερωτήσεις Με βάση τη βαθμολόγησή τους, οι φοιτητές πιστεύουν: (α) ότι το μάθημα πραγματοποιήθηκε σχεδόν έως απόλυτα σύμφωνα με το πρόγραμμα σε ποσοστό 90,1% (μέση τιμή 4,3) και (β) ότι το μάθημα ήταν ίσο ή ανώτερο από το επίπεδο γνώσεων που είχαν σε ποσοστό 93% (μέση τιμή 3,54) (Εικόνες 7 και 8) (Πίνακες 1 και 2). Εικόνα 7. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 1. 37

44 Εικόνα 8. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 5. Πίνακας 1. Συχνότητες απαντήσεων στην Ερώτηση 1 «Πραγµατοποιήθηκε το µάθηµα σύµφωνα µε το πρόγραµµα (αριθµός, ηµέρες, ώρες);». [1 = Καθόλου, 2 = Λίγο, 3 = Αρκετά, 4 = Σχεδόν, 5 = Απόλυτα] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (Ν=71)] Mean Median SD Minimum Maximum Πίνακας 2. Συχνότητες απαντήσεων στην Ερώτηση 5 «Ήταν το µάθηµα ανώτερο του επιπέδου γνώσεων που είχατε για να το παρακολουθήσετε;». [1 = Πολύ κατώτερο, 2 = Κατώτερο, 3 = Ίσο, 4 = Ανώτερο, 5 = Πολύ ανώτερο] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (Ν=71)] Mean Median SD Minimum Maximum

45 9.2. Αξιολόγηση της εργαστηριακής άσκησης Στην Ερώτηση 11 «Πώς κρίνετε το επίπεδο δυσκολίας του εργαστηρίου;», το μεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών (66%) απάντησαν ότι το επίπεδο δυσκολίας είναι μέτριο και ένα ποσοστό (24%) απάντησε ότι είναι υψηλό (Εικόνα 9, Πίνακας 3). Στην Ερώτηση 12 «Είναι επαρκείς οι σημειώσεις ως προς τις εργαστηριακές ασκήσεις», οι φοιτητές απάντησαν ότι οι σημειώσεις είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό σχεδόν επαρκείς έως επαρκείς (86%) (Εικόνα 10, Πίνακας 3). Στην Ερώτηση 13 «Είναι επαρκής ο εξοπλισμός του εργαστηρίου», οι φοιτητές απάντησαν ότι είναι επαρκής σε ποσοστό (50%) (Εικόνα 11, Πίνακας 3). Εικόνα 9. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση

46 Εικόνα 10. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 12. Εικόνα 11. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση

47 Πίνακας 3. Συχνότητες απαντήσεων στις Ερωτήσεις 11, 12 και 13 σχετικά με την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ. [Κλίμακα: 1 = Ελάχιστη βαθμολόγηση, 3 = Μέτρια βαθμολόγηση, 5 = Μέγιστη βαθμολόγηση] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (Ν=50] Mean Median SD Minimum Maximum N Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ Εικόνα 12. Μέσες τιμές απαντήσεων στις Ερωτήσεις 11, 12 και 13 σχετικά με την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ. [Κλίμακα: 1 = Ελάχιστη βαθμολόγηση, 3 = Μέτρια βαθμολόγηση, 5 = Μέγιστη βαθμολόγηση] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (50)] Κατά μέσο όροι οι φοιτητές βαθμολόγησαν περίπου «μέτρια» τις παραμέτρους ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (μέση τιμή αντίστοιχου δείκτη = 3,4) (Εικόνα 12). Η πιο υψηλή βαθμολόγηση δόθηκε στην επάρκεια του εξοπλισμού του εργαστηρίου (μέση τιμή = 3,6), ενώ η 41

