ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΧΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΧΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Βέροια, Σεπτέμβριος 2011

2 Αριςτοτϋλειο Πανεπιςτόμιο Θεςςαλονύκησ Πολυτεχνικό χολό Σμόμα Μηχανικών Φωροταξύασ και Ανϊπτυξησ τρατηγικό Επανϊχρηςησ-Αναγϋννηςησ περιοχών ςε εγκατϊλειψη: το παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ Ομϊδα εργαςύασ: Βϊρβογλη Φριςτύνα Παπϊζογλου Άννα Επιβλϋπουςα: Γιαννακού Αθηνϊ Βϋροια, επτϋμβριοσ 2011

3 Περιεχόμενα 1.Ειςαγωγό Προςδιοριςμόσ προβλόματοσ Αντικεύμενο εργαςύασ / τόχοι / κοπού Διϊρθρωςη εργαςύασ Μεθοδολογύα Θεωρητικό πλαύςιο. Βαςικϋσ αρχϋσ επανϊχρηςησ τησ αςτικόσ γησ Οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ και η θϋςη τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ ςτο ςύγχρονο πολεοδομικό ςχεδιαςμό υπό το πρύςμα τησ αςτικόσ αναγϋννηςησ Οι εμπλεκόμενοι φορεύσ και το ευρύτερο θεςμικό πλαύςιο ωσ παρϊγοντεσ επιτυχύασ τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ Βαςικϋσ ϋννοιεσ Πρότυπο αξιολόγηςησ επεμβϊςεων επανϊχρηςησ Ερευνητικό πλαύςιο: το παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ Κατευθύνςεισ υπερκεύμενων βαθμύδων ςχεδιαςμού Θεςμικό πλαύςιο Τπερκεύμενα πλαύςια Γενικό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ (ΓΠΦΑΑ) Περιφερειακό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ (ΠΠΦΑΑ) Ειδικό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ (ΕΦΑΑ) για τη Βιομηχανύα Ρυθμιςτικό χϋδιο Θεςςαλονύκησ (ΡΘ) Ο ιδρυτικόσ Ν. 1561/ Σο χϋδιο Νόμου του Νϋου Ρυθμιςτικού χεδύου Θεςςαλονύκησ Θεςςαλονύκη τρατηγικό χϋδιο Βιώςιμησ Ανϊπτυξησ Θεςςαλονύκησ Ν. 3986/11: Επεύγοντα Μϋτρα Εφαρμογόσ Μεςοπρόθεςμου Πλαιςύου Δημοςιονομικόσ Πολιτικόσ Μελϋτεσ επανϊχρηςησ Η Μελϋτη του Δυτικού Σόξου Θεςςαλονύκησ Ειδικό Σεχνικό-Οικονομικό Μελϋτη για την Αξιοπούηςη των τρατοπϋδων του Πολεοδομικού υγκροτόματοσ Θεςςαλονύκησ Ιςτορικό υπόβαθρο για τη δημιουργύα αποθϋματοσ ςτην πόλη Σϋλη 19 ου αι Μεταπολεμικό περύοδοσ Περύοδοσ 1990 μϋχρι ςόμερα Πολεοδομικό Διϊςταςη Κατηγοριοπούηςη περιοχών τρατόπεδα Βιομηχανικό απόθεμα Περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα Ανϊλυςη εγκαταλελειμμϋνων και υπό εγκατϊλειψη περιοχών τρατόπεδα Οι προβλϋψεισ του ςχεδύου «Θεςςαλονύκη 2012» για τα ii

4 ςτρατόπεδα Βιομηχανικό απόθεμα Περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα υνολικό παρουςύαςη περιοχών Επιλογό περιοχών ϋνταξησ ςτη τρατηγικό Οικονομικό Διϊςταςη: Προςϋγγιςη αξύων γησ Περιβαλλοντικό Διϊςταςη: Εντοπιςμόσ πιθανόσ μόλυνςησ Θεςμικό Διϊςταςη: Ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ των εγκαταλελειμμϋνων και υπό εγκατϊλειψη περιοχών Ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ και εμπλεκόμενοι φορεύσ Εξωτερικό αξιολόγηςη πολιτικόσ επανϊχρηςησ: Απόψεισ θεςμικών παραγόντων Διϊγνωςη Βαςικϊ ςυμπερϊςματα Ερευνητικού Πλαιςύου Φαρακτόρασ περιοχών Φωρικόσ προςδιοριςμόσ Θεςμικό πλαύςιο και διοικητικού μηχανιςμού Επαναφορϊ ςτην ενεργό χρόςη Ανϊλυςη SWOT Προοπτικό / τρατηγικό ςχεδιαςμού τρατηγικό Επανϊχρηςησ-Αναγϋννηςησ των εγκαταλελειμμϋνων και υπό εγκατϊλειψη περιοχών τησ Θεςςαλονύκησ Αρχϋσ και τόχοι τρατηγικόσ Επιμϋρουσ υςτόματα: Ζώνεσ Ανϊπτυξησ Δυτικό ύςτημα Δυτικό Εξωτερικό Ζώνη Δυτικό Εςωτερικό Ζώνη Νότιο ύςτημα Νότια Ζώνη Σομεύσ τρατηγικόσ Διακυβϋρνηςη Αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ τρατηγικόσ Ποιότητα Ζωόσ Τποδομϋσ City Marketing Μϋτρα τρατηγικόσ Δυτικό ύςτημα Δυτικό Εξωτερικό Ζώνη Δυτικό Εςωτερικό Ζώνη Νότιο ύςτημα Νότια Ζώνη υμπερϊςματα. 139 Περύληψη Abstract Βιβλιογραφικϋσ αναφορϋσ. 149 Βιβλιογραφύα. 149 Άρθρα εφημερύδασ Μελϋτεσ iii

5 Επύςημα κεύμενα Νομοθεςύα. 153 Διαδικτυακϋσ πηγϋσ 154 Πηγϋσ εικόνων Παρϊρτημα. 156 Περιεχόμενα εικόνων Εικόνα 1: Βιομηχανικό Λονδύνο 8 Εικόνα 2: Εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ ςτην ευρύτερη περιοχό του Manchester 8 Εικόνα 3: Πολιτικό εκκαθϊριςησ δεκαετύα 1960, San Fransisco. 9 Εικόνα 4: Περιοχό «αςτικόσ αναγϋννηςησ» ςτο Manchester. 9 Εικόνα 5: Παρϊδειγμα Brownfield ςτην περιοχό του San Francisco 10 Εικόνα 6: Πρωταρχικό ςχόμα δικτύωςησ φορϋων εμπλεκόμενων ςτην πολιτικό επαναχρηςιμοπούηςησ - Βαςικού παρϊγοντεσ/δυνϊμεισ ενύςχυςησ τησ διαδικαςύασ επανϊχρηςησ.. 13 Εικόνα 7: ύνθετο ςχόμα δικτύωςησ πρωταρχικών φορϋων και ευρύτερων δυνϊμεων παραγόντων. 13 Εικόνα 8: τϊδια διαμόρφωςησ πλαιςύου επανϊχρηςησ (Redevelopment Assessment Framework).. 17 Εικόνα 9: Σο ςύνολο των ςτρατοπϋδων που εξετϊζονται ςτο δυτικό ΠΘ.. 52 Εικόνα 10: τρατόπεδο Ζιϊκα, δορυφορικό εικόνα Google Earth.. 53 Εικόνα 11: τρατόπεδο Παπακυριαζό, δορυφορικό εικόνα Google Earth 54 Εικόνα 12: τρατόπεδο Παπακυριαζό, απόςπαςμα ΓΠ. 55 Εικόνα 13: τρατόπεδο Μεγϊλου Αλεξϊνδρου, δορυφορικό εικόνα Google Earth 56 Εικόνα 14: τρατόπεδο Μεγϊλου Αλεξϊνδρου, απόςπαςμα ΓΠ 56 Εικόνα 15: τρατόπεδο Παύλου Μελϊ, δορυφορικό εικόνα Google Earth. 58 Εικόνα 16: τρατόπεδο Παύλου Μελϊ, απόςπαςμα ΓΠ.. 59 Εικόνα 17: τρατόπεδο Καρατϊςςου, δορυφορικό εικόνα Google Earth.. 60 Εικόνα 18: τρατόπεδο Καρατϊςςου, απόςπαςμα ΓΠ 61 Εικόνα 19: τρατόπεδα ςτο νότιο ΠΘ 62 Εικόνα 20: Πρώην τρατόπεδο Κόδρα, δορυφορικό εικόνα Google Earth 63 Εικόνα 21: Πρώην τρατόπεδο Κόδρα, απόςπαςμα ΓΠ. 64 Εικόνα 22: τρατόπεδο Νταλύπη, δορυφορικό εικόνα Google Earth 65 Εικόνα 23: τρατόπεδο Νταλύπη, απόςπαςμα ΓΠ. 65 Εικόνα 24: τρατόπεδο Υαρμϊκη, δορυφορικό εικόνα Google Earth.. 67 Εικόνα 25: τρατόπεδο Υαρμϊκη, απόςπαςμα ΓΠ 67 Εικόνα 26: Θύλακεσ βιομηχανικού αποθϋματοσ ςτο δυτικό ΠΘ 69 Εικόνα 27: Πλατεύα Σερψιθϋασ, απόςπαςμα ΓΠ.. 70 Εικόνα 28: Παλιό Καπνομϊγαζο. όμερα η χολό Καλών Σεχνών Εικόνα 29: Παλιό καπνομϊγαζο. όμερα κεντρικϋσ λειτουργύεσ.. 71 Εικόνα 30: Κτύριο υπό εγκατϊλειψη ςτην περιοχό Σερψιθϋασ.. 71 Εικόνα 31: Παλιό εργοςτϊςιο ΑΓΝΟ, απόςπαςμα ΓΠ.. 72 Εικόνα 32: Σο εγκαταλελειμμϋνο κτύριο του εργοςταςύου ΑΓΝΟ 72 iv

6 Εικόνα 33: Άποψη του παλιού εργοςταςύου ΥΙΞ επύ τησ 26ησ Οκτωβρύου.. 73 Εικόνα 34: Όψη του πολυχώρου «Μύλου» από τον δρόμο.. 73 Εικόνα 35: Περιοχό πρώην φαγεύων, απόςπαςμα ΓΠ Εικόνα 36: Θύλακεσ βιομηχανικού αποθϋματοσ ςτο κεντρικό ΠΘ Εικόνα 37: Κτύρια υπό εγκατϊλειψη ςτην περιοχό τησ Βαλαωρύτου 76 Εικόνα 38: Επανϊχρηςη των κτιςμϊτων τησ Βαλαωρύτου με χρόςεισ αναψυχόσ χωρύσ να ϋχει προηγηθεύ ςχεδιαςμόσ 76 Εικόνα 39: Περιοχό Βαλαωρύτου, απόςπαςμα ΓΠ.. 76 Εικόνα 40: Κτύρια υπό εγκατϊλειψη ςτην περιοχό των Λαδϊδικων.. 77 Εικόνα 41: Κτύριο το οπούο ϋχει ανακαινιςτεύ, ςόμερα εντοπύζεται εγκαταλελειμμϋνο.. 77 Εικόνα 42: Λαδϊδικα, απόςπαςμα ΓΠ 77 Εικόνα 43: Θύλακεσ βιομηχανικού αποθϋματοσ ςτο νότιο ΠΘ Εικόνα 44: Άποψη του εργοςταςύου ΤΥΑΝΕΣ ςόμερα.. 79 Εικόνα 45: Σο κτύριο τησ ΤΥΑΝΕΣ βρύςκεται ςε κακό κατϊςταςη 79 Εικόνα 46: ΤΥΑΝΕΣ, απόςπαςμα ΓΠ.. 79 Εικόνα 47: Άποψη των Μύλων Αλλατύνη ςόμερα.. 80 Εικόνα 48: Μύλοι Αλλατύνη, απόςπαςμα ΓΠ.. 80 Εικόνα 49: Σα Κεραμεύα Αλλατύνη ςόμερα. 81 Εικόνα 50: Κεραμεύα Αλλατύνη, απόςπαςμα ΓΠ Εικόνα 51: Δύο περιοχϋσ με απουςύα ταυτότητασ ςτο δυτικό ΠΘ 82 Εικόνα 52: Εγκαταλελειμμϋνο εργοςτϊςιο επύ τησ οδού Λαγκαδϊ. 83 Εικόνα 53: Παλιό καπνομϊγαζο υπό εγκατϊλειψη 83 Εικόνα 54: Συχαύα ανϊπτυξη ςτην περιοχό Ευκαρπύασ. 86 Εικόνα 55: Οι εγκαταςτϊςεισ του πρώην εργοςταςύου Διϊνα.. 86 Εικόνα 56: Νεόδμητεσ κατοικύεσ ςτην περιοχό Ευκαρπύασ. 86 Εικόνα 57: Άποψη των Λαχανοκόπων από την δυτικό εύςοδο τησ πόλησ. 88 Εικόνα 58: Εγκαταλελειμμϋνοσ χώροσ ςτουσ Λαχανόκηπουσ 88 Εικόνα 59: Πολυώροφεσ πολυκατοικύεσ ςτην περιοχό Λαχανοκόπων 88 Εικόνα 60: ιδηροδρομικϋσ γραμμϋσ και εγκαταλελειμμϋνα κτύρια ςτουσ Λαχανόκηπουσ. 88 Εικόνα 61: Περιοχό Λαχανοκόπων, απόςπαςμα ΓΠ.. 88 Εικόνα 62: Περιοχό χωρύσ ταυτότητα ςτο κεντρικό ΠΘ. 89 Εικόνα 63: Πρωταρχικού φορεύσ διαδικαςύασ αξιοπούηςησ περιοχόσ 98 Εικόνα 64: Εμπλεκόμενοι φορεύσ ςτην περύπτωςη του ςυνόλου των θυλϊκων 100 Εικόνα 65: Δυτικό Εξωτερικό Ζώνη 118 Εικόνα 66: Δυτικό Εςωτερικό Ζώνη Εικόνα 67: Νότια Ζώνη 121 Εικόνα 68: Προτεινόμενο ςχόμα ςυνεργαςύασ εμπλεκόμενων φορϋων τρατηγικόσ Εικόνα 69: τόχοσ τρατηγικόσ για επενδύςεισ. 126 v

7 Περιεχόμενα πινάκων Πύνακασ 1: υγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ ςτη Θεςςαλονύκη προπολεμικϊ 32 Πύνακασ 2: υγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ ςτη Θεςςαλονύκη κατϊ τη δεκαετύα του Πύνακασ 3: υγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ τησ Θεςςαλονύκησ το Πύνακασ 4: Αριθμόσ βιομηχανικών επιχειρόςεων με απαςχόληςη 20 ατόμων και ϊνω.. 41 Πύνακασ 5: Ποςοςτό (%) επιχειρόςεων κϊθε κλϊδου ςτο ςύνολο των μεταποιητικών επιχειρόςεων 41 Πύνακασ 6: υνολικόσ πύνακασ περιοχών με βϊςη τα χαρακτηριςτικϊ τουσ 91 Πύνακασ 7: Σιμό Ζώνησ ανϊ Δόμο (Μϋςοσ όροσ των ζωνών ανϊ Δόμο) Πύνακασ 8: Παρουςύαςη του ςυνόλου των εμπλεκόμενων φορϋων.. 99 Πύνακασ 9: Πύνακασ SWOT 107 Πύνακασ 10: χηματοπούηςη του πύνακα SWOT Matrix 108 Πύνακασ 11: υγκεντρωτικόσ πύνακασ SWOT Matrix Περιεχόμενα χαρτών Φϊρτησ 1: Περιοχό δραςτηριοπούηςησ των βιομηχανικών κλϊδων μεταπολεμικϊ Φϊρτησ 2: Περιοχό δραςτηριοπούηςησ των κλϊδων κατϊ κωδικό κατϊ τη διϊρκεια τησ δεκαετύασ του Φϊρτησ 3: Η χωροθϋτηςη τησ βιομηχανύασ από το 1973 και μετϊ. 38 Φϊρτησ 4: : Η βιομηχανύα κατϊ τη δεκαετύα του 60 ςτη νότια Θεςςαλονύκη. 39 Φϊρτησ 5: Η εξϋλιξη τησ βιομηχανικόσ-βιοτεχνικόσ δραςτηριότητασ ςτο ΠΘ κατϊ την πϊροδο των ετών. 43 Φϊρτησ 6: Αςυμμετρύα ςτη χωροθϋτηςη των ςτρατοπϋδων ςτη Θεςςαλονύκη. 44 Φϊρτησ 7: Ο διαχωριςμόσ του ΠΘ ςε τρύα τμόματα: το δυτικό, το κεντρικό και το νότιο 50 Φϊρτησ 8: Περιοχό μελϋτησ. Εγκαταλελειμμϋνα και υπό εγκατϊλειψη κτύρια 85 Φϊρτησ 9: ύςτημα εγκαταλελειμμϋνων περιοχών ςτο ςυνεκτικό ΠΘ 93 Φϊρτησ 10: Μϋςοσ όροσ τιμών ζώνησ ςτισ περιοχϋσ του ΠΘ 96 Φϊρτησ 11: υςτόματα και Ζώνεσ επανϊχρηςησ ςτο ςυνεκτικό ΠΘ Φϊρτησ 12: Προτϊςεισ επύ των Ζωνών βαςιςμϋνεσ ςτην πολιτικό επανϊχρηςησ 137 Φϊρτησ 13: Οπτικοπούηςη των προτϊςεων τησ τρατηγικόσ vi

8 Ευχαριςτούμε θερμά την καθηγήτριά μασ κυρία Γιαννακού Αθηνά για τισ πολύτιμεσ κατευθύνςεισ και τισ γνώςεισ τησ, όπωσ επίςησ και τισ οικογένειεσ και τουσ φίλουσ μασ που με κάθε τρόπο βοήθηςαν ςτην εκπόνηςη τησ διπλωματικήσ αυτήσ. Ιδιαίτερεσ ευχαριςτίεσ τέλοσ ςτουσ αρμόδιουσ φορείσ των τεχνικών υπηρεςιών, και ιδιαίτερα τον Οργανιςμό Ρυθμιςτικού, για τισ πολύ χρήςιμεσ πληροφορίεσ και τη γενικότερη ςυνειςφορά τουσ ςτην ολοκλήρωςη τησ παρούςασ εργαςίασ. vii

9 1. Ειςαγωγό 1.1 Προςδιοριςμόσ προβλόματοσ Καθώσ η αςτικοπούηςη και ο ρόλοσ των πόλεων ςτον παγκόςμιο χώρο ςυνεχώσ ενιςχύονται, το θϋμα τησ αςτικόσ πολιτικόσ παραμϋνει επύκαιρο και καλεύται να αντιμετωπύςει ϋνα ςύνολο πολύπλοκων θεμϊτων καθώσ και να προςαρμοςτεύ ςτα ςύγχρονα δεδομϋνα του ςχεδιαςμού, τησ διακυβϋρνηςησ και τησ ανϊπτυξησ. Αυτό η πολυπλοκότητα απαιτεύ, όχι μόνο την αντιμετώπιςη του εκϊςτοτε θϋματοσ πολεοδομικόσ φύςεωσ, που προκύπτει ςτην αςτικό κλύμακα, αλλϊ κυρύωσ την εφαρμογό μιασ προςϋγγιςησ ολοκληρωμϋνησ με ςτόχο την επύτευξη τησ ποιότητασ ζωόσ ςε όλα τα επύπεδα. Η επύτευξη τησ λειτουργικότητασ που για πολλϋσ δεκαετύεσ όταν ο ςτόχοσ του πολεοδομικού ςχεδιαςμού, ςυνδυϊζεται πλϋον με ϋννοιεσ κοινωνικόσ ςημαςύασ, όπωσ η ςυμμετοχό και η ςυλλογικότητα καθώσ και με θϋματα περιβαλλοντικόσ ευαιςθηςύασ. Μεταξύ ϊλλων, η αςτικό διϊχυςη και η διαμόρφωςη ενόσ βιώςιμου ςχεδιαςμού για την ορθό διαχεύριςό τησ αποτελούν τα τελευταύα χρόνια κεντρικό ζότημα του πολεοδομικού ςχεδιαςμού των περιςςότερων πόλεων και κυρύωσ αυτών μητροπολιτικού χαρακτόρα. Για περιςςότερο από τρεισ δεκαετύεσ ςτισ περιςςότερεσ πόλεισ, το πρόβλημα τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ ϋρχεται να προςτεθεύ ςε μια αντύςτροφου τύπου κατϊςταςη ερόμωςησ ςτο εςωτερικό τουσ. Ψσ αποτϋλεςμα αυτών των τϊςεων, χρόςεισ ςυνόθωσ παραδοςιακού χαρακτόρα (π.χ. βιομηχανικϋσ-βιοτεχνικϋσ δραςτηριότητεσ) παρακμϊζουν και εγκαταλεύπονται, ενώ ταυτόχρονα ςημειώνεται επϋκταςη των πόλεων, με αποτϋλεςμα να επαναπροςδιορύζονται με το πϋραςμα των ετών τα όρια του αςτικού ςυγκροτόματοσ και οι εν λόγω «παλιϋσ», υποβαθμιςμϋνεσ πλϋον χρόςεισ να «κυκλώνονται» από τον αςτικό ιςτό. Σο φαινόμενο αυτό δεν θα όταν παρϊδοξο ό και προβληματικό ςτην περύπτωςη που ςημειωνόταν αξιοπούηςη αυτών των εγκαταλελειμμϋνων εκτϊςεων. Όπωσ όμωσ ςυμβαύνει τισ περιςςότερεσ φορϋσ, οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ, οι οπούεσ μπορεύ να αφορούν ςε προώφιςτϊμενεσ οικονομικϋσ μονϊδεσ, εγκαταςτϊςεισ υποςτόριξόσ τουσ, ςτρατόπεδα κλπ αφόνονται ςτην παρακμό, ενώ παρϊλληλα και παρ όλα τα μειονεκτόματϊ τουσ, αποτελούν τμόματα του αςτικού ιςτού και τησ καθημερινότητασ των κατούκων τησ ευρύτερησ περιοχόσ τουσ. Σα θϋματα αυτϊ εύναι επύκαιρα ςτην περύπτωςη των ελληνικών πόλεων μητροπολιτικού χαρακτόρα και πιο ςυγκεκριμϋνα ςτο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ, που επιλϋχτηκε προσ ανϊλυςη ςτην παρούςα εργαςύα, και αποτελούν κρύςιμα ζητόματα προσ διαπραγμϊτευςη ςτην πόλη για την επύτευξη μιασ βιώςιμησ κοινωνύασ. Οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ και η ςτρατηγικό επανϊχρηςησ και αναγϋννηςησ τουσ αποτελούν το κεντρικό αντικεύμενο προβληματιςμού τησ παρούςασ εργαςύασ, ςτην οπούα αναλύονται τα θϋματα αυτϊ, όπωσ αναπτύςςονται από τη ςχετικό βιβλιογραφύα για τη θεωρύα και την πολιτικό επανϊχρηςησ και ςυγκεκριμενοποιούνται ςτο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ. Η επιλογό αυτό δεν όταν τυχαύα καθώσ η Θεςςαλονύκη, αποτελεύ ϋνα ςημαντικό μητροπολιτικό κϋντρο 1

10 τησ χώρασ, το οπούο αφενόσ αντιμετωπύζει ζητόματα ςχετικϊ με την ορθό διαχεύριςη του αςτικού χώρου και αφετϋρου ϋχει διϋλθει μϋςα από μια ςειρϊ αλλαγών κοινωνικών, πολιτικών, ιςτορικών και οικονομικών, με αποτϋλεςμα να εντοπύζεται ςτο εςωτερικό τησ ςημαντικό και αναξιοπούητο αςτικό απόθεμα. Η μελϋτη των θεμϊτων τησ αςτικόσ διϊχυςησ, τησ υποβϊθμιςησ κλπ. που εντοπύζονται ςτη Θεςςαλονύκη προϋκυψε εμπειρικϊ και λόγω τησ καθημερινόσ προςτριβόσ τησ ομϊδασ εργαςύασ με τϋτοιου εύδουσ περιοχϋσ, η οπούα ενιςχύεται από τον τρόπο οργϊνωςησ τησ πόλησ. Σο πολεοδομικό προφύλ τησ πόλησ ςόμερα, διαμορφώνεται ςε γενικϋσ γραμμϋσ από: Σην ολοϋνα και μεγαλύτερη ϊναρχη εξϊπλωςό τησ ςε περιοχϋσ τησ εξωαςτικόσ ζώνησ, αρκετϋσ από τισ οπούεσ μϋχρι πριν κϊποια χρόνια αποτελούςαν πυρόνεσ δεύτερησ κατοικύασ. Σην ανϊγκη για τόνωςη τησ τοπικόσ ταυτότητασ των κεντρικών τησ περιοχών, που βρύςκονται ςε φϊςη επαναπροςδιοριςμού χρόςεων, τϊςεων κλπ. Ση ςταδιακό απαξύωςη των τοπικών κϋντρων γειτονιϊσ-ςυνοικιών, τα οπούα αν και μϋχρι πριν κϊποια χρόνια ϋπαιζαν ρόλο ςυμπληρωματικό ςτο υφιςτϊμενο «ιςτορικό» κϋντρο, ςόμερα βρύςκονται ςε παρακμό, με αποτϋλεςμα να ενιςχύεται η μονοκεντρικότητα ςτην πόλη. Τπό το πρύςμα όλων αυτών των επαναπροςδιοριςμών, πρωτύςτωσ οικονομικών και ϋπειτα κοινωνικών και πολεοδομικών, η πόλη βρύςκεται μπροςτϊ αφενόσ ςτην αναζότηςη μιασ νϋασ εικόνασ και αφετϋρου ςτην προςπϊθεια για αναζωογόνηςη περιοχών, θυλϊκων κλπ, που αποτελούςαν παλαιότερα παραδοςιακϊ ςημεύα δραςτηριοπούηςησ τησ πόλησ και ςόμερα φϋρουν μια ιςτορικότητα. 1.2 Αντικεύμενο εργαςύασ / τόχοι / κοπού Σο αντικεύμενο τησ εργαςύασ αφορϊ ςτην αξιοπούηςη των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών τησ Θεςςαλονύκησ, μϋςα από ϋνα ςτρατηγικό ςχϋδιο ςυνολικόσ αναγϋννηςησ, τόςο των ύδιων των περιοχών, όςο τησ πόλησ ςε επύπεδο μητροπολιτικό. Εκτόσ από θϋματα πολεοδομικόσ διϊςταςησ, που εύναι προφανό καθώσ πρόκειται για ςχϋδιο «αςτικόσ αναγϋννηςησ», ςτην παρούςα εργαςύα προςτϋθηκαν και ϊλλα θϋματα κοινϊ ςε όλεσ τισ ελληνικϋσ πόλεισ, όπωσ εύναι το γενικότερο κλύμα προβληματιςμού για την ανακατανομό τησ υπεραξύασ τησ γησ και την επανεκτύμηςη τησ χρόςησ και αξύασ τησ δημόςιασ περιουςύασ. Η ςτροφό τησ δημόςιασ πολιτικόσ ςτο θϋμα τησ αξιοπούηςησ τησ δημόςιασ περιουςύασ, καθιςτϊ επύκαιρο όςο ποτϋ το ζότημα τησ εγκατϊλειψησ ςτισ πόλεισ. Ειδικότερα ςτο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ, ςυναντώνται παλιού βιομηχανικού χώροι, που εγκαταλεύφθηκαν κατϊ την περύοδο τησ βιομηχανικόσ ύφεςησ, ϋνασ μεγϊλοσ αριθμόσ ςτρατοπϋδων και εκτϊςεισ με ελϊχιςτη δόμηςη, χωρύσ ωςτόςο να ϋχει γύνει μϋχρι ςόμερα ουςιαςτικό αξιοπούηςό τουσ. Ακόμη πιο ϋντονο ςτην πόλη εύναι το ζότημα τησ εγκατϊλειψησ ευρύτερων οικιςτικών ςυνόλων, που διαμορφώνονται από μικρϊ μαγαζιϊ, βιοτεχνύεσ κλπ. Επομϋνωσ το φαινόμενο αυτό δεν αφορϊ πλϋον ςε μεμονωμϋνα κτύρια, αλλϊ ςε μεγϊλεσ υπό-χρηςιμοποιούμενεσ εκτϊςεισ και ευρύτερα ςύνολα γειτονιών. 2

11 Η αναγκαιότητα εκτύμηςησ, του δημόςιου και ιδιωτικού αποθϋματοσ ςτα πλαύςια τησ ςύγχρονησ ελληνικόσ πραγματικότητασ δύνει το ϋναυςμα και για την πολεοδομικό εκτύμηςη, λόγω τησ αναγκαιότητασ επανϊχρηςησ αυτών των περιοχών υπό το πρύςμα τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ. Από την πλευρϊ των πολεοδόμων λοιπόν αναδεικνύονται ερωτόματα, τα οπούα επιχειρεύται να απαντηθούν ςτην παρούςα εργαςύα και αφορούν: Με ποιό τρόπο μπορεύ να επιτευχθεύ η όςο το δυνατόν καλύτερη αξιοπούηςη τησ αςτικόσ γησ ςόμερα με ςτόχο την επύτευξησ ενόσ βιώςιμου τρόπου ζωόσ; Με ποιό τρόπο μπορεύ να τονωθεύ η οικονομικό ανϊπτυξη ςτα τοπικϊ κϋντρα τησ πόλησ; Ποιϊ η θϋςη των «κενών» περιοχών ςτο πολεοδομικό προφύλ τησ πόλησ και τι ρόλο μπορούν να διαδραματύςουν; Επιπλϋον, από την ϊποψη του κρϊτουσ, ποιού εύναι οι υπϊρχοντεσ μηχανιςμού για την αξιοπούηςη αυτών των περιοχών και ποιϋσ διαδικαςύεσ ακολουθούνται; Πώσ εμπλϋκονται οι φορεύσ και οι επενδυτϋσ ςτη διαδικαςύα ανϊκτηςησ ό και επανϊχρηςησ αυτών των περιοχών, τόςο ςτον ιδιωτικό όςο και ςτον δημόςιο τομϋα; Σα παραπϊνω ερωτόματα προςδιορύζονται ςτο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ και κρύνονται ωσ πολύ ςημαντικϊ για τη ςύνταξη μιασ ςυνολικόσ τρατηγικόσ αναγϋννηςησ-επανϊχρηςησ των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών τησ πόλησ. τόχοι τησ παρούςασ εργαςύασ εύναι : Ο προςδιοριςμόσ των εν λόγω εγκαταλελειμμϋνων ό υπόχρηςιμοποιούμενων περιοχών, η κατϊταξό τουσ και ο προςδιοριςμόσ του ρόλου τουσ ςτον αςτικό ιςτό ςόμερα. Η ανϊδειξη του ευρύτερου πλαιςύου που διαμόρφωςε τισ ςυνθόκεσ εγκατϊλειψόσ τουσ, από το οπούο ύςωσ μακροπρόθεςμα προκύψει και η ςημαςύα του καθενόσ για την ϊμεςη περιοχό επιρροόσ τουσ και ευρύτερα για την πόλη. Ο προςδιοριςμόσ ςτόχων, πολιτικών, διαδικαςιών και ευρύτερων εμπλεκόμενων φορϋων. Η αποςαφόνιςη του ρόλου του ιδιωτικού και δημόςιου τομϋα και οι παρϊγοντεσ, που ςυγκροτούν τισ επεμβϊςεισ επανϊχρηςησ των εν λόγω περιοχών. Η εξειδύκευςη των τϊςεων αξιοπούηςησ των περιοχών, μϋςω του υπερκεύμενου ςχεδιαςμού και ςυγκεκριμϋνων μελετών. Οι πτυχϋσ αυτϋσ θα αναδειχτούν ςτην παρούςα ςτρατηγικό με ςτόχο την επύτευξη τησ ςυνεκτικότητασ, την ανϊδειξη τησ τοπικόσ ταυτότητασ τησ πόλησ, την αναβϊθμιςη τησ ποιότητασ ζωόσ και την ανϊπτυξη τόςο ςε επύπεδο τοπικό, όςο και μητροπολιτικό. Καθώσ η ςτροφό προσ την αξιοπούηςη του υφιςτϊμενου αςτικού χώρου εύναι ϋνα ζότημα πολύπλοκο, ειδικότερα από την ϊποψη τησ προώφιςτϊμενησ ανϊπτυξησ ςε αυτόν, εύναι δύςκολη η εξϊντληςη όλων των παραπϊνω θεμϊτων που τϋθηκαν. Επιδύωξη λοιπόν, εύναι να τεθούν κϊποια από τα βαςικϊ αυτϊ ζητόματα, ώςτε να γύνει αντιληπτό η ςυνθετότητα του ζητόματοσ επανϊχρηςησ των υπόχρηςιμοποιούμενων αςτικών περιοχών και να αναδειχτούν τα κρύςιμα θϋματα 3

12 αυτόσ τησ πολιτικόσ ςχεδιαςμού, τα οπούα κρύνεται, ότι πρϋπει να περιλαμβϊνονται ςε κϊθε προςπϊθεια διαμόρφωςησ μιασ ςτρατηγικόσ επανϊχρηςησ. Περιοχό μελϋτησ και προςδιοριςμού των παραπϊνω ζητημϊτων αποτελεύ το ςυνεκτικό Πολεοδομικό υγκρότημα τησ Θεςςαλονύκησ (ΠΘ), το οπούο ορύςτηκε ςτην παρούςα εργαςύα ςτη φυςικό ςυνϋχεια του αςτικού ιςτού. Για τον προςδιοριςμό ςυνεκτικού ΠΘ ελόφθηςαν υπόψη οι τϊςεισ επϋκταςησ, που εντοπύζονται ςτην πόλη, με αποτϋλεςμα τα όρια του ςυνεκτικού ΠΘ να εντοπύζονται ςτουσ χϊρτεσ τησ τρατηγικόσ μεταξύ του αςτικού ιςτού τησ πόλησ και των ορύων του ΠΘ. 1.3 Διϊρθρωςη εργαςύασ Η παρούςα εργαςύα διαρθρώνεται ςυνολικϊ ςε 5 κεφϊλαια. Πιο ςυγκεκριμϋνα ςτο κεφϊλαιο 2 αναπτύςςονται ςυνοπτικϊ οι βαςικϋσ θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ ςχετικϊ με την επανϊχρηςη τησ αςτικόσ γησ και επιπλϋον προςδιορύζονται ϋννοιεσ και τϊςεισ, που διαμορφώθηκαν με το πϋραςμα των ετών, τόςο ςε επύπεδο ευρωπαώκό, όςο και διεθνϋσ, υπό το πλαύςιο τησ «αςτικόσ αναγϋννηςησ» των περιοχών. το ερευνητικό μϋροσ (κεφϊλαιο 3) αρχικϊ προςδιορύζονται τα βαςικϊ ςτοιχεύα, που εντοπύζονται ςτα υπερκεύμενα πλαύςια ςχεδιαςμού ςτην Ελλϊδα, ςχετικϊ με το θϋμα τησ εγκατϊλειψησ και τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ. τα υποκεφϊλαια που αφορούν ειδικότερα ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, προςδιορύζονται οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ ςτο ΠΘ, οι οπούεσ κατηγοριοποιούνται και εξετϊζονται ωσ προσ οριςμϋνα βαςικϊ χαρακτηριςτικϊ τουσ, όπωσ εύναι το πολεοδομικό και ιδιοκτηςιακό τουσ καθεςτώσ, οι εμπλεκόμενοι φορεύσ, οι υφιςτϊμενεσ και προβλεπόμενεσ χρόςεισ κ.ϊ. Διαμορφώνεται ϋτςι ϋνα ςύςτημα χώρων, που προςδιορύζεται με βϊςη τόςο χαρακτηριςτικϊ φυςικού ςχεδιαςμού, όςο και ϊλλουσ ευρύτερουσ χωρικούσ, οικονομικούσ και κοινωνικούσ παρϊγοντεσ. Μετϊ την ανϊλυςη των περιοχών ςτο κεφϊλαιο 4 επιχειρεύται μια ςυνολικό διϊγνωςη, εξϊγονται τα βαςικϊ ςυμπερϊςματα τησ ανϊλυςησ ωσ προσ ςυγκεκριμϋνεσ παραμϋτρουσ και ςυντϊςςεται ϋνασ πύνακασ με τη μορφό ανϊλυςησ SWOT. Η εργαςύα ολοκληρώνεται με το κεφϊλαιο 5, όπου προςδιορύζεται το όραμα μιασ ςυνολικόσ τρατηγικόσ για την πόλη και οι βαςικϋσ πολιτικϋσ και ςτόχοι, τα οποία τελικά ςυγκεκριμενοποιούνται ςε επιμέρουσ μέτρα κατευθύνςεων χρήςεων γησ, που είναι αναγκαίεσ για τη Θεςςαλονίκη ςτο πλαίςιο τησ βιώςιμησ επανάχρηςησ και τησ ςυνολικήσ αναγέννηςησ. 1.4 Μεθοδολογύα Σόςο η ϋρευνα, όςο και η ςύνταξη τησ πρόταςησ τησ παρούςασ διπλωματικόσ ςτηρύζονται εξολοκλόρου ςτην εξειδύκευςη τησ μελϋτησ περύπτωςησ, δηλαδό τησ Θεςςαλονύκησ και των θεωρητικών αρχών για τισ πολιτικϋσ αναγϋννηςησ και επανϊχρηςησ και όχι ςε κϊποιο υπϊρχουν πλαύςιο προδιαγραφών ανϊλογων ςχεδύων, καθώσ αντύςτοιχεσ προδιαγραφϋσ δεν υπϊρχουν ςτο ελληνικό θεςμικό πλαύςιο ςχεδιαςμού. Βαςικό ζητούμενο τησ παρούςασ εργαςύασ αποτϋλεςε η καταγραφό δεδομϋνων και πληροφοριών ςχετικϊ με τισ προσ εξϋταςη περιοχϋσ, από τουσ αντύςτοιχουσ δόμουσ. Καθώσ η εν λόγω εργαςύα καλύπτει όλο το ΠΘ και επομϋνωσ 4

13 ϋναν μεγϊλο αριθμό περιοχών, αναγκαύα όταν η ϋρευνα ςε όλεσ τισ αντύςτοιχεσ τεχνικϋσ υπηρεςύεσ των Δόμων. Για την αναγνώριςη τησ κατϊςταςησ των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, που προςδιορύςτηκαν αναγκαύα θεωρόθηκε η επιτόπια ϋρευνα και αντιςτούχωσ η φωτογραφικό απεικόνιςό τουσ. τόχοσ τησ επιτόπιασ ϋρευνασ όταν η αναγνώριςη του ρόλου τουσ ςτον αςτικό ιςτό ςόμερα, από την ϊποψη του πώσ εντϊςςονται ςτην καθημερινότητασ τησ πόλησ, αν ςυνϊδουν με τισ υπϊρχουςεσ γειτνιϊζουςεσ χρόςεισ κλπ. Ειδικότερα ςε μια περύπτωςη εκτεταμϋνησ περιοχόσ με ιδιαύτερα χαρακτηριςτικϊ, που εντϊχθηκε ςτο ςύςτημα αξιοπούηςησ τησ τρατηγικόσ αναγϋννηςησ, κρύςιμη θεωρόθηκε η λεπτομερόσ καταγραφό, προκειμϋνου να προςδιοριςτεύ το μϋγεθοσ εγκατϊλειψησ, ςε ςχϋςη με ϊλλα ςυγκριτικϊ δεδομϋνα, που εντοπύςτηκαν, όπωσ διαφαύνεται καλύτερα ςτο επύπεδο τησ ανϊλυςησ. Από τισ τεχνικϋσ υπηρεςύεσ αντλόθηκαν ςτοιχεύα ςχετικϊ με τισ υφιςτϊμενεσ, αλλϊ και τισ προβλεπόμενεσ χρόςεισ ςτην εκϊςτοτε περιοχό και κϊποιεσ επιπλϋον πληροφορύεσ ςχετικϊ με το ιδιοκτηςιακό τουσ καθεςτώσ, τουσ εμπλεκόμενουσ φορεύσ κλπ. Ϊνα πολύ μεγϊλο εύροσ πληροφοριών αντλόθηκε από τον Οργανιςμό Ρυθμιςτικού Θεςςαλονύκησ (ΟΡΘΕ), τόςο από την ϊποψη του χαρτογραφικού υλικού, όςο και ςτρατηγικών ςχεδύων και μελετών, που ϋχουν εκπονηθεύ κατϊ καιρούσ για εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ τησ πόλησ με ςτόχο την αξιοπούηςό τουσ. Επύςησ ϋμφαςη δόθηκε ςτην υπϊρχουςα νομοθεςύα ςχετικϊ με τισ εν λόγω περιοχϋσ, εύτε πρόκειται για τα υπερκεύμενα πλαύςια ςχεδιαςμού και τα αντύςτοιχα Γενικϊ Πολεοδομικϊ χϋδια (ΓΠ), εύτε για ϊλλεσ ςχετικϋσ διατϊξεισ ςχετικϊ με την αξιοπούηςό τουσ. Πολύ μεγϊλο μϋροσ τησ εργαςύασ βαςύςτηκε ςτην επιτόπια ϋρευνα, όμωσ ςημαντικϋσ πληροφορύεσ αντλόθηκαν επύςησ από τη βιβλιογραφύα, ςτα κεφϊλαια τησ εργαςύασ ςχετικϊ με την ιςτορικό εξϋλιξη των προσ εξϋταςη περιοχών και τησ Θεςςαλονύκησ γενικότερα. Η βιβλιογραφύα αυτό αναζητόθηκε ςτη βιβλιοθόκη τησ Αρχιτεκτονικόσ του Αριςτοτϋλειου Πανεπιςτημύου Θεςςαλονύκησ, ενώ ςτοιχεύα ςχετικϊ με το βιομηχανικό παρελθόν τησ Θεςςαλονύκησ, αντλόθηκαν από τη βιβλιοθόκη του Σεχνικού Επιμελητηρύου Ελλϊδοσ-Σμόματα Κεντρικόσ Μακεδονύασ. Αρκετϊ δύςκολοσ όταν ο ςυντονιςμόσ όλων αυτών των πληροφοριών, που ςυγκεντρώθηκαν αφενόσ επειδό πρόκειται για ϋναν αρκετϊ μεγϊλο αριθμό περιοχών, που προςδιορύςτηκαν ωσ προσ ϋνα πλόθοσ ςυγκριτικών ςτοιχεύων και αφετϋρου γιατύ δεν υπόρχε κϊποια βϊςη ςύγκριςησ με την ϋννοια, ότι δεν εντοπύςτηκαν παρόμοιεσ μελϋτεσ ςυνολικόσ διαχεύριςησ ενόσ μεγϊλου αριθμού εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, παρϊ μόνο μελϋτεσ μεμονωμϋνων ςημεύων ςτην πόλη. Από τισ επιςκϋψεισ ςτισ τεχνικϋσ υπηρεςύεσ των Δόμων για ϋνα μεγϊλο χρονικό διϊςτημα εκπόνηςησ τησ εργαςύασ, ϋγινε κατανοητόσ ωσ ϋνα βαθμό ο τρόποσ και οι διαδικαςύεσ που ακολουθούνται για την αξιοπούηςη των περιοχών, με βϊςη τόςο τα υπϊρχοντα πλαύςια, όςο και τα ςχϋδια που κατϊ καιρούσ ϋχουν εκπονηθεύ για κϊθε μια από τισ περιοχϋσ αυτϋσ. Ιδιαύτερο ενδιαφϋρον προϋκυψε από την αντιμετώπιςη του θϋματοσ από τουσ Δόμουσ, ειδικότερα ςτα πλαύςια τησ ςυνϋνωςόσ τουσ. Η ςυνϋνωςη των Δόμων εύχε ωσ αποτϋλεςμα το χωρικό επαναπροςδιοριςμό των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών και αντιςτούχωσ τη διαφοροποιημϋνη προςϋγγιςη του θϋματοσ από αυτούσ. 5

14 Κϊποια από τα ςτοιχεύα τησ εργαςύασ βαςύςτηκαν ςε πρώτο επύπεδο ςτισ ςυνομιλύεσ με τουσ υπεύθυνουσ ςτισ δημοτικϋσ υπηρεςύεσ, απ όπου προϋκυψαν εξύςου ενδιαφϋρουςεσ πληροφορύεσ ςχετικϊ με τισ διαδικαςύεσ αξιοπούηςησ, ςτα διαφορετικϊ επύπεδα του ςχεδιαςμού. το πλαύςιο αυτό πραγματοποιόθηκε ςυνϋντευξη με δύο θεςμικούσ παρϊγοντεσ τησ Θεςςαλονύκησ, ϋτςι ώςτε να προςδιοριςτούν οι απόψεισ δύο φορϋων, που ϋχουν εμπλακεύ ςτην πολιτικό επανϊχρηςησ, ςχετικϊ με τισ υπϊρχουςεσ περιοχϋσ ςε εγκατϊλειψη, το ςυντονιςμό των εμπλεκόμενων μερών, τισ επενδύςεων κλπ. Παρακϊτω παρουςιϊζονται οι ημερομηνύεσ επύςκεψησ τησ ομϊδασ εργαςύασ ςτισ τεχνικϋσ υπηρεςύεσ των δόμων. Διεύθυνςη Πολεοδομύασ Δόμου Κορδελιού (02/05/2011) Σεχνικό Τπηρεςύα πρώην Δόμου Αμπελοκόπων (02/05/2011) Σεχνικό Τπηρεςύα πρώην Δόμου Ευόςμου (02/05/2011) Σεχνικό Τπηρεςύα πρώην Δόμου Μενεμϋνησ (02/05/2011) Διεύθυνςη Αρχιτεκτονικόσ Δόμου Θεςςαλονύκησ (03/05/2011) Διεύθυνςη Πολεοδομύασ Δόμου Θεςςαλονύκησ (03/05/2011) Σεχνικό Τπηρεςύα Καλλικρατικού Δόμου Παύλου Μελϊ (04/05/2011) Σεχνικό Τπηρεςύα πρώην Δόμου Νεϊπολησ (04/05/2011) Σεχνικό Τπηρεςύα πρώην Δόμου Πολύχνησ (04/05/2011) Διεύθυνςη Πολεοδομύασ Δόμου Καλαμαριϊσ (05/05/2011) Να ςημειωθεύ, ότι ςτισ περιςςότερεσ περιπτώςεισ, οι δημοτικϋσ υπηρεςύεσ όταν αρκετϊ πρόθυμεσ ςτην προςφορϊ πληροφοριών, με κϊποιεσ μεμονωμϋνεσ εξαιρϋςεισ. 6

15 2. Θεωρητικό πλαύςιο. Βαςικϋσ αρχϋσ επανϊχρηςησ τησ αςτικόσ γησ 2.1 Οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ και η θϋςη τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ ςτο ςύγχρονο πολεοδομικό ςχεδιαςμό υπό το πρύςμα τησ αςτικόσ αναγϋννηςησ το κεφϊλαιο αυτό κρύνεται ςημαντικό η αποςαφόνιςη οριςμϋνων βαςικών εννοιών και αρχών του θϋματοσ τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ, η οπούα θα γύνει περιςςότερο κατανοητό μϋςα από την εκτενό ανϊλυςη του παραδεύγματοσ τησ Θεςςαλονύκησ. Ψσ προσ την εξϋλιξό του, ο πολεοδομικόσ ςχεδιαςμόσ, από τη μεταπολεμικό περύοδο και ϋπειτα πϋραςε μϋςα από διαφορετικϋσ φϊςεισ και προςεγγύςεισ, που βαςύζονταν κϊθε φορϊ ςτισ ιδιαιτερότητεσ και κυρύωσ ςτισ ανϊγκεσ τησ κϊθε εποχόσ. ταδιακϊ και υπό την παροδικό μόνον επιτυχύα των πολεοδομικών επεμβϊςεων ςτισ πόλεισ, ϋγινε ςαφϋσ, ότι η ϋμφαςη ςτο φυςικό ςχεδιαςμό, που υπόρχε για μια μακρϊ περύοδο από το 1945 και ϋπειτα και κυρύωσ ςε μια περύοδο ϋντονησ αςτικοπούηςησ και επϋκταςησ των πόλεων, δεν εύχε πϊντα τα αναμενόμενα αποτελϋςματα για τη βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ ςε αυτϋσ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ςχετικϊ με τη ςύγχρονη πλϋον προςϋγγιςη του πολεοδομικού ςχεδιαςμού, οι Healy (2006) και Οικονόμου (2004) αναφϋρουν, ότι από τα μϋςα τησ δεκαετύασ του 1990 και ϋπειτα η ςυνθετότητα των οικονομικών, κοινωνικών, φορολογικών-επενδυτικών και περιβαλλοντικών θεμϊτων, οδόγηςαν ςτην ανϊγκη για μια πιο περιεκτικό προςϋγγιςη ςτον πολεοδομικό ςχεδιαςμό, με ϋμφαςη ςτισ ολοκληρωμϋνεσ παρεμβϊςεισ. Σο ςύνολο των παραπϊνω προβληματιςμών, αποτϋλεςαν την πιο ςύγχρονη προςϋγγιςη ςτον πολεοδομικό ςχεδιαςμό, που εύναι γνωςτό ωσ αςτικό αναγϋννηςη. Όπωσ αναφϋρει ο Οικονόμου (2004), «αςτικό αναγϋννηςη εύναι η προςϋγγιςη, που ξεπερνϊ την ϋμφαςη ςτο φυςικό ςχεδιαςμό, ενςωματώνει τισ αλληλεπιδρϊςεισ-ςυνϋργειεσ-ςυνεργαςύεσ των διαφορετικών τομεακών παρεμβϊςεων και βαςύζεται ςε μια νϋα μορφό υπερκεύμενου ςχεδιαςμού, που καλεύται ςτρατηγικόσ». Κρύνοντασ την αςτικό αναγϋννηςη δε θα λϋγαμε, ότι πρόκειται για μια εκ νϋου διαφορετικό προςϋγγιςη, αλλϊ βαςύζεται ςτο ςύνολο των προβληματιςμών, που υπόρχαν για τον αςτικό χώρο από το 1945 και ϋπειτα και εκφραζόταν ςτισ διϊφορεσ περιόδουσ με διαφορετικό τρόπο. τα πλαύςια τησ αςτικόσ αναγϋννηςησ από την ϋντονη αςτικοπούηςη και επϋκταςη, ςταδιακϊ ςημειώθηκε μεταξύ ϊλλων αλλαγών, το πϋραςμα ςτην αποκατϊςταςη και βελτύωςη των υπαρχουςών αςτικών περιοχών. Η προςπϊθεια αναζότηςησ μιασ ταυτότητασ για την πόλη, μϋςα από το παρελθόν τησ, όπωσ αποτυπώνεται ςτισ υφιςτϊμενεσ υποδομϋσ τησ αποτελεύ επομϋνωσ βαςικό ζότημα τησ αςτικόσ αναγϋννηςησ. Αυτό η κατεύθυνςη του πολεοδομικού ςχεδιαςμού δικαιολογεύται από τον τρόπο εξϋλιξόσ του όδη από τισ αρχϋσ του 19 ου αιώνα, καθώσ εύχε ωσ αποτϋλεςμα την ύπαρξη μεγϊλου αναξιοπούητου αςτικού αποθϋματοσ ςτο εςωτερικό των πόλεων. Οι περιοχϋσ αυτϋσ που ςτισ περιςςότερεσ περιπτώςεισ παρϋμεναν για μια μεγϊλη περύοδο υπό εγκατϊλειψη, διαμορφώθηκαν μεταξύ ϊλλων, από τισ ευρύτερεσ κοινωνικϋσ και οικονομικϋσ εξελύξεισ, από την οικονομικό αναδιϊρθρωςη 7

16 των πόλεων, τισ δημογραφικϋσ αλλαγϋσ και την κερδοςκοπικό -ςυχνϊ- ανϊπτυξη των ακινότων. Ψςτόςο, η ύπαρξη περιοχών εγκαταλελειμμϋνων ό υπόχρηςιμοποιούμενων εντόσ του αςτικού ιςτού των πόλεων ϋχει τισ ρύζεσ τησ ςτη Βιομηχανικό Επανϊςταςη (Εικόνα 1). Η ϋντονη εκβιομηχϊνιςη ςτο εςωτερικό των πόλεων εκεύνη την περύοδο, με το πϋραςμα των ετών απαξιώθηκε, με αποτϋλεςμα την ύπαρξη μεγϊλων εγκαταλελειμμϋνων βιομηχανικών κελυφών. Σο φαινόμενο αυτό επαναλόφθηκε κατϊ τη δεκαετύα του 1980, που ςημειώθηκε η μεγϊλη αποβιομηχϊνιςη των ευρωπαώκών πόλεων (Εικόνα 2). Να ςημειωθεύ, ότι ςόμερα η εγκατϊλειψη εμφανύζεται όχι μόνο ςε παλιϋσ βιομηχανικϋσ εγκαταςτϊςεισ, αλλά και με άλλεσ μορφέσ, όπωσ θα αναλυθεί και παρακάτω. Εικόνα 1: Βιομηχανικό Λονδύνο. Πηγό: p.blogspot.com/_f2j1csomc4q/sxqrleps- PI/AAAAAAAAACc/OZrid75KhLw/s1600/industr ial-revolution.jpg, 10/9/11 Εικόνα 2:Εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ ςτην ευρύτερη περιοχό του Manchester, Πηγό: eid=1&navids=1,4,25,461&showimages=detail& imageid=1186, 10/9/11 Ο ςύγχρονοσ πολεοδομικόσ ςχεδιαςμόσ διαμορφώθηκε ςε μεγϊλο βαθμό από την ευρύτερη ϋννοια τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, η οπούα πρεςβεύει μεταξύ ϊλλων την ϋννοια τησ ςυμπαγούσ πόλησ και την εξοικονόμηςη και ορθό χρόςη τησ αςτικόσ γησ. Με βϊςη αυτϊ, η επανϊχρηςη τησ όδη χρηςιμοποιούμενησ αςτικόσ γησ, η οπούα με βϊςη τισ αρχϋσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, δε χϊνει την αξύα τησ και ανόκει τόςο ςτισ γενιϋσ του παρόντοσ όςο και του μϋλλοντοσ, φαύνεται μια αποδοτικό και βιώςιμη πολιτικό. Η ςτροφό που αναφϋρθηκε παραπϊνω, προσ την αξιοπούηςη του υφιςτϊμενου κυρύωσ αςτικού ιςτού, πϋρα από την ανϊγκη για αξιοπούηςη των βιομηχανικών αποθεμϊτων ςτισ πόλεισ, διαμορφώθηκε και από ϊλλουσ δύο πολύ ςημαντικούσ παρϊγοντεσ, οι οπούοι εύναι: Πρώτον, η τϊςη για διϊςωςη του ιςτορικού παρελθόντοσ των πόλεων. το πλαύςιο αυτό, όπωσ αναφϋρει ο Couch (1990), βαςικόσ προβληματιςμόσ προϋκυψε από τισ πολιτικϋσ εκκαθϊριςησ των ιςτορικών κϋντρων, που εφαρμόςτηκαν ςτισ πόλεισ κατϊ τισ δεκαετύεσ του 1950 και του 1960 (Εικόνα 3). Όπωσ επιςημαύνει ο ύδιοσ ςυγγραφϋασ η καταςκευό των περιςςότερων από εκεύνα τα κτύρια όταν πολύ καλό και όταν εφικτό η αξιοπούηςό τουσ μόνο με ελϊχιςτεσ παρεμβϊςεισ. Δεύτερον, η γενικότερη ευαιςθητοπούηςη για την προςταςύα του περιβϊλλοντοσ και την ενύςχυςη τησ ϋννοιασ τησ ςυμπαγούσ πόλησ ςε αντιδιαςτολό με τισ μακρϋσ μετακινόςεισ και την ϊκριτη εξϊπλωςη ςτον 8

17 «ελεύθερο», από ϊποψησ δόμηςησ, περιαςτικό χώρο. Ο τελευταύοσ παρϊγοντασ διαμορφώθηκε ςτο μεγαλύτερο βαθμό, από την εμπϋδωςη τησ ευρύτερησ ϋννοιασ τησ «βιώςιμησ ανϊπτυξησ», που ϋδωςε νϋα ώθηςη και οπτικό ςτον πολεοδομικό ςχεδιαςμό (Εικόνα 4). Εικόνα 3: Πολιτικό εκκαθϊριςησ δεκαετύα 1960, San Fransisco Πηγό: 10/9/11 Εικόνα 4: Περιοχό «αςτικόσ αναγϋννηςησ» ςτο Manchester Πηγό: w.html, 10/9/11 χετικϊ με το θϋμα του ρόλου που κατϋχουν οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ ςτο ςύγχρονο αςτικό ιςτό ο Moss (2002:511), αναφϋρει «όταν μια περιοχό οικονομικών δραςτηριοτότων πϊψει να εύναι λειτουργικό για ϋνα ςύνολο αιτιών, τότε αποτελεύ μια τρύπα, όχι μόνο για την ευρύτερο οικονομικό και κοινωνικό τομϋα, αλλϊ και για το ευρύτερο ςύςτημα υποδομών». ε γενικϋσ γραμμϋσ εντοπύζεται ϋνα πλόθοσ αρνητικών αποτελεςμϊτων, όπωσ το γενικότερο κλύμα ςταςιμότητασ, η οικονομικό ύφεςη, η υποβϊθμιςη του φυςικού και αιςθητικού περιβϊλλοντοσ, ο ςτιγματιςμόσ των περιοχών, ωσ κακόφημεσ, καθώσ και μια γενικευμϋνη απουςύα ταυτότητασ ςτον ευρύτερο αςτικό ιςτό. Οι περιοχϋσ αυτϋσ λοιπόν, αν και χαρακτηρύζονται από μια ιςτορικότητα και μια «γοητεύα», λόγω τησ ςύνδεςησ τουσ με περαςμϋνεσ εποχϋσ, δε ςυνδϋονται με τισ ςύγχρονεσ πόλεισ, αποτελώντασ «τρύπεσ» ςτο εςωτερικό τουσ και τελικϊ προκαλούν το ςύνολο των δυςϊρεςτων ςυνθηκών, που αναφϋρθηκαν. Λόγω των αρνητικών αποτελεςμϊτων τουσ οι περιοχϋσ εύναι γνωςτϋσ ςτη διεθνό βιβλιογραφύα ωσ brownfields (Εικόνα 5). Όπωσ αναφϋρουν οι Ganser and Williams (2007), πριν από τη δεκαετύα του 1990 τα brownfields ςυνδυϊζονταν με την εφαρμογό πολιτικών, που αφορούςαν ςτη διαχεύριςη εθνικών περιοχών με μεγϊλα επύπεδα μόλυνςησ. Με αυτόν τον τρόπο ορύζονταν και οι περιοχϋσ αυτϋσ. Με το πϋραςμα των ετών όμωσ και κυρύωσ από τα μϋςα τησ δεκαετύασ του 1990 και ϋπειτα, ο οριςμόσ τουσ διευρύνθηκε ςτισ διεθνεύσ πρακτικϋσ ςχεδιαςμού. Πιο ςυγκεκριμϋνα πρόκειται για αςτικϋσ περιοχϋσ, οι οπούεσ παλαιότερα χρηςιμοποιούνταν, ενώ τώρα όχι, ανεξϊρτητα με το αν φϋρουν κϊποια μόλυνςη ό όχι. 9

18 Εικόνα 5: Παρϊδειγμα Brownfield ςτην περιοχό του San Francisco. Πηγό: client=firefox-a&hs,, 10/9/11 Ψσ προσ την αναγκαιότητα τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ, οι Hollander et al. (2010:3) αναφϋρουν, ότι η επαναφορϊ τουσ ςτην ενεργό χρόςη, διαμορφώνεται από το γεγονόσ, ότι διαθϋτουν: α) ϋνα ςύνολο παραγόντων δυναμικότητασ με πρωταρχικό, ότι καλύπτουν ανεκμετϊλλευτεσ εκτϊςεισ γησ ςτισ πόλεισ (από την ϊποψη των fields), το οπούο αποτελεύ ϋνα κρύςιμο ζότημα ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, όπου το θϋμα τησ αςτικόσ διϊχυςησ προβληματύζει ιδιαύτερα και β) ϋνα ςύνολο οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών, αναπτυξιακών οφελών, τα οπούα μεταξύ ϊλλων εύναι η βελτύωςη τησ ποιότητασ του περιβϊλλοντοσ, η αποφυγό τησ περιβαλλοντικόσ μόλυνςησ, η οικονομικό τόνωςη και η προςϋλκυςη επενδύςεων, η αντιμετώπιςη ωσ ϋνα βαθμό τησ ϊναρχησ εξϊπλωςησ των πόλεων ςτον περιαςτικό χώρο και η διϊςωςη των ύδιων των περιοχών, καθώσ ςυνόθωσ ςυνδϋονται με το ιςτορικό παρελθόν τησ εκϊςτοτε περιοχόσ. Σα τελευταύα διαμορφώνουν επιμϋρουσ πολιτικϋσ, αναγκαύεσ ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ. Περνώντασ ςτο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ, η πόλη ςόμερα βρύςκεται μπροςτϊ ςτον επαναπροςδιοριςμό οικονομικών, κοινωνικών και πολεοδομικών θεμϊτων και ςτην αναζότηςη μιασ νϋασ εκςυγχρονιςμϋνησ εικόνασ μϋςα από το ιςτορικό τησ παρελθόν. το εςωτερικό τησ εντοπύζονται χώροι εγκαταλελειμμϋνοι ό που υποχρηςιμοποιούνται, λόγω τησ χωρικόσ αναδιαμόρφωςησ τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ κατϊ τη δεκαετύα του 1980, αλλϊ και λόγω των ευρύτερων κοινωνικών και οικονομικών εξελύξεων ςε αυτόν. Επιπλϋον, η τόνωςη των κεντρικών τησ περιοχών, ο ςυντονιςμόσ των υπαρχόντων φορϋων και η εξϊλειψη του διαχωριςμού τησ ςε «δυτικό και νότια-ανατολικό» -που υπϊρχει, όχι μόνο από ϊποψη χωρικό, αλλϊ και από την ϊποψη οικονομικού και κοινωνικού επιπϋδουεύναι κϊποια επιπλϋον ζητόματα. Τπό αυτό το πρύςμα, αναγκαύο εύναι να εξεταςτεύ ο ρόλοσ και η θϋςη των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών ςτο αςτικό ιςτό. Αν δηλαδό εύναι ενοποιητικόσ ό εντεύνει ακόμη περιςςότερο το διαχωριςμό ανϊμεςα ςτη δυτικό υποβαθμιςμϋνη, ςύμφωνα με την επικρατούςα ϊποψη και την νότια αναπτυγμϋνη Θεςςαλονύκη. Ϊνα ακόμη ερώτημα αφορϊ ςτο αν οι εγκαταλελειμμϋνεσ αυτϋσ περιοχϋσ χρύζουν επανϊχρηςησ και κατϊ πόςο θα ςυντελϋςουν ςτην αντιμετώπιςη των παραπϊνω προβλημϊτων και τη βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ ςε αυτόν. 10