48 πιο χαμηλή βαθμολόγηση δόθηκε στο επίπεδο δυσκολίας του εργαστηρίου (μέση τιμή = 3,3). Στην Πίνακα 4 παρατίθενται τα αποτελέσματα της εφαρμογής του έλεγχου Wilcoxon signed-rank. Δεν υπάρχει κάποια στατιστικά σημαντική διαφορά. Πίνακας 4. Έλεγχος Wilcoxon signed-rank για την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ. Έλεγχος Wilcoxon signed-rank: Z statistic p-value Ερ.12 «Είναι επαρκείς οι σηµειώσεις ως προς τις εργαστηριακές ασκήσεις;» Ερ.11 «Πώς κρίνετε το επίπεδο δυσκολίας του εργαστηρίου;» Αξιολόγηση της κλινικής άσκησης Στην Ερώτηση 14 «Πώς κρίνετε το σύστημα εύρεσης των ασθενών», οι φοιτητές βαθμολόγησαν το σύστημα ως «καλό» σε ποσοστό 40,7% (Εικόνα 13, Πίνακας 5). Στην Ερώτηση 15 «Ήταν επαρκής η προηγηθείσα θεωρητική κατάρτιση για τη διάγνωση», οι φοιτητές απάντησαν ότι η προηγηθείσα θεωρητική κατάρτιση για τη διάγνωση ήταν «σχεδόν επαρκής» έως «επαρκής» σε ποσοστό 92,8% (Εικόνα 14, Πίνακας 5). Στην Ερώτηση 16 «Ήταν επαρκής η προηγηθείσα θεωρητική - εργαστηριακή κατάρτιση για γνώσεις δεξιότητας», οι φοιτητές απάντησαν ότι η προηγηθείσα θεωρητική - εργαστηριακή κατάρτιση για γνώσεις δεξιότητας ήταν από «σχεδόν επαρκής» έως «επαρκής» σε ποσοστό 78,2% (Εικόνα 15, Πίνακας 5). 42

49 Στην Ερώτηση 17 «Ήταν επαρκής η επίβλεψη του διδάσκοντος», οι φοιτητές απάντησαν ότι η επίβλεψη του διδάσκοντος ήταν «επαρκής» σε ποσοστό 65,5% (Εικόνα 16, Πίνακας 5). Στην Ερώτηση 18 «Είχατε μεταπτυχιακό φοιτητή για βοήθεια κατά την άσκησή σας», οι φοιτητές απάντησαν ότι είχαν τέτοια βοήθεια «συνήθως» έως «πάντα» σε ποσοστό 62,9% (Εικόνα 17, Πίνακας 5). Στην Ερώτηση 20 «Είναι επαρκής ο εξοπλισμός της κλινικής», οι φοιτητές απάντησαν ότι ο εξοπλισμός της κλινικής ήταν «επαρκής» σε ποσοστό 62,3% (Εικόνα 18, Πίνακας 5). Εικόνα 13. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση

50 Εικόνα 14. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 15. Εικόνα 15. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση

51 Εικόνα 16. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 17. Εικόνα 17. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση

52 Εικόνα 18. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 20. Πίνακας 5. Συχνότητες απαντήσεων στις Ερωτήσεις 14, 15, 16, 17, 18 και 20 σχετικά με την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ. [Κλίμακα: 1 = Ελάχιστη βαθμολόγηση, 5 = Μέγιστη βαθμολόγηση] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (49)] Mean Median SD Minimum Maximum N Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ

53 Εικόνα 19. Μέσες τιμές απαντήσεων στις Ερωτήσεις 14, 15, 16, 17, 18 και 20 σχετικά με την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ. [Κλίμακα: 1 = Ελάχιστη βαθμολόγηση, 3 = Μέτρια βαθμολόγηση, 5 = Μέγιστη βαθμολόγηση] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (49)] Κατά μέσο όρο οι φοιτητές βαθμολόγησαν «μέτρια» προς «καλά», τις παραμέτρους ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (μέση τιμή του αντίστοιχου δείκτη = 3,6) (Εικόνα 19). Η πιο υψηλή βαθμολόγηση δόθηκε στην επάρκεια του εξοπλισμού της κλινικής (μέση τιμή = 3,9), ενώ η πιο χαμηλή βαθμολόγηση στην επάρκεια της προηγηθείσας κατάρτισης (μέση τιμή = 3,3). Στον Πίνακα 6 παρατίθενται τα αποτελέσματα της εφαρμογής του έλεγχου Wilcoxon signed-rank. Δεν υπήρχε κάποια στατιστικά σημαντική διαφορά. 47