19 Σα ςυμπερϊςματα αυτϊ θα αναδειχτούν ςτα επόμενα κεφϊλαια τησ τρατηγικόσ, ςύμφωνα με οριςμϋνα κριτόρια, τα οπούα θα αφορούν μεταξύ ϊλλων ςε χωρικϊ δεδομϋνα, ςτην κατϊςταςη τησ αγορϊσ από την ϊποψη των αξιών γησ και ςτην ευελιξύα των υπαρχόντων φορϋων γενικότερα. Εκτόσ από τισ θεωρητικϋσ ϋννοιεσ και περνώντασ ςτισ πολιτικϋσ του πολεοδομικού ςχεδιαςμού και την εφαρμογό τουσ, η πολιτικό επανϊχρηςησ κρύνεται ωσ μια διαδικαςύα πολύπλοκη και πολυδιϊςτατη. Η ςυνθετότητϊ τησ επαληθεύεται μεν ςτο επύπεδο τησ επιλογόσ κατευθύνςεων πολεοδομικού ςχεδιαςμού και ειδικότερα ςτη διαμόρφωςη του ςχεδύου δομικών παρεμβϊςεων, αλλϊ κυρύωσ εντοπύζεται ςτα θϋματα τησ υλοπούηςησ και ϋναρξησ των διαδικαςιών επανϊχρηςησ. τισ διαδικαςύεσ, δηλαδό υλοπούηςησ του προτεινόμενου ςχεδύου. Πιο ςυγκεκριμϋνα, η εφαρμογό ενόσ ςχεδύου ςυχνϊ κωλυςιεργεύ με θϋματα, που ςχετύζονται με τισ υπϊρχουςεσ υποδομϋσ ςτισ προσ επϋμβαςη περιοχϋσ, το ςύνολο των ιδιοκτηςιών ςε αυτϋσ, τη διαμόρφωςη ενόσ πλαιςύου εμπλεκόμενων φορϋων για την υλοπούηςη του ςχεδύου κλπ. Η θεωρητικό λοιπόν προςϋγγιςη αυτών των θεμϊτων και η κατανόηςό τουσ, επιχειρεύται ςτο επόμενο υποκεφϊλαιο Οι εμπλεκόμενοι φορεύσ και το ευρύτερο θεςμικό πλαύςιο ωσ παρϊγοντεσ επιτυχύασ τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ Βαςικϋσ ϋννοιεσ τα πλαύςια τησ αςτικόσ αναγϋννηςησ, όπωσ αναφϋρθηκε ςτο προηγούμενο υποκεφϊλαιο, τα θϋματα του ςτρατηγικού ςχεδιαςμού και τησ διακυβϋρνηςησ αναδεικνύονται ωσ πολύ ςημαντικϊ για την εξϋλιξη και την ϋκβαςη του ςχεδιαςμού. Σο πλαύςιο αυτό, που προςδιορύζεται ωσ προσ θεςμικϊ, οικονομικϊ και διοικητικϊ κριτόρια, θα αποτελϋςει ςημαντικό μϋροσ τησ τρατηγικόσ. Όπωσ αναφϋρει η Healey (2006:29), «ο ςύγχρονοσ πολεοδομικόσ ςχεδιαςμόσ εκφρϊζεται μϋςα από κοινωνικϋσ διαδικαςύεσ αλληλεπύδραςησ και μϋςα από το ςυμμετοχικό ςχεδιαςμό, ξεπερνιούνται, ωσ ϋνα βαθμό, τα ατομικϊ ςυμφϋροντα και διαμορφώνεται ϋνα πλαύςιο ςυναύνεςησ, μϋςα από το οπούο οι πρακτικϋσ ςχεδιαςμού αλληλοςυμπληρώνονται». Με βϊςη λοιπόν αυτόν την ϊποψη που ϋχει εκφραςτεύ από ϋνα μεγϊλο αριθμό θεωρητικών και πρακτικών προςεγγύςεων για το ςχεδιαςμό, ο ρόλοσ των εμπλεκόμενων φορϋων κρύνεται πολύ ςημαντικόσ. Ειδικότερα ςτην περύπτωςη τησ επανϊχρηςησ, το καθεςτώσ των φορϋων και τησ λόψησ αποφϊςεων, που υπόρχε κατϊ τισ προώφιςτϊμενεσ χρόςεισ, ςε ςυνδυαςμό με τισ προςπϊθειεσ επαναφορϊσ ςτην ενεργό χρόςη, διαμορφώνουν ϋνα πιο πολύπλοκο ςχόμα και επομϋνωσ ο ςυντονιςμόσ τουσ εμφανύζει επιπλϋον δυςκολύεσ. Ψσ προσ την πολυπλοκότητα τησ πολιτικόσ, οι Ganser and Williams (2007) αναφϋρουν, ότι τα προβλόματα ςχεδιαςμού εύναι πολύ λιγότερα ςε ςχϋςη με τα θϋματα λόψησ αποφϊςεων και ϊλλα ςημαντικϊ ζητόματα, όπωσ το ευρύτερο ιδιοκτηςιακό και τραπεζικό καθεςτώσ τησ περιοχόσ, οι ςυνθόκεσ τησ αγορϊσ, η «κινητικότητα» των επενδύςεων και οι περιοριςμού τησ τοπικόσ κοινωνύασ και του θεςμικού πλαιςύου. Οι παρϊγοντεσ αυτού επηρεϊζουν ςε πολύ μεγϊλο βαθμό, αν όχι ςτο μεγαλύτερο την ϋκβαςη μιασ προςπϊθειασ επανϊχρηςησ και γενικότερα το 11

20 ςχεδιαςμό. Η αιτύα βρύςκεται ακριβώσ, ςτο ότι πρόκειται για διαφορετικούσ ανθρώπουσ και επομϋνωσ, διαφορετικϊ ςυμφϋροντα και απόψεισ, που ςυχνϊ εύναι αντικρουόμενα. Οι Doak and Karadimitrou (2007:210) επιςημαύνουν, ότι αυτού οι παρϊγοντεσ οικονομικόσ φύςησ -όπωσ γύνονται πιο ευρϋωσ κατανοητού- και διαμορφώνονται από το ευρύτερο περιβϊλλον τησ διαθεςιμότητασ και τησ ζότηςησ, πρϋπει πλϋον να αντιμετωπύζονται ωσ παρϊγοντεσ πολιτιςτικόσ φύςησ, όπωσ εύναι η παρϊδοςη μιασ περιοχόσ, η τεχνολογικό πρόοδοσ και το κοινωνικό καθεςτώσ. Με βϊςη αυτό, επιςημαύνουν, ότι ο ςχεδιαςμόσ ϋχει πλϋον ανϊγκη από ϋνα πλαύςιο τόςο ευϋλικτο, ώςτε να μπορεύ να ςυνδυϊςει με όλουσ αυτούσ του διαφορετικούσ παρϊγοντεσ, τα δρώντα μϋρη και τισ διαςυνδϋςεισ τουσ, χωρύσ να τύθεται ςε κύνδυνο από την ύδια την πολυπλοκότητα που φϋρουν. Οι ϋννοιεσ αυτϋσ δύνουν μια νϋα ώθηςη και χαρακτόρα ςτη βιώςιμη ανϊπτυξη και εύναι πλϋον αδύνατον και λϊθοσ να παραβλεφθούν ςτο επύπεδο του ςχεδιαςμού. ε αυτό το πολύπλοκο ςύςτημα οι εμπλεκόμενοι φορεύσ και οι διαςυνδϋςεισ μεταξύ τουσ μπορεύ να αυξϊνουν την πολυπλοκότητα και τη δυςκολύα των επεμβϊςεων, αποτελούν όμωσ ταυτόχρονα ςημεύο ενοποιητικό ςτη διαδικαςύα ςχεδιαςμού και βαςικό παρϊμετρο για τη διεξαγωγό αποτελεςμϊτων. Για το λόγο αυτό, οι ςυγγραφεύσ δύνουν μεγϊλη ϋμφαςη, όχι μόνο ςτην αναγκαύα ςυμμετοχό ενόσ πλόθουσ φορϋων, αλλϊ κυρύωσ ςτην ϋνταξό τουσ ςε ευρύτερα δύκτυα ςυνεργαςιών. ύμφωνα με τουσ Doak and Karadimitrou (2007: 67-87), το πλόθοσ των εμπλεκόμενων φορϋων μιασ τϋτοιασ πολιτικόσ αυξομειώνεται με βϊςη την πολυπλοκότητα τησ επϋμβαςησ και την κλύμακα τησ χωρικόσ τησ αναφορϊσ, καθώσ η διαδικαςύα βρύςκεται ςε εξϋλιξη. Μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και ςτα πλαύςια τησ ςυνεργαςύασ και τησ διαβούλευςησ, διαμορφώνονται ςχόματα δικτυώςεων, που βαςύζονται ςτισ αλληλεπιδρϊςεισ, που αναπτύςςονται μεταξύ τουσ. Όπωσ αναφϋρουν οι ςυγγραφεύσ, δεν υπϊρχουν μόνο οι βαςικού εμπλεκόμενοι φορεύσ, που μπορεύ να εύναι πολεοδόμοι, αρχιτϋκτονεσ, δικηγόροι, περιβαλλοντολόγοι κλπ. Οι φορεύσ αυτού ςυμπληρώνονται από ϋνα ευρύτερο πλαύςιο παραγόντων-δυνϊμεων, όπωσ αναφϋρθηκε και παραπϊνω, οι οπούοι εύναι «αφανεύσ», βρύςκονται πύςω από τουσ βαςικούσ και ςυνεχώσ τουσ επαναπροςδιορύζουν και τουσ διαμορφώνουν. Οι «δυνϊμεισ» αυτϋσ διαμορφώνονται από το ευρύτερο οικονομικό (θεςμού αγορϊσ, τιμϋσ γησ ςτην περιοχό), ιδεολογικό (αξύεσ, ιδϋεσ τοπικόσ κοινωνύασ), πολιτιςτικό (επαγγελματικϊ πρότυπα, μορφϋσ γνώςησ), πολιτικό (κυβερνητικού και μη θεςμού, ςτόχοι, κρατικού πόροι) και νομικό (δικαιώματα ιδιοκτηςύασ, νομοθεςύα) πλαύςιο των περιοχών επεμβϊςεων. Σα ςχόματα αυτϊ παρουςιϊζονται ςτην Εικόνα 6. 12

21 Εικόνα 6: Πρωταρχικό ςχόμα δικτύωςησ φορϋων εμπλεκόμενων ςτην πολιτικό επαναχρηςιμοπούηςησ, (δεξιϊ) Βαςικού παρϊγοντεσ/δυνϊμεισ ενύςχυςησ τησ διαδικαςύασ επανϊχρηςησ, Πηγό: Doak, Karadimitriou (2007:72), 20/4/11 Σα παραπϊνω ςχόματα τησ Εικόνασ 6 παρουςιϊζουν ςε ϋναν ικανοποιητικό βαθμό το ςύςτημα των εμπλεκόμενων φορϋων ςτη διαδικαςύα επανϊχρηςησ. Από τα δύο αυτϊ ςχόματα προκύπτει τελικϊ ϋνα πιο ςύνθετο, το οπούο επιβεβαιώνει το ςτρατηγικό χαρακτόρα τησ προςϋγγιςησ τησ αςτικόσ αναγϋννηςησ, ςε επύπεδο ςχεδιαςμού, μϋςα από ϋνα ςύνολο δικτυώςεων (Εικόνα 7). Εικόνα 7: ύνθετο ςχόμα δικτύωςησ πρωταρχικών φορϋων και ευρύτερων δυνϊμεων - παραγόντων, Πηγό: Doak, Karadimitriou (2007:72), 20/4/11 13

22 Επύςησ ςημαντικό ρόλο ςτα δύκτυα φορϋων διαδραματύζουν οι φορεύσ των επενδύςεων. Όπωσ παρατηρεύται ςτισ διεθνεύσ πρακτικϋσ ςχεδιαςμού, το ενδιαφϋρον των επενδυτών ςταδιακϊ ϋχει μετατοπιςτεύ από τισ πιο παραδοςιακϋσ επενδύςεισ ακινότων, ςε αυτϋσ που ςχετύζονται με την «πρϊςινη» ανϊπτυξη και τη βιωςιμότητα γενικότερα, όπωσ τα ϋργα επανϊχρηςησ. Επιπλϋον, η θϋςη και ο ρόλοσ των επενδυτών -δημόςιων ό ιδιωτικών- ϋχουν επαναπροςδιοριςτεύ ςτισ διαδικαςύεσ πολεοδομικού ςχεδιαςμού, από τισ ςυνθόκεσ τησ αγορϊσ ςτην περιοχό επεμβϊςεων και ειδικότερα υπό το νϋο πλαύςιο τησ οικονομικόσ κρύςησ. Αντύςτοιχα διαφοροποιημϋνοσ εύναι και ο ρόλοσ των κεντρικών κυβερνόςεων ςτη διαδικαςύα ςχεδιαςμού. Επομϋνωσ, το ςύνολο των επενδυτών και των εμπλεκόμενων φορϋων γενικότερα ςε μια επϋμβαςη επανϊχρηςησ διαμορφώνεται, ςύμφωνα με τουσ Doak and Karadimitriou (2007:320), από α) ϋνα πλαύςιο εςωτερικών διακυμϊνςεων όπωσ εύναι η επιχειρηματικό δραςτηριότητα, η κατϊςταςη τησ αγορϊσ ςε μια περιοχό και οι προώφιςτϊμενεσ δικτυώςεισ, καθώσ μιλϊμε για περιοχϋσ που εύχαν παλαιότερα χρόςεισ, επομϋνωσ και ϋνα όδη διαμορφωμϋνο δύκτυο εμπλεκόμενων φορϋων και β) από εξωτερικϋσ διακυμϊνςεισ, όπωσ εύναι η κυβερνητικό πολιτικό. Ωρα το ζότημα τησ επανϊχρηςησ τησ εγκαταλελειμμϋνησ γησ προςδιορύζεται από ϋνα ςύνολο ςύνθετων διακυμϊνςεων και δικτυώςεων. Μϋςα από όλεσ αυτϋσ τισ διαδικαςύεσ προκύπτει, ότι η επανϊχρηςη τησ αςτικόσ γησ απαιτεύ την αναδιοργϊνωςη των αρχών τησ αγορϊσ, των ςυνθηκών του δομημϋνου περιβϊλλοντοσ και των ευρύτερων δικτυώςεων. Επιπλϋον, η όςο το δυνατόν πιο πετυχημϋνη ϋκβαςη μιασ πολιτικόσ επανϊχρηςησ βαςύζεται ςτο μεγαλύτερο βαθμό, πϋρα από την αναδιοργϊνωςη των υφιςτϊμενων δομών ςε μια περιοχό, ςτην καλό ςυνεργαςύα και τη ςυνϋπεια μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Επομϋνωσ, πρόκειται για μια πολιτικό, που αφορϊ ςε μια ςυνεχό διαδικαςύα διαπραγμϊτευςησ και ςυνεργατικών διαδικαςιών. Μια επύςησ βαςικό επιςόμανςη των Doak and Karadimitriou (2007) εύναι, ότι τα ςχόματα φορϋων δεν «εξαφανύζονται» με την αλλαγό πολιτικών. Για παρϊδειγμα η νϋα πολιτικό για την επανεκτύμηςη και αξιοπούηςη τησ δημόςιασ περιουςύασ ςτη χώρα μασ δεν αναιρεύ τουσ προηγούμενουσ φορεύσ. ημαντικό κατϊ τουσ ςυγγραφεύσ εύναι η αναδιϊρθρωςη και η ϋνταξό τουσ ςτο νϋο ςύςτημα πολιτικών, ϋτςι ώςτε η αναγεννημϋνη πλϋον περιοχό να βαςύζεται ςε ϋνα ευρύτερο ςύςτημα κοινωνικο-χωρικών δικτυώςεων. Η εν λόγω αναδιϊρθρωςη φορϋων, προςδιορύζει εκ νϋου το ρόλο του δημόςιου και αντύςτοιχα του ιδιωτικού τομϋα. χετικϊ με το θϋμα αυτό ο Dixon (2007), επιςημαύνει ότι ο ιδιωτικόσ τομϋασ εύναι ςημαντικόσ από την ϊποψη τησ πορεύασ του ϋργου, των χρημϊτων κλπ., αλλϊ ςε καμιϊ περύπτωςη δεν πρϋπει να περιορύζεται ο ρόλοσ και του δημοςύου τομϋα. Κατϊ την ϊποψό του, ο δυναμικόσ ρόλοσ του δημοςύου, ειδικότερα ςτισ «ςοβαρϋσ» περιπτώςεισ επανϊχρηςησ (hardcore sites) αποτελεύ βαςικό ςτοιχεύο επιτυχύασ. την πολιτικό επανϊχρηςησ ενιςχύονται οι πιθανότητεσ επιτυχύασ, μϋςα από τη ςυνεργαςύα των δύο τομϋων και μπορεύ να επιτευχθεύ με διϊφορουσ τρόπουσ, όπωσ εύναι η αναθεώρηςη χρηματοδοτικών και φορολογικών θεμϊτων. το πολύπλοκο ςύςτημα, που πρϋπει να οργανωθεύ ςτα πλαύςια τησ πολιτικόσ αυτόσ, πρϋπει να προςτεθεύ και ο παρϊγοντασ του κινδύνου-ρύςκου, το οπούο αναγκϊζονται να πϊρουν οι εμπλεκόμενοι φορεύσ για την επύτευξη των ςτόχων που ϋχουν θϋςει. 14

23 Όλοι οι παρϊγοντεσ που αναφϋρθηκαν διαμορφώνουν πρακτικϊ την ϋκβαςη του ςχεδιαςμού. Η ύπαρξό τουσ καθιςτϊ λοιπόν αναγκαύα τη διαμόρφωςη μηχανιςμών και ςχημϊτων για το ςυγχρονιςμό και την εξιςορρόπηςό τουσ. Για το λόγο αυτό, τα παραπϊνω θϋματα θα εξεταςτούν ςτο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ. Σα θϋματα τησ αναδιοργϊνωςησ των υφιςτϊμενων δομών ςτισ πόλεισ, που αναλύθηκαν παραπϊνω γύνονται εντονότερα ςτισ ςημερινϋσ ςυνθόκεσ οικονομικόσ κρύςησ ςτην περύπτωςη τησ Ελλϊδασ και ειδικότερα ςτη ςυζότηςη για τη δημόςια περιουςύα ςτο εςωτερικό των πόλεων. Όμοια ζητόματα ςυναντώνται και ςτη Θεςςαλονύκη, η οπούα διαθϋτει εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ ςτο εςωτερικό τησ και επομϋνωσ απαιτούνται οι διαδικαςύεσ, που τϋθηκαν παραπϊνω. Όπωσ ςε όλεσ τισ περιοχϋσ επεμβϊςεων, ϋτςι και ςτη Θεςςαλονύκη ιδιαύτερο ενδιαφϋρον προκύπτει από τισ απόψεισ και τα ςυμφϋροντα, των εκϊςτοτε εμπλεκόμενων φορϋων για τισ περιοχϋσ επανϊχρηςησ. Για παρϊδειγμα μεταξύ τησ τοπικόσ κοινωνύασ και των δόμων. Η εξιςορρόπηςη απόψεων και ςυμφερόντων πρϋπει να επιτευχθεύ, όχι μόνο ανϊμεςα ςτα διϊφορα επύπεδα ςχεδιαςμού, εύτε πρόκειται για τουσ δόμουσ, εύτε για το Τπουργεύο, Περιβϊλλοντοσ και Κλιματικόσ Αλλαγόσ (ΤΠΕΚΑ), αλλϊ και μεταξύ των προςφϊτωσ, ςυνενωμϋνων Καλλικρατικών Δόμων ςτο ΠΘ. Με βϊςη αυτό, ϋνασ ακόμη προβληματιςμόσ αφορϊ ςτο κατϊ πόςο η αξιοπούηςη των περιοχών επανϊχρηςησ δημιουργεύ ϋνα περιβϊλλον ςυνεργαςύασ και οδηγεύ τουσ «καινούριουσ» δόμουσ ςτην εκπλόρωςη ενόσ κοινού ςτόχου. Θύγοντασ όλεσ αυτϋσ τισ παραμϋτρουσ γύνεται ωσ ϋνα βαθμό κατανοητό η πολυπλοκότητα του θϋματοσ επανϊχρηςησ. Κϊθε μια από αυτϋσ εύναι αναγκαύα για τη διαμόρφωςη μιασ ςτρατηγικόσ επανϊχρηςησ ςτο ΠΘ. Για την κατανόηςη του ρόλου και τησ θϋςησ των εμπλεκόμενων φορϋων ςτο ςχεδιαςμό, παρατύθεται παρακϊτω ωσ παρϊδειγμα ϋνα πρότυπο αξιολόγηςησ επανϊχρηςησ Πρότυπο αξιολόγηςησ επεμβϊςεων επανϊχρηςησ το προηγούμενο υποκεφϊλαιο, επιςημϊνθηκε η μεγϊλη ςημαςύα τησ ςυνεργαςύασ των εμπλεκόμενων φορϋων ςτη διαδικαςύα επανϊχρηςησ, για την επύτευξη τησ αξιοπούηςησ των περιοχών. Όπωσ αναφϋρουν οι Pediaditi et al., ςτόχοσ των εμπλεκόμενων ςτο ςχεδιαςμό και την πολιτικό επανϊχρηςησ ειδικότερα πρϋπει να εύναι η ενύςχυςη των αρχών τησ βιωςιμότητασ καθ όλη τη διϊρκεια του κύκλου ζωόσ ενόσ ϋργου. Όπωσ επιςημαύνουν, αυτό μπορεύ να επιτευχθεύ με την ύπαρξη και χρόςη ενόσ ςημαντικού αριθμού εργαλεύων ελϋγχου τησ βιωςιμότητασ. Παρόλα αυτϊ εκφρϊζουν την ϊποψη, ότι αν και υπϊρχει ϋνασ μεγϊλοσ αριθμόσ τϋτοιων εργαλεύων, ςπϊνια επιβεβαιώνονται ςτην πρϊξη. Αυτό ςυμβαύνει εύτε επειδό θϋτουν πολύ ςυγκεκριμϋνουσ ςτόχουσ, ςε αντιδιαςτολό με τουσ ολοκληρωμϋνουσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, όπωσ εύναι η αντιμετώπιςη τησ περιβαλλοντικόσ μόλυνςησ, εύτε γιατύ δεν αφόνουν περιθώρια για κϊποια ευελιξύα επιλογών. Για το λόγο αυτό ςε πολλϋσ ευρωπαώκϋσ πόλεισ ϋχουν αναπτυχθεύ πρότυπα αξιολόγηςησ επεμβϊςεων επανϊχρηςησ (Redevelopment Assessment Framework), ϋνα εκ των οπούων πρόκειται να αναλυθεύ ςτο παρόν υποκεφϊλαιο, προκειμϋνου να γύνουν κατανοητϋσ οι διαδικαςύεσ που ϋχουν ακολουθηθεύ ςε ευρωπαώκϊ παραδεύγματα επανϊχρηςησ. Σο πλαύςιο αυτό τησ αξιολόγηςησ πραγματοποιόθηκε από μια επιςτημονικό ομϊδα ςτο πανεπιςτόμιο του Surrey, ςτη Μεγϊλη Βρετανύα με ςτόχο την επύτευξη 15

24 τησ βιώςιμησ επανϊχρηςησ ςτον πολεοδομικό ςχεδιαςμό. Η πρακτικό εφαρμογό του ϋγινε ςτην ευρύτερη περιοχό τησ πόλησ του Manchester, όπου εντοπύζονταν για μια μακρϊ περύοδο τα προβλόματα τησ εγκατϊλειψησ, τησ μόλυνςησ και του βιομηχανικού αποθϋματοσ. Η αξιολόγηςη, πραγματοποιεύται ωσ προσ οριςμϋνα κριτόρια τα οπούα εύναι: Η ολιςτικό προςϋγγιςη του ςχεδύου ωσ προσ οικονομικϊ, κοινωνικϊ και περιβαλλοντικϊ θϋματα. Η ςαφόνεια τόςο ςε επύπεδο ςυνολικού ςχεδύου, όςο και ςε μεμονωμϋνεσ παρεμβϊςεισ του. Η ύπαρξη ενόσ μακροπρόθεςμου ςτόχου, προςδιοριςμϋνου ςε κϊθε φϊςη του κύκλου ζωόσ του ςχεδύου επανϊχρηςησ. Η ςυμμετοχό, από την ϊποψη, ότι κϊθε εμπλεκόμενοσ φορϋασ να εύναι ςε θϋςη να αποςαφηνύζει τα επύπεδα ρύςκου και ςε κϊθε περύπτωςη να ςυμμετϋχει με το δικό του τρόπο ςτην επύτευξη τησ βιωςιμότητασ. Η ςύνδεςη των καινοτόμων πολιτικών με τισ υπϊρχουςεσ. Οι λόγοι αποτυχύασ κϊποιων επεμβϊςεων επανϊχρηςησ, βαςύζονται επομϋνωσ ςτη μη τόρηςη κϊποιων από τα παραπϊνω χαρακτηριςτικϊ και πιο ςυγκεκριμϋνα ςτην απουςύα προςαρμοςτικότητασ και τόρηςησ των «ορύων» των διαδικαςιών. Σο πλαύςιο αξιολόγηςησ επεμβϊςεων επανϊχρηςησ (Redevelopment Assessment Framework) που περιγρϊφεται παρακϊτω, δημιουργόθηκε ϋτςι ώςτε να αποτελεύ ϋνα εργαλεύο απλό, δομημϋνο, ολοκληρωμϋνο, ευϋλικτο, ςυμμετοχικό (δηλαδό που θα λαμβϊνει ςοβαρϊ υπόψη τη ςυμμετοχό τησ τοπικόσ κοινωνύασ) και το οπούο θα ςτοχεύει ςτην παρακολούθηςη των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών διαςτϊςεων τησ περιοχόσ επανϊχρηςησ ςε όλα τα ςτϊδια του κύκλου ζωόσ. Όπωσ επιςημαύνουν οι ςυγγραφεύσ το εν λόγω πλαύςιο αξιολόγηςησ δημιουργόθηκε με ςτόχο να ςυμπληρώςει και όχι να υποκαταςτόςει τισ διαδικαςύεσ των υπαρχουςών πολεοδομικών εφαρμογών. Επύςησ, δε δημιουργόθηκε με ςτόχο να ςυγκρύνει τισ διαφορετικϋσ προτϊςεισ επανϊχρηςησ μια περιοχόσ, αλλϊ αφορϊ ςτισ πολύπλοκεσ διαδικαςύεσ επανϊχρηςησ δύνοντασ ϋμφαςη ςτην πληροφόρηςη των εμπλεκόμενων για το βιώςιμο προφύλ τησ περιοχόσ, με ϋνα τρόπο περιςςότερο πρακτικό και βαςιςμϋνο ςτισ υπϊρχουςεσ πολιτικϋσ και εφαρμογϋσ επανϊχρηςησ. Γι αυτό και ϋνα τϋτοιο πλαύςιο εφαρμόζεται ςτο αρχικό ςτϊδιο των διαδικαςιών ςχεδιαςμού, ςτο οπούο όμωσ ϋχει όδη προςδιοριςτεύ ςε ϋνα βαθμό το μϋλλον και οι προβλεπόμενεσ χρόςεισ γησ ςτην περιοχό παρϋμβαςησ. Διακρύνεται ςε ϋξι ςτϊδια (Εικόνα 8), εκ των οπούων τα πρώτα αφορούν κυρύωσ ςε ςυγκϋντρωςη πληροφοριών και προςδιοριςμό-αποςαφόνιςη των εμπλεκόμενων φορϋων ςτη διαδικαςύα. 16

25 Εικόνα 8: τϊδια διαμόρφωςησ πλαιςύου επανϊχρηςησ (Redevelopment Assessment Framework) Πηγό: Pediaditi et al. (2007:222), 10/6/11 Σα βαςικϊ ςτοιχεύα που προκύπτουν από το παραπϊνω διϊγραμμα εύναι τα εξόσ, (Pediaditi et al, 2007: ) Αναγκαύοσ εύναι ο ρόλοσ ενόσ ςυντονιςτό. Σο ρόλο αυτό αναλαμβϊνει ςυνόθωσ ο πολεοδόμοσ, ο οπούοσ θϋτει ςε διαβούλευςη και ςυντονύζει τισ απόψεισ των διαφορετικών δρώντων μερών, διαμορφώνοντασ ϋνα πλαύςιο. Βαςικό προώπόθεςη ςε όλα τα ςτϊδια εύναι η ύπαρξη διαφανών διαδικαςιών και τησ ενημϋρωςησ, όχι μόνο όλων των εμπλεκόμενων μερών για την πορεύα των διαδικαςιών, αλλϊ και τησ τοπικόσ κοινωνύασ τησ περιοχόσ επανϊχρηςησ. Ιδιαύτερα χρόςιμη εύναι η ςυγκϋντρωςη των πληροφοριών και απόψεων τησ τοπικόσ κοινωνύασ ςε μια ηλεκτρονικό βϊςη δεδομϋνων. Η διαδικαςύα αυτό πραγματοποιεύται ςτο δεύτερο ςτϊδιο, αλλϊ εύναι ιδιαύτερα χρόςιμη και για τα επόμενα ςτϊδια, γεγονόσ που πιςτοποιεύ τη διαδραςτικότητα και την αλληλουχύα μεταξύ τουσ. Η αποςαφόνιςη όλων των εννοιών που αφορούν ςτη βιωςιμότητα, ςτον κϊθε εμπλεκόμενο φορϋα. Η ενημϋρωςη και αυτό η ανταλλαγό απόψεων μεταξύ τουσ γύνεται μϋςω εργαςτηρύων (workshops). Σα εργαςτόρια ενιςχύονται με παρουςιϊςεισ, αφύςεσ, χρωματιςτϊ διαγρϊμματα κλπ. 17

26 Η παρουςύαςη των απόψεων των εμπλεκόμενων φορϋων και η ςύγκριςη των αποτελεςμϊτων με τισ απόψεισ και τισ προςδοκύεσ τησ τοπικόσ κοινωνύασ, πϊνω ςτο θϋμα τησ βιωςιμότητασ. Η διαδικαςύα τελειώνει με ϋνα ακόμη εργαςτόριο με παρόντεσ, όλουσ τουσ εμπλεκόμενουσ -τόςο από το δημόςιο, όςο και τον ιδιωτικό τομϋα-, το οπούο εύναι διαμορφωμϋνο με τϋτοιο τρόπο, ώςτε να εύναι εφικτό η ανϊδραςη των απόψεων κϊθε φορϋα. Αυτό επιτυγχϊνεται με το διαχωριςμό του τελικού ςταδύου, ςε τρύα υπό-ςτϊδια. Ανεξϊρτητα από την επιτυχύα ό αποτυχύα ενόσ τϋτοιου πλαιςύου, πρόκειται για μια διαδικαςύα, που θύγει ςημαντικϊ θϋματα τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ και προςδιορύζει κϊποιεσ αρχϋσ για την επύλυςη των εμποδύων, που μπορεύ να προκύψουν κατϊ τη διαδικαςύα αυτό. ε ϋνα τϋτοιο πλαύςιο, θα μπορούςε να βαςιςτεύ και η περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, όπου υπϊρχει τα τελευταύα χρόνια ϋνασ γενικότεροσ προβληματιςμόσ ωσ προσ την ςημαςύα και τη δυναμικότητα των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών. Ο προβληματιςμόσ αυτόσ επιβεβαιώνεται από το ενδιαφϋρον τόςο τησ κεντρικόσ διούκηςησ, όςο και τησ τοπικόσ αυτοδιούκηςησ τησ πόλησ για το θϋμα αυτό (Ρυθμιςτικό χϋδιο Θεςςαλονύκησ, αιτόματα των Δόμων για παραχώρηςη εκτϊςεων ςτρατοπϋδων, όπωσ θα αναλυθεύ παρακϊτω). Φαρακτηριςτικϊ αναφϋρεται η δόλωςη του δόμαρχου τησ Θεςςαλονύκησ, ο οπούοσ μεταξύ ϊλλων ανϋφερε ωσ βαςικϊ εργαλεύα για τη βιωςιμότητα τησ πόλησ: «το πλαύςιο επϋνδυςησ ςε υποβαθμιςμϋνεσ και εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ, μϋςω διαδικαςιών fast track ό ιδρύςεων αναπτυξιακών εταιρειών ειδικού ςκοπού, με ςτόχο την ανϊπτυξη αυτών των περιοχών και με αρμοδιότητεσ που να επιταχύνουν τον πολεοδομικό ςχεδιαςμό γι αυτϋσ τισ επιλεγμϋνεσ περιοχϋσ» 1. Η τελευταύα πρόταςη, μπορεύ να αποτελϋςει τη βϊςη για τη διαμόρφωςη μιασ ςτρατηγικόσ επανϊχρηςησ-αναγϋννηςησ ςτη Θεςςαλονύκη. Οι ςυγκεντρώςεισ που γύνονται ςτην πόλη με ςτόχο τη διαβούλευςη κρύςιμων θεμϊτων, όπωσ το νϋο Ρυθμιςτικό χϋδιο τησ πόλησ, αποτελούν ϋνα πρώτο βόμα, αλλϊ ςε καμιϊ περύπτωςη δεν υποκαθιςτούν τα εργαςτόρια-ςυναντόςεισ που εφαρμόζονται για την πολιτικό επανϊχρηςησ, όπωσ φαύνονται ςτην Εικόνα 8. Όπωσ αναφϋρουν οι Pediaditi et al (2007), εφαρμόςτηκε ςτο Manchester με θετικϊ αποτελϋςματα, όμωσ αυτό δε ςυνεπϊγεται και όμοια αποτελϋςματα ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, γιατύ ςε κϊθε περιοχό κυριαρχούν διαφορετικού παρϊγοντεσ, που επηρεϊζουν το ςχεδιαςμό. Επομϋνωσ, το πλαύςιο αυτό αξιολόγηςησ αποτελεύ κυρύωσ ϋνα πρότυπο-παρϊδειγμα των διαδικαςιών, που θα μπορούςαν να ακολουθηθούν ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ. Σϋλοσ, ςτα κριτόρια που περιγρϊφηκαν παραπϊνω, κρύνεται ότι πρϋπει να προςτεθεύ και ϋνα ακόμη ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, το οπούο θα αφορϊ ςτα νϋα οικονομικϊ και κοινωνικϊ δεδομϋνα που διαμορφώνονται από την οικονομικό ύφεςη και το μεςοπρόθεςμο πλαύςιο δημοςιονομικόσ πολιτικόσ. Με βϊςη αυτό λοιπόν, αλλϊζει ο τρόποσ αξιοπούηςησ τησ αςτικόσ γησ και ο χαρακτόρασ του πολεοδομικού ςχεδιαςμού και πιο ςυγκεκριμϋνα των επεμβϊςεων επανϊχρηςησ. 1 Παρουςίαςη Ρυθμιςτικού Θεςςαλονίκη, «Ρυθμιςτικό χέδιο Θεςςαλονίκησ και Δράςη: Η προςέγγιςή μασ», 11/04/

27 3. Ερευνητικό πλαύςιο: Σο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ ε αυτό το κεφϊλαιο πρόκειται να γύνει μια εκτενόσ παρουςύαςη των ζητημϊτων και των διαςτϊςεων που περιλαμβϊνει μια προςπϊθεια πολιτικόσ επανϊχρηςησ εγκαταλελειμμϋνων και υπό-χρηςιμοποιούμενων περιοχών. Πρόκειται να παρουςιαςτεύ ο τρόποσ με τον οπούο αντιμετωπύζεται το πρόβλημα τησ εγκατϊλειψησ από τον ςχεδιαςμό, πωσ αυτό προϋκυψε και ποιϋσ εύναι οι διαςτϊςεισ του, τα οπούα αποτελούν τη βϊςη για τη διαμόρφωςη τησ τρατηγικόσ. 3.1 Κατευθύνςεισ υπερκεύμενων βαθμύδων ςχεδιαςμού Για την κατανόηςη τησ αντιμετώπιςησ των τϊςεων εγκατϊλειψησ και τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ, κρύνεται χρόςιμοσ ο προςδιοριςμόσ των βαςικών αρχών και κατευθύνςεων, που αφορούν ςτισ περιοχϋσ εγκατϊλειψησ με βϊςη τα ευρύτερα πλαύςια ςχεδιαςμού. Πϋρα από αυτϊ πρόκειται να προςδιοριςτούν μελϋτεσ που ϋχουν εκπονηθεύ για την αξιοπούηςη των περιοχών αυτών ςτην πόλη τησ Θεςςαλονύκησ. Με τον τρόπο αυτό θα αποςαφηνιςτούν βαςικϊ ζητόματα ςχετικϊ με το πώσ αντιμετωπύζονται οι περιοχϋσ αυτϋσ, κατϊ πόςο αναγνωρύζεται η δυναμικότητϊ τουσ και ποια εύναι η θϋςη τουσ ςτο μελλοντικό ςχεδιαςμό. Επύςησ, προςδιορύζονται ωσ ϋνα βαθμό το εύροσ και η κλύμακα των εμπλεκόμενων φορϋων, που θα αναλυθεύ ςε επόμενο υποκεφϊλαιο Θεςμικό πλαύςιο Τπερκεύμενα πλαύςια ε αυτό το υποκεφϊλαιο παρουςιϊζονται τα υπερκεύμενα πλαύςια ςχεδιαςμού, τα οπούα αφορούν ωσ ϋνα βαθμό ςτη Θεςςαλονύκη και πιο ςυγκεκριμϋνα το ςυνεκτικό ΠΘ, το οπούο εξετϊζει η τρατηγικό. Ϊτςι λοιπόν, για την μελϋτη του ςυςτόματοσ των εγκαταλειμμϋνων περιοχών ωσ υπερκεύμενα πλαύςια ςχεδιαςμού μπορούν να θεωρηθούν: Γενικό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ Περιφερειακό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ Κεντρικόσ Μακεδονύασ Ειδικό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ για τη Βιομηχανύα Ρυθμιςτικό χϋδιο Θεςςαλονύκησ τρατηγικό χϋδιο Βιώςιμησ Ανϊπτυξησ Θεςςαλονύκησ Επεύγοντα Μϋτρα Μεςοπρόθεςμου Πλαιςύου Δημοςιονομικόσ Πολιτικόσ Γενικό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ (ΓΠΦΑΑ) το Γενικό πλαύςιο χωροταξικού ςχεδιαςμού και αειφόρου ανϊπτυξησ δεν τύθεται το πρόβλημα τησ εγκατϊλειψησ των περιοχών ςτον αςτικό χώρο. Όμωσ αναγνωρύζεται το πρόβλημα τησ αςτικόσ διϊχυςησ και ότι ϋρχεται ςε αντιδιαςτολό με την ϋννοια τησ ςυμπαγούσ πόλησ και τα όςα πρεςβεύει η βιώςιμη ανϊπτυξη γενικότερα (ΥΕΚ 128 Α / ). Επομϋνωσ, ςτον εν λόγω πλαύςιο δεν πραγματοποιούνται επιπλϋον αναφορϋσ πολεοδομικού χαρακτόρα, λόγω τησ κλύμακασ ςχεδιαςμού, που αφορϊ ςτο ςύνολο τησ χώρασ. 19

28 Περιφερειακό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ Κεντρικόσ Μακεδονύασ (ΠΠΦΑΑ ΚΜ) Ξεκινώντασ από το επύπεδο τησ περιφϋρειασ, το ΠΠΦΑΑ τησ Κεντρικόσ Μακεδονύασ θϋτει ωσ ςτόχο την χωρικό οργϊνωςό τησ, η οπούα προκύπτει μϋςω του Προτύπου Φωρικόσ Ανϊπτυξησ, που διαμορφώνει γι αυτό. Παρατύθενται λοιπόν οι ςτόχοι του Προτύπου Φωρικόσ Ανϊπτυξησ, όπωσ παρουςιϊζονται ςτο ΠΠΦΑΑ ΚΜ (ΥΕΚ 218 Β / , ϊρ. 3 παρ. 48): Η ςυγκρότηςη ενόσ ιςόρροπου και πολυκεντρικού δικτύου αςτικών κϋντρων, το οπούο θα λειτουργεύ αντιςταθμιςτικϊ, αλλϊ και ςυμπληρωματικϊ ωσ προσ αυτό του ςυγκροτόματοσ Θεςςαλονύκησ. Η επιδύωξη ενόσ πολυκεντρικού Προτύπου Φωρικόσ Ανϊπτυξησ ςε ευρωπαώκό και εθνικό επύπεδο με βαςικό πόλο τη Θεςςαλονύκη. Η ενδυνϊμωςη και βελτύωςη όλων των αςτικών κϋντρων τησ Περιφϋρειασ. Η υιοθϋτηςη τησ αρχόσ τησ «ςυμπαγούσ πόλησ» και ο περιοριςμόσ τησ αςτικόσ διϊχυςησ. Η ανϊπτυξη ενόσ βιώςιμου προτύπου ανϊπτυξησ τησ υπαύθρου. Η ανϊπτυξη ολοκληρωμϋνων ςυςτημϊτων μεταφορών και πρόςβαςησ ςτη γνώςη. Η βελτύωςη τησ προςπελαςιμότητασ τησ Περιφϋρειασ και τησ εςωτερικόσ ςυνοχόσ. Η διϊχυςη τησ πληροφορύασ και τησ γνώςησ. Η αναπτυξιακό αξιοπούηςη των φυςικών και πολιτιςτικών πόρων. Η ςυνεπόσ διαχεύριςη των υδατικών πόρων και η πρόληψη κινδύνων φυςικών καταςτροφών. Η ςυνετό χρόςη των φυςικών πόρων και κατ επϋκταςη η ςυμφιλύωςη του ενεργειακού αναπτυξιακού προτύπου με τον ϋλεγχο και τον περιοριςμό τησ ρύπανςησ. Σο ΠΠΦΑΑ προςδιορύζει εμμϋςωσ την αξιοπούηςη των περιοχών εγκατϊλειψησ, κυρύωσ μϋςα από την ϋννοια τησ ςυμπαγούσ πόλησ και την προςπϊθεια για καλύτερη αξιοπούηςη τησ αςτικόσ γησ. Αλλϊ γενικϊ δεν τύθεται ωσ πρόβλημα το φαινόμενο τησ εγκατϊλειψησ, το οπούο τα τελευταύα χρόνια εύναι μια πραγματικότητα Ειδικό Πλαύςιο Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ (ΕΦΑΑ) για τη Βιομηχανύα το ΕΦΑΑ για τη Βιομηχανύα, αναφϋρεται ωσ κατεύθυνςη «η παροχό δυνατότητασ διατόρηςησ και επανϊχρηςησ αξιόλογων βιομηχανικών κτιρύων και αξιοπούηςη μεγϊλων πρώην βιομηχανικών χώρων για την κϊλυψη ελλεύψεων κοινόχρηςτων χώρων ό για τη χωροθϋτηςη ϊλλων εγκαταςτϊςεων μεγϊλησ κλύμακασ» (ϊρ. 4, παρ. 3). Επομϋνωσ, υπϊρχει η πρόβλεψη για αξιοπούηςη εγκαταλελειμμϋνων περιοχών και πιο ςυγκεκριμϋνα βιομηχανικών εγκαταςτϊςεων. Επιπλϋον, επιςημαύνεται η ανϊγκη «εξυγύανςησ βιομηχανικών περιοχών που ϋχουν υποςτεύ μόλυνςη» (ϊρ. 10, παρ. 6). Σο τελευταύο επιβεβαιώνει την ανϊγκη αποκατϊςταςησ του περιβϊλλοντοσ και βελτύωςησ τησ ποιότητασ ζωόσ ςτον αςτικό χώρο, όπωσ προβλϋπουν οι αρχϋσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ. 20

29 Σϋλοσ, ιδιαύτερο ενδιαφϋρον προκύπτει από την αναφορϊ που υπϊρχει ςτο πλαύςιο για ύφεςη τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ, «ειδικότερα ςε περιοχϋσ με ιςχυρό παραδοςιακό βιομηχανικό βϊςη με προβλόματα ανταγωνιςτικότητασ, μεταξύ των οπούων οι μητροπολιτικϋσ περιοχϋσ, καθώσ και όπου δεν υπϊρχουν ϊλλεσ δυναμικϋσ δραςτηριότητεσ που θα δημιουργόςουν εναλλακτικϋσ θϋςεισ εργαςύασ» (ϊρ. 1, παρ. 6). Η πρόβλεψη αυτό επιβεβαιώνεται ςόμερα, ειδικότερα ςτα νϋα δεδομϋνα τησ γενικότερησ οικονομικόσ ύφεςησ ςτισ ελληνικϋσ πόλεισ Ρυθμιςτικό χϋδιο Θεςςαλονύκησ (ΡΘ) Ο ιδρυτικόσ Ν. 1561/85 Σο ΡΘ θεςμοθετόθηκε βϊςει του Ν. 1561/85 (ΥΕΚ 148 Α / ) και αποτελεύ την ανώτερη βαθμύδα ςχεδιαςμού για την Ευρύτερη Περιοχό Θεςςαλονύκησ (ΕΠΘ) και το ΠΘ. Μϋςω του ΡΘ τύθενται οι ςτόχοι, οι κατευθύνςεισ, τα προγρϊμματα και τα μϋτρα που εύναι αναγκαύα για την χωροταξικό και πολεοδομικό οργϊνωςη τησ Θεςςαλονύκησ. Ψσ ανώτερο εργαλεύο ςχεδιαςμού «υποχρεώνει» τα ςχϋδια και προγρϊμματα χαμηλότερων βαθμύδων να ακολουθούν τισ κατευθύνςεισ και τισ διατϊξεισ, που ορύζει. Παρατύθενται ςυνοπτικϊ οι ςτόχοι του ΡΘ και του Προγρϊμματοσ Προςταςύασ Περιβϊλλοντοσ (ΥΕΚ 148 Α / , ϊρ.3, παρ. 2): Ο προγραμματιςμόσ τησ Θεςςαλονύκησ ωσ κϋντρου Περιφϋρειασ και η ενύςχυςη του εθνικού και διεθνούσ τησ ρόλου. Η προώθηςη τησ αποκϋντρωςησ του πληθυςμού και δραςτηριοτότων προσ τη Περιφϋρεια. Η ορθολογικό ανϊπτυξη των οικονομικών δραςτηριοτότων. Η οικονομικό αναςυγκρότηςη τησ ευρύτερησ περιοχόσ. Η οικολογικό αναςυγκρότηςη και βελτύωςη του περιβϊλλοντοσ και τησ ποιότητασ ζωόσ, η ανϊδειξη και προςταςύα των ορεινών όγκων, των τοπύων φυςικού κϊλλουσ και των ακτών. Ο ενιαύοσ προγραμματιςμόσ του ΠΘ, τησ Περιαςτικόσ Ζώνησ και τησ Λοιπόσ Περιοχόσ καθώσ και η οργϊνωςη ςυςτόματοσ οικιςμών και κϋντρων υπερτοπικόσ ςημαςύασ. Η ϊςκηςη πολιτικόσ γησ και κατοικύασ. Η ανϊδειξη τησ ιςτορικόσ φυςιογνωμύασ τησ Θεςςαλονύκησ και η αναβϊθμιςη τησ κεντρικόσ περιοχόσ. Η εξιςορρόπηςη των χωρικών ανιςοτότων (ςχεδιαςμόσ κοινωνικόσ υποδομόσ, διεύρυνςη των επιλογών κατοικύασ, εργαςύασ και αναψυχόσ). Η ποιοτικό αναβϊθμιςη των γειτονιών. Η διαφύλαξη τησ Θεςςαλονύκησ από θεομηνύεσ και η λόψη των αναγκαύων μϋτρων για αντιςειςμικό και αντιπλημμυρικό προςταςύα καθώσ και ο εξοπλιςμόσ τησ με τα απαραύτητα δύκτυα υποδομόσ. Σο ΡΘ εντοπύζει την υποβαθμιςμϋνη κατϊςταςη των δυτικών ςυνοικιών, καθώσ και την ανιςότητα, που εντοπύζεται ςτο ΠΘ μεταξύ δυτικού και νοτιοανατολικού τμόματοσ. Σονύζει επύςησ την αναγκαιότητα ϊμβλυνςησ των χωρικών ανιςοτότων κϋντρου-δυτικών ςυνοικιών και δυτικών-νότιων ςυνοικιών ςτην κατανομό του κοινωνικού εξοπλιςμού, με ανακατανομό χρόςεων γησ, λειτουργιών και επενδύςεων. Σο προφύλ αυτό τησ ϊνιςησ ανϊπτυξησ τησ πόλησ 21

30 διαμορφώθηκε από τισ γενικότερεσ οικονομικϋσ και κοινωνικϋσ εξελύξεισ, που ςημειώθηκαν ςε αυτόν, όπωσ πρόκειται να αναλυθεύ ςε επόμενο κεφϊλαιο. Οι ςυνθόκεσ αυτϋσ διαμόρφωςαν και τισ εγκαταλελειμμϋνεσ-αναξιοπούητεσ περιοχϋσ ςτο δυτικό κυρύωσ τμόμα τησ. Ϊτςι λοιπόν οι κατευθύνςεισ του ΡΘ ϋχουν κύριο ςτόχο την αναβϊθμιςη τησ δυτικόσ Θεςςαλονύκησ. Ακόμη, το ΡΘ ορύζει γενικούσ και ειδικότερουσ ςτόχουσ για την ευρύτερη περιοχό Θεςςαλονύκησ και την εξϋλιξό τησ, οι οπούοι αφορούν ςτη χωροταξικό οργϊνωςη και την πολεοδομικό δομό. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι ςτα ειδικότερα μϋτρα για τη χωροταξικό και πολεοδομικό οργϊνωςη και αναςυγκρότηςη του χώρου εντϊςςονται (ΥΕΚ 148 Α / , ϊρ. 14, παρ. 3): Η δημιουργύα πολυκεντρικόσ δομόσ τησ πόλησ. Η ανακατανομό και χωροθϋτηςη ειδικών λειτουργιών μητροπολιτικόσ κλύμακασ. Για την εν λόγω κατεύθυνςη το ΡΘ προβλϋπει την ενύςχυςη Κϋντρων Δόμων υπερτοπικόσ ςημαςύασ, καθώσ και ϋνα ςύςτημα μεγϊλων υπερτοπικών πόλων για το ςύνολο του ΠΘ για την αναψυχό, τον αθλητιςμό και τισ πολιτιςτικϋσ λειτουργύεσ. τισ εν λόγω κατευθύνςεισ λαμβϊνεται υπόψη και ο ρόλοσ και οι δυνατότητεσ τησ δυτικόσ Θεςςαλονύκησ. Η αναδιοργϊνωςη του μητροπολιτικού χώρου και η ποιοτικό αναβϊθμιςη του πόλησ. Γι αυτό την κατεύθυνςη, ωσ παρϋμβαςη μεγϊλησ κλύμακασ, προτεύνεται η εξαςφϊλιςη ελεύθερων χώρων από την απομϊκρυνςη των ςτρατοπϋδων και των παλιών βιομηχανιών. Οι κατευθύνςεισ και οι ςτόχοι του ΡΘ για τη Θεςςαλονύκη και την ευρύτερη περιοχό τησ και την προςταςύα του περιβϊλλοντοσ υπϊγονται ςτον Ν. 1561/85. Να ςημειωθεύ, ότι για την παρακολούθηςη τησ εφαρμογόσ των διατϊξεων αυτών ϋχει ςυςταθεύ ο Οργανιςμόσ Ρυθμιςτικού Θεςςαλονύκησ (ΟΡΘΕ). Φαρακτηριςτικϊ αναφϋρεται, ότι η εκπόνηςη του ΡΘ ϋγινε κατϊ τη διϊρκεια τησ δεκαετύασ του 80, μια δεκαετύα κατϊ την οπούα η Θεςςαλονύκη γνώριζε δυναμικό ανϊπτυξη (βλ. υποκεφϊλαιο 3.1.2). Οι κατευθύνςεισ για ανακατανομό και χωροθϋτηςη των λειτουργιών επομϋνωσ, κρύνονταν χρόςιμεσ για την οργϊνωςη και την αναπτυξιακό πορεύα τησ πόλησ, ςύμφωνα με τα αναπτυξιακϊ πρότυπα και τϊςεισ εκεύνησ τησ περιόδου. Σο ΡΘ θϋτει το θϋμα τησ ϊςκηςησ μιασ οργανωμϋνησ πολιτικόσ αςτικόσ γησ και τησ αναβϊθμιςησ τόςο των κεντρικών περιοχών, όςο και των γειτονιών τησ. Ψςτόςο, δεν τύθεται το θϋμα τησ εγκατϊλειψησ ςαν ϋνα υπαρκτό πρόβλημα, από το οπούο θα μπορούςε να προκύψει μια ςαφόσ και διακριτό πολιτικό. Αντύθετα, γύνεται περιςςότερο ςαφόσ ο ςτόχοσ για «προώθηςη τησ αποκϋντρωςησ του πληθυςμού και δραςτηριοτότων προσ τη Περιφϋρεια». Σο ςτοιχεύο αυτό, ελλεύψει ενόσ ςτόχου για αξιοπούηςη των υπαρχουςών κεντρικών περιοχών, ϋρχεται ςε αντύθεςη με το ςτόχο τησ ςυμπαγούσ πόλησ ςύμφωνα με το ΠΠΦΑΑ Σο χϋδιο Νόμου του Νϋου Ρυθμιςτικού χεδύου Θεςςαλονύκησ Σον Απρύλιο του 2011 ϋγινε η παρουςύαςη τησ μελϋτησ για το νϋο ΡΘ, η οπούα προδιαγρϊφει τισ νϋεσ ςτρατηγικϋσ κατευθύνςεισ για την ευρύτερη περιοχό τησ Θεςςαλονύκησ (ΟΡΘΕ, 2009) με ορύζοντα το ύμφωνα με το ϊρθρο 2 του χεδύου Νόμου «Σο ΡΘ επϋχει και θϋςη Περιφερειακού Πλαιςύου Φωροταξικού χεδιαςμού και Αειφόρου Ανϊπτυξησ τησ περιοχόσ ευθύνησ του ΟΡΘΕ ςύμφωνα με τα 22

31 προβλεπόμενα του Ν. 2742/99. Καλύπτει πλόρωσ όλουσ τουσ όρουσ και τισ ςυνϋπειεσ ϋγκριςησ των Περιφερειακών Πλαιςύων και χρηςιμοποιεύ και τουσ μηχανιςμούσ εφαρμογόσ, ελϋγχου και υποςτόριξησ που προβλϋπονται ςτον προαναφερθϋντα νόμο, με εξαύρεςη τα ζητόματα που ρυθμύζονται διαφορετικϊ με ρητϋσ διατϊξεισ του παρόντοσ νόμου». υνοπτικϊ παρατύθεται το Πρότυπο Φωρικόσ Οργϊνωςησ του χεδύου Νόμου του Νϋου Ρυθμιςτικού (ϊρ. 10, παρ. 1): Ενύςχυςη τησ ςυνοχόσ του οικιςτικού δικτύου, τησ πολυκεντρικότητασ και αποδυνϊμωςη τησ πόλωςησ μεταξύ μητροπολιτικού κϋντρου και περιφερειακών κϋντρων, ενδυνϊμωςη και πύκνωςη των ενδοπεριφερειακών ςχϋςεων και προώθηςη τησ περιφερειακόσ ολοκλόρωςησ. Ανϊςχεςη τησ εξϊπλωςησ των αςτικών χρόςεων και περιοριςμόσ τουσ ςτα θεςμοθετημϋνα και διαμορφωμϋνα όρια με επανϊχρηςη / ανακύκλωςη των εκτϊςεων που μϋνουν εκτόσ λειτουργύασ. Περιοριςμόσ τησ εκτόσ ςχεδύου δόμηςησ. Διατόρηςη του αγροτικού χαρακτόρα και τησ μη αςτικοποιημϋνησ γησ. Ενύςχυςη τησ ςυνεκτικότητασ των οικιςτικών ςυγκεντρώςεων ςτην κατεύθυνςη τησ αρχόσ τησ «ςυμπαγούσ πόλησ». Ανϊςχεςη τησ διϊχυςησ ςτον εκτόσ ςχεδύου χώρο εγκαταςτϊςεων μεταπούηςησ, χονδρεμπορύου, αποθηκών και μεταφορών και ςυγκϋντρωςό τουσ ςε οργανωμϋνουσ υποδοχεύσ. Πολεοδομικό και περιβαλλοντικό εξυγύανςη των υφιςτϊμενων ςυγκεντρώςεων, βελτύωςη των υποδομών, ορθολογικό αξιοπούηςη τησ χωρητικότητϊσ τουσ και ενύςχυςη τησ ικανότητασ υποδοχόσ νϋων επιχειρόςεων. Λειτουργύα μϋςα ςτα αποδεκτϊ όρια ρύπανςησ και επικινδυνότητασ. Ενύςχυςη τησ προςταςύασ, αποτροπό τησ διϊςπαςησ και αποκατϊςταςη τησ ςυνϋχειασ των ορεινών, πεδινών, υδϊτινων και θαλϊςςιων οικοςυςτημϊτων τησ μητροπολιτικόσ Περιφϋρειασ. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι με το νϋο ΡΘ διευρύνονται τα όρια ευθύνησ του ΟΡΘΕ (περιλαμβϊνονται και οι όμοροι πρώην Νομού) και γύνεται πλϋον λόγοσ για μητροπολιτικό περιοχό Θεςςαλονύκησ και όχι για ευρύτερη περιοχό Θεςςαλονύκησ. Λόγω τησ διεύρυνςησ των ορύων ευθύνησ δημιουργεύται και η ϋννοια των υποενοτότων των περιοχών Θεςςαλονύκησ, ϋννοια η οπούα δεν υπόρχε ςτον Ν. 1561/85. Οι γενικού και ειδικότεροι ςτόχοι του νϋου ΡΘ ακολουθούν την κατεύθυνςη αυτών του ιςχύοντοσ ΡΘ, με ϋμφαςη ωςτόςο ςε νϋεσ αναγκαύεσ κατευθύνςεισ, όπωσ η βιώςιμη ανϊπτυξη, η καινοτομύα και ανϊπτυξη, η αξιοπούηςη των ενεργειακών πόρων και οι εναλλακτικϋσ μεταφορϋσ. Ακόμη τύθενται εκ νϋου ζητόματα, που εντοπύζονται και ςτο ιςχύον ΡΘ, όπωσ η ϊρςη των ανιςοτότων, η ςημαντικότητα των δημόςιων χώρων και η οργϊνωςη των δραςτηριοτότων. Πιο ςυγκεκριμϋνα, υπϊρχουν προβλϋψεισ για τη βελτύωςη τησ ποιότητασ των υπαρχουςών αςτικών περιοχών, όπωσ επύςησ οριςμϋνοι βαςικού ϊξονεσ του νϋου ΡΘ, αφορούν ςτη ςτροφό προσ τη βελτύωςη τησ ποιότητασ του κϋντρου και ςτην αναζωογόνηςη των υποβαθμιςμϋνων περιοχών τησ με ϋμφαςη ςτο πολιτιςτικό και ιςτορικό τησ ςτοιχεύο. Ο πιο ςυγκεκριμϋνοσ ςτόχοσ, ο οπούοσ ςχετύζεται ςε μεγϊλο βαθμό με τα θϋματα, που θύγονται ςτην παρούςα εργαςύα, αφορϊ «ςτην ανϊδειξη τησ ιςτορικόσ ταυτότητασ τησ πόλησ μϋςα από αποκαταςτϊςεισ και επαναχρόςεισ ςε κτύρια βιομηχανικόσ κληρονομιϊσ και ςε 23

32 παραδοςιακϋσ αγορϋσ για την ϋνταξό τουσ ςτη ζωό τησ πόλησ». Επύςησ ϋνα ακόμη ςημεύο ςύνδεςησ, με την πολιτικό επανϊχρηςησ και τισ περιοχϋσ αξιοπούηςησ ςτον αςτικό χώρο, αποτελεύ ο ςτόχοσ, που αφορϊ ςτην «ανάςχεςη laisser-faire χωρικόσ ςυγκϋντρωςησ επιχειρόςεων ψυχαγωγύασ ςτον εγκαταλελειμμϋνο παραδοςιακό εμπορικό τομϋα του ιςτορικού κϋντρου ειδικϊ πϋριξ τησ πλατεύασ χρηματιςτηρύουκαι η ολοκληρωμϋνη ανϊπλαςη τησ περιοχόσ με ςτόχο την αναζωογόνηςό τησ με μικτϋσ χρόςεισ». Ειδικότερα ο τελευταύοσ ςτόχοσ εύναι πολύ ςημαντικόσ, καθώσ αναδεικνύει ϊλλη μια μορφό εγκατϊλειψησ ςτην πόλη τησ Θεςςαλονύκησ, όπωσ θα αναλυθεύ παρακϊτω. Η πολιτικό επανϊχρηςησ και η αναγκαιότητϊ τησ, επιβεβαιώνεται και μϋςα από την κατεύθυνςη του νϋου ΡΘ, που αφορϊ ςτο ότι «η δημόςια γη αντιμετωπύζεται ενεργητικϊ τόςο για την κϊλυψη αναγκών ςε κοινωφελεύσ και κοινόχρηςτουσ χώρουσ όςο και ωσ ρυθμιςτικόσ παρϊγων ςτην αγορϊ γησ και κατοικύασ». Ϊτςι λοιπόν η αξιοπούηςη τησ αςτικόσ γησ με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αποτελεύ ςαφό ςτόχο. το ϊρθρο 19 «Αναπλϊςεισ, δημόςιοσ χώροσ, ιςτορικϊ ςύνολα και μνημεύα Κατευθύνςεισ πολιτικόσ για την προςταςύα και ανϊδειξη τησ ιςτορικόσ, πολιτιςτικόσ και αρχιτεκτονικόσ κληρονομιϊσ ςτην Μητροπολιτικό Περιοχό Ρυθμιςτικού χεδύου Θεςςαλονύκησ» αναφϋρεται η ανϊγκη εκπόνηςησ μελετών για το φυςικό τοπύο, τουσ δημόςιουσ χώρουσ, τα αξιόλογα αρχιτεκτονικϊ ςτοιχεύα, τισ παραδοςιακϋσ δραςτηριότητεσ και ιςτορικϋσ χρόςεισ μϋςω αυτών των κατηγοριών προβλϋπεται η αξιοπούηςη εκτϊςεων όπωσ αγορϋσ, παλιϊ εργοςτϊςια, ςτρατόπεδα, τόποι ειδικών λειτουργιών κλπ. Ορύζονται επύςησ προγρϊμματα ευρύτερου επιχειρηςιακού πολεοδομικού χαρακτόρα, ςτα οπούα ςυμπεριλαμβϊνονται προγρϊμματα «αςτικόσ αναγϋννηςησ και αναζωογόνηςησ» για την αναμόρφωςη και βελτύωςη περιοχών και αςτικόσ ανανϋωςησ για την αντικατϊςταςη υποβαθμιςμϋνων περιοχών. Επύςησ, γύνεται ςαφόσ αναφορϊ ςε «παρεμβϊςεισ ςε βιομηχανικϊ ό ϊλλα ενδιαφϋροντα μνημειακϊ ςύνολα, ςτη θεςμικό κατοχύρωςη τησ μελλοντικόσ χρόςησ των ςτρατοπϋδων» καθώσ και ςτη «δρομολόγηςη αναπλϊςεων ςε περιοχϋσ με βιομηχανικό ενδιαφϋρον». ε ςύγκριςη με το ιςχύον ΡΘ, ςτο προσ διαβούλευςη ςχϋδιο τύθεται το θϋμα τησ αξιοπούηςησ τησ αςτικόσ γησ και των περιοχών με ιςτορικό ενδιαφϋρον, ενώ παρϊλληλα αναγνωρύζεται το πρόβλημα τησ εγκατϊλειψησ ςτον αςτικό ιςτό. Κρύνεται λοιπόν, ότι τύθενται οι βϊςεισ για την αντιμετώπιςη αυτού του προβλόματοσ ςτην πόλη. Επιπλϋον, αναγνωρύζεται η τϊςη για ςτροφό των οικονομικών δραςτηριοτότων προσ τον τριτογενό τομϋα, τισ υπηρεςύεσ και την καινοτομύα. Με βϊςη αυτϊ κρύνεται, ότι το νϋο ρυθμιςτικό ϋχει λϊβει υπόψη του τισ τϊςεισ ανϊπτυξησ και το χαρακτόρα των οικονομικών δραςτηριοτότων ςτην πόλη, από τη δεκαετύα του 1990 και ϋπειτα (βλ. υποκεφϊλαιο 3.1.2) Θεςςαλονύκη 2012 Σο «Θεςςαλονύκη 2012» αφορϊ ςτην ολοκληρωμϋνη αξιοπούηςη των θυλϊκων που εξετϊζονται, ςυντϊχθηκε από το ΤΠΕΚΑ ςε ςυνεργαςύα με τον ΟΡΘΕ και παρουςιϊςτηκε τον επτϋμβριο του Σο εν λόγω ςχϋδιο προωθεύ πολιτικϋσ βιώςιμησ οικονομικόσ ανϊπτυξησ και ενύςχυςησ τησ ανταγωνιςτικότητασ του διεθνούσ ρόλου τησ πόλησ. 24

33 Παρακϊτω παρατύθενται οι ϊξονεσ που ορύζονται από το «Θεςςαλονύκη 2012» (ΤΠΕΚΑ & ΟΡΘΕ, 2010): I. Μεγϊλεσ παρεμβϊςεισ και ϋργα μητροπολιτικού επιπϋδου II. Βελτύωςη τησ λειτουργύασ και τησ εικόνασ τησ πόλησ III. Νϋα πρότυπα χωρικόσ αναδιοργϊνωςησ παλαιών περιοχών κατοικύασ IV. Βιώςιμη αςτικό κινητικότητα V. Περιβαλλοντικό προςταςύα και ςχεδιαςμόσ Ο ϊξονασ Ι αφορϊ ςτισ κατευθύνςεισ ςτρατηγικού χαρακτόρα προκειμϋνου να εφαρμοςτούν παρεμβϊςεισ και ϋργα, που θα καλύψουν κυρύωσ το περιβαλλοντικό και αναπτυξιακό ϋλλειμμα τησ Θεςςαλονύκησ. ύμφωνα με το ςχϋδιο αυτό, παρεμβϊςεισ και ϋργα, όπωσ η μετεγκατϊςταςη τησ ΔΕΘ και η απόδοςη των ςτρατοπϋδων ςτην πόλη ϋχουν ωσ ςτόχο την αξιοπούηςη τουσ ωσ χώροι πραςύνου και πολιτιςμού, καθώσ και την ϋνταξό τουσ ςτο πλϋγμα των ευρύτερων δραςτηριοτότων πόλησ. Επομϋνωσ, πρόκειται για ςτόχουσ, οι οπούοι μπορούν να ςυςχετιςτούν με την πολιτικό τησ επανϊχρηςησ, αφού πρόκειται για αξιοπούηςη των εκτϊςεων με ςκοπό την κϊλυψη την κοινωνικών αναγκών. Επιπλϋον το «Θεςςαλονύκη 2012» πρόκειται να αποτελϋςει ςυμπλόρωμα του ςχεδύου δρϊςησ «Θεςςαλονύκη Αύριο» (Εφημερύδα Αγγελιοφόροσ, 24/07/2011). ύμφωνα με δημοςύευμα ςτον τύπο, το «Θεςςαλονύκη Αύριο» θα περιλαμβϊνει τη δημιουργύα ενόσ αριθμού χώρων ςτϊθμευςησ, καθώσ και αναπλϊςεων με ςτόχο την ανϊδειξη μνημεύων και χώρων ςημαντικόσ αρχιτεκτονικόσ αξύασ τησ πόλησ. Ακόμη, προβλϋπεται η αύξηςη των ανοιχτών, δημόςιων χώρων και η αντιμετώπιςη των υποβαθμιςμϋνων περιβαλλοντικϊ περιοχών μϋςω τησ αναβϊθμιςόσ τουσ (Εφημερύδα Αγγελιοφόροσ, 24/07/2011) τρατηγικό χϋδιο Βιώςιμησ Ανϊπτυξησ Θεςςαλονύκησ Σο τρατηγικό χϋδιο Βιώςιμησ Ανϊπτυξησ ςυντϊχθηκε ςτισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 2000, ςτα πλαύςια μιασ κοινόσ προςπϊθειασ ςτρατηγικού ςχεδιαςμού για την πόλη τησ Θεςςαλονύκησ, ανϊμεςα ςτο τότε Τπουργεύο Μακεδονύασ Θρϊκησ, ςτην Περιφϋρεια ΚΜ και ςτον ΟΡΘΕ. το ςχϋδιο αυτό δόθηκε ϋμφαςη ςτην ϊμεςη επιρροό τησ μητροπολιτικόσ περιοχόσ Θεςςαλονύκησ, ςτο ςύνολο τησ ευρύτερησ περιοχόσ τησ και όχι ςε ςυγκεκριμϋνα τμόματϊ τησ. Σο τρατηγικό χϋδιο Βιώςιμησ Ανϊπτυξησ Θεςςαλονύκησ θϋτει τουσ ακόλουθουσ ϊξονεσ προτεραιότητασ για τη Μητροπολιτικό Περιοχό τησ Θεςςαλονύκησ (Τπουργεύο Μακεδονύασ-Θρϊκησ & ΟΡΘΕ, 2002:7-8): Διεθνοπούηςη και χωρικό ςυνοχό Ανταγωνιςτικότητα και καινοτομύα Κοινωνικό ςυνοχό και ιςότητα ευκαιριών Οικολογικό ιςορροπύα και ποιότητα ζωόσ τα πλαύςια του τρατηγικού χεδύου προτεύνονται επύςησ ϋξι τομεύσ δρϊςησ που εξειδικεύονται ςε Επιχειρηςιακϊ Προγρϊμματα: 1. Θεςμικό πλαύςιο και αςτικό διακυβϋρνηςη 2. Παραγωγικό ςύςτημα και καινοτομύα 3. Ανθρώπινο δυναμικό και απαςχόληςη 4. Σεχνικϋσ και κοινωνικϋσ υποδομϋσ 25

34 5. Κατοικύα και κοινωνικόσ εξοπλιςμόσ 6. Ποιότητα αςτικού περιβϊλλοντοσ Σο ςύςτημα των θυλϊκων των εγκαταλειμμϋνων περιοχών μπορεύ να ενταχθεύ ςτουσ τομεύσ δρϊςεισ 4 και 5. τον τομϋα δρϊςησ 4 γύνεται λόγοσ για την αντιμετώπιςη του αςτικού περιβϊλλοντοσ τησ πόλησ ωσ ϋνα ολοκληρωμϋνο ςύςτημα και τονύζεται η ανϊγκη για κοινωνικό εξοπλιςμό και υποδομϋσ. Ο τομϋασ δρϊςησ 5 ορύζει τισ παραμϋτρουσ, που πρϋπει να ληφθούν προκειμϋνου να επιτευχθεύ η κοινωνικό ςυνοχό ςε ϋνα ολοκληρωμϋνο ςύςτημα, ενώ παρϊλληλα ορύζονται παρϊμετροι, που ςυμφωνούν με την πολιτικό τησ επανϊχρηςησ (Τπουργεύο Μακεδονύασ-Θρϊκησ & ΟΡΘΕ, 2002:24): Να εξαςφαλύζει την επϊρκεια και την ιςόρροπη κατανομό των αςτικών υποδομών Να αξιοποιεύ τουσ διαθϋςιμουσ εθνικούσ και κοινοτικούσ πόρουσ για τον αςτικό χώρο Να ςχεδιϊζει την αςτικό ανϊπτυξη με ςεβαςμό ςτισ αρχϋσ τησ βιωςιμότητασ τον 5 ο τομϋα δρϊςησ, όπου τύθεται το πρόβλημα των υποβαθμιςμϋνων αςτικών περιοχών, ωσ ενϋργειεσ, που θα οδηγόςουν ςτην αναζωογόνηςό τουσ αναφϋρονται οι «ολοκληρωμϋνεσ παρεμβϊςεισ που αντιμετωπύζουν τισ οικονομικϋσ, κοινωνικϋσ, πολιτιςμικϋσ, περιβαλλοντικϋσ, ςυγκοινωνιακϋσ και ϊλλεσ διαςτϊςεισ του περιβϊλλοντοσ». Σϋλοσ, τα θϋματα διαχεύριςησ, οργϊνωςησ και ϋναρξησ των διαδικαςιών επανϊχρηςησ, τα οπούα κρύνονται πολύ ςημαντικϊ, όπωσ προϋκυψε ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ, θα μπορούςαν να ενταχθούν ςτον τομϋα δρϊςησ 1, του εν λόγω ςχεδύου Ν. 3986/11: Επεύγοντα Μϋτρα Εφαρμογόσ Μεςοπρόθεςμου Πλαιςύου Δημοςιονομικόσ Πολιτικόσ Υτϊνοντασ ςτο ςόμερα, η οικονομικό κρύςη που αντιμετωπύζει η χώρα μασ και τα νϋα κοινωνικϊ και οικονομικϊ δεδομϋνα, διαμορφώνουν και επαναπροςδιορύζουν, ανϊμεςα ςτα ϊλλα και τον χωρικό ςχεδιαςμό. Μιλώντασ για την αξιοπούηςη τησ αςτικόσ γησ, τη δημόςια περιουςύα και το θϋμα τησ εγκατϊλειψησ, η αναφορϊ ςτισ πρόςφατεσ οικονομικϋσ ρυθμύςεισ, που επηρεϊζουν πλϋον το ςχεδιαςμό, θεωρεύται απαραύτητη. Με τη θεςμοθϋτηςη του Ν. 3986/11, ο γνωςτόσ ωσ ο εφαρμοςτικόσ νόμοσ του Μεςοπρόθεςμου προγρϊμματοσ, αλλϊζουν τα δεδομϋνα διαχεύριςησ και αξιοπούηςησ των δημόςιων ακινότων, διαφοροποιώντασ τα καταρχϊσ από τα ιδιωτικϊ ακύνητα. Με τη ςύςταςη τησ ανώνυμησ εταιρύασ «ΣΑΜΕΙΟ ΑΞΙΟΠΟΙΗΗ ΙΔΙΨΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΤΙΑ ΣΟΤ ΔΗΜΟΙΟΤ Α.Ε.» «αξιοποιούνται περιουςιακϊ ςτοιχεύα τησ ιδιωτικόσ περιουςύασ του Δημοςύου και των περιουςιακών ςτοιχεύων των δημόςιων επιχειρόςεων των οπούων το μετοχικό κεφϊλαιο ανόκει εξ ολοκλόρου, ϊμεςα ό ϋμμεςα ςτο Δημόςιο ό ςε Ν.Π.Δ.Δ» (ΥΕΚ 152 Α / , ϊρ. 1, παρ.1). το ϊρθρο 10 του εν λόγω νόμου γύνεται λόγοσ για «πολεοδομικό ωρύμανςη των δημόςιων ακινότων, καθώσ και την απόδοςη ςε αυτϊ βιώςιμησ επενδυτικόσ ταυτότητασ, με ςκοπό την αξιοπούηςό τουσ που ςυνιςτϊ λόγο ϋντονου δημοςύου ςυμφϋροντοσ». Η κατεύθυνςη που δύνεται μϋςω αυτού του νόμου ϋχει ωσ ςτόχο την αξιοπούηςη των δημόςιων ακινότων και εκτϊςεων με κύριο ςτόχο την οικονομικό και όχι απαραύτητα κοινωφελό τουσ ανϊπτυξη. Από τισ κατευθυντόριεσ αυτϋσ 26

35 γραμμϋσ αποκλεύονται τα δημόςια ακύνητα, που υπϊγονται ςε περιοχϋσ προςταςύασ, ενώ ορύζονται ειδικότερα γενικού όροι δόμηςησ και ποςοςτϊ κϊλυψησ για τα εν λόγω ακύνητα. το ϊρθρο 12 ορύζεται ο χωρικόσ προοριςμόσ των δημόςιων ακινότων και καταρτύζονται και εγκρύνονται Ειδικϊ χϋδια Ανϊπτυξησ Δημοςύων Ακινότων (ΕΦΑΔΑ). Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι ωσ χωρικόσ προοριςμόσ εννοεύται η επενδυτικό ταυτότητα των ακινότων, δηλαδό η δυνατότητα οικονομικόσ τουσ αξιοπούηςησ. Ϊτςι, για τα προσ αξιοπούηςη ακύνητα εγκρύνονται (ΥΕΚ 152 Α / , ϊρ. 12, παρ.1): Ο βαςικόσ χωρικόσ προοριςμόσ Οι ειδικότερεσ επιτρεπόμενεσ χρόςεισ γησ Οι ειδικού όροι και περιοριςμού δόμηςησ Ειδικϋσ ζώνεσ προςταςύασ και ελϋγχου ςτισ οπούεσ εύναι δυνατό να επιβϊλλονται ειδικού όροι και περιοριςμού ςτισ χρόςεισ γησ, ςτη δόμηςη και ςτην εγκατϊςταςη και ϊςκηςη δραςτηριοτότων και λειτουργιών Οι περιβαλλοντικού όροι το ύδιο ϊρθρο τονύζεται ο υπερκεύμενοσ ρόλοσ των ΕΦΑΔΑ, καθώσ προκειμϋνου να εφαρμοςτούν οι κατευθύνςεισ τουσ, υπϊρχει η δυνατότητα να τροποποιούνται τα γνωςτϊ ςχϋδια υπερκεύμενου ςχεδιαςμού, όπωσ τα εγκεκριμϋνα Ρ, ΓΠ, ΦΟΟΑΠ, ΖΟΕ και ϊλλα ςχϋδια χρόςεων γησ. Ακόμη, εύναι δυνατό η τροποπούηςη εγκεκριμϋνων ρυμοτομικών ςχεδύων, ςχεδύων πόλεωσ, πολεοδομικών μελετών και των διατϊξεων του ΓΟΚ προκειμϋνου «να αποδοθεύ ο βϋλτιςτοσ πολεοδομικόσ-επενδυτικόσ προοριςμόσ ςτο προσ αξιοπούηςη ακύνητο». Αξύζει επύςησ να ςημειωθεύ, ότι για τον οριςμό των ΕΦΑΑ ορύζεται ωσ καθ ύλιν αρμόδιο υπουργεύο το Τπουργεύο Οικονομικών, ενώ το ΤΠΕΚΑ αποκτϊ αρμοδιότητα μόνο ςε ςυνεργαςύα με το Τπουργεύο Οικονομικών Μελϋτεσ επανϊχρηςησ Η Μελϋτη του Δυτικού Σόξου Θεςςαλονύκησ τα πλαύςια των μελετών που εύχαν ςυναχθεύ για το γεγονόσ «Θεςςαλονύκη 1997: Πολιτιςτικό Πρωτεύουςα τησ Ευρώπησ» εκπονόθηκε μελϋτη για την αναβϊθμιςη και αναζωογόνηςη του δυτικού τμόματοσ τησ πόλησ, η οπούα ανϋδειξε και την προςϋγγιςη του «Δυτικού Σόξου». Οι Δόμοι τησ δυτικόσ Θεςςαλονύκησ ςυμμετεύχαν ςτην προςπϊθεια ενόσ ςτρατηγικού ςχεδιαςμού με ςτόχο την αξιοπούηςη χώρων εγκαταλειμμϋνων, με απουςύα χρόςησ. Σο ςημαντικότερο χαρακτηριςτικό αυτού του προγρϊμματοσ όταν ότι αποτϋλεςε την πρώτη προςπϊθεια ενόσ αριθμού Δόμων, να αντιμετωπύςουν τα επιμϋρουσ προβλόματϊ τουσ ωσ ϋνα ςύνολο. Πιο ςυγκεκριμϋνα, η μελϋτη του «Δυτικού Σόξου» περιλαμβϊνει ϊξονεσ, που αφορούν ςτην αξιοπούηςη των ςτρατοπϋδων και των παλαιών βιομηχανικών κτιρύων, ςτη δημιουργύα χώρων πραςύνου, αθλητιςμού, πολιτιςμού και ςε ϊλλεσ παραμϋτρουσ με ςτόχο την αναβϊθμιςη τησ εικόνασ τησ περιοχόσ. Η μελϋτη αυτό αποτϋλεςε μια πρώτη προςπϊθεια για την ςυνολικό αντιμετώπιςη μιασ υποβαθμιςμϋνησ ενότητασ και ϋθεςε τουσ πρώτουσ προβληματιςμούσ για επανϊχρηςη. 27

36 τη ςυνϋχεια ςυντϊχθηκε ϋνα Σοπικό χϋδιο Ανϊπτυξησ τησ Βορειοδυτικόσ Θεςςαλονύκησ, που αποτελεύ παρϊδειγμα ολοκληρωμϋνου προγρϊμματοσ ϋργων και δρϊςεων προκειμϋνου να διαςφαλιςτεύ η ανϊπτυξη και κοινωνικό ςυνοχό τησ περιοχόσ. Σα χαρακτηριςτικϊ του εν λόγω ϋργου εύναι τα εξόσ (Καρολύδου, 2005:18-19): Αποτελεύ τμόμα του υποςυςτόματοσ του τρατηγικού χεδύου Βιώςιμησ Ανϊπτυξησ Θεςςαλονύκησ. Επιδιώκει τον καλύτερο δυνατό τρόπο ϋνταξησ και τον πρωταγωνιςτικό ρόλο τησ ΒΔ Θεςςαλονύκησ ςτην ευρύτερη μητροπολιτικό περιοχό τησ. Αναδεικνύει τα ιδιαύτερα τοπικϊ χαρακτηριςτικϊ τησ ευρύτερησ ΒΔ περιοχόσ, αλλϊ και του κϊθε ΟΣΑ επιμϋρουσ, με κεντρικό επιδύωξη την ανϊδειξη ό τη δημιουργύα τοπικών πόλων ανϊπτυξησ. Επιτυγχϊνει τη δικτύωςη των αναπτυξιακών πόλων μϋςα από κοινϋσ δρϊςεισ και ςυγκεκριμϋνα ϋργα. Απελευθερώνει την ενδογενό δυναμικό τησ περιοχόσ μϋςω τησ δημιουργύασ δικτύου πόλων με επιμϋρουσ αντϋνεσ και κατϊλληλων προώποθϋςεων για ανϊπτυξη και πλόρη απαςχόληςη του ανθρώπινου δυναμικού. Δημιουργεύ γενικϋσ και ειδικϋσ προώποθϋςεισ για την ανϊπτυξη με ςτόχο τα πολλαπλαςιαςτικϊ και ςωρευτικϊ αποτελϋςματα μϋςω τησ ενςωμϊτωςησ και δικτύωςησ με την ευρύτερη Μητροπολιτικό περιοχό. το ςχϋδιο αυτό προςδιορύζεται το πρόβλημα τησ αναξιοπούητησ αςτικόσ γησ. Ψςτόςο, αν και τϋθηκαν αρχϋσ αξιοπούηςησ τησ, το ςχϋδιο αυτό δεν εφαρμόςτηκε ποτϋ. Ο ρόλοσ τησ Βορειοδυτικόσ Αναπτυξιακόσ Σο 2001 ςυςτϊθηκε η Αναπτυξιακό Εταιρύα Βορειοδυτικόσ Θεςςαλονύκησ με τη ςυμμετοχό 11 ΟΣΑ, του τότε Τπουργεύου Μακεδονύασ-Θρϊκησ (ΤΜΑΘ) και του Περιφερειακού Σαμεύου Ανϊπτυξησ ΚΜ με ςτόχο την αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ, τον επαναπροςδιοριςμό των βαςικών αρχών χωροταξύασ και πολεοδομύασ και την ανϊπτυξη των απαραύτητων υποδομών και λειτουργιών (Καρολύδου, 2005:17). Ϊνασ από τουσ επιμϋρουσ ςτόχουσ που τϋθηκαν, αφορούςε ςτην προώθηςη τησ ςταδιακόσ αποδϋςμευςησ και αξιοπούηςησ των ςτρατοπϋδων με ςκοπό την κοινωφελό τουσ αξιοπούηςη. Σϋθηκε λοιπόν μια πολύ ςημαντικό κατεύθυνςη αξιοπούηςησ τησ υπϊρχουςασ, ανεκμετϊλλευτησ αςτικόσ γησ. Η Αναπτυξιακό Εταιρύα ΒΔ Θεςςαλονύκησ αςχολόθηκε με τα θϋματα διεκδύκηςησ των ςτρατοπϋδων και ανϋλαβε την πρωτοβουλύα για τη ςύνταξη προδιαγραφών πολεοδομικών και οικονομοτεχνικών μελετών για κϊθε ςτρατόπεδο. Επομϋνωσ, ϋχει τεθεύ το ζότημα τησ αξιοπούηςησ των ςτρατοπϋδων επύ τη βϊςει ενόσ ενιαύου ςχεδύου και κυρύωσ ϋχει αναγνωριςτεύ το πρόβλημα, που αφορϊ ςτον οριςμό ενόσ φορϋα για τη διαχεύριςη και την αξιοπούηςη των εκτϊςεων αυτών. ύμφωνα με την εταιρεύα, οι περιοχϋσ αυτϋσ δεν θα πρϋπει να αντιμετωπιςτούν απλώσ ωσ κενϋσ εκτϊςεισ για την ευκαιριακό ό και τυχαύα ανϊπτυξη υποδομών. Αντύθετα, βαςικό ςτόχο πρϋπει να αποτελεύ η βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ ςτην ευρύτερη περιοχό τουσ και επομϋνωσ η χωροθϋτηςη χρόςεων, 28

37 που απουςιϊζουν και εύναι αναγκαύεσ, πρϋπει να ςυνδυϊζονται με το αςτικό πρϊςινο, κοινωφελεύσ εγκαταςτϊςεισ κλπ. Μετϊ την αποδϋςμευςη και αξιοπούηςη των ςτρατοπϋδων η εταιρύα ϋθεςε ςαν απώτερο ςτόχο την ενοπούηςη των χώρων, για τη διευκόλυνςη τησ προςβαςιμότητασ ςε όλουσ τουσ Δόμουσ (Καρολύδου, 2005:17-18). όμερα μετϊ από μια περύοδο ύφεςησ που πϋραςε η εν λόγω εταιρεύα, γύνονται προςπϊθειεσ επενϊκαμψόσ τησ από αρμόδιουσ φορεύσ τη δυτικόσ Θεςςαλονύκησ Ειδικό Σεχνικό-Οικονομικό Μελϋτη για την Αξιοπούηςη τρατοπϋδων του Πολεοδομικού υγκροτόματοσ Θεςςαλονύκησ Η εν λόγω μελϋτη εκπονόθηκε από τον ΟΡΘΕ (2001) ςε ςυνεργαςύα με ιδιωτικό γραφεύο (Γραφεύο Δοξιϊδη), υπό την επύβλεψη του τότε ΤΠΕΦΨΔΕ. Σα όρια τησ περιοχόσ μελϋτησ καθορύζονται από τουσ Ν. 1561/85 (ΥΕΚ 148 Α/6.9.85), Ν. 2745/99 (ΥΕΚ 224 Α/ ) και ειδικότερα από το «Εθνικό Πρόγραμμα τρατηγικόσ Αναδιϊταξησ τρατοπϋδων», που αποτελούςε αναπόςπαςτο μϋροσ του ωσ προσ το υπόλοιπο τμόμα του πρώην Νομού Θεςςαλονύκησ (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001:1). Η ειδικό τεχνικό-οικονομικό μελϋτη εύχε ωσ ςτόχο τη διερεύνηςη για την ανταλλαγό των χώρων των ςτρατοπϋδων του ΠΘ, με εκτϊςεισ αντύςτοιχησ αξύασ ςτην ΕΠΘ. Ϊτςι πραγματοποιόθηκε η αποτύμηςη δεκατριών ςτρατοπϋδων του ΠΘ και ςτη ςυνϋχεια παρουςιϊςτηκαν οι οικιςτικϋσ ενότητεσ και διαθϋςιμεσ εκτϊςεισ προσ αξιοπούηςη ςτο ΕΠΘ. Από την ανϊλυςη τησ τεχνικό-οικονομικόσ μελϋτησ προϋκυψε η ςυνολικό ϋκταςη των δεκατριών ςτρατοπϋδων, η οπούα φτϊνει τα 2.988,72 ςτρϋμματα, με ποςοςτό αποδεςμευόμενησ ϋκταςησ 57%. Μετϊ την εκτύμηςη των αξιών των εκτϊςεων των ςτρατοπϋδων εκτιμόθηκε η «αποδεςμευόμενη ϋκταςη», η οπούα αποτελεύ το τμόμα εκεύνο κϊθε ςτρατοπϋδου που «παραχωρεύται ςτο κοινωνικό ςύνολο ώςτε να βοηθόςει ςτη βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ και την πολεοδομικό αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ», ςύμφωνα με το ϊρθρο 3 του Ν. 2745/99. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι το ακριβϋσ ποςοςτό κϊθε ςτρατοπϋδου, που προτεύνεται να παραχωρηθεύ υπολογύςτηκε βϊςει των αναγκών των περιοχών, όπου εντϊςςεται το κϊθε ςτρατόπεδο, με την προώπόθεςη, ότι το ποςοςτό αυτό εύναι τουλϊχιςτον 50% για το ςύνολο των εκτϊςεων των ςτρατοπϋδων. Ϊτςι, η εν λόγω μελϋτη αποδύδει το 57% τησ ςυνολικόσ ϋκταςησ των 13 ςτρατοπϋδων ςτουσ Δόμουσ «για την δημιουργύα ελεύθερων χώρων, πϊρκων πραςύνου και κοινωφελών λειτουργιών» (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001:145). Με την αξιοπούηςη των προσ αποδϋςμευςη εκτϊςεων των ςτρατοπϋδων, όπωσ προβλϋπεται από την εν λόγω μελϋτη, θα καλυφθούν κοινωφελεύσ λειτουργύεσ και θα δημιουργηθούν προοπτικϋσ κοινωνικόσ ανϊπτυξησ, που θα βαςύζονται ςε (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001:146): υναινετικϋσ διαδικαςύεσ με τουσ πολύτεσ τησ ευρύτερησ περιοχόσ, την τοπικό αυτοδιούκηςη και τουσ χρόςτεσ. Ανταλλϊγματα κοινωνικόσ φύςεωσ με την τοπικό αυτοδιούκηςη. Έργα τοπικόσ εμβϋλειασ και ςημειακϋσ παρεμβϊςεισ. Παρότρυνςη του πληθυςμού ςε ςυμμετοχικϋσ διαδικαςύεσ ώςτε να ςυμβϊλει ςτην οικονομικό και κοινωνικό αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ. Η μελϋτη δεν ϋχει ιδιαύτερεσ χωροταξικϋσ παραμϋτρουσ, καθώσ αςχολεύται κυρύωσ με την δυνατότητα διαμόρφωςησ ςεναρύων κατανομόσ του χώρου ςε 29

38 χρόςεισ οικονομικόσ εκμετϊλλευςησ, ταμειακών ροών και απόδοςησ των χώρων των ςτρατοπϋδων. Ϊτςι, δεν προτεύνονται ςενϊρια εκμετϊλλευςησ για κϊθε ςτρατόπεδο, αλλϊ δύνονται οι βαςικϋσ κατευθύνςεισ για τον οριςμό των χρόςεων τουσ. Ακόμη, δύνονται αναπτυξιακϊ ςενϊρια, που αφορούν ςτην αντιςτούχιςη τησ αξύασ των ςτρατοπϋδων με εκτϊςεισ τησ ΕΠΘ. Η εκπόνηςη αυτόσ τησ μελϋτησ, αν και αποτϋλεςε ϋνα πρώτο βόμα προκειμϋνου να κινηθούν οι απαραύτητεσ διαδικαςύεσ για την αξιοπούηςη των ςτρατοπϋδων, ςύμφωνα με το πνεύμα του Ν. 2745/99, δεν εφαρμόςτηκε ποτϋ. ε αυτό το ςημεύο, αξύζει να ςημειωθεύ, ότι εντοπύζονται και ϊλλεσ μελϋτεσ οι οπούεσ αφορούν ςτην προςπϊθεια αξιοπούηςησ και επανϊχρηςησ περιοχών εγκαταλελειμμϋνων ό υπό εγκατϊλειψη. Ψςτόςο, καθώσ πρόκειται για μεμονωμϋνεσ περιπτώςεισ, αυτϋσ αναφϋρονται ςτο υποκεφϊλαιο όπου αναλύονται ξεχωριςτϊ οι περιοχϋσ που εξετϊζονται ςτην παρούςα τρατηγικό. 3.2 Ιςτορικό υπόβαθρο για τη δημιουργύα αποθϋματοσ ςτη πόλη Σϋλη 19 ου αι Διαχρονικϊ η Θεςςαλονύκη όταν μια πόλη με ςημαντικό τοπικό ανϊπτυξη. Μϋχρι τα μϋςα του 19 ου αι. οι κϊτοικού τησ ζούςαν κυρύωσ από τη γεωργύα, ωςτόςο μϋχρι τα τϋλη του ύδιου αιώνα η οικονομύα τησ εύχε μεταςχηματιςτεύ το εμπόριο ϋπαιξε πολύ ςημαντικό ρόλο ςτην οικονομικό ανϊπτυξη τησ πόλησ, ενώ ο βιοτεχνικόσ και βιομηχανικόσ κλϊδοσ εύχαν μόλισ αρχύςει να αναπτύςςονται. Σην ύδια εποχό η πόλη αποκτϊ ςημαςύα, κυρύωσ λόγω τησ γεωγραφικόσ τησ θϋςησ και του δικτύου θαλϊςςιων και ςιδηροδρομικών επικοινωνιών (Αναςταςιϊδου, 2008:150). τα τϋλη του 19 ου αι. εύχε αρχύςει να διαμορφώνεται ςτη Θεςςαλονύκη η χωρικό διϊταξη τησ βιομηχανύασ. Η πυρκαγιϊ του 1890 «ϋδωςε» ςτην πόλη νϋα εδϊφη προσ ανοικοδόμηςη και αξιοπούηςη, τόςο ςτο νότιο όςο και ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ. Δυτικϊ και λιγότερο νότια ϊρχιςε να ςυγκεντρώνεται την περύοδο αυτό η βιομηχανύα τησ πόλησ (Αναςταςιϊδου, 2008: ). Σην ύδια εποχό οι βιοτεχνύεσ τησ πόλησ εκςυγχρονύζονται με νϋεσ τεχνολογύεσ, χωρύσ όμωσ να φτϊνουν ϋνα επύπεδο παραγωγόσ βιομηχανικού τύπου. Η βιοτεχνύα εξελύςςεται, ενώ οι μεγϊλεσ βιομηχανικϋσ μονϊδεσ εύναι ελϊχιςτεσ, βρύςκονται εκτόσ πόλησ και καλύπτουν μεγϊλη ϋκταςη. το δυτικό τμόμα τησ πόλησ δημιουργεύται ςιγϊ-ςιγϊ η βιομηχανικό ζώνη, ενώ ςτο νότιο εκεύνη την περύοδο λειτουργεύ μόνο η αλευροποιύα Αλλατύνη. Η οικογϋνεια Αλλατύνη καταφϋρνει και ελϋγχει το όμιςυ τησ τοπικόσ βιομηχανικόσ παραγωγόσ και εξαπλώνεται οικοδομώντασ και το κεραμεύο Αλλατύνη ςτο ύδιο τμόμα τησ πόλησ. (Αναςταςιϊδου, 2008: ) Σο κοινό χαρακτηριςτικό των αντιδιαμετρικών αυτών περιοχών εύναι η θϋςη τουσ, η οπούα εύναι ϋξω από την τότε πόλη. Κατϊ κανόνα ςτην Θεςςαλονύκη οι βιομηχανικϋσ μονϊδεσ βρύςκονται εκτόσ πόλησ, με οριςμϋνεσ εξαιρϋςεισ, όπου μονϊδεσ χαμηλόσ όχληςησ με πολύ μικρότερη παραγωγό και επύπεδο υποδομών εντοπύζονται ςε αυτόν. Σο πλόθοσ των εργοςταςύων που δημιουργόθηκαν, οδόγηςε κοινωνιολογικϊ ςτο ςχηματιςμό μιασ εργατικόσ τϊξησ παρόμοιασ με αυτϋσ, που εντοπύζονται γενικότερα ςτισ βιομηχανικϋσ χώρεσ. Η ανϊπτυξη τησ βιομηχανύασ προσ το δυτικό και νότιο τμόμα δημιούργηςε ϋνα εύδοσ ημικυκλικού ςχηματιςμού, το οπούο όμωσ αποτελεύ το χαρακτηριςτικό 30

39 τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ τησ ύδιασ τησ πόλησ. Λόγω τησ γεωγραφικόσ τησ θϋςησ και του ανϊγλυφού τησ ςταδιακϊ προςθϋτονταν νϋα εδϊφη ςτον αςτικό ιςτό προσ αυτϋσ τισ κατευθύνςεισ. Η προςθόκη νϋων εδαφών ςτην πόλη ϊλλαξε δραςτικϊ την εικόνα τησ ςύμφωνα με την Φαςτϊογλου (2010:56-57), καθώσ ϋφερε «ςοβαρϋσ ςυνϋπειεσ ςτον οικονομικό χαρακτόρα τησ πόλησ», μεταςχηματύζοντασ την ςε βιομηχανικό περιφερειακό μητρόπολη. τα πλαύςια αυτόσ τησ λογικόσ δημιουργόθηκαν και οι πρώτεσ ςτρατιωτικϋσ εγκαταςτϊςεισ τησ πόλησ ςτα τϋλη του 19 ου αι. από τον τουρκικό ςτρατό (Βιτοπούλου, 2000:170). τισ αρχϋσ του 20 ου αι. η οικονομικό κατεύθυνςη τησ Θεςςαλονύκησ ϊρχιςε να αλλϊζει, καθώσ κϊποιοι κλϊδοι τησ φθύνουν ό ϊλλοι μεταςχηματύζονται. Παρόλο που οι κλϊδοι, που δραςτηριοποιούνται ςτην πόλη αλλϊζουν, αυτό ςυνεχύζει να εκβιομηχανύζεται με ςυγκρατημϋνουσ ρυθμούσ, καθώσ οι μεγϊλεσ επιχειρόςεισ παραμϋνουν ςπϊνιεσ και γειτνιϊζουν με μικρϋσ μονϊδεσ (Αναςταςιϊδου, 2008: ). Με την αύξηςη των βιομηχανικών μονϊδων, οι επιχειρηματύεσ τησ πόλησ -κι όχι μόνο- αποφϊςιςαν να οργανωθούν κι ϋτςι το 1914 δημιουργόθηκε ο ύνδεςμοσ Βιομηχανιών Μακεδονύασ. Ενώ ο βιομηχανικόσ τομϋασ τησ πόλησ βριςκόταν υπό ανϊπτυξη και οργϊνωςη, η πυρκαγιϊ του 1917 όρθε για να ταρϊξει αυτό την πορεύα ςτισ επιπτώςεισ τησ πυρκαγιϊσ μεταξύ ϊλλων ςυμπεριλαμβϊνεται και το «πϊγωμα» του βιομηχανικού τομϋα, καθώσ και τησ αγορϊσ τησ γησ και των ακινότων, η οπούα αποτελούςε προνομιακό τομϋα επενδύςεων. Καθώσ ο βιομηχανικόσ τομϋασ τησ πόλησ ςυνύςτατο από οριςμϋνεσ μεγϊλεσ μονϊδεσ και από πολλϋσ μικρϋσ, όταν δύςκολο να αξιοποιηθούν τα αντύςτοιχα προσ πώληςη και εκμετϊλλευςη οικόπεδα, ιδιαύτερα από τουσ μικρούσ βιοτϋχνεσ. Η κατϊςταςη αυτό θα δημιουργούςε την αλλαγό του πλούτου ςτην οικονομύα τησ Θεςςαλονύκησ. (Φεκύμογλου & Ρούπα, 2003:22-23). Από το 1920 και μετϊ ο βιομηχανικόσ τομϋασ τησ πόλησ δϋχεται πολλϋσ δυςκολύεσ: την περύοδο δεν δημιουργούνται ανώνυμεσ βιομηχανικϋσ εταιρύεσ λόγω τησ μικραςιατικόσ εκςτρατεύασ, ενώ μϋχρι το 1922 ακολουθεύ κύμα πτωχεύςεων λύγεσ νϋεσ επιχειρόςεισ δημιουργούνται, το 50% των οπούων αποτελούν καταςτόματα τροφύμων, υφαςμϊτων και οικοδομικών υλών (η ανοικοδόμηςη τησ πόλησ λόγω τησ πυρκαγιϊσ ανϋπτυξε τον τομϋα των οικοδομικών υλικών). Σαυτόχρονα εγκαθύςτανται ςτην Θεςςαλονύκη νϋοι πρόςφυγεσ επιχειρηματύεσ φϋρνοντασ μαζύ τουσ κεφϊλαια και εμπορεύματα (Φεκύμογλου & Ρούπα, 2003:24). Οι προςπϊθειεσ των βιομηχϊνων και των βιοτεχνών για ανϊπτυξη τησ πόλησ δεν εξαρτώνται μόνο από την τοπικό οικονομύα, καθώσ ο τομϋασ αυτόσ εξαρτϊται πολύ από την κρατικό υποςτόριξη. Ϊτςι λοιπόν μεγϊλεσ βιομηχανικϋσ μονϊδεσ τησ βόρειασ Ελλϊδασ αντιμετωπύζουν οικονομικϊ προβλόματα. Ενώ η βιομηχανύα και η βιοτεχνύα παρϊγουν για την τοπικό αγορϊ, που δεν βρύςκεται ακόμη ςε ςταθερό ανϊπτυξη, τον Οκτώβριο του 1926 η πρώτη Διεθνόσ Ϊκθεςη Θεςςαλονύκησ (ΔΕΘ) αποτϋλεςε το πεδύο για ενδοβαλκανικϋσ ςυναλλαγϋσ «ςε μια εποχό που υπϊρχει ανϊγκη να κινεύται χρόμα ςτην αγορϊ» (Φεκύμογλου & Ρούπα, 2003:30). Σην περύοδο η βιομηχανικό παραγωγό τησ βόρειασ Ελλϊδασ παρουςιϊζει υποχώρηςη ςε ποςοςτό που φτϊνει το 10%, για να ανακϊμψει ξανϊ το 1935 και να δημιουργηθούν νϋεσ επιχειρόςεισ. Η ςυγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ μϋχρι τότε εύχε ωσ εξόσ (χϊρτησ 1).: 31

40 α) Κυρύωσ ςτο βορειοδυτικό τμόμα, ςυμπεριλαμβανομϋνου του Λιμϋνα και του ςιδηροδρομικού ςταθμού β) τα νότια λύγεσ βιομηχανικϋσ μονϊδεσ, ςτη Σούμπα, την Φαριλϊου και την Καλαμαριϊ και γ) εκτόσ πόλησ, ςτουσ ϊξονεσ προσ Πολύγυρο, Βϋροια και Καλοχώρι. Οι ανεπτυγμϋνοι κλϊδοι που εκεύνη την περύοδο όταν περιςςότερο βιομηχανικού παρϊ βιοτεχνικού και μεταπούηςησ, όπωσ φαύνεται ςτον Πύνακα 1. ύμφωνα με τουσ Ανδρικοπούλου κ.ϊ. (1985:44) η ςυγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ ςε αυτϊ τα τμόματα τησ πόλησ δεύχνει μια «κεντρομόλο ανϊπτυξη ςτο βορειοδυτικό τμόμα και την εύςοδο από την Αθόνα, ενώ ϋνα μικρό μϋροσ τησ εύναι αποκεντρωμϋνο ϋξω από την πόλη, κϊτι που αντιςτοιχεύ ςτον προπολεμικό φιλελεύθερο καπιταλιςμό». Κωδικόσ Βιομθχανικόσ κλάδοσ Περιοχι δραςτθριοποίθςθσ Παραγωγι χθμικών ουςιών και προϊόντων Παραγωγι βαςικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών ςκευαςμάτων Παραγωγι άλλων μθ μεταλλικών προϊόντων 24 Παραγωγι βαςικών μετάλλων 36 Ζπιπλα - λοιπζσ βιομθχανίεσ Μοναςτηρίου - Λιμάνι Εντόσ πόλησ Άξονασ Θεςςαλονίκη - Βζροια Πύνακασ 1: υγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ ςτη Θεςςαλονύκη προπολεμικϊ Πηγό: Ανδρικοπούλου κ.ϊ. (1985:42) Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 20/5/11 Σην ύδια περύοδο που η πόλη αναπτύςςεται με γρόγορουσ ρυθμούσ δημιουργούνται τα πρώτα ςτρατόπεδα γύρω από τουσ αρχικούσ πυρόνεσ των παλιών ςτρατιωτικών εγκαταςτϊςεων, κυρύωσ ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ. Σο δυτικό τμόμα τησ πόλησ προςφϋρεται για την δημιουργύα ςτρατοπϋδων, καθώσ εκτόσ από μεγϊλεσ ανεκμετϊλλευτεσ εκτϊςεισ χαρακτηρύζεται από τη ςυμβατότητα χρόςεων γησ και τισ μεταφορικϋσ υποδομϋσ (Βιτοπούλου, 2000: ). το νότιο τμόμα τησ ο αριθμόσ των ςτρατοπϋδων εύναι μικρότεροσ, κϊτι το οπούο παρατηρεύται και ςτην περύπτωςη τησ χωροταξικόσ οργϊνωςησ των βιομηχανικών μονϊδων, οδηγώντασ ςε μια «αςυμμετρύα» τησ οργϊνωςησ τησ πόλησ. Ψςτόςο, η ϋκρηξη του Β Παγκοςμύου Πολϋμου το 1939 ςταμϊτηςε γι ακόμη μια φορϊ την πορεύα τησ βιομηχανικόσ ανϊπτυξησ (Φεκύμογλου & Ρούπα, 2003:35-42). Οι επιπτώςεισ του πολϋμου ςτην Θεςςαλονύκη όταν μεγϊλεσ, καθώσ ανατινϊχθηκαν τόποι ςημαντικόσ οικονομικόσ ςημαςύασ, όπωσ ο Λιμϋνασ και η ΔΕΘ. 32

41 Φϊρτησ 1: Περιοχό δραςτηριοπούηςησ των βιομηχανικών κλϊδων μεταπολεμικϊ. Σο κϋντρο τησ πόλησ αποτελεύ ϋνα ζωντανό βιομηχανικό κϋντρο. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ ΑΠΘ 2011 Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 15/05/

42 Οι διαδικαςύεσ που ακολούθηςαν μετϊ τον πόλεμο (1944) με ςκοπό την αναςυγκρότηςη τησ οικονομύασ, αφορούςαν κυρύωσ τισ βιομηχανύεσ διατροφόσ. Ψςτόςο, η βιομηχανικό ανϊπτυξη τησ πόλησ δεν ενιςχύθηκε όςο θα ϋπρεπε, καθώσ οι ϊδειεσ ειςαγωγόσ για το ειςαγωγικό εμπόριο εκδύδονταν με αργό ρυθμό, χωρύσ να λαμβϊνεται υπόψη ο αναπτυξιακό δυναμικότητα τησ Θεςςαλονύκησ. Η ςχϋςη εξϊρτηςησ τησ βιομηχανύασ από το κεντρικό κρϊτοσ οδόγηςε ςτην ςταδιακό υποχώρηςη τησ τοπικόσ βιομηχανύασ, καθώσ η κρατικό πολιτικό ϋδινε ϋμφαςη ςτην βιομηχανικό ανϊπτυξη τησ Αττικόσ. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι «η βιομηχανύα τησ Μακεδονύασ ϋλαβε μόλισ το 3% των αναπτυξιακών δανεύων που δόθηκαν ςτισ αρχϋσ του 1950 και μόνο το 16% των μακροπρόθεςμων δανεύων, αν και η βιομηχανικό παραγωγό ξεπερνούςε το 1/5 τησ χώρασ» (Φεκύμογλου & Ρούπα, 2003:47-48) Μεταπολεμικό περύοδοσ 1980 Όςον αφορϊ ςτην πιο ςύγχρονη εποχό, η Αθόνα και η Θεςςαλονύκη αποτϋλεςαν τισ πρώτεσ ςε κατϊταξη ελληνικϋσ πόλεισ, που ςυνειςϋφεραν ςτην βιομηχανικό δομό τησ χώρασ. τη χωροθϋτηςη τησ βιομηχανύασ ςτη Θεςςαλονύκη, ςύμφωνα με τουσ Ανδρικοπούλου κ.ϊ. (1985:42) επικρϊτηςαν τρεισ τϊςεισ χωροθϋτηςησ: «οι δύο πρώτεσ τϊςεισ όταν κεντρομόλεσ και αφορούςαν το εςωτερικό τησ πόλησ και μϊλιςτα τα δύο τμόματα τησ προπολεμικόσ χωροθϋτηςησ τησ βιομηχανύασ. Η τρύτη τϊςη όταν φυγόκεντρη και αφορούςε τουσ ϊξονεσ ϋξω από τη πόλη (Θεςςαλονύκη Βϋροια) και τον ϊξονα προσ Λαγκαδϊ. αυτόν την περύοδο εμφανύζεται μια ϋνταςη τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ ςτισ προπολεμικϋσ θϋςεισ». Κατϊ την δεκαετύα του 60 η βιομηχανύα ςυνϋχιςε να ςυγκεντρώνεται βορειοδυτικϊ και νότια τησ πόλησ, ωςτόςο οι «φυγόκεντρεσ» τϊςεισ ενιςχύονταν όλο και περιςςότερο, ενώ παρϊλληλα ςτα πλαύςια τησ «καπιταλιςτικόσ ςυςςώρευςησ» παρατηρεύται ςτα μετϋπειτα χρόνια η ολοϋνα και μεγαλύτερη τϊςη για αποκϋντρωςη τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ. χετικϊ με τα ςτρατόπεδα, γύρω ςτα μϋςα τησ δεκαετύασ του 60, αυτϊ τα οπούα βρύςκονταν ςε γειτνύαςη με το κϋντρο και νότια εύχαν όδη αρχύςει να αποτελούν εκτϊςεισ εγκλωβιςμϋνεσ ςτον αςτικό ιςτό. Κατϊ τα ϊλλα, τα ςτρατόπεδα που όταν πιο απομακρυςμϋνα από το κϋντρο τησ πόλησ, αποτελούςαν κυρύωσ «χϋρςα τμόματα γησ ςε ϋναν ακόμη αδιαμόρφωτο ιςτό», κϊτι το οπούο επικρϊτηςε μϋχρι την εξϊπλωςη του αςτικού ιςτού προσ τα εκεύ (Βιτοπούλου, 2000:171). Σην ύδια περύοδο η βιομηχανικό δραςτηριότητα τησ πόλησ επιςτρϋφει ςτισ παραδοςιακϋσ τησ δραςτηριότητεσ, όπωσ τα ελαφρϊσ βιομηχανύασ καταναλωτικϊ αγαθϊ και τα οικοδομικϊ υλικϊ, ενώ εμφανύζονται νϋοι κλϊδοι, που αφορούν ςτη μεταλλουργύα, τα χημικϊ και μεταφορικϊ. Η ςυγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ διαμορφώνεται διαρκώσ κατϊ την δεκαετύα αυτό για να καταλόξουν ωσ βαςικϋσ βιομηχανικϋσ θϋςεισ η Θϋρμη, η Ν. Ραιδεςτόσ, το Ψραιόκαςτρο, τα Διαβατϊ και το Καλοχώρι. Σην ύδια περύοδο ιδρύεται και η Βιομηχανικό Περιοχό ςτη ύνδο (Ανδρικοπούλου κ.ϊ., 1985:43). ε μικρό ςχετικϊ χρονικό διϊςτημα η βιομηχανικό δραςτηριότητα τησ πόλησ επεκτεύνεται ςε νϋουσ κλϊδουσ, όπωσ φαύνεται από τον αντύςτοιχο Πύνακα 2 και Φϊρτη 2. Όπωσ παρατηρεύται ςτον Πύνακα 2, η πόλη εμφανύζει διαρκώσ νϋουσ κλϊδουσ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ όπωσ: παροχό ηλεκτρικού ρεύματοσ, επεξεργαςύα λυμϊτων, ηλεκτρικϋσ μηχανϋσ κ.α. 34

43 Κωδικόσ Βιομθχανικόσ κλάδοσ Περιοχι δραςτθριοποίθςθσ 22 Εκτυπώςεισ εκδόςεισ 25 Καταςκευι μεταλλικών προϊόντων με εξαίρεςθ τα μθχανιματα και τα είδθ εξοπλιςμοφ 26 Μθ μεταλλικά ορυκτά 27 Βαςικά μζταλλα Παροχι θλεκτρικοφ ρεφματοσ, φυςικοφ αερίου, ατμοφ και κλιματιςμοφ Παραγωγι άλλων μθ μεταλλικών προϊόντων 24 Παραγωγι βαςικών μετάλλων 36 Ζπιπλα - λοιπζσ βιομθχανίεσ Βόρειο & Βορειοδυτικό τμήμα Νότιο τμήμα Άξονασ Θεςςαλονίκη Βζροια Πύνακασ 2: υγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ ςτη Θεςςαλονύκη κατϊ τη δεκαετύα του 60 Πηγό: Ανδρικοπούλου κ.ϊ. (1985:42) Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/5/11 35

44 Φϊρτησ 2: Περιοχό δραςτηριοπούηςησ των κλϊδων κατϊ κωδικό κατϊ τη διϊρκεια τησ δεκαετύασ του 60. Η βιομηχανικό δραςτηριότητα ϋχει χαθεύ από το κϋντρο τησ πόλησ, ενώ ςτο νότιο τμόμα ϋχουν χωροθετηθεύ κλϊδοι, που αφορούν ςτη μεταλλουργύα και τη παραγωγό τησ. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 15/05/2011 Κατϊ τη διϊρκεια τησ δεκαετύασ το κϋντρο δυναμικόσ τησ βιομηχανύασ μετατοπύζεται ςτα μη-μεταλλικϊ ορυκτϊ, την υφαντουργύα και τα τρόφιμα, ενώ από το 73 και μετϊ και ςτον κλϊδο των ποτών και καπνών (Ανδρικοπούλου κ.ϊ., 1985:9). Κατϊ την περύοδο αυτό παρατηρεύται μια γενικότερη υποχώρηςη του ρυθμού αύξηςησ των κλϊδων, η οπούα ςύμφωνα με τουσ Ανδρικοπούλου κ.ϊ. (1985:9) μεταφρϊζεται ςε «αποδυνϊμωςη των ενδιϊμεςων και κεφαλαιουχικών κλϊδων καθώσ και τη ςχετικό εξειδύκευςη τησ ελληνικόσ βιομηχανύασ ςε κλϊδουσ ϋνταςησ πρώτων υλών και ϋνταςησ εργαςύασ καθώσ και γενικότερα ςε κλϊδουσ χαμηλού τεχνολογικού επιπϋδου». Εκτόσ από την τομεακό αλλαγό, παρϊλληλα παρατηρεύται ςημαντικό αλλαγό και ςτη χωρικό διϊταξη τησ βιομηχανύασ, καθώσ την περύοδο αποδυναμώθηκε ςε μεγϊλο βαθμό το ΠΘ, όςον αφορϊ ςτη ςημαςύα του ωσ βιομηχανικό πόλο ανϊπτυξησ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, όπωσ φαύνεται και ςτουσ Φϊρτεσ 3 36

45 και 4 η ςυγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ διαχϋεται ςτο ευρύτερο ςύνολο του ΠΘ. Μϋχρι τισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 80 η εικόνα τησ απαςχόληςησ κϊθε βιομηχανικού τομϋα τησ πόλησ παρουςιϊζει και την βιομηχανικό δραςτηριότητα, η οπούα δεν εύναι ςταθερό ςτισ περιςςότερεσ περιπτώςεισ η απαςχόληςη ςτη δυτικό Θεςςαλονύκη μειώνεται ςημαντικϊ, ςτην νότια παρουςιϊζει αρχικϊ μεύωςη και μετϊ αλματώδη αύξηςη, ενώ η περιοχό του Λαγκαδϊ που παρουςύαζε αρχικϊ μικρό ρυθμό ανϊπτυξησ μϋχρι τα πρώτα ϋτη τησ δεκαετύασ του 80 κατϋλαβε την δεύτερη θϋςη ςτο ευρύτερο ΠΘ (Ανδρικοπούλου κ.α., 1985:22). Κωδικόσ Βιομθχανικόσ κλάδοσ Παραγωγι χθμικών ουςιών και προϊόντων Παραγωγι βαςικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών ςκευαςμάτων 22 Εκτυπώςεισ εκδόςεισ 23 Παραγωγι άλλων μθ μεταλλικών προϊόντων 24 Παραγωγι βαςικών μετάλλων Παραγωγι άλλων μθ μεταλλικών προϊόντων Παραγωγι βαςικών μετάλλων Καταςκευι μεταλλικών προϊόντων με εξαίρεςθ τα μθχανιματα και τα είδθ εξοπλιςμοφ 26 Μθ μεταλλικά ορυκτά 27 Βαςικά μζταλλα 35 Παροχι θλεκτρικοφ ρεφματοσ, φυςικοφ αερίου, ατμοφ και κλιματιςμοφ 37 Επεξεργαςία λυμάτων Παραγωγι άλλων μθ μεταλλικών προϊόντων Παραγωγι βαςικών μετάλλων Παροχι θλεκτρικοφ ρεφματοσ, φυςικοφ αερίου, ατμοφ και κλιματιςμοφ Επεξεργαςία λυμάτων 22 Εκτυπώςεισ εκδόςεισ 30 Μθχανζσ γραφείου - Ηλεκτρονικοί υπολογιςτζσ Περιοχι δραςτθριοποίθςθσ Μοναςτηρίου - Λιμάνι Θζρμη - Νζα Ραιδεςτόσ Άξονασ προσ Λαγκαδά 37

46 31 Ηλεκτρικζσ μθχανζσ, ςυςκευζσ κλπ υςκευζσ ραδιοφωνίασ, τθλεόραςθσ και επικοινωνιών Παραγωγι άλλων μθ μεταλλικών προϊόντων Παραγωγι βαςικών μετάλλων Μθχανζσ γραφείου - Ηλεκτρονικοί υπολογιςτζσ Ηλεκτρικζσ μθχανζσ, ςυςκευζσ κλπ υςκευζσ ραδιοφωνίασ, τθλεόραςθσ και επικοινωνιών 36 Ζπιπλα - λοιπζσ βιομθχανίεσ Βιομηχανική Περιοχή ίνδου Άξονασ Θεςςαλονίκη Βζροια Πύνακασ 3: υγκϋντρωςη τησ βιομηχανύασ τησ Θεςςαλονύκησ το 1973 Πηγό: Ανδρικοπούλου κ.ϊ. (1985:42) Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 20/05/2011 Φϊρτησ 3: Η χωροθϋτηςη τησ βιομηχανύασ από το 1973 και μετϊ θυμύζει αρκετϊ την εικόνα τησ βιομηχανύασ ςτην πόλη ςόμερα. Ανϊπτυξό τησ ςτον ϊξονα του Λαγκαδϊ και ςτη ύνδο. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/05/

47 Φϊρτησ 4: Η βιομηχανύα που υπόρχε κατϊ τη δεκαετύα του 60 ςτη νότια Θεςςαλονύκη ϋχει εξαςθενόςει και επιβιώνει μόνο ςημειακϊ. Πιο ανατολικϊ παρατηρεύται ςημειακό εξϊπλωςη κλϊδων πολλών βιομηχανικών κλϊδων. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/05/2011 Η εικόνα τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ μετϊ το 85 παρουςιϊζει ανϊπτυξη ςτην Βιομηχανικό Περιοχό τησ ύνδου, ςτο Καλοχώρι και ςτη Θϋρμη, ενώ η δραςτηριότητα ςτη δυτικό Θεςςαλονύκη ϋχει εξαςθενόςει τελεύωσ. το Λαγκαδϊ παρουςιϊζεται μεύωςη ςτον αριθμό των μονϊδων, αν και υπϊρχει αύξηςη τησ απαςχόληςησ. Ϊνα αύτιο που φαύνεται να ϋχει επηρεϊςει αρνητικϊ τη βιομηχανικό δραςτηριότητα ςτουσ τομεύσ τησ πόλησ, εύναι η παραχώρηςη αδειών μϋςω των οπούων ενιςχύθηκε η Θϋρμη, ο Λαγκαδϊσ, η ύνδοσ και το Καλοχώρι και εξαςθϋνηςαν με τη ςειρϊ τουσ οι παραδοςιακού τομεύσ τησ δυτικόσ και νότιασ Θεςςαλονύκησ (Ανδρικοπούλου κ.ϊ., 1985:26-29). Ση δεκαετύα του 80 η Αθόνα μαζύ με την Θεςςαλονύκη καταλαμβϊνουν τισ πρώτεσ θϋςεισ των νομών με βϊςη τη προςϋγγιςη ςτη βιομηχανικό δομό τησ χώρασ, αν και η Θεςςαλονύκη αποτελεύ ϋναν από τουσ πιο διαφοροποιημϋνουσ 39

48 βιομηχανικούσ πόλουσ τησ χώρασ. ύμφωνα με τουσ Ανδρικοπούλου κ.ϊ. (1985:16) η βιομηχανύα τησ Θεςςαλονύκησ ϋχει την ικανότητα να παρουςιϊζει ταχύτερη ανϊπτυξη από ότι ςτο ςύνολο τησ χώρασ, καθώσ προςελκύει κλϊδουσ που ϋχουν υψηλό ρυθμό ανϊπτυξησ ςε αυτό. Ψςτόςο, η εξϊρτηςη που φαύνεται να ϋχει η βιομηχανύα από το κρϊτοσ μϊλλον ςτϋκεται εμπόδιο ςτην τοπικό βιομηχανικό ανϊπτυξη, με αποτϋλεςμα να εντεύνεται ακόμη περιςςότερο η τϊςη για υποβϊθμιςη τησ βιομηχανύασ, που κορυφώνεται ςτα αμϋςωσ επόμενα χρόνια Περύοδοσ 1990 μϋχρι ςόμερα Η ανϊπτυξη, που παρουςύαςε η Θεςςαλονύκη μϋχρι τη δεκαετύα του 80 ακολουθόθηκε από μια περύοδο αναδιϊρθρωςησ, κατϊ τη διϊρκεια τησ δεκαετύασ του τη γενικότερη υποβϊθμιςη τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ και ςτην ύπαρξη του πολεοδομικού «αποθϋματοσ» βαςικό ρόλο ϋπαιξαν η γενικότερη κρύςη του βιομηχανικού κλϊδου, οι κυβερνητικϋσ πολιτικϋσ, που δεν τον ενύςχυςαν και ϋνα ςύνολο κοινωνικών-οικονομικών παραγόντων και επιλογών, όπωσ η ςτροφό του κοινού ενδιαφϋροντοσ τησ πόλησ προσ τον τριτογενό τομϋα, τισ υπηρεςύεσ και την τεχνολογύα. ύμφωνα με τον Λαμπριανύδη (2008: ) η Θεςςαλονύκη μϋχρι τισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 90 «παρουςιϊζει μια ςειρϊ θετικών δεικτών», προςδύδοντασ ςτην πόλη ϋναν αναπτυξιακό δυναμιςμό, ο οπούοσ ωςτόςο βαςύζεται μόνο ςε οριςμϋνουσ οικονομικούσ κλϊδουσ. Η παραδοςιακό βιομηχανύα τησ Θεςςαλονύκησ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.1.2) κατϊφερε να αποτελϋςει ϋναν από τουσ κύριουσ μοχλούσ τησ οικονομικόσ ανϊπτυξησ τησ πόλησ, με πιο ανεπτυγμϋνουσ τουσ κλϊδουσ τησ κλωςτοώφαντουργύασ και τησ ϋνδυςησ. την υποχώρηςη τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ ςυνετϋλεςαν «η μεύωςη τησ προςτιθϋμενησ αξύασ ςε βιομηχανύεσ που απαςχολούςαν πϊνω από 20 ϊτομα και η αδυναμύα προςϋλκυςησ επιχειρόςεων για να εγκαταςτόςουν τισ ϋδρεσ τουσ», το οπούο οφεύλεται ςτη ςχετικό υποχώρηςη των δημοςύων και ιδιωτικών επενδύςεων (Λαμπριανύδησ, 2008: 301). Όςον αφορϊ ςτη χωροθϋτηςη τησ βιομηχανύασ, μονϊδεσ ςυναντώνται πλϋον ςτην ευρύτερη περιοχό τησ πόλησ, περιφερειακϊ. Πιο ςυγκεκριμϋνα ςτη Βιομηχανικό Περιοχό τησ ύνδου και ςτα βορειοδυτικϊ τησ πόλησ. Σην περύοδο αυτό γύνεται ςαφϋσ, ότι η βιομηχανικό δραςτηριότητα ςτην περιοχό εύναι αρκετϊ ευϊλωτη ςτο διεθνό ανταγωνιςμό (Κουρτϋςησ, 2008:277). Όπωσ αναφϋρει ο Κουρτϋςησ (2008:287), τη δεκαετύα του 1990 η αποβιομηχϊνιςη τησ πόλησ εύναι ιδιαιτϋρωσ ϋντονη, ενώ οι κλϊδοι που εμφανύζουν κϊποιο ςυγκριτικό πλεονϋκτημα εύναι αυτού τησ οινοποιύασ και των γαλακτοκομικών. Επιςημαύνει επύςησ ότι η πόλη τα τελευταύα χρόνια, από τα τϋλη του 90 και ϋπειτα, προςελκύει ϋδρεσ επιχειρόςεων, που δραςτηριοποιούνται ςτη βόρεια Ελλϊδα ό ςτην Αθόνα. Η αποβιομηχϊνιςη που εντοπύζεται ςτην Θεςςαλονύκη δεν αποτελεύ μια αναπϊντεχη εξϋλιξη, καθώσ ςύμφωνα με τον Λαμπριανύδη (2008:313) η αποβιομηχϊνιςη τησ χώρασ παρατηρεύται ςυνολικϊ κατϊ την περύοδο Ψςτόςο, όπωσ παρατηρεύται και ςτον Πύνακα 4 ο αριθμόσ των βιομηχανικών επιχειρόςεων τησ πόλησ παρϋμεινε ςταθερόσ. τον εν λόγω Πύνακα πραγματοποιεύται ςύγκριςη με την Αττικό, που αποτελεύ μεγαλύτερο βιομηχανικό κϋντρο τησ χώρασ. Όπωσ διαπιςτώνεται από τον Πύνακα 4, ο αριθμόσ των 40

49 βιομηχανικών επιχειρόςεων (%) τησ Θεςςαλονύκησ παρουςιϊζει μεγαλύτερη ςταθερότητα από ότι τησ Αττικόσ φνολο χώρασ α.α φνολο χώρασ (%) 100,00 100,00 100,00 Αττικι 49,20 76,60 44,40 Θεςςαλονίκθ 15,00 17,80 16,50 Πύνακασ 4: Αριθμόσ βιομηχανικών επιχειρόςεων με απαςχόληςη 20 ατόμων και ϊνω Πηγό: Λαμπριανύδησ, (2008:314), 15/5/11 Πιο αναλυτικϊ, ςύμφωνα με το Λαμπριανύδη, παρουςιϊζεται ςτον Πύνακα 5 το ποςοςτό επιχειρόςεων κατϊ βιομηχανικούσ κλϊδουσ κατϊ την περύοδο τησ αποβιομηχϊνιςησ τησ χώρασ. Όπωσ παρατηρεύται, οι επιχειρόςεισ των κλϊδων τησ καταςκευόσ ειδών ϋνδυςησ και επύπλων παρουςιϊζουν αύξηςη κατϊ την περύοδο Πτώςη εντοπύζεται ςτον κλϊδο των τροφύμων και ποτών, ενώ το ποςοςτό επιχειρόςεων των κλϊδων καταςκευόσ μεταλλικών προώόντων και κλωςτοώφαντουργικών υλών αυξομειώνεται κατϊ την ύδια περύοδο. Οι επιχειρόςεισ των υπόλοιπων κλϊδων -οι οπούοι δεν αποτελούν την παραδοςιακό βιομηχανύα τησ Θεςςαλονύκησ- παρουςιϊζουν αύξηςη κατϊ την δεκαετύα του 80, όπου η πόλη αναπτυςςόταν δυναμικϊ. Σο 2002 το ποςοςτό των εν λόγω επιχειρόςεων φτϊνει ςε χαμηλότερο επύπεδο από ότι ςτη δεκαετύα του 70. Βιομθχανικόσ κλάδοσ Καταςκευι ειδών ζνδυςθσ 27,00 24,40 24,80 25,10 27,80 29,40 Βιομθχανία τροφίμων και ποτών 11,20 11,90 10,50 9,30 8,70 9,40 Καταςκευι επίπλων 11,10 13,60 12,10 11,20 10,30 17,00 Καταςκευι μεταλλικών προϊόντων με εξαίρεςθ τα μθχανιματα και τα είδθ 10,60 9,30 9,20 8,10 7,10 10,60 εξοπλιςμοφ Καταςκευι κλωςτοχφαντουργικών υλών 6,40 6,40 5,80 4,90 4,90 6,00 Τπόλοιπεσ 33,70 34,40 37,60 41,40 41,20 27,60 φνολο 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Πύνακασ 5: Ποςοςτό (%) επιχειρόςεων κϊθε κλϊδου ςτο ςύνολο των μεταποιητικών επιχειρόςεων τησ Θεςςαλονύκησ Πηγό: Λαμπριανύδησ, (2008:317), 15/05/2011 τισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 90 οι παραδοςιακϊ κυρύαρχοι βιομηχανικού κλϊδοι του ϋτοιμου ενδύματοσ, τησ κλωςτοώφαντουργύασ, τησ υπόδηςησ και τησ εμπορικόσ επεξεργαςύασ καπνού αποδυναμώνονται. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι κατϊ την περύοδο υποχωρεύ το 43% των επιχειρόςεων ϋνδυςησ (Λαμπριανύδησ, 2008:316). Η μεύωςη αυτό δεν οφεύλεται μόνο ςτο κλεύςιμο των βιομηχανιών την περύοδο αυτό αποτελεύ μια πολύ καλό επιχειρηματικό επιλογό η μετεγκατϊςταςη βιομηχανικών εγκαταςτϊςεων τησ βόρειασ Ελλϊδασ ςτισ 41

50 γειτονικϋσ βαλκανικϋσ χώρεσ. Επιπλϋον ςτισ αρχϋσ τησ ύδιασ περιόδου, ςημαντικόσ αριθμόσ δυναμικών επιχειρόςεων τησ Θεςςαλονύκησ εξαγορϊζεται από επιχειρόςεισ που ϋχουν ωσ ϋδρα την Αθόνα. Μϋςω τησ αποδυνϊμωςησ αυτού του οικονομικού τομϋα, ςτην πόλη αναπτύχθηκαν οι κλϊδοι του τριτογενό τομϋα παραγωγόσ, όπωσ αναφϋρει και ο Λαμπριανύδησ (2008: ): «δραςτηριότητεσ του τομϋα των υπηρεςιών, όπωσ ξενοδοχεύα, ςούπερ μϊρκετ, εμπορικϊ κϋντρα, κλινικϋσ κ.ϊ. παρουςύαςαν ραγδαύα ανϊπτυξη ςτην πόλη, με τη δημιουργύα κυρύωσ πολυεθνικού κεφαλαύου και κεφαλαύου με ϋδρα την Αθόνα». Η ανϊπτυξη αυτών των υπηρεςιών ϋδωςε μια νϋα αναπτυξιακό προοπτικό ςτην πόλη, ωςτόςο με αυτόν τον τρόπο αποδυναμώθηκε ςημαντικϊ η παραδοςιακϊ τοπικό τησ ανϊπτυξη. Από πολεοδομικόσ ϊποψησ λοιπόν, εντόσ του ΠΘ, την περύοδο αυτό εντοπύζονται «θύλακεσ» υπό εγκατϊλειψη, λόγω τησ υποχώρηςησ τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ από το 1970 και ϋπειτα και τησ γενικότερησ οικονομικόσ κρύςησ ςτην χώρα, τα τελευταύα χρόνια. Πιο ςυγκεκριμϋνα εντοπύζονται ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ, το οπούο αποδυναμώθηκε πριν περύπου 20 χρόνια, καθώσ και ςτο νότιο, όπωσ προϋκυψε με την παρουςύαςη τησ εξϋλιξησ τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ, ςτο παρόν κεφϊλαιο (χϊρτεσ 5 και 6). Ψςτόςο, ςτην παρούςα εργαςύα εξετϊζονται και ϊλλα ςύνολα που μπορούν να χαρακτηριςτούν ωσ εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ, όπωσ τα ςτρατόπεδα και περιοχϋσ με τϊςεισ εγκατϊλειψησ. Σο κοινό χαρακτηριςτικό των ςυνόλων αυτών δεν εύναι μόνο η εγκατϊλειψη που τα οδηγεύ ςε «τρύπεσ του αςτικού ιςτού», αλλϊ το γεγονόσ, ότι ςαν ϋνα ενιαύο ςύςτημα δημιουργούν μια αςυμμετρύα ςτην πόλη, κϊτι το οπούο ςυμβαδύζει ϊλλωςτε και με την όλη πορεύα τησ κοινωνικό-οικονομικόσ εξϋλιξησ τησ Θεςςαλονύκησ κατϊ τον προηγούμενο αιώνα. 42