54 Πίνακας 6. Έλεγχος Wilcoxon signed-rank για την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ. Έλεγχος Wilcoxon signed-rank: Z statistic p-value Ερ.16 «Ήταν επαρκής η προηγηθείσα θεωρητική - εργαστηριακή κατάρτιση για γνώσεις δεξιότητας;» - Ερ.15 «Ήταν επαρκής η προηγηθείσα θεωρητική κατάρτιση για την διάγνωση;» Ερ.18 «Είχατε μεταπτυχιακό φοιτητή για βοήθεια κατά την άσκηση σας;» - Ερ.17 «Ήταν επαρκής η επίβλεψη του διδάσκοντος;» Συνολική αξιολόγηση Στην Ερώτηση 3 «Πόσο ενδιαφέρον / συμμετοχή είχατε στο μάθημα», το ενδιαφέρον των φοιτητών για το μάθημα της Ορθοδοντικής, σε μεγαλύτερο ποσοστό κρίθηκε από «αρκετό» έως «πολύ» (81,1%) (Εικόνα 20, Πίνακας 7). Στην Ερώτηση 6 «Πόσο ευχαριστημένοι είστε από τους χώρους διδασκαλίας», οι φοιτητές απάντησαν ότι είναι από «αρκετά» έως «πολύ» ευχαριστημένοι σε ποσοστό 80,3% (Εικόνα 21, Πίνακας 7). Στην Ερώτηση 7 «Πόσο καλά σας φέρθηκε ο διδάσκων», οι φοιτητές απάντησαν ότι η συμπεριφορά του διδάσκοντος ήταν από «πολύ καλή» έως «εξαίρετη» σε ποσοστό 84,3% (Εικόνα 22, Πίνακας 7). Στην Ερώτηση 8 «Πόσο οργανωμένη ήταν η παρουσίαση», οι φοιτητές απάντησαν ότι η παρουσίαση του μαθήματος ήταν οργανωμένη σε ποσοστό 85,7% (Εικόνα 23, Πίνακας 7). Στην Ερώτηση 9 «Πόσο χρήσιμα ήταν τα εποπτικά μέσα (διαφάνειες, σχήματα, φωτογραφίες, ακτινογραφίες, κτλ.)», οι φοιτητές 48

55 απάντησαν ότι τα εποπτικά μέσα ήταν «αρκετά» έως «πολύ χρήσιμα», σε ποσοστό 78,9% (Εικόνα 24, Πίνακας 7). Στην Ερώτηση 10 «Πόσο χρήσιμο θεωρείτε ότι ήταν το μάθημα», οι φοιτητές απάντησαν ότι σε ποσοστό 81,5% το μάθημα ήταν «αρκετά» έως «πολύ χρήσιμο» (Εικόνα 25, Πίνακας 7). Εικόνα 20. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 3. Εικόνα 21. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 6. 49

56 Εικόνα 22. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 7. Εικόνα 23. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 8. 50

57 % Εικόνα 24. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση 9. Εικόνα 25. Αποτελέσματα απαντήσεων στην Ερώτηση

58 Πίνακας 7. Συχνότητες απαντήσεων στις Ερωτήσεις 3, 6, 7, 8, 9 και 10 σχετικά με την ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. [Κλίμακα: 1 = Ελάχιστη βαθμολόγηση, 5 = Μέγιστη βαθμολόγηση] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (67)] Mean Median SD Minimum Maximum N Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση Ερώτηση ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ Κατά μέσο όροι οι φοιτητές βαθμολόγησαν «μέτρια» προς «καλά», τις παραμέτρους συνολικής αξιολόγησης του μαθήματος (μέση τιμή του αντίστοιχου δείκτη = 3,7) (Εικόνα 26). Η πιο υψηλή βαθμολόγηση δόθηκε στο «Πόσο καλά σας φέρθηκε ο διδάσκων?» (μέση τιμή = 4,1), ενώ η πιο χαμηλή βαθμολόγηση στους χώρους διδασκαλίας (μέση τιμή = 3,2). Στον Πίνακα 8 παρατίθενται τα αποτελέσματα της εφαρμογής του έλεγχου Wilcoxon signed-rank. Αξιολογώντας συνολικά όλα τα αποτελέσματα θα να αναφερθεί, ότι από τους τρεις δείκτες, την πιο υψηλή βαθμολόγηση παρουσίασε ο δείκτης ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ, ενώ τη χαμηλότερη ο δείκτης ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (Εικόνα 27). 52