51 Φϊρτησ 5: Η εξϋλιξη τησ βιομηχανικόσ-βιοτεχνικόσ δραςτηριότητασ ςτο ΠΘ κατϊ την πϊροδο των ετών. Ο «πυρόνασ» βρύςκεται ςτην καρδιϊ του ΠΘ. Διακρύνεται η εξϊπλωςη τησ δυτικϊ και νοτιοανατολικϊ του ΠΘ ςε ςχόμα ημικυκλικό. Εμφανόσ εύναι η ανιςορροπύα μεταξύ δυτικού και νότιου τμόματοσ, καθώσ εντοπύζονται περιςςότεροι «πόλοι» ςτο δυτικό τμόμα από ότι ςτο νοτιοανατολικό. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ ΑΠΘ 2011 Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 15/07/

52 Φϊρτησ 6: Αςυμμετρύα ςτη χωροθϋτηςη των ςτρατοπϋδων ςτη Θεςςαλονύκη. Όπωσ και η εξϊπλωςη των βιομηχανικών μονϊδων, ϋτςι και αυτό των ςτρατοπϋδων εύναι ημικυκλικό. Με μαύρο χρώμα διακρύνονται τα ςτρατόπεδα. Εύναι εμφανόσ η ανιςορροπύα τησ ύπαρξησ των ςτρατοπϋδων μεταξύ δυτικού και νότιου τμόματοσ τησ πόλησ. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 15/07/

53 3.3 Πολεοδομικό Διϊςταςη: Εγκαταλελειμμϋνεσ και υπό εγκατϊλειψη περιοχϋσ το παρόν υποκεφϊλαιο πρόκειται να παρουςιαςτούν οι εγκαταλελειμμϋνεσ και υπό εγκατϊλειψη περιοχϋσ, ωσ προσ τισ διαςτϊςεισ τησ τρατηγικόσ: Πολεοδομικό-Οικονομικό-Περιβαλλοντικό-Θεςμικό. Για τον ςυντονιςμό αυτών των περιοχών αναγκαύα κρύνεται αρχικϊ η κατηγοριοπούηςό τουσ, η οπούα πρόκειται να πραγματοποιηθεύ ςτο υποκεφϊλαιο τη ςυνϋχεια, γύνεται ανϊλυςη των περιοχών, ωσ προσ ιςτορικϊ και γενικϊ ςτοιχεύα, τισ τϊςεισ εγκατϊλειψησ και το ρόλο τουσ ςτον αςτικό ιςτό. Σϋλοσ, πραγματοποιεύται τελικό επιλογό των περιοχών ςτο ςύςτημα αξιοπούηςησ τησ τρατηγικόσ, ωσ προσ οριςμϋνα κριτόρια, που προςδιορύςτηκαν από την ομϊδα εργαςύασ Κατηγοριοπούηςη περιοχών Όπωσ προϋκυψε από το υποκεφϊλαιο 3.2, ϋνα πλϋγμα οικονομικών, κοινωνικών, ιςτορικών και πολιτικών παραγόντων και αποφϊςεων διαμόρφωςε τη χωρικό ανακατϊταξη των χρόςεων ςτον αςτικό ιςτό τησ Θεςςαλονύκησ. το ΠΘ και ςτη φυςικό του ςυνϋχεια, εντοπύζονται ςόμερα κτύρια και ςύνολα που δεν ϋχουν χρόςη ό που απειλούνται από εγκατϊλειψη. Οι θύλακεσ αυτού βρύςκονται ςε τμόματα τησ πόλησ, τα οπούα ϋπαιξαν ςημαντικό ρόλο ςτην ιςτορύα τησ βιομηχανικόσ και οικονομικόσ τησ ανϊπτυξησ. τα τμόματα αυτϊ τησ πόλησ εντοπύζονται εκτόσ από βιομηχανικϋσ εγκαταςτϊςεισ, ςύνολα υπό εγκατϊλειψη και ςτρατόπεδα. τα πλαύςια τησ πολιτικόσ τησ επανϊχρηςησ, θα αναλυθούν οι δυνατότητεσ και οι προοπτικϋσ ϋνταξησ οριςμϋνων από αυτούσ τουσ θύλακεσ ςτον αςτικό ιςτό. Για την κατανόηςη των εγκαταλειμμϋνων περιοχών και τη διαμόρφωςη ενόσ ολοκληρωμϋνου ςχεδιαςμού για τισ περιοχϋσ αυτϋσ εύναι απαραύτητη η ςαφόσ κατηγοριοπούηςό τουσ ανϊλογα με τα χαρακτηριςτικϊ, που ςυγκεντρώνουν. Οριςμϋνοι από τουσ θύλακεσ μπορούν εύκολα να αποτελϋςουν μια κατηγορύα από μόνοι τουσ, ωςτόςο υπϊρχουν και περιπτώςεισ όπου το ςύνολο των χαρακτηριςτικών τουσ δημιουργεύ μια πολύπλοκη ςύνθεςη και εύναι δύςκολο να αποςαφηνιςτεύ ο ρόλοσ του εκϊςτοτε ό ακόμη και να κατηγοριοποιηθεύ. Γι αυτϋσ τισ περιπτώςεισ ςυνόλων προςδιορύςτηκαν από την ομϊδα εργαςύασ οριςμϋνα χαρακτηριςτικϊ, τα οπούα εύναι κοινϊ ςτισ περιοχϋσ αυτϋσ και οδηγούν ςτην πιο ςαφό κατηγοριοπούηςό τουσ. Οι κατηγορύεσ που δημιουργόθηκαν για την κατανόηςη του ςυνόλου των εγκαταλειμμϋνων περιοχών, που εντοπύζονται ςτη Θεςςαλονύκη εύναι οι εξόσ: τρατόπεδα Βιομηχανικό απόθεμα Περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα Παρακϊτω αναλύονται οι τρεισ αυτϋσ κατηγορύεσ και προςδιορύζονται ειδικότερα οι ςυγκεκριμϋνεσ περιοχϋσ τησ Θεςςαλονύκησ, που πρόκειται να ενταχτούν ςε αυτϋσ. 45

54 τρατόπεδα την κατηγορύα αυτό κατατϊςςονται τα περιςςότερα από τα ςτρατόπεδα που εντοπύζονται ςτο ΠΘ. Όπωσ ϋχει όδη αναφερθεύ, τα ςτρατόπεδα τησ Θεςςαλονύκησ δημιουργόθηκαν εκτόσ τησ περιοχόσ του παραδοςιακού κϋντρου, ςτα ϊκρα του ςημερινού ΠΘ, καθώσ εκεύ βρύςκονταν μεγϊλεσ εκτϊςεισ εκτόσ του τότε αςτικού ιςτού τησ πόλησ. όμερα όμωσ αποτελούν μεγϊλεσ εκτϊςεισ γησ περικυκλωμϋνεσ από τον αςτικό ιςτό και τισ λειτουργύεσ του, λόγω τησ επϋκταςησ τησ πόλησ. Σα περιςςότερα από αυτϊ υπολειτουργούν, ενώ οριςμϋνα εύτε ϋχουν αποδεςμευθεύ μερικώσ, εύτε ϋχουν παραχωρηθεύ ςτουσ αρμόδιουσ δόμουσ για την κϊλυψη των κοινωνικών τουσ αναγκών. ε κϊθε περύπτωςη κρύνεται δύςκολη η λειτουργύα των ςτρατοπϋδων, καθώσ η φύςη τησ χρόςησ τουσ δεν ςυνϊδει με τισ γειτνιϊζουςεσ αςτικϋσ χρόςεισ. Η πολιτικό τησ επανϊχρηςησ μπορεύ να διαμορφώςει το πλαύςιο για την αποδϋςμευςη αυτών των ανεκμετϊλλευτων για τον αςτικό ιςτό εκτϊςεων και τον προςδιοριςμό χρόςεων γησ, οι οπούεσ εύτε λεύπουν από την περιοχό όπου βρύςκονται, εύτε θα ςυνειςφϋρουν ςτην ανϊπτυξό τησ. Όπωσ αναφϋρει η Βιτοπούλου ςε ςχϋςη με το ρόλο των ςτρατοπϋδων (2000:167) «Η χρηςιμοπούηςη των ςτρατιωτικών εκτϊςεων ωσ αποθϋματα δημόςιασ γησ αποτελεύ μια ιςτορικϊ τεκμηριωμϋνη πρακτικό, εύτε ωσ επακόλουθο τησ ανϊγκησ επϋκταςησ των πόλεων, εύτε ωσ μηχανιςμόσ ανατροπόσ ςε πολλϋσ περιπτώςεισ τησ ςχϋςησ κϋντρου-περιφϋρειασ, οδηγώντασ ςτην αντικατϊςταςη τησ ςτρατιωτικόσ λειτουργύασ από πολιτιςτικϋσ, εκπαιδευτικϋσ, και διοικητικϋσ χρόςεισ ώςτε να οδηγηθούμε προσ μια πολεοδομύα μεταςχηματιςμών». Ο προβληματιςμόσ για την αξιοπούηςη των ςτρατοπϋδων εύναι πολύ ϋντονοσ ςόμερα ςτη χώρα μασ, ςτα πλαύςια επαναπροςδιοριςμού τησ δημόςιασ περιουςύασ που επιβϊλλει η ςυγκυρύα τησ οικονομικόσ κρύςησ και οι πολιτικϋσ διαχεύριςόσ τησ. Ωρα το ζότημα τησ απόδοςησ των εκτϊςεων αυτών αντιμετωπύζεται ωσ καύριο τόςο από τουσ εξειδικευμϋνουσ φορεύσ τησ πόλησ, όςο και από την τοπικό κοινωνύα, καθώσ η αξιοπούηςό τουσ αποτελεύ τη ςημαντικότερη δυνατότητα αναπλόρωςησ των ελλειπόντων κοινωνικών υποδομών και ιδιαύτερα του πραςύνου και των ελεύθερων χώρων ςτον αςτικό ιςτό, κυρύωσ του δυτικού τμόματοσ τησ πόλησ Βιομηχανικό απόθεμα Η εν λόγω κατηγορύα περιλαμβϊνει όλεσ τισ πρώην βιομηχανικϋσ εγκαταςτϊςεισ, που βρύςκονται τόςο ςτο δυτικό όςο και ςτο νότιο τμόμα τησ πόλησ, καθώσ και ςύνολα περιοχών, τα οπούα ενώ πριν μερικϊ χρόνια χαρακτηρύζονταν από βιομηχανικό ό βιοτεχνικό δραςτηριότητα, ςόμερα αποτελούν περιοχϋσ εν μϋρει εγκαταλειμμϋνεσ, καθώσ εξαςθενούν ςιγϊ-ςιγϊ. Οι πρώην βιομηχανικϋσ εγκαταςτϊςεισ όταν χωροθετημϋνεσ ςτην πόλη ανϊλογα με τισ τϊςεισ χωροθϋτηςησ τησ βιομηχανύασ, κατϊ την διϊρκεια του προηγούμενου αιώνα και όπωσ αναφϋρθηκε ςτο υποκεφϊλαιο τησ ιςτορικόσ εξϋλιξησ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.2), εγκαταλεύφθηκαν εύτε γιατύ η λειτουργύα τουσ δεν μπορούςε να ςυνεχιςτεύ, καθώσ αποτελούςαν πλϋον τμόμα του περιβϊλλοντα αςτικού ιςτού, εύτε γιατύ η λειτουργύα τουσ όταν επιβλαβεύσ ςτο περιβϊλλον (π.χ. βιομηχανικό μόλυνςη). Σο ςύνολο βιομηχανικού αποθϋματοσ, το οπούο αποτελεύ το τμόμα τησ πόλησ, όπου παραδοςιακϊ ςυγκεντρώνονταν αυτϋσ οι λειτουργύεσ, βρύςκεται ςόμερα ςε 46

55 κρύςιμη κατϊςταςη, καθώσ διαθϋτει μεγϊλο κτιριακό δυναμικό χωρύσ χρόςη μϋςα ςε ϋνα μωςαώκό λειτουργιών χαμηλόσ όχληςησ. την κατηγορύα αυτό εντϊςςονται και περιοχϋσ, οι οπούεσ αν και ϋχουν διαμορφωθεύ ςτο παρελθόν με πολιτικϋσ ανϊπλαςησ για την αξιοπούηςό τουσ, εν τούτοισ ςυγκεντρώνουν χαρακτηριςτικϊ παροδικόσ εγκατϊλειψησ. ε αυτϋσ τισ περιοχϋσ παρατηρεύται αλλαγό του μωςαώκού των λειτουργιών και κυρύωσ τησ κύνηςησ κατϊ τη διϊρκεια τησ ημϋρασ, λόγω τησ ύπαρξησ χρόςεων αναψυχόσ ςε αυτϋσ το βρϊδυ. Με αλλϊ λόγια πρόκειται για περιοχϋσ με κινητικότητα κυρύωσ κατϊ τισ βραδινϋσ ώρεσ Περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα Η παρούςα κατηγορύα αποτϋλεςε μια πρόκληςη για την παρούςα εργαςύα ςε αυτό την κατηγορύα μπορούν να ενταχθούν περιοχϋσ, οι οπούεσ ςυγκεντρώνουν κϊποια κοινϊ χαρακτηριςτικϊ, που τισ καθιςτούν ςύνολα και ταυτόχρονα αποτελούν τμόματα τησ πόλησ, που προβληματύζουν με τισ προοπτικϋσ αξιοπούηςόσ τουσ. Δηλαδό, αν και αποτελούν ςύνολα από την ϊποψη τησ φυςικόσ ςυνϋχειασ ςτο χώρο, τα διϊφορα τμόματϊ τουσ επιδϋχονται πολιτικϋσ επανϊχρηςησ διαφορετικού τύπου. Για την επιτυχημϋνη αντιμετώπιςη των προβλημϊτων, που παρουςιϊζονται ςε αυτϋσ τισ περιοχϋσ, θα πρϋπει οι πολιτικϋσ, που θα ακολουθηθούν, να υπϊγονται ςε μια ευρύτερη ςυνολικό πολιτικό ανϊπλαςησ. Σα χαρακτηριςτικϊ τουσ εύναι: Συχαύα ανϊπτυξη. Η δημιουργύα αυτών των περιοχών δεν όταν αποτϋλεςμα ςχεδιαςμϋνησ χωροθϋτηςησ, αλλϊ προϋκυψε από τισ τϊςεισ εξϋλιξησ του αςτικού ιςτού. Έλλειψη οργανωμϋνου ςχεδιαςμού κατϊ περιπτώςεισ εγκατϊλειψησ. Σα ςύνολα ςτα οπούα εντοπύζεται εγκατϊλειψη, δεν δημιουργόθηκαν μϋςω ενόσ ολοκληρωμϋνου ςχεδιαςμού, χωροταξικού, αναπτυξιακού και πολεοδομικού. Αυτό οδόγηςε ςε διαφορετικϊ προβλόματα ανϊ περιοχό, όπωσ ςτην αςυμβατότητα των λειτουργιών με τον αςτικό ιςτό ό ςτην εξαςθϋνηςη των οικονομικών δραςτηριοτότων. Ϊνα παρϊδειγμα μιασ τϋτοιασ περιοχόσ μπορεύ να αποτελϋςει η Διεθνόσ Ϊκθεςη Θεςςαλονύκησ (ΔΕΘ), όπου ςόμερα η αναπτυξιακό τησ προοπτικό ϋχει εξαςθενόςει και η θϋςη τησ εύναι προβληματικό ςτο εςωτερικό τησ πόλησ. Περιοχϋσ όπου κυριαρχούν οι ελεύθερεσ εκτϊςεισ με περιοριςμϋνη δόμηςη. Καθώσ η δημιουργύα αυτών των ςυνόλων δημιουργόθηκε χωρύσ ςχεδιαςμό, εντοπύζονται περιπτώςεισ όπου η πολεοδομικό οργϊνωςη χαρακτηρύζεται κυρύωσ από περιοριςμϋνη, τυχαύα και ϊναρχη δόμηςη ανϊμεςα ςε ελεύθερεσ εκτϊςεισ. Επομϋνωσ, ςτοιχεύα ανϊπτυξησ που εντοπύζονται με την ϋννοια τησ χρόςησ ςε ςυνδυαςμό με οριςμϋνα ςτοιχεύα εγκατϊλειψησ, οδηγούν ςτην ανϊγκη επαναπροςδιοριςμού του ρόλου τουσ ςτον αςτικό ιςτό. Μια χαρακτηριςτικό περύπτωςη ενόσ τϋτοιου ςυνόλου αποτελεύ η περιοχό των Λαχανοκόπων, η οπούα ϋχει δημιουργόςει ϋναν προβληματιςμό, όςον αφορϊ ςτην ανϊπτυξό τησ λόγω τησ θϋςησ τησ και τησ γειτνύαςόσ τησ με τον αςτικό ιςτό. 47

56 3.3.2 Ανϊλυςη εγκαταλελειμμϋνων και υπό εγκατϊλειψη περιοχών το ΠΘ εντοπύζονται θύλακεσ, οι οπούοι εντϊςςονται ςε μια από τισ τρεισ κατηγορύεσ, που παρουςιϊςτηκαν ςτο υποκεφϊλαιο Προκειμϋνου να προςδιοριςτεύ το προφύλ των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών που εντοπύςτηκαν, όπωσ επύςησ και οι προοπτικϋσ που παρουςιϊζουν ωσ αξιοποιόςιμεσ εκτϊςεισ γησ εντόσ του αςτικού ιςτού, αναλύονται ωσ προσ κϊποια χαρακτηριςτικϊ. Σα χαρακτηριςτικϊ αυτϊ επιλϋχτηκαν με βϊςη τουσ παρϊγοντεσ εκεύνουσ, που επηρεϊζουν και διαμορφώνουν την πολιτικό επανϊχρηςησ, όπωσ προςδιορύςτηκε ςτο επύπεδο του Θεωρητικού πλαιςύου. Πιο ςυγκεκριμϋνα, τα χαρακτηριςτικϊ αυτϊ εύναι: Οι χρόςεισ γησ. Οι ιςχύουςεσ και προβλεπόμενεσ χρόςεισ γησ ενόσ θύλακα βοηθούν ςτην κατανόηςη τησ ςημαντικότητϊσ του για τον αςτικό ιςτό και τισ κοινωνικϋσ ανϊγκεσ τησ περιοχόσ. Σο ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ. Η αξιοπούηςη τησ περιοχόσ προσ όφελοσ του κοινωνικού ςυνόλου και η εφαρμογό τησ πολιτικόσ τησ επανϊχρηςησ εξαρτώνται από το αν ο θύλακασ ϋχει δημόςιο ό ιδιωτικό ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ ό αν ϋχει κατϊ ποςοςτό και τα δύο. Σο υπϊρχον ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ, αποτελεύ παρϊγοντα προςδιοριςμού τησ πολιτικόσ που θα ακολουθηθεύ για την αξιοπούηςη του θύλακα. Οι εμπλεκόμενοι φορεύσ. την αξιοπούηςη των θυλϊκων εμπλϋκεται ϋνασ μεγϊλοσ αριθμόσ φορϋων, εύτε πρόκειται για τα αρμόδια Τπουργεύα, εύτε για τουσ αρμόδιουσ Δόμουσ, εύτε για ϋνα πλόθοσ ιδιωτών. ε κϊθε περύπτωςη πρόκειται για περιςςότερουσ από ϋναν φορεύσ, γεγονόσ που καθιςτϊ ιδιαύτερα ςημαντικό τον ςυντονιςμό τουσ προκειμϋνου να επιτευχθεύ η αξιοπούηςη τησ περιοχόσ. Οι τϊςεισ εγκατϊλειψησ. Αυτό το χαρακτηριςτικό εύναι το κυριότερο προκειμϋνου να καταχωρηθεύ ϋνασ θύλακασ ςτο ςύςτημα των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών. Αν μια περιοχό εύναι εγκαταλελειμμϋνη ό εν δυνϊμει εγκαταλελειμμϋνη ό αν η εγκατϊλειψό τησ από τισ κρατικϋσ επιλογϋσ οδηγούν ςτη ςυνεχό υποβϊθμιςό τησ, τότε η αξιοπούηςό τησ εύναι κρύςιμη. Οι τυχόν προβλϋψεισ αξιοπούηςησ. Για τουσ περιςςότερουσ θύλακεσ υπό εγκατϊλειψη ϋχουν εκπονηθεύ ςχϋδια για την αξιοπούηςό τουσ. Ωλλοι εύτε δεν ϋχουν ληφθεύ υπόψη από τον ςχεδιαςμό εύτε εντϊςςονται ςε ςχϋδια και τελικϊ παραμϋνουν αναξιοπούητοι. Για κϊθε θύλακα εύναι δυνατό να οριςτεύ μια «κατϊςταςη αξιοπούηςησ» ςύμφωνα με τα αποτελϋςματα που ϋχουν προκύψει από τον ςχεδιαςμό και τισ δυνατότητεσ αξιοπούηςησ του. Ο οριςμόσ τησ «κατϊςταςησ αξιοπούηςησ» βοηθϊει ςτην δημιουργύα του προφύλ των θυλϊκων και τελικϊ του ςυςτόματοσ των εγκαταλειμμϋνων περιοχών. Η εκτύμηςη αξύασ γησ. Αυτό το χαρακτηριςτικό ξεπερνϊ τα πολεοδομικϊ και φυςικϊ χαρακτηριςτικϊ και αφορϊ ςτην οικονομικό και αναπτυξιακό διϊςταςη των θυλϊκων αυτών. Οι αξύεσ γησ των τμημϊτων τησ πόλησ μπορούν να αποτελϋςουν κύνητρο ό και τροχοπϋδη για την αξιοπούηςη των θυλϊκων, μϋχρι και να καθορύςουν την επιτυχύα τησ πολιτικόσ τησ επανϊχρηςησ. Η περιβαλλοντικό κατϊςταςη. Η περιβαλλοντικό διϊςταςη εύναι ϋνασ πολύ ςημαντικόσ παρϊγοντασ, που λαμβϊνεται υπόψη ςτον φυςικό 48

57 ςχεδιαςμό. Η υποβϊθμιςη του φυςικού ό ανθρωπογενούσ περιβϊλλοντοσ ςε μια περιοχό οδηγεύ ςτην υποβϊθμιςη τησ ποιότητασ ζωόσ και του αςτικού περιβϊλλοντοσ. Αυτό το χαρακτηριςτικό πρϋπει να λαμβϊνεται ςοβαρϊ υπόψη κατϊ τον ςχεδιαςμό και αποτελεύ ϋνα από τα κυριότερα χαρακτηριςτικϊ για ϋνταξη των θυλϊκων ςτο ςύςτημα των εγκαταλειμμϋνων περιοχών. Οι θύλακεσ και οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ βρύςκονται ςτο ςύνολο του ΠΘ. Ψςτόςο, για την καλύτερη χωρικό τουσ κατανόηςη παρουςιϊζονται κατϊ τμόματα του ΠΘ: δυτικό, κεντρικό και νότιο. τον Φϊρτη 7 παρουςιϊζεται χωρικϊ αυτόσ ο διαχωριςμόσ. 49

58 Φϊρτησ 7: Ο διαχωριςμόσ του ΠΘ ςε τρύα τμόματα: το δυτικό, το κεντρικό και το νότιο. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 30/05/

59 τρατόπεδα Ϊνα ςύνολο πολιτικών, κοινωνικών και πολεοδομικών αλλαγών, διαμόρφωςαν την ανϊγκη για απομϊκρυνςη των ςτρατοπϋδων από το εςωτερικό των πόλεων. Επομϋνωσ, η μεταφορϊ του μεγαλύτερου μϋρουσ του ςτρατιωτικού εξοπλιςμού εκτόσ πόλεων κατϋςτηςε τα πρώην ςτρατόπεδα ανεκμετϊλλευτεσ περιοχϋσ αςτικόσ γησ. Ειδικότερα ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, τα ςτρατόπεδα εντοπύζονται κυρύωσ ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ, ενώ μόνο λύγα από αυτϊ εντοπύζονται ςτο νότιο τμόμα τησ ςτην περιοχό τησ Καλαμαριϊσ. ε αυτό το ςημεύο αξύζει να ςημειωθεύ, ότι τα ςτρατόπεδα βρύςκονται υπό τη διαχεύριςη των Τπουργεύου Οικονομικών (ΤΠΟΙΚ) και Εθνικόσ Ωμυνασ (ΤΠΕΘΑ). Παρϊ τη πολύπλευρη δυναμικότητϊ τουσ, η αποδϋςμευςό τουσ από τα αρμόδια υπουργεύα εύναι μια πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικαςύα. Βϊςει του ϊρθρου 84 του Ν. 3883/2010 (ΥΕΚ 167 Α / ) εύναι δυνατό «η παραχώρηςη κατϊ χρόςη ςτο Δημόςιο ό ςε Νομικϊ Πρόςωπα Δημοςύου Δικαύου (ΝΠΔΔ) και ιδύωσ ςτουσ Οργανιςμούσ Σοπικόσ Αυτοδιούκηςησ (ΟΣΑ), εφόςον τα ακύνητα αυτϊ δεν εύναι αναγκαύα για τισ Ένοπλεσ Δυνϊμεισ και με την παραχώρηςη τησ χρόςησ εξυπηρετούνται λόγοι γενικού ςυμφϋροντοσ». το ύδιο ϊρθρο αναφϋρεται επύςησ, ότι η παραχώρηςη μπορεύ να γύνει χωρύσ αντϊλλαγμα, ωςτόςο εύναι δυνατόσ ο καθοριςμόσ όρων κατϊ περύπτωςη. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι η ϋννοια τησ παραχώρηςησ διαφοροποιεύται από την ϋννοια τησ αποδϋςμευςησ. Η τελευταύα ςύμφωνα, με το Ν. 2745/99 ςόμαινε την απόδοςη του 50% τουλϊχιςτον τησ ϋκταςησ των ςτρατοπϋδων ςτουσ φορεύσ (π.χ. Σοπικό Αυτοδιούκηςη), ενώ η ϋννοια τησ παραχώρηςησ εμπεριϋχει την αξιοπούηςό του για οριςμϋνο χρονικό διϊςτημα. Παρακϊτω παρουςιϊζονται τα ςτρατόπεδα που ςυγκεντρώνουν τα χαρακτηριςτικϊ που αναλύθηκαν ςτο υποκεφϊλαιο Δυτικό ΠΣΘ το δυτικό τμόμα του ΠΘ εντοπύζονται τα περιςςότερα ςτρατόπεδα, τα οπούα προκαλούν ενδιαφϋρον λόγω τησ ϋκταςησ τουσ, αλλϊ και εξαιτύασ τησ «πυκνόσ» χωροθϋτηςόσ τουσ ςτην εν λόγω περιοχό. Ϊτςι λοιπόν, η χωροθϋτηςη των ςτρατοπϋδων ςε αυτϋσ τισ θϋςεισ δημιουργεύ ϋνα πυκνό δύκτυο μεγϊλων κενών χώρων (Εικόνα 9). Εξαύρεςη ςτο ςύςτημα των εγκαταλειμμϋνων περιοχών, που προςδιορύςτηκε από την ομϊδα εργαςύασ, αποτελεύ το ςτρατόπεδο τρεμπενιώτη, το μεγαλύτερο τμόμα του οπούου ανόκει πλϋον ςτον Καλλικρατικό Δόμο Παύλου Μελϊ και ϋχει αξιοποιηθεύ από το Δόμο με τη δόμηςη αθλητικών και εκπαιδευτικών εγκαταςτϊςεων, ενώ ςύμφωνα με ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτην τεχνικό υπηρεςύα του Καποδιςτριακού Δόμου Νεϊπολησ (04/05/2011), ϋνα μικρό τμόμα του ανόκει ςτον τρατό. 51

60 Εικόνα 9: Σο ςύνολο των ςτρατοπϋδων που εξετϊζονται ςτο δυτικό ΠΘ. Αποτελούν μεγϊλεσ εκτϊςεισ αποκλειςμϋνεσ από τον πυκνό αςτικό ιςτό. Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011 Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 10/6/11 Πρώην τρατόπεδο Ζιϊκα Σο πρώην ςτρατόπεδο Ζιϊκα βρύςκεται ςτο δυτικό ϊκρο του ΠΘ και υπαγόταν διοικητικϊ, μϋχρι πριν κϊποια χρόνια, ςτη κτηματικό περιοχό του Καποδιςτριακού Δόμου Μενεμϋνησ. Ψςτόςο, ςύμφωνα με την ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτισ τεχνικϋσ υπηρεςύεσ των Δόμων Μενεμϋνησ-Αμπελοκόπων και ςτη Διεύθυνςη Πολεοδομύασ Δόμου Κορδελιού (02/05/2011), προϋκυψε, ότι ςόμερα υπϊγεται ςτον Καλλικρατικό Δόμο Κορδελιού-Ευόςμου μετϊ από ςχετικό δικαςτικό απόφαςη (2004). Βρύςκεται εκτόσ ςχεδύου του Δόμου Κορδελιού- Ευόςμου, καθώσ βρύςκεται εκτόσ των διοικητικών ορύων και εκτόσ του ρυμοτομικού ςχεδύου. 2 Η περιοχό ςτην οπούα βρύςκεται το ςτρατόπεδο χαρακτηρύζεται κυρύωσ από βιομηχανικό και λιγότερο από οικιςτικό ανϊπτυξη. τη βόρεια πλευρϊ του ςτρατοπϋδου εντοπύζεται η οδόσ Μοναςτηρύου, η οπούα εύναι μια από τισ κεντρικϋσ αρτηρύεσ που οδηγούν ςτον ϊξονα Πατρών-Θεςςαλονύκησ (ΠΑΘΕ), ςτη 2 Λόγω τησ αςϊφειασ τησ διοικητικόσ υπαγωγόσ του ςτρατοπϋδου ςε Δόμο, δεν παρατύθεται απόςπαςμα χρόςεων γησ από ΓΠ 52

61 Περιφερειακό οδό τησ πόλησ και ςτη Βιομηχανικό Περιοχό ςτη ύνδο (ΒΙΠΕ) (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001: 39) (Εικόνα 10). Η ςυνολικό ϋκταςη του πρώην ςτρατοπϋδου Ζιϊκα φτϊνει τα 124 ςτρ. (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001: 39). Σο ςτρατόπεδο εύναι δεςμευμϋνο από τα ΤΠΕΘΑ και ΤΠΟΙΚ, τα οπούα και το διαχειρύζονται. Ο Δόμοσ Κορδελιού-Ευόςμου ϋχει ζητόςει την παραχώρηςη τησ ϋκταςησ του πρώην ςτρατοπϋδου, η οπούα αποτελεύ δημόςιο ανταλλϊξιμο ακύνητο αρμοδιότητασ τησ Κτηματικόσ Τπηρεςύασ Δημοςύου (ΚΤΔ). την πρόταςη του εγκεκριμϋνου ΓΠ του Καποδιςτριακού Δόμου Μενεμϋνησ (1988) φαύνεται να μην ϋχει χρόςη, λόγω τησ δϋςμευςόσ του από τα προαναφερθϋντα Τπουργεύα, το οπούο ιςχύει μϋχρι ςόμερα. Ψςτόςο, με την πρόταςη τροποπούηςησ του ιςχύοντοσ ΓΠ το 2003, που ακόμα δεν ϋχει εγκριθεύ, προβλϋπεται ςε αυτό αςτικό πρϊςινο και αθλητιςμόσ. Τπό την επύβλεψη του ΟΡΘΕ ολοκληρώθηκε το 2006 ςχετικό μελϋτη με θϋμα «ΦΕΔΙΟ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΡΑΣΟΠΕΔΟΤ ΖΙΑΚΑ», η οπούα εύχε ενταχθεύ ςτο εγκεκριμϋνο ςχϋδιο από την Ε.Ε. πρόγραμμα U.T.N. II. το εν λόγω ςχϋδιο τϋθηκαν ζητόματα ςχετικϊ με τισ επενδύςεισ ςτα πλαύςια του νομοθετικού πλαιςύου περύ ςυμπρϊξεων δημόςιου και ιδιωτικού δικαύου, όπωσ επύςησ και το πρόβλημα που προκύπτει από την ϋλλειψη εμπειρύασ αναλόγων δρϊςεων. Οι προβλεπόμενεσ χρόςεισ με βϊςη την εν λόγω μελϋτη, όταν οι αντύςτοιχεσ τησ πρόταςησ τροποπούηςησ (2003), του εγκεκριμϋνου ΓΠ του Καποδιςτριακού Δόμου Μενεμϋνησ. Εικόνα 10: Σο μεγαλύτερο τμόμα του ςτρατοπϋδου Ζιϊκα εύναι αδόμητοσ χώροσ. Πηγό: Google Earth 2011, 13/06/

62 τρατόπεδο Παπακυριαζό Σο ςτρατόπεδο Παπακυριαζό υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Καλλικρατικό Δόμο Κορδελιού-Εύοςμου. Αποτελεύ το όριο του Δόμου Κορδελιού-Ευόςμου με τον Καλλικρατικό Δόμο Αμπελοκόπων-Μενεμϋνησ. Επύςησ, ςυνορεύει με τη Λεωφόρο Δενδροποτϊμου, η οπούα αποτελεύ κεντρικό αρτηρύα του δυτικού αςτικού ιςτού (Εικόνα 11). Η ςυνολικό ϋκταςη που καταλαμβϊνει το ςτρατόπεδο Παπακυριαζό εύναι ςτρ. (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001:19). ύμφωνα με ϋρευνα ςτην τεχνικό υπηρεςύα του Δόμο Ευόςμου (02/05/2011), το εν λόγω ςτρατόπεδο ανόκει ςτην ΚΤΔ, ωςτόςο υπόρχε πρόβλεψη ώςτε ϋνα τμόμα του να αποδεςμευθεύ και να παραχωρηθεύ ςτον Δόμο Κορδελιού- Εύοςμου. ύμφωνα με πληροφορύεσ από την αρμόδια δημοτικό υπηρεςύα, το εν λόγω τμόμα του ςτρατοπϋδου εύναι δύςκολο να παραχωρηθεύ προσ όφελοσ του Δόμου, λόγω των υφιςτϊμενων ςε αυτό χρόςεων (π.χ. εργοςτϊςια, ςιδηροδρομικό γραμμό που μεταφϋρει οχόματα), απαραύτητων ςτην υπηρεςύα του τρατού. Η πρόβλεψη των χρόςεων γησ για το ςτρατόπεδο ςύμφωνα με το εγκεκριμϋνο ΓΠ του 97 του Καποδιςτριακού Δόμου Ευόςμου εύναι τοπικό κϋντρο, πρϊςινο και αθλητιςμόσ (Εικόνα 12). Εικόνα 11: Σο ςτρατόπεδο Παπακυριαζό, όπου διακρύνονται οι ςτρατιωτικϋσ εγκαταςτϊςεισ του Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 05/06/

63 Εικόνα 12: Απόςπαςμα του εγκεκριμϋνου ΓΠ 97 του Καποδιςτριακού Δόμου Ευόςμου, με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ ςτο ςτρατόπεδο Παπακυριαζό: τοπικό κϋντρο, πρϊςινο και αθλητιςμόσ Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Δόμου Ευόςμου-Κορδελιού, 05/07/2011 τρατόπεδο Μεγϊλου Αλεξϊνδρου Σο ςτρατόπεδο Μεγϊλου Αλεξϊνδρου υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Καλλικρατικό Δόμο Αμπελοκόπων-Μενεμϋνησ. Γειτνιϊζει με το ςτρατόπεδο Παπακυριαζό και βρύςκεται ςτα όρια των Καλλικρατικών Δόμων Αμπελοκόπων- Μενεμϋνησ και Κορδελιού-Ευόςμου. Σο ςτρατόπεδο βρύςκεται εντόσ τησ ευθύνησ του ΓΠ αλλϊ εκτόσ ςχεδύου πόλησ και καταλαμβϊνει ςυνολικό ϋκταςη 231 ςτρ. (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001:29) (Εικόνα 13). ύμφωνα με την ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτην τεχνικό υπηρεςύα του Δόμου Αμπελοκόπων-Μενεμϋνησ (27/04/2011), από την ςυνολικό ϋκταςη των 231 ςτρ., τα 161 αποτελούν ιδιοκτηςύα του Δόμου και ϋχουν παραχωρηθεύ για χρόςη για 49 ϋτη. Η παραχώρηςη ϋγινε το Η υπόλοιπη ϋκταςη που απομϋνει, ςυνεχύζει να χρηςιμοποιεύται από το τρατό. Οι χρόςεισ που προβλϋπονται για το ςτρατόπεδο με βϊςη το εγκεκριμϋνο ΓΠ του 1989 του Καποδιςτριακού Δόμου Αμπελοκόπων εύναι κοινωνικό κατοικύα, δευτεροβϊθμια εκπαύδευςη, αθλητικϋσ εγκαταςτϊςεισ υπερτοπικόσ εμβϋλειασ, δρϊςεισ πολιτιςμού, διοικητικό κϋντρο ςε επύπεδο πόλησ και πρϊςινο (Εικόνα 14). Οι ύδιεσ χρόςεισ προβλϋφθηκαν και με την τροποπούηςη του ΓΠ το Αυτό τη ςτιγμό, υπϊρχουν κτιριακϋσ εγκαταςτϊςεισ αθλητιςμού ςτα 45 ςτρϋμματα από τα 161, για τη καταςκευό των οπούων εγκρύθηκαν όροι δόμηςησ ςτην περιοχό. 55

64 Εικόνα 13: Σο ςτρατόπεδο Μεγϊλου Αλεξϊνδρου. το βόρειο τμόμα του διακρύνεται τμόμα του ςτρατοπϋδου Παπακυριαζό Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 05/06/2011 Εικόνα 14: Απόςπαςμα του ΓΠ 89 του Καποδιςτριακού Δόμου Αμπελοκόπων με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ ςτο ςτρατόπεδο Μεγϊλου. Αλεξϊνδρου: αςτικό πρϊςινο, αθλητιςμόσ, εκπαύδευςη, κεντρικϋσ λειτουργύεσ. Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Δόμου Αμπελοκόπων-Μενεμϋνησ, 10/07/

65 τρατόπεδο Παύλου Μελϊ Σο ςτρατόπεδο Παύλου Μελϊ υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Καλλικρατικό Δόμο Παύλου Μελϊ και ςυνορεύει με την οδό Λαγκαδϊ, που αποτελεύ κεντρικό αρτηρύα του Δόμου (Εικόνα 15). Η ςυνολικό ϋκταςη του ςτρατοπϋδου Παύλου Μελϊ εύναι 380 ςτρ. (ΟΡΘΕ, 2001:55). ύμφωνα με ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτο τμόμα πολεοδομικών εφαρμογών του νεοςύςτατου Δόμου Παύλου Μελϊ (04/05/2011), το εν λόγω ςτρατόπεδο ϋχει περϊςει ςτην ιδιοκτηςύα του Δόμου από τον Απρύλιο του Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι από τη δεκαετύα του 80 ϋνα μικρό τμόμα του ςτρατοπϋδου ϋχει παραχωρηθεύ για χρόςη ςτην ΔΕΗ κι ϋτςι ϋχει δημιουργηθεύ ϋνασ υποςταθμόσ. Η παραχώρηςη ςτο Δόμο ϋχει χρονικό ορύζοντα τα 30 χρόνια. Σο ϊρθρο 84 του Ν.3883/10 προβλϋπει τη δυνατότητα καθοριςμού όρων για την παραχώρηςη των ςτρατοπϋδων. ύμφωνα με πληροφορύεσ από την τεχνικό υπηρεςύα του Δόμου, καθορύςτηκαν οι εξόσ όροι: 1) Δημιουργύα υπερτοπικού φορϋα διαχεύριςησ για την υλοπούηςη τησ προγραμματικόσ ςύμβαςησ μεταξύ Τπουργεύου, Δόμου και Υορϋα. 2) ύνταξη ςυνολικόσ μελϋτησ (ςχϋδιο αξιοπούηςησ) του χώρου. 3) Τποχρϋωςη τησ αυτοδιούκηςησ να εξαςφαλύςει χώρο ςτα δυτικϊ και ανατολικϊ, για την καταςκευό νϋων κατοικιών για τουσ αξιωματικούσ. το διϊςτημα για το οπούο παραχωρεύται το ςτρατόπεδο ςτον Δόμο, εύναι δυνατόν να αναπτυχθούν κοινωνικϋσ και πολιτιςτικϋσ χρόςεισ, προσ όφελοσ τησ τοπικόσ κοινωνύασ, διαμορφώνοντασ τισ απολύτωσ αναγκαύεσ και νόμιμεσ υποδομϋσ. Για εμπορικϋσ και οικονομικϋσ δραςτηριότητεσ απαιτεύται ϊδεια των ςυναρμοδύων Τπουργεύων και ςυμφωνύα με το Σαμεύο Εθνικόσ Ωμυνασ (ΣΕΘΑ), για την ανταποδοτικό διαςφϊλιςη τησ ςυμμετοχόσ του ςτην αντύςτοιχη δραςτηριότητα. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι ο Δόμοσ προκειμϋνου να αποκτόςει το ςτρατόπεδο δεςμεύθηκε να παραχωρόςει κατϊ χρόςη για αντύςτοιχο χρονικό διϊςτημα ςτο ΣΕΘΑ, ϋκταςη 30 ςτρεμμϊτων ςε ϊλλο ςημεύο τησ κτηματικόσ περιφϋρειασ του Δόμου, η οπούα «θα εύναι κατϊλληλη από πλευρϊσ χωροταξικόσ, πολεοδομικόσ, και δαςικόσ νομοθεςύασ για την κϊλυψη των ςτεγαςτικών αναγκών του ςτρατού». ύμφωνα με την τροποπούηςη (2001), του εγκεκριμϋνου ΓΠ του 1987, του Καποδιςτριακού Δόμου ταυρούπολησ οι χρόςεισ γησ που προβλϋπονται εύναι αθλητιςμόσ, εκπαύδευςη και αςτικό πρϊςινο (Εικόνα 16). ύμφωνα με πληροφορύεσ τησ τεχνικόσ υπηρεςύασ του Δόμου Παύλου Μελϊ ϋχει εκπονηθεύ μελϋτη αξιοπούηςόσ του εν λόγω ςτρατοπϋδου, η οπούα ξεκύνηςε να το 2003 και ολοκληρώθηκε το Η μελϋτη αξιοπούηςησ του ςτρατοπϋδου με τύτλο «χϋδιο αξιοπούηςησ, ςτρατοπϋδου Παύλου Μελϊ - ταυρούπολη» ϋγινε από ιδιωτικό γραφεύο ςε ςυνεργαςύα με την αρμόδια υπηρεςύα του Δόμου. Η εκπόνηςη αυτόσ τησ μελϋτησ ξεκύνηςε λόγω τησ μεγϊλησ ανϊγκησ που υπϊρχει ςτην περιοχό, από την ϋλλειψη υπαύθριων χώρων γενικότερα και λόγω τησ ύπαρξησ μιασ τόςο μεγϊλησ αναξιοπούητησ ϋκταςησ (περιοχό ςτρατοπϋδου), ςε μια θϋςη ςημαντικό, όχι μόνο για το Δόμο Παύλου Μελϊ, αλλϊ και για το ςύνολο τησ δυτικόσ Θεςςαλονύκησ. Βαςικό, λοιπόν ςτόχο του ςχεδύου αυτού αποτϋλεςε «το πρϊςινο ωσ κυρύαρχη χρόςη και η κατϊ το δυνατόν καλύτερη αξιοπούηςη των ελεύθερων εκτϊςεων, ωσ χώρων χρηςτικού πραςύνου, (εύτε ωσ πρϊςινο που πλαιςιώνει κτιριακϋσ 57

66 εγκαταςτϊςεισ, εύτε ωσ χώροι αμιγούσ πραςύνου)» (Δόμοσ ταυρούπολησ, 2006:14). Επύςησ, όπωσ αναφϋρεται ςτη μελϋτη οι λοιπϋσ χρόςεισ, εκτόσ του πραςύνου πρϋπει να εύναι ςυμβατϋσ με την οικονομικϊ και κοινωνύα τησ περιοχόσ. Οι προτεινόμενεσ χρόςεισ λοιπόν, αφορούν ςτον πολιτιςμό, τον αθλητιςμό και τισ κοινωφελεύσ εγκαταςτϊςεισ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ςτο ςχϋδιο τύθεται ωσ πολύ βαςικό η κλύμακα του χώρου του ςτρατοπϋδου και η θϋςη του ςτο ΠΘ. Με βϊςη αυτό και το βαςικό ςτόχο, που αφορϊ ςτην κυριαρχύα του αςτικού πραςύνου, διαμορφώνεται η πρόταςη για τη δημιουργύα ςτο ςτρατόπεδο, ενόσ μητροπολιτικού πϊρκου δυτικών ςυνοικιών. Επιμϋρουσ ςτόχοι με βϊςη την εν λόγω μελϋτη, αφορούν μεταξύ ϊλλων ςτην ανϊδειξη τησ ιςτορικότητασ των υπαρχουςών ςτο ςτρατόπεδο κτιρύων, ςτην ορθό διαχεύριςη του υπαύθριου δημόςιου χώρου και ςτη χωροθϋτηςη χρόςεων ςυλλογικού χαρακτόρα. όμερα, εκπονεύται μια δεύτερη ςτρατηγικό μελϋτη για την αξιοπούηςη του ςτρατοπϋδου. ύμφωνα με πληροφορύεσ τησ τεχνικόσ υπηρεςύασ του Δόμου Παύλου Μελϊ, η μελϋτη αυτό αποτελεύ ϋνα ςχϋδιο αναμόρφωςησ τησ ςτρατηγικόσ του 2006, δύνοντασ ϋμφαςη ςτο πρϊςινο και ςτον πολιτιςμό. Πιο ςυγκεκριμϋνα ςτουσ βαςικούσ τησ ςτόχουσ περιλαμβϊνονται η δημιουργύα μητροπολιτικού πϊρκου και ενόσ ιδρύματοσ προςφυγικού ελληνιςμού. Εικόνα 15: Σο ςτρατόπεδο Παύλου Μελϊ. Διακρύνονται τα κτύςματα εντόσ του ςτρατοπϋδου Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 12/07/

67 Εικόνα 16: Απόςπαςμα του ΓΠ 87 του Καποδιςτριακού Δόμου ταυρούπολησ με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ ςτο ςτρατόπεδο Παύλου Μελϊ: αςτικό πρϊςινο, αθλητιςμόσ και εκπαύδευςη. Πϊνω αριςτερϊ εντοπύζεται η ϋκταςη που ϋχει παραχωρηθεύ ςτη ΔΕΗ. Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Δόμου Παύλου Μελϊ, 18/07/2011 τρατόπεδο Καρατϊςςου Σο ςτρατόπεδο Καρατϊςςου (ό Καρατϊςιου) βρύςκεται ςτο βορειοδυτικό τμόμα του ΠΘ και υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Καλλικρατικό Δόμο Παύλου Μελϊ. υνορεύει με την Εξωτερικό Περιφερειακό (Εικόνα 17), η οπούα διευκολύνει την πρόςβαςη μεταξύ του δυτικού και ανατολικού τμόματοσ τησ πόλησ. Σο ςτρατόπεδο Καρατϊςςου καταλϊμβανε αρχικϊ ςυνολικό ϋκταςη ςτρ. Ψςτόςο, αναγκαύοσ όταν ο διαχωριςμόσ τησ ςε δύο τμόματα, λόγω τησ κατϊληψησ εδαφικόσ λωρύδασ 35 ςτρ. για την διϊνοιξη τησ Εξωτερικόσ Περιφερειακόσ. Σο ϋνα τμόμα περιλαμβϊνει την ϋκταςη του νοςοκομεύου «Παπαγεωργύου» και του 424 ΓΝΕ. Σο υπόλοιπο τμόμα, το οπούο δεν παραχωρόθηκε ακόμη, εύναι ςυνολικόσ ϋκταςησ 672 ςτρ. περύπου (ΤΠΕΘΑ, 2009). Για το εν λόγω τμόμα, το 2005 το ΤΠΕΘΑ ενϋκρινε την παραχώρηςη κατϊ χρόςη, 120,4 ςτρεμμϊτων περύπου ςτο Καποδιςτριακό Δόμο Πολύχνησ (πριν την Καλλικρατικό ςυνϋνωςη) για «τη δημιουργύα διοικητικών και κοινωνικών υποδομών», ςύμφωνα με τισ διατϊξεισ του Ν. 2745/99 (ΤΠΕΘΑ, 2009). ύμφωνα με ϋρευνα ςτην αντύςτοιχη υπηρεςύα του Δόμο Πολύχνησ (04/05/2011) οι προώποθϋςεισ που ορύςτηκαν για την παραχώρηςη αυτό εύναι οι ακόλουθεσ: 1) Η αποδοχό μελλοντικϊ τησ υφιςτϊμενησ νομοθεςύασ περύ αξιοπούηςησ αποδεςμευμϋνων ςτρατοπϋδων, με την τακτοπούηςη του ιδιοκτηςιακού 59

68 καθεςτώτοσ ςτρατοπϋδου, μεταξύ ΤΠΕΘΑ (Σαμεύο Εθνικόσ Ωμυνασ - ΣΕΘΑ) και ΤΠΟΙΚ (Κτηματικό Τπηρεςύα Δημοςύου ΚΤΔ). 2) Η εξαςφϊλιςη τησ ϋκταςησ, με την υλοπούηςη τησ περύφραξησ και του δικτύου ηλεκτροφωτιςμού κατϊ μόκοσ τησ. 3) Η ικανοπούηςη του αιτόματοσ τησ πυροςβεςτικόσ υπηρεςύασ ςε ϊμεςη ςυνεργαςύα, για τη ςτϋγαςη πυροςβεςτικού ςταθμού. Ψςτόςο, μϋχρι ςόμερα δεν ϋχει οριςτικοποιηθεύ το ιδιοκτηςιακό του καθεςτώσ. το εγκεκριμϋνο ΓΠ του 87 του Καποδιςτριακού Δόμου Πολύχνησ, δεν προβλεπόταν κϊποια χρόςη (Εικόνα 18). Με την πρόταςη τροποπούηςησ του 2010 που ακόμη εκπονεύται, οι προβλεπόμενεσ χρόςεισ εύναι αςτικό πρϊςινο και αθλητιςμόσ. Εικόνα 17: Δεξιϊ του ςτρατοπϋδου Καρατϊςςου διακρύνεται η Περιφερειακό οδόσ. Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 15/07/

69 Εικόνα 18: Απόςπαςμα του ΓΠ 87 του Καποδιςτριακού Δόμου Πολύχνησ του ςτρατοπϋδου Καρατϊςςου, με απουςύα χρόςεων γησ. Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Δόμου Παύλου Μελϊ, 20/7/11 Νότιο ΠΣΘ το νότιο τμόμα του ΠΘ εξετϊζονται τρύα ςτρατόπεδα. Όπωσ ϋχει όδη αναφερθεύ ςτην αρχό του υποκεφαλαύου , ςτο νότιο τμόμα τησ πόλησ δεν διακρύνεται πυκνό δύκτυο χωροθϋτηςησ ςτρατοπϋδων, ςε αντύθεςη με τι δυτικό τμόμα (Εικόνα 19). Αξύζει επύςησ να ςημειωθεύ, ότι τα ςτρατόπεδα ςε αυτό το τμόμα τησ πόλησ δεν καταλαμβϊνουν ιδιαιτϋρωσ μεγϊλη ϋκταςη. Η ανιςότητα τησ ύπαρξησ και ϋκταςησ των ςτρατοπϋδων ςτα δύο τμόματα ύςωσ να οφεύλεται ςτο γεγονόσ, ότι το νότιο τμόμα (περιοχό Καλαμαριϊσ) προοριζόταν για περιοχό κατοικύασ, ςε ςχϋςη με το δυτικό τμόμα που ςυνδύαζε χρόςεισ κατοικύασ και χρόςεισ μεγαλύτερησ όχληςησ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.2.1). 61

70 Εικόνα 19: το νότιο ΠΘ εντοπύζονται τρύα ςτρατόπεδα. Δύο μόνο ςτρατόπεδα ϋχουν ςόμερα μεγϊλη ϋκταςη. Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 25/06/2011 Πρώην τρατόπεδο Κόδρα Σο ςτρατόπεδο Κόδρα βρύςκεται ςτο νότιο ϊκρο του ΠΘ και υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Δόμο Καλαμαριϊσ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, βρύςκεται ςτη θϋςη του «Μικρού Εμβόλου» και ςυνορεύει με την οδό οφούλη. Σο ςτρατόπεδο εύναι ςυνολικόσ ϋκταςησ 337 ςτρ. και δεν ϋχει αποδεςμευθεύ, ωςτόςο εμπλϋκονται ιδιώτεσ ςε αυτό. (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001:73). Επομϋνωσ το ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ του ςτρατοπϋδου διαμορφώνεται τόςο από το ΤΠΕΘΑ (ΣΕΘΑ), όςο και από ιδιώτεσ. Πρόκειται λοιπόν για περύπτωςη ςυνύπαρξησ ιδιωτικού και δημόςιου τομϋα, το οπούο πιθανϊ να δυςχεραύνει τισ οποιεςδόποτε διαδικαςύεσ για την αξιοπούηςό του. τα μϋςα του 1990 εύχε τεθεύ ζότημα αποδϋςμευςησ του εν λόγω ςτρατοπϋδου, ωςτόςο οι διαδικαςύεσ δεν ςυνϋχιςαν. ύμφωνα με το εγκεκριμϋνο ΓΠ του Δόμου Καλαμαριϊσ το 1999 οι προβλεπόμενεσ χρόςεισ αφορούν ςε αναψυχό, αςτικό πρϊςινο, αθλητιςμό, πολιτιςμό και χώρο ςτϊθμευςησ. Από την ϋρευνα ςτη Διεύθυνςη Πολεοδομύασ Καλαμαριϊσ (05/05/2011) προϋκυψε, ότι από το 1988 λειτουργεύ ςε αυτό κολυμβητόριο και υπϊρχει αςτικό πρϊςινο (Εικόνα 20). Σο 1994 ϋγινε προκόρυξη πανελλόνιου αρχιτεκτονικού διαγωνιςμού από το Δημοτικό υμβούλιο Καλαμαριϊσ με την υπ. αριθμ. 617/94 απόφαςό του, ενόψει τησ ςταδιακόσ αποδϋςμευςόσ του. Παρϊλληλα, εκπονόθηκαν η προκαταρκτικό, η προμελϋτη, η οριςτικό μελϋτη και η μελϋτη εφαρμογόσ για τη χωροθϋτηςη χρόςεων γησ ςτο πρώην ςτρατόπεδο Κόδρα (αρηγιϊννησ & Δϋννη, 2006). 62

71 Εικόνα 20: το ςτρατόπεδο λειτουργούν χρόςεισ αθλητιςμού Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 25/06/

72 Εικόνα 21: Απόςπαςμα του ΓΠ 99 του Δόμου Καλαμαριϊσ με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ του ςτρατοπϋδου Κόδρα: αςτικό πρϊςινο, αθλητιςμόσ και πολιτιςτικϋσ λειτουργύεσ Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Δόμου Καλαμαριϊσ, 20/07/2011 τρατόπεδο Νταλύπη Σο ςτρατόπεδο Νταλύπη υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Δόμο Καλαμαριϊσ. υνορεύει με τρεισ από τισ κεντρικϋσ οδούσ του Δόμου, τισ οδούσ Ελ. Βενιζϋλου, Εθνικόσ Αντιςτϊςεωσ και Σςιγγιρύδου (Εικόνα 22). Η ςυνολικό ϋκταςη του εν λόγω ςτρατοπϋδου φτϊνει τα 190 ςτρ. περύπου (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001: 81) Ιδιοκτηςιακϊ το ςτρατόπεδο ανόκει ςτο ΤΠΕΘΑ (ΣΕΘΑ). ύμφωνα με ϋρευνα ςτη Διεύθυνςη Πολεοδομύασ Καλαμαριϊσ (05/05/2011) δεν προβλϋπεται η παραχώρηςό του ςτον ομώνυμο Δόμο. Σο εγκεκριμϋνο ΓΠ του 1999 του Δόμου Καλαμαριϊσ, για το τμόμα του ςτρατοπϋδου που δεν ανόκει ςτο ςτρατό, προβλϋπει πρϊςινο, πολιτιςτικϋσ λειτουργύεσ, αθλητιςμό και χώρο ςτϊθμευςησ (Εικόνα 23). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι το ςτρατόπεδο Νταλύπη ϋχει κηρυχθεύ εξ ολοκλόρου διατηρητϋο (ΤΠΕΦΨΔΕ & ΟΡΘΕ, 2001:81). 64

73 Εικόνα 22: το ςτρατόπεδο Νταλύπη εντοπύζεται και πρϊςινο. Πηγό: Google Earth 2011, 25/06/2011 Εικόνα 23: Απόςπαςμα του ΓΠ 99 του Δόμου Καλαμαριϊσ με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ για ϋνα τμόμα του ςτρατοπϋδου Νταλύπη: αςτικό πρϊςινο, αθλητιςμόσ, πολιτιςτικϋσ λειτουργύεσ, ειδικϋσ χρόςεισ, κεντρικϋσ λειτουργύεσ, γενικό κατοικύα και βιοτεχνύα Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Δόμου Καλαμαριϊσ, 25/07/

74 Πρώην τρατόπεδο Υαρμϊκη Σο ςτρατόπεδο Υαρμϊκη βρύςκεται ςτην νότια πλευρϊ του ΠΘ και υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Δόμο Θεςςαλονύκησ. Γειτνιϊζει με κεντρικούσ ϊξονεσ τησ Θεςςαλονύκησ, όπωσ η οδόσ Βας. Όλγασ και η Λεωφόροσ Γ. Παπανδρϋου (Εικόνα 24). Η ϋκταςη του ςτρατοπϋδου Υαρμϊκη εύναι περύπου 49 ςτρ. (Βουλό των Ελλόνων, 2008). ύμφωνα με ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτισ Διευθύνςεισ Πολεοδομύασ και Αρχιτεκτονικόσ του Δόμου Θεςςαλονύκησ (03/05/2011), το ςτρατόπεδο εύναι αποδεςμευμϋνο και ϋχει παραχωρηθεύ ςτον Δόμο Θεςςαλονύκησ. Ψςτόςο, διεκδικεύται και από το Τπουργεύο Οικονομικών (ΤΠΟΙΚ - ΚΕΔ). Επομϋνωσ, η πολιτικό αξιοπούηςόσ του προώποθϋτει την οριςτικοπούηςη του ιδιοκτηςιακού του καθεςτώτοσ (Βουλό των Ελλόνων, 2008). το ςτρατόπεδο Υαρμϊκη εύχε προγραμματιςτεύ αρχικϊ η ςτϋγαςη του Κϋντρου Δημόςιασ Διούκηςησ και αργότερα του Διοικητηρύου τησ Περιφϋρειασ Κεντρικόσ Μακεδονύασ και του τρατοδικεύου (Εφημερύδα Ελευθεροτυπύα, 30/07/2006). Από τισ Διευθύνςεισ Πολεοδομύασ και Αρχιτεκτονικόσ του Δόμου Θεςςαλονύκησ (03/05/2011) προϋκυψε, ότι δεν υπϊρχει κϊποια ϊλλη πρόβλεψη, καθώσ δεν ϋχει οριςτικοποιηθεύ το ιδιοκτηςιακό του καθεςτώσ. Ο Δόμοσ Καλαμαριϊσ διατηρεύ το όραμα του ςτρατοπϋδου ωσ χώρου πολιτιςμού αναπτύςςοντασ κϊθε χρόνο τισ ετόςιεσ πολιτιςτικϋσ εκδηλώςεισ «παρϊ θιν αλόσ», το οπούο φανερώνει την ανϊγκη για αξιοπούηςη. Για το ςτρατόπεδο ϋχει εκπονηθεύ μελϋτη «Ανϊπτυξησ Κϋντρου Δημόςιασ Διούκηςησ Μητροπολιτικού Επιπϋδου ςτο Σ. τρατόπεδο Υαρμϊκη», η οπούα ανατϋθηκε από τον ΟΡΘΕ (ςύμφωνα με τον Ν. 716/77) ςε ομϊδα μελϋτησ. Η εν λόγω μελϋτη διερευνϊ τα κτιριολογικϊ μεγϋθη, την χωροθϋτηςη και προτεινόμενη οργϊνωςη κϊθε διευρυμϋνου λειτουργικού πυρόνα. τα πλαύςια τησ μελϋτησ βαςικό αρχό όταν η όςο το δυνατόν μικρότερη κϊλυψη τησ ϋκταςησ του ςτρατοπϋδου, με οριςμό αντύςτοιχου μικρού ςυντελεςτό. Ακόμη, η μελϋτη πρότεινε την ενοπούηςη των χώρων τησ ευρύτερησ περιοχόσ, όπου εντοπύζονται ςημαντικϊ κηρυγμϋνα διατηρητϋα (βύλα Μπιϊνκα, Αλλατύνι, Μονπούργο και ςυγκρότημα Ουζιϋλ) για την εξυπηρϋτηςη του χώρου και την δημιουργύα ενόσ «ςημαντικού πυρόνα Διούκηςησ, Πολιτιςμού και Φώρων Πραςύνου ςε όλη την Ανατολικό Θεςςαλονύκη» (ΟΡΘΕ, 1996:4-5) Ψςτόςο, το ςχϋδιο αυτό δεν εφαρμόςτηκε. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι εκτόσ από τισ διοικητικϋσ υπηρεςύεσ η μελϋτη προϋβλεπε ελεύθερουσ χώρουσ, χώρουσ πραςύνου, αθλητιςμού και ςτϊθμευςησ. Επιπλϋον, το 2006 εκπονόθηκε μελϋτη «Οργϊνωςησ του πρώην ςτρατοπϋδου Υαρμϊκη», η οπούα ανατϋθηκε από την Περιφϋρεια Κεντρικόσ Μακεδονύασ και τον Οργανιςμό Ρυθμιςτικού ςε γραφεύο μελετών. Ψσ βαςικού ςτόχοι τησ εν λόγω μελϋτησ τϋθηκαν η προςταςύα και ανϊδειξη του περιβϊλλοντοσ χώρου και η δημιουργύα ενόσ κοινωνικού κϋντρου (πόλοσ αναφορϊσ). Ομούωσ η εν λόγω μελϋτη ϋχει ακόμη εφαρμοςτεύ. ύμφωνα με το ΓΠ του 1993 του Δόμου Θεςςαλονύκησ, προτεινόμενεσ χρόςεισ εύναι κεντρικϋσ λειτουργύεσ, τοπικό κϋντρο και εκπαύδευςη (Εικόνα 25). 66

75 Εικόνα 24: Βόρεια του ςτρατοπϋδου Υαρμϊκη βρύςκεται το κτύριο τησ Περιφϋρειασ Κεντρικόσ Μακεδονύασ Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 27/6/2011 Εικόνα 25: Απόςπαςμα του ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ για το ςτρατόπεδο Υαρμϊκη: κεντρικϋσ λειτουργύεσ, τοπικό κϋντρο και εκπαύδευςη. Πηγό: Διεύθυνςη Πολεοδομύασ και Αρχιτεκτονικόσ Δόμου Θεςςαλονύκησ, 15/7/11 67