59 Εικόνα 26. Μέσες τιμές απαντήσεων στις Ερωτήσεις 3, 6, 7, 8, 9 και 10 σχετικά με την ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. [Κλίμακα: 1 = Ελάχιστη βαθμολόγηση, 3 = Μέτρια βαθμολόγηση, 5 = Μέγιστη βαθμολόγηση] [Βάση: Όσοι φοιτητές απάντησαν (67)] Εικόνα 27. Μέσες τιμές των τριών δεικτών αξιολόγησης. [Κλίμακα: 1 = Ελάχιστη βαθμολόγηση, 3 = Μέτρια βαθμολόγηση, 5 = Μέγιστη βαθμολόγηση] 53

60 Πίνακας 8. Έλεγχος Wilcoxon signed-rank για την συνολική αξιολόγηση (με γαλάζια σήμανση είναι οι στατιστικά σημαντικές διαφορές). Έλεγχος Wilcoxon signed-rank Z statistic p-value Ερ.6 «Πόσο ευχαριστηµένοι είστε από τους χώρους διδασκαλίας?» Ερ.3 «Πόσο ενδιαφέρον / συµµετοχή είχατε στο µάθηµα?» Ερ.7 «Πόσο καλά σας φέρθηκε ο διδάσκων?» - Ερ.3 «Πόσο ενδιαφέρον / συµµετοχή είχατε στο µάθηµα?» Ερ.8 «Πόσο οργανωµένη ήταν η παρουσίαση?» - Ερ.3 «Πόσο ενδιαφέρον / συµµετοχή είχατε στο µάθηµα?» Ερ.9 «Πόσο χρήσιµα ήταν τα εποπτικά µέσα (διαφάνειες, σχήµατα, φωτογραφίες, ακτινογραφίες, κτλ.)?» - Ερ.3 «Πόσο ενδιαφέρον / συµµετοχή είχατε στο µάθηµα?» Ερ.10 «Πόσο χρήσιµο θεωρείτε ότι ήταν το µάθηµα?» - Ερ.3 «Πόσο ενδιαφέρον / συµµετοχή είχατε στο µάθηµα?» Ερ.9 «Πόσο χρήσιµα ήταν τα εποπτικά µέσα (διαφάνειες, σχήµατα, φωτογραφίες, ακτινογραφίες, κτλ.)?» - Ερ.6 «Πόσο ευχαριστηµένοι είστε από τους χώρους διδασκαλίας?» Ερ.9 «Πόσο χρήσιµα ήταν τα εποπτικά µέσα (διαφάνειες, σχήµατα, φωτογραφίες, ακτινογραφίες, κτλ.)?» - Ερ.8 «Πόσο οργανωµένη ήταν η παρουσίαση?»

61 10. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η Ελλάδα, είναι μια χώρα με αναγνωρισμένη την ειδικότητα της Ορθοδοντικής από το 1988 και περίπου 500 ειδικοί ορθοδοντικοί προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον Ελληνικό πληθυσμό (European Federation of Orthodontic Specialists Association - Με αυτό το δεδομένο και ακολουθώντας παρόμοιες διεθνείς πρακτικές (Manogue και συν., 2011) το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στο μάθημα της Ορθοδοντικής της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης έχει προσαρμοστεί κατάλληλα ώστε οι φοιτητές μετά την αποφοίτησή τους να μπορούν να ασκήσουν επαρκώς την Γενική Οδοντιατρική έχοντας αποκτήσει ένα ικανοποιητικό υπόβαθρο σχετικά με την ανάπτυξη του προσώπου και της οδοντοφυΐας, την διάγνωση των συγκλεισιακών προβλημάτων και την παροχή επιλεγμένων προληπτικών, κατασταλτικών και διορθωτικών ορθοδοντικών παρεμβάσεων. Παρόλο που αποτελεί κοινή λογική ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία (εκπαιδευτές, φοιτητές, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό) θα πρέπει να εκφράζουν την γνώμη τους, σε τακτά χρονικά διαστήματα και με οργανωμένο τρόπο, σχετικά με την παρεχόμενη εκπαίδευση, μόνο τα τελευταία έτη τα Ελληνικά πανεπιστήμια ξεκίνησαν μέσω των διαδικασιών εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης να εφαρμόζουν τέτοιες μεθόδους. Στο πλαίσιο της εσωτερικής αξιολόγησης, η Οδοντιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δημιούργησε το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα έρευνα, για χρήση σε όλα τα μαθήματα, ανά εξάμηνο και σε διάφορα χρονικά διαστήματα, ώστε να πραγματοποιείται μία συνολική καταγραφή της άποψης των φοιτητών. Τα αποτελέσματα των γενικών αυτών καταγραφών χρησιμοποιούνται από την Οδοντιατρική Σχολή ως υποστηρικτικό υλικό στην γενικότερη διαδικασία αξιολόγησής της. Η 55

62 διαφορά όσον αφορά την αξία της παρούσας καταγραφής με αυτές που πραγματοποίησε ή πραγματοποιεί συνολικά η Σχολή, έγκειται στο γεγονός ότι (α) αυτή πραγματοποιήθηκε στο τέλος του 10 ου εξαμήνου μίας συγκεκριμένης τάξης, (β) σε αυτή συμμετείχε ο συντριπτικός αριθμός των φοιτητών της τάξης και (γ) οι ερωτήσεις αφορούσαν την συνολική εικόνα που είχαν οι φοιτητές για το μάθημα της Ορθοδοντικής που διδάχθηκαν στα εξάμηνα 7, 8, 9 και 10. Η γνώμη των 5ετών φοιτητών σχετικά με τα χαρακτηριστικά, την ποιότητα και τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος, είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αν το μαθησιακό περιβάλλον ικανοποιεί τα κριτήρια των φοιτητών, σημειώνεται αύξηση του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής τους στο μάθημα, η μάθηση γίνεται με μεγαλύτερο ζήλο και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την καλύτερη αποκόμιση γνώσεων. Έτσι η γνώση της άποψης των φοιτητών για το μάθημα της Ορθοδοντικής βοηθά τους διδάσκοντες να εστιάσουν την προσοχή τους στο βαθμό ικανοποίησης των φοιτητών όσο αφορά τον τρόπο διδασκαλίας, τον τρόπο παρουσίασης του μαθήματος, τον βαθμό δυσκολίας του μαθήματος, την επάρκεια των αποκτηθέντων γνώσεων, την επάρκεια του εργαστηριακού και κλινικού εξοπλισμού και την συμπεριφορά τους. Ως συνέπεια αυτών υπάρχει η προσδοκία ότι οι φοιτητές θα επιδεικνύουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και συμμετοχή στο μάθημα, ώστε να εφοδιαστούν με τις περισσότερες δυνατές γνώσεις, που θα τους βοηθήσουν αργότερα στην επαγγελματική τους ζωή να είναι προετοιμασμένοι και ικανοί να διαχειριστούν άτομα με ορθοδοντικά προβλήματα. Από τη μελέτη της υπάρχουσας βιβλιογραφίας δεν προέκυψαν σχετικές μελέτες όπου προπτυχιακοί φοιτητές άλλων οδοντιατρικών σχολών να εκφράζουν τις απόψεις τους σχετικά με το μάθημα της Ορθοδοντικής. Οι υπάρχουσες δημοσιεύσεις ασχολούνται κυρίαρχα με τις συνολικότερες εμπειρίες των προπτυχιακών φοιτητών Οδοντιατρικής στα διάφορα έτη σπουδών τους (Henzi και συν., 2005; 2007; Cardall και συν., 56