76 Οι προβλϋψεισ του ςχεδύου «Θεςςαλονύκη 2012» για τα ςτρατόπεδα Πϋρα από τισ επιμϋρουσ μελϋτεσ για καθϋνα από τα ςτρατόπεδα που παρουςιϊςτηκαν, οριςμϋνα περιλαμβϊνονται ςτισ προβλϋψεισ του προγρϊμματοσ «Θεςςαλονύκη 2012» του ΤΠΕΚΑ και του ΟΡΘΕ. Σο εν λόγω πρόγραμμα προβλϋπει την παραχώρηςη των ςτρατοπϋδων ςτην πόλη και πιο ςυγκεκριμϋνα για τα ςτρατόπεδα δυτικϊ του ΠΘ, ορύζονται οι εξόσ προτϊςεισ 3 : «Πλόρησ μελετητικό προςϋγγιςη των δυνατοτότων, των αναγκαύων πολεοδομικών και κυκλοφοριακών ρυθμύςεων και των απαιτούμενων ανατροπών για τη δημιουργύα τόξου ενιαύου ό μη, ελεύθερων χώρων. Φαρακτηριςμόσ ωσ μνημεύων από την Εφορεύα Νεοτϋρων Μνημεύων Κεντρικόσ Μακεδονύασ όςων κτιςμϊτων απαιτεύται να διατηρηθούν, εφόςον αυτό δεν ϋχει γύνει όδη. Προκόρυξη αρχιτεκτονικών διαγωνιςμών για κϊθε ςτρατόπεδο, με απόλυτα δεςμευτικϋσ, ωσ προσ τη γενικό αρχό, προδιαγραφϋσ και ςύνταξη ςχετικών μελετών.» Για τα ςτρατόπεδα τησ νότιασ Θεςςαλονύκησ, προτεύνεται: τρατόπεδο Υαρμϊκη: «ύνταξη νϋασ μελϋτησ για τη μετατροπό του αποκλειςτικϊ ςε χώρο πραςύνου, ςε ςυςχϋτιςη τόςο με τον περιφραγμϋνο περιβϊλλοντα χώρο τησ Νομαρχύασ, όςο και με τον εγκαταλελειμμϋνο χώρο τησ Ναυτικόσ Διούκηςησ.» τρατόπεδο Νταλύπη: «Προκόρυξη πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού διαγωνιςμού για το ςύνολο του πυρόνα, που περιλαμβϊνει και τα παρακεύμενα νεκροταφεύα και ςτη ςυνϋχεια πολεοδομικό μελϋτη». τρατόπεδο Κόδρα: «ύνταξη νϋασ μελϋτησ ςύμφωνα με τισ αποφϊςεισ του τε και τουσ χαρακτηριςμούσ του χώρου, με ϊμεςη ό ϋμμεςη ςχϋςη με το θαλϊςςιο μϋτωπο.» Σο εν λόγω ςχϋδιο υπογραμμύζει, ότι για την υλοπούηςη των παραπϊνω προτϊςεων, απαιτεύται εύτε η αποζημύωςη των ιδιωτών των ιδιοκτηςιών των οπούων βρύςκονται εντόσ των ςτρατοπϋδων, εύτε η προώθηςη ανταλλαγών με ανϊλογησ αξύασ εκτϊςεισ ςτην Περιαςτικό Ζώνη τησ Θεςςαλονύκησ. Ψςτόςο, από την ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτισ τεχνικϋσ υπηρεςύεσ των Δόμων του ΠΘ, οι αρμόδιοι Δόμοι και Διευθύνςεισ Πολεοδομύασ και Αρχιτεκτονικόσ τόνιςαν την πολυπλοκότητα τησ διαδικαςύασ τησ αποδϋςμευςησ ενόσ ςτρατοπϋδου και τησ παραχώρηςόσ τουσ Βιομηχανικό Απόθεμα Η επιλογό των βιομηχανικών αποθεμϊτων, που καταγρϊφονται ςτην παρούςα εργαςύα ϋγινε λόγω τησ ιδιαύτερησ ςημαςύασ τουσ ωσ πολεοδομικϊ και ιςτορικϊ ςύνολα και τησ δυναμικόσ παρουςύασ τουσ, από χωρικόσ ϊποψησ, ςτον αςτικό ιςτό τησ Θεςςαλονύκησ. Ο κοινόσ παρονομαςτόσ των ςυνόλων αυτών εύναι ότι ςόμερα βρύςκονται υπό καθεςτώσ εγκατϊλειψησ, καθώσ παραμϋνουν χωρύσ χρόςη, διαμορφώνοντασ ανεκμετϊλλευτα αποθϋματα κτιρύων και ςύνολα εκτϊςεων. Πρόκειται για περιοχϋσ, οι οπούεσ χαρακτηρύζονταν από μια παραδοςιακϊ βιομηχανικό-βιοτεχνικό δραςτηριότητα, φϋρουν ϋνα ιςτορικό-πολιτιςτικό 3 ΤΠΕΚΑ & ΟΡΘΕ,

77 ενδιαφϋρον και οι οπούεσ λόγω των κρύςιμων προβλημϊτων, που αντιμετώπιςε η βιομηχανύα, όπωσ αναλύθηκε ςτο υποκεφϊλαιο τησ ιςτορικόσ εξϋλιξησ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.2), παρϋμειναν εγκαταλελειμμϋνεσ μϋχρι ςόμερα. την κατηγορύα αυτό περιλαμβϊνονται επύςησ περιοχϋσ, που ςταδιακϊ ερημώθηκαν τα τελευταύα χρόνια λόγω τησ οικονομικόσ ύφεςησ, χωρύσ απαραύτητα να φϋρουν κϊποιο ιδιαύτερο ιςτορικό ενδιαφϋρον, καθώσ πρόκειται για κτύςματα καινούρια και ςε καλό κατϊςταςη. Δυτικό ΠΣΘ Σο δυτικό τμόμα τησ πόλησ αποτελεύ μια περιοχό, η οπούα προςφϋρθηκε για εγκατϊςταςη βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταςτϊςεων. όμερα, με την πύκνωςη του αςτικού ιςτού και την πτώςη τησ βιομηχανικόσ δραςτηριότητασ εντοπύζεται μεγϊλο βιομηχανικό απόθεμα ςτην δυτικό περιοχό (Εικόνα 26), το οπούο ϋχει μεύνει αναξιοπούητο, ενώ ολόκληρεσ περιοχϋσ οδηγούνται ςε εγκατϊλειψη χωρύσ τον απαραύτητο ςχεδιαςμό. Εικόνα 26: το Δυτικό ΠΘ εντοπύζονται τρεισ θύλακεσ βιομηχανικού αποθϋματοσ: Δύο περιοχϋσ και ϋνα πρώην εργοςτϊςιο Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 30/06/2011 Πλατεύα Σερψιθϋασ τη ςυνοικύα Σερψιθϋασ, που υπϊγεται ςτον Καλλικρατικό Δόμο Παύλου Μελϊ, εντοπύζονται ςυνολικϊ 12 καπνομϊγαζα, μεγϊλου αρχιτεκτονικού και βιομηχανικού ενδιαφϋροντοσ. Οι εγκαταςτϊςεισ αυτϋσ χρονολογούνται ςτην πρώτη μεταπολεμικό περύοδο, όποτε και ϊρχιςε η ςυγκϋντρωςη βιομηχανιών και βιοτεχνιών ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ. Η ύφεςη τησ δεκαετύασ του 1980, όπωσ ϋχει αναφερθεύ οδόγηςε ςτη διακοπό τησ λειτουργύασ ό ςτη μετεγκατϊςταςη πολλών από αυτών και το αποτϋλεςμα όταν η ύπαρξη τελικϊ, πολλών κενών-ανενεργών χώρων ςτα χρόνια που ακολούθηςαν. 69

78 Σα περιςςότερα από αυτϊ βρύςκονται υπό ιδιωτικό καθεςτώσ, εκτόσ από ϋνα, επύ τησ οδού Ιατρού Γωγούςη, το οπούο ανόκει ςτην πρώην Νομαρχιακό αυτοδιούκηςη τησ Θεςςαλονύκησ (Οργανιςμόσ Πολιτιςτικόσ Πρωτεύουςασ τησ Ευρώπησ Θεςςαλονύκη 1997 & EUROPAN, 1997:81). ύμφωνα με το εγκεκριμϋνο ΓΠ του 1987 του Καποδιςτριακού Δόμου ταυρούπολησ, η προβλεπόμενη χρόςη για αυτϊ τα κτύρια όταν η βιοτεχνύα. Παρ όλα αυτϊ ςε αρκετϊ από αυτϊ ϋχει ςημειωθεύ αλλαγό χρόςησ. Κϊποια λοιπόν, λειτουργούν ςόμερα ωσ χώροι πολιτιςμού (Σμόμα Καλών Σεχνών), καταςκευαςτικϋσ μονϊδεσ, δημοτικϋσ υπηρεςύεσ ό υπηρεςύεσ τριτογενούσ τομϋα (εμπορικό κϋντρο «Σερψιθϋα») (Σροποπούηςη Γενικού Πολεοδομικού χεδύου, Δόμου ταυρούπολησ, 2001:67) (Εικόνα 27). Σο 2001 ϋνα κτύριο των Καπνομϊγαζων ϊρχιςε να λειτουργεύ ωσ Κϋντρο τόριξησ Μικρομεςαύων Επιχειρόςεων (Γιαννακού κ.α., 2001:4). ύμφωνα με την πρόταςη τροποπούηςησ (2001), του εγκεκριμϋνου ΓΠ του Καποδιςτριακού Δόμου ταυρούπολησ, οι προβλεπόμενεσ χρόςεισ για τα καπνομϊγαζα τησ πλατεύασ Σερψιθϋασ εύναι κεντρικϋσ λειτουργύεσ πόλησ, αςτικό πρϊςινο και κατοικύα (Εικόνεσ 28, 29, 30). Εικόνα 27: Απόςπαςμα του ΓΠ 87 του Καποδιςτριακού Δόμου ταυρούπολησ με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ για την Σερψιθϋα: γενικό κατοικύα, κεντρικϋσ λειτουργύεσ και πρϊςινο Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Παύλου Μελϊ, 15/07/

79 Εικόνα 28: Παλιό Καπνομϊγαζο. όμερα η ςχολό Καλών Σεχνών. Πηγό: Επιτόπια Έρευνα, 22/08/2011 Εικόνα 29: Παλιό Kαπνομϊγαζο. όμερα κεντρικϋσ λειτουργύεσ. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 22/08/2011 Εικόνα 30: Κτύριο υπό εγκατϊλειψη ςτην περιοχό Σερψιθϋασ Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 22/08/2011 Παλιό εργοςτϊςιο ΑΓΝΟ ύμφωνα με την ϋρευνα ςτην τεχνικό υπηρεςύα του Καλλικρατικού Δόμου Παύλου Μελϊ (04/05/2011), το εργοςτϊςιο ανόκει ςε ιδιώτη και διοικητικϊ υπϊγεται ςτον εν λόγω Δόμο. Όςον αφορϊ ςτισ προβλεπόμενεσ χρόςεισ, ςύμφωνα με την τροποπούηςη (2001) του εγκεκριμϋνου ΓΠ του 1987 του Καποδιςτριακού δόμου ταυρούπολησ, προτεύνονται ςτο χώρο του παλιού εργοςταςύου κεντρικϋσ λειτουργύεσ πόλησ (διούκηςη, γραφεύα, εμπόριο) (Εικόνα 31). Για τον εν λόγω εργοςτϊςιο ϋχει εκπονηθεύ μελϋτη το 1998, με τύτλο «Μελϋτη αξιοπούηςησ ϋκταςησ 15 ςτρεμμϊτων ιδιοκτηςύασ ΑΓΝΟ ΑΕ», από ιδιωτικό γραφεύο, για το Δόμο ταυρούπολησ, ςτα πλαύςια του κοινοτικού προγρϊμματοσ URBAN. Ψσ προσ την αξιοπούηςη τησ ϋκταςησ του εργοςταςύου, η μελϋτη προςδιορύζει τρύα πιθανϊ ςενϊρια (Δόμοσ ταυρούπολησ, 1998:53). Σο πρώτο αφορϊ ςε αμιγεύσ μονοπυρηνικϋσ χρόςεισ και πιο ςυγκεκριμϋνα την πιθανό δημιουργύα ενόσ εμπορικού κϋντρου ό ϋνα ςύμπλεγμα κινηματογρϊφου. Σο δεύτερο, αφορϊ ςε μεικτϋσ χρόςεισ, όπωσ για παρϊδειγμα γραφεύα και καταςτόματα ό κατοικύεσ και καταςτόματα. Σϋλοσ, το τρύτο ςχετύζεται με χρόςεισ ςε μορφό τυπικού κϋντρου πόλησ, όπωσ εμπορικό κϋντρο, χώρουσ αναψυχόσ, γραφεύα και κατοικύεσ. Όπωσ επιςημαύνεται ςτην μελϋτη τα προτεινόμενα αυτϊ ςενϊρια προςδιορύςτηκαν με βϊςη τισ ανϊγκεσ τισ ευρύτερησ περιοχόσ για τισ παραπϊνω χρόςεισ, όπωσ επύςησ και το επιχειρηματικό ενδιαφϋρον, που πιθανότατα θα εκφραζόταν για την αξιοπούηςη αυτού του χώρου. Ψςτόςο, η παρούςα μελϋτη δεν 71

80 ϋχει ακόμη εφαρμοςτεύ και ο χώροσ του εργοςταςύου ςυνεχύζει να βρύςκεται υπό ςυνθόκεσ εγκατϊλειψησ (Εικόνα 32). Εικόνα 31: Απόςπαςμα τροποπούηςησ 01του ΓΠ 87 του Καποδιςτριακού Δόμου ταυρούπολησ με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ ςτο εργοςτϊςιο Αγνό κεντρικϋσ λειτουργύεσ και χώροσ ςτϊθμευςησ. Πηγό: Σεχνικό Τπηρεςύα Παύλου Μελϊ, 17/07/2011 Εικόνα 32: Σο εγκαταλελειμμϋνο κτύριο του εργοςταςύου ΑΓΝΟ Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 12/08/2011 Περιοχό πρώην φαγεύων Η περιοχό των παλαιών φαγεύων ςυνορεύει ςτα νότια με το λιμϊνι τησ Θεςςαλονύκησ, ςτα βόρεια με το παλιό ςιδηροδρομικό ςταθμό τησ πόλησ (εμπορικόσ ςταθμόσ) και τη διαςχύζει η οδόσ 26 ησ Οκτωβρύου. Διοικητικϊ υπϊγεται ςτον Δόμο Θεςςαλονύκησ. Η περιοχό ςυγκϋντρωνε παραδοςιακϊ χρόςεισ κυρύωσ μη οχλούςασ βιομηχανύασ και βιοτεχνύασ. το εγκεκριμϋνο ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ ωσ προβλεπόμενεσ χρόςεισ διακρύνονται η αμιγόσ κατοικύα και η μη οχλούςα βιομηχανύα-βιοτεχνύα. Από την ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτισ Διευθύνςεισ Αρχιτεκτονικόσ και Πολεοδομύασ του Δόμου Θεςςαλονύκησ (03/05/2011), ςτην περιοχό ςυγκεντρώνονται πολλϋσ χρόςεισ όπωσ γενικό κατοικύα, αςτικό πρϊςινο, τοπικό κϋντρο ςυνοικύασ-γειτονιϊσ και λύγεσ κεντρικϋσ λειτουργύεσ πόλησ. Η περιοχό ϋχει μεγϊλεσ εκτϊςεισ χαρακτηριςμϋνεσ ωσ εγκαταςτϊςεισ μαζικών μεταφορών, οι οπούεσ αφορούν ςτο λιμϊνι και ςτο ςιδηροδρομικό ςταθμό. Η εν λόγω περιοχό διαθϋτει μεγϊλο βιομηχανικό κτιριακό απόθεμα όπωσ το εργοςτϊςιο ΥΙΞ (Εικόνα 33), οι πολυχώροι Βύλκα και Μύλοσ (Εικόνα 34) κ.α. Εκτόσ από τα μεγϊλα βιομηχανικϊ υπολεύμματα από την περύοδο, που η περιοχό όταν βιομηχανικϊ δραςτόρια και η βιομηχανύα όταν χωροθετημϋνη εντόσ πόλησ, διαθϋτει λειτουργύεσ χαμηλόσ όχληςησ, οι οπούεσ τα τελευταύα χρόνια παρουςιϊζουν μια φθύνουςα πορεύα και μια τϊςη εγκατϊλειψησ. Η εικόνα που εντοπύζεται ςτην περιοχό, διαμορφώθηκε από τη γενικότερη οικονομικό κρύςη τησ Ελλϊδασ, τα τελευταύα δύο χρόνια, η οπούα ϋχει επαναπροςδιορύςει τόςο το αναπτυξιακό, όςο και το πολεοδομικό προφύλ πολλών περιοχών ςτην πόλη. 72

81 Επιπλϋον, η περιοχό αυτό αποτελεύ παρϊδειγμα επεμβϊςεων επανϊχρηςησ, που πραγματοποιόθηκαν κατϊ τη δεκαετύα του Ειδικότερα η περιοχό του Μύλου, ϋχει αποκτόςει ϋναν ιδιαύτερο πολιτιςτικό και καλλιτεχνικό χαρακτόρα, καθώσ πολύ ςυχνϊ αναπτύςςονται ςτο χώρο αυτό δραςτηριότητεσ τϋτοιου τύπου. Με βϊςη λοιπόν τον πολιτιςτικό χαρακτόρα του ςυγκεκριμϋνου χώρου ςόμερα, κρύνεται, ότι αναδεικνύεται ςε μεγϊλο βαθμό και από αυτόν την ϊποψη αποτελεύ μια αξιόλογη προςπϊθεια επανϊχρηςησ. Όςον αφορϊ ςτην ανϊπτυξη τησ περιοχόσ, ςύμφωνα με ϋνα ερευνητικό πρόγραμμα για την περιοχό των Λαχανοκόπων (ΑΠΘ, 2008) φαύνεται ότι η περιοχό των πρώην φαγεύων διαθϋτει αρκετϊ κτύρια ςε καλό κατϊςταςη, αλλϊ και πολλϊ κτύρια χαρακτηριςμϋνα ωσ μϋτρια και ερεύπια. Σο ερευνητικό αυτό πρόγραμμα ϋχει προςεγγύςει την περιοχό των πρώην φαγεύων ωσ ϋνα ςύνολο μαζύ με την περιοχό των Λαχανοκόπων. Γι αυτό τον λόγο το ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ τησ περιοχόσ των πρώην φαγεύων αναφϋρεται παρακϊτω, ςτην παρϊγραφο όπου αναλύεται η περιοχό των Λαχανοκόπων (βλ. υποκεφϊλαιο ). Εικόνα 33: Άποψη του παλιού εργοςταςύου ΥΙΞ Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 11/08/2011 Εικόνα 34: Όψη του πολυχώρου «Μύλου» από τον δρόμο επύ τησ 26 ησ Οκτωβρύου Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 11/08/

82 Εικόνα 35: την περιοχό των πρώην φαγεύων το ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ προβλϋπονταν βιοτεχνικϋσ χρόςεισ και κεντρικϋσ λειτουργύεσ. Πηγό: Διεύθυνςη Πολεοδομύασ και Αρχιτεκτονικόσ Δόμου Θεςςαλονύκησ, 30/07/2011 Κεντρικό ΠΣΘ το κεντρικό ΠΘ εντοπύζονται ςύνολα θυλϊκων, τα οπούα παραδοςιακϊ ςυγκϋντρωναν χρόςεισ κυρύωσ του δευτερογενούσ τομϋα παραγωγόσ και τα οπούα, όπωσ και ϊλλεσ περιοχϋσ του ΠΘ, λόγω των κοινωνικο-οικονομικών ςυνθηκών εγκαταλεύφθηκαν μερικώσ ό πλόρωσ (Εικόνα 36). Σα παρακϊτω ςύνολα θυλϊκων αποτελούν προςπϊθειεσ πολιτικών επανϊχρηςησ, εύτε μϋςω οργανωμϋνων πολιτικών πολεοδομικού ςχεδιαςμού εύτε αυθόρμητα, όπωσ προκύπτει από την καθημερινό χρόςη τουσ από τουσ πολύτεσ τησ πόλησ. 74

83 Εικόνα 36: το κεντρικό ΠΘ εντοπύζονται δύο θύλακεσ με πρώην βιομηχανικό-βιοτεχνικό χαρακτόρα Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 20/07/2011 Περιοχό Βαλαωρύτου Η περιοχό αυτό αποτελούςε ϋνα τμόμα τησ πόλησ όπου ςυγκϋντρωνε παραδοςιακϊ βιοτεχνύεσ και χρόςεισ χονδρεμπορύου. Όταν η βιομηχανύα βιοτεχνύα ϊρχιςε να εξαςθενεύ ξεκύνηςε και η ςταδιακό εγκατϊλειψη τησ περιοχόσ (Εικόνα 37) από τισ παραδοςιακϋσ τησ χρόςεισ. το εγκεκριμϋνο ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ η χρόςη που προβλϋπεται εύναι οι κεντρικϋσ λειτουργύεσ πόλησ (Εικόνα 39). Αν και η περιοχό ϋχει πολύ καλϊ ςτοιχεύα από ϊποψη αιςθητικόσ και αρχιτεκτονικόσ, τισ πρωινϋσ ώρεσ δύνεται η εντύπωςη, ότι πολλϊ τα κτύρια δε χρηςιμοποιούνται. Η εικόνα αυτό αντιςτρϋφεται κατϊ τισ βραδινϋσ ώρεσ, καθώσ τη θϋςη των παλιών «ςημεύων» βιομηχανύασ και βιοτεχνύασ, πόραν χρόςεισ αναψυχόσ και νυχτερινόσ διαςκϋδαςησ (Εικόνα 38). Αυτό η εναλλαγό των χρόςεων ϋγινε αυθόρμητα, δηλαδό με βϊςη την ιδιωτικό πρωτοβουλύα, χωρύσ την παρϋμβαςη κϊποιου εύδουσ ςχεδιαςμού. Από επιτόπια ϋρευνα προϋκυψε ότι ςτα εν λόγω κτύρια, οι υπϊρχουςεσ χρόςεισ κυριαρχούν κυρύωσ ςτα ιςόγεια. τουσ ορόφουσ, όπου παλαιότερα εντοπιζόταν ϋνα ςύνολο βιοτεχνιών, ςόμερα εύτε αποτελούν χώρουσ αποθόκευςησ, εύτε εύναι κλειςτού και αχρηςιμοπούητοι. Όπωσ και ςτην προηγούμενη περύπτωςη, ϋτςι και εδώ εντοπύζεται η μερικό ό κατϊ ςημεύα εγκατϊλειψη (Reurban Valaoritou, 2010). ύγουρα θεωρεύται θετικό το γεγονόσ, ότι η περιοχό δεν υποβαθμύςτηκε πλόρωσ και μετατρϊπηκε ςε μια περιοχό αναψυχόσ. Ψςτόςο, αποτελεύ πρόβλημα το γεγονόσ, ότι δεν υπϊρχει μια κατεύθυνςη ςχετικϊ με το μϋλλον τησ, καθώσ η ανϊπτυξη των βραδινών λειτουργιών, όπωσ προκύπτει εμπειρικϊ από την καθημερινό δραςτηριοπούηςη ςε αυτϋσ, «αποκλεύει» αυτό των πρωινών. 75

84 Εικόνα 37: Κτύρια υπό εγκατϊλειψη ςτην περιοχό τησ Βαλαωρύτου. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 12/08/2011 Εικόνα 38: Επανϊχρηςη των κτιςμϊτων τησ Βαλαωρύτου με χρόςεισ αναψυχόσ χωρύσ να ϋχει προηγηθεύ ςχεδιαςμόσ. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 12/08/2011 Εικόνα 39: Απόςπαςμα του ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ με τισ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ ςτην περιοχό τησ Βαλωρύτου: κεντρικϋσ λειτουργύεσ Πηγό: ΟΡΘΕ, 28/07/2011 Λαδϊδικα Η περύπτωςη αυτόσ τησ περιοχόσ εύναι ιδιαύτερη, κυρύωσ γιατύ αποτελεύ την μοναδικό περιοχό για την οπούα ϋγινε προςπϊθεια ςυνολικόσ αναβϊθμιςησ και επαναπροςανατολιςμού τησ. Πρόκειται για ϋνα τμόμα τησ πόλησ που παραδοςιακϊ ςυγκϋντρωνε χρόςεισ βιοτεχνικϋσ-μεταποιητικϋσ και εμπορύου. Σα Λαδϊδικα αντιμετώπιςαν προβλόματα υποβϊθμιςησ και εγκατϊλειψησ κι ϋτςι ςτη διϊρκεια τησ δεκαετύασ του 90 κρύθηκε ωσ απαραύτητη η επϋμβαςη για την ανϊπλαςό τησ (Εικόνεσ 40, 41). ύμφωνα με το ΓΠ του 1993, του Δόμου Θεςςαλονύκησ, ορύζονται ωσ χρόςεισ κεντρικϋσ λειτουργύεσ (Εικόνα 42). ταδιακϊ ςτην περιοχό διαμορφώθηκε ϋνασ χαρακτόρασ αναψυχόσ, ο οπούοσ εν μϋρει φϊνηκε αποτελεςματικόσ, αφού αυτό ϊνθηςε ωσ ςημεύο νυχτερινόσ διαςκϋδαςησ. Ψςτόςο, ο χαρακτόρασ που τελικϊ απϋκτηςε δεν αποδεύχθηκε αποτελεςματικόσ, αφού μετϊ από ϋνα ςύντομο διϊςτημα επιτυχημϋνησ λειτουργύασ 76

85 ωσ πόλοσ αναψυχόσ αντιμετώπιςε πϊλι προβλόματα υποβϊθμιςησ (Re-urban Valaoritou, 2010). όμερα τα Λαδϊδικα ςυνεχύζουν να ςυγκεντρώνουν χρόςεισ αναψυχόσ με αποτϋλεςμα την ερόμωςη τησ περιοχόσ και την αύςθηςη τησ εγκατϊλειψόσ τησ, κατϊ τισ πρωινϋσ ώρεσ τησ ημϋρασ. Επομϋνωσ αποτελεύ ακόμα ϋνα παρϊδειγμα, όπου η laisser-faire επιλογό ανϊπτυξησ, δημιούργηςε ϋνα καθεςτώσ εν μϋρει εγκατϊλειψησ. Εικόνα 40: Εντοπύζονται κτύρια υπό εγκατϊλειψη ςτην περιοχό των Λαδϊδικων Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 12/08/2011 Εικόνα 41: Κτύριο το οπούο ϋχει ανακαινιςτεύ, ωςτόςο ςόμερα εντοπύζεται εγκαταλελειμμϋνο. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 12/08/2011 Εικόνα 42: Απόςπαςμα του ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ με θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ ςτα Λαδϊδικα: κεντρικϋσ λειτουργύεσ. Πηγό: ΟΡΘΕ, 08/08/

86 Νότιο ΠΣΘ Αυτό το τμόμα τησ πόλησ ςυγκϋντρωνε διϊςπαρτα και ςημειακϊ εγκαταςτϊςεισ βιομηχανικϋσ και βιοτεχνικϋσ. Ψςτόςο, ςύμφωνα με την βιβλιογραφύα, δεν δημιουργόθηκε ποτϋ ϋνα ςύνολο περιοχών με χρόςεισ βιομηχανικϋσ και βιοτεχνικϋσ. Παρόλο που η νότια Θεςςαλονύκη αποτελούςε από τισ αρχϋσ του προηγούμενου αιώνα μια παραδοςιακό περιοχό κατοικύασ, όπωσ αναφϋρθηκε ςε προηγούμενο κεφϊλαιο, δεν φαύνεται να ϋχει προκύψει ιδιαύτεροσ προβληματιςμόσ, από την παρουςύα και κυρύωσ από τη μη αξιοπούηςη των περιοριςμϋνων βιομηχανικών αποθεμϊτων τησ προσ όφελοσ του κοινωνικού ςυνόλου (Εικόνα 43). Εικόνα 43: το ανατολικό ΠΘ εντοπύζονται τρεισ θύλακεσ βιομηχανικού αποθϋματοσ Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 20/07/2011 Παλιό Εργοςτϊςιο ΤΥΑΝΕΣ Η ΤΥΑΝΕΣ αποτελούςε βιομηχανύα παραγωγόσ υφαςμϊτων και ιδρύθηκε το 1926, καταλαμβϊνοντασ μεγϊλη ϋκταςη ςτην περιοχό Αγύου Υανουρύου ςτην Θεςςαλονύκη. Με την ϋναρξη του Β Παγκοςμύου Πολϋμου το εργοςτϊςιο ϊρχιςε να καλύπτει τισ ανϊγκεσ του ελληνικού ςτρατού και κατϊ τη διϊρκεια τησ κατοχόσ λειτουργούςε υποτυπωδώσ. Μεταπολεμικϊ ανϋκαμψε, μϋχρι που ϋφταςε να θεωρεύται μια από τισ ςημαντικότερεσ βιομηχανύεσ ςτην Ελλϊδα και τα Βαλκϊνια. Ψςτόςο, ςτισ αρχϋσ του 1951 το μεγαλύτερο τμόμα του εργοςταςύου κϊηκε ςε πυρκαγιϊ, κϊτι που οδόγηςε ςτην οριςτικό διακοπό τησ λειτουργύασ του το 1960 (Γεωργούλησ, 2005:49). όμερα, ςυνεχύζουν να υπϊρχουν οι κτιριακϋσ εγκαταςτϊςεισ του εργοςταςύου και ϋχουν αποτελϋςει αντικεύμενο ςυζητόςεων για την αξιοπούηςό τουσ από φορεύσ τησ πόλησ (Γιαννακού κ.ϊ., 2001:5). Σο κτιριακό απόθεμα αποτελεύ 78

87 ιδιοκτηςύα τησ Εθνικόσ Σρϊπεζασ από την δεκαετύα του 60 και ϋχουν προταθεύ κατϊ καιρούσ χρόςεισ για την αξιοπούηςό του. τα πλαύςια του «Θεςςαλονύκη: Πολιτιςτικό Πρωτεύουςα τησ Ευρώπησ 1997» εύχε προταθεύ ςε αυτό η ςτϋγαςη ενόσ «Κϋντρου Πολιτιςμού και Οικονομικόσ Ανϊπτυξησ». Από το 2004 και μϋχρι ςόμερα το κτύριο βρύςκεται υπό το καθεςτώσ κατϊληψησ, οδηγώντασ ςτην ςυνεχό υποβϊθμιςη του κτιριακού του αποθϋματοσ (Εικόνεσ 44, 45). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι το κτύριο εύναι χαρακτηριςμϋνο ωσ διατηρητϋο και πρόςφατα τϋθηκε η πρόταςη ςτϋγαςησ του «Κρατικού Μουςεύου ύγχρονησ Σϋχνησ» ςτο πρώην εργοςτϊςιο τησ ΤΥΑΝΕΣ από το Τπουργεύο Πολιτιςμού και Σουριςμού (ΤΠΠΟΣ) (Εφημερύδα Μακεδονύα, 12/08/2011). το ΓΠ 93, του Δόμου Θεςςαλονύκησ, ορύζονται ωσ χρόςεισ κεντρικϋσ λειτουργύεσ (Εικόνα 46). Εικόνα 44: Άποψη του εργοςταςύου ςόμερα. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 10/08/2011 Εικόνα 45: Σο κτύριο βρύςκεται ςε κακό κατϊςταςη. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 10/08/2011 Εικόνα 46: Απόςπαςμα του ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ ορύζονται ωσ θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ ςτην ΤΥΑΝΕΣ: κεντρικϋσ λειτουργύεσ Πηγό: ΟΡΘΕ, 08/08/

88 Μύλοι Αλλατύνη Οι μύλοι Αλλατύνη ξεκύνηςαν τη λειτουργύα τουσ το 1836 δύπλα ςτο μϋτωπο τησ θϊλαςςασ. Η οικογϋνεια Αλλατύνη μαζύ με το ομώνυμο κεραμεύο (βλ. παρακϊτω) κατϊφεραν να αναπτύξουν γρόγορα αυτϋσ τισ επιχειρόςεισ μετατρϋποντασ τεσ το 1898 ςε Ανώνυμεσ Εταιρεύεσ. Μϋχρι το 1930 οι μύλοι Αλλατύνη θεωρούνταν ϋνα από τα ςημαντικότερα εργοςτϊςια ςτη βόρεια Ελλϊδα και η εταιρεύα διϋθετε το μεγαλύτερο κυλινδρόμυλο των Βαλκανύων. Μετϊ τη φωτιϊ που υπϋςτη το εργοςτϊςιο το 1951, ανοικοδομόθηκε ξανϊ ςτην ύδια θϋςη και λειτούργηςε το 1955 διαθϋτοντασ πιο ςύγχρονεσ εγκαταςτϊςεισ. Σο 1997 μεταφϋρθηκαν οι εγκαταςτϊςεισ τησ εταιρύασ ςτη βιομηχανικό περιοχό τησ ύνδου (Γεωργούλησ, 2005:60-61). Σο κτιριακό απόθεμα και ο περιβϊλλων χώροσ των μύλων Αλλατύνη ϋχουν χαρακτηριςτεύ ωσ προςτατευόμενα από το 1984 από το τότε Τπουργεύο Πολιτιςμού. Καθώσ υπόρχαν ςχϋδια ςχετικϊ με την αξιοπούηςη του κτιριακού αποθϋματοσ και την επανϊχρηςό του, το 2002 αποδεςμεύθηκε ϋνα τμόμα του με ςκοπό να οικοδομηθεύ, και το 2006 εκδόθηκε ςχετικό ϊδεια για την καταςκευό υπόγειου χώρου ςτϊθμευςησ. Ψςτόςο, οι κϊτοικοι τησ περιοχόσ απευθύνθηκαν ςτο υμβούλιο τησ Επικρατεύασ (τε), ώςτε να ςταματόςει η καταςκευό του εν λόγω ϋργου. Οι εμπλεκόμενοι ιδιώτεσ προςπϊθηςαν να ςυνεχύςουν την καταςκευό του, όμωσ τον Μϊρτιο του 2010 το τε φαύνεται να ϋληξε οριςτικϊ τισ διαδικαςύεσ, ςυνϋχιςησ τουσ ϋργου. Οι λόγοι αφορούςαν ςτο ότι οι χρόςεισ που προτϊθηκαν δεν αξιοποιούςαν την ιςτορικότητα και την αιςθητικό των υπαρχόντων κτιρύων, αλλϊ ούτε αναδεύκνυαν την πολιτιςτικό τουσ ςημαςύα για το ςύνολο τησ πόλησ (Εικόνα 47). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι οι μύλοι Αλλατύνη ϋχουν 100% ιδιωτικό ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ (Εφημερύδα Μακεδονύα, 08/03/2010). Με το ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ ςτην περιοχό ορύζεται γενικό κατοικύα (Εικόνα 48). Εικόνα 47: Άποψη των Μύλων Αλαττύνη ςόμερα Πηγό: Επιτόπια Έρευνα, 11/08/2011 Εικόνα 48: Απόςπαςμα του ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ ορύζεται ωσ θεςμοθετημϋνη χρόςη ςτουσ Μύλουσ Αλλατύνη: γενικό κατοικύα, Πηγό: ΟΡΘΕ, 08/08/

89 Κεραμεύα Αλλατύνη Σα κεραμεύα Αλλατύνη ςτην περιοχό Φαριλϊου αποτελούν την δεύτερη τοποθεςύα λειτουργύασ τησ ομώνυμησ εταιρύασ για την παραγωγό κεραμικών ειδών. Οι πρώτεσ εργοςταςιακϋσ εγκαταςτϊςεισ καταςτρϊφηκαν από πυρκαγιϊ και το 1935 δημιουργόθηκαν καινούργιεσ ςε αυτό την τοποθεςύα το Η επιλογό τησ τοποθεςύασ λειτουργύασ του εργοςταςύου ϋγινε λόγω τησ ύπαρξησ καλόσ ποιότητασ πρώτων υλών ςτην περιοχό. Σην ϋναρξη λειτουργύασ του εργοςταςύου διϋκοψε ο Β Παγκόςμιοσ Πόλεμοσ, η οπούα τελικϊ ςημειώθηκε μεταπολεμικϊ. Σο 1964 οι μύλοι και τα κεραμεύα Αλλατύνη διαχωρύςτηκαν και δεν ανόκαν πλϋον ςτην ύδια εταιρύα. Η Ανώνυμη Εταιρύα «ΚΕΡΑΜΕΙΑ ΑΛΛΑΣΙΝΗ» λειτούργηςε μϋχρι το 1997, όπου και μεταφϋρθηκε ςτο ταυροχώρι Κιλκύσ (Γεωργούλησ, 2005:102). όμερα ςτην περιοχό ςυναντϊται μια μεγϊλη κενό ϋκταςη, που περιλαμβϊνει τα κτύρια του παλιού εργοςταςύου, τα οπούα ϋχουν αφεθεύ υπό εγκατϊλειψη (Εικόνα 49). Κατϊ καιρούσ ϋχει επιδιωχθεύ η οικονομικό αξιοπούηςη τησ περιοχόσ με την καταςκευό κατοικιών και υπόγειου χώρου ςτϊθμευςησ. Παρ όλα αυτϊ, οι αποφϊςεισ αυτϋσ κρύθηκαν και απορρύφτηκαν από το τε, ωσ χρόςεισ που ςε καμιϊ περύπτωςη δεν αξιοποιούν την ιςτορικότητα και την αιςθητικό του κτιριακού αποθϋματοσ. ύμφωνα με κϊποιεσ προβλϋψεισ του Δόμου Θεςςαλονύκησ, ςτόχοσ για την αξιοπούηςη τησ περιοχόσ εύναι η ύπαρξη χώρων πραςύνου, αναψυχόσ, πολιτιςμού καθώσ και η ενοπούηςό τουσ με τουσ ελεύθερουσ χώρουσ που υπϊρχουν ςτη νϋα παραλύα. Όπωσ αναφϋρεται ςε αντύςτοιχο ϊρθρο τησ Δαναδιϊδου ςτο περιοδικό Σεχνογρϊφημα (2008:12), για το διαγωνιςμό «Νοτιοανατολικό πύλη Θεςςαλονύκησ», για τα Κεραμεύα προβλϋπεται η δημιουργύα μουςεύου, κϋντρου πολιτιςμού και αναψυχόσ και οι όπιεσ παρεμβϊςεισ ςτο κτιριακό απόθεμα προκειμϋνου να «λειτουργεύ ωσ ζωντανόσ χώροσ πολιτιςμού πολλαπλών επιλογών» (Δαναδιϊδου, 2008:13). Ψσ προσ το ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ των κεραμεύων, ςύμφωνα με πληροφοριακό ςημεύωμα, λόγω τησ «απόςχιςησ του βιομηχανικού κλϊδου και ειςφορϊσ αυτού ςε θυγατρικό εταιρεύα» (ΚΕΡΑΜΕΙΑ ΑΛΛΑΣΙΝΗ ΑΒΕΣΕ, Οκτώβριοσ 2006), ανόκει πλϋον ςε υφιςτϊμενη, υπό λειτουργύα, Ανώνυμη Εταιρεύα. Εικόνα 49: Σα Κεραμεύα Αλλατύνη ςόμερα Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα 11/08/2011 Εικόνα 50: το απόςπαςμα του ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ ορύζεται ωσ θεςμοθετημϋνη χρόςη η βιομηχανύα, καθώσ τότε το εργοςτϊςιο βριςκόταν ακόμη ςε λειτουργύα. Πηγό: ΟΡΘΕ, 08/08/

90 Περιοχϋσ με Απουςύα Σαυτότητασ Η κατηγορία αυτή αποτελεί ίςωσ την πιο ενδιαφέρουςα από το ςύςτημα των εγκαταλειμμένων περιοχών, αφού την αποτελούν τμήματα τησ πόλησ με ςύνθετο χαρακτήρα. ε αυτήν κατατάχτηκαν περιοχέσ, οι οποίεσ θα μπορούςαν να χαρακτηριςτούν ωσ εν δυνάμει εγκαταλειμμϋνεσ, καθώσ εύτε δεν ϋχουν δοθεύ οι απαραύτητεσ κατευθύνςεισ για την αξιοπούηςη τησ εδαφικόσ τουσ ϋκταςησ εύτε ϋχουν φτϊςει ςε ςημεύο κορεςμού με αποτϋλεςμα να κρύνεται απαραύτητη η απομϊκρυνςη των δραςτηριοτότων τουσ και τελικϊ η εγκατϊλειψό τουσ. Δυτικό ΠΘ το δυτικό τμόμα τησ πόλησ εντοπύζονται δύο περιοχϋσ που ςυγκεντρώνουν χαρακτηριςτικϊ περιοχών «χωρύσ ταυτότητα». Βρύςκονται ςτα ϊκρα του δυτικού ΠΘ και ϋχουν διαφορετικό επιρροό ςτισ γειτνιϊζουςεσ περιοχϋσ τουσ (Εικόνα 51). Οδόσ Λαγκαδϊ- Περιοχό Ευκαρπύασ Εικόνα 51: το δυτικό ΠΘ εντοπύζονται δύο περιοχϋσ με «Απουςύα ταυτότητασ» Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 30/07/2011 Η περιοχό που εξετϊςτηκε αφορϊ τόςο την οδό Λαγκαδϊ, αυτό καθαυτό, όςο και την φυςικό ςυνϋχειϊ τησ, ςτο βορειοδυτικό τμόμα του ΠΘ, ςτην περιοχό τησ Ευκαρπύασ. Διοικητικϊ υπϊγεται ςτον Καλλικρατικό δόμο Παύλου Μελϊ. Ξεκινώντασ από την οδό Λαγκαδϊ, βρύςκεται ςτο δυτικό μϋροσ του ΠΘ και διαπερνϊ ϋνα ςύνολο Δόμων ςτα δυτικϊ τησ πόλησ. Η ςημαςύα τησ εύναι ιδιαύτερη, καθώσ καταλόγει ςτισ περιοχϋσ εξόδου τησ πόλησ ςτα δυτικϊ και βόρεια, διαςταυρώνεται με την Περιφερειακό οδό και διοχετεύει την κύνηςη από το κϋντρο τησ πόλησ ςτο ευρύτερη περιοχό του ΠΘ και των όμορων προσ την πόλη νομών. Η κομβικό αυτό θϋςη τησ την κατϋςτηςε από πολύ παλιϊ, ϋνα από τα βαςικότερα 82

91 δύκτυα τησ πόλησ και πόλο ανϊπτυξησ πλόθουσ βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταςτϊςεων. τη ςύγχρονη εποχό και κυρύωσ από το 1960 και ϋπειτα, κατϊ τη βιομηχανικό ϊνθιςη τησ Θεςςαλονύκησ -όπωσ περιγρϊφηκε ςτο υποκεφϊλαιο αποτϋλεςε τη βϊςη τησ βιομηχανικόσ ανϊπτυξησ ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ. Κατϊ μόκοσ τησ αναπτύχθηκε ϋνα πλόθοσ βιομηχανικών μονϊδων, που γνώριςαν ιδιαύτερη ϊνθιςη (π.χ. εργοςτϊςιο ΣΙΣΑΝ, καπνομϊγαζα κλπ.). Επομϋνωσ η περιοχό επύ τησ οδού Λαγκαδϊ, αλλϊ και η ευρύτερό τησ προσ τα βόρεια, ςτο Δόμο Ευκαρπύασ, απϋκτηςαν ϋναν εν γϋνει βιομηχανικό-βιοτεχνικό χαρακτόρα, ο οπούοσ διατηρόθηκε ωσ ϋνα βαθμό μϋχρι και ςόμερα. Ψςτόςο, η περύοδοσ αποβιομηχϊνιςησ, ϋπληξε όπωσ όταν αναμενόμενο μεταξύ ϊλλων και την εν λόγω περιοχό. Ϊνα πλόθοσ εργοςταςύων, κατϊ μόκοσ τησ οδού και ειδικότερα επύ των Καποδιςτριακών Δόμων ταυρούπολησ, Πολύχνησ και Ευκαρπύασ ϋκλειςε, όπωσ επύςησ και ϋνασ μεγϊλοσ αριθμόσ από τα Καπνομϊγαζα επύ τησ οδού (Σροποπούηςη Γενικού Πολεοδομικού χεδύου Δόμου Πολύχνησ, 2008:35). Οι ςυνθόκεσ εγκατϊλειψησ ενιςχύθηκαν με το κλεύςιμο κι ϊλλων εργοςταςύων και βιοτεχνικών χώρων τα τελευταύα χρόνια λόγω τησ γενικότερησ οικονομικόσ ύφεςησ τησ χώρασ (Εικόνεσ 52, 53). όμερα ςτη Λαγκαδϊ, με βϊςη τα ΓΠ των τριών Καποδιςτριακών Δόμων (ταυρούπολησ, Ευκαρπύασ, Πολύχνησ), οι υπηρεςύεσ δευτερογενούσ τομϋα, που κυριαρχούςαν ςε αυτόν αντικαταςτϊθηκαν ςταδιακϊ με χρόςεισ κεντρικών λειτουργιών και τριτογενούσ τομϋα. Κατϊ μόκοσ τησ οδού διαμορφώθηκε τα τελευταύα χρόνια ϋνα προφύλ υπηρεςιών, που απευθύνονται κυρύωσ ςτην κατανϊλωςη και κατατϊςςονται ςτον τριτογενό τομϋα, όπωσ λιανικό εμπόριο, μεγϊλα εμπορικϊ καταςτόματα και χώροι αποθόκευςησ (Σροποπούηςη Γενικού Πολεοδομικού χεδύου Δόμου Πολύχνησ, 2008:101). Σϋτοιου εύδουσ εγκαταςτϊςεισ δημιουργόθηκαν επύςησ, ςτα ανατολικϊ και δυτικϊ τησ οδού, κϊτω και πϊνω από τον ανιςόπεδο κόμβο τησ περιφερειακόσ οδού αντύςτοιχα. Εικόνα 52: Εγκαταλελειμμϋνο εργοςτϊςιο επύ τησ οδού Λαγκαδϊ Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 16/08/2011 Εικόνα 53: Δεξιϊ, παλιό καπνομϊγαζο υπό εγκατϊλειψη. Αςύμβατεσ χρόςεισ. Πηγό Επιτόπια ϋρευνα, 16/08/2011 Ο βιομηχανικόσ-βιοτεχνικόσ χαρακτόρασ τησ περιοχόσ διατηρόθηκε ςτο μεγαλύτερο βαθμό, μϋχρι ςόμερα κυρύωσ ςτη φυςικό ςυνϋχεια τησ οδού Λαγκαδϊ προσ τον Καποδιςτριακό Δόμο Ευκαρπύασ. Πρόκειται για την ϋκταςη που 83

92 διατρϋχεται από τισ οδούσ Λαγκαδϊ, Ιαςωνύδου, Αιγαύου και ϋναν παρϊδρομο τησ Εγνατύασ οδού ςτο βόρειο τμόμα τησ, όπωσ φαύνεται και ςτην δορυφορικό εικόνα του Google Earth (Φϊρτησ 8). Η εν λόγω περιοχό, όπωσ προϋκυψε από το κεφϊλαιο τησ ιςτορικόσ εξϋλιξησ αποτϋλεςε κατϊ τη μεταπολεμικό περύοδο πόλο προςϋλκυςησ πολλών βιομηχανικών-βιοτεχνικών μονϊδων. ύμφωνα με την επιτόπια ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε ςτην περιοχό (18/08/2011), ςυνδυϊζει ϋνα βιομηχανικόβιοτεχνικό προφύλ, το οπούο διαμορφώθηκε από την περύοδο τησ οικονομικόσ τησ ανϊπτυξησ (δεκαετύεσ ) και ταυτόχρονα μια τϊςη αλλαγόσ χρόςεων, λόγω τησ οικονομικόσ ύφεςησ των τελευταύων δεκαετιών και των αναγκών, που προϋκυψαν ςε κατοικύα και νϋεσ υποδομϋσ. Καθώσ λοιπόν ςυνδυϊζει ϋνα ςύνολο χαρακτηριςτικών που από τη μια παραπϋμπουν ςτη ζότηςη και από την ϊλλη αφορούν ςτην εγκατϊλειψη, κρύθηκε από τη ομϊδα εργαςύασ ιδιαύτερα ενδιαφϋρουςα η επιτόπια ϋρευνα και η καταγραφό των εγκαταλελειμμϋνων ςημεύων τησ. Βαςικό επιδύωξη τησ ομϊδασ εργαςύασ όταν να γύνει ςαφόσ ο χαρακτόρασ τησ εν λόγω «ιδιαύτερησ» περιοχόσ ςόμερα και με βϊςη αυτόν να αναδειχτούν και οι τϊςεισ οι εν δυνϊμει μορφϋσ ανϊπτυξησ. Όςον αφορϊ ςτισ βιομηχανικϋσ εγκαταςτϊςεισ, οι περιςςότερεσ εύναι εγκαταλελειμμϋνεσ. Οριςμϋνεσ από αυτϋσ υποχρηςιμοποιούνται, από την ϊποψη ότι λειτουργούν μόνο οριςμϋνα τμόματϊ τουσ (π.χ. το ιςόγειο) ςαν χώροι αποθόκευςησ. Όμωσ ςυνολικϊ δύνεται η αύςθηςη τησ εγκατϊλειψησ, καθώσ η κατϊςταςό τουσ κρύνεται μϋτρια. Σο περιβϊλλον εγκατϊλειψησ ςυμπληρώνεται από οριςμϋνουσ μικρότερουσ χώρουσ, οι οπούοι αν και βρύςκονται ςε καλό κατϊςταςη δε λειτουργούν, πιθανϊ λόγω τησ οικονομικόσ κρύςησ των τελευταύων ετών. Γύρω από τισ εγκαταςτϊςεισ αυτϋσ, η περιοχό εύναι αρκετϊ πυκνοδομημϋνη. Κυριαρχούν καινούριεσ κατοικύεσ, ο οπούεσ ςύμφωνα με πληροφορύεσ από τον αντύςτοιχη υπηρεςύα του Καλλικρατικού Δόμου Παύλου Μελϊ εύναι αυθαύρετεσ και κατοικούνται ωσ επύ το πλεύςτον από μετανϊςτεσ τησ Πρώην οβιετικόσ Ϊνωςησ. 4 Η περιοχό φαύνεται να ανοικοδομεύται με γοργούσ ρυθμούσ, καθώσ ϋνα πολύ μεγϊλο ποςοςτό των κατοικιών εύναι νεόδμητεσ. Η τυχαύα ανϊπτυξό τουσ επιβεβαιώνεται τόςο από το ότι ενυπϊρχουν με παλιϋσ βιομηχανικϋσ εγκαταςτϊςεισ και μικρϋσ αποθόκεσ (Εικόνεσ 54, 55), όςο και από την ϋλλειψη βαςικών δικτύων υποδομόσ (μικρό πλϊτοσ δρόμων, πρόβλημα υδροδότηςησ κλπ.) (Σςαντεκύδησ, 2011:34). Οι βιομηχανικϋσ εγκαταςτϊςεισ, που ςόμερα λειτουργούν εντοπύζονται κατϊ βϊςη ςτουσ κύριουσ ϊξονεσ τησ περιοχόσ. υνολικϊ η εγκατϊλειψη, η αυθαύρετη δόμηςη, η τυχαύα ανϊπτυξη και η κακό ποιότητα ζωόσ που προκύπτουν λόγω τησ αςυμβατότητασ των χρόςεων, και ταυτόχρονα η ζότηςη για κατοικύα (Εικόνα 56) και νϋεσ υποδομϋσ ςτην περιοχό, καθιςτούν τον πολεοδομικό-αναπτυξιακό ςχεδιαςμό τησ αναγκαύο ςτο ϊμεςο μϋλλον, με βαςικό ςτόχο τον επαναπροςδιοριςμό του ρόλου τησ ςτον αςτικό ιςτό τησ πόλησ. Με βϊςη αυτϊ τα χαρακτηριςτικϊ εύναι λογικό η ϋνταξό τησ, ςτην εν λόγω κατηγορύα περιοχών, με «απουςύα ταυτότητασ». Παρακϊτω φαύνεται ο χϊρτησ των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, ςύμφωνα με την καταγραφό τησ ομϊδασ εργαςύασ. Ϊνα τμόμα τησ εν λόγω περιοχόσ αξιοποιόθηκε ωσ πηγό από την 4 Καθώσ η εν λόγω περιοχή βρίςκεται εκτόσ ςχεδίου, δεν παρατίθεται απόςπαςμα των χρήςεων γησ από ΓΠ. 84

93 καταγραφό μιασ διπλωματικόσ εργαςύασ ςχετικόσ με την εν λόγω περιοχό. Όπωσ φαύνεται και ςτον Φϊρτη 8, εντοπύςτηκε ϋνασ ςημαντικόσ αριθμόσ εγκαταλελειμμϋνων κτιςμϊτων. Σα περιςςότερα από αυτϊ αποτελούν μεγϊλεσ μονϊδεσ που ϋχουν εγκαταλειφθεύ, ενώ εντοπύςτηκαν και μικρότερα κτύςματα που λειτουργούςαν ωσ αποθόκεσ. Φϊρτησ 8: Η περιοχό μελϋτησ περικλεύεται εντόσ του κόκκινου πολυγώνου. Με μωβ ςημειώνονται τα εγκαταλελειμμϋνα και υπό εγκατϊλειψη κτύςματα που εντοπύςτηκαν τόςο από την επιτόπια ϋρευνα, όςο και από τη βιβλιογραφύα Εύναι εμφανϋσ το μϋγεθοσ τησ εγκατϊλειψησ ςτην περιοχό. Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011 Πηγό ςτοιχεύων: Επιτόπια ϋρευνα 16/08/2011, Σςαντεκύδησ

94 Εικόνα 54: Συχαύα ανϊπτυξη ςτην περιοχό Ευκαρπύα. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 16/08/2011 Εικόνα 55: Οι εγκαταςτϊςεισ του πρώην εργοςταςύου Διϊνα Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 16/08/2011 Εικόνα 56: Νεόδμητεσ κατοικύεσ ςτην περιοχό Ευκαρπύασ. Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 16/08/2011 Περιοχό Λαχανοκόπων Η περιοχό των Λαχανοκόπων οριοθετεύται από την περιοχό του Δενδροποτϊμου ςτα δυτικϊ, τησ ϋκτησ προβλότασ του λιμϋνα τησ πόλησ και τησ 26 ησ Οκτωβρύου ςτα νότια και από τισ ςιδηροδρομικϋσ γραμμϋσ ςτο βόρειο τμόμα τησ. Η μεγαλύτερη περιοχό των Λαχανοκόπων, υπϊγεται διοικητικϊ ςτο Δόμο Θεςςαλονύκησ και ϋνα τμόμα τησ ςτον Καλλικρατικό Δόμο Αμπελοκόπων-Μενεμϋνησ (Εικόνα 57). ύμφωνα με το εγκεκριμϋνο ΓΠ του Δόμου Θεςςαλονύκησ του 93, οι προβλεπόμενεσ χρόςεισ για την περιοχό όταν περιαςτικό και αςτικό πρϊςινο, αμιγόσ κατοικύα, κεντρικϋσ λειτουργύεσ πόλησ, μη οχλούςα βιομηχανύα και εκπαύδευςη (Εικόνα 61). Οι χρόςεισ τησ περιοχόσ προςδιορύζονται με βϊςη του ΓΠ του Δόμου Θεςςαλονύκησ, ωςτόςο όπωσ προϋκυψε από την ϋρευνα ςτην τεχνικό υπηρεςύα του Δόμου Αμπελοκόπων-Μενεμϋνησ, το καινούριο ΓΠ του Δόμου θα προβλϋπει χρόςεισ και για την περιοχό των Λαχανοκόπων, που υπϊγεται ςε αυτόν. Σα παραπϊνω ςτοιχεύα αντλόθηκαν από ϋρευνα ςτισ Διευθύνςεισ Αρχιτεκτονικόσ και Πολεοδομύασ του Δόμου Θεςςαλονύκησ (03/05/2011). 86

95 ύμφωνα με το ερευνητικό ϋργο του ΑΠΘ για την περιοχό των Λαχανόκηπων 5, προτϊθηκε η δημιουργύα οργανωμϋνων ζωνών ανϊπτυξησ με ςκοπό τόςο την ρύθμιςη τησ δόμηςησ, όςο και την οργανωμϋνη ανϊπτυξη δραςτηριοτότων του δευτερογενούσ τομϋα παραγωγόσ. Πιο ςυγκεκριμϋνα προτϊθηκε η δημιουργύα περιοχών οικιςτικόσ ανϊπτυξησ (ΠΟΑ), περιοχών οργανωμϋνησ ανϊπτυξησ δραςτηριοτότων (ΠΟΑΠΔ) και περιοχών ελϋγχου και περιοριςμού τησ δόμηςησ παραγωγικϋσ δραςτηριότητεσ (ΠΕΠΔ). Επύςησ, ςτο εν λόγω ςχϋδιο προτεύνεται η αναβϊθμιςη του οδικού δικτύου για την καλύτερη πρόςβαςη ςτην περιοχό μϋςω τησ δημιουργύασ ιςόπεδων και ανιςόπεδων κόμβων. Ψςτόςο, δεν ϋχουν εγκριθεύ οι προτεινόμενεσ χρόςεισ του εν λόγω ερευνητικού προγρϊμματοσ. ύμφωνα με καταγραφό του προαναφερθϋντοσ ερευνητικού προγρϊμματοσ η κατϊςταςη των κτιρύων τησ περιοχόσ αποτελεύ ϋνα «μωςαώκό», καθώσ ςυνυπϊρχουν ςτον χώρο κτύρια ςε καλό κατϊςταςη και ερεύπια (Εικόνα 58). το δυτικό τμόμα τησ περιοχόσ η δόμηςη εύναι αραιό και βρύςκονται κτύρια ςε μϋτρια και κακό κατϊςταςη, καθώσ και κϊποια νεόκτιςτα. Όπωσ προϋκυψε από την επιτόπια ϋρευνα (12/08/2011), νεόκτιςτεσ, πολυώροφεσ πολυκατοικύεσ δημιουργούνται με γοργούσ ρυθμούσ, χωρύσ όμωσ η καταςκευό τουσ να ςυνεπϊγεται μια γενικότερη ανανϋωςη ςτην περιοχό (Εικόνα 59). Φαρακτηριςτικϊ αναφϋρεται η ϋλλειψη βαςικών υποδομών και δικτύων (Παραςκευοπούλου, 2008). την εν λόγω περιοχό εντοπύζονται επύςησ ςύνολα μεγϊλων και μικρών κτιριακών αποθεμϊτων που χρόζουν επανϊχρηςησ, καθώσ μπορούν ϋτςι να λειτουργόςουν ωσ ενιαύο ςύςτημα. Σα κτιριακϊ αυτϊ αποθϋματα εύναι ςυγκεντρωμϋνα κυρύωσ κατϊ μόκοσ τησ οδού Γιαννιτςών πιο ςυγκεκριμϋνα, κατϊ τισ δεκαετύεσ του 1980 και 1990, περιελϊμβανε ϋνα πλόθοσ βιοτεχνικών και εμπορικών καταςτημϊτων, ανεβϊζοντασ κατϊ πολύ τισ αξύεσ γησ ωσ περιοχϋσ εμπορύου και οικονομικόσ ανϊπτυξησ γενικότερα. Παρ όλα αυτϊ τα τελευταύα κυρύωσ χρόνια, αυτό η ϊλλοτε αναπτυγμϋνη περιοχό πϋραςε ςε μια περύοδο ύφεςησ και εγκατϊλειψησ, εύτε λόγω τησ μεταφορϊσ πολλών καταςτημϊτων εκτόσ πόλησ, εύτε λόγω τησ μειωμϋνησ οικονομικόσ «κύνηςησ». όμερα ςυναντώνται οικοδομικϊ τετρϊγωνα με πλόθοσ εγκαταλελειμμϋνων καταςτημϊτων, τα οπούα εύτε βρύςκονται ςτο ιςόγειο, εύτε ςτουσ ορόφουσ των κτιρύων. Διαμορφώνεται λοιπόν μια νϋα μορφό ςημειακόσ εγκατϊλειψησ. Όςον αφορϊ ςτο ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ τησ περιοχόσ των Λαχανοκόπων και των παλαιών φαγεύων, αυτό εύναι μοιραςμϋνο ανϊμεςα ςε ιδιώτεσ και διϊφορουσ εμπλεκόμενουσ φορεύσ. Σμόματα τησ περιοχόσ ϋχουν ςτην κατοχό τουσ ο Οργανιςμόσ υγκοινωνιών Ελλϊδασ (ΟΕ), η πρώην Διεύθυνςη Ανταλλϊξιμησ Περιουςύασ (ΔΑΠ), το ΤΠΕΘΑ., η πρώην διεύθυνςη υδϊτινων πόρων και περιοχών εγγεύων βελτιωτικών. Ακόμη προβλϋπεται χώροσ ο οπούοσ ϋχει δεςμευθεύ για ανϋγερςη εκπαιδευτικών εγκαταςτϊςεων. Παρόλο που εμπλϋκονται πολλού δημόςιοι φορεύσ ςε μεγϊλο τμόμα τησ περιοχόσ (58,5%), ϋνα ςημαντικό τμόμα αραιοδομημϋνων εκτϊςεων ιδιωτικού καθεςτώτοσ (23,3%) ςτο γενικό ςύνολο γησ τησ περιοχόσ (81,8%). 5 Ερευνητικό ϋργο. Διερεύνηςη δυνατοτότων για τη βϋλτιςτη πολεοδομικό ανϊπτυξη και αξιοπούηςη περιοχόσ Λαχανοκόπων,

96 Εικόνα 57: Άποψη των Λαχανοκόπων από την δυτικό εύςοδο τησ πόλησ Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 12/08/2011 Εικόνα 58: Εγκαταλελειμμϋνοσ χώροσ ςτουσ Λαχανόκηπουσ Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 12/08/2011 Εικόνα 59: Πολυώροφεσ πολυκατοικύεσ ςτην περιοχό Λαχανοκόπων Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 12/08/2011 Εικόνα 60: ιδηροδρομικϋσ γραμμϋσ και εγκαταλελειμμϋνα κτύρια ςτουσ Λαχανόκηπουσ Πηγό: Επιτόπια ϋρευνα, 12/08/2011 Εικόνα 61: Απόςπαςμα του ΓΠ 93 του Δόμου Θεςςαλονύκησ με θεςμοθετημϋνεσ χρόςεισ γησ για του Λαχανόκηπουσ: πρϊςινο, εκπαύδευςη, κεντρικϋσ λειτουργύεσ, μη οχλούςα βιομηχανύα. Πηγό: ΟΡΘΕ, 04/08/

97 Κεντρικό ΠΣΘ το κεντρικό ΠΘ δεν εντοπύζονται περιοχϋσ όπωσ αυτϋσ του δυτικού τμόματοσ, με την ϋννοια τησ ϊναρχησ δόμηςησ, των κενών εκτϊςεων και των αυθαύρετων κατοικιών. Ψςτόςο εντοπύζεται μια περιοχό η οπούα δημιουργόθηκε μϋςω ςχεδιαςμού, ωςτόςο ςόμερα η χρόςη τησ εύναι αςύμβατη με το ιςτορικό κϋντρο τησ πόλησ ςτο οπούο βρύςκεται. Διεθνόσ Έκθεςη Θεςςαλονύκησ Η περιοχό οργϊνωςησ τησ Διεθνούσ Ϊκθεςησ Θεςςαλονύκησ (ΔΕΘ), μελλοντικϊ πιθανώσ να δώςει νϋα διϊςταςη ςτην ϋννοια τησ εγκατϊλειψησ. ύμφωνα με το «Θεςςαλονύκη 2012» του ΤΠΕΚΑ και του ΟΡΘΕ, προβλϋπεται η μεταφορϊ τησ ΔΕΘ ςτον Δόμο Εχεδώρου. Η μεταφορϊ αυτό κρύνεται απαραύτητη, όχι μόνο λόγω του κορεςμού ςτο κϋντρο τησ πόλησ λόγω τησ ΔΕΘ, αλλϊ και λόγω του ςυςχετιςμού τησ κυρύωσ με το προφύλ οικονομικών δραςτηριοτότων, που εντοπύζονται ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ (Εικόνα 62). Η ςυζότηςη αυτό περύ μεταφορϊσ τησ Ϊκθεςησ, αν και εύναι αρκετϊ παλιϊ για τισ παραπϊνω αιτύεσ που αναφϋρθηκαν, η μεταφορϊ αποτελεύ προσ το παρόν ςενϊριο. Λαμβϊνοντασ υπόψη τη ςημερινό οικονομικό κατϊςταςη τησ Ελλϊδασ και τησ πόλησ ειδικότερα κρύνεται, ότι δύςκολα μπορεύ να γύνει ςτο ϊμεςο μϋλλον μια τϋτοια κύνηςη, καθώσ πρόκειται για μια απόφαςη κυρύωσ πολιτικού χαρακτόρα, η οπούα κωλυςιεργεύ με την υφιςτϊμενη ϋλλειψη χρημϊτων. Ανεξϊρτητα με μεςοπρόθεςμη ό μακροπρόθεςμη μεταφορϊ τησ ϋκθεςησ, η ϋκταςη τησ αςτικόσ γησ που καταλαμβϊνει, αποτελεύ ζότημα προβληματιςμού τησ πολεοδομικόσ οργϊνωςησ του κϋντρου. Με βϊςη αυτό λοιπόν, κρύθηκε ςημαντικό από την ομϊδα εργαςύασ η αναφορϊ τησ, ωσ χώρου εν δυνϊμει εγκατϊλειψησ. Εικόνα 62: το κεντρικό ΠΘ εντοπύζονται μύα περιοχό εν δυνϊμει εγκατϊλειψησ, ο χώροσ τησ ΔΕΘ Πηγό υποβϊθρου: Google Earth 2011, 18/07/

98 υνολικό παρουςύαςη περιοχών Όλεσ οι παραπϊνω περιοχϋσ, περιγρϊφηκαν ωσ προσ κϊποια χαρακτηριςτικϊ, τα οπούα ςυγκεντρώνονται ςτον παρακϊτω Πύνακα 6: 90

99 Πύνακασ 6: υνολικόσ πύνακασ περιοχών με βϊςη τα χαρακτηριςτικϊ τουσ Πηγό-επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 20/08/