63 2008). Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει τόσο την πρωτοτυπία της παρούσας ερευνητικής εργασίας όσο και την ανάγκη μεθοδικότερης διερεύνησης του αντικειμένου αυτού στο μέλλον. Όσον αφορά τα ευρήματα της παρούσας έρευνας καταγράφηκε ότι για το μεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών το μάθημα της Ορθοδοντικής ήταν «ίσο» ή «ανώτερο» του επιπέδου γνώσεων που κατείχαν για να το παρακολουθήσουν. Πιθανολογείται ότι αυτό μπορεί να είχε ως αποτέλεσμα το ενδιαφέρον και η συμμετοχή τους στο μάθημα να είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό αυξημένη. Η «πολύ καλή» έως «εξαίρετη» συμπεριφορά των διδασκόντων είναι μια ακόμη παράμετρος η οποία μπορεί να σχετίζεται με το ενδιαφέρον των φοιτητών. Έτσι είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι η προθυμία των διδασκόντων αποτελεί έναυσμα ώστε οι φοιτητές να αποκτήσουν πραγματικό ενδιαφέρον για το μάθημα. Συμπληρωματικά σχετικά θετικά στοιχεία αποτελούν τα ευρήματα ότι οι φοιτητές στο μεγαλύτερο ποσοστό ήταν ευχαριστημένοι με τους χώρους διδασκαλίας και επίσης θεώρησαν ως ιδιαίτερα χρήσιμα και επαρκή τα χρησιμοποιηθέντα εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Παρά τους προαναφερθέντες περιορισμούς όσον αφορά την έκταση και εμβάθυνση του μαθήματος Ορθοδοντικής λόγω της ύπαρξης εξειδικευμένου προγράμματος σπουδών σε επίπεδο ειδικότητας, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι η πλειοψηφία των φοιτητών θεωρεί το προπτυχιακό μάθημα της Ορθοδοντικής πολύ χρήσιμο. Ακόμη, σημαντικό παράγοντα για το ενδιαφέρον των φοιτητών μπορεί να αποτελεί η αρκετά έως πολύ οργανωμένη παρουσίαση των μαθημάτων, όπως το στοιχείο αυτό καταγράφηκε. Τα στοιχεία σχετικά με τις απόψεις των φοιτητών για την εργαστηριακή άσκηση, κατέδειξαν ότι οι φοιτητές αξιολόγησαν περίπου μέτρια τις διάφορες παραμέτρους. Η έρευνα έδειξε ότι το επίπεδο δυσκολίας του εργαστηρίου κρίθηκε στο μεγαλύτερο ποσοστό από «μέτριο» έως «υψηλό», παρόλο που οι σημειώσεις ως προς τις 57

64 εργαστηριακές ασκήσεις και ο εργαστηριακός εξοπλισμός κρίθηκαν «σχεδόν» έως «επαρκείς». Σίγουρα τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν τις δυνατότητες για βελτίωση των απόψεων των φοιτητών στον εργαστηριακό τομέα. Οι παράμετροι της κλινικής άσκησης, κατά μέσο όρο βαθμολογήθηκαν από «μέτρια» ως «καλά». Κατά την άσκηση των φοιτητών στην κλινική, υπήρχε «επαρκής» επίβλεψη διδάσκοντος και είχαν «συνήθως» έως «πάντα» βοήθεια μεταπτυχιακού φοιτητή, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την εκπαίδευση των φοιτητών, αφού μπορούν να επιλύουν τις απορίες τους και να συζητούν μαζί τους περιστατικά ασθενών αποκτώντας εμπειρία και γνώσεις. Επιπλέον, η προηγηθείσα θεωρητική - εργαστηριακή κατάρτιση για γνώσεις δεξιότητας ήταν «επαρκής» σε ποσοστό 45,5% σε συνάρτηση με την «επαρκή» σε ποσοστό 47,3% προηγηθείσα θεωρητική κατάρτιση για την διάγνωση, ίσως δείχνει ότι οι θεωρητικές γνώσεις που είχαν αποκομίσει οι προπτυχιακοί φοιτητές από το μάθημα της Ορθοδοντικής ευρίσκονταν σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο. Ακόμη, το γεγονός ότι ο εξοπλισμός της κλινικής σε ποσοστό 62,3% κρίθηκε «επαρκής», δείχνει ότι οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδεύονται σε ένα άρτια εξοπλισμένο περιβάλλον, έχοντας στη διάθεσή τους όλα τα προαπαιτούμενα μέσα για την κλινική τους εκπαίδευση. Επιπρόσθετα, το σύστημα εύρεσης ασθενών που σε ποσοστό 40,7% βαθμολογήθηκε ως «καλό», δείχνει ότι οι φοιτητές έχουν την δυνατότητα να έρχονται σε επαφή με αρκετούς ορθοδοντικούς ασθενείς, με αποτέλεσμα να εκπαιδεύονται στη διάγνωση και τη διαχείριση της θεραπείας των συνηθισμένων τύπων συγκλεισιακών ανωμαλιών. Η «αρκετή» έως «πάρα πολλή» συμμετοχή και ενδιαφέρον των φοιτητών (94,1%) για το μάθημα της Ορθοδοντικής μπορεί να δείχνει αντίστοιχα και τον βαθμό ικανοποίησής των. Όταν οι φοιτητές είναι ικανοποιημένοι από το μαθησιακό τους περιβάλλον, δηλαδή τον τρόπο 58