100 Επιλογό περιοχών ϋνταξησ ςτη τρατηγικό το υποκεφϊλαιο παρουςιϊςτηκαν οι εγκαταλελειμμϋνεσ και υπό εγκατϊλειψη περιοχϋσ, που εντοπύςτηκαν ςτην πόλη, καθώσ και τα χαρακτηριςτικϊ που παρουςιϊζουν και δικαιολογούν την ϋνταξό τουσ ςε ϋνα ςύςτημα εγκαταλειμμϋνων περιοχών. Ψςτόςο, οριςμϋνοι από αυτούσ τουσ θύλακεσ θα αποκλειςτούν από αυτό το ςύςτημα, καθώσ εκτόσ από τα χαρακτηριςτικϊ που διαθϋτουν παρουςιϊζουν οριςμϋνεσ ιδιαιτερότητεσ. ε αυτό την ενότητα θα αναλυθούν τα κριτόρια αποκλειςμού των θυλϊκων από το ςύςτημα και θα προκύψει το τελικό ςύςτημα εγκαταλειμμϋνων περιοχών. Λαδϊδικα Περιοχό Βαλαωρύτου. Πρόκειται για δύο πολύ ιδιαύτερα και ενδιαφϋροντα ςύνολα θυλϊκων, τόςο από ϊποψη αρχιτεκτονικό, όςο και πολεοδομικό και αναπτυξιακό. Ψςτόςο, αποκλεύονται από το ςύςτημα των εγκαταλειμμϋνων περιοχών, που εξετϊζονται ςτην παρούςα εργαςύα, καθώσ τα Λαδϊδικα εύναι μια περιοχό που ϋχει όδη δοκιμαςτεύ μϋςα από ςχϋδιο ανϊπλαςησ και επανϊχρηςησ, ενώ και οι δύο ϋχουν ϋναν διαμορφωμϋνο χαρακτόρα χρόςεων. Ειδικότερα πρόκειται για ιδιαύτερα τμόματα τησ πόλησ, τα οπούα παρουςιϊζουν εν μϋρει εγκατϊλειψη, ςτο πλαύςιο του ημερόςιου κύκλου δραςτηριοτότων. Κρύνεται, ότι πρϋπει να αντιμετωπιςτούν από το ςχεδιαςμό με ϋνα ςύνολο πολιτικών, που δε ςυνϊδουν ξεκϊθαρα με την πολιτικό τησ επανϊχρηςησ. ΔΕΘ. Πρόκειται για ϋναν θύλακα, που βρύςκεται περικυκλωμϋνοσ από τον αςτικό ιςτό. Αποτελεύ μια κρύςιμη περύπτωςη θύλακα, ςτην οπούα εντοπύζεται κορεςμόσ τησ λειτουργύασ του εντόσ του αςτικού ιςτού και κρύνεται ωσ απαραύτητοσ ο επαναπροςδιοριςμόσ του ρόλου του. Όπωσ αναφϋρθηκε ςτο υποκεφϊλαιο υπϊρχουν ςενϊρια και ςχϋδια που οδηγούν ςτην μετεγκατϊςταςη τησ ΔΕΘ ςτον Δόμο Εχεδώρου ςτην περιοχό τησ ύνδου, παρόλα αυτϊ κϊτι τϋτοιο δεν ϋχει ακόμη προγραμματιςτεύ. Επομϋνωσ η πολιτικό επανϊχρηςησ, δεν αφορϊ ϊμεςα ςτην εν λόγω περιοχό, αφού ακόμη εύναι ενεργό με ύπαρξη δραςτηριοτότων. Καθώσ, λοιπόν η αξιοπούηςό του εύναι αμφύβολη, δεν ςυμπεριλαμβϊνεται ςτο ςύςτημα των εγκαταλειμμϋνων περιοχών. Παρακϊτω, λοιπόν παρατύθεται ο Φϊρτησ 9 με την οριςτικό επιλογό των περιοχών, οι οπούεσ πρόκειται να ςυμπεριληφθούν ςτο ςύςτημα εγκαταλελειμμϋνων χώρων τησ παρούςασ τρατηγικόσ. 92

101 Φϊρτησ 9: Παρουςύαςη των επιλεγμϋνων περιοχών προσ επανϊχρηςη. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 12/08/

102 3.4 Οικονομικό Διϊςταςη: Προςϋγγιςη αξιών γησ Για την καλύτερη προςϋγγιςη τησ αξιοπούηςησ των εγκαταλελειμμϋνων και υπό-χρηςιμοπούηςη περιοχών κρύνεται ςημαντικό η διερεύνηςη των αξιών ακινότων των περιοχών ςτισ οπούεσ εντϊςςονται. Καθώσ η εκτύμηςη τησ πραγματικόσ αξύασ γησ αποτελεύ μια πολύπλοκη και λεπτομερό διαδικαςύα, για τισ ανϊγκεσ τησ παρούςασ εργαςύασ πραγματοποιόθηκε μια προςϋγγιςη με βϊςη τισ αντικειμενικϋσ αξύεσ ακινότων όπωσ αυτϋσ καταχωρόθηκαν ςτον διαδικτυακό τόπο του ΤΠΟΙΚ για το ϋτοσ Βϋβαια η οικονομικό διϊςταςη του θϋματοσ τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ ςε καμιϊ περύπτωςη δεν καλύπτεται μόνο από τισ αξύεσ γησ, καθώσ όπωσ ϋχει αναδειχτεύ ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ, ςημαντικϊ ζητόματα εύναι το επύπεδο των επενδύςεων, η ζότηςη και η προςφορϊ, το επύπεδο τησ ανεργύασ κλπ. Όμωσ, ςτο πλαύςιο τησ παρούςασ εργαςύασ και για την ϊντληςη ικανοποιητικών ςυμπεραςμϊτων εν προκειμϋνω, κρύνεται, ότι εύναι αρκετό η προςϋγγιςη των περιοχών, που εντοπύςτηκαν από την ϊποψη των αξιών γησ. Από τισ τιμϋσ ζώνησ ανϊ πρώην Καποδιςτριακό Δόμο προϋκυψε ϋνασ μϋςοσ όροσ τιμόσ ζώνησ, ο οπούοσ αφορϊ το ςύνολο του Δόμου, καθώσ ςκοπόσ εύναι η προςϋγγιςη και μόνο τησ τϊξησ των αξιών γησ για το ςύνολο του ΠΘ και των προσ μελϋτη περιοχών. Ψσ τιμό ζώνησ ορύζεται «η ενιαύα τιμό αφετηρύασ, την οπούα ϋχει κϊθε ακύνητο που βρύςκεται ςτη ζώνη αυτό. Αναφϋρεται ςτη ςυνολικό αξύα κτύςματοσ και οικοπϋδου που αναλογεύ ςε ϋνα τετραγωνικό μϋτρο επιφϊνειασ, καινούριασ κατοικύασ ό διαμερύςματοσ ςτον 1 ο όροφο τησ οικοδομόσ με πρόςοψη ςε ϋνα μόνο δρόμο» (Καρανικόλασ, 2010:225). τη ςυνϋχεια ταξινομόθηκαν οι περιοχϋσ βϊςει του μϋςου όρου τησ τιμόσ ζώνησ ςτισ εξόσ κατηγορύεσ: , , και ϊνω των Παρακϊτω παρατύθεται ο πύνακασ με τισ κατϊ προςϋγγιςη αξύεσ γησ που προϋκυψαν. Πρώην Καποδιςτριακοί Δήμοι Μζςοσ Όροσ Σιμήσ Ζώνησ ( ) Ευκαρπίασ 667 Ευόςμου (Επζκταςθ) 825 Ελευκερίου- Κορδελιοφ 833 Μενεμζνθσ 908 Πολίχνθ 925 ταυροφπολθσ 993 Αμπελοκιπων 1050 υκεών 1083 Ευόςμου 1090 Νεάπολθ 1225 Αγίου Παφλου 1263 Σριανδρίασ

103 Πυλαίασ 1528 Θεςςαλονίκθσ (5Δ.Δ.) 1591 Καλαμαριάσ 2295 Πανοράματοσ 2692 Πύνακασ 7: Σιμό Ζώνησ ανϊ Δόμο (Μϋςοσ όροσ των ζωνών ανϊ Δόμο) Πηγό: Τπουργεύο Οικονομικών, 2007 Επεξεργαςύα δεδομϋνων: Ομϊδα εργαςύασ, 15/07/2011 Όπωσ παρατηρεύται ςτον παραπϊνω πύνακα, το ςύνολο των πρώην Καποδιςτριακών Δόμων του δυτικού τμόματοσ τησ πόλησ καταχωρούνται ςτισ αξύεσ γησ από περύπου. την ενδιϊμεςη κατηγορύα των κατατϊςςονται μόνον ο Καποδιςτριακόσ Δόμοσ Πυλαύασ και Θεςςαλονύκησ και μϊλιςτα η αξύα γησ για τον Δόμο Θεςςαλονύκησ υπολογύςτηκε μϋςω των αξιών ακινότων και των 5 Δημοτικών Διαμεριςμϊτων. Σο νοτιοανατολικό τμόμα τησ πόλησ (Δόμοσ Καλαμαριϊσ, Καποδιςτριακόσ Δόμοσ Πανορϊματοσ) εύναι αυτό με τισ υψηλότερεσ αξύεσ ακινότων, επιβεβαιώνοντασ την ανιςότητα που εντοπύζεται μεταξύ δυτικού και νότιου-νοτιοανατολικού τμόματοσ τησ πόλησ. τον χϊρτη που παρατύθεται, φαύνονται οι κατϊ προςϋγγιςη αξύεσ ακινότων ανϊ Καποδιςτριακό Δόμο ςτο ΠΘ. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι το τμόμα τησ πόλησ με τισ χαμηλότερεσ αξύεσ γησ διαθϋτει τισ περιςςότερεσ εγκαταλειμμϋνεσ και ανεκμετϊλλευτεσ εκτϊςεισ, ενώ το τμόμα τησ πόλησ με τισ υψηλότερεσ αξύεσ γησ εύναι αυτό με τισ λιγότερεσ. Ϊτςι, διαπιςτώνεται ξεκϊθαρα η υποβϊθμιςη ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ, αλλϊ ταυτόχρονα πρόκειται για μια περιοχό, η οπούα μπορεύ να αποτελϋςει ςημεύο ανϊπτυξησ, με την ϋννοια των επενδύςεων, τησ ροόσ κεφαλαύου κλπ. Οι χαμηλϋσ αξύεσ γησ, εύναι ϋνα πρώτο βόμα για την προςϋλκυςη των επενδύςεων, με δεδομϋνεσ φυςικϊ κϊποιεσ επεμβϊςεισ επανϊχρηςησ. Όπωσ αναφϋρθηκε και ςτο Θεωρητικό πλαύςιο (υποκεφϊλαιο 2.2), οι επεμβϊςεισ επανϊχρηςησ, μπορούν να αποτελϋςουν το ϋναυςμα για ϋνα νϋο κύκλο επενδύςεων και επομϋνωσ ανϊπτυξησ. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι ο Καποδιςτριακόσ Δόμοσ Πυλαύασ και ο Δόμοσ Θεςςαλονύκησ με αξύα γησ τησ τϊξεωσ των 1500 ϋχουν ςημαντικϊ μικρό απόθεμα κενών χώρων, κϊτι που ύςωσ να ςημαύνει την ιςορροπύα μεταξύ τησ διαχεύριςησ του χώρου και τησ αξύασ τησ γησ. Σα μεγϋθη αυτϊ, μπορούν να προκύψουν και ςτην περύπτωςη του δυτικού τμόματοσ τησ πόλησ, μϋςα από οργανωμϋνεσ πολιτικϋσ επανϊχρηςησ και με ςτόχο την εν λόγω ιςορροπύα. 95

104 Φϊρτησ 10: Προςϋγγιςη των αξιών ςτισ περιοχϋσ του ΠΘ. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ, Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 18/08/

105 3.5 Περιβαλλοντικό διϊςταςη: Εντοπιςμόσ πιθανόσ μόλυνςησ Όςον αφορϊ ςτην περιβαλλοντικό διϊςταςη, ϋχει επιςημανθεύ ςτο επύπεδο του Θεωρητικού πλαιςύου, ότι εύναι πολύ ςημαντικό ςτην περύπτωςη που μιλϊμε για χώρουσ ςε εγκατϊλειψη με την ϋννοια του brownfield. Όμωσ ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ δε ςυνεπϊγονται πϊντα τα μεγϊλα ποςοςτϊ μόλυνςησ ςτο ϋδαφοσ ό τον υδροφόρο ορύζοντα, όπωσ ςε ευρωπαώκϊ παραδεύγματα brownfield, παρϊ μόνο ςε ςυγκεκριμϋνεσ περιπτώςεισ. Φαρακτηριςτικό παρϊδειγμα αποτελεύ το εργοςτϊςιο Διϊνα, που υπϊγεται διοικητικϊ ςτον Καλλικρατικό Δόμο Παύλου Μελϊ. Η εν λόγω βιομηχανύα φυτοφαρμϊκων, από την αρχό τησ λειτουργύασ τησ επιβϊρυνε το περιβϊλλον τησ ευρύτερησ περιοχόσ, με αποτϋλεςμα να εύναι πολύ ϋντονη η προςπϊθεια για την απομϊκρυνςό τησ. Οι διαδικαςύεσ για την απομϊκρυνςη των τοξικών ουςιών, που προϋρχονταν από το εργοςτϊςιο ξεκύνηςαν το 1993 και ολοκληρώθηκαν το 2006, χωρύσ όμωσ να ϋχει αντιμετωπιςτεύ πλόρωσ η περιβαλλοντικό υποβϊθμιςη τησ περιοχόσ. Ο Δόμοσ ςυνεχύζει μϋχρι ςόμερα τισ προςπϊθειεσ ελϋγχου τησ περιβαλλοντικόσ κατϊςταςησ τησ περιοχόσ, με ςτόχο την απόλυτη εξυγύανςη του φυςικού περιβϊλλοντοσ. Λαμβϊνοντασ υπόψη, την ϋντονη περιβαλλοντικό επικινδυνότητα και την υποβϊθμιςη τησ ευρύτερησ περιοχόσ του, κρύνεται λοιπόν ότι το εργοςτϊςιο αυτό αποτελεύ χαρακτηριςτικό παρϊδειγμα brownfield με μεγϊλα ποςοςτϊ μόλυνςησ, επιβεβαιώνοντασ τον οριςμό που υπόρχε για τισ περιοχϋσ αυτϋσ πριν τη δεκαετύα του 1990 (βλ. υποκεφϊλαιο 2.1). την περιβαλλοντικό διϊςταςη από την ϊποψη τησ πιθανόσ μόλυνςησ πρϋπει να αναφερθούν και τα ςτρατόπεδα, καθώσ από τη φύςη τουσ αποτελούν εςτύεσ κινδύνου για το αςτικό περιβϊλλον, από την ϊποψη αποθόκευςησ πυρομαχικών, καυςύμων κλπ. Πϋρα όμωσ από αυτϊ δεν προϋκυψαν πιο ςυγκεκριμϋνα ςτοιχεύα μόλυνςησ του αςτικού ιςτού, από τισ περιοχϋσ που προςδιορύςτηκαν ςτο επύπεδο τησ Ανϊλυςησ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.3.2). Όμωσ κρύνεται, ότι κϊθε εγκαταλελειμμϋνη περιοχό εν δυνϊμει μπορεύ να εύναι επιβλαβόσ για τον αςτικό ιςτό -γι αυτό ϊλλωςτε χαρακτηρύζονται ωσ brownfields- εύτε λόγω τησ ύδια τησ κατϊςταςησ εγκατϊλειψησ ςτην οπούα βρύςκεται, εύτε λόγω τησ κακόσ διαχεύριςόσ τησ από τον τοπικό πληθυςμό. Με βϊςη, αυτό η περιβαλλοντικό διϊςταςη επιςημαύνεται ςτην τρατηγικό ωσ πολύ ςημαντικό και κρύνεται ωσ αναγκαύο να ςυμπεριλαμβϊνεται ςτο επύπεδο του ςχεδιαςμού. 97

106 3.6 Θεςμικό Διϊςταςη: Ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ των εγκαταλελειμμϋνων και υπό εγκατϊλειψη περιοχών Ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ και εμπλεκόμενοι φορεύσ Όπωσ επιςημϊνθηκε και ςε προηγούμενο κεφϊλαιο, ο ρόλοσ των εμπλεκόμενων φορϋων και οι διαδικαςύεσ για το ςυντονιςμό τουσ, αποτελούν ϋνα από τα ςημαντικότερα μϋρη του ςχεδιαςμού και ειδικότερα τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ. Οι φορεύσ των περιοχών υπό εγκατϊλειψη προςδιορύςτηκαν ςτο προηγούμενο κεφϊλαιο, κυρύωσ ωσ προσ το θϋμα τησ ιδιοκτηςύασ. Εξύςου ςημαντικό κρύνεται η ταξινόμηςό τουσ, όπωσ επύςησ και η παρουςύαςη των ςχϋςεων μεταξύ τουσ ςτα διϊφορα επύπεδα ςχεδιαςμού. ε μια διαδικαςύα αξιοπούηςησ τϋτοιων εκτϊςεων, οι πρωταρχικού εμπλεκόμενοι φορεύσ εύναι ςυνόθωσ οι Οργανιςμού Σοπικόσ Αυτοδιούκηςησ (ΟΣΑ), τησ εκϊςτοτε περιοχόσ, οι εμπλεκόμενοι ιδιώτεσ, οι οπούοι αφορούν τόςο ςτουσ ιδιοκτότεσ των ακινότων, όςο και ςτουσ πιθανούσ επενδυτϋσ τησ επϋμβαςησ και τα αρμόδια υπουργεύα (Εικόνα 63). Σο «ςχόμα» αυτών των φορϋων διαφοροποιεύται, ανϊλογα με την κατηγορύα του εκϊςτοτε θύλακα (βλ. υποκεφϊλαιο 3.3.1). την περύπτωςη για παρϊδειγμα των ςτρατοπϋδων, απουςιϊζουν οι ιδιώτεσ-ιδιοκτότεσ (φυςικϊ πρόςωπα ό εταιρεύεσ) και ο εκϊςτοτε ΟΣΑ απευθύνεται απευθεύασ ςτο Τπουργεύο/α. ε γενικϋσ γραμμϋσ αυτού εύναι οι φορεύσ, που εντοπύζονται ςτα πρώτα ςτϊδια ςχεδιαςμού τησ επϋμβαςησ επανϊχρηςησ. Όπωσ αναφϋρθηκε όμωσ ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ, τα εμπλεκόμενα μϋρη αυξομειώνονται, καθώσ η διαδικαςύα επανϊχρηςησ βρύςκεται ςε εξϋλιξη. ΙΔΙΩΣΕ ΟΣΑ ΑΡΜΟΔΙΟ ΤΠΟΤΡΓΕΙΟ ΕΝΑΡΞΗ ΔΙΑΔΙΚΑΙΩΝ Εικόνα 63: Πρωταρχικού φορεύσ διαδικαςύασ αξιοπούηςησ περιοχόσ Πηγό-επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 20/07/

107 Πιο ςυγκεκριμϋνα, ςτην περύπτωςη των εγκαταλελειμμϋνων ό υπόχρηςιμοποιούμενων περιοχών που εντοπύςτηκαν ςτην παρούςα εργαςύα εμπλϋκονται ςυνολικϊ 6 ΟΣΑ, όπωσ διαπιςτώνεται και από τον Πύνακα 8. Αρχικϊ εντοπύζεται η Κεντρικό Διούκηςη, η οπούα ςυμμετϋχει ςε πολύ μεγϊλο βαθμό ςτισ πρακτικϋσ του πολεοδομικού ςχεδιαςμού ςτη χώρα μασ. την Κεντρικό Διούκηςη υπϊγονται τα Τπουργεύα και τα Νομικϊ Πρόςωπα Δημοςύου Δικαύου (ΝΠΔΔ), τα οπούα εύναι εποπτευόμενα από τα Τπουργεύα. Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι τα ΝΠΔΔ τα οπούα εύναι εποπτευόμενα από τα Τπουργεύα διαθϋτουν οικονομικό και διοικητικό αυτοτϋλεια. την Κεντρικό Διούκηςη υπϊγονται επύςησ οι εποπτευόμενοι φορεύσ των Τπουργεύων, οι οπούοι ανόκουν ςτισ κεντρικϋσ αποκεντρωμϋνεσ υπηρεςύεσ τουσ. την περύπτωςη των εμπλεκόμενων φορϋων τησ παρούςασ εργαςύασ, η Κτηματικό Τπηρεςύα του Δημοςύου (ΚΤΔ) αποτελεύ μια αποκεντρωμϋνη υπηρεςύα, η οπούα εντοπύζεται ανϊ περιοχϋσ ςτην χώρα. την περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ εμπλϋκεται η ΚΤΔ τησ Θεςςαλονύκησ. Εμπλϋκονται επύςησ Νομικϊ Πρόςωπα Ιδιωτικού Δικαύου (ΝΠΙΔ), που ςτην εν λόγω εργαςύασ αφορούν ςε μια Ανώνυμη Εταιρεύα (ΑΕ) η οπούα εποπτεύεται από Τπουργεύο. Εντοπύζεται επύςησ μια Δημόςια Επιχεύρηςη Κοινόσ Ψφϋλειασ (ΔΕΚΟ) και ϋνα Πιςτωτικό Ίδρυμα. Ακολουθούν οι Οργανιςμού Σοπικόσ Αυτοδιούκηςησ (ΟΣΑ) με τουσ Δόμουσ και οι εμπλεκόμενοι ιδιώτεσ και επενδυτϋσ. Η αρύθμηςη ςτον πύνακα 8 δεν πραγματοποιόθηκε με βϊςη τη ςημαςύα τουσ ό το μϋγεθοσ εμπλοκόσ τουσ ςτη διαδικαςύα επανϊχρηςησ. Για παρϊδειγμα οι ιδιώτεσ και επενδυτϋσ, μεταξύ των οπούων εντϊςςονται πολύτεσ, ιδιοκτότεσ κλπ ϋχουν μια ςυνεχό παρουςύα ςε όλα τα ςτϊδια τησ πολιτικόσ αξιοπούηςησ εγκαταλελειμμϋνων περιοχών. 1. Κεντρική Διοίκηςη (φνολο: 4) Τπουργείο Εκνικισ Άμυνασ (ΤΠΕΘΑ) Τπουργείο Οικονομίασ και Οικονομικών (ΤΠΟΙΚ) Τπουργείο Πολιτιςμοφ (ΤΠΠΟ) Τπουργείο Περιβάλλοντοσ, Ενζργειασ και Κλιματικισ Αλλαγισ (ΤΠΕΚΑ) 1.1 Νομικά Πρόςωπα Δημοςίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) εποπτευόμενα από Τπουργεία (φνολο: 2) Οργανιςμόσ Ρυκμιςτικοφ Θεςςαλονίκθσ (ΟΡΘΕ) (εποπτευόμενο από Τπουργό ΠΕΚΑ) Σαμείο Εκνικισ Άμυνασ (ΣΕΘΑ) (εποπτευόμενο από ΤΠΕΘΑ) 1.2 Εποπτευόμενοι φορείσ Τπουργείων (φνολο: 1) Κτθματικι Τπθρεςία Δθμοςίου (ΚΤΔ) 2. Νομικά Πρόςωπα Ιδιωτικοφ Δικαίου (ΝΠΙΔ) (φνολο: 1) Κτθματικι Εταιρεία Δθμοςίου Α.Ε. (ΚΕΔ) (εποπτευόμενο από ΤΠΟΙΚ) 3. Πιςτωτικά Ιδρφματα (φνολο: 1) Εκνικι Σράπεηα τθσ Ελλάδοσ (ΕΣΕ) 3. Δημόςιεσ Επιχειρήςεισ Κοινήσ Ωφζλειασ (ΔΕΚΟ) (φνολο: 1) Οργανιςμόσ ιδθροδρόμων Ελλάδοσ (ΟΕ) 4. Οργανιςμοί Σοπικήσ Αυτοδιοίκηςησ (ΟΣΑ) (φνολο: 6) Διμοσ Αμπελοκιπων-Μενεμζνθσ Διμοσ Κορδελιοφ-Ευόςμου 99

108 Διμοσ Παφλου Μελά Διμοσ Νεάπολθσ-υκεών Διμοσ Θεςςαλονίκθσ Διμοσ Καλαμαριάσ 5. Ιδιώτεσ Εταιρείεσ Φυςικά πρόςωπα 6. Επενδυτζσ Εταιρείεσ Φυςικά πρόςωπα Πύνακασ 8: Παρουςύαςη του ςυνόλου των εμπλεκόμενων φορϋων. Πηγό-επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/7/11 την Εικόνα 64 παρουςιϊζεται ϋνα ςχεδιϊγραμμα, όπου διακρύνεται η ιερϊρχηςη των φορϋων, καθώσ και πού εντϊςςεται ο κϊθε φορϋασ που αναφϋρεται ςτον Πύνακα 8. ε όλη αυτό τη διαδικαςύα ο ρόλοσ του πολύτη δεν εύναι ξεκϊθαροσ ο ρόλοσ ενόσ ΟΣΑ εύναι να αντιπροςωπεύει τουσ πολύτεσ, ωςτόςο αυτό ςε πολλϋσ περιπτώςεισ δεν επαληθεύεται. ε μια προςπϊθεια διαδικαςύασ επανϊχρηςησ οι πολύτεσ θα πρϋπει να εύναι διαρκώσ ενημερωμϋνοι κυρύωσ από τουσ αρμόδιουσ ΟΣΑ- για τον ςχεδιαςμό και τισ πιθανϋσ επιλογϋσ μϋςα από ςχετικϋσ εκδηλώςεισ ενημϋρωςησ και διαβούλευςησ. Ο ρόλοσ των πολιτών και τησ τοπικόσ κοινωνύασ γενικότερα επιςημαύνεται, ωσ πολύ ςημαντικόσ ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ. Εικόνα 64: Εμπλεκόμενοι φορεύσ ςτην περύπτωςη του ςυνόλου των θυλϊκων. Πηγό-Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/7/11 100

109 3.6.2 Εξωτερικό αξιολόγηςη πολιτικόσ επανϊχρηςησ: Απόψεισ θεςμικών παραγόντων Ιδιαιτϋρωσ κρύςιμη κρύθηκε από την ομϊδα εργαςύασ η παρϊθεςη των απόψεων κϊποιων από τουσ εμπλεκόμενουσ φορεύσ ςε διαδικαςύεσ επανϊχρηςησ, που ϋχουν εκπονηθεύ ςτη Θεςςαλονύκη. Όπωσ ϋχει γύνει ςαφϋσ, ο ρόλοσ των εμπλεκόμενων φορϋων εύναι μεγύςτησ ςημαςύασ ςτα πλαύςια τησ πολιτικόσ και ο ςυντονιςμόσ και η καλό ςυνεργαςύα μεταξύ τουσ βαςικού ςτόχοι που πρϋπει να επιτευχθούν. Η αξιολόγηςη τησ πολιτικόσ πραγματοποιόθηκε ςτα πλαύςια ςυνεντεύξεων με δύο θεςμικούσ παρϊγοντεσ διαφορετικού διοικητικού επιπϋδου, καθώσ το θϋμα τησ αντιμετώπιςησ τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ από τα διϊφορα επύπεδα ςχεδιαςμού τϋθηκε ωσ βαςικόσ προβληματιςμόσ από την ομϊδα εργαςύασ. Πιο ςυγκεκριμϋνα οι ςυνεντεύξεισ ϋγιναν με ϋνα από τα ςτελϋχη του ΟΡΘΕ και με το Δόμαρχο Παύλου Μελϊ, καθώσ ϋνα πλόθοσ των περιοχών που εντοπύςτηκαν ςτο υποκεφϊλαιο τησ Ανϊλυςησ (3.3.2) υπϊγεται διοικητικϊ ςτο Δόμο αυτό. Οι ερωτόςεισ προςανατολύςτηκαν ςτα θϋματα του ρόλου που ϋχουν οι περιοχϋσ αυτϋσ εντόσ του αςτικού ιςτού, των αποτελεςμϊτων τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ, του ιςχύοντοσ θεςμικού και διοικητικού πλαιςύου, των ιδιοκτηςιών, των επενδύςεων και τησ νϋασ κατϊςταςησ που ϋχει δημιουργηθεύ ςτα πλαύςια του μεςοπρόθεςμου προγρϊμματοσ. Με βϊςη τα παραπϊνω ζητόματα και οι δύο φορεύσ ςυμφώνηςαν ςτο θϋμα τησ αναγκαιότητασ επαναφορϊσ των περιοχών αυτών ςτην ενεργό χρόςη, όπωσ επύςησ και ςχετικϊ με τα θετικϊ αποτελϋςματα, που μπορεύ να ϋχει η πολιτικό επανϊχρηςησ ςτο επύπεδο τησ βελτύωςησ τησ ποιότητασ ζωόσ των κατούκων τησ πόλησ. Σαυτόχρονα, το θϋμα τησ επιτακτικόσ ςυνεργαςύασ μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ αναγνωρύζεται και από τουσ δύο φορεύσ, ωσ πολύ ςημαντικό για την επύτευξη ενόσ βιώςιμου περιβϊλλοντοσ ςτην πόλη. χετικϊ με το θϋμα αυτό πϋρα από τη ςημαςύα τησ ςυνεργαςύασ μεταξύ των φορϋων, τϋθηκε και το ζότημα του ςυντονιςμού των εμπλεκόμενων μερών από μεγαλύτερα επύπεδα ςχεδιαςμού, όπωσ εύναι ο ΟΡΘΕ. Επιπλϋον θϋματα ςύγκλιςησ των δύο φορϋων όταν αυτϊ τησ αναγνώριςησ του ςημαντικού ρόλου, που ϋχει ο πολύτησ ςτην περύπτωςη τησ επανϊχρηςησ, όπωσ επύςησ και η αναγκαιότητα ύπαρξησ οικονομικών κινότρων, ςε ϋνα ευρύτερο πλαύςιο οργϊνωςησ και ςυντονιςμού για την προςϋλκυςη επενδύςεων. χετικϊ με το ζότημα του υπϊρχοντοσ διοικητικού και θεςμικού πλαιςύου, οι απόψεισ όταν κϊπωσ διαφοροποιημϋνεσ, από την ϊποψη του επιπϋδου ευελιξύασ που υπϊρχει ςε αυτό, για την ενεργοπούηςη των διαφορετικών επιπϋδων ςχεδιαςμού. Σϋλοσ, ςχετικϊ με την κατανόηςη των όςων πρεςβεύει το Μεςοπρόθεςμο πρόγραμμα για το ςχεδιαςμό, οι απόψεισ διϋφεραν κυρύωσ ωσ προσ τη δυνατότητα κατανόηςησ των όςων επαναπροςδιορύζονται ςτα πλαύςια του νϋου αυτού νόμου. Η παρϊθεςη των ερωτόςεων και των απαντόςεων των ερωτηθϋντων φορϋων, πραγματοποιεύται ςτο Παρϊρτημα τησ τρατηγικόσ. 101

110 4. Διϊγνωςη 4.1 Βαςικϊ ςυμπερϊςματα Ερευνητικού πλαιςύου το παρόν κεφϊλαιο πρόκειται να προςδιοριςτούν τα βαςικϊ ςυμπερϊςματα που προϋκυψαν από το Ερευνητικό πλαύςιο (βλ. κεφϊλαιο 2), με ιδιαύτερη επικϋντρωςη ςτα ζητόματα τησ Ανϊλυςησ (βλ. υποκεφϊλαιο 2.3.2). Όπωσ προϋκυψε από την εξϋταςη του Θεωρητικού πλαιςύου (βλ. κεφϊλαιο 1) η πολιτικό τησ επανϊχρηςησ αποτελεύ μια απαιτητικό και ςύνθετη διαδικαςύα ςχεδιαςμού, η εφαρμογό τησ οπούασ γύνεται ακόμη πιο δύςκολη ςε μια περύοδο οικονομικόσ ύφεςησ. Δεδομϋνησ τησ πολυπλοκότητασ τησ φύςησ αυτόσ τησ πολιτικόσ και τησ δυςμενούσ οικονομικόσ ςυγκυρύασ ςτη χώρασ μασ, πρόκειται να δοθεύ μια όςο το δυνατόν πιο ρεαλιςτικό προςϋγγιςη για την εφαρμογό τησ -από την ϊποψη του πόςο εφικτό εύναι να πραγματοποιηθεύ μια τϋτοια ςτρατηγικό- η οπούα θα ακολουθεύ τόςο τισ επιταγϋσ τησ βιωςιμότητασ, όςο και τισ προώποθϋςεισ που εύναι απαραύτητεσ για μια ςταθερό ανϊπτυξη. Σα βαςικϊ ςυμπερϊςματα τησ Ανϊλυςησ προϋκυψαν μετϊ από τη ςύνθεςη όλων των ςτοιχεύων τησ. Οι παρακϊτω υποενότητεσ, και πιο ςυγκεκριμϋνα ο χαρακτόρασ των περιοχών, η χωρικό τουσ θϋςη κλπ., επιλϋχτηκαν από την ομϊδα εργαςύασ ωσ οι βαςικότεροι τομεύσ από το επύπεδο τησ Ανϊλυςησ και ωσ οι πιο κατϊλληλοι για την ανϊδειξη αντιςτούχωσ των κατευθύνςεων των προτϊςεων. αρουςιϊζονται τα βαςικϊ ςυμπερϊςματα που αφορούν ςτισ εγκαταλελειμμϋνεσ. Ϊτςι, παρουςιϊζονται ςυνολικϊ περιοχϋσ και θύλακεσ ςτο ςύνολο των ςυνεκτικών ορύων του ΠΘ που μελετόθηκε. Η κατηγοριοπούηςό τουσ κρύθηκε ςημαντικό, προκειμϋνου να παρουςιαςτεύ μια ςυνολικό και ςυγκεντρωτικό εικόνα. Παρουςιϊζονται αναλυτικϊ τα ζητόματα μϋςω των οπούων προκύπτουν κρύςιμα ςυμπερϊςματα. 4.2 Φαρακτόρασ περιοχών Για πολλϊ χρόνια οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ, αντιμετωπύζονταν ωσ πυρόνεσ οικονομικόσ και κοινωνικόσ παρακμόσ, όπωσ επύςησ και αιςθητικόσ κυρύωσ υποβϊθμιςησ. Πρόκειται για περιοχϋσ διαςκορπιςμϋνεσ ςτον αςτικό ιςτό τησ πόλησ, χωρύσ χρόςη για ϋνα μεγϊλο χρονικό διϊςτημα, ςε τϋτοιο βαθμό ώςτε να αποτελούν μόνον ςημεύα του ιςτορικού παρελθόντοσ τησ πόλησ. Επιπλϋον, από ϊποψη λειτουργικότητασ εντόσ του αςτικού ιςτού, προϋκυψε ότι ςε πολλϋσ περιπτώςεισ ο ρόλοσ τουσ εύναι αρκετϊ προβληματικόσ. Η δυναμικότητϊ τουσ που εντοπύζεται ςε διϊφορουσ παρϊγοντεσ όπωσ εύναι η κομβικό τουσ θϋςη, οι ανεκμετϊλλευτεσ εκτϊςεισ προσ αξιοπούηςη κλπ., τισ καθιςτϊ αναπόςπαςτα μϋρη τησ καθημερινότητϊσ τησ πόλησ. Η κατϊςταςη ςτην οπούα βρύςκονται, από την ϊποψη τησ ςυνολικόσ ό μερικόσ εγκατϊλειψησ, αφενόσ δεν αναδεικνύει την εν λόγω δυναμικότητϊ τουσ, και αφετϋρου αποτελεύ τροχοπϋδη ςτην ανϊπτυξη που θα μπορούςε να ςημειώνεται ςτην ευρύτερη περιοχό τουσ. Από μια ϊλλη οπτικό προςδιορύζονται μεν διαφορετικού τύποι εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, όπωσ εύναι τα ςτρατόπεδα, το βιομηχανικό απόθεμα, οι περιοχϋσ με απουςύα ταυτότητασ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.3.1), ϋχοντασ ωσ κοινό τουσ ςημεύο την υςτϋρηςη τησ ανϊπτυξησ ςε όλα τα επύπεδα. 102

111 Οι περιοχϋσ που δημιουργούν το μεγαλύτερο -λειτουργικό κυρύωσπρόβλημα ςτον αςτικό ιςτό, εύναι αυτϋσ των ςτρατοπϋδων. τα ςτρατόπεδα δεν εύναι τόςο ϋντονο το πρόβλημα τησ υποβϊθμιςησ ςτο φυςικό ό ανθρωπογενϋσ περιβϊλλον, όπωσ ςε ϊλλεσ περιπτώςεισ εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, όμωσ ενιςχύεται η ϋννοια τησ «τρύπασ» ςτον αςτικό ιςτό. Οι κενϋσ αυτϋσ εκτϊςεισ δημιουργούν το πρόβλημα τησ αςυνϋχειασ του αςτικού ιςτού, ταυτόχρονα όμωσ αποτελούν ςημεύα με μεγϊλεσ δυνατότητεσ αξιοπούηςησ, ακριβώσ γιατύ πρόκειται για μεγϊλεσ ανεκμετϊλλευτεσ εκτϊςεισ. Ο χαρακτόρασ αυτόσ των θυλϊκων μπορεύ να χαρακτηριςτεύ ωσ ο πιο «εύπλαςτοσ» για αξιοπούηςη και επανϊχρηςη. Παρϊλληλα αποτελούν περιοχϋσ με αναπτυξιακϋσ και επενδυτικϋσ δυνατότητεσ, με την προώπόθεςη ότι αποςαφηνύζονται θϋματα ςχετικϊ με τη διούκηςη, την ιδιοκτηςύα κλπ. Αντύθετα, ϊλλοι θύλακεσ που εντοπύςτηκαν με ςαφώσ πιο προςδιοριςμϋνα τα εν λόγω ζητόματα, όπωσ οι περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα (βλ. υποκεφϊλαιο ), ϋχουν ϋναν αρκετϊ διαμορφωμϋνο χαρακτόρα, ωσ προσ τισ χρόςεισ γησ για παρϊδειγμα, ο οπούοσ μπορεύ να λειτουργόςει εύτε θετικϊ, εύτε αρνητικϊ ςτισ προςπϊθειεσ αξιοπούηςόσ τουσ: θετικϊ από την ϊποψη τησ πιο εύκολησ ϋναρξησ των διαδικαςιών επανϊχρηςησ ςε αυτϋσ και αρνητικϊ, λόγω του υπϊρχοντοσδιαμορφωμϋνου χαρακτόρα τουσ. Όπωσ προϋκυψε επύςησ από το Ερευνητικό πλαύςιο (βλ. υποκεφϊλαιο 2.3.1), προςδιορύζονται μεν διαφορετικού τύποι εγκαταλελειμμϋνων περιοχών οι οπούοι διαμορφώθηκαν από ϋνα πλαύςιο εξελύξεων ςτην πόλη, ωςτόςο με βϊςη ςχϋδια που ϋχουν εκπονηθεύ για την αξιοπούηςό τουσ αφορούν ςυνόθωσ παρεμβϊςεισ επανϊχρηςησ ύδιου χαρακτόρα. 4.3 Φωρικόσ προςδιοριςμόσ τα πλαύςια τησ Ανϊλυςησ προςδιορύςτηκαν κατηγορύεσ εγκαταλελειμμϋνων περιοχών με βϊςη την ιςτορικό εξϋλιξη τησ πόλησ, τισ οικονομικϋσ και κοινωνικϋσ ςυνθόκεσ, τισ τϊςεισ αξιοπούηςησ τουσ κλπ. Μελετώντασ τισ περιοχϋσ αυτϋσ ςε ϋνα πρώτο επύπεδο και κυρύωσ εξετϊζοντασ ςυνολικϊ το χϊρτη τησ Θεςςαλονύκησ παρατηρεύται, ότι πρόκειται για ϋνα ςημαντικό απόθεμα γησ και κτιρύων, τόςο από ϊποψη ϋκταςησ όςο και χωρικόσ διαςπορϊσ. Οι περιοχϋσ υπό εγκατϊλειψη εντοπύζονται κατϊ βϊςη ςτο δυτικό κομμϊτι τησ πόλησ, το οπούο ςε γενικϋσ γραμμϋσ αποτελεύ και το βαςικό ςημεύο ενδιαφϋροντοσ του ςχεδιαςμού από την ϊποψη τησ δυναμικότητασ, τησ ςυνοχόσ, τησ δυνατότητασ αξιοπούηςησ, τησ απόδοςησ αςτικόσ ταυτότητασ κ.ϊ. Ψςτόςο, ςε καμιϊ περύπτωςη δεν μπορεύ να ςτηριχτεύ η ϊποψη ότι οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ του δυτικού τμόματοσ τησ πόλησ εύναι ο μόνοσ λόγοσ υποβϊθμιςησ τησ περιοχόσ. Ακόμη, θα όταν λαθεμϋνο -επιφανειακό και αυθαύρετοτο ςυμπϋραςμα, ότι η εγκατϊλειψη ςε αυτϋσ προόλθε από τη γενικευμϋνη ύφεςη ςτη δυτικό περιοχό τησ πόλησ ςε ςχϋςη με την νότια. Όπωσ προϋκυψε από την Ανϊλυςη, η δημιουργύα των περιοχών αυτών πραγματοποιόθηκε από γενικευμϋνεσ τϊςεισ ςτην πόλη, που διαμορφώθηκαν ςε όλη τησ την ϋκταςη. Από μια ϊλλη οπτικό, οι περιοχϋσ αυτϋσ που ςόμερα θεωρούνται υποβαθμιςμϋνεσ, διαμόρφωναν παλιότερα ϋνα αναπτυγμϋνο οικονομικϊ ςύνολο που ενύςχυε τη δυτικό Θεςςαλονύκη. Η ςημερινό εγκατϊλειψό τουσ λοιπόν δε ςυνεπϊγεται και την απαξύωςό τουσ. 103

112 Επιπλϋον, ωσ προσ τη χωρικό διϊςταςη και όπωσ ϋχει προκύψει από την Ανϊλυςη, οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ εντοπύζονται γύρω από ϋνα αρκετϊ ςυμπαγϋσ κϋντρο. Η ςημαςύα του κϋντρου αυτού ενιςχύθηκε με το πϋραςμα των ετών και κυρύωσ υπό τη ςταδιακό απαξύωςη των τοπικών κϋντρων τησ πόλησ λόγω των διαφόρων οικονομικών και κοινωνικών ςυνθηκών. Η αξιοπούηςη και ανϊπτυξη των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών θα «ανατρϋψει», αυτό το μονοκεντρικό μοντϋλο πόλησ που ϋχει αναπτυχθεύ ςτη Θεςςαλονύκη και θα ενιςχύςει τα τοπικϊ περιφερειακϊ του κϋντρου, τοπικϊ κϋντρα. Σϋλοσ, τα προβλόματα που εντοπύζονται ςτο δυτικό τμόμα του ΠΘ θα πρϋπει να επιλυθούν, όχι μόνο λόγω τησ ανιςότητασ που εντοπύζεται ανϊμεςα ςτο δυτικό και νότιο ϊκρο του ΠΘ, αλλϊ και για την αντιμετώπιςη ϊλλων ειδικότερων ζητημϊτων τησ Θεςςαλονύκησ. Η ςύγκλιςη μεταξύ των δύο ϊκρων του ΠΘ εύναι δυνατόν να επϋλθει με την αξιοπούηςη και ανϊπτυξη των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών ςαν ϋνα ενιαύο ςύςτημα. 4.4 Θεςμικό πλαύςιο και διοικητικού μηχανιςμού Σα υπερκεύμενα πλαύςια ςχεδιαςμού τα οπούα εξετϊςτηκαν (βλ. υποκεφϊλαιο 2.1), επιςημαύνουν το θϋμα τησ εγκατϊλειψησ και τησ αξιοπούηςησ τησ αςτικόσ γησ ςε ικανοποιητικό βαθμό, αλλϊ από εδώ και πϋρα φαύνεται ότι θα «φιλτρϊρονται», μϋςα από τισ αναπτυξιακϋσ κατευθύνςεισ που ορύζει ο εφαρμοςτικόσ νόμοσ του Μεςοπρόθεςμου Προγρϊμματοσ. Αντύςτοιχεσ διαφοροποιόςεισ πρόκειται να ςημειωθούν και ςε πλαύςια πολεοδομικού ςχεδιαςμού, όπωσ ρυθμιςτικϊ ςχϋδια, ΓΠ κλπ. Ψςτόςο όπωσ αναφϋρθηκε και ςτο Θεωρητικό πλαύςιο, η ειςαγωγό νϋων προοπτικών και πολιτικών ςτο ςχεδιαςμό και ςτην πολιτικό επανϊχρηςησ ειδικότερα, δεν πρϋπει να ανατρϋπει τουσ υφιςτϊμενουσ θεςμούσ και πολιτικϋσ. Ομούωσ, οι φορεύσ που διαμορφώνονται ςτο νϋο πλαύςιο πολιτικών δεν πρϋπει να παραγκωνύζουν τουσ υφιςτϊμενουσ, αλλϊ οι τελευταύοι να τύθενται υπό ϋνα «νϋο» πλαύςιο προςαρμογόσ. Οι περιοχϋσ με ςυνολικό ό ςημειακό εγκατϊλειψη διαθϋτουν ϋνα διαμορφωμϋνο χαρακτόρα, πλαύςιο αρχών και εμπλεκόμενα μϋρη, ακριβώσ λόγω τησ προώφιςτϊμενησ χρόςησ τουσ. Οι προςπϊθειεσ επανϊχρηςησ των περιοχών και τα «νϋα» ςχόματα αρχών και εμπλεκόμενων, οφεύλουν να τα ςυμπεριλϊβουν. Επομϋνωσ, ςτισ όποιεσ νϋεσ δομϋσ που θα προκύψουν μϋςω του Μεςοπρόθεςμου Προγρϊμματοσ, αναγκαύοσ κρύνεται ο επαναπροςδιοριςμόσ και όχι η ϊκριτη κατϊργηςη των προώφιςτϊμενων δομών. Εκτόσ από τον επαναπροςδιοριςμό των αναπτυξιακών κατευθύνςεων, τύθεται το ζότημα τησ προςϋλκυςησ των επενδύςεων. Η προςϋλκυςη επενδύςεων ςε μια περύοδο οικονομικόσ ύφεςησ, όπου ο αριθμόσ των επενδύςεων εύναι μειωμϋνοσ, αποτελεύ μια δύςκολη υπόθεςη. ε αυτϊ τα πλαύςια ςημαντικό ρόλο παύζουν τα εμπλεκόμενα ςυμφϋροντα, που μπορεύ να προκύψουν για τουσ ιδιώτεσ και τουσ επενδυτϋσ, καθώσ και τα κύνητρα που μπορεύ να δοθούν από το Δημόςιο και τουσ ΟΣΑ για την προςϋλκυςη των επενδύςεων, για τα οπούα θα επιχειρηθεύ να διαμορφωθεύ ϋνα πλαύςιο προτϊςεων ςτο κεφϊλαιο 5 τησ παρούςασ τρατηγικόσ. Αντύςτοιχα, το θϋμα των εμπλεκόμενων φορϋων τϋθηκε ωσ πολύ ςημαντικό ςτο επύπεδο τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ. Σο βαςικότερο ζότημα, που προκύπτει ςτο επύπεδο των εμπλεκόμενων φορϋων εύναι ότι με τα νϋα δεδομϋνα τησ πολιτικόσ και οικονομικόσ κατϊςταςησ, βαςικό ςτόχο θα αποτελεύ πλϋον η απλοπούηςη των διαδικαςιών. Αυτό βϋβαια ϋχει πολλϋσ προεκτϊςεισ και δημιουργεύ 104

113 προβληματιςμούσ, όςον αφορϊ ςτο αν θα λειτουργόςει ευεργετικϊ ςτην ενύςχυςη του ςυμμετοχικού ςχεδιαςμού ό θα αποκλεύονται φορεύσ με ςτόχο το πιο ϊμεςο αποτϋλεςμα. Σϋλοσ, ϋνα βαςικό πρόβλημα που εντοπύςτηκε κατϊ την ανϊλυςη των εγκαταλελειμμϋνων και υπό εγκατϊλειψη περιοχών, όταν το πλόθοσ των εμπλεκόμενων φορϋων. Ο αριθμόσ των εμπλεκόμενων μερών για την αξιοπούηςη τησ εκϊςτοτε περιοχόσ ςυχνϊ δυςκολεύει τισ διαπραγματεύςεισ αξιοπούηςησ (π.χ. ςτην περύπτωςη του ςτρατοπϋδου Παύλου Μελϊ), ειδικϊ όταν δεν υπϊρχει ϋνα πϊγιο πλαύςιο αρχών. Επομϋνωσ, ο μεγϊλοσ αριθμόσ Καποδιςτριακών Δόμων που εντοπύζονταν ςτην δυτικό Θεςςαλονύκη καθιςτούςε πολύ δύςκολη ωσ και αδύνατη την ενεργοπούηςό τουσ για θϋματα αξιοπούηςησ εκτϊςεων κοινών ό ςτα όρια των Δόμων τουσ. όμερα, με τα νϋα δεδομϋνα τησ Καλλικρατικόσ ςυνϋνωςησ των Δόμων, αναμϋνεται να διαφανεύ το επύπεδο ςυνεργαςύασ μεταξύ τουσ. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι το πρόβλημα αυτό δεν εντοπύςτηκε ςτο νότιο τμόμα τησ πόλησ, όπου και με το Καποδιςτριακό και με το Καλλικρατικό ςύςτημα οι Δόμοι εύναι δύο (Δόμοι Θεςςαλονύκησ, Καλαμαριϊσ). 4.5 Επαναφορϊ ςτην ενεργό χρόςη Η αξιοπούηςό των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών και η προςπϊθεια για επαναφορϊ τουσ ςτην ενεργό χρόςη, πραγματοποιόθηκε με διαφορετικό τρόπο και ϋνταςη ςτισ διϊφορεσ περιόδουσ πολεοδομικού ςχεδιαςμού τησ πόλησ. Η αξιοπούηςό τουσ προςανατολύςτηκε κατϊ βϊςη ςτην προςπϊθεια ενύςχυςησ του κοινωνικού και πολιτιςτικού τουσ χαρακτόρα, ακριβώσ λόγω τησ ιςτορικότητασ που φϋρουν, όπωσ επύςησ και λόγω των ελλεύψεων ςε κοινωφελεύσ χρόςεισ που εντοπύζονται γενικότερα ςε διϊφορεσ περιοχϋσ τησ πόλησ. Η κοινωνικό και πολιτιςτικό αυτό τϊςη αξιοπούηςόσ τουσ επιβεβαιώνεται από τα ςχϋδια που κατϊ καιρούσ ϋχουν εκπονηθεύ και αναλύθηκαν ςε προηγούμενο υποκεφϊλαιο τησ Ανϊλυςησ. Η αναγκαιότητα επαναφορϊσ τουσ ςτην ενεργό χρόςη διαπιςτώνεται, κατϊ καιρούσ λόγω των εκδηλώςεων (κοινωνικών, πολιτιςτικών) που αναπτύςςονται ςτισ εκτϊςεισ αυτϋσ. Μϋςω αυτών των τϊςεων γύνεται ςαφόσ η τϊςη για «κατϊληψό» τουσ από τισ καθημερινϋσ δραςτηριότητεσ των τοπικών κοινωνιών. Η προςπϊθεια επαναφορϊσ τουσ ςτην ενεργό χρόςη, καλεύται να προςαρμοςτεύ όμωσ πλϋον ςτισ ςύγχρονεσ εθνικϋσ εξελύξεισ και τισ επιταγϋσ τησ οικονομικόσ κατϊςταςησ τησ χώρασ. Επομϋνωσ, ξεφεύγει από το μοτύβο εξυπηρϋτηςησ αναγκών κυρύωσ κοινωφελούσ χαρακτόρα, προσ μια κατεύθυνςη περιςςότερο αναπτυξιακό, με αποτϋλεςμα οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ να αποτελούν πλϋον όχι μόνο πολεοδομικϊ, αλλϊ και αναπτυξιακϊ αποθϋματα. Εντοπύζεται λοιπόν, το κρύςιμο πρόβλημα τησ πορεύασ του ςχεδιαςμού ςτη χώρα. Ο ςχεδιαςμόσ ςτην Ελλϊδα ϋχει φτϊςει ςε ϋνα ικανοποιητικό επύπεδο μετϊ από μια πολυετό πορεύα και ϋχει καταφϋρει να ακολουθόςει και να ενςωματώςει ςε κϊποιεσ περιπτώςεισ τα ευρωπαώκϊ πρότυπα ςε ό,τι αφορϊ ςτισ αρχϋσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ. Δημιουργεύται λοιπόν ϋνασ προβληματιςμόσ ςχετικϊ με τον ρόλο που θα αποκτόςει ο ςχεδιαςμόσ ςτο πλαύςιο τησ υφιςτϊμενησ οικονομικόσ ςυγκυρύασ θα καταφϋρει η χώρα να επαναπροςδιορύςει τον ρόλο του ςχεδιαςμού χωρύσ να κινδυνεύει να απαξιώςει την κοινωνικό διϊςταςη και τισ επεμβϊςεισ που αφορούν ςτην ποιότητα ζωόσ; 105

114 Ο προβληματιςμόσ αυτόσ μπορεύ να αρθεύ εφόςον η προςπϊθεια επύτευξησ κϋρδουσ μπορϋςει να διαμορφωθεύ μϋςω ενόσ βιώςιμου ςχεδύου πολεοδομικού ςχεδιαςμού, ϋτςι ώςτε να αποτραπεύ η απλό κερδοςκοπικό ανϊπτυξη των περιοχών αυτών. Μϋςα ςε αυτϊ τα πλαύςια και ςε μια περύοδο γενικευμϋνησ ύφεςησ, οι περιοχϋσ αυτϋσ αποκτούν μια νϋα δυναμικότητα, η οπούα μπορεύ να λειτουργόςει ευεργετικϊ ςτην ανϊπτυξη και τισ νϋεσ προοπτικϋσ τησ πόλησ. 4.6 Ανϊλυςη SWOT Από τα Ερευνητικό πλαύςιο προϋκυψαν οριςμϋνα κρύςιμα ςυμπερϊςματα τα οπούα και παρουςιϊςτηκαν ςτο παρόν κεφϊλαιο. Για την καλύτερη κατανόηςη του ζητόματοσ των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών ςτην πόλη τησ Θεςςαλονύκησ παρουςιϊζεται ςε αυτό το κεφϊλαιο ϋνασ ςυγκεντρωτικόσ πύνακασ SWOT (Πύνακασ 9). τον πύνακα τησ ανϊλυςησ SWOT ϋχουν καταχωρηθεύ τα δυνατϊ και αδύνατα ςημεύα (εξωτερικό περιβϊλλον) του ςυςτόματοσ των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, καθώσ και οι ευκαιρύεσ και απειλϋσ (εξωτερικό περιβϊλλον) που προκύπτουν. 106

115 Πύνακασ 9: Πύνακασ SWOT Πηγό μεθοδολογύασ: Θωύδου, 2009, Πηγό περιεχομϋνου-επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 10/8/

116 Με την ομαδοπούηςη των τεταρτημορύων δημιουργεύται ϋνασ νϋοσ πύνακασ (SWOT Matrix), όπου παρουςιϊζονται οι κομβικϋσ επιλογϋσ πολιτικόσ. Αυτϋσ οι κατευθύνςεισ πολιτικόσ προκύπτουν με τουσ ςυνδυαςμούσ του βαςικού πύνακα SWOT που παρουςιϊζονται ςτον Πύνακα 10. Πύνακασ 10: χηματοπούηςη του πύνακα SWOT Matrix Πηγό μεθοδολογύασ: Θωύδου, 2009, Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ: 10/08/2011 Οι κατηγορύεσ των κατευθύνςεων πολιτικόσ ορύζονται ωσ εξόσ: Επιταχυντικϋσ πολιτικϋσ: Αφορούν ςτισ κρύςιμεσ πολιτικϋσ που πρϋπει να αναπτυχθούν προκειμϋνου να αξιοποιηθούν τα θετικϊ ζητόματα και ςτοιχεύα που εντοπύζονται. Διαρθρωτικϋσ πολιτικϋσ: Πρόκειται για την προςπϊθεια αντιμετώπιςησ των υςτερόςεων μϋςω των αναπτυξιακών και όχι μόνο επιλογών που παρουςιϊζονται. ταθεροποιητικϋσ πολιτικϋσ: Αφορούν εςτιαςμϋνεσ πολιτικϋσ που αντιςταθμύζουν τισ αρνητικϋσ εξελύξεισ που εντοπύζονται μϋςω των υπαρχόντων προβλημϊτων, με την ταυτόχρονη ανϊδειξη των θετικών ςτοιχεύων. Προληπτικϋσ πολιτικϋσ: τόχο ϋχουν την ϊμβλυνςη των αρνητικών ζητημϊτων προκειμϋνου να αποφευχθούν τα εν λόγω ζητόματα και να αναδυθούν οι θετικϋσ προοπτικϋσ. Παρακϊτω παρουςιϊζεται ο Πύνακασ 11 με τον οριςμό των κατευθύνςεων πολιτικόσ. 108

117 Πύνακασ 11: υγκεντρωτικόσ πύνακασ SWOT Matrix Πηγό μεθοδολογύασ: Θωύδου, 2009, Πηγό περιεχομϋνου-επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ: 10/08/ Προοπτικό / τρατηγικό ςχεδιαςμού Η αξιοπούηςη των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών με κριτόριο τη θϋςη τουσ ςτο ανατολικό ό ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ, κρύνεται ωσ μονομερό και ϋνασ τϋτοιοσ ςχεδιαςμόσ εύναι μονοδιϊςτατοσ και ανεπαρκόσ. Ο ςτόχοσ τησ τρατηγικόσ, που θα διαμορφωθεύ ςτην παρούςα μελϋτη, εύναι να αντιμετωπιςτούν οι περιοχϋσ αυτϋσ ωσ προσ τα κοινϊ τουσ ςημεύα και κυρύωσ από ϊποψη χωρικό, με ςτόχο τη «διϊςωςη» των ύδιων των περιοχών και την επύτευξη τησ ποιότητασ ζωόσ. Ψσ αυτονόητη κρύνεται φυςικϊ η προςπϊθεια κϊλυψησ των αναγκών τησ εκϊςτοτε περιοχόσ, αλλϊ με τρόπο ενοποιητικό ωσ προσ το ςύνολο τησ πόλησ. υνολικϊ από το επύπεδο τησ Διϊγνωςησ, αναγκαύα εύναι μια πολιτικό επανϊχρηςησ που: 109

118 1. Θα λαμβϊνει υπόψη τισ οικονομικϋσ, κοινωνικϋσ, ιςτορικϋσ, περιβαλλοντικϋσ ιδιαιτερότητεσ τησ εκϊςτοτε περιοχόσ παρϋμβαςησ. 2. Θα βαςύζεται ςε ϋνα ςυνολικό ςτόχο ενύςχυςησ του ςυνόλου τησ πόλησ. 3. Θα ςτοχεύει ςε κοινωνικϊ, οικονομικϊ, περιβαλλοντικϊ οφϋλη. 4. Θα ςτηρύζεται ςε ϋνα ςύνολο εμπλεκόμενων φορϋων 5. Θα λαμβϊνει υπόψη τόςο τουσ υπϊρχοντεσ φορεύσ, δομϋσ και πολιτικϋσ, όςο και αυτϊ που διαμορφώνονται με επαναπροςδιοριςμούσ και προςαρμογϋσ ςτο υφιςτϊμενο πολιτικό και οικονομικό ςύςτημα. 5. τρατηγικό Επανϊχρηςησ-Αναγϋννηςησ των εγκαταλελειμμϋνων και υπό εγκατϊλειψη περιοχών τησ Θεςςαλονύκησ 5.1 Αρχϋσ και τόχοι τρατηγικόσ Ο κορεςμόσ του αςτικού ιςτού, η μονοκεντρικότητα, η αςυμβατότητα των χρόςεων, η υποβϊθμιςη του περιβϊλλοντοσ και οι ολοϋνα μεγαλύτερεσ μετακινόςεισ, αποτελούν οριςμϋνα παραδεύγματα των προβλημϊτων ςτισ ςύγχρονεσ πόλεισ, τα οπούα εντοπύζονται και ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ. Η πολυπλοκότητα των προβλημϊτων ςτον αςτικό χώρο, αλλϊ και η αλληλεξϊρτηςη μεταξύ τουσ απαιτούν ϋνα πολεοδομικό ςχεδιαςμό ολοκληρωμϋνο, πολυεπύπεδο και βαςιςμϋνο ςτισ ανϊγκεσ του ςύγχρονου κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού ςυςτόματοσ. Η πολιτικό επανϊχρηςησ δύνει μια νϋα διϊςταςη, τόςο ςτα υπϊρχοντα προβλόματα ςτον αςτικό χώρο, όςο και ςτα θϋματα του πολεοδομικού ςχεδιαςμού. Η πολιτικό αυτό δύςκολα γύνεται κατανοητό ςτην ελληνικό πραγματικότητα. Αυτό, γιατύ το θϋμα τησ ϋνταξησ μεγϊλων εκτϊςεων γησ ςτον αςτικό χώρο γύνεται αντιληπτό κυρύωσ μϋςα από την ϋνταξη ςτον αςτικό ιςτό τησ περιφερειακόσ αςτικόσ γησ. Η τϊςη αυτό που ακολουθεύται κατϊ κόρον ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, αντιτύθεται ςε όλεσ τισ αρχϋσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ ειδικότερα ςτην περύπτωςη που ςτον αςτικό χώρο, όπωσ και ςτη Θεςςαλονύκη, εντοπύζονται πολύ μεγϊλα τμόματα αναξιοπούητησ γησ. Όπωσ ϋγινε ςαφϋσ μϋςα από την ανϊλυςη τησ παρούςασ μελϋτησ, ςτη Θεςςαλονύκη ακολουθεύται ϋνασ ςχεδιαςμόσ που ϋχει ωσ βαςικό ςυνϋπεια την ανιςορροπύα, μεταξύ των διαφορετικών τμημϊτων τησ, λόγω τησ μονομερούσ ανϊπτυξησ ςτο εςωτερικό τησ. Με την παρούςα τρατηγικό διαμορφώνεται μια πολιτικό επανϊχρηςησ, η οπούα ϋχει οργανωθεύ με τρόπο ολοκληρωμϋνο για το ςύνολο τησ πόλησ και επιδιώκει την αντιμετώπιςη τησ οποιαςδόποτε ανιςορροπύασ. Αντύςτοιχα, το θϋμα των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών εύναι ϋνα ζότημα με διαςτϊςεισ κοινωνικϋσ, περιβαλλοντικϋσ και οικονομικϋσ. Οι διαςτϊςεισ αυτϋσ διαμορφώνουν τουσ βαςικούσ πυλώνεσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, ωςτόςο το θϋμα των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών δεν μπορεύ να προςεγγιςτεύ μόνο ςτα ςτενϊ πλαύςια τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ. Όπωσ παρουςιϊςτηκε ςτο Ερευνητικό πλαύςιο τησ τρατηγικόσ (βλ. κεφϊλαιο 2), η ιςτορικό εξϋλιξη, η πολεοδομικό, η οικονομικό, η 110

119 περιβαλλοντικό και η θεςμικό διϊςταςη αποτελούν παρϊγοντεσ μϋςω των οπούων μπορεύ να διερευνηθεύ το ζότημα των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών και να προκύψουν μϋςω αυτών κρύςιμα ςυμπερϊςματα για την κατϊςταςη τησ πόλησ ςόμερα. Οι τρεισ πυλώνεσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ εντοπύζονται ςε κϊθε μια από τισ διαςτϊςεισ, που διερευνόθηκαν ςτο κεφϊλαιο 2, όμωσ ηθελημϋνα οι περιοχϋσ δεν προςδιορύςτηκαν ξεκϊθαρα ωσ προσ του τρεισ αυτούσ πυλώνεσ. Η πολιτικό επανϊχρηςησ, προςεγγύζεται ςτην εν λόγω τρατηγικό ωσ μια πολιτικό πολυδιϊςτατη, ςτην οπούα ενςωματώνονται οι τρεισ πυλώνεσ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, δεν επιλϋγεται όμωσ η τομεακό κατηγοριοπούηςό τησ. Αντύθετα το ςχϋδιο αυτό βαςύζεται ςτην ευρύτερη και πιο ολοκληρωμϋνη ϋννοια τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ και τησ αλληλεπύδραςησ μεταξύ των αρχών τησ. Ειδικότερα ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, ϋχουν ςημειωθεύ προςπϊθειεσ ϋνταξησ των αρχών τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ ςε ςχϋδια, μελϋτεσ, ςτρατηγικϋσ κατευθύνςεισ κλπ. Ψςτόςο, τα προβλόματα που πρϋπει να ξεπερϊςει η πόλη εντοπύζονται όχι τόςο ςτο επύπεδο προςδιοριςμού κατευθύνςεων και ςύνταξησ ςχεδύων, αλλϊ κυρύωσ ςτην εφαρμογό τουσ. Αντιςτούχωσ, μια πολιτικό επανϊχρηςησ πρϋπει να ξεπερϊςει προβλόματα που αφορούν: 1) την ακαμψύα των υπαρχουςών θεςμικών και διοικητικών δομών. Αυτό οφεύλεται ςε μεγϊλο βαθμό ςτην απουςύα μιασ ουςιαςτικόσ αποκεντρωμϋνησ διούκηςησ. Η τϊςη αυτό θα μπορούςε να εύναι ωφϋλιμη από την ϊποψη, ότι ϋνα κεντρικό ςύςτημα ςυντονύζει το ςχεδιαςμό, όμωσ αυτό περιορύζει μη δημόςιουσ φορεύσ, οι οπούοι εύναι απαραύτητοι ειδικότερα ςε μια περύπτωςη επανϊχρηςησ. Σο αποκεντρωμϋνο ςύςτημα διαμορφώθηκε πρόςφατα ςτη Θεςςαλονύκη με τουσ Καλλικρατικούσ Δόμουσ. Όμωσ δεν ϋχουν διαφανεύ ακόμη τα αποτελϋςματα τησ νϋασ αυτόσ διοικητικόσ μορφόσ ςτο επύπεδο του ςχεδιαςμού. 2) την ϋλλειψη επενδυτικών κεφαλαύων. Σο εμπόδιο αυτό μπορεύ να ξεπεραςτεύ μόνο μϋςω πολιτικών πρωτύςτωσ αναπτυξιακού χαρακτόρα και μϋςω εγγυόςεων, προκειμϋνου ο εκϊςτοτε επενδυτόσ να μην εύναι αναγκαςμϋνοσ να παύρνει πολύ μεγϊλο ρύςκο. 3) τον «ευκαιριακό» ςχεδιαςμό, το οπούο ελλεύψει ενόσ ςτρατηγικού ςχεδιαςμού, επιλύει μόνο πρόςκαιρα την εκϊςτοτε προβληματικό κατϊςταςη. 4) την απουςύα ενόσ ολοκληρωμϋνου ςχεδιαςμού, από την ϊποψη ότι μια ςημειακό επϋμβαςη επανϊχρηςησ, κατϊ κανόνα δεν ϋχει ικανοποιητικϊ αποτελϋςματα αν δε ςυνοδεύεται από ϊλλεσ ςυμπληρωματικϋσ επεμβϊςεισ. 5) τισ αλλαγϋσ που πρόκειται να ςυμβούν ςτα πλαύςια του Mεςοπρόθεςμου Προγρϊμματοσ. την καινούρια προςϋγγιςη τησ αξιοπούηςησ τησ γησ, ο κύνδυνοσ απαξύωςησ κϊποιων βαςικών αναγκών και ιδιαιτεροτότων ςε κϊθε περιοχό παρϋμβαςησ εύναι εμφανόσ. Ψςτόςο, η εφαρμογό του μϋςα από μια περιςςότερο βιώςιμη προςϋγγιςη, μπορεύ να εύναι ευεργετικό ςτη ςημερινό οικονομικό τϋλμα των ελληνικών πόλεων. 6) την απουςύα εξειδικευμϋνου προςωπικού και κυρύωσ ςτην χρηςιμοπούηςη ατόμων, που δεν ϋχουν τα απαραύτητα προςόντα για την 111

120 επύτευξη μιασ πολιτικόσ πολεοδομικού ςχεδιαςμού, το οπούο εντεύνει την αδιαφϊνεια των παρεμβϊςεων. το επύπεδο τησ διϊγνωςησ, προϋκυψαν τα βαςικότερα ςυμπερϊςματα τησ ανϊλυςησ και μϋςω του πύνακα SWOT προςδιορύςτηκαν οι πιο ςημαντικϋσ δυνατότητεσ και περιοριςμού τόςο τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ γενικότερα, όςο και τησ ύπαρξησ θυλϊκων ςτο εςωτερικό του αςτικού ιςτού τησ Θεςςαλονύκησ. Σόςο από τα δυνατϊ, όςο και από τα αδύνατα ςημεύα του πύνακα, προκύπτει ωσ επιτακτικό η ανϊγκη επαναφορϊσ ςτην ενεργό χρόςη και επαναςχεδιαςμού των εγκαταλελειμμϋνων ό υπό-χρηςιμοποιούμενων περιοχών αντύςτοιχα. Για το ςκοπό αυτό η παρούςα τρατηγικό Επανϊχρηςησ - Αναγϋννηςησ ακολουθεύ την εξόσ λογικό: Όραμα Αρχέσ τόχοι Σομείσ Επιμέρουσ μέτρα Με βϊςη τη Διϊγνωςη διαμορφώθηκε το εξόσ όραμα για τισ εν λόγω περιοχϋσ: Η ςύνδεςη των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, μιασ ϊλλησ εποχόσ και ενόσ διαφορετικού, κοινωνικού, οικονομικού και ιςτορικού παρελθόντοσ με τη ςύγχρονη πραγματικότητα των πόλεων, μϋςα από μια οργανωμϋνη και βιώςιμη πολιτικό επαναφορϊσ ςτην ενεργό χρόςη, με ςτόχο μια πόλη ελκυςτικό, καινοτόμα, πρϊςινη και κοςμοπολύτικη. 112

121 Για την υλοπούηςη τησ τρατηγικόσ ςτην πρϊξη, διαμορφώνεται ϋνα «πλαύςιο» αρχών επανϊχρηςησ, ακολουθώντασ τισ αρχϋσ, που προςδιορύςτηκαν ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ (βλ. υποκεφϊλαιο 1.2.2) το οπούο: Α-1) Θα βαςύζεται όςο εύναι δυνατόν ςε μια ολιςτικό-ςτρατηγικό προςϋγγιςη και θα προςδιορύζει ϋνα πλόθοσ δεδομϋνων τησ περιοχόσ παρϋμβαςησ. Α-2) Θα εύναι πολυδιϊςτατο και θα καθιςτϊ ςαφό την αλληλοεπύδραςη ςε όλα τα επύπεδα μεταξύ τοπικών ςτρατηγικών και εθνικών πολιτικών, δημόςιων και ιδιωτικών πλευρών κλπ. Α-3) Θα εύναι ςαφϋσ και κατανοητό, ςε όλα τα επύπεδα χωρικόσ κλύμακασ ςτα οπούα αναφϋρεται και κυρύωσ προκειμϋνου να γύνεται αντιληπτό από το ςύνολο των εμπλεκόμενων φορϋων. Α-4) Θα πραγματοποιεύται διαχωριςμόσ μεταξύ ϊμεςων και μακροπρόθεςμων ςτόχων. Με τον τρόπο αυτό επιτελεύται τόςο η ϊμεςη εφαρμογό των αποτελεςμϊτων του, αλλϊ ενιςχύεται και η ϋννοια του μακροπρόθεςμου αποτελϋςματοσ που ςυνεπϊγεται η ϋννοια τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ. ε αυτό ςημαντικό εύναι η αξιοπούηςη τησ υφιςτϊμενησ γνώςησ-εμπειρύασ, όπωσ προϋκυψε από προςπϊθειεσ παρεμβϊςεων επανϊχρηςησ. Α-5) Θα ενιςχύει την ϋννοια τησ διακυβϋρνηςησ και τη ςυμμετοχό των εμπλεκόμενων μερών, φορϋων, οργανιςμών κλπ. μϋςα από ϋνα ςύςτημα ανοιχτού διαλόγου και ϋκφραςησ. Α-6) Θα χαρακτηρύζεται από καινοτομύα, αλλϊ παρϊλληλα θα ςϋβεται την ιδιαιτερότητα τησ κϊθε περιοχόσ επϋμβαςησ. Α-7) Θα επιτρϋπει τη διαδικαςύα τησ ανϊδραςησ, ςε κϊθε επύπεδο. Με βϊςη το παραπϊνω όραμα, για κϊθε περύπτωςη επανϊχρηςησ ςτη Θεςςαλονύκη διαμορφώνονται ςτόχοι που επηρεϊζουν, τόςο την ϊμεςη ςτον κϊθε θύλακα περιοχό, όςο και την ευρύτερη ςε επύπεδο πολεοδομικού ςυγκροτόματοσ. Επομϋνωσ, το ςύνολο των κατευθύνςεων και ειδικότερων ςτόχων που προςδιορύζονται ςτην παρούςα τρατηγικό, διαμορφώνουν το πολεοδομικό προφύλ κϊθε θύλακα ωσ προσ τρεισ κλύμακεσ: την τοπικό κλύμακα γειτονιϊσ, την κλύμακα τησ ευρύτερησ περιοχόσ και την κλύμακα τησ μητροπολιτικόσ περιοχόσ. Για την κϊθε περύπτωςη επανϊχρηςησ θύλακα προςδιορύζονται οι εξόσ γενικϋσ κατευθύνςεισ, που ουςιαςτικϊ αποτελούν του ςτόχουσ τησ εν λόγω τρατηγικόσ: -1) Επαναςχεδιαςμόσ και εφαρμογό τησ πολιτικόσ αςτικόσ γησ. τόχοσ αποτελεύ ο ϋλεγχοσ τησ αςτικόσ γησ ειδικότερα ςε περιπτώςεισ που αναγνωρύζεται η αναγκαιότητα επανϊχρηςησ και η δυναμικότητα των περιοχών, αλλϊ υπϊρχει το πρόβλημα τησ διευθϋτηςησ του ιδιοκτηςιακού καθεςτώτοσ. -2) τροφό προσ ϋναν βιώςιμο τρόπο ζωόσ. τόχοσ αποτελεύ η ενύςχυςη τησ βιωςιμότητασ ςε όλα τα επύπεδα τησ καθημερινόσ ζωόσ των κατούκων των περιοχών προσ επανϊχρηςη, όπωσ επύςησ και των επιςκεπτών τουσ. -3) Διαμόρφωςη των πολιτικών επανϊχρηςησ, ώςτε να αποτελούν τη φυςικό ςυνϋχεια των ευρύτερων πλαιςύων ςχεδιαςμού. Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεύ ο κύνδυνοσ επικαλύψεων και αντιθϋςεων ωσ προσ τη ςτόχευςη μεταξύ των διαφορετικών επιπϋδων ςχεδιαςμού. 113

122 -4) Σόρηςη προώποθϋςεων για την ϋνταξη επεμβϊςεων επανϊχρηςησ ςε κατϊλληλα χρηματοδοτικϊ προγρϊμματα υποςτόριξησ των βιώςιμων επενδύςεων ςε αςτικϋσ περιοχϋσ (π.χ. JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas), το οπούο «ςτηρίζει την αειφόρο αςτική ανάπτυξη και αναγέννηςη μέςω χρηματοδοτικών μηχανιςμών» ) (European Commision, 2011). -5) Καταγραφό και κατηγοριοπούηςη των θυλϊκων που εντοπύζονται ςτον αςτικό ιςτό. ημαντικό κρύνεται η ςυγκϋντρωςη ςτοιχεύων που αφορούν ςτην υπϊρχουςα κατϊςταςη, ςτισ προβλεπόμενεσ με διϊφορεσ μελϋτεσ χρόςεισ, ςτη γεωγραφικό τουσ θϋςη, ςτην κατϊςταςη του εδϊφουσ, ςτη ςυςχϋτιςη με ϊλλεσ περιοχϋσ, που αντιμετωπύζουν τα ύδια προβλόματα κλπ. Θα όταν χρόςιμη η ςυγκϋντρωςη αυτών των πληροφοριών ςε μια βϊςη δεδομϋνων, ςτην οπούα θα ϋχουν πρόςβαςη όλοι οι εμπλεκόμενοι ςτο ςχεδιαςμό ό και ϊλλοι ενδιαφερόμενοι. -6) Γνωςτοπούηςη τησ κατϊςταςησ των θυλϊκων τησ πόλησ. Βαςικό ςημεύο ςτην κατεύθυνςη αυτό εύναι η δημιουργύα ϊποψησ ςχετικϊ με τισ υπϊρχουςεσ εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ, τόςο από την πλευρϊ των εμπλεκόμενων φορϋων ςτην περιοχό όςο και από ϊλλουσ φορεύσ, όπωσ η τοπικό κοινωνύα, μη κυβερνητικϋσ οργανώςεισ κ.ϊ. του ευρύτερου πολεοδομικού ςυγκροτόματοσ. Με τον τρόπο αυτό θα ενιςχυθεύ η αύςθηςη τησ κοινόσ αντιμετώπιςησ προβλημϊτων, που αφορούν ςε όλη την πόλη. -7) Ανϊδειξη των κτιριακών εγκαταςτϊςεων με ιςτορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφϋρον. τόχοσ τησ κατεύθυνςησ αυτόσ εύναι η διϊςωςη των ύδιων των κτιρύων, αλλϊ κυρύωσ η διατόρηςη τησ μνόμησ του τόπου. -8) Πλόρησ αναδιοργϊνωςη και αναμόρφωςη τησ αςτικόσ ςύνθεςησ περιοχών. Η κατεύθυνςη αυτό αφορϊ κυρύωσ ςτισ περιοχϋσ «με απουςύα ταυτότητασ», ςτισ οπούεσ η διαμόρφωςη ενόσ καινούριου ό η αναβύωςη ενόσ προώφιςτϊμενου προτύπου ανϊπτυξησ, θα δώςει νϋα ώθηςη ςτην περιοχό και θα επαναπροςδιορύςει το ρόλο τησ ςτο πολεοδομικό ςυγκρότημα τησ πόλησ. -9) ε κϊθε επϋμβαςη επανϊχρηςησ, ανϊδειξη τησ τοπικόσ ταυτότητασ και του ιςτορικού αποθϋματοσ τησ περιοχόσ. Με τον τρόπο αυτό η επϋμβαςη επανϊχρηςησ ενόσ θύλακα θα εντϊςςεται ομαλϊ ςτην υπϊρχουςα δομημϋνη περιοχό και θα εύναι πιο εύκολη η μετϊβαςη ςτην επαναφορϊ τησ ςτην καθημερινό ενεργό χρόςη. -10) υνδυαςμόσ αποκατϊςταςησ τησ περιοχόσ επανϊχρηςησ με δυναμικό επαναφορϊ τησ ςτην ενεργό χρόςη. Ο καθαριςμόσ μιασ περιοχόσ, από την υποβϊθμιςη ςτο φυςικό και ανθρωπογενϋσ περιβϊλλον και η εκ νϋου εγκατϊλειψό τησ, δεν αποτελεύ μια βιώςιμη πολιτικό. τόχοσ εύναι η επαναφορϊ ςτην ενεργό χρόςη μϋςω λειτουργιών ςυλλογικότητασ ό αναπτυξιακόσ-επενδυτικόσ κατεύθυνςησ. -11) Φρηςιμοπούηςη των επεμβϊςεων επανϊχρηςησ, ωσ μϋςο βελτύωςησ τησ εικόνασ τησ πόλησ. Η κύνηςη αυτό θα ϋχει διττό αποτϋλεςμα. Αρχικϊ, η διαφόμιςη των επεμβϊςεων επανϊχρηςησ μπορεύ να δώςει μια νϋα ώθηςη ςτην οικονομύα τησ πόλησ, από την ϊποψη τησ προςϋλκυςησ καινούριων επενδύςεων και τησ ϋναρξησ ενόσ νϋου κύκλου 114

123 επεμβϊςεων. Ϊνασ καλόσ τρόποσ ανϊδειξησ αυτών των επεμβϊςεων εύναι μϋςω οικολογικών πρωτοβουλιών και ϊλλων εκδηλώςεων. Επιπλϋον, τϋτοιου εύδουσ κινόςεισ ενιςχύουν την περιβαλλοντικό αγωγό τησ τοπικόσ κοινωνύασ. -12) Αξιοπούηςη ςημειακών επεμβϊςεων, ωσ μϋςο προςϋλκυςησ επενδύςεων. ε γενικϋσ γραμμϋσ εύναι αρκετϊ δύςκολη η προςϋλκυςη επενδύςεων, ειδικότερα ςε μια περιοχό με διαμορφωμϋνο χαρακτόρα, υπϊρχουςεσ υποδομϋσ κλπ. Η παρουςύαςη κϊποιων ςημειακών παρεμβϊςεων, θα μπορούςε να αναβαθμύςει την εκϊςτοτε περιοχό επανϊχρηςησ, αλλϊ και να καταςτόςει ςαφϋσ, ότι υπϊρχει τϊςη για περεταύρω αξιοπούηςό τησ. Αυτό, μπορεύ να αποτελϋςει ϋνα μϋςο εγγυητικό για τουσ πιθανούσ επενδυτϋσ, καθώσ η περύπτωςη τησ επανϊχρηςησ ςτηρύζεται ςε μεγϊλο βαθμό ςτισ επενδύςεισ. -13) Ενύςχυςη τησ ελκυςτικότητασ των περιοχών επεμβϊςεων. τόχο αποτελεύ η βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ ςτισ περιοχϋσ που για χρόνια όταν ςτιγματιςμϋνεσ, λόγω τησ εγκατϊλειψησ ό τισ τυχαύασ ανϊπτυξόσ τουσ. Οι περιοχϋσ αυτϋσ θα ςυνδυϊζουν ςτο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό οικονομικϊ, κοινωνικϊ, περιβαλλοντικϊ και πολιτιςτικϊ οφϋλη. -14) Έμφαςη ςτο ρόλο τησ τοπικόσ κοινωνύασ. Η κατεύθυνςη αυτό εύναι πολύ ςημαντικό, από την ϊποψη ότι οι εγκαταλελειμμϋνεσ ό υπόχρηςιμοποιούμενεσ περιοχϋσ αποτελούν την περιοχό κατοικύασ ό καθημερινόσ δραςτηριοπούηςησ πολλών ανθρώπων. τα πλαύςια μιασ πολιτικόσ επανϊχρηςησ, οι απόψεισ και οι ανηςυχύεσ τουσ πρϋπει να τύθενται ςε πρώτο επύπεδο, καθώσ οι ϊνθρωποι αυτού θα εύναι οι τελικού αποδϋκτεσ τησ εκϊςτοτε παρϋμβαςησ. -15) Ομαλό μετϊβαςη των κατούκων ςτη νϋα κατϊςταςη των περιοχών επανϊχρηςησ. Με το πϋρασ των επεμβϊςεων αξιοπούηςησ ενόσ θύλακα, πρϋπει να λαμβϊνονται υπόψη παρϊγοντεσ, που αφορούν ςτην μετεγκατϊςταςη των κατούκων ςτην περιοχό και τη διατϊραξη τησ καθημερινότητϊσ τουσ ςτο λιγότερο δυνατό βαθμό. Η περύοδοσ αυτό εύναι ιδιαύτερα ςημαντικό, καθώσ αποτελεύ ςοβαρό θϋμα η επανϋνταξη των κατούκων ςε μια «αναγεννημϋνη» περιοχό, που για χρόνια τη ζούςαν υπό εγκατϊλειψη. Η αντύδραςη των κατούκων μετϊ το τϋλοσ τησ επϋμβαςησ επανϊχρηςησ διαμορφώνει ωσ ϋνα βαθμό την επιτυχύα ό την αποτυχύα τησ. -16) Ιςότητα ςτα θετικϊ αποτελϋςματα τησ επανϊχρηςησ. Η κατεύθυνςη αυτό αφορϊ ςτη δυνατότητα που πρϋπει να ϋχει το ςύνολο τησ τοπικόσ κοινωνύασ και τησ ευρύτερησ περιοχόσ ςτην περιοχό επϋμβαςησ, να επωφελεύται από τα θετικϊ τησ επανϊχρηςησ. Με ϊλλα λόγια, τα θετικϊ τησ πολιτικόσ αυτόσ δεν πρϋπει να αφορούν ςε ομϊδεσ ςυγκεκριμϋνου κοινωνικού ό οικονομικού status. 115

124 5.2 Επιμϋρουσ υςτόματα: Ζώνεσ Ανϊπτυξησ Όπωσ προϋκυψε από την διερεύνηςη του Ερευνητικού πλαιςύου και αναφϋρθηκε ςτο υποκεφϊλαιο 3.2, εντοπύζονται δύο βαςικϊ ςυςτόματα ανϊπτυξησ ςτο ςύνολο τησ ςυνεκτικόσ περιοχόσ του ΠΘ: το δυτικό και το νότιο. Σα επύ μϋρουσ αναπτυξιακϊ και κυρύωσ χωρικϊ χαρακτηριςτικϊ, που ςυγκεντρώνονται ςτο ςύνολο τησ περιοχόσ μελϋτησ μπορούν να διαμορφώςουν και να ςυγκεκριμενοποιόςουν τα ςυςτόματα αυτϊ ςε επιμϋρουσ υποςυςτόματα-ζώνεσ (Φϊρτησ 11). Οι περιοχϋσ ςε καθεμιϊ από αυτϋσ τισ ζώνεσ πρόκειται να ακολουθόςουν μια κοινό προςϋγγιςη αναπτυξιακόσ κατεύθυνςησ, με την ϋννοια τησ λειτουργύασ και ανϊπτυξησ ςτο πλαύςιο μιασ «ζώνησ». Η χρόςη τησ ϋννοιασ «ζώνησ», ςτη τρατηγικό, δεν ϋχει την ϋννοια του zoning, το οπούο ςε κϊθε περύπτωςη αποφεύγεται ςτην παρούςα εργαςύα, αλλϊ βαςύςτηκε ςτην πιο κατϊλληλη αγγλικό ϋννοια του πολεοδομικού ςχεδιαςμού και τησ αςτικόσ αναγϋννηςησ, zones. 116

125 Φϊρτησ 11: Σα ςυςτόματα του δυτικού και νότιου ΠΘ, όπου το δυτικό ςύςτημα χωρύζεται ςε δύο επύ μϋρουσ ζώνεσ, την εξωτερικό και την εςωτερικό. Η εξωτερικό αποτελεύ ϋναν δακτύλιο, ενώ η εςωτερικό ϋναν πυρόνα. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/08/

126 5.2.1 Δυτικό ύςτημα Πιο ςυγκεκριμϋνα, ςτο δυτικό ςύςτημα περιοχών με δυνατότητα επανϊχρηςησ εντοπύζονται δύο επύ μϋρουσ ζώνεσ, που μπορούν να καλύψουν ςυνολικϊ τισ ανϊγκεσ του ενιαύου ςυςτόματοσ και να ενιςχύςουν τον ρόλο του ΠΘ. Πρόκειται για μια εξωτερικό και μια εςωτερικό ζώνη, όπωσ φαύνεται και ςτον Φϊρτη 11. Οι εν λόγω ζώνεσ ςυγκεντρώνουν διαφορετικϊ χαρακτηριςτικϊ τόςο λόγω τησ χωρικόσ τουσ ταυτότητασ, όςο και λόγω των περιοχών που αυτϋσ περιλαμβϊνουν. Σο ςύςτημα μϋςα ςτο οπούο ςυγκεντρώνονται τουσ επιτρϋπει τόςο την αυτοτελό τουσ λειτουργύα όςο και την ςυνολικό ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ, και τελικϊ ωσ ενεργό κομμϊτι τησ Δυτικό Εξωτερικό Ζώνη Η εξωτερικό ζώνη διαμορφώνεται από τισ περιοχϋσ που βρύςκονται ςτο τϋλοσ του αςτικού ιςτού τησ πόλησ και ςτα οπούα εντοπύζονται τϊςεισ επϋκταςησ. Πιο ςυγκεκριμϋνα περιλαμβϊνει δύο ςτρατόπεδα (Ζιϊκα, Καρατϊςου), την υπό εγκατϊλειψη περιοχό των πρώην φαγεύων και τισ δύο περιοχϋσ υπό εγκατϊλειψη που ϋχουν προςδιοριςτεύ ωσ περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα (Λαχανόκηποι, οδόσ Λαγκαδϊπεριοχό Ευκαρπύασ) (Εικόνα 65). Σο μωςαώκό αυτών των περιοχών που διαμορφώνεται ςτισ ϊκρεσ του αςτικού ιςτού και το ημικυκλικό ςχόμα που δημιουργεύται από την διϊταξό τουσ, επιτρϋπει τον προςδιοριςμό μιασ ςυνολικόσ κατεύθυνςησ, η οπούα ςκοπό θα ϋχει τόςο την οικονομικό αναζωογόνηςη, όςο και την ανϊπτυξό τουσ, προσ όφελοσ του ςυνολικού ςυςτόματοσ των εγκαταλελειμμϋνων και υπό χρηςιμοπούηςη περιοχών και τελικϊ τησ πόλησ. Εικόνα 65: Η δυτικό εξωτερικό ζώνη βρύςκεται ςτη φυςικό ςυνϋχεια του αςτικού ιςτού. Η διϊταξη των περιοχών και οι κομβικϋσ θϋςεισ ςτισ οπούεσ βρύςκονται επιτρϋπουν την λειτουργικό απόδοςη παραγωγικών δραςτηριοτότων, την ενύςχυςη τησ απαςχόληςησ καθώσ και την ανϊδειξη των ςτοιχεύων πολιτιςτικού και ιςτορικού χαρακτόρα. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/08/2011 Η χωρικό διϊταξη, που παρουςιϊζει η ζώνη αυτό μπορεύ να λειτουργόςει θετικϊ όςον αφορϊ ςτον προςδιοριςμό μιασ αναπτυξιακόσ-επενδυτικόσ κατεύθυνςησ, η οπούα ενιςχύεται από την ύπαρξη περιοχών όλων των κατηγοριών: ςτρατόπεδα, βιομηχανικό απόθεμα και περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα. Όπωσ ϋχει αναφερθεύ ςτο υποκεφϊλαιο 4.2.2, τα ςτρατόπεδα λόγω του χαρακτόρα τουσ ωσ μεγϊλεσ εκτϊςεισ, που βρύςκονται ςτον ςυνεκτικό αςτικό ιςτό, αποτελούν μια κατηγορύα περιοχών «εύπλαςτη», όςον αφορϊ ςτην αξιοπούηςό τουσ και ςτην απόδοςη ςε αυτϋσ 118

127 δραςτηριοτότων, που ενιςχύουν την οικονομικό ανϊπτυξη και την απαςχόληςη. υγχρόνωσ οι περιοχϋσ χωρύσ ταυτότητα ςυγκεντρώνουν εκτϊςεισ και κτιριακό απόθεμα αναξιοπούητο και ανεκμετϊλλευτο, τα οπούα χρόζουν μιασ αναπτυξιακόσ κατεύθυνςησ. Εκτόσ από την χωρικό διϊταξη των εν λόγω περιοχών ςτην εξωτερικό ζώνη, ωσ ςημαντικϋσ κρύνονται και οι επύ μϋρουσ θϋςεισ τουσ ςε κομβικϊ ςημεύα του δυτικού ςυςτόματοσ και του ΠΘ. Οι περιοχϋσ των Λαχανοκόπων, των πρώην φαγεύων και το ςτρατόπεδο Ζιϊκα εντοπύζονται ςτην βορειοδυτικό πύλη τησ πόλησ, ςτον ϊξονα που ςυνδϋει τη Θεςςαλονύκη με την Εγνατύα οδό και τον ϊξονα ΠΑΘΕ, καθώσ και ςτην περιοχό του Λιμϋνα. Η ανϊδειξη αυτών των περιοχών και ο προςδιοριςμόσ αναπτυξιακού χαρακτόρα ςε αυτϋσ θα ενιςχύςει τον ρόλο τησ Θεςςαλονύκησ, ςτον τομϋα των μεταφορών, καθώσ και τη ςυνολικό εικόνα τησ πόλησ, αφού πρόκειται για την βαςικό εύςοδο ςε αυτόν μϋςω οδικού και θαλϊςςιου μετώπου. Εκτόσ από την απόδοςη αναπτυξιακόσ κατεύθυνςησ με την ενύςχυςη των παραγωγικών δραςτηριοτότων και τησ απαςχόληςησ ςτην περιοχό, προτεύνεται να δοθεύ και ϋνα ςτύγμα πολιτιςμού, που θα ϋρχεται ςε ςυμφωνύα με τον χαρακτόρα τησ περιοχόσ των πρώην φαγεύων, που αποτελεύ ϋνα κομμϊτι τησ βιομηχανικόσβιοτεχνικόσ ιςτορύασ τησ πόλησ και βρύςκεται ςε ϊμεςη γειτνύαςη με το ιςτορικό κϋντρο. Κρύνεται ότι εύναι ςημαντικό η ϋνταξη των περιοχών ςε μια ςυνολικό κατεύθυνςη, εφόςον όμωσ διατηρεύται η ιδιαιτερότητα που παρουςιϊζουν κϊθε μια από αυτϋσ, ϋτςι ώςτε να αποφευχθεύ η ςυμβατικό ζωνοπούηςη και να δημιουργηθεύ ϋνα λειτουργικό μωςαώκό χρόςεων γησ. Ειδικότερα, εϊν εφαρμοςτεύ η πρόταςη που αφορϊ ςτην μετεγκατϊςταςη τησ ΔΕΘ ςτον Δόμο Εχεδώρου, παρουςιϊζεται μια ευκαιρύα για ςυνολικό αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ και ανϊδειξόσ τησ ςε ϋναν εξωτερικό δακτύλιο που θα ςυγκεντρώνει χρόςεισ κυρύωσ του τριτογενό τομϋα με ϋμφαςη ςτην καινοτομύα, την τεχνολογύα και την ϋρευνα. Μια τϋτοια ςυνολικό παρϋμβαςη θα μπορϋςει να δώςει ςτην πόλη ϋναν ςαφό αναπτυξιακό προςδιοριςμό και θα επιτευχθούν οι ανϊγκεσ που προκύπτουν από την ύπαρξη των εγκαταλελειμμϋνων και υπό χρηςιμοπούηςη περιοχών Δυτικό Εςωτερικό Ζώνη Η εςωτερικό ζώνη που εντοπύζεται παρουςιϊζει διαφορετικϊ χαρακτηριςτικϊ από την εξωτερικό και αυτό διαπιςτώνεται κυρύωσ χωρικϊ ωσ ϋνασ πυρόνασ, που βρύςκεται ςτην «καρδιϊ» του δυτικού ςυςτόματοσ. Πρόκειται για τρύα ςτρατόπεδα μεγϊλησ ϋκταςησ (Παπακυριαζό, Μεγϊλου Αλεξϊνδρου, Παύλου Μελϊ) ςε μικρό απόςταςη μεταξύ τουσ και για δύο βιομηχανικούσ θύλακεσ (πρώην εργοςτϊςιο Αγνό, καπνομϊγαζα Σερψιθϋασ) που παρουςιϊζουν εγκατϊλειψη ό τϊςεισ εγκατϊλειψησ. Η κομβικό θϋςη αυτού του πυρόνα (Εικόνα 66) αποτελεύ μια ευκαιρύα από χωρικόσ ϊποψησ, καθώσ όπωσ αναφϋρθηκε, βρύςκεται ςτο κϋντρο των δυτικών ςυνοικιών αλλϊ βρύςκεται και ςε ϊμεςη ςχϋςη με το κεντρικό ΠΘ. Ο πυρόνασ αυτόσ ϋχει τισ δυνατότητεσ να αποτελϋςει ϋνα διαδημοτικό τοπικό κϋντρο του δυτικού τμόματοσ τησ πόλησ, όπου κϊποια μϋρη του μπορούν να αποδοθούν για χρόςεισ εμπορικϋσ, γενικόσ κατοικύασ, ενώ κϊποια ϊλλα για πολιτιςτικϋσ και ελεύθερουσ χώρουσ. Ο ςυνδυαςμόσ τησ ανϊπτυξησ χρόςεων του τριτογενό τομϋα παραγωγόσ 119

128 Εικόνα 66: Η διϊταξη των περιοχών ςτην «καρδιϊ» των δυτικών ςυνοικιών επιτρϋπει την δημιουργύα ενόσ μωςαώκού λειτουργιών που θα ςυνειςφϋρουν ςτην δημιουργύα ενόσ δυναμικού και βιώςιμου τοπικού κϋντρου. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/08/2011 για την ενύςχυςη των επενδύςεων και τησ απαςχόληςησ, με χρόςεισ κοινωφελούσ χαρακτόρα θα μπορϋςει να δημιουργόςει ϋνα δυναμικό βιώςιμο κϋντρο. Σο εν λόγω διαδημοτικό τοπικό κϋντρο μπορεύ να λειτουργόςει ςυμπληρωματικϊ με το παραδοςιακό κϋντρο τησ πόλησ, λόγω τησ χωρικόσ τουσ κατανομόσ. Όπωσ ϋχει αναφερθεύ, ςτο δυτικό τμόμα τησ πόλησ δεν υπϊρχει ϋνασ διαμορφωμϋνοσ χαρακτόρασ προκειμϋνου να αποςαφηνιςτεύ ο ρόλοσ του ςτο ΠΘ. Οι δυτικϋσ ςυνοικύεσ αποτελούν ϋνα αποδυναμωμϋνο κομμϊτι τησ πόλησ, το οπούο μϋχρι ςόμερα δεν ϋχει καταφϋρει να λειτουργόςει ςυνολικϊ, και το οπούο ενδεχομϋνωσ να οφεύλεται και ςτο γεγονόσ ότι μϋχρι πρόςφατα όταν διαχωριςμϋνο ςε πολλούσ Καποδιςτριακούσ Δόμουσ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.2.3). όμερα από διοικητικό ϊποψη εντοπύζονται Καλλικρατικού Δόμοι, οι οπούοι θα μπορούςαν να ςυντονιςτούν κϊτω από μια κοινό ςτρατηγικό για τη δημιουργύα ενόσ τοπικού κϋντρου ςε αυτό το κομβικό ςημεύο του δυτικού ςυςτόματοσ. Η εςωτερικό ζώνη μπορεύ να ςυγκεντρώςει λειτουργύεσ που εξυπηρετούν ϋνα τοπικό κϋντρο, αλλϊ και να αποτελϋςει ϋναν πυρόνα κοινωφελών και πολιτιςτικών χρόςεων, οι οπούοι επύςησ ελλεύπουν από την περιοχό των δυτικών ςυνοικιών. Ο ςυμπληρωματικόσ ρόλοσ αυτού του πυρόνα με το ιςτορικό κϋντρο μπορεύ να ενιςχυθεύ μϋςω του υπό καταςκευό μετρό. Η επϋκταςη τησ βαςικόσ γραμμόσ του μετρό η οπούα ϋχει ωσ αφετηρύα την περιοχό των Δικαςτηρύων προσ τα δυτικϊ και η δημιουργύα ενόσ υπερτοπικού ςταθμού μετρό (θϋςεισ ςτϊθμευςησ κλπ.) θα ενιςχύςει την περιοχό, αλλϊ και την ςυνολικό λειτουργύα τησ πόλησ Νότιο ύςτημα Νότια Ζώνη Σο νότιο ςύςτημα τησ πόλησ αποτελεύ ξεχωριςτό περύπτωςη από το δυτικό ςύςτημα και τα υποςυςτόματϊ του, καθώσ αποτελεύ μια ζώνη από μόνο του (Εικόνα 67). υγκεντρώνει διϊςπαρτα ςτρατόπεδα μικρόσ και μεγϊλησ ϋκταςησ, όπωσ επύςησ κτιριακϊ και βιομηχανικϊ αποθϋματα. Πιο ςυγκεκριμϋνα πρόκειται για τα ςτρατόπεδα Υαρμϊκη, Κόδρα, Νταλύπη και τα κτιριακϊ αποθϋματα του πρώην εργοςταςύου τησ ΤΥΑΝΕΣ και των Μύλων και Κεραμεύων Αλλατύνη. Σο κοινό τουσ χαρακτηριςτικό εύναι, ότι βρύςκονται «εγκλωβιςμϋνα» ςτον αςτικό ιςτό αυτού του 120

129 Εικόνα 67: Η γειτνύαςη τησ νότιασ ζώνησ με τισ περιοχϋσ τησ Πυλαύασ και τησ Θϋρμησ ορύζει τισ τϊςεισ ανϊπτυξησ προσ αυτϋσ τισ περιοχϋσ και ταυτόχρονα κρύνει επιτακτικό τον ρόλο του ςχεδιαςμού για την αποφυγό προβληματικών περιοχών που θα παρουςιϊςουν τϊςεισ εγκατϊλειψησ. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 22/08/2011 τμόματοσ τησ πόλησ. Όπωσ ϋχει όδη αναφερθεύ, τα ςτρατόπεδα δημιουργούν ευκαιρύεσ για ϋνταξό τουσ ςτον αςτικό ιςτό και για να διαμορφωθούν βϊςει των αναγκών, που εντοπύζονται ςτην περιοχό. Σα βιομηχανικϊ αποθϋματα διαθϋτουν ςημαντικό ιςτορικό και πολιτιςτικό χαρακτόρα, ο οπούοσ μπορεύ μεν να περιορύςει τισ δυνατότητεσ αξιοπούηςόσ τουσ, από μια ϊποψη αμιγώσ αναπτυξιακό, αλλϊ η επανϊχρηςό και η ανϊδειξη του ιδιαύτερου ιςτορικού τουσ χαρακτόρα μπορεύ να ενιςχύςει ςυνολικϊ το νότιο ςύςτημα και την πόλη. Η κατεύθυνςη αυτόσ τησ ζώνησ διαφϋρει κατϊ πολύ από αυτϋσ που δόθηκαν ςτισ ζώνεσ του δυτικού τμόματοσ, καθώσ πρόκειται για μια περιοχό με ϋναν διαμορφωμϋνο χαρακτόρα και ρόλο ςτην πόλη. Δεν παρουςιϊζει τισ ύδιεσ επιτακτικϋσ ανϊγκεσ για κοινωφελεύσ και ϊλλεσ χρόςεισ, όπωσ η δυτικό Θεςςαλονύκη και ϋχει επιτύχει ςε ϋναν ικανοποιητικό βαθμό τον ςυμπληρωματικό τησ ρόλο με το κϋντρο τησ πόλησ, δημιουργώντασ ϋνα διαδημοτικό τοπικό κϋντρο ςτην περιοχό τησ Καλαμαριϊσ. Ψςτόςο, αυτό δε ςημαύνει ότι η πολιτικό επανϊχρηςησ ςε αυτό την περιοχό εύναι λιγότερο ςημαντικό από ότι ςτο δυτικό τμόμα, καθώσ μπορεύ να ςυνειςφϋρει ςτην ενύςχυςη του ρόλου τησ μϋςω των ευκαιριών που παρουςιϊζονται για την περαιτϋρω ανϊπτυξό τησ. Η πολιτικό τησ επανϊχρηςησ θα λειτουργόςει ςυμπληρωματικϊ με τισ αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ που υπϊρχουν ςτισ γειτνιϊζουςεσ περιοχϋσ τησ νότιασ ζώνησ. Η ανϊπτυξη που παρουςιϊζουν η Πυλαύα και η Θϋρμη όςον αφορϊ ςτη δόμηςη και ςτην ανϊπτυξη παραγωγικών και καινοτόμων δραςτηριοτότων κρύνει επιτακτικό την ανϊγκη ςυςχϋτιςησ τησ εν λόγω ζώνησ με αυτϋσ τισ χωρικϋσ ενότητεσ. Η κατεύθυνςη αυτόσ τησ περιοχόσ θα ϋχει ςτόχο εκτόσ από τη ςυνολικό αναπτυξιακό τουσ ενύςχυςη και την πρόληψη τησ εγκατϊλειψησ, ςύμφωνα με τη λογικό ότι οι νϋεσ περιοχϋσ του ςόμερα ύςωσ αποτελϋςουν τισ εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ του αύριο. 121

130 5.3 Σομεύσ τρατηγικόσ το προηγούμενο υποκεφϊλαιο προςδιορύςτηκαν οι βαςικϋσ χωρικϋσ ζώνεσ, που εντοπύζονται ςτο ΠΘ και μια βαςικό ςτρατηγικό για την καθεμιϊ υπό μια κοινό λογικό-οπτικό ανϊπτυξησ, όπωσ αναφϋρθηκε και παραπϊνω. Εκτόσ από τον προςδιοριςμό των γενικών κατευθύνςεων τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ, που προςδιορύςτηκαν ςτο υποκεφϊλαιο 4.1, εξύςου ςημαντικόσ θεωρεύται και ο προςδιοριςμόσ ειδικότερων κατευθύνςεων. Οι ειδικότερεσ αυτϋσ κατευθύνςεισ αφορούν ςτουσ τομεύσ: Διακυβϋρνηςη Αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ Ποιότητα ζωόσ Τποδομϋσ City Marketing Διακυβϋρνηςη Σο θϋμα τησ διακυβϋρνηςησ και τησ κοινωνικόσ εμπλοκόσ, αποτελεύ πολύ ςημαντικό μϋροσ τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ, όπωσ ϋχει γύνει ςαφϋσ τόςο ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ, όςο και του Ερευνητικού πλαιςύου τησ τρατηγικόσ. Σα ςυςτόματα φορϋων που αναπτύςςονται αφορούν ςε ϋνα πλόθοσ ατόμων, κεντρικούσ και τοπικούσ φορεύσ, εκλεγμϋνουσ και μη, ιδιοκτότεσ γησ και ακινότων, την τοπικό κοινωνύα κλπ. Η εμπλοκό των φορϋων, η διακυβϋρνηςη και κυρύωσ η ενημϋρωςη των πολιτών εύναι διαδικαςύεσ, που πρϋπει να γύνονται ςυςτηματικϊ και ςε βϊθοσ, μϋςω ςυγκεντρώςεων, ερωτηματολογύων κλπ. Η διαδικαςύα επανϊχρηςησ επομϋνωσ πρϋπει να βαςύζεται ςτην κινητοπούηςη των τοπικών κοινωνιών, των βαςικών εμπλεκόμενων φορϋων και των ευρύτερων παραγόντων μιασ περιοχόσ επανϊχρηςησ. το πλαύςιο τησ παρούςασ τρατηγικόσ αναγκαύα κρύνεται η ενεργοπούηςη ό και ςύςταςη, όπου κρύνεται απαραύτητο, οργϊνων μητροπολιτικόσ εμβϋλειασ. Βαςικού ςτόχοι του φορϋα αυτού θα εύναι: Ο ςυντονιςμόσ των εμπλεκόμενων μερών ςτη διαδικαςύα επανϊχρηςησ, όπου αυτό εφαρμόζεται. Η δημιουργύα ενόσ κλύματοσ ςυνεργαςύασ και ςύγκλιςησ τόςο των ιδιωτικών, όςο και των δημόςιων φορϋων. Η προςπϊθεια ώςτε το ςύνολο των επεμβϊςεων επανϊχρηςησ, να ακολουθούν τισ ςτρατηγικϋσ, που ϋχουν τεθεύ για το ςύνολο του μητροπολιτικού ςυγκροτόματοσ. Η ςύςταςη ομϊδων που θα απαρτύζονται από τοπικϋσ, περιφερειακϋσ και εθνικϋσ αρχϋσ, οργανιςμούσ ςχετικούσ με θϋματα του πολεοδομικού ςχεδιαςμού, του περιβϊλλοντοσ, των αναπτυξιακών δυνατοτότων, επιχειρηματικϋσ και επαγγελματικϋσ ενώςεισ επϋμβαςησ, μη κυβερνητικϋσ οργανώςεισ, πολύτεσ κλπ. Εκτόσ από τη ςύςταςη αυτού του φορϋα, αναγκαύα κρύνεται η δημιουργύα μικρότερων επιμϋρουσ ςυςτημϊτων-φορϋων, για καθεμιϊ από τισ ζώνεσ, που προςδιορύςτηκαν. Όπωσ ϋγινε ςαφϋσ ςτο επύπεδο τησ Ανϊλυςησ, οι περιοχϋσ ςε 122

131 εγκατϊλειψη που εντοπύςτηκαν ςε πολλϋσ περιπτώςεισ δεν ϋχουν προςδιοριςμϋνο ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ, ενώ παρϊλληλα βρύςκονται ςτα όρια πολλών Δόμων κλπ. Σα θϋματα αυτϊ κρύνεται ότι μπορούν να αντιμετωπιςτούν, μόνο κϊτω από ϋνα ενιαύο πλαύςιο διαχεύριςησ, όπωσ για παρϊδειγμα ϋνασ οριςμϋνοσ φορϋασ, ο ρόλοσ του οπούου θα εύναι «τοπικόσ», καθώσ μιλϊμε για επιμϋρουσ ζώνεσ ςτην πόλη, αλλϊ ταυτόχρονα θα ϋρχεται ςε αρμονύα με τα όςα πρεςβεύονται για την πόλη ςε επύπεδο μητροπολιτικό. Ο εν λόγω περιςςότερο «τοπικόσ φορϋασ», θα απαρτύζεται από φορεύσ και ευρύτερουσ παρϊγοντεσ, ςε αντιςτοιχύα αυτών του μητροπολιτικού. Επομϋνωσ, η ςύςταςη αυτών των ςυςτημϊτων-φορϋων κρύνεται, ότι θα εντεύνει το ρόλο των υπό επανϊχρηςη περιοχών, ωσ ςημεύα ςύνδεςησ, ενοπούηςησ και κοινών ςυμφερόντων μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Σο ςύςτημα αυτό θα ςυμπληρώνεται από διϊφορα ϊλλα ςύνολα φορϋων, που θα ϋχουν ωσ ςτόχο την καλύτερη και πιο βιώςιμη πολιτικό επανϊχρηςησ. Παρϊδειγμα αποτελεύ η δημιουργύα ενόσ ταμεύου διαχεύριςησ τησ δημόςιασ ιδιοκτηςύασ, ςτο οπούο με την ύπαρξη των αναγκαύων δικλύδων, θα μπορεύ να επεμβαύνει και ο ιδιωτικόσ τομϋασ. Υυςικϊ, όπωσ ϋχει επανειλημμϋνα τονιςτεύ ςτην τρατηγικό, ϋνασ πολύ ςημαντικόσ παρϊγοντασ τησ διαδικαςύασ επανϊχρηςησ εύναι η ςυμμετοχικότητα, η ςυνεργαςύα και η ςυνϋπεια μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Ειδικότερα ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, με βϊςη τουσ εμπλεκόμενουσ φορεύσ που προςδιορύςτηκαν ςτο κεφϊλαιο του Ερευνητικού πλαιςύου (βλ. υποκεφϊλαιο 3.6.1), προτεύνεται ϋνα ςχόμα «ςυνεργαςύασ» μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών (βλ. Εικόνα 68). ύμφωνα με το ςχόμα αυτό κρύνεται ότι καλύπτεται από την ϊποψη τησ βιωςιμότητασ και τησ αποτελεςματικότητασ το θϋμα τησ διακυβϋρνηςησ και του ςυμμετοχικού ςχεδιαςμού. Οι εμπλεκόμενοι αυτού φορεύσ, πρϋπει να εύναι ςε θϋςη να αναγνωρύζουν τα προβλόματα που εντοπύζονται ςε κϊθε περιοχό, να προςδιορύζουν ςτόχουσ, ανϊγκεσ και προτεραιότητεσ και να καταλόγουν ςε ϋνα όραμα, το οπούο εύναι το καλύτερο δυνατό για την πόλη. 123

132 Εικόνα 68: Προτεινόμενο ςχόμα ςυνεργαςύασ εμπλεκόμενων φορϋων τρατηγικόσ Πηγό-επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 10/07/ Αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ τρατηγικόσ Όπωσ ϋχει όδη αναφερθεύ η πολιτικόσ επανϊχρηςησ αποτελεύ ξεκϊθαρα ϋνα μϋςο οικονομικόσ ανϊπτυξησ και ενύςχυςησ, τόςο για την ύδια την περιοχό που «αναζωογονεύται», όςο και για την ευρύτερη περιοχό ό και ςε επύπεδο μητροπολιτικό. Για την επύτευξη τησ οικονομικόσ βιωςιμότητασ ςτα πλαύςια τησ παρούςασ τρατηγικόσ αναγκαύα θεωρεύται η ανϊπτυξη χρόςεων, οι οπούεσ: Θα καλύπτουν μεν τισ ανϊγκεσ τησ περιοχόσ, αλλϊ κυρύωσ θα αποτελούν «επενδύςεισ» ςτρατηγικόσ ςημαςύασ για τη ςταθερό αναπτυξιακό τησ ϊνοδο. Θα προςελκύουν επενδύςεισ και θα δύνουν το ϋναυςμα για νϋεσ. Βαςικόσ ςτόχοσ τησ παρούςασ τρατηγικόσ εύναι η ανϊπτυξη, όχι όμωσ με την ϋννοια τησ αλλούωςησ, αλλϊ τησ αξιοπούηςησ των ςυγκριτικών πλεονεκτημϊτων του αςτικού χώρου, με ςτόχο τη δημιουργύα ενόσ περιβϊλλοντοσ ανταγωνιςτικού ςτο επύπεδο τησ πόλησ, τησ περιφϋρειασ και τησ χώρασ. Επομϋνωσ το ςύνολο των παρακϊτω προτϊςεων βαςύζονται ςτην βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ και κυρύωσ ςτην δημιουργύα μιασ ανταγωνιςτικόσ από αναπτυξιακό ϊποψη, πόλησ. Για τισ ζώνεσ επανϊχρηςησ που εντοπύςτηκαν, λαμβϊνοντασ υπόψη τισ ανϊγκεσ που προϋκυψαν ςε κϊθε περιοχό ςτο επύπεδο τησ ανϊλυςησ, προτεύνονται χρόςεισ, οι οπούεσ θα προςανατολύζονται ςε δραςτηριότητεσ του τριτογενό τομϋα παραγωγόσ. Ειδικότερο ςτόχο αποτελεύ η καλύτερη οργϊνωςη των 124

133 δραςτηριοτότων αυτών, ςύμφωνα με την τϊςη, που διαφαύνεται ςτην πόλη για ενύςχυςη του «αςτικού τουριςμού» και τησ καινοτομύασ. Οι εγκαταλελειμμϋνεσ περιοχϋσ μπορούν να αποτελϋςουν τουσ υποδοχεύσ ανϊπτυξησ των εν λόγω δραςτηριοτότων. Ο ςτόχοσ τησ τρατηγικόσ, ώςτε να δοθεύ μια νϋα οικονομικό-αναπτυξιακό χροιϊ ςτουσ χώρουσ επανϊχρηςησ, μπορεύ να επιτευχθεύ και μϋςω τησ ενύςχυςησ του πολιτιςτικού ςτοιχεύου. Οι περιοχϋσ αυτϋσ και κυρύωσ οι θύλακεσ που διαθϋτουν κτιριακό απόθεμα, αποτελούν δεύγματα τησ ιςτορικόσ μνόμησ τησ πόλησ. Η μεταφορϊ τουσ ςτη ςύγχρονη εποχό, μϋςα από την «πολιτιςτικό πολεοδομύα» αποτελεύ αναμφιςβότητα προςπϊθεια επύτευξησ ενόσ «μετα-βιομηχανικού ςεναρύου», καθώσ πρόκειται για περιοχϋσ με παραδοςιακϊ πρώην βιομηχανικό χαρακτόρα. Η αναπτυξιακό αυτό πολιτικό επανϊχρηςησ, μπορεύ να ϋχει ευεργετικϊ αποτελϋςματα από την ϊποψη τησ αύξηςησ των επενδυτικών κεφαλαύων, βελτύωςησ τησ ποιότητασ ζωόσ, τησ αντιμετώπιςησ τησ ανεργύασ και τησ οικονομικόσ ύφεςησ, καθώσ οι περιοχϋσ που εντοπύςτηκαν αντιμετωπύζουν τα προβλόματα αυτϊ. Ψςτόςο, οι μορφϋσ αυτϋσ επανϊχρηςησ, όπωσ προβλϋπεται και από τισ γενικϋσ κατευθύνςεισ του υποκεφαλαύου 5.1, πρϋπει να ςυνοδεύονται από επιμϋρουσ ϋργα, μεταξύ των οπούων εύναι η ςύνδεςη και η βελτύωςη τησ ποιότητασ των μϋςων υπερτοπικόσ ςημαςύασ (λιμϊνι, ςιδηρόδρομοσ, οδικού ϊξονεσ). Σο δεύτερο ςημαντικό ςτοιχεύο, που αφορϊ ςτισ επενδύςεισ, θεωρεύται πολύ κρύςιμο για την ϋκβαςη τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ. Σο θϋμα τησ προςϋλκυςησ των επενδύςεων, βαςύζεται ςε μεγϊλο βαθμό ςτην ανϊληψη του ρύςκου, το οπούο εύναι αναμφιςβότητο ςτισ περιπτώςεισ επανϊχρηςησ περιοχών υπό εγκατϊλειψη. τόχοσ που τύθεται για την προςϋλκυςη επενδυτών εύναι η κατϊ το δυνατόν μεύωςη του ρύςκου. Αυτό μπορεύ να επιτευχθεύ με ϋνα ςαφώσ προςδιοριςμϋνο ςχϋδιο επανϊχρηςησ, ςτο οπούο θα αναγρϊφονται με μεγϊλη λεπτομϋρεια οι ςτόχοι και οι υποχρεώςεισ που πρϋπει να ληφθούν, όπωσ επύςησ και με ςυνϊψεισ-ςυμφωνύεσ των δημόςιων φορϋων με ιδιώτεσ επενδυτϋσ. Ακόμη, ςτα πλαύςια τησ παρούςασ τρατηγικόσ επιδιώκεται η ανταποδοτικότητα μιασ επϋμβαςησ επανϊχρηςησ από την ϊποψη των πόρων και πιο ςυγκεκριμϋνα η επαναεπϋνδυςη των χρημϊτων τόςο ςτην ύδια περιοχό επϋμβαςησ, όςο και ςτην ευρύτερό τησ. Η ϊποψη αυτό παρουςιϊζεται ςτο παρακϊτω ςχόμα τησ Εικόνασ

134 Εικόνα 69: τόχοσ ςτρατηγικόσ για επενδύςεισ Πηγό-επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 25/08/2011 Ιδιαύτερο επύςησ ενδιαφϋρον προκύπτει από την παρουςύα ό και ςυνύπαρξη ιδιωτικόσ και δημόςιασ ιδιοκτηςύασ. την περύπτωςη αυτό ο βαςικότεροσ παρϊγοντασ εύναι η ύπαρξη κινότρων, π.χ. για τουσ ιδιώτεσ ιδιοκτότεσ να ςυνεργαςτούν με δημόςιουσ φορεύσ. Μια καλό πρακτικό, που θα μπορούςε να εφαρμόςει ο δημόςιοσ τομϋασ εύναι η ανταλλαγό γησ, η απόςβεςη χρεών, οι φορολογικϋσ ελαφρύνςεισ κλπ. Σϋλοσ, για την καλύτερη δυνατό εφαρμογό τησ τρατηγικόσ από την ϊποψη τησ εξοικονόμηςησ χρόνου και χρημϊτων, ςημαντικό θεωρεύται η πρόταςη αναδοχόσ του ϋργου ςε ϋναν ανϊδοχο, ο οπούοσ θα αναλϊβει την καταςκευό, την ολοκλόρωςη και τη ςυντόρηςη τησ εκϊςτοτε επϋμβαςησ επανϊχρηςησ Ποιότητα ζωόσ τα πλαύςια τησ τρατηγικόσ κρύνεται, ότι ο τομϋασ που αφορϊ ςτισ αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ και ςτην ανϊπτυξη γενικότερα βρύςκεται ςε αλληλεπύδραςη με αυτόν τησ ποιότητασ ζωόσ. Αυτό γιατύ ο αναπτυξιακόσ τομϋασ επηρεϊζει και προβλόματα κοινωνικόσ φύςεωσ, που εντοπύζονται ςτην πόλη όπωσ εύναι η ανεργύα. Επομϋνωσ, η βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ μπορεύ να επιτευχθεύ μϋςα από την ενεργοπούηςη τησ οικονομικόσ ανϊπτυξησ των περιοχών επανϊχρηςησ. Επιπλϋον, η πολιτικό επανϊχρηςησ μπορεύ να αναβαθμύςει με πιο ϊμεςο τρόπο την ποιότητα ζωόσ ςτισ πόλεισ. Η αξιοπούηςη περιοχών, που για πολλϊ χρόνια παρϋπεμπαν ςτην εγκατϊλειψη, τη ςταςιμότητα και όταν ςτιγματιςμϋνεσ, αποτελεύ το πιο θετικό αποτϋλεςμα. Πιο ςυγκεκριμϋνα, η βελτύωςη τησ αιςθητικόσ από το επύπεδο τησ γειτονιϊσ μϋχρι και το ευρύτερο, και η αντιμετώπιςη τησ υποβϊθμιςησ ςτο φυςικό και ανθρωπογενϋσ περιβϊλλον αποτελούν 126

135 αναμφιςβότητα οφϋλη. Προσ την ύδια κατεύθυνςη βαςικόσ ςτόχοσ τησ τρατηγικόσ αποτελεύ η δημιουργύα ελεύθερων χώρων, κοινωφελών εγκαταςτϊςεων και χρόςεων ςυλλογικού χαρακτόρα. Ϊτςι, οι ϊλλοτε «τρύπεσ» του αςτικού ιςτού θα αποτελούν αναπόςπαςτα μϋρη τησ καθημερινότητασ των κατούκων τησ πόλησ. Με την επαναφορϊ τουσ ςτην ενεργό χρόςη αντιμετωπύζεται εν μϋρει το πρόβλημα τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ και των καθημερινών μακρινών μετακινόςεων μεταξύ αςτικού και περιαςτικού χώρου. Ειδικότερα ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, που εντοπύςτηκε ϋνα ςημαντικό ςε μϋγεθοσ και ϋκταςη ςύνολο περιοχών ςε εγκατϊλειψη κρύνεται, ότι θα καλυφτεύ μεγϊλο μϋροσ των αναγκών, ελλεύψει των οπούων αυξϊνονται οι μετακινόςεισ ςτο ΠΘ. Η βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ επιτυγχϊνεται με χρόςεισ πραςύνου. Σο πρϊςινο ωσ χρόςη, αναμϋνεται όχι μόνο να βελτιώςει την αιςθητικό του ευρύτερου περιβϊλλοντοσ των περιοχών, αλλϊ και να ενιςχύςει τισ αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ. Αυτό, πρόκειται να επιτευχθεύ με το ςυνδυαςμό του πραςύνου και τησ επιχειρηςιακόσ ανϊπτυξησ, ϋτςι ώςτε να μιλϊμε πλϋον για ϋνα «ανταγωνιςτικό» πρϊςινο. Σϋλοσ, η πολιτικό επανϊχρηςησ ςυνδυϊζεται όχι μόνο με την απόδοςη χρόςεων λειτουργικών, αλλϊ και με την ενύςχυςη τησ αιςθητικόσ, μϋςα από το αςτικό design. Η εν λόγω πολιτικό, καθώσ αποτελεύ το ϋναυςμα για τη δημιουργύα μιασ νϋασ ταυτότητασ ςτην πόλη, δύνει τη δυνατότητα για «πειραματιςμούσ» καλλιτεχνικούσ και αιςθητικούσ Τποδομϋσ Πρόκειται για ϋναν τομϋα ο οπούοσ ϋχει ςυμπληρωματικό χαρακτόρα ςτην πρόταςη επανϊχρηςησ των περιοχών που εντοπύςτηκαν. Ο ςυμπληρωματικόσ του ρόλοσ όμωσ δεν τον καθιςτϊ υποδεϋςτερο ςε καμύα περύπτωςη. Αυτό, διότι η επϋμβαςη επανϊχρηςησ τησ τρατηγικόσ, που προτεύνεται ςε καθεμιϊ από τισ περιοχϋσ αυτϋσ, προκειμϋνου να ϋχει τα αναμενόμενα αποτελϋςματα, απαιτεύ επιμϋρουσ «υποςτηρικτικϋσ» επεμβϊςεισ. Η βελτύωςη των υποδομών αποτελεύ, επομϋνωσ αναπόςπαςτο κομμϊτι τησ τρατηγικόσ, ςτη βϊςη ενόσ ολοκληρωμϋνου ςχεδιαςμού. Από την ϊποψη των υποδομών προτεύνεται: Η ενύςχυςη των μϋςων μαζικόσ μεταφορϊσ (ΜΜΜ) με ςτόχο την προώθηςη βιώςιμων μορφών αςτικόσ ανϊπτυξησ και μετακύνηςησ και ό,τι αυτό ςυνεπϊγεται ςε επύπεδο περιβαλλοντικό και ποιότητασ ζωόσ, όπωσ επύςησ και για την καλύτερη δυνατό απόδοςη των θετικών αποτελεςμϊτων των επεμβϊςεων. Η προώθηςη τησ πρϊςινησ μετακύνηςησ με ϋμφαςη ςτο ποδόλατο. Η πρόταςη αυτό εύναι πολύ ςημαντικό, καθώσ ςτη Θεςςαλονύκη η χρόςη του ποδηλϊτου ϋχει ςυνδυαςτεύ κατϊ βϊςη με το παραλιακό μϋτωπο τησ πόλησ και κυρύωσ το νότιο ΠΘ. Η ςυνόθεια θα πρϋπει να επεκταθεύ και ςτα υπόλοιπα τμόματϊ τησ, όπου αν και υπϊρχει η τϊςη, οι υπϊρχουςεσ υποδομϋσ δεν την ενιςχύουν. Η χρόςη ςυςτημϊτων τεχνολογιών πληροφορικόσ και επικοινωνιών (ΣΠΕ). Η χρόςη τϋτοιων ςυςτημϊτων μπορεύ να ςυνδυαςτεύ με τισ περιοχϋσ επανϊχρηςησ, για την καλύτερη ανϊδειξό τουσ. Σα ΣΠΕ δύνουν τη δυνατότητα «επιςτροφόσ ςτο παρελθόν», μϋςα από εικονικϊ, ηχητικϊ 127

136 ςυςτόματα κλπ. Η χρόςη τουσ αυτό εύναι ιδιαιτϋρωσ ςημαντικό ςτην παρούςα πρόταςη, καθώσ θεωρεύται αναγκαύα η ανϊδειξη του ιςτορικού παρελθόντοσ μϋςω των περιοχών επανϊχρηςησ. την καλύτερη αξιοπούηςη του υπϊρχοντοσ κτιριακού δυναμικού. Η πρόταςη αυτό αποτελεύ βαςικό χαρακτηριςτικό τησ πολιτικόσ τησ επανϊχρηςησ, καθώσ πρϋπει να γύνεται πλόρησ αξιοπούηςη των αποθεμϊτων του αςτικού ιςτού προκειμϋνου να πραγματοποιούνται εκ νϋου επεκτϊςεισ City Marketing Όπωσ ϋχει όδη αναφερθεύ, βαςικόσ ςτόχοσ τησ παρούςασ πρόταςησ εύναι η ανεύρεςη μιασ «νϋασ ταυτότητασ» για την πόλη με την προώθηςη επιχειρηματικών, πολιτιςτικών, εκπαιδευτικών και ϊλλων ςύγχρονων δραςτηριοτότων ςτη βϊςη τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ. Τπό αυτό το πλαύςιο η ϋννοια του City Marketing, φαύνεται να αποτελεύ αναπόςπαςτο μϋροσ τησ διαδικαςύασ αυτόσ. Οι επεμβϊςεισ επαναφορϊσ ςτην ενεργό χρόςη των υποβαθμιςμϋνων θυλϊκων τησ πόλησ, ςυντελούν ςτη βελτύωςη τησ εικόνασ τησ και λειτουργούν, όχι μόνο ωσ μϋςο για τη βελτύωςη τησ ποιότητασ ζωόσ των κατούκων τησ, αλλϊ και ωσ πόλοσ ϋλξησ επιςκεπτών και τουριςτών. Επομϋνωσ, ενιςχύεται εκτόσ από τον «αςτικό τουριςμό» -που αποτελεύ επιμϋρουσ πρόταςη- η ελκυςτικότητα και ο ανταγωνιςμόσ. Όςο μπορεύ να γύνει αντιληπτό η πολύπλοκη και πολυδιϊςτατη ϋννοια του City Marketing ςτο επύπεδο τησ παρούςασ εργαςύασ κρύνεται, ότι η τρατηγικό και η πολιτικό επανϊχρηςησ-αναγϋννηςησ ςυντελούν ςτην ενύςχυςη αυτού του τομϋα μϋςω τησ αξιοπούηςησ και προβολόσ του πολιτιςτικού αποθϋματοσ τησ πόλησ, ϋτςι ώςτε οι επεμβϊςεισ αυτϋσ να αποτελούν αναπόςπαςτο κομμϊτι τησ εικόνασ τησ. 5.4 Μϋτρα τρατηγικόσ ε αυτό το ςημεύο εξειδικεύονται οι τομεύσ του τρατηγικόσ και ορύζονται ςυγκεκριμϋνεσ προτϊςεισ και δρϊςεισ για τα ςυςτόματα και τισ επιμϋρουσ ζώνεσ που εντοπύςτηκαν. Σα προτεινόμενα μϋτρα παρουςιϊζονται κατϊ τουσ τομεύσ που αναπτύχθηκαν ςτο υποκεφϊλαιο 5.3. Δεν παρουςιϊζονται εξειδικευμϋνα μϋτρα του τομϋα τησ Διακυβϋρνηςησ, λόγω τησ φύςησ του τομϋα, ο οπούοσ θα πρϋπει να ϋχει ϋναν ςυνολικό χαρακτόρα για τα ςυςτόματα και τισ ζώνεσ τησ τρατηγικόσ. Παρακϊτω παρουςιϊζονται ανϊ ςύςτημα/υποςύςτημα οι τομεύσ: 1. Αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ 2. Τποδομϋσ 3. Ποιότητα ζωόσ 4. City marketing, καθώσ και τα μϋτρα τα οπούα εξειδικεύουν τισ προτϊςεισ του τρατηγικόσ. 128