65 διδασκαλίας που περιλαμβάνει οργανωμένες και εμπλουτισμένες με εποπτικά μέσα παρουσιάσεις, την άνεση των χώρων διδασκαλίας, την επάρκεια του εξοπλισμού τόσο κατά την εργαστηριακή όσο και κατά την κλινική άσκηση και την εξαιρετική συμπεριφορά και προθυμία των διδασκόντων, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η αυξημένη συμμετοχή τους στο μάθημα και ως επακόλουθο η αύξηση του ζήλου τους για μάθηση. Αντίθετα, όταν οι φοιτητές δεν είναι ικανοποιημένοι από το μαθησιακό τους περιβάλλον, δεν έχουν μεγάλη διάθεση για μάθηση (Parolia και συν., 2012). Παρά τον υψηλό βαθμό ικανοποίησης των προπτυχιακών φοιτητών Οδοντιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σχετικά με το μάθημα της Ορθοδοντικής, τα μέλη του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού του Εργαστηρίου Ορθοδοντικής θα πρέπει να μελετήσουν προσεκτικά τα μικρά, αλλά σημαντικά για την πληρότητα της εκπαίδευσης, ποσοστά απόψεων της παρούσας έρευνας που υποδηλούν αρνητική άποψη ή μη ικανοποίηση, ώστε να πραγματοποιηθούν στο εγγύς μέλλον οι κατάλληλες διδακτικές ή / και διοικητικές παρεμβάσεις για την περαιτέρω βελτίωση της εκπαίδευσης. 59

66 60

67 11. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι 5ετείς φοιτητές της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εξέφρασαν στην πλειοψηφία τους θετικές απόψεις για την προπτυχιακή διδασκαλία και τη χρησιμότητα του μαθήματος της Ορθοδοντικής. Τα μικρά, αλλά σημαντικά για την πληρότητα της εκπαίδευσης, ποσοστά απόψεων της παρούσας έρευνας που υποδηλούν αρνητική άποψη ή μη ικανοποίηση πρέπει να μελετηθούν περισσότερο συστηματικά, ώστε να πραγματοποιηθούν στο εγγύς μέλλον οι κατάλληλες παρεμβάσεις. 61

68 62

69 12. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adamidis JP, Eaton KA, MCDonald JP, Seeholzer H, Sieminska- Piekarczyk B. A survey of undergraduate orthodontic education in 23 European countries. J Orthod 2000;27: Athanasiou AE. Orthodontic postgraduate education, continuing education and industry marketing. J Orthod 2010;37: Athanasiou AE, Darendeliler MA, Eliades T, Hägg U, Larson BE, Pirttiniemi P, Richmond S, Soma K, Vardimon A, Wiltshire W. World Federation of Orthodontists (WFO) guidelines for postgraduate orthodontic education. World J Orthod 2009;10: Bearn DR, Chadwick SM, Jack AC, Sackville A. Orthodontic undergraduate education: assessment in a modern curriculum. Eur J Dent Educ 2002;6: Cardall WR, Rowan RC, Bay C. Dental education from the students perspective: curriculum and climate. J Dent Educ 2008;72: Chadwick SM, Bearn DR, Jack AC, O Brien KD. Orthodontic undergraduate education: developments in a modern curriculum. Eur J Dent Educ 2002;6: Cobourne MT. What s wrong with the traditional viva as a method of assessment in orthodontic education? J Orthod 2010;37: Competences Required for the Practice of Dentistry in the European Union. Council of European Dentists (CED). CED General Meeting on 30 May Cowpe J, Plasschaert A, Harzer W, Vinkka-Puhakka H, Walmsley AD. Profile and competences for the European dentist - update Eur J Dent Educ 2010;14: Derringer KA. Undergraduate orthodontic teaching in UK dental schools. Br Dent J 2005;199:

70 Derringer KA. Undergraduate orthodontic assessment and examination in UK dental schools. Br Dent J 2006;201: Dowling P, Oliver R. Undergraduate orthodontic education in Europe. J Orthod 2000;27: European Federation of Orthodontic Specialists Association. General Dental Council. The First Five Years. A Framework for Undergraduate Dental Education. London: General Dental Council, Harzer W, Oliver R, Chadwick B, Paganelli C. Undergraduate orthodontic and paediatric dentistry education in Europe - The DentEd project. J Orthod 2001;28: Henzi D, Davis E, Jasinevivius R, Hendricson W, Cintron L, Isaacs M. Appraisal of the dental school learning environment: the students view. J Dent Educ 2005;69: Henzi D, Davis E, Jasinevivius R, Hendricson W. In the students own words: what are the strengths and weaknesses of the dental school curriculum? J Dent Educ 2007;71: Hobson RS, Carter NE, Gordon PH, Mattick CR. Undergraduate orthodontic teaching in the new millennium - the Newcastle model. Br Dent J 2004;197: Lipp MJ. An objectified competency-based course in the management of malocclusion and skeletal problems. J Dent Educ 2008;72: Lipp M. A process for developing assessments and instruction in competency-based dental education. J Dent Educ 2010;74: Manogue M, McLoughlin J, Christersson C, Delap E, Lindh C, Schoonheim-Klein M, Plasschaert A. Curriculum structure, content, learning and assessment in European undergraduate dental education update Eur J Dent Educ 2011;15:

71 McDonald JP, Adamidis JP, Eaton KA, Seeholzer H, Sieminska- Piekarczyk B. A survey of postgraduate (specialist) orthodontic education in 23 European countries. J Orhod 2000;27:92-8. Moore RN, Erickson LC. Predoctoral and continuing education in orthodontics: Opinions of Nebraska Alumni. J Clin Orthod 1988;22: Mossey PA, Newton JP. The structured clinical operative test (SCOT) in dental competency assessment. Br Dent J 2001;190: O Brien K. Undergraduate orthodontic education: what should we teach rather what can we teach? Br J Orthod 1997;24: Oliver R, Hingston E. Undergraduate clinical orthodontic experience: a discussion paper. Eur J Dent Educ 2006;10: Parolia A, Mohan M, Kundabala M, Shenoy R. Indian dental students preferences regarding lecture courses. J Dent Educ 2012;76: Pender N. Recent graduate opinion on orthodontic training. Br J Orthod 1982;9:73-6. Plasschaert AJM, Manogue M, Lindh C, McLoughlin J, Murtomaa H, Nattestad A, Sanz M. Curriculum content, structure and ECTS for European dental schools. Part II: methods of learning and teaching, assessment procedures and performance criteria. Eur J Dent Educ 2007;11: Rock WP, O Brien KD, Stephens CD. Orthodontic teaching practice and undergraduate knowledge in British dental schools. Br Dent J 2002;192: Shanley DB, Barna S, Gannon P, Kelly A, Teljeur C, Munck C, Ray K. Undergraduate training in the European Union. Convergence or divergence? Eur J Dent Educ 1997;1: Sieminska-Piekarczyk B, Adamidis JP, Eaton KA, MCDonald JP, Seeholzer H. A survey of perceived problems in orthodontic education in 23 European countries. J Orthod 2000;27:

72 Stockstill J, Greene CS, Kandasamy S, Campbell D, Rinchuse D. Survey of orthodontic residency programs: Teaching about occlusion, temporomandibular joints, and temporomandibular disorders in postgraduate curricula. Am J Orthod Dentofac Orthop 2011;139: Tedesco LA. A psychological perspective on the dental educational experience and student performance. J Dent Educ 1986;50: Widström E, Eaton KA, van den Heuvel J. Dentistry in the EU and EEA a council of European chief dental officers survey. Helsinki, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ορθοδοντική, Οδοντιατρική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πρόγραμμα Προπτυχιακών Σπουδών, Οδοντιατρική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 66

73 13. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Εικόνα Π1. Το έντυπο αξιολόγησης που χρησιμοποιήθηκε. 67