137 5.4.1 Δυτικό ςύςτημα Δυτικό Εξωτερικό Ζώνη Όραμα: Δημιουργύα ενόσ δακτυλύου ανϊπτυξησ νϋων και καινοτόμων δραςτηριοτότων, υπηρεςιών και λειτουργιών, με ςκοπό τόςο την πολιτιςτικό και οικονομικό ανϊπτυξη, όςο και την βελτύωςη τησ εικόνασ τησ πόλησ. Εξειδικευμϋνα μϋτρα ανϊ τομϋα: 1. Αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ 1.1 Προώθηςη και ανϊπτυξη δραςτηριοτότων υπηρεςιών και τουριςμού, καθώσ και δημιουργύα μιασ «πολιτιςτικόσ βιομηχανύασ» ςτην περιοχό Λιμϊνι-πρώην φαγεύα-λαχανόκηποι. Η ςύνθεςη αυτόσ τησ περιοχόσ και η θϋςη τησ (εύςοδοσ-ϋξοδοσ από την πόλη μϋςω θαλϊςςησ, οδικού ϊξονα και ςιδηρόδρομου) ϋχουν ωσ αποτϋλεςμα τη δημιουργύα μιασ ιδιαύτερησ περιοχόσ με ςημαντικό ρόλο για την λειτουργύα και την εικόνα τησ πόλησ, καθώσ μπορεύ να λειτουργόςει ωσ υποδοχϋασ επιςκεπτών μϋςω των μϋςων μεταφορϊσ που διαθϋτει, κι ϋτςι να διαμορφώςει το ρόλο τησ προσ την κατεύθυνςη του «αςτικού τουριςμού». Ο ρόλοσ που αποδύδεται δεν εύναι ςυμβατικόσ με την κλαςικό ϋννοια του τουριςμού. Η αξιοπούηςη του βιομηχανικού-βιοτεχνικού αποθϋματοσ των πρώην φαγεύων, με ςτόχο την ανϊδειξη του ιςτορικού παρελθόντοσ τησ πόλησ και τη δημιουργύα μιασ «πολιτιςτικόσ βιομηχανύασ», θα προςδώςει μια νϋα τϊςη αξιοπούηςησ ςυνολικϊ για την Θεςςαλονύκη. Η «πολιτιςτικό βιομηχανύα» ωσ ϋνα «μετα-βιομηχανικό ςενϊριο» θα ενιςχυθεύ μϋςω τησ επανϊχρηςησ των κτιρύων ιςτορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφϋροντοσ για χρόςεισ πολιτιςτικϋσ και υπηρεςιών ςε ςυνδυαςμό με τον πολιτιςτικόδιαδραςτικό ρόλο τησ πόλησ (ετόςιο φεςτιβϊλ κινηματογρϊφου, ςυμμετοχό τησ πόλησ ςτο «European Youth Capital 2014», καλλιτεχνικϋσ εκδηλώςεισ ςτην περιοχό του Λιμανιού, πρωτότυπεσ πολιτιςτικϋσ δρϊςεισ από τουσ πολύτεσ τύπου «Η Θεςςαλονύκη Αλλιώσ»). Οι παραπϊνω δρϊςεισ θα ενιςχυθούν εφόςον πραγματοποιηθεύ η πρόταςη περύ μετακύνηςησ τησ ΔΕΘ ςτον Δόμο Εχεδώρου, καθώσ η περύοδοσ λειτουργύασ τησ ςυγκεντρώνει επιςκϋπτεσ ςτην πόλη. Η ύπαρξη τϋτοιων λειτουργιών και δραςτηριοτότων θα ενιςχύςει τον ρόλο τησ ΔΕΘ, αλλϊ και την προςϋλκυςη επιςκεπτών λόγω τησ απόςταςησ του Δόμου Εχεδώρου από την εν λόγω περιοχό, τησ απόςταςησ τησ τελευταύασ από το ιςτορικό κϋντρο και τησ ύπαρξησ υποδομών μεταφορών ςε αυτόν. 1.2 Δημιουργύα cluster καινοτόμων παραγωγικών δραςτηριοτότων ςτην περιοχό τησ Ευκαρπύασ. την εν λόγω περιοχό προτεύνεται η ανϊπτυξη παραγωγικών δραςτηριοτότων του τριτογενούσ τομϋα παραγωγόσ, και ειδικότερα κλϊδων εμπορικού χαρακτόρα, υπηρεςιών, τεχνολογύασ και καινοτομύασ. Η θϋςη τησ περιοχόσ ςε ϊμεςη ςχϋςη με κεντρικούσ οδικούσ ϊξονεσ (Εγνατύα οδόσ) και ςτη φυςικό ςυνϋχεια του αςτικού ιςτού κρύνονται ωσ κατϊλληλεσ για την ανϊπτυξη και την προώθηςη τϋτοιων δραςτηριοτότων. 129

138 Αξύζει να ςημειωθεύ, ότι μια τϋτοιου χαρακτόρα περιοχό υπϊρχει ςτο ανατολικό τμόμα τησ πόλησ, ςτην περιοχό τησ Θϋρμησ. Σο προτεινόμενο cluster πρόκειται να λειτουργόςει ςυμπληρωματικϊ και ςε αντιδιαμετρικό θϋςη ωσ προσ την περιοχό τησ Θϋρμησ και των υπηρεςιών που διαθϋτει. Μϋςω του νϋου ρόλου που τησ αποδύδεται, αυτό η περιοχό θα αποτελϋςει τόπο νϋων θϋςεων απαςχόληςησ και προςϋλκυςησ ανθρώπινου δυναμικού υψηλού επιπϋδου (κατοχό διπλωμϊτων ΑΕΙ, μεταπτυχιακών, διδακτορικών), ενιςχύοντασ την ανϊπτυξό τησ. 2. Τποδομϋσ 2.1 Δημιουργύα ενόσ πόλου μεταφορών: Λιμϊνι-οδικού ϊξονεσςιδηρόδρομοσ-μϋςα μαζικόσ μεταφορϊσ (ΜΜΜ)-μετρό. τα πλαύςια τησ εφαρμογόσ του μϋτρου 1.1 κρύνεται ωσ ςημαντικό η αναβϊθμιςη, ανϊδειξη και ςυμπληρωματικό λειτουργύα αυτών των μϋςων μεταφορϊσ. Πϋρα από τουσ ςτόχουσ του μϋτρου 1.1 που αφορούν ςτην τουριςτικό και πολιτιςτικό ανϊδειξη τησ πόλησ, η διαδραςτικότητα αυτών των μϋςων μεταφορϊσ εύναι ςημαντικό για την Θεςςαλονύκη ςυνολικϊ, καθώσ οι υποδομϋσ αυτϋσ ςυγκεντρώνονται ςτην δυτικό εύςοδο τησ πόλησ που αποτελεύ και την κύρια πύλη ειςόδου ςε αυτόν. Αυτό η πύλη αποτελεύ εύςοδο και ϋξοδο για την δυτικό και νότια Ελλϊδα, τισ βαλκανικϋσ και ευρωπαώκϋσ χώρεσ. Η αναβϊθμιςη των μεταφορών υπερτοπικού χαρακτόρα θα ενιςχύςει τον ρόλο τησ περιοχόσ ωσ δυτικό πύλη, ενώ η αναβϊθμιςη των μεταφορών τοπικού χαρακτόρα (ΜΜΜ, μετρό) θα τονώςει τόςο τη λειτουργικότητα τησ μετακύνηςησ εντόσ τησ πόλησ, αλλϊ και τησ ςυνδυαςμϋνησ μετακύνηςησ με τα μϋςα μεταφορϊσ υπερτοπικού χαρακτόρα. Μϋςω τησ ενύςχυςησ των διαφορετικών μϋςων μεταφορϊσ και τησ διατροπικότητασ, θα επιτευχθεύ η προςπϊθεια για ανϊδειξη τησ πύλησ ειςόδου-εξόδου τησ πόλησ ςε επύπεδο υπερτοπικό. 2.2 Επιλογό κτιρύων προσ αξιοπούηςη, κυρύωσ ιςτορικού και πολιτιςτικού χαρακτόρα. τα πλαύςια τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ και του μϋτρου 1.1 περύ δημιουργύασ μιασ «πολιτιςτικόσ βιομηχανύασ», κρύνεται ωσ ςημαντικό η επαναχρηςιμοπούηςη και ανϊδειξη κτιρύων που διαθϋτουν ιςτορικό υπόβαθρο και προςδύδουν ϋναν πολιτιςτικό χαρακτόρα. Οι χρόςεισ που θα αποδοθούν θα εύναι τόςο υπηρεςιών όςο και πολιτιςτικού και κοινωφελό χαρακτόρα. Όςον αφορϊ ςτισ χρόςεισ των υπηρεςιών, μπορούν να δημιουργηθούν ξενοδοχειακϋσ εγκαταςτϊςεισ ςτισ οπούεσ εύναι δυνατό να περιλαμβϊνονται και εναλλακτικού τρόποι διαμονόσ δεδομϋνου του πολιτιςτικού χαρακτόρα τησ πόλησ και των εναλλακτικών δρϊςεων που πραγματοποιούνται (και ςτα πλαύςια του Youth Capital 2014), η δημιουργύα hostel και τόπων διανομόσ τύπου Bed and Breakfast ευρωπαώκού χαρακτόρα, που λεύπουν από τισ πόλεισ τησ Ελλϊδασ, θα ενιςχύςουν την «πολιτιςτικό βιομηχανύα» και τον εναλλακτικό τουριςμό. Επιπλϋον, η ςύνδεςη με το παρελθόν ςτα πλαύςια των χρόςεων πολιτιςτικού χαρακτόρα, θα ενιςχυθεύ με τη χρόςη οπτικο-ακουςτικών 130

139 ςυςτημϊτων, view-master, κλπ. ωσ μια εκςυγχρονιςμϋνη-καινοτόμα προςϋγγιςη του παρελθόντοσ. Όςον αφορϊ ςτισ κοινωφελεύσ χρόςεισ, αυτϋσ θα αφορούν κυρύωσ ςτην ύπαρξη ελεύθερου και πρϊςινου χώρου και θα εντοπύζονται ςτην περιοχό των πρώην φαγεύων και κατϊ κύριο λόγω ςτην περιοχό των Λαχανοκόπων. Η πολιτιςτικό και οικονομικό κατεύθυνςη που αποδύδεται ςτην εν λόγω περιοχό πληρού τισ προώποθϋςεισ ϋνταξησ ςτο ευρωπαώκό πρόγραμμα JESSICA (βλ. υποκεφϊλαιο 5.1, -4). 2.3 Βελτύωςη δικτύου υποδομών ςτην περιοχό τησ Ευκαρπύασ. Η εν λόγω περιοχό κατοικόθηκε χωρύσ την παρϋμβαςη κϊποιασ μορφόσ ςχεδιαςμού, οπότε το υφιςτϊμενο δύκτυο των υποδομών εύναι αρκετϊ υποβαθμιςμϋνο. Επομϋνωσ, κρύνεται αναγκαύα η ποιοτικό του αναβϊθμιςη, η οπούα θα ςυνδυαςτεύ με τη γενικότερη ενύςχυςη του χώρου του Οργανιςμού Αςτικών υγκοινωνιών Θεςςαλονύκησ (ΟΑΘ). Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεύ η αναβϊθμιςη τόςο τησ ποιότητασ όςο και τησ λειτουργικότητασ των υποδομών. Η ύπαρξη του χώρου του ΟΑΘ θα ενιςχύςει αυτό την κατεύθυνςη και θα βοηθόςει ςτη δημιουργύα ενόσ κόμβου μεταφορών, όπου θα ςυνδυϊζονται η αςτικό ςυγκοινωνύα και το μετρό. Οι παρεμβϊςεισ αυτϋσ θα ϋχουν θετικϊ αποτελϋςματα για την καθημερινό ζωό των κατούκων τησ περιοχόσ, ειδικϊ ςε ςυνδυαςμό με το μϋτρο Ποιότητα ζωόσ 3.1 Αναβϊθμιςη του ανθρωπογενούσ και φυςικού περιβϊλλοντοσ μϋςω τησ εγκατϊςταςησ κοινωφελών χρόςεων και εξυγύανςησ των μολυςμϋνων εκτϊςεων. την εξωτερικό ζώνη εντοπύζεται ςημαντικό υποβϊθμιςη του περιβϊλλοντοσ. Για την αντιμετώπιςη τησ υποβϊθμιςησ κρύνεται ωσ ςημαντικό η δημιουργύα κοινωφελών χρόςεων και πραςύνου-ελεύθερων χώρων, καθώσ και ο καθαριςμόσ περιοχών όπου εντοπύζονται ςημαντικϊ προβλόματα υποβϊθμιςησ του περιβϊλλοντοσ και μόλυνςησ (π.χ. μολυςμϋνοσ περιβϊλλων χώροσ εγκαταςτϊςεων πρώην εργοςταςύου Διϊνα, υποβαθμιςμϋνο φυςικό περιβϊλλον ςτουσ Λαχανόκηπουσ). 3.2 Έλεγχοσ τησ αυθαύρετησ δόμηςησ. την περιοχό τησ Ευκαρπύασ εντοπύζονται κατοικύεσ εκτόσ ςχεδύου οι οπούεσ δημιουργόθηκαν πρόςφατα. Δεδομϋνησ τησ ανϊγκησ για ζότηςη κατοικύασ, που δημιουργόθηκε ςτην εν λόγω περιοχό, αλλϊ και λαμβϊνοντασ υπόψη τισ ςυνϋπειεσ από την ανεξϋλεγκτη και χωρύσ ςχεδιαςμό επϋκταςη του αςτικού ιςτού, προτεύνονται μϋτρα τα οπούα αποβλϋπουν ςτην μετεγκατϊςταςη των κατούκων. Η δρϊςη ςυμπληρώνεται και από τα μϋτρα τησ εςωτερικόσ ζώνησ, όπου ςτισ χρόςεισ που ςυνιςτούν το τοπικό κϋντρο περιλαμβϊνεται και η κατοικύα. Μϋςω αυτού του μϋτρου θα ρυθμιςτεύ η δόμηςη και θα αποφευχθεύ η επϋκταςη του αςτικού ιςτού, ενιςχύοντασ τισ τϊςεισ τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ για αξιοπούηςη των ελεύθερων χώρων εντόσ του αςτικού ιςτού. 131

140 3.3 Ενύςχυςη του κοινωνικού εξοπλιςμού μϋςω των υπαρχόντων αςτικών εκτϊςεων. Οι ελεύθερεσ εκτϊςεισ εντόσ του αςτικού ιςτού θα ςυνειςφϋρουν ςτην ενύςχυςη του κοινωνικού εξοπλιςμού των δυτικών ςυνοικιών. Πρϋπει να τονιςτεύ ότι θα πρϋπει να αποφευχθεύ η δημιουργύα πολλών και περιττών εγκαταςτϊςεων κοινωνικού χαρακτόρα, αλλϊ να ενιςχυθεύ ο ουςιαςτικόσ κοινωνικόσ εξοπλιςμόσ, που αποτελεύ βαςικό ϋλλειψη του δυτικού ΠΘ. Σο εν λόγω μϋτρο αναφϋρεται ςτο ςύνολο του εξωτερικού δακτυλύου (δυτικό ςύςτημα), ειδικότερα ςτην περιοχό τησ Ευκαρπύασ η οπούα παρουςιϊζει ςημαντικϊ κοινωνικϊ προβλόματα και ϋλλειψη κοινωνικού εξοπλιςμού λόγω τησ δημιουργύασ περιοχόσ κατοικύασ ελλεύψει ενόσ ολοκληρωμϋνου ςχεδιαςμού. 3.4 Προςϋλκυςη ανθρώπινου δυναμικού υψηλού επιπϋδου μϋςω τησ δημιουργύασ του cluster τριτογενούσ τομϋα παραγωγόσ. Οι θϋςεισ απαςχόληςησ που θα δημιουργηθούν μϋςω τησ εφαρμογόσ του μϋτρου 1.2 θα οδηγόςουν ςτην προςϋλκυςη ανθρώπινου δυναμικού με ειδύκευςη και γνώςη. Η προςϋλκυςη τϋτοιων ατόμων υψηλού επιπϋδου γνώςεων θα βοηθόςει ςτην ϊμβλυνςη των κοινωνικών προβλημϊτων τησ περιοχόσ καθώσ και ςτη ςυνολικό τησ αναβϊθμιςη. 4. City Marketing 4.1 Προώθηςη τησ εικόνασ τησ πόλησ ωσ λειτουργικό, πολιτιςτικό με ανϊπτυξη υπηρεςιών και καινοτομύασ. Η προώθηςη τησ εικόνασ τησ πόλησ εύναι πολύ ςημαντικό, καθώσ ςυςχετύζεται με την οικονομικό και πολιτιςτικό ανϊπτυξό τησ. Η αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ Λιμϊνι-πρώην φαγεύα-λαχανόκηποι ςε ςυνδυαςμό με το διαδημοτικό τοπικό κϋντρο τησ εςωτερικόσ ζώνησ (βλ. παρακϊτω, , μϋτρο 1.1) μϋςω των προτεινόμενων δρϊςεων, θα βελτιώςει και θα ενιςχύςει ςυνολικϊ και από όλεσ τισ απόψεισ την εικόνα τησ Θεςςαλονύκησ, εκμεταλλευόμενη την λειτουργύα του δυτικού τμόματοσ ωσ πύλησ ειςόδου-εξόδου από την πόλη Δυτικό Εςωτερικό Ζώνη Όραμα: Δημιουργύα ενόσ πυρόνα ςτην καρδιϊ των δυτικών ςυνοικιών, με ςκοπό την εξυπηρϋτηςη των κατούκων τησ περιοχόσ, την αναβϊθμιςη τησ ποιότητασ ζωόσ τουσ, καθώσ και την ςυμπληρωματικό του λειτουργύα με το κϋντρο τησ Θεςςαλονύκησ. Εξειδικευμϋνα μϋτρα ανϊ τομϋα: 1. Αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ 1.1 Δημιουργύα ενόσ διαδημοτικού τοπικού κϋντρου. Σο κϋντρο τοπικόσ εξυπηρϋτηςησ θα περιλαμβϊνει χρόςεισ εμπορικϋσ, γενικόσ κατοικύασ, κοινωφελεύσ, πολιτιςτικϋσ και αςτικού πραςύνου. Η μύξη των χρόςεων θα ενιςχύςει το ρόλο του ωσ διαδημοτικό τοπικό κϋντρο, ςυνδυϊζοντασ την ανϊπτυξη, τη λειτουργικότητα και τη βιωςιμότητα και θα επιτρϋπει την δυναμικό του παρουςύα ςτο ΠΘ. Με αυτό τον τρόπο ενιςχύεται ο ρόλοσ των δυτικών ςυνοικιών, αφού θα εξυπηρετούνται μϋςω 132

141 του διαδημοτικού τοπικού κϋντρου τησ περιοχόσ. Ακόμη, ο ςυμπληρωματικόσ του ρόλοσ με το ιςτορικό κϋντρο τησ πόλησ αναμϋνεται να αποδώςει ςτισ δυτικϋσ ςυνοικύεσ ϋναν ενιςχυμϋνο ρόλο ωσ προσ τη λειτουργύα και την οργϊνωςη τησ πόλησ και να λειτουργόςει αντιςταθμιςτικϊ ωσ προσ αυτό. 2. Τποδομϋσ 2.1 Ενύςχυςη των ΜΜΜ. Η βελτύωςη των ΜΜΜ για την καλύτερη ςύνδεςη του δυτικού ΠΘ με το κεντρικό πρόκειται να βοηθόςει ςτην αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ των δυτικών ςυνοικιών, αλλϊ και ςτην πιο λειτουργικό ςύνδεςη μεταξύ των περιοχών του ΠΘ. Η επϋκταςη τησ υπό καταςκευόσ γραμμόσ του μετρό ςτα δυτικϊ και η δημιουργύα ενόσ πολυτροπικού ςταθμού ςτη ςυμβολό τησ πλατεύασ Σερψιθϋασ και του ςτρατοπϋδου Παύλου Μελϊ θα αναβαθμύςει την περιοχό και θα τονώςει την ανϊπτυξό τησ. Μϋςω αυτού του μϋτρου αποδύδεται ο ςυμπληρωματικόσ ρόλοσ που επιδιώκεται να ϋχει η εςωτερικό ζώνη με την εξωτερικό, ιδιαύτερα ςτον τομϋα των μεταφορών. 3. Ποιότητα ζωόσ 3.1 Κϊλυψη κοινωφελών και πολιτιςτικών αναγκών και χώρων πραςύνου. Η μικρό απόςταςη ςτην οπούα βρύςκονται τα τρύα ςτρατόπεδα αυτόσ τησ ζώνησ διευκολύνει την διαδικαςύα του ςχεδιαςμού, καθώσ ϋτςι εύναι δυνατό η δημιουργύα ενόσ μωςαώκού χρόςεων γησ και τελικϊ ενόσ ςυνεκτικού τοπικού κϋντρου. Σμόματα των εκτϊςεων των ςτρατοπϋδων πρόκειται να χρηςιμοποιηθούν για την κϊλυψη κοινωφελών και πολιτιςτικών αναγκών, που ελλεύπουν από την περιοχό, καθώσ και για τη δημιουργύα χώρων πραςύνου προκειμϋνου να βελτιωθεύ η ποιότητα ζωόσ των κατούκων. Οι εν λόγω δρϊςεισ ςε ςυνδυαςμό με την ενύςχυςη των υποδομών των μεταφορών αναμϋνεται να δώςουν μια ώθηςη ανϊπτυξησ ςτην περιοχό και να την αναβαθμύςουν ςυνολικϊ. 3.2 Ένταξη των εκτϊςεων των ςτρατοπϋδων ςτον αςτικό ιςτό. Οι εκτϊςεισ των ςτρατοπϋδων εύναι αρκετϊ μεγϊλεσ, ώςτε να εύναι δυνατό η ϋνταξό τμημϊτων τουσ ςτον αςτικό ιςτό με ρυμοτόμηςη, χϊραξη δρόμων και δημιουργύα οικοδομικών τετραγώνων. Σο μϋτρο αυτό ϋχει ςκοπό την κϊλυψη των αναγκών των κατούκων, κυρύωσ όςον αφορϊ ςτισ διοικητικϋσ λειτουργύεσ, τισ εμπορικϋσ και αυτϋσ τησ κατοικύασ. Η απόδοςη διοικητικών και εμπορικών λειτουργιών ςτο εν λόγω ςύςτημα πρόκειται να αποδεςμεύςει το δυτικό τμόμα τησ πόλησ από το ιςτορικό κϋντρο και ϋτςι να ανεξαρτητοποιηθεύ ωσ ϋνα βαθμό. 3.3 Ανϊδειξη τησ περιοχόσ των καπνομϊγαζων μϋςω τησ απόδοςησ χρόςεων γησ και του αςτικού design, τόςο λειτουργικϊ όςο και αιςθητικϊ. Σα εγκαταλελειμμϋνα καπνομϊγαζα τησ πλατεύασ Σερψιθϋασ αποτελούν ϋνα ςημαντικό ιςτορικό κομμϊτι τησ περιοχόσ, των οπούων η αιςθητικό 133

142 υπενθυμύζει την παραδοςιακό βιοτεχνύα τησ. Καθώσ εντοπύζονται ςυγκεντρωμϋνα ςε μια μικρό ϋκταςη, κρύνεται ωσ ςημαντικό η επαναχρηςιμοπούηςό τουσ με την απόδοςη χρόςεων γησ ςε αυτϊ. Φρόςεισ γησ οι οπούεσ προτεύνονται ςτα μϋτρα 3.1 και 3.2 αυτόσ τησ ζώνησ εύναι δυνατόν να αποδοθούν και ςτα καπνομϊγαζα, ςτα πλαύςια τησ δημιουργύασ ενόσ μωςαώκού χρόςεων γησ αναγκαύων και λειτουργικών χρόςεων γησ. Η αιςθητικό αναβϊθμιςη και ανϊδειξη τησ περιοχόσ μϋςω των δυνατοτότων του αςτικού design αναμϋνεται να αναδεύξει την ιςτορικότητα και τον παραδοςιακό βιοτεχνικό χαρακτόρα τησ περιοχόσ και να ςυνειςφϋρει ςτην απόδοςη ρόλου του διαδημοτικού τοπικού κϋντρου και ςτο επύπεδο τησ αιςθητικόσ και τησ αρχιτεκτονικόσ. τα πλαύςια του αςτικού design εύναι θεμιτό η ενύςχυςη του ρόλου των πολιτών, προκειμϋνου να ςυντελϋςουν ςτην αιςθητικό και καλλιτεχνικό αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ με ανϊλογεσ δρϊςεισ. Εκτόσ από την ανακαύνιςη των κτιςμϊτων των καπνομϊγαζων, προτεύνεται και η δημιουργύα ενόσ δικτύου πεζοδρόμων ςτην πλατεύα Σερψιθϋασ, ςτα πλαύςια του αςτικού design Νότιο ςύςτημα Νότια Ζώνη Όραμα: Διαφύλαξη των μελλοντικών αναγκών τησ περιοχόσ για ςυμπληρωματικό λειτουργύα με τισ γειτνιϊζουςεσ περιοχϋσ, καθώσ και ρύθμιςη των επερχόμενων επεκτϊςεων. Αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ μϋςω τησ «αναζωογόνηςησ τησ γειτονιϊσ». Εξειδικευμϋνα μϋτρα ανϊ τομϋα: 1. Αναπτυξιακϋσ προοπτικϋσ 1.1 υμπληρωματικόσ αναπτυξιακόσ ρόλοσ με γειτνιϊζουςεσ χρόςεισ Η νότια ζώνη βρύςκεται ςε ϊμεςη ςύνδεςη με την ανϊπτυξη που παρουςιϊζει η γειτονικό Πυλαύα, αλλϊ και με την ανϊπτυξη του τριτογενό και δευτερογενό τομϋα (βλ. υποκεφϊλαιο 2.1.2) ςτην περιοχό τησ Θϋρμησ. Δεδομϋνων των τϊςεων επϋκταςησ και των δυναμικών χωρικών αλλαγών που παρουςιϊζονται ςε μικρό χρονικό διϊςτημα ςτισ πόλεισ, οι επεμβϊςεισ που ϋχουν ςκοπό να «προλϊβουν» αυτϋσ τισ αλλαγϋσ κρύνονται ωσ αναγκαύεσ. Αξύζει επύςησ να ςημειωθεύ ότι η πολιτικό τησ επανϊχρηςησ δεν ϋχει ςκοπό μόνο την αντιμετώπιςη των όδη εγκαταλελειμμϋνων και υπό-χρηςιμοπούηςη περιοχών, αλλϊ και την πρόληψη των τϊςεων εγκατϊλειψησ. Ϊτςι λοιπόν δε ςυνεπϊγεται, ότι οι κϊπωσ «αυτϊρκεισ» περιοχϋσ ςόμερα, δεν ϋχουν ανϊγκη από ϋνα ολοκληρωμϋνο ςχεδιαςμό. Πιο ςυγκεκριμϋνα ςτη νότια Θεςςαλονύκη εντοπύζεται το φαινόμενο των επεκτϊςεων χωρύσ κϊποιο ςχεδιαςμό, το οπούο ςυνδϋεται με την εν δυνϊμει δημιουργύα περιοχών εγκατϊλειψησ. Η κατεύθυνςη τησ εν λόγω ζώνησ εύναι ςυνθετικό καθώσ αφορϊ ςτην ενύςχυςη τόςο τησ ύδιασ, όςο και του νότιου ςυςτόματοσ τησ πόλησ ςυνολικϊ. την νότια ζώνη πρόκειται να ενιςχυθεύ το υπϊρχον τοπικό κϋντρο μϋςω τησ 134

143 επανϊχρηςησ των εγκαταλελειμμϋνων θυλϊκων. Όςον αφορϊ ςτο ςύνολο του νότιου ςυςτόματοσ, προβλϋπεται η ενύςχυςη του μϋςω τησ τϊςησ που υπϊρχει για επϋκταςη και απόκτηςη ςυμπληρωματικού ρόλου με την Πυλαύα και τη Θϋρμη. Η δημιουργύα ενόσ τϋτοιου ςυςτόματοσ αναμϋνεται να τονώςει τη λειτουργικότητα ςτο ςύνολο του ΠΘ, καθώσ μϋχρι ςόμερα φαύνεται «ευνοημϋνη» μόνο η Καλαμαριϊ μϋςω του ςυμπληρωματικού τησ ρόλου με τη Θεςςαλονύκη και το κϋντρο τησ πόλησ. Με την ενύςχυςη αυτού του τοπικού κϋντρου θα καλυφτούν οι ανϊγκεσ για λειτουργικότητα και ςυνεκτικότητα του αςτικού ιςτού. 2. Τποδομϋσ 2.1 Ενύςχυςη των υποδομών των μεγϊλων οδικών αξόνων, των ΜΜΜ και του ρόλου τησ νοτιοανατολικόσ πύλησ. Αυτό η κατεύθυνςη αναμϋνεται να ενιςχυθεύ μϋςω τησ κομβικόσ θϋςησ που παρουςιϊζει η εν λόγω ζώνη ςτον τομϋα των μεταφορών, με την ϋννοια τησ νοτιοανατολικόσ πύλησ τησ πόλησ. Νοτιοανατολικϊ βρύςκονται οι οδικού ϊξονεσ που ςυνδϋουν τη Θεςςαλονύκη με την Εγνατύα οδό και τον αυτοκινητόδρομο προσ Μουδανιϊ, καθώσ και ο Αερολιμϋνασ τησ πόλησ. ε ςυνδυαςμό με την επϋκταςη του μετρό προσ την Καλαμαριϊ, εύναι δυνατό να ενιςχυθεύ η δυναμικότητα τησ περιοχόσ μϋςω τησ δημιουργύασ πολυτροπικού ςταθμού που θα εξυπηρετεύ το ςύνολο των ΜΜΜ τησ εν λόγω ζώνησ. Με αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεύ η ςύνδεςη του νότιου τμόματοσ με το κϋντρο τησ πόλησ, αλλϊ και με τισ επερχόμενεσ τϊςεισ προσ τα νοτιοανατολικϊ. 2.2 Κϊλυψη των κοινωνικών αναγκών τησ περιοχόσ. τη νότια ζώνη δεν εντοπύζονται μεγϊλεσ ελλεύψεισ κοινωφελών αναγκών όπωσ ςτο δυτικό ςύςτημα τησ πόλησ. Ακόμη όμωσ και ςε αυτό το επύπεδο, η πολιτικό τησ επανϊχρηςησ εύναι ωφϋλιμη προκειμϋνου να καλυφθούν οι ανϊγκεσ και οι ελλεύψεισ που παρουςιϊζει η περιοχό. 2.3 Επαναχρηςιμοπούηςη θυλϊκων ςτα πλαύςια τησ «αναζωογόνηςησ τησ γειτονιϊσ. Σο νότιο ςύςτημα διαθϋτει ϋναν διαμορφωμϋνο χαρακτόρα και ϋχει τον δικό του αντιςταθμιςτικό ρόλο ωσ προσ το ΠΘ (βλ. υποκεφϊλαιο 5.2.2). Δεδομϋνου αυτού, η τρατηγικό εςτιϊζει κυρύωσ ςε επύπεδο γειτονιϊσ ςτο οπούο η κϊλυψη των αναγκών αναμϋνεται να αναβαθμύςει και να αναζωογονόςει τισ επύ μϋρουσ περιοχϋσ του νότιου ςυςτόματοσ ςυντελώντασ ςυνολικϊ ςτην ενύςχυςό του. 2.4 Έλεγχοσ τησ δόμηςησ. Όπωσ αναφϋρθηκε ςτο μϋτρο 1.1 αυτόσ τησ ζώνησ περύ ςυμπληρωματικού ρόλου του νότιου ςυςτόματοσ με Πυλαύα και Θϋρμη, η πρόβλεψη των επερχόμενων επεκτϊςεων αποτελεύ μια ςημαντικό κατεύθυνςη για το μϋλλον του νότιου ςυςτόματοσ και των γειτονικών του περιοχών. Επομϋνωσ κρύνεται απαραύτητοσ ο ϋλεγχοσ τησ δόμηςησ. Η κατεύθυνςη αυτό ςυνϊδει με την πολιτικό τησ επανϊχρηςησ, ςύμφωνα με 135

144 την οπούα πρϋπει να αξιοποιηθεύ πλόρωσ ο αςτικόσ χώροσ για να δημιουργηθούν επεκτϊςεισ του. 3. Ποιότητα ζωόσ 3.1 Ενύςχυςη του βιώςιμου τρόπου ζωόσ. Η νότια ζώνη θεωρεύται ςόμερα ωσ μια περιοχό κατοικύασ με υψηλό επύπεδο όςον αφορϊ ςτην ποιότητα και τον τρόπο ζωόσ. Με την εφαρμογό των παραπϊνω δρϊςεων αναμϋνεται να αναβαθμιςτεύ εκ νϋου ο τρόποσ ζωόσ τησ. Ειδικότερα με την επϋκταςη του υπό καταςκευό μετρό και του ποδηλατοδρόμου του θαλϊςςιου μετώπου, πρόκειται να επιτευχθεύ η βιωςιμότητα όςον αφορϊ ςτην μετακύνηςη των κατούκων και ςτο επύπεδο ζωόσ ςυνολικϊ. 136

145 Φϊρτησ 12: Οι προτεινόμενεσ κατευθύνςεισ και ςυνδϋςεισ ςύμφωνα με τα επι μϋρουσ μϋτρα τησ τρατηγικόσ Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ, Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 29/08/

146 Φϊρτησ 13: Οπτικοπούηςη των προτϊςεων τησ τρατηγικόσ. Πηγό υποβϊθρου: ΣΜΦΑ, ΑΠΘ, Επεξεργαςύα: Ομϊδα εργαςύασ, 10/09/

147 6. υμπερϊςματα τόχοσ τησ παρούςασ εργαςύασ όταν ο προςδιοριςμόσ του μεγϋθουσ τησ εγκατϊλειψησ ςτο πολεοδομικό ςυγκρότημα τησ Θεςςαλονύκησ, όπωσ επύςησ και το πώσ αντιμετωπύζεται το ζότημα τησ διαχεύριςησ του αςτικού χώρου, ςτα πλαύςια τησ πολιτικόσ επανϊχρηςησ από τουσ εμπλεκόμενουσ φορεύσ ςτην πόλη. Οι βαςικού προβληματιςμού τησ παρούςασ εργαςύασ ςχετύζονται κυρύωσ με το ρόλο, που διαδραματύζουν οι περιοχϋσ ςε εγκατϊλειψη, ςτον αςτικό ιςτό τησ πόλησ ςόμερα, με το θϋμα τησ αναγκαιότητασ επανϊχρηςόσ τουσ, όπωσ επύςησ και με το ευρύτερο πλαύςιο, που την προςδιορύζει ςαν πολιτικό και πιο ςυγκεκριμϋνα ςχετικϊ με τουσ εμπλεκόμενουσ φορεύσ, το ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ, τισ προτεινόμενεσ για αυτϋσ τισ περιοχϋσ χρόςεισ γησ κλπ. Σα θϋματα αυτϊ αναδεύχτηκαν αρχικϊ ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ και κυρύωσ ωσ προσ τη θϋςη που κατϋχουν ςτο ςύγχρονο πολεοδομικό ςχεδιαςμό, που καλεύται αςτικό αναγϋννηςη. Ξεκινώντασ από το θεςμικό μϋροσ, προϋκυψε, ότι από το ςύνολο των υπερκεύμενων ςχεδύων τησ χώρασ μασ θύγονται ϋμμεςα ό ϊμεςα τα θϋματα τησ εγκατϊλειψησ, τησ βιώςιμησ αξιοπούηςησ των αςτικών αποθεμϊτων, τησ αναγϋννηςησ του αςτικού χώρου και τησ εκπλόρωςησ μιασ ςτόχευςησ που ςυνδυϊζει την ποιότητα ζωόσ και ϋνα νϋο οικονομικό προςανατολιςμό, με ϋμφαςη ςτο τριτογενό τομϋα και τον πολιτιςμό. Σα θϋματα αυτϊ γύνονται πιο ςυγκεκριμϋνα ςτα ςχϋδια, που αφορούν ςτη ρύθμιςη του αςτικού και μητροπολιτικού χώρου τησ πόλησ. Κρύνεται λοιπόν, ότι τα ςχϋδια αυτϊ, ιςχύοντα και προσ διαβούλευςη, μπορούν να αποτελϋςουν τη βϊςη για τη διαμόρφωςη μιασ ςτρατηγικόσ επανϊχρηςησ του υπϊρχοντοσ αποθϋματοσ ςτην πόλη, με ϊμεςο ςτόχο την επαναφορϊ του ςτην ενεργό χρόςη και την εκ νϋου ανϊπτυξη. Η ύπαρξη αςτικού αποθϋματοσ ςτην πόλη τησ Θεςςαλονύκησ, δικαιολογεύ το γεγονόσ, ότι τα παραπϊνω ζητόματα προβληματύζουν και γεννούν θϋματα προσ διαπραγμϊτευςη. όμερα, οι περιοχϋσ ςε εγκατϊλειψη αποτελούν αναπόςπαςτο κομμϊτι τησ καθημερινότητασ τησ πόλησ, καθώσ εύναι κυριολεκτικϊ περικυκλωμϋνεσ από ςχετικϊ «υγιεύσ» γειτονιϋσ, χώρουσ ανϊπτυξησ και δραςτηριοπούηςησ των κατούκων. Η θϋςη τουσ αυτό ςτον αςτικό ιςτό, παρϊ το γεγονόσ, ότι πολλϋσ από αυτϋσ ανόκουν ςε ιδιώτεσ, δύνει την εντύπωςη, ότι βρύςκονται εκεύ ωσ δυνϊμει κοινόχρηςτοι χώροι για την εκπλόρωςη αναγκών ςυλλογικού χαρακτόρα. Ο προβληματικόσ ρόλοσ τουσ, ςε ςυνδυαςμό με τισ ανϊγκεσ τησ πόλησ για εκςυγχρονιςμό, νϋεσ υποδομϋσ, χώρουσ πραςύνου, ςυνϊθροιςησ και γενικώσ βελτύωςησ τησ ποιότητασ ζωόσ και εξιςορρόπηςησ μεταξύ των δύο «ϊκρων» τησ ςτα δυτικϊ και τα νότια, καθιςτούν την επανϊχρηςό τουσ μια πολιτικό χρόςιμη και αναγκαύα. τα παραπϊνω πρϋπει να προςτεθούν και οι τϊςεισ εξϊπλωςησ τησ πόλησ, πρόβλημα ιδιαιτϋρωσ κρύςιμο ςτην περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ, με ςημαντικϋσ επιπτώςεισ ςτο περιβϊλλον. Σο ςύςτημα των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών, που εντοπύζονται ςτην πόλη, αποτελεύται από ςτρατόπεδα, παλιϊ βιομηχανικϊ κελύφη, τα οπούα διαμορφώθηκαν ςτα πλαύςια τησ αναδιϊρθρωςησ του βιομηχανικού κλϊδου τον τελευταύο αιώνα και από εκτϊςεισ, που ςυγκεντρώνουν ϋνα ςύνολο χαρακτηριςτικών ςχετικών όπωσ τυχαύα ανϊπτυξη, αυθαύρετα κτύρια, κενϋσ 139

148 εκτϊςεισ κλπ. Σο ςύςτημα αυτό, παρουςιϊζει εξαιρετικό ενδιαφϋρον, καθώσ κϊθε μια από αυτϋσ τισ κατηγορύεσ δημιουργόθηκε ςε διαφορετικό πλαύςιο κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και ιςτορικών παραγόντων. Οι ιδιαιτερότητϋσ τουσ ςυνεχύζονται ςτο επύπεδο τησ δυνατότητασ αξιοπούηςόσ τουσ, λόγω τησ παρουςύασ ενόσ πλόθουσ φορϋων και του αςαφούσ ιδιοκτηςιακού και διοικητικού καθεςτώτοσ κατϊ περιπτώςεισ. Σα θϋματα αυτϊ κρύνεται, ότι εύναι και τα βαςικϊ εμπόδια για την αξιοπούηςη αυτών των περιοχών, ςε ςυνδυαςμό με ϋναν κρατικό μηχανιςμό, που για πολλϊ χρόνια κωλυςιεργούςε. Ψςτόςο, όπωσ δεύχνει και η θεωρύα ςχετικϊ με την πολιτικό επανϊχρηςησ και αςτικόσ αναγϋννηςησ, που αναπτύςςεται ςτο πρώτο κεφϊλαιο, υπϊρχει αυξημϋνο ενδιαφϋρον για την επανϊχρηςη αυτών των περιοχών, ακριβώσ λόγω τησ δυναμικότητασ και των ευκαιριών για ανϊπτυξη, που προςφϋρουν. Η βιώςιμη ανϊπτυξη και ό,τι αυτό ςυνεπϊγεται ςε επύπεδο θεωρητικό δεν εύναι πλϋον μια ϋννοια ϊγνωςτη μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Επιπλϋον, εύναι ςαφόσ η αναγκαιότητα για ςυντονιςμό των φορϋων, ςτα πλαύςια του κοινού ςτόχου ορθόσ διαχεύριςησ του αςτικού χώρου. Ωρα οι εγκαταλελειμμϋνεσ ό οι υπόχρηςιμοποιούμενεσ περιοχϋσ ςτη Θεςςαλονύκη, μπορεύ από τη μια πλευρϊ να αποτελούν ςημεύα αςυνϋχειασ, αλλϊ και υποβϊθμιςησ του αςτικού ιςτού, από την ϊλλη όμωσ, εύναι τα ςημεύα «ςυνϊντηςησ» και πολλϋσ φορϋσ ςύγκλιςησ πολλών και διαφορετικών ςυμφερόντων. Πρόκειται λοιπόν, για μια πολιτικό πολύπλοκη, η πρακτικό εφαρμογό τησ οπούασ απαιτεύ ειδικούσ και ευϋλικτουσ μηχανιςμούσ. Με ϊλλα λόγια, ϋνα καλό ςχϋδιο επανϊχρηςησ από ϊποψη αιςθητικόσ ό λειτουργικότητασ δεν ϋχει τα επιθυμητϊ αποτελϋςματα, αν δεν ςυνϊδει και δε λαμβϊνει υπόψη ευρύτερουσ παρϊγοντεσ, όπωσ εύναι οι απόψεισ τησ τοπικόσ κοινωνύασ, οι «κανόνεσ» τησ τοπικόσ αγορϊσ, οι αξύεσ των ακινότων κλπ. Μόνο ϋτςι κρύνεται ότι μια περιοχό επανϊχρηςησ μπορεύ να αποτελϋςει τη βϊςη για εκ νϋου επενδύςεισ και ανϊπτυξη. Η επανϊχρηςη μπορεύ επομϋνωσ να πϊρει πολλϋσ «μορφϋσ» μϋςα ςτην πόλη. Δεν πρόκειται απλϊ για μια πολιτικό «διϊςωςησ» περιοχών με ιςτορικό ενδιαφϋρον, αλλϊ για μια πολιτικό ςυνολικόσ «αςτικόσ αναγϋννηςησ», από την ϊποψη τησ ανταγωνιςτικότητασ, τησ ενύςχυςησ τησ τοπικόσ ταυτότητασ, τησ ιςόρροπησ ανϊπτυξησ ςτο εςωτερικό τησ πόλησ, τησ ποιότητασ ζωόσ και τησ ανϊπτυξησ με ορύζοντα μακροπρόθεςμο. Ο ςχεδιαςμόσ που περιλαμβϊνει όλεσ αυτϋσ τισ διαφορετικϋσ πτυχϋσ, δε μπορεύ παρϊ να ϋχει αποτελϋςματα πολυδιϊςτατα. Ϊνα ολοκληρωμϋνο ςχϋδιο, που μπορεύ να επιτύχει λοιπόν, την όςο το δυνατόν μεγαλύτερη ςύγκλιςη μεταξύ των διαφορετικών ςυμφερόντων, ςτα πλαύςια μιασ ςυνολικόσ ςτόχευςησ εύναι τελικϊ βιώςιμο. Όμωσ ο ςχεδιαςμόσ δεν εγγυϊται πϊντοτε την επύτευξη τησ βιωςιμότητασ, καθώσ επηρεϊζεται από ϋνα ευρύτερο πλαύςιο παραγόντων οικονομικών, πολιτικών και θεςμικών. Ειδικότερα το θεςμικό πλαύςιο αποτελεύ βαςικό τροχοπϋδη ςτην εξϋλιξη και την πρακτικό εφαρμογό του ςχεδιαςμού ςτην περύπτωςη των ελληνικών πόλεων. το ςημεύο αυτό θα μπορούςε να φανούν χρόςιμεσ οριςμϋνεσ προβλϋψεισ που περιλαμβϊνονται ςτο Μεςοπρόθεςμο πρόγραμμα. Η αναπτυξιακό λογικό και επομϋνωσ η απλοπούηςη και η αμεςότητα διεκπεραύωςησ των διαδικαςιών, που περιλαμβϊνονται ςε αυτό ύςωσ αποτελεύ μια λύςη για τον υφιςτϊμενο βραδυκύνητο θεςμικό και διοικητικό μηχανιςμό τησ χώρασ μασ. Βαςικό πρόβλημα πϊντοτε όταν η μη εφαρμογό αξιόλογων ςχεδύων, που ϋχουν κατϊ καιρούσ εκπονηθεύ. Δύνοντασ 140

149 λοιπόν ςτο ςχεδιαςμό μια περιςςότερο αναπτυξιακό προοπτικό, υπό το πρύςμα τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, μπορεύ να προκύψουν ευρύτερα οφϋλη, όπωσ η ενύςχυςη των επενδύςεων, η δημιουργύα νϋων θϋςεων εργαςύασ, η βελτύωςη τησ τοπικόσ ποιότητασ ζωόσ, ζητόματα ιδιαύτερα κρύςιμα ςτην τρϋχουςα οικονομικό ςυγκυρύα τησ χώρασ. Μια πολιτικό επανϊχρηςησ με ϋνα όραμα πολυδιϊςτατο, που θα καλύπτει το ςύνολο των περιπτώςεων εγκατϊλειψησ τησ πόλησ, θα μπορούςε να ευεργετηθεύ από ϋναν ςχεδιαςμό περιςςότερο ευϋλικτο, όπωσ επύςησ και ϋνα αντύςτοιχο ςύςτημα λόψησ αποφϊςεων προςανατολιςμϋνο ςτην αντιμετώπιςη των κρύςιμων οικονομικών και κοινωνικών προβλημϊτων. Δε θα λϋγαμε, ότι η ςτόχευςη του ςχεδιαςμού πρϋπει να αλλϊξει προςανατολιςμό. Αντιθϋτωσ η βαςικό ςτόχευςη, που αφορϊ ςτην επύτευξη τησ ποιότητασ ζωόσ πρϋπει να ςυνυπϊρχει πλϋον με την αναπτυξιακό ςτόχευςη. ε γενικϋσ γραμμϋσ αναγκαύα εύναι πρωτύςτωσ η ύπαρξη ενόσ ευϋλικτου πλαιςύου πολιτικών, δρώντων και πόρων και εν ςυνεχεύα ϋνασ επύςησ ευπροςϊρμοςτοσ με το ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό περιβϊλλον των πόλεων, ςχεδιαςμόσ. Η αντιμετώπιςη των περιοχών επανϊχρηςησ ωσ πολεοδομικϊ και ταυτόχρονα αναπτυξιακϊ αποθϋματα, αποτϋλεςε και τη βϊςη για τη διαμόρφωςη τησ παρούςασ τρατηγικόσ. Η διαχεύριςη των περιοχών επανϊχρηςησ με αυτόν την προςϋγγιςη, προτεύνεται ωσ «πολιτικό-κλειδύ» για την πρακτικό εφαρμογό τησ ϋννοιασ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, η οπούα, όπωσ ϋχει γύνει ςαφϋσ, εύναι περιςςότερο πολύπλοκη ςτην πρϊξη απ ότι διαφαύνεται ςτο επύπεδο τησ θεωρύασ. Κρύνεται, ότι η πολιτικό επανϊχρηςησ, που προτεύνεται ςτα πλαύςια τησ παρούςασ τρατηγικόσ θα ενδυναμώςει την ύδια την πόλη και θα δημιουργόςει τισ βϊςεισ για μια «βιομηχανύα» που θα ςτηρύζεται ςτην αξιοπούηςη του ύδιου του αςτικού χώρου. Πϋρα από τα ςτρατόπεδα και τα βιομηχανικϊ κελύφη, που εντοπύςτηκαν ςτη Θεςςαλονύκη και τα οπούα παραπϋμπουν κυρύωσ ςτο ιςτορικό τησ παρελθόν, παρατηρούνται και ϊλλεσ μορφϋσ εγκατϊλειψησ, λόγω των ςύγχρονων, αυτό τη φορϊ πολιτικών και οικονομικών ςυγκυριών. Σο θϋμα τησ εγκατϊλειψησ γύνεται ςόμερα αντιληπτό με διαφορετικό τρόπο απ ότι παλιότερα. Θα λϋγαμε ότι διανύουμε μια περύοδο «νϋασ αποβιομηχϊνιςησ», τηρουμϋνων φυςικϊ των αναλογιών (αποβιομηχϊνιςη με την ϋννοια κυρύωσ τησ ύφεςησ τησ ανϊπτυξησ και όχι αναφερόμενοι ςτη βιομηχανύα αυτό καθαυτό). όμερα, η οικονομικό κρύςη δύνει μια νϋα διϊςταςη ςτην εγκατϊλειψη ςτισ πόλεισ. Αυτό, γιατύ δε μιλϊμε πλϋον για εκτεταμϋνεσ βιομηχανικϋσ περιοχϋσ, οι οπούεσ αν και εγκαταλεύφθηκαν ςε προηγούμενεσ δεκαετύεσ, αποτϋλεςαν για μεγϊλο διϊςτημα πυρόνεσ μεγϊλησ οικονομικόσ ανϊπτυξησ. Αντύθετα, η εγκατϊλειψη ωσ φαινόμενο, ςυναντϊται ςε μικρότερεσ κλύμακεσ του χώρου, ςε μικρϊ μαγαζιϊ, μικροβιοτεχνύεσ, περιοριςμϋνουσ επαγγελματικούσ χώρουσ κλπ. και διαμορφώνονται ϋτςι εγκαταλελειμμϋνα ςύνολα. υγκρύνοντασ αυτϊ τα δύο παραδεύγματα εγκατϊλειψησ κρύνεται ότι, ςόμερα πλόττεται μεγαλύτερο μϋροσ του χώρου. Η εγκατϊλειψη, η υποβϊθμιςη και όλεσ οι ςυνϋπειεσ από την ύπαρξη τϋτοιων πυρόνων ςτο εςωτερικό των πόλεων παραμϋνει. Ψςτόςο, ϋχει διαφοροποιηθεύ ο χαρακτόρασ των περιοχών αυτών. τη νϋα μορφό εγκατϊλειψησ πρϋπει να προςθϋςουμε και αυτόν η οπούα δεν προκλόθηκε από ϋνα ευρύτερο πλαύςιο παραγόντων, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών, αλλϊ προϋρχεται, από ϋναν μη ολοκληρωμϋνο ςχεδιαςμό. Για το 141

150 ςχεδιαςμό δηλαδό, που ςυνεπϊγεται την τυχαύα ανϊπτυξη, την εγκατϊςταςη χρόςεων, που βρύςκονται ςε ςύγκρουςη από ϊποψη λειτουργικότητασ και κϊλυψησ αναγκών, την «εποχιακό» χρόςη του χώρου και τελικϊ την εγκατϊλειψη. Πόςα ςημεύα υπϊρχουν ςτην πόλη, τα οπούα εύναι «ενεργϊ» μόνο μια ςυγκεκριμϋνη εποχό του χρόνου, ενώ για ϋνα μεγϊλο διϊςτημα δύνουν την αύςθηςη τησ εγκατϊλειψησ; Φαρακτηριςτικό ςτοιχεύο, αυτών των χώρων (sites) εύναι ϋνασ ςχεδιαςμόσ, που εξυπηρετεύ εποχιακϊ τα ςυμφϋροντα, κυρύωσ των εκπροςώπων τουσ, ειδικότερα ςτισ περιπτώςεισ μεγϊλων εκθεςιακών χώρων κλπ. Βαςικό πρόκληςη του ςχεδιαςμού εύναι η χρόςη και αξιοπούηςη του αςτικού χώρου και των κτιρύων, που απομϋνουν με το πϋρασ αυτών των δραςτηριοτότων. ε καμιϊ περύπτωςη το ζότημα αυτό δεν εύναι εύκολο ςτην επύλυςό του. Για το λόγο αυτό αναγκαύο εύναι πριν από την οποιαδόποτε εγκατϊςταςη χρόςεων, να υπϊρχει ϋνα μακροπρόθεςμο πλϊνο που να επιτρϋπει ςτισ περιοχϋσ αυτϋσ, να ςυνϊδουν με τον ευρύτερο αςτικό χώρο και να ενςωματώνουν χρόςεισ κοινωνικόσ, πολιτιςτικόσ και αναπτυξιακόσ ςημαςύασ για την τοπικό κοινωνύα, ακόμη και με το πϋρασ τησ λειτουργύασ τουσ. Μόνο ϋτςι οι εν λόγω περιοχϋσ θα μπορϋςουν να ενταχθούν ςτην καθημερινότητα τησ τοπικόσ κοινωνύασ. ε καμιϊ περύπτωςη ο ςχεδιαςμόσ δε μπορεύ να εύναι ςε θϋςη να προβλϋψει ποιϋσ από τισ περιοχϋσ του ςόμερα δεν θα εύναι πιθανώσ εγκαταλελειμμϋνεσ ςτα μετϋπειτα χρόνια. Αυτό, όμωσ που πρϋπει να πετύχει εύναι η μακροπρόθεςμη ςτόχευςη και η ευελιξύα ςε όλα τα επύπεδα, προκειμϋνου να ςυγχρονύζεται με τισ αλλαγϋσ και επιταγϋσ τησ εκϊςτοτε εποχόσ και να προλαμβϊνει -όςο αυτό εύναι εφικτό- τϋτοιου εύδουσ φαινόμενα κακόσ διαχεύριςησ του αςτικού χώρου. Σελικϊ, η βιωςιμότητα ϋγκειται πρακτικϊ ςτην επύτευξη τησ μακροπρόθεςμησ πρόβλεψησ ςτο θϋμα τησ διαχεύριςησ του αςτικού χώρου. Η ορθό διαχεύριςη του αςτικού χώρου, επιτρϋπει ςτουσ κατούκουσ και ςτουσ επιςκϋπτεσ, που κινούνται ςε αυτόν να δϋχονται τα οφϋλη τησ λειτουργικότητασ και τησ «αναζωογόνηςησ» τησ περιοχόσ, διατηρώντασ ταυτόχρονα τισ μακρόχρονεσ μνόμεσ από αυτόν και δημιουργώντασ τισ προώποθϋςεισ για μια καλύτερη πόλη ςόμερα και για τισ επόμενεσ γενιϋσ. 142

151 Περύληψη Η πολυπλοκότητα των αςτικών φαινομϋνων ςόμερα και ο ενιςχυμϋνοσ ρόλοσ των αςτικών κϋντρων, καθιςτούν την αςτικό πολιτικό επύκαιρη και οπωςδόποτε ςυγχρονιςμϋνη με τισ τϊςεισ του ςχεδιαςμού ςόμερα, ςε θϋματα περιβαλλοντικϊ και κοινωνικόσ ςημαςύασ. Η πολυπλοκότητα αυτό διαφαύνεται ςτο εςωτερικό των πόλεων με διϊφορουσ τρόπουσ. Παρϊδειγμα αποτελούν οι τϊςεισ εγκατϊλειψησ, που εντοπύζονται ςτο εςωτερικό τουσ, ςε ςυνδυαςμό με τισ τϊςεισ εξϊπλωςησ ςτον «ελεύθερο», από ϊποψη δόμηςησ περιαςτικό χώρο. Η μη ορθό αξιοπούηςη και διαχεύριςη των αςτικού χώρου και ςυγχρόνωσ η ϊκριτη εξϊπλωςό του εύναι ϋνα ζότημα, που υφύςταται και απαιτεύ επύλυςη. Η ςτροφό ςτον υπϊρχοντα δομημϋνο αςτικό ιςτό και ςτην καλύτερη δυνατό αξιοπούηςη των ςημεύων του ιςτορικού παρελθόντοσ των πόλεων αποτελεύ μια ςυνολικό πολιτικό του ςύγχρονου πολεοδομικό ςχεδιαςμού, που καλεύται «αςτικό αναγϋννηςη». Σα θϋματα αυτϊ εξετϊζονται ςτο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ, η οπούα διαθϋτει ϋνα πλόθοσ αναξιοπούητων περιοχών. Οι χώροι αυτού δημιουργόθηκαν ςτην πόλη εύτε λόγω τησ ιςτορικόσ εξϋλιξησ τησ χωροθϋτηςησ των χρόςεων ςτον αςτικό τησ ιςτό, εύτε λόγω τησ τυχαύασ ανϊπτυξησ, όπωσ διαμορφώθηκε από τισ υπϊρχουςεσ ανϊγκεσ ςε υποδομϋσ και κυρύωσ από την απουςύα οργανωμϋνου ςχεδιαςμού. τα αύτια δημιουργύασ χώρων εγκατϊλειψησ προςτύθενται το νϋο περιβϊλλον, που ϋχει δημιουργηθεύ λόγω τησ ςυγκυρύασ τησ οικονομικόσ κρύςησ, η οπούα ενιςχύει τισ τϊςεισ εγκατϊλειψησ. Η νϋα αυτό κατϊςταςη που ϋχει δημιουργηθεύ λόγω τησ οικονομικόσ ύφεςησ, ϋχει επαναπροςδιορύςει την μϋγεθοσ τησ εγκατϊλειψησ ςτον αςτικό χώρο τησ πόλησ, όπωσ επύςησ και το χαρακτόρα των εγκαταλελειμμϋνων περιοχών. τη Θεςςαλονύκη ςόμερα ςυναντώνται χώροι «περικυκλωμϋνοι» από τον αςτικό ιςτό και πιο ςυγκεκριμϋνα ςτρατόπεδα ανενεργϊ, παλιϋσ βιομηχανικϋσ μονϊδεσ ςε εγκατϊλειψη, καθώσ και εκτεταμϋνεσ περιοχϋσ, με βαςικϊ χαρακτηριςτικϊ την τυχαύα δόμηςη, τον κενό χώρο και το υποβαθμιςμϋνο περιβϊλλον. τισ κατηγορύεσ αυτϋσ των περιοχών προςτύθενται οικιςτικϊ ςύνολα, τα οπούα αν και βρύςκονται ςε καλό κατϊςταςη εύναι «ανενεργϊ», λόγω τησ οικονομικόσ κρύςησ. Πϋρα από αυτϊ εντοπύζεται μια μορφό «ςημειακόσ» εγκατϊλειψησ, η οπούα επύςησ διαμορφώθηκε κατϊ βϊςη λόγω τησ ϋλλειψησ οργανωμϋνου ςχεδιαςμού. Οι εν λόγω περιοχϋσ καθιςτούν ςαφϋσ το ζότημα τησ προβληματικόσ διαχεύριςησ του αςτικού χώρου ςτην πόλη. Η προβληματικό παρουςύα τουσ ςε ςυνδυαςμό με τα ςυγκριτικϊ τουσ πλεονεκτόματα, τα οπούα μεταξύ ϊλλων εύναι η κομβικό τουσ θϋςη, οι ανεκμετϊλλευτεσ εκτϊςεισ και η κεντρικότητϊ τουσ εντόσ του αςτικού ιςτού, δικαιολογούν τισ προςπϊθειεσ, που ϋχουν γύνει κατϊ καιρούσ για την αξιοπούηςό τουσ, μϋςω εκπόνηςησ μελετών. Σο ςύνολο των προςπαθειών προςανατολύςτηκαν ςτην επαναφορϊ αυτών των περιοχών ςτην ενεργό χρόςη, με εγκατϊςταςη κοινωφελών υποδομών και χρόςεων πραςύνου. Παρϊ τισ προςπϊθειεσ όμωσ καμύα από αυτϋσ τισ μελϋτεσ αξιοπούηςησ δεν ϋχει εφαρμοςτεύ ςτην πόλη. Οι λόγοι προςανατολύζονται κυρύωσ ςτο μεγϊλο πλόθοσ εμπλεκόμενων φορϋων, ςτο αςαφϋσ ιδιοκτηςιακό τουσ καθεςτώσ, την ϋλλειψη οικονομικών πόρων και επενδύςεων κλπ. Θεωρώντασ πολύ ςημαντικό την ύπαρξη ενόσ τόςο μεγϊλου αποθϋματοσ ςτη Θεςςαλονύκη, κρύνεται αναγκαύα η διαμόρφωςη μιασ ςυνολικόσ τρατηγικόσ 143

152 αναγϋννηςησ για την αξιοπούηςό τουσ. Η επανϊχρηςό τουσ ενιςχύεται ςτα πλαύςια τησ πολιτικόσ και οικονομικόσ επικαιρότητασ, η οπούα αφορϊ ςτην ϊμεςη αξιοπούηςη του υπϊρχοντοσ αποθϋματοσ ςτισ πόλεισ. Απώτεροσ ςτόχοσ τησ παρούςασ τρατηγικόσ εύναι η ανϊδειξη μιασ πόλησ ανταγωνιςτικόσ, ελκυςτικόσ και με ποιότητα ζωόσ, τόςο για τουσ κατούκουσ τησ, όςο και για τουσ επιςκϋπτεσ τησ. Επιδιώκεται η αναγϋννηςη τησ πόλησ, η οπούα μϋςα από το ιςτορικό τησ παρελθόν, θα αποκτόςει μια νϋα και εκςυγχρονιςμϋνη «ταυτότητα». Μϋςα από τη διατόρηςη τησ μνόμησ και τον προςανατολιςμό τησ προσ νϋουσ οικονομικούσ κλϊδουσ, όπωσ η καινοτομύα και ο «αςτικόσ» τουριςμόσ, η πόλη μπορεύ να γύνει πιο ανταγωνιςτικό ςε επύπεδο χώρασ, αλλϊ και διεθνώσ, ϋτςι ώςτε να επιτελϋςει το βιώςιμο ρόλο τησ και ςτισ μετϋπειτα γενιϋσ. 144

153 Abstract Nowadays, the complexity of the urban phenomena and the amplified role of the urban centers have brought urban policy back to the agenda and are synchronized with the contemporary planning trends and issues of environmental and social importance. This complexity becomes more apparent in the internal parts of the cities in different ways. One of the more characteristic examples is the tendencies of abandonment that exist in the cities internal parts. The tendencies of abandonment are combined with the tendencies of expansion towards the spare (in terms of the built-up area) suburban areas, constituting a good example of this complexity. Moreover, a further issue that seeks for solutions is the problematic exploitation and administration of the urban area, as well as its continuous expansion. Therefore, in order to solve these problems, we turn to the already existing built-up urban areas and to the best possible exploitation of the cities historical parts. This turn constitutes a comprehensive policy of the contemporary urban planning, that is called urban regeneration. All the above issues are examined in the case of Thessaloniki, a city that contains a large number of unexploited areas. These areas were created either because it was necessary to specify their use in the city s urban tissue throughout time or because a random development came out. This development was formed because the city needed infrastructure immediately but mainly because there was no organized urban planning. There are, of course, many reasons that led to the creation of these areas of abandonment (brownfields). One of these reasons is the new conditions that have been created due to the simultaneous existence of the economic crisis, a crisis that reinforces the tendencies of abandonment. This whole new situation caused by the prevalent economic recession, has redefined the extent of abandonment that is present in the city, as well as the character of the brownfield cities. Today, in Thessaloniki, there is a number of abandoned sites that are surrounded by the urban tissue. Such examples are inactive camps, old industrial sites that are left unused and abandoned, as well as some larger areas. These areas have as their main characteristics the non-planned development, the vacant space and the degrading environment. To these categories, residential entities could be added. These entities, although in a good condition, are inactive due to the economic recession. Beyond all these, a form of a spotted abandonment is marked, that has been formed mainly because of the lack of urban planning.. All these areas, we examine, help us to clarify the problem of administration of the inner areas of the city. Although the presence of these areas in the cities is problematic, they have many advantages. Some of their advantages are their key position, the unexploited extents and their centrality inside the city s urban tissue. As a result, if we combine all these, we can totally justify the attempts that have been performed over time in order to utilize these areas in a better way through specific study-projects. A large part of these attempts was oriented to the restoration of these areas, so as to be rendered active. In order such a result to be achieved, public amenities and open facilities were installed. Despite these attempts, none of these studies has been implemented in the city. Among the most important reasons for this situation are the 145

154 large number of the actors that have been involved, the vague property status and the lack of economic resources and investments. Returning to the case of Thessaloniki, we realize that the existence of such a large stock in the city is very important. Thus, the present diploma thesis forms a Brownfield Regeneration Strategy so as to be able to exploit these areas. In that way, their re-use is reinforced by the current political and economic situation. This re-use mostly concerns the immediate need for exploitation of the existing stock that the city has. The long term goal of the proposed Regeneration Strategy is the creation of a city which will be competitive, attractive, and a city that provides to its citizens and its visitors with a quality of life. The main aim is the regeneration of the city; a regeneration that will obtain a new and modern identity based upon the city s historical past. Through the preservation of this historical memory and the orientation of this regeneration towards new economic activities (such as innovation industries and urban tourism) the city will become more competitive within national and international territory. Consequently, the city could achieve its viable role for the present and the next generations. 146

155 Άποψη του ςτρατοπϋδου Παύλου Μελϊ, Σταυρούπολη Θεςςαλονύκη View of camp Paylos Melas, Stayroypoli, Thessaloniki Εγκαταλελειμμϋνο Καπνομϊγαζο ςτη Σταυρούπολη Brownfield, Stayroypoli, Thessaloniki Εγκαταλελειμμϋνεσ Αποθόκεσ δύπλα ςε κατοικύεσ, Ευκαρπύα, Θεςςαλονύκη Brownfield, Efkarpia, Thessaloniki 147

156 Μαγαζιϊ ςε εγκατϊλειψη, Βαλαωρύτου, Θεςςαλονύκη Abandoned Shops, Valaoritoy, Thessaloniki Εγκαταλελειμμϋνα μαγαζιϊ ςόμερα, Λαδϊδικα, Θεςςαλονύκη Abandoned shops today, Ladadika, Thessaloniki Ανϊπλαςη ςτα Λαδϊδικα, Θεςςαλονύκη Brownfield Regeneration, Ladadika, Thessaloniki 